________________
तयोः प्राबल्यात् सम्यक्त्वमन्तरीयते चेत् पुनः प्राप्तिः परमदुर्लभा, पश्यन्तु सम्यक्त्वस्याऽऽकर्षसङ्ख्याम्, सैकभवे उत्कर्षतः सहस्त्रपृथक्त्वमिता समग्रभवचक्रञ्चोपलक्ष्याऽसङ्ख्यसहस्त्रमिता, यदुद्गीण सम्बोधप्रकरणे हरिभद्रसूरिभिः,
સામાિં ઘઉથ્થા સુય - સન - રેસ - સધ્યમેટિં!. नाणभवे आगरिसा एगभवं पप्प भणियव्वा ॥८९२॥ तिहं सहसपुहुत्तं सयप्पहुत्तं च होइ विरईए । एगभवे आगरिसा एवइया हुंति नायव्वा ॥८९३॥ तिहमसंखसहस्सा सहस्सपुहुत्तं च होइ विरईए ।
नाण भवे आगरिसा एवइया हुंति नायव्या ॥८९४॥५६॥ ક ટીકાનો ભાવાર્થ :
મુદ્ર અને તુચ્છ મન ધરાવનારાં દરિદ્રને નિધાનનું ઉપાર્જન જેમ દુર્લભ છે તેમ યુદ્ધ સત્ત્વશાળી જીવો માટે સમ્યકત્વનું ઉપાર્જન દુર્લભ છે. આવું સમ્યકત્વ કવચિત્ મળી પણ જાય છે તો પણ મિથ્યાત્વ અને પ્રમાદ નામના મહાપાપો બળવાન બનીને સમ્યક્ત્વને આંતરી લે છે.
વસ્તુ જેવી નથી તેવી જ સમજવી તેનું નામ મિથ્યાત્વ અને વિષય-કષાયના સ્પંદનો એટલે પ્રમાદ – આ બંને ખૂબ બળવાન પાપો છે. તેમનું બળ વધી જાય છે ત્યારે આવેલું સમ્યકત્વ પણ પતિત થઈ જાય છે. પતિત થયેલાં સમ્યકત્વની પુનઃ પ્રાપ્તિ પૂર્વથી પણ વધુ દુર્લભ છે. સમ્યક્ત્વના આકર્ષોની સંખ્યાને જોઈએ છીએ ત્યારે ઉપરોક્ત વર્ણનની ખાત્રી થઈ જાય છે.
આકર્ષ એટલે પતન, ઉત્થાન. ચાલી ગયેલાં સમ્યક્ત્વનું ફરી-ફરીને પ્રાપ્ત થયું. એક ભવમાં ઉત્કૃષ્ટથી બે હજાર થી નવ હજાર વાર સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. એથી વધારે નહિ. તાત્પર્ય એ છે કે એક ભવમાં આત્મા વારંવાર સમ્યકત્વ ગુમાવીને મિથ્યાત્વી બને તો ફરી-ફરીને બે હજારથી નવ હજાર વાર સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ શકે. એ પછી નહીં. એ પછી યા તો સમ્યક્ત્વ ટકી ગયું હોય કે પછી મિથ્યાત્વની જ સ્થિરતા થઈ ગઈ હોય.
સમગ્ર ભવચક્રનો વિચાર કરીએ તો ઉત્કૃષ્ટથી સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ અસંખ્યાત - હજાર વાર થઈ શકે. એથી વધારે નહીં. અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને પહેલી વાર સમ્યકત્વ મળે એ પછી ઉત્કૃષ્ટથી અનંતકાળ સુધી તે ભવભ્રમણ કરે પરંતુ તેમાં સમ્યક્ત્વની વિદ્યમાનતા સાથેનો કાળ તો અસંખ્યાતો જ હોય કેમકે સમ્યકત્વના ઉત્કૃષ્ટ આકર્ષો ઉપર જણાવ્યું તે મુજબ અસંખ્યાત હજાર છે. સખ્યોધ પ્રજર માં પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે લખ્યું છે કે
१६२
"बोधिपताका' टीकया विभूषितं
