________________
* ટીકાનો ભાવાર્થ :
૧.
‘વુદ્ધૃવિ ધમસ્ત’ પદનું તાત્પર્ય ટીકામાં નીચે મુજબ સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે. ધર્મ એટલે આત્માનું સ્વાભાવિક સ્વાસ્થ્ય. આત્માના સહજ સ્વભાવને ધર્મ કહેવાય. આત્માનો સહજ સ્વભાવ કેવો છે ? ચારિત્રધર્મની નિર્દોષ પરિણતિનો અનુભવ કરવો તે આત્માનો સ્વભાવ છે. આ રીતે ચારિત્રધર્મનો વિશુદ્ધ પરિણામ એ જ આત્માનું સ્વાભાવિક સ્વાસ્થ્ય છે એવું નક્કી થયું. ચારિત્રધર્મનો પરિણામ આત્માનું સ્વાભાવિક સ્વાસ્થ્ય હોવાથી તે જ ધર્મ છે એ પણ નક્કી થઇ જાય છે.
૨.
सम्मत्तमहाधरणी आहारो चरणजीवलोगस्स । મુસીતમળુન્નરસો વંસળવરમાયને ઘરડ્ ॥૮॥ કૃતિ ૧૦ના
૩.
૮૪
આવા ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિ અત્યંત દુર્લભ છે કારણ કે ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિ કરાવનારો હેતુ જ દુર્લભ છે. ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિ કરાવનારો હેતુ કોઇ હોય તો તે જિનાજ્ઞાનો અનુરાગ છે.
સંયમ એ જો ફળ છે તો તેમાં હેતુભૂત જિનાજ્ઞાનો અનુરાગ છે. હેતુમાં ફળનો ઉપચાર કરી દઇએ તો તેમ જરૂર કહી શકાય કે જિનાજ્ઞાનો અનુરાગ એટલે જ ધર્મ. જિનાજ્ઞાનું ખંડન એટલે જ અધર્મ. પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે ‘ષોડશ પ્રર’ માં ફરમાવ્યું છે કે—
वचनाराधनया खलु, धर्मस्तद्बाधया त्वधर्म इति । .
इदमत्रधर्मगुह्यं सर्वस्वञ्चैतदेवाऽस्या || १२|२||
સારાર્થ : જિનાજ્ઞાની આરાધના એટલે ધર્મ અને જિનાજ્ઞાની વિરાધના એટલે અધર્મ. સમગ્ર ધર્મતીર્થનું ગુપ્ત રહસ્ય આ જ છે.
આવો જિનાજ્ઞાનો અનુરાગ જેમણે ગ્રંથિભેદ નથી કર્યો તેમને અત્યંત દુર્લભ છે. જેમણે ગ્રંથિભેદ કર્યો છે તેવા જીવોને જિનાજ્ઞાનો અનુરાગ સાંપડે છે ખરો પરંતુ તેની સ્થિરતા નિશ્ચિત નથી હોતી. ક્યારેક તે લાંબો સમય ટકી શકે અને ક્યારેક આવતાં વેંત ચાલ્યો જાય. આમ, ગ્રંથિભેદ કરી શકેલાં જીવો માટે પણ જિનાજ્ઞાનો રાગ સતત સ્થિર રહેનારું પરિબળ નથી તેથી તેમના માટે પણ તે દુર્લભ છે એમ કહી શકાય.
જિનાજ્ઞાનો રાગ ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિમાં હેતુભૂત છે અને તે જ આટલો બધો દુર્લભ હોવાથી ચારિત્રધર્મ અત્યંત દુર્લભ છે એવું સુપેરે સિદ્ધ થઇ જાય છે. યાદ રહે, ચારિત્રધર્મને જ અહીં ધર્મ તરીકે સ્વીકાર્યો છે.
ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિ માટે જિનાજ્ઞાનો રાગ હોવો જોઇએ અને તે જિનાજ્ઞાનો રાગ સમ્યગ્દર્શન ગુણમાં તન્મય – તદાકાર – તદ્રુપ બનેલો હોવાથી સમ્યગ્દર્શન ચારિત્ર ધર્મની પ્રાપ્તિનું વિશિષ્ટ કારણ બને છે.
'बोधिपताका' टीकया विभूषितं
