________________
दोषविशोधिर्लिङ्गाऽऽश्रयणञ्चैतस्य रक्षाप्रयतः, दोषविशोधिः शङ्कादेर्लिङ्गाऽऽश्रयणं श्रुताभिलषिताऽऽदेस्तानादृत्य सम्यक्त्वं सन्ततं रक्षन्तु, सम्यक्त्वरक्षायै 'विवेकमञ्जर्या' मप्येवमुपदिष्टम्,
रक्खेज्जसु जीव ! तुमं हियए निहिऊण जच्चरयणं व । भवजलहि-जाणवत्तं पत्तं पुनेण सम्मत्तं ॥१३९॥ एवं शास्त्रोक्तपुरुषार्थेन विगोपनीयं दर्शनगोपमिति तात्पर्यम् ।।४३।।
ટીકાનો ભાવાર્થ :
જેમણે સમ્યત્વ મેળવ્યું છે અને સમ્યક્ત્વથી પતિત થયાં છે તેઓ જધન્યથી એક અંતર્મુહૂર્તમાં ફરી વાર સમ્પર્વને મેળવી શકે છે અને ઉત્કૃષ્ટથી અનંતોકાળ પણ સમ્યકત્વના અભાવમાં જ પસાર કરી દે છે. સમ્યકત્વના અભાવવાળા આ અનંતાકાળમાં તેઓ વારંવાર દ્રવ્યચારિત્રને પામે છે, તેના પરિપાકરૂપે સ્વર્ગની પ્રાપ્તિ કરે છે, યાવતુ અહમિન્દ્ર પણ બની જાય છે પરંતુ તેમના પાપનો અનુબંધ અત્યંત વિકરાળ બની ગયો હોવાથી તેઓ અનંતકાળ સુધી સમ્યકત્વને સ્પર્શી શકતાં નથી. આટલું બધું દુર્લભ આ સમ્યક્ત્વ છે.
પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી હર્ષસૂરિ મહારાજે રત્નસંચય પ્રકરણમાં ફરમાવ્યું છે કેलब्भइ सुरसामित्तं लब्भइपहुअत्तणं न संदेहो । इक्कं नवरि न लब्भइ दुल्लहं रयणसम्मत्तं ॥५०३॥
સારાર્થ દેવલોકમાં ઈન્દ્રપણું મેળવી શકાય છે. મનુષ્યલોકમાં રાજાધિરાજ બની શકાય છે પરંતુ એક સમ્યત્વને એ રીતે મેળવી શકાતું નથી. એટલે તે દુર્લભ છે. | સમ્યક્ત્વથી પતિત થઇને અનંતકાળ સમ્યત્વના અભાવમાં જ પસાર કરી દેનારાં જીવો દીર્ધસંસારી અને બહુલકર્મી તરીકેનું આત્મદ્રવ્ય પામેલાં હોય છે. આ જીવો અંતે અનંતકાળ પસાર થઈ જતાં ફરીવાર અચૂક સમ્યકત્વ પામે છે.
સમ્યકત્વ આટલું બધું દુર્લભ છે માટે પ્રયત્નપૂર્વક તેની રક્ષા કરવી જોઇએ. સમ્યકત્વની રક્ષા માટે બે પ્રકારનો પ્રયત્ન થવો જોઈએ. એક, શંકા કાંક્ષા વિગેરે દોષોની શુદ્ધિ કરીને સમ્યકત્વનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. બે, શ્રુતાભિલાષા વિગેરે લિંગોનો સ્વીકાર કરીને તેનું પાલન કરવું જોઈએ. આમ, દોષવિશોધિ અને લિંગ સ્વીકાર આ બે સમ્યકત્વની રક્ષા માટેના સાધન છે તેમ નક્કી થયું.
સમ્યક્ત્વની રક્ષાનો ઉપદેશ પ્રાચીન શાસ્ત્ર ગ્રંથોમાં પણ અપાયેલો છે. જૂઓ, “વિવેકમઝરી” ગ્રંથના ઉલ્લેખને...
सम्यक्त्वरहस्यप्रकरणम्, गाथा-४३
१४३
