Prabuddha Jivan 2019 01

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 4

જરાક જુદી વાત, જરાક જુદો વિચાર સ્વીકારવાની તૈયારી આપણે પેલી ટોચે પહોંચવા માટે, તેના પર નજર સ્થિર રાખીને પોતાની ગુમાવી બેઠા છીએ. રાજકીય વાતાવરણ આધ્યાત્મિક સમન્વયમાં આજુબાજુના પ્રવાહને અવગણ્યા વગર, તેને સાથે રાખીને, તેની માનતું નથી. દરેકને પોતાની બાજુ, બીજા પર આરોપ મૂકીને અનુભૂતિને સમજીને પ્રવાસ કરવાનો છે. સિદ્ધ કરવી છે.
સંસ્કૃતિનો સુમેળ, ધર્મની પૂરકતા, મૂલ્યોની વિશ્વસનિયતા શિક્ષણ જગત પોતાના સિદ્ધાંતોને નેવે મૂકી શિક્ષતિ જગતને કઈ સડકના કિનારે મળે છે? બદલે ટોળાનું ઉત્પાદન કરે છે, જે શિક્ષણ ગોખતાં, સ્પર્ધા કરતાં, સડકના કિનારે ઊગેલા ગુલમહોરના આછા પડછાયા જેવો, સાબિત કરતા શીખવે છે સાહિત્યના પાઠ મોઢે કરાવી દેવાય છે. મનુષ્યનો પડછાયો પણ આછો બની ગયો છે. મનુષ્ય નામના ઇતિહાસને વાંચી જવાય છે અને ગણિતને આંકડામાં સૂત્રમાં વ્યક્તિ નહી, મનુષ્ય નામની અનુભૂતિનો. ઘમરોળીને ખતમ કરી દેવાય છે.
આંતરપ્રવાહ, આંતરસંવાદ, આંતરસંબંધને ભૂલીને કોઈ એક કોઈ આશા જન્મે તેવી સર્જનાત્મકતા ક્યાંય દેખાતી નથી. લિસૂફી વિચાર માત્રને ટીંગાઈને વ્યક્તિત્વ અધ્ધર રહી ગયું. શિક્ષણ સંસ્થામાંથી બહાર પડેલો એક વ્યક્તિ, માનવતા, મૂલ્યો કે છે. શું આ સમાજની કલ્પના કરી હતી ? ચારે તરફ અનેકોનેક સંસ્કાર સાથે કોઈ લેવા દેવા ધરાવતો નથી. સર્જનાત્મક વૃત્તિ, ટાપુઓ દેખાય છે, પણ ક્યાંય અખંડભૂમિ નથી દેખાતી. દરેક ખેલદિલી કે સમન્વય આ શબ્દો ડિક્શનરીમાંથી કાઢી નખાયા છે. પાસે પોતાની સેવા-ભાવના છે. જે દ્વારા સિદ્ધ થવાનું અને કરવાનું
માટી ઘડતાં કુંભારને પોતાનો ઘડો બનાવવાનું કૌશલ પ્રિય ટાર્ગેટ છે. પોતાની સંસ્થાને સૌથી ટોચની હરોળમાં મૂકવા દરેક નથી લાગતું, મોચીને પોતાના સાંધવાના કૌશલમાંથી કશું પ્રાપ્ત સેવાભાવી સંસ્થા ઇચ્છે છે. એ સંસ્થાનું અસ્તિત્વ સંસ્થા માટે છે, નથી થતું, માળી હવે મનોરંજન અને ગોઠવણી પૂરતાં સીમિત નહી કે મનુષ્ય માટે. દરેકે દરેક સંસ્થાની વચ્ચે એવી દીવાલો છે રહી ગયા છે. જીવવા માટે જરૂરી સાધનો ખરીદીથી પ્રાપ્ત કરી જે ઓળંગીને બીજી સંસ્થાની હવાને પોતાનામાં પ્રવેશવાની ઉદારતા શકાય, એવી એક સમજણનો ભોગ સહુ બન્યા છે.
દેખાડવામાં આ મનુષ્ય પાછો પડે છે. કોઈક કહેશે કે મન કેળવો. વાત મનને કેળવવાની નથી, વાત સત્યને સમજવાની છે. સત્ય એટલે પ્રભાવિત કરે તે નહી મનુષ્યત્વ એટલે “હું' એવા એક “ભમ' નામક રોગનો શિકાર પણ સમજાવે છે.
સમાજ બન્યો છે. જેના ડૉક્ટરો આજથી થોડા વર્ષો પહેલાં સત્ય એટલે માત્ર ધર્મ સમજાવે તે નહીં, પણ આધ્યાત્મિકતા વિનોબાજી, નારાયણ દેસાઈ, તુકારામ, કબીર રૂપે હતા. ચેતવનારા કેળવે તે.
અવાજો ક્યાંય દેખાતા નથી. હા, મીઠી ગોળીઓ ખવરાવી આપણને સત્ય એટલે પુસ્તકના કોઈ અવતરણ દ્વારા વ્યક્ત થાય અને અનુસરતા કરી દેનારા, ભક્ત બનાવી દેનારાનો અવાજ ચારે એ સ્વીકારી, જે તે મઠના સંપ્રદાયના અનુયાયી બનાવે તે પણ તરફ સંભળાય છે. નહીં.
આ બધાની વચ્ચે કોઈ એક વ્યક્તિ કહે કે “આ સિસ્ટમ સત્ય એટલે જે સમજણને વિકસાવે, અન્યને સ્વીકારતા શીખવે, આપણાં માટે કેવી હાનિ જન્માવશે', ત્યારે તેને ગાંડો કહીને ચૂપ બે વિચારબિંદુ વચ્ચેના ભેદને બને તેટલો સ્પષ્ટ કરે, તેવા અનેક કરી દેવાય છે અથવા તેની સામે એટલા અવાજ કરાય છે કે તેનો વિચારોમાંથી સત્ય પ્રગટ થતું હોય છે. તે મુઠ્ઠીમાં ભરી શકાતું નથી અવાજ જ ન સંભળાય. આ સમૂહનો અવાજ, આ પ્રભાવિત અને તેને ભરીને ચાલી શકાતું નથી. મુઠ્ઠી ખોલ-બંધ કરવી પડે, અવાજો, આ અનુસરણ કરનારા અવાજો, આની વચ્ચે ક્યાં શોધવાનો ચાલતાં રહેવું પડે, અને ક્યાંક એમ લાગે ‘હા, આ જ વાત હતી' આત્માનો અવાજ, પોતાનો અવાજ, સર્જનાત્મક અવાજ ? અને તે અંતિમ સ્થાન ન પણ નીવડે. પછી એ બિંદુથી પણ આગળ અવાજનું વજન મહત્ત્વનું છે કે અવાજની સત્તા કે અવાજનો વધાય અને ત્યાં પહોંચીને વિચારી શકાય કે કદાચ આ પણ હતું, રણકાર ? અનેક બિંદુની વચ્ચે સમન્વય હતો, કદાચ આ નહોતું. હજી છેલ્લા અમુક વર્ષમાં તમે શાંતિમય અવાજ, રણકારમય, અહીંથી પણ આગળ વધવાની સંભાવના જણાય. સત્ય જકડી વાત્સલ્યમય, સમભાવમય, અવાજ સાંભળ્યો છે? શું એવા અવાજને નથી દેતું, વહેતાં રાખે છે. અનેક સમાંતર, સ્વાનુભૂતિને નિર્મળ સાંભળ્યા પછી, તમારી અંદર રહેલા તમારા અવાજના શબ્દો બનાવીને મહેકાવે મહેકે ત્યારે સાદ સંભળાય અને ક્યારેક ન પણ બોલવાનું તમને મન થયું છે? શું કદી તમને કદી એમ લાગ્યું છે કે સંભળાય, ક્યારેક એની ગંધ અકળાવે પણ ખરી. સત્ય આ ગંધને તમારો આવાજ લવારો છે. આજ સુધી કેટલું બોલીને વેડફાઈ ગયું. સહન કરતાં પણ શીખવે છે.
હવે શબ્દોને તમારે, તમારી અંદરજ તપાસવા, મમળાવવા,
ઓગાળવા છે? પણ ડુંગરની ઊંચાઈને માપીને પ્રવાસ નથી કરવાનો, સતત જ્ઞાન, એ કોઈ સત્તા નથી, એ કોઈ સામાન્ય નથી, એ કોઈ પ્રબુદ્ધજીવન
જાન્યુઆરી - ૨૦૧૭ |