________________
ફેરફાર સાથે મળતા આવે છે. જિનવિજયજીના મત પ્રમાણે હરિભદ્રનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. મૈત્રિયોપનિષદના ૬ઠ્ઠા અધ્યાયનું ૧૫મું સૂત્ર સમય ૮મી સદીનો છે. પ્રો. હર્મન યાકોબીના મત પ્રમાણે પણ “શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચયના એક પદ સાથે મળે છે. હરિભદ્રનો સમય ૮મી સદીનો જ છે. આ મતને પ્રમાણભૂત ગણવામાં આ પરથી ફલિત થાય છે કે ૧) હરિભદ્ર સમક્ષ ગીતાના પ્રચલિત બીજો પણ એક મુદ્દો છે. “ઉદ્યોતનસૂરિ' જેમણે “કવલયમાલા' ગ્રંથ કરતાં સહેજ જુદો ગ્રંથ હોવો જોઈએ. (૨) જૈન પરંપરા કરતાં ગ્રંથ (૨૧ માર્ચ ઈ.સ. ૭૭૯)માં પૂર્ણ કર્યો તેઓ પણ હરિભદ્રને અલગ વિચારો વ્યક્ત કરવા અને જૈન ગ્રંથોમાં આભાર પ્રગટ કર્યા પોતાના ગુરુ તરીકે અને બીજા ઘણા ગ્રંથોના ગ્રંથકાર તરીકે યાદ કરે વગર જ લેવાનું કારણ તેઓ વૈદિક પરંપરાના દિક્ષાર્થી હતા તે લાગે છે. હરિભદ્ર પાસે બાહ્મણ કે વૈદિક અને બૌદ્ધ આચાર્યો અને તેમની છે. રચનાઓને પોતાની રચનાઓમાં સામેલ કર્યા છે. દા.ત. “ચૈતૃહરિ' એમના પછીના સાહિત્યકારોને પણ ગીતાના શ્લોકો ટાંકવાનું (ઈ.સ. ૬૫૦) “કુમારિત' (ઈ.સ. ૬૦૦-૬૮૦) અવધૂતાચાર્ય, પ્રિય હતું. દા.ત. રવિણ કૃત “પદ્મપુરાણ'' (ઈ.સ. ૬૭૮)માં પતંજલિ ભાષ્યકાર ઈત્યાદિ હરિભદ્ર એ કોઈ પણ ઉલ્લેખ કર્યા વગર લીધેલા શ્લોક જેમકે ગીતાના ૪થા અધ્યાયનો ૧૩ મો શ્લોક. પોતાના ગ્રંથો ‘શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય', લોકતત્ત્વનિર્ણય'માં ગીતાના આ બતાવે છે કે જૈન લેખકો ગીતાના ગ્રંથમાંથી થોડા ફેરફારો શ્લોકો સમાવ્યા છે. – જેમ કે ગીતાના ૧૫મા અધ્યાયનો પ્રથમ શ્લોક સાથે પોતાના ગ્રંથોમાં સામેલ કરતા હતા. ઊર્ધ્વમૂલમધઃ શાખમશ્વત્થમ્ પ્રાદુરવ્યયમાં
ઈ.સ. ૧૪૫૩માં શુભશીલે થોડા ફેરફાર સાથે ગીતાના ૬ઠ્ઠા છંદાસિયસ્થ પર્યાનિ, યસ્તં વેન્નિસ વેદવિત્ll'' અધ્યાયનો ૩૦મો શ્લોક એમની કૃતિ “ભદ્રેશ્વર-બાહુબલિ વૃત્તિ''ની
લોકતત્ત્વનિર્ણય ૫૩ રચનામાં લીધો છે. તેવી જ રીતે “શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય''નો ૭૬મો શ્લોક અને આ જ રીતે “કાવ્યકલ્પલતા''માં અમરચંદે ગીતાના ૧૦મા ગીતાના બીજા અધ્યાયનો ૧૬મો શ્લોક એ બેમાં કોઈ ફરક નથી. અધ્યાયમાં (શ્લોક ૧૯-૪૨) કૃષ્ણની વિભૂતિઓનું વર્ણન થોડા નક્કી હર્મન યાકોબીની માન્યતા પ્રમાણે હરિભદ્ર સમક્ષ ગીતા સિવાય ફેરફાર સાથે કર્યું છે. બીજો કોઈ સ્ત્રોત નહોતો તેથી ગીતામાંથી જ આ શ્લોકો લીધા હોવા જૈન સાહિત્ય પર ગીતાનો પ્રભાવ આના પહેલાં પણ થોડા જોઈએ.
વિદ્વાનો પર જણાય છે. કોઈ કોઈ લેખકોએ ગીતાના શ્લોકો ગમે લોકતત્ત્વનિર્ણ – ૭૭ અને ગીતાના ૧૫ મા અધ્યાયનો ૧૬મો તેમ કરીને એમની કૃતિઓમાં સમાવવાની કોશિષ કરી છે. શ્લોક
તેથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે ગીતાનો પ્રભાવ જૈન સાહિત્ય લોકતત્ત્વનિર્ણ - ૮૧ અને ગીતાના ૫ મા અધ્યાયનો ૧૪મો પર જરૂર પડ્યો છે. પરંપરાની દૃષ્ટિએ પણ ગીતાનો સમય જૈન શ્લોક
સાહિત્યકારો અથવા એમના ગ્રંથો પૂર્વેનો છે. ગીતા એ સમયે એક લોકતત્ત્વનિર્ણ - ૮૩,૮૪ અને ગીતાના ૨ જા અધ્યાયનો ૨૩, પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ તરીકે જૈન સાહિત્યકારો સમક્ષ હોવાથી એની તુલના ૨૪મો શ્લોક
થાય અને એના અમુક સુંદર શ્લોકો થોડા ફેરફાર સાથે લીધા હોય. આવા તો અનેક દૃષ્ટાંતો છે. આ બતાવે છે કે હરિભદ્રની ગીતાના પ્રભાવનું બીજાં કારણ અધિકાંશ આચાર્યો બાહ્મણ રચનાઓના વૈદિક શ્લોકોમાં ગીતાનું સ્થાન મુખ્ય છે. તેઓએ અમુક પરંપરામાંથી જૈન પરંપરામાં આવ્યા હોવાનું પણ મનાય છે. જગ્યાએ ઉપનિષદુના મંત્રો-સૂત્રોનો પણ સાધારણ ફેરફાર સાથે
DID ફોન : ૦૨૨-૨૩૮૭૦૧૫૧
જૈન ધર્મમાં આચાર્યોનું પ્રદાન
સુરેશ ગાલા સદ્દગુરુ કો વંદન કરું, દીની અમરત વેલ.
આ સૃષ્ટિ મંડાણ છે એણી પેરે જોગી જોગેશ્વરા કો'ક જાણે. તૂટો પડદો ભરમકો, સમજ ગયો સબ ખેલ.
સદગુરુકો વંદન કરું શિખાયો એક ખેલ સદગુરુ એટલે આત્મજ્ઞાની અને અનેકાંતવાદી આચાર્ય. આવા મન મરકટ વશ હો ગયો ઉતર ગયો સબ મેલ આચાર્યએ આત્મસાધના રૂપી અમૃતવેલ આપી જેનું સેવન કરતા સદગુરુએ સહજતાથી એવી પદ્ધતિ શિખવાડી કે મનરૂપી હું દેહ છું, હું મન છું એવા ભયનો પડદો તૂટી ગયો અને હું તો મર્કટ વશમાં આવી ગયું પરિણામે કષાય એટલે કે ક્રોધ, માન, અવિનાશી ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્મતત્ત્વ છું એની અનુભૂતિ થઈ માયા, લોભરૂપી મેલ કે જે મારા ચિત્ત ચોંટ્યો હતો એ ઉતરી પરિણામે આ સૃષ્ટિનો ખેલ મને સમજાઈ ગયો.
ગયો. નરસિંહ મહેતા પણ કહે છે -
જૈન ધર્મમાં આત્મજ્ઞાની અને એકાંતવાદી આચાર્યો તો ઘણા
જાન્યુઆરી - ૨૦૧૯
પ્રબુદ્ધ જીવન
