________________
सुन्दरबोधिनी टीका अ. १ चेल्लनाराज्ञाः दोहदवर्णनम्
९७ सन्तोपयति । समाश्वास्य- चेल्लनादेवीसमीपात: प्रतिनिष्क्रामति, प्रतिनिष्क्रम्य यत्र बाह्या उपस्थानशाला: आस्थानमण्डपः, यत्र. सिंहासनं तत्रैवोपागच्छति, उपागत्य सिंहासनवरे श्रेष्ठसिंहासने, पौरस्त्याभिमुखः पूर्वाभिमुखः सन् निषीदति-उपविशति तस्य दोहदस्य सम्पत्तिनिमित्त सम्पादनार्थ बहुभिः अनेक आयैः-साधनैः उपाय प्रयोगः तथा औत्पत्तिकीभिः शास्त्राभ्यासनिरपेक्षाऽदृष्टाऽश्रुताऽननुपूतविषयग्राहिकाभिः च पुनः वैनयिकीभिः गुरुरत्नाधिकादिशुश्रूप्रासंजाताभिः, कार्मिकीभिकर्मजाभिः-अनिशं क्रियाकरणेन. जायमानाभिः, पारिणामिकीभिः वयआदिपरिणाम जुन्याभिः, परिणामः दीर्घकालपूर्वापरपर्यालोचजन्य आत्मनो धर्मविशेषः, स प्रयोजनमस्याः सा पारिणामिकी, अबयवगतबहुत्वविवक्षायां ताभिः, चतुर्विधाभिः बुद्धिभिः परिणामयन् २=दोहदसम्पादनरूपविचारं कुर्वन् तस्य दोहँदस्य आय साधनम् वा उपाय प्रयोगं वा रिथति-व्यवस्था वा अविन्दन अलभमानो: भूपः-अपहतमनःसंकल्पो यावद् ध्यायति आर्तध्यानं करोति ॥ २९॥ इस प्रकार आश्वासन देकर राजा सभामण्डपमें आये, और पूर्व : दिशाकी ओर मुँहकर अपने सिंहासनपर बैठे तथा उस दोहदको पूरा करनेकी चिन्ता करने लगे, परन्तु . ..
.. (१) शास्त्रोंके अभ्यास विना ही अनदेखे अनसुने और अनुभवमें भी न आये हुए विषयोंको यथार्थ रूपसे ग्रहण करनेवाली ओत्पत्तिकी बुद्धि, (२) विनयसे उत्पन्न होनेवाली वैनयिकी बुद्धि, (३) हमेशा कार्य करनेसे उत्पन्न होनेवाली कार्मिकी बुद्धि, (४) वयकेपरि णामसे उत्पन्न होनेवाली पौरिणामिकी वृद्धि, . इन चारों प्रकारकी बुद्धि द्वारा तथा अनेक साधन (सामग्री) एवम् अनेक प्रयोग द्वारा भी. राजा उस दोहदको पूरा करने में समर्थ नहीं हो सकें अतएव आतध्यान करने लगे ॥ २९ ॥ આશ્વાસન ઈને રાજા સભામડામાં આવ્યા. તથા પૂર્વ દિશા તરફ મો રાખી પિતાના સિંહાસન પર બેઠા તથા તે દેહદ (ઈરછા) પુરો કરવાની ચિંતા કરવા લાગ્યા પરંતુ
(૧) શાસ્ત્રના અભ્યાસ વિનાજ ન જોયેલા ન સાંભળેલી તથા અનુભવમાં પણ ન આવેલા વિષયને યથાર્થરૂપે જાણવાવાળી “ઓત્પત્તિકી બુદ્ધિ, (૨) વિનયથી Gurन थनारी वैनयि मुद्धि, (3) अमेशा य ४२वाश- उत्पन्न यनारी मिडी' બુદ્ધિ, (૪) ઉમરના પરિણામે ઉત્પન્ન થનારી “પરિણામિકી બુદ્ધિ આ ચારે પ્રકારની બુદ્ધિ દ્વારા તથા અનેક સાધન સામગ્રી એટલે અનેક પ્રયોગ દ્વારા પણ રાજા તે દોહદને પૂરે કરવામાં સમર્થ ન થયા તેથી આર્તધ્યાન કરવા લાગ્યા. (સ)
