________________
પણ રોગીને તે ભારે નુકસાન પહોંચાડે છે. શરીરને કષ્ટ આપવું કે ન આપવું તેને આધારે ધર્મની વ્યાખ્યા કરી શકાય નહિ. ધર્મ તો એક પ્રકારની સંસ્કા૨શુદ્ધિ છે. સંસ્કાર-શુદ્ધિ માટે દેહને કષ્ટ આપવું પડે તો આપવું, નહિતર આત્મચિંતન કરવું.’
ભગવાન મહાવીરની સાધના અંગે કેટલાક લોકો એમ સમજે છે કે, તે અત્યંત કષ્ટપ્રધાન માર્ગે સાધના કરતા હતા. હકીકતમાં તેમને મન કષ્ટ નહોતું સાધન કે નહોતું સાધ્ય. કષ્ટ તો આડકતરી રીતે સહન કરતા રહ્યા હતા. તેમણે ક્યારેય એમ નથી કહ્યું કે તમે કષ્ટોને નિમંત્રણ આપો. તેમણે કદીય ધર્મમાં કષ્ટને અનિવાર્ય કહ્યું નથી. તેમનો માર્ગ વીરનો માર્ગ હતો. તેમણે માત્ર એટલું જ કહ્યું કે, તમારા માર્ગમાં આવતાં તમામ કષ્ટોને સમભાવથી સહન કરો. સમભાવ અને સદ્ભાવપૂર્વક માર્ગમાં આવતા અંતરાયોને પાર કરનાર જ ‘મહાવીર’ બની શકે છે.
સાધનાકાળમાં ભગવાન એકાંતમાં રહ્યા હતા. પછી તેઓ લોકોની વચ્ચે રહેવા લાગ્યા. કોઈકે તેમને પૂછ્યું : ‘પ્રભુ ! અત્યાર સુધી આપ એકાંતમાં રહેતા હતા અને હવે આપ સમૂહની સાથે રહો છો. શું આ વિરોધાભાસ નથી !'
પ્રભુએ કહ્યું ! ‘એક રીતે એમાં સ્પષ્ટ વિરોધાભાસ છે, પણ બીજી રીતે તેમાં કોઈ જ વિરોધાભાસ નથી.’
‘એ કઈ રીતે, પ્રભુ ?’
‘જુઓ પહેલાં હું એકાંતમાં રહેતો હતો ત્યારે હું બહારની ભીડથી દૂર હતો પણ ભીતરમાં સંસ્કારોની ભારે ભીડમાં ઘેરાયેલો હતો. હવે હું બહારની ભીડમાં રહું છું, પણ ભીતરમાં સંસ્કારોની ભીડ રહી નથી એટલે એકાંતનો અનુભવ કરી રહ્યો છું !'
કેવી માર્મિક સચ્ચાઈ !
માનવીને આજે બહારની ભીડનું વ્યસન વળગ્યું છે. એને પોતાની વાહવાહ ગમે છે. એને પ્રદર્શન કરવું ગમે છે. વૃત્તિઓ ઉપર નિયંત્રણ કેળવવાને બદલે વૃત્તિઓથી પ્રેરાઈને પ્રવૃત્તિઓ આચરે છે. એ બાહ્ય તપ કરે છે, પણ તેમાં તાત્ત્વિકપણું નથી. એ સંયમનો પણ આડંબર કરે છે ! એ ત્યાગનો પણ
78
મારા મહાવીર તાસ મહાવીર
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
