________________
આઠ પ્રકારના કર્મો અનંતકાળથી જીવ કર્મ સાથે બંધાયેલ છે. તે ઉપરાંત, પ્રત્યેક ક્ષણે નવાં કર્મદ્રવ્યના પ્રવાહમાં તે ખેંચાતો હોય છે તે હવે સ્પષ્ટ થયું હશે. સંસારના અનેક જીવોમાં પ્રત્યેક જીવ, પિતાની આધ્યાત્મિક સ્થિતિ તેમ જ પ્રવૃત્તિ અનુસાર કર્મને આધીન છે, તેથી જીવના “ગ” કે કષાયોના વિકાર માટે જૂનાં કર્મો સહાયક કારણો છે. શુદ્ધ હોવા છતાં, જીવ, ઉપર જણાવેલી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓને કારણે કર્મદ્રવ્યનાં અણુઓથી પ્રભાવિત થાય છે અને પરિણામે મિથ્યા દર્શન, અજ્ઞાન, કષાય વગેરે ઉત્પન્ન થાય છે. જેવી રીતે કર્મદ્રવ્યને કારણે જીવ વિચારપ્રવૃત્તિ ઉત્પન્ન કરે છે તેવી જ રીતે, કર્મદ્રવ્યનાં અણુઓને કારણે, આ પ્રવૃત્તિઓનાં ફળ પણ તે અનુભવે છે. આવી રીતે વિવિધ પ્રકારનાં વિદનકારક કમેં જીવના સાચા સ્વરૂપને અસ્પષ્ટ બનાવે છે અને જીવના સાચા ગુણોના સાક્ષાત્કારના કાર્યને મુશ્કેલ બનાવે છે.
જીવના ચાર મહાન ગુણે – જીવ સત્ય છે એવું અનંત દર્શન, અનંત જ્ઞાન, અનંત શકિત અને અનંત આનંદ–ને અસ્પષ્ટ કરનારા અને પરિણામે તેમના સાક્ષાત્કારને બાધક એવાં કર્મો અનુક્રમે દર્શનાવરણીય, જ્ઞાનાવરણીય, અંતરાય અને મોહનીય કર્મો કહેવાય છે. પ્રથમ પ્રકારનું કર્મ દર્શનગુણને અસ્પષ્ટ કરે છે, બીજું જ્ઞાનને અસ્પષ્ટ કરે છે, ત્રીજું જીવની શક્તિ ઘટાડે છે અને તેની સફળતામાં બાધક નીવડે છે તો ચોથું ભ્રમ ઉત્પન્ન કરે છે, જેથી જીવ સાચું સુખ કર્યું અને મેહ કયો તે જાણી શકતો નથી. આ ચાર પ્રકારનાં કર્મ જીવના ચાર મહાન ગુણોને ઝાંખા પાડતાં હોવાથી તેમને ઘાતનીય કર્મ કહેવામાં આવે છે.
બાકીનાં ચાર પ્રકારનાં કર્મો જીવના ગુણોનો નાશ નથી કરતાં પણ તેના સાંસારિક અસ્તિત્વ પર અસર કરે છે. તે આ પ્રકારનાં છે: આયુષ્કર્મ, નામકર્મ, ગોત્રકર્મ, અને વેદનીયકર્મ. પહેલા પ્રકારનું કર્મ જીવનના સમય તેમ જ અસ્તિત્વની બીજી સ્થિતિઓને નક્કી કરે છે. બીજા પ્રકારનું કર્મ શરીર, ઊંચાઈ, વર્ણ, પરિમાણ વગેરે નક્કી કરે છે. ત્રીજા પ્રકારનું કર્મ વ્યક્તિનાં કુટુંબ, રાષ્ટ્રીયતા વગેરે નક્કી કરે છે અને ચોથા પ્રકારનું કર્મ સાંસારિક જીવનનાં એનાં સુખ અને દુઃખ નક્કી કરે છે. આ કર્મો જીવના મહત્ત્વના ગુણોને પ્રભાવિત કરતા નથી તેથી તેમને અઘાતીય અથવા અ–વિનાશકારક કર્મો કહે છે. આમ કર્મોના આઠ પ્રકાર હોય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
