________________
3. सम्यक मिथ्यादृष्टि
આ કક્ષાએ મનુષ્ય સમ્યક્ અને મિથ્યા બંને દર્શન ધરાવે છે. અનિર્ણયાત્મક અને ડામાડોળ મન:સ્થિતિને કારણે આવી સ્થિતિને ઉદય થાય છે. આ મન:સ્થિતિમાં મન સમ્યક્ દર્શન અને મિથ્યા દર્શન વચ્ચે ઝોલાં ખાતું હોય છે, અને તેને કારણે આ સ્થિતિના ઉદય થાય છે. આ કક્ષામાં આવેલા મનુષ્ય સમ્યક્ દર્શનને વળગી રહેતા નથી તેમ મિથ્યાદર્શનને ત્યજી પણ નથી દેતા. આ સ્થિતિ પણ ક્ષણભંગુર છે. ઉપાધ્યાય પાસેથી મેળવેલાં નવાં જ્ઞાનને કારણે કે પુણ્યને કારણે સમ્યક્ દર્શનનું પુનરુત્થાન થાય તો વ્યક્તિ વધારે ઉચ્ચ કક્ષાએ પહોંચી શકે છે અથવા તેા મિથ્યાદર્શનની કક્ષાએ પાછી ફરી પણ શકે છે.
૧૨૫
આ ત્રણ પ્રાથમિક કક્ષામાં ઘાતિકર્મ હજુ પ્રવર્તતું હાય છે પણ તેનું પ્રમાણ જુદું જુદુ હાય છે. સમ્યક્ જ્ઞાનના હજી ક્ષય થયા હોતા નથી પણ તે મિથ્યા દર્શનથી ઘેરાએલું હોય છે; જેમ શેરડીના રસ અને દહીં બે ભેગાં થયાં હોય, ત્યારે તેમને છુટાં પાડી શકાતાં નથી તેમ મિશ્ર વિચારપ્રવૃત્તિના બે ભાગ પાડી શકાતા નથી. આ મિા કક્ષા ડામાડોળ અશુદ્ધ, અને અસ્થિર હોય છે. પરંતુ તેને કારણે કર્મના ક્ષય થાય છે. મિશ્ર કક્ષામાં આયુષ્કર્મનું બંધન હોતું નથી. કારણ કે આયુષ્કર્મ જીવને બાંધતું હોવાથી મૃત્યુ થાય છે અને જીવ જ્યારે જન્મ્યો હોય છે તે જ સમયે અમુક ગતિમાં પુનર્જન્મ તા બંધાઈ જ ગયા હોય છે.
४. अविरतसम्यक्त्व
આ કક્ષામાં જીવ સમ્યક્ દર્શન, તેમજ સત્ય અને અસત્યનું જ્ઞાન ધરાવતા હોય છે. પણ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ કાયને કારણે (અંશત: વ્રતપાલન અટકાવતા કાયાને લીધે) તે વ્રતનું પાલન કરવા સમર્થ હોતો નથી. આ કક્ષાએ સમ્યક્ જ્ઞાન ત્રણ પ્રકારનું હાય છે : (૧) ઉપશમસમ્યક્ત્વ. ચાર પ્રકારના કાયાથી ઉત્પન્ન થએલી ભ્રામક માન્યતાઓ અને મિથ્યા દર્શનને કારણે જીવમાં તેના ઉપશમસમ્યકત્વના) ઉદય થાય છે. આ પહેલાં જીવને સમ્યક્ દર્શન પ્રાપ્ત થયું હોતું નથી. કર્મને પરિણામે જે સમ્યજ્ઞાન ભ્રાંતિમય બની ગયું હતું તે હવે જાગૃત થાય છે, એવું પણ બને કે જીવને સમ્યક્ દર્શન હોય જ અને પ્રથમ ત્રણ કક્ષાઓમાં દર્શાવેલાં દર્શન માટે જવાબદાર એવાં કર્મોનો ક્ષય થવાથી તે આગળ પ્રગતિ પણ કરે. વળી એવું પણ બને કે એક અંતર્મુહૂર્ત માટે જીવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
