________________
૧૨૬
ત્રણ નીચલી કક્ષામાં લપસી પડે. જો પતન ન થાય તો જીવ બીજા પ્રકારના સમ્યક દર્શન તરફ પ્રગતિ કરી શકે. (૨) આ સ્થિતિને ક્ષયોરામખ્યત્વ કહે છે. આ કક્ષાએ સમ્યક્દર્શનની પ્રવૃત્તિ પર ત્રીજાં ગુણસ્થાનની જેમ, મિથ્યા દર્શનનું થોડું આવરણ આવી ગયું હોય છે. ચાર કષાયોને લગભગ ક્ષય થયો હોય છે અને થોડે અંશે તેમનો ઉપશમ પણ થયો હોય છે. (૩) ક્ષવિખ્યત્વ–ચાર પ્રકારના કષાયો અને મેહનીય કર્મોને નાશ થયો હોવાથી સમ્યક દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. આ શ્રેષ્ઠ પ્રકારનું સમ્યક દર્શન છે. જે જીવ આવું સમ્યક્ દર્શન પ્રાપ્ત કરે છે તેની પ્રગતિ થાય છે.
આ કક્ષાએ જીવને મોક્ષમાર્ગમાં શ્રદ્ધા હોય છે. કર્મથી જીવ સંપૂર્ણ રીતે મુક્ત હોય છે પણ આત્મનિગ્રહના બધા નિયમોનું પાલન કરી મોક્ષમાર્ગ માટે પ્રયત્ન કરવા તે સમર્થ બનતો નથી. જૈન ધર્મગ્રંથોએ પ્રતિપાદિત કરેલા સિદ્ધાંતમાં તે માને છે પણ કેટલીક વખત અજ્ઞાની ગુરુઓના બેટા આદેશથી પ્રભાવિત થાય છે. યોગ્ય ગુરુ પાસેથી ધર્મસિદ્ધાંતનું સંતોષકારક વિવરણ મેળવવાથી તે મિથ્યા દર્શનમાંથી પાછો ફરે છે.
આ કક્ષાએ વ્યકિત સમ્યકત્વ ધરાવે છે પણ તેને અત્યંત અનુરૂપ હોય એવું વર્તન દાખવી શકાતું નથી. ઇન્દ્રિય સંયમ (વિષયાસતિ પર અંકુશ) અને પ્રાણસંયમ ( જીવોને હિંસા પહોંચાડવામાં સંયમ)ના વ્રતોથી તે પોતાના જાતને બદ્ધ કરતા નથી. તે દયાળુ, શાંત, સાંસારિક જીવનથી ત્રાસેલો અને સત્યશીલ હોય છે. કોઈ એને ઉત્તેજિત ન કરે તે એ કોઈને ઈજા કરતો નથી. ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ જેવા પ્રબળ કષાયો પર તે અંકુશ મેળવી શક્યો હોય છે. બહુ ઓછી માયામાં તે આ કષાયોની અસર હેઠળ હોય છે પણ સમ્યકત્વમાં તે શ્રદ્ધા ધરાવતો હોય છે.
૫. સૈવિરત (આંશિક વ્રત) આગલી કક્ષા કરતાં, આ કક્ષામાં આવેલો મનુષ્ય વધારે પ્રમાણમાં સંયમ કેળવી શકો હોય છે. આ અવસ્થાને દેશવિરતિ કહે છે કારણ કે પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કષાયોની પ્રવૃત્તિને કારણે પૂર્ણ સંયમનો અહીં અભાવ હોય છે. કષાયોને કારણે, જીવને બંધનમાં નાંખતાં કર્મોને કેટલેક અંશે વિનાશ અને કેટલેક અંશે ઉપશમ થયો હોય છે. થોડી માત્રામાં જ વ્રતને રોકે એવાં કષાયોને રચતાં ફર્મદ્રવ્યનો અહીં ઉદય થયે હેય છે. આ કક્ષાએ મનુષ્ય ઉચિત આધ્યાત્મિક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
