________________
૧૮૩
અગિયારમી પ્રતિમાએ પહોંચેલા ગૃહસ્થના બે વર્ગો હોય છે. ક્ષુલ્લક અને ઐલક. આમાંના કોઈ, ખાસ પોતાને માટે જ બનાવેલું ભોજન લેતું નથી. સાધુધર્મની દીક્ષા લીધા વગર, ક્ષુલ્લક તે જ સ્થિતિમાં રહી શકે છે. જ્યારે ઍલક સાધુ તરીકેના અજમાયતી પદ (probation) પર હોય તેવો હોય છે. બંને ભિક્ષા માંગે છે પણ ઍલક પોતાની સાથે સાધુ ભેજન પૂરું કરે પછી ભજન લે છે. બંનેએ સાધુની સાથે જવાનું હોય છે. વૈયાવૃત્યમાં હોય તેવી જ રીતે સાધુની ભાવપૂર્વક, બધી જ સેવા કરવાની હોય છે. શુલ્લક લગેટી અને ત્રણ હાથ લાંબું અને એક હાથ પહોળું વસ્ત્ર ધારણ કરે છે જ્યારે એક માત્ર એક લંગોટી પહેરે છે. ઍલકે લચ દ્વારા વાળ દૂર કરવાના હોય છે જ્યારે ક્ષુલ્લક મસ્તક મુંડાવી શકે છે. બંનેએ મહિનાના ચાર દિવસ પિષધપવાસ કરવાના હોય છે. વરસાદમાં ટેકરીની ટોચ ઉપર કે નદીના કિનારા પર કઠોર તપશ્ચર્યા કે બીજું કોઈ વ્રત તેઓ કરી શકે નહીં. ઍલકે હાથના ખોબામાંથી ખાવાનું હોય છે. બંનેએ બેસતાં કે સુતાં જમીન સાફ કરવા માટે સુંવાળાં મોરપિચ્છ રાખવાનાં હોય છે. ક્ષુલ્લક ભેજન માટે કમંડલુનો ઉપયોગ કરે છે. ભોજન લેતાં તે બેસી શકે છે.
ગૃહસ્થ માટેની છેલ્લી અવસ્થા સાધુત્વની પ્રારંભિક અવસ્થા હોય છે. ગૃહસ્થ તરીકે શિસ્તની ઉચ્ચતમ કક્ષાએ મનુષ્ય પહોંચી જાય છે અને સગાંસંબંધી સહિત સર્વને તે ત્યાગ કરે છે. લગભગ બધી જ તપશ્ચર્યા તે કરી લે છે અને સાધુધર્મની દીક્ષાની પ્રતીક્ષા કરે છે.
આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે અગિયાર પ્રતિમાઓ મનોવૈજ્ઞાનિક રીતે વિચારાઈ છે. એક પછી એક ક્રમબદ્ધ પગથિયાં ચઢવાનાં હોય છે પણ આગલાં પગથિયાં પર સ્થિર થયા પછી જ બીજું પગથિયું ચઢી શકાય. સમ્યક દર્શન પ્રાપ્ત થાય પછી જ ઊંચે જવું શક્ય બને છે. વધુ કઠણ વ્રતો અને આચારના નિયમ પાળવા ગૃહસ્થ તૈયાર થાય ત્યારે જ વિકાસ સાધી શકે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
