Indian Logic Part 01

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 103

94
INDIAN LOGIC
सोऽतिशयः सुवचः । सन्निहिता चेत् सामग्री सम्पन्नमेव फलमिति सैवाति- शयवती। 27 8 यत्त किमोक्ष सामग्रयाः करणत्वमिति तदन्तर्गतकारकापेक्षमिति ब्रमः । 28
समग्रसन्निधानाख्यधर्मस्य प्रत्यक्षोपलम्भात् । पृथगवस्थितेषु हि स्थाली-जलज्वलन-तण्डुलादिषु न समग्रताप्रत्ययः, समुदितेषु तु भवतीत्यतस्तन्तुपटलपरिघटितपटाद्यवयविवत् कारककलापनिष्पाद्यद्रव्यान्तराभावेऽपि समुदायात्मिका
सामग्री विद्यते एव । 29 10 कारकाणां धर्मः सामग्री न स्वरूपहानाय तेषां कल्पते, साकल्यदशायामपि
तत्स्वरूपप्रत्यभिज्ञानात । 28 11 तस्मान्न परिचोदनीयमिदं...विद्याचतुष्टयं समाहितम् । 29 12 साकल्यप्रसादलब्धप्रमितिसम्बन्धनिवन्धनः प्रमातृप्रमेययोमुख्यस्वरूपलाभः ।
साकल्यापचये प्रमित्यभावाद, गौणे प्रमातृप्रमेये सम्पद्यते । 28 . 13 यत्त्वभ्यधायि सामग्रयाः करणनिर्देशो न दृश्यते इति तत्रोच्यते । सामग्री हि
संहतिः । सा हि संहन्यमानव्यतिरेकेण न व्यवहारपदवीमवतरति । तेन
'सामग्रया पश्यामि' इति न व्यपदेशः। 29 . 14 “यस्त दीपेन्द्रियाणां तृतीयानिर्देशः स फलोपजननाविनाभाविस्वभावत्वाख्य
सामग्रीस्वरूपसमारोपणनिबन्धनः । अन्यत्रापि च तद्रूपसमारोपेण 'स्थाल्या
पचति' इति व्यपदेशो दृश्यते एव । 29 . 15 अपरे पुनराचक्षते...कारकं करणमुच्यते। 30 . , 16 तदेव च तृतीयया व्यपदिशन्ति, 'दीपेन पश्यामि', 'चक्षुषा निरीक्षे', 'लिङगेन
बुध्ये', 'शब्देन जानामि' 'मनसा निश्चिनोमि' इति । 30 . . 17 ननु त्रीण्येव कारकाण्यस्मिन् पक्षे भवेयुः । ज्ञानक्रियायां तावदेवमेवैतद् यथा
भवानाह । पाकादिक्रियासु क्रियाश्रयधारणाद्युपकारभेदपर्यालोचनया भवत्वधिकरणादिकारकान्तरव्यवहारः । प्रमितो तु मनोदीपचा रादेनं लक्ष्यते
विशेष इति तत सर्व करणत्वेन सम्मतम् । 30 18 कस्तेषु तमबर्थ इति चेत्...तेषामतिशय इति । 30 19 ये तु बोधस्यैव प्रमाणत्वमाचक्षते, न सूक्ष्मदर्शिनस्ते । 31 . 20 बोधः खलु...प्रामाण्यमनुमन्यन्ते । 31 21 यस्तु प्रमा प्रमाणमिति प्रमाणशब्दः स प्रमाणफले द्रष्टव्यः । 31 . 22 तदयुक्तम , सकलजगद्विदितबोधेतरस्वभावशब्दलिङ्गदीपेन्द्रियादिपरिहार
प्रसङ्गात् । 32