Indian Logic Part 01

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 107

INDIAN LOGIC उक्त हि राशामादेष्ट्टत्वमेव हन्तत्वम् , प्रदर्शकत्वमेव ज्ञानस्य प्रापकत्वमिति । मैवम्एव प्रदशकत्वं स्यात् केवलं तस्य लक्षणम् ।
तच्च प्रचलदर्का शुजलज्ञानेऽपि दृश्यते ।। 56 65 ननु तत्र विपरीताध्यवसायजननादप्रामाण्यम् ।...स्थैर्ये तु तदप्रमाणम् , विष.
रीताध्यवसायकलुषितत्वादिति । 57 66 यद्येवमस्मिन् प्रक्रमे...अप्रमाणी भवेदिति । 58 . 67 अपि च प्राप्त्यप्राप्ती पुरुषेच्छामात्र हेतृ के भवतः । .
अर्थप्रतीतिरेव प्रमाणकार्याऽवधार्यते तस्मात् ॥ मानस्य लक्षणमतः कथयद्भिस्तद्विशेषण वाच्यम् ।
न पुन: प्रापणशक्तिः प्रामाण्यं कथयितु युक्तम् ॥ 58. 68 निरसिष्यते च सकल: कपिलमुनिप्रक्रिया प्रपञ्चोऽयम् । 60 69 साङ्ख्यास्तु बुद्धिवृत्ति: प्रमाणमिति प्रतिपन्नाः । विषयाकारपरिणतेन्द्रिया
दिवृत्त्यनुपातिनी बुद्धिवृत्तिरेव पुरुषमुपरञ्जयन्ती प्रमाणम् । तदुपरक्तो हि
पुरुषः प्रतिनियतविषयद्रष्टा सम्पद्यते । 59 , 70 तदेतदहृदयङ्गमम् । यो हि जानाति बुद्धयतेऽध्य वस्यति न तस्य तत्फलमर्थ
दर्शनमचेतनत्वान्महतः. यस्य चार्थदशन न स जानाति न बुद्धयते नाध्यवस्यतीति भिन्नाधिकरणत्वं प्रमाणफलयोः । ज्ञानादिधर्मयोगः प्रमाण पुसि
न विद्यते, तत्कलमर्थदर्शनं बुद्धौ नास्तीति । 59 71 अथ स्वच्छतया पुंसो बुद्धिवृत्त्यनुपातिनः ।
बुद्धेर्वा चेतनाकारसंस्पर्श इव लक्ष्यते ॥ एव सति स्ववाचैव मिथ्यात्वं कथितं भवेत् ।
चिद्धर्मो हि मृषा बुद्धौ बुद्धिधर्मश्चितो मषा ॥ 59 - 72 साकार ज्ञानवादाच्च नातीवैष विशिष्यते ।
स्वत्पक्ष इत्यतोऽमुष्य तनिधान्निषेधनम् ।। 60 References : On the Buddhist Twifold Classification of Pramana
____pp. 43-54 1 नन्वेतद भिक्षवो न क्षमन्ते -
ते हि प्रमेयद्वैविध्यात् प्रमाणं द्विविध जगुः । नान्यः प्रमाणभेदस्य हेतुविषयभेदत: ।। 64 विषयव प्रत्यक्षपरोक्ष भेदेन स्वलक्षणसामान्यभेदेन वा द्विविध एव, परस्परपरिहारव्यवस्थितात्ममु पदार्थेषु तृतीयराश्यनप्रवेशाभावात् ।