Indian Logic Part 01

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 104

95
PRAMANA ARTHĀPATTI AND ABHAVA 23 तस्मात् सामग्रयनुप्रविष्टबोधो विशेषणज्ञानमिव क्वचित् प्रत्यक्षे, लिङ्गज्ञानमिव
लिङ्गिप्रमिती, सारूप्यदर्शनमिवोपमाने, शब्दश्रवणमिव तदर्थज्ञाने प्रमाणतां
प्रतिपद्यते । 32 24 अन्ये तुल्यसामग्रयधीनयोः...तत्र प्रामाध्यमिति । 32 25 स चायमर्थक्षणो ज्ञानसमकालस्ततः पूर्वाम्यां ज्ञानार्थक्षणाभ्यामुपजनित इति
तत्कर्मतां प्रतिपद्यतां, न पुनः स्वसमानकालप्रसूतज्ञानक्षगकर्मतामिति । 33 26 हन्त तहि सहोत्पन्नयोः समानसामग्रीकयो:...निराकरिष्यमाणत्वात् । 33 27 ये हि निराकारस्य बोधरूपस्य...वक्ष्यते । 34 28 प्रतिकर्मव्यवस्था तुल्यजनकत्वनिबन्धना भविष्यति, वस्तुस्वभावस्यापर्यनुयो
ज्यत्वात् । साकारपक्षेऽपि पर्यनुयोगसाम्यमित्यादि सर्वमुपरिष्टात् सविस्तर
मभिधास्यते । 35. 29 अर्थस्तु साकारज्ञानवादिनो न समस्त्येव...अवशिष्यते। 34 30 (i) अफलजनकस्य प्रमाणत्वापत्तेरित्युक्तत्वात् । 33 (ii) साकारपक्षेऽपि च न प्रमाणाद् व्यतिरिक्त फलमुपदर्शितमित्यसत्पक्ष
एवायम् । 35 31 शाबरास्तु ब्रुवते य एते बोधप्रामाण्यवादिनो विज्ञानादभिन्नमेव फलमभिदधति - ते बाढं निरसनीया भवन्त्येब, वयं तु विज्ञानाद् भिन्नमेव फलमर्थदृष्ट
ताख्यमभ्युपगच्छामः । 36 32 ज्ञानं हि नाम क्रियात्मकं...फलेन कल्प्यते । 36 33 अहो बंत इमे केभ्यो बिभ्यतः श्रोत्रियाः परं किमपि वैक्लव्यमुपगताः ।
न खलु नित्यपरोक्षं ज्ञानं भवितुमर्हति, 'ज्ञातोऽर्थः' इति क्वचित् तद्विशिष्टार्थप्रत्यवमर्शदर्शनाद् विशेषणाग्रहणे 'शुक्लः पट:' इतिवद् विशिष्टप्रतीतेरनुत्पादात् । कश्चायमियान सन्त्रासः। विषयग्रहणकाले विज्ञानाग्रहणमात्रकेण
बाह्यार्थनिह्नववादिन: शाक्या: शक्या: शमयितुम् । 37 34 यत्त क्रियास्वभावत्वात् तस्य परोक्षत्वं...कि क्रियया ? 37 35 ननु करोतीति कारकम् । क्रियावेशमन्तरेण कारकत्वानुपपत्तेः । सत्यम्,
करोतीति कारकम्, तत्त, फलमेव करोति, न क्रियाम् । 38 36 ननु करोतीति यद् ब्रूषे...व्यापारो नास्तीति ब्र महे । 38-40 37 ननु पाको नाम...पिठराद् विना । 40-41 38 ननु पिठराद् विना काष्ठानि ज्वलन्ति, न तु पचन्ति । मैवम् । सत्यपि पिठरे
ज्वलन्त्येव काष्ठानि, नान्यत् कुर्वन्ति दृश्यन्ते । तस्मात् क्रियान्तराभावात् फलमेवोररीकृत्य कारकाणि संसृज्यन्ते । 41