________________
શ્રદ્ધા અને અનુભવ કરીને જ સંતાપ ન માનવો જોઈએ, પણ આપણા પડોશીનું આંગણું સાફ થાય અની પણ ભાળ રાખવી જોઈએ. આપણે આપણા કુટુંબની રાવા કરીએ, પણ કુટુંબને ખાતર ગામને નુકસાન ન પહોંચવા દઈએ. આપણા ગામનું માન સચવાય તેમાં જ આપણું માન રહેલું છે. પણ આપણ દરેક જણે આપણી મર્યાદા સમજવી જોઈએ. જે જગતમાં આપણે રહીએ છીએ તેના વિશેના આપણા જ્ઞાનથી આપણી સેવાશક્તિની મર્યાદા આપોઆપ બંધાઈ જાય છે. પણ આ વાત હું સાદામાં સાદી ભાષામાં મૂકું. આપણે આપણા સાખપડોશીના કરતાં આપણો પોતાનો વિચાર
છો કરીએ. આપણા આંગણાનો કચરો પડોશીના આંગણામાં ઠાલવવો એ માનવજાતિની સેવા નથી પણ અસેવા છે. આપણા પડોશીઓની સેવાથી આપણે આરંભ કરવો જોઈએ.'
નવંધુ, ૨૩-૮-૧૯૩૬, પા. ૧૮૫
૪૯. શ્રદ્ધા અને અનુભવ
(પ્રશ્નોત્તરીમાંથી) પ્ર. ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ બુદ્ધિથી સમજાતું નથી. એ તો શ્રદ્ધાથી સમજાય છે. પણ પુનર્જન્મ જેવી ઘટના સાચી હશે? પાપપુણ્યનો ભેદ સમજી માનવી કાર્ય કરતા રાહી સાંત્વન લે, તે માટે માત્ર હિન્દુ ધર્મ જ એની શોધ નથી કરીને?
ઉ. ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ બુદ્ધિગમ્ય નથી એટલે બુદ્ધિ અમુક હદ લગી જ સમજી શકે. એ શ્રદ્ધાની જ વાત છે અને તેથી ઊપજતા અનુભવની. અનુભવ કાં તો પૂર્વજોનાં માનીએ અથવા આપણે પોતે લઈને જ તૃપ્ત થઈએ. પણ જે શ્રદ્ધા અનુભવની પણ ગરજ નથી રાખતી, તે ખરી શ્રદ્ધા છે. પાપપુણ્યના ભેદ, એ સાંત્વનને સારું નથી, તેમ નથી ઈશ્વર ઉપરની શ્રદ્ધા તેને સારુ. એ છે, પુનર્જન્મ પણ છે, એમ ઘણા જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે અને એ બધું અમુક હદ લગી બુદ્ધિને પણ સમજાય એવું છે, એમ હું માનું છું.
ન, ૪-૮-૧૯૪૬, પા. રપ૩
