________________
૧૧૫. અંધારની ઘડીએ મારો આશરો
( ‘સાપ્તાહિક પત્ર'માંથી)
ગાંધીજી કંઈ આધ્યાત્મિક ક્રિયાઓ કરે છે કે નહીં, અને કયા પુસ્તકના વાચનમાંથી તેમને મદદ મળી છે એ જાણવાની મિ. ઍમ્યુઝન જિજ્ઞાસા હતી.
ગાંધીજી: યોગની ક્રિયાઓ હું જાણતો નથી. હું જે ક્રિયા કરું છું તે તો બાળપણમાં મારી દાઈ પાસેથી શીખેલો. મને ભૂતના ડર લાગતો એટલે એ મન કી : ‘‘ભૂત જવું કંઈ છે જ નહીં, છતાં તને ડર લાગે તો રામનામ લજે.'' હું બાળપણમાં જે શીખ્યો તેણે મારા માનસિક આકાશમાં વિશાળ રૂપ ધારણ કર્યું છે. એ સૂર્ય મારી ભારેમાં ભારે અંધકારની ઘડીએ મન તજ આવ્યું છે. ખ્રિસ્તીને એ જ આશ્વાસન ઈશુનું નામ લેતાં ને મુસલમાનને અલ્લાના નામમાંથી મળે. આ બધી વસ્તુના અર્થ તો એક જ છે, ન સમાન સંજોગોમાં એનાં સરખાં જ પરિણામ આવે. માત્ર એ નામમરાણ પોપટિયા ન હોવું જોઈએ, પણ છેક આમાના ઊંડાણમાંથી આવવું જોઈએ. ધાર્મિક વાચનમાં તો અમે માતાના નિત્ય પાઠ કરીએ છીએ, અને હવે અમે એટલે લગી પહોંચ્યા છીએ કે દરરોજ પ્રાતઃકાળ અમુક નકકી કરેલા અધ્યાયાં વાંચીન અઠવાડિયામાં આખી ગીતા પૂરી કરીએ છીએ. તે ઉપરાંત ભારતવર્ષના અનેક સંતાનાં ભજન ગાઈએ છીએ, ને એમાં ખ્રિસ્તી ભજનો પણ રાખ્યાં છે. હમણાં ખાનસાહબ અહીં છે એટલે કુરાનમાંથી પણ વાચન ચાલે છે. અમે માનીએ છીએ કે સર્વ ધર્મ સમાન છે. મને તુલસીદાસના રામાયણના વાચનમાંથી સૌથી વધારે આશ્વાસન મળે છે. મને બાઇબલના નવા કરાર તેમ જ કુરાનમાંથી પણ આશ્વાસન મળ્યું છે. હું આ ટીકાકારની નજર નથી વાંચતાં. અને મારે મન મળવાના જેટલું જ મહત્ત્વ છે. જોકે નવકારમાંથી બધું – દાખલા તરીંક પૉલના પત્રોમાંથી બધું – મને નથી ગમતું, તેમ તુલસીદાસમાંથી પણ બધું મારે ગળે નથી ઉતરતું. ગીતા એ શુદ્ધ અને આપ ચડાવ્યા વગરનાં
