________________
૨ ૩૮
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ તે વસ્તુ હું જ્ઞાનપૂર્વક સાધનો થયા અને આજે મારો એ સ્વભાવ થઈ પડી છે. એમ કહી શકું કે ચોવીસ કલાક એ જ ધ્યાન રહ છે; કારણે મોઢે એ ન બોલતો હોઉં તોયે જે કાંઈ કરતો હોઉં તેમાં પણ ઊંડ ઊંડે તો રામનામની પ્રેરણા ચાલુ જ હોય છે. અનેક વિકટ પ્રસંગોએ એ મારી રક્ષક થઈ પડી છે, અને ગમે તેટલી પ્રવૃત્તિમાં પણ દયમાં એ વરતુ ગુંજ્યા કરે એવો મારો હમૈશાં સંકલ્પ રહ્યા છે.
દુનિયાના મા ગ્રંથોમાં તુલસીરામાયણ એ મારે મન અગ્રગણ્ય સ્થાન લે છે. જે ચમત્કાર એમાં છે તે મહાભારતમાં નથી. વાલમીકિ રામાયણમાં પણ નથી અને કદાચ એટલે અંશે અને જે અર્થમાં તુલસીરામાયણ એ ધાર્મિક ગ્રંથ કક્વાય તેટલ અંશે અને એ અર્થમાં મહાભારત ન કહવાય.
નિર્વિધુ. ૧૨ -૮-૧૯૩૪, પા. ૧૭ર
૧૧૯. રામ કોણ? (પ્રશ્નોત્તરી'માંથી)
પ્ર. – આપ કહ્યા કરો છો કે, પ્રાર્થનામાં રામનું નામ લેવામાં આવે છે તે દશરથપુત્ર નહીં, પણ જગન્નિયંતા પરમેશ્વર છે. પણ અમે બરાબર જોયું છે કે, રામધૂનમાં ‘રાજા રામ, સીતારામ નું કીર્તન થાય છે અને ‘સિયાવર રામચંદ્ર કી જય' બોલાય છે. હું નમ્રતાપૂર્વક પૂછું છું કે, આ સિયાવર રામ કોણ? રાજા રામ કોણ? શું એ દશરથપુત્ર રામ નથી? ઉપરનાં વાક્યોનો સ્પષ્ટ અર્થ તો એ જ જણાય છે કે, પ્રાર્થનામાં જ રામની આરાધના થાય છે, તે જાનકી પતિ રામ જ છે.
ઉ. ––– આવા પ્રશ્નોના ઉત્તર પહેલાં ઘણી વાર આપવામાં આવ્યા છે. છતાં આ સવાલમાં કંઈક નવું છે, જેનો જવાબ આપવો જોઈએ. રામધૂનમાં જે ‘રાજા રામ', ‘સીતારામ'નું રટણ થાય છે, તે દશરથનંદન રામ ન હોય તો બીજા કોણ? આનો ઉત્તર તુલસીદાસજીએ તો આવ્યો જ છે. પણ મારે મારો અભિપ્રાય જણાવવા જોઈએ. રામ કરતાં રામનામ
