________________
२२४
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ નહીં. પ્રયત્નપૂર્વક ભજન, ગીતા શીખશો ના ઉત્તમ છે જ. જેટલું વધારે કરી શકો એટલું સારું. ગમે તે નામ લો અને આત્મશુદ્ધિ કરી લો એ મુખ્ય વાત છે.''
નવMવન, ૧૧-૯-૧૯૨૭, પા. ૨૩
(“સામુદાયિક પ્રાર્થનામાંથી)
સ૦ – આપ સમ્પ્રાર્થનામાં માનો છો. આજે જે રીતે સામુદાયિક પ્રાર્થના ચાલે છે, એ ખરી પ્રાર્થના કવાય? મારા અભિપ્રાય પ્રમાણ ત માણસને નીચો ઉતારનારી છે અને તેથી ભયંકર છે. ઈશુ ખ્રિસ્ત કહ્યું છે કે, ''દંભી લોકોની જેમ તું પ્રાર્થના ન કર. તારા અંતરના મંદિરમાં પ્રવેશ કરી મનનાં બારણાં બંધ કરી એકાંતમાં તારા કર્તાની પ્રાર્થના કરજે.'' ભીડમાં ઘણાખરા માણસો સાવધાન હોતા નથી. તેથી તે એકાગ્ર નથી થઈ શકતા. પછી પ્રાર્થના એક દંભ થઈ જાય છે. યોગી આ વસ્તુ જાણે છે, માટે લોકોને આત્મનિરીક્ષણરૂપી ખરી પ્રાર્થના શીખવવી સારી નહીં ?
જ૦ – હું જે પ્રાર્થના ચલાવું છું, તે જનસમૂહ માટે સાચી પ્રાર્થના છે, એમ માનું છું. પ્રાર્થના ચલાવનાર શ્રદ્ધાળુ છે, દંભી નથી. જો એ દંભી હોત, તો મૂળમાં જ પ્રાર્થના દૂપિત થાત. એમાં આવનાર સ્ત્રીપુરુષ જ્યાં લૌકિક લાભ મળી શકે, એવા જૂના ઢબના મંદિરમાં નથી આવતા. તેમાંનાં ઘણાંખરાંનાં પ્રાર્થના કરનારની સાથે કંઈ સંબંધ પણ નથી. એટલે તેઓ દેખાવ કરવા નથી આવતાં, અમ માની લીધું છે. સમ્પ્રાર્થનાથી કંઈક પુણ્ય પ્રાપ્તિ થશે, એમ માનીને તેમાં આવે છે. એમાંનાં કેટલાંક અથવા ઘણાંખરાં સાવધાન કે એકાગ્ર નથી થઈ શકતાં, એ સાચું છે. તેનો અર્થ એટલો જ કે, તે શિખાઉ છે. અસાવધાનતા અથવા એકાગ્ર થવાની અશક્તિ, એ કંઈ દંભનો ક જૂઠાણાના પુરાવા નથી. ધ્યાન ન હોવા છતાં ધ્યાન છે, એમ આ બતાવે,
