________________
૨૩૦
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ
બીજા ઉપાયોની પેઠે આ પણ લોકપ્રિય થયા નથી. જો સાત દિવસનું જ કામ હોત, તો તેની શાખ પૂરનારા જગતમાં આજે આટલા જૂજ લોકો કેમ છે? જેટલા પ્રમાણમાં મદદરૂપ છે, તેટલા પ્રમાણમાં એ પ્રચલિત છે અને બીજા અનેક ઉપાયોમાંનો એ પણ એક છે. પછી ચાહો તો અને અખંડ જાગૃત્તિ કહો, સાવધાની કહૌં, ધ્યાન કહો કે સમાધિ કહો. પ્રાર્થના, માળા કે બીજી કોઈ બાહ્ય ક્રિયાનું સ્થાન તે ન લઈ શકે. પ્રાર્થના અને માળા માત્ર દેખાવ પૂરતાં r ન હોય, તો અખંડ જાગૃતિ એ ક્રિયાઓમાં ઉમરારૂપ છે. સાચે જ, પ્રાર્થના તા પૂરેપૂરી આંતરિક ક્રિયા છે. રામનામનો મંત્ર જેમને લાધ્યો, તેઓ અખંડ જાગૃતિનો ઉપાય જાણતા હતા. અનુભવ તેમને જણાયું હતું કે, સત્યના અને અહિંસાના આચરણ માટે રામનામ એ જ સર્વોત્તમ ઉપાય છે.
ખિનવંધુ, ૨૩-૬-૧૯૪૬, પા. ૧૯૦
૧૧૨. સચોટ મદદ
આત્મસંયમને સારુ મદદરૂપ એવી ત્રણ વસ્તુઓ એક પ્રશ્નકાર સૂચવે છે. તેમાં બે બાહ્ય અને એક આંતરિક છે. આંતરિક વસ્તુ તે નીચે મુજબ વર્ણવે છે :
‘‘આત્મસંયમમાં મદદરૂપ થાય એવી ત્રીજી વસ્તુ તે રામનામ. કામવાસનાને ઈશ્વરપ્રાપ્તિની લગનીમાં પલટી નાખવાની અજબક્તિ રામનામમાં છે. અનુભવ પરથી મને લાગે છે કે, વસ્તુત: મનુષ્ય પ્રાણીમાં રહેલો કામ એક પ્રકારની કુંડલિની શક્તિ છે. તે આપમેળે વિકાસ પામે છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ પછી મનુષ્ય જેમ કુદરતની સાથે લડતો આવ્યો છે, તેમ આ કુદરતી વૃત્તિની સામે લડી તેને અધોગામી ન થવા દેતાં ઊર્ધ્વગામી કરવી જોઈએ. કુંડલિની ઊર્ધ્વગામી થતાં તે બુદ્ધિની દિશામાં ઉપર જાય છે. પછી ધીમે ધીમે માણસને બોધ થાય છે કે, તે પોતે અને જે જે વ્યકિતને તે જુએ છે તે સૌ, એક જ પરમાત્માનાં ભિન્ન ભિન્ન રૂપ છે.'' ઈશપ્રાપ્તિમાં રામનામ ખાતરીલાયક મદદ આપે છે, તેમાં શક નથી. હૃદયથી તેનું રટણ કરીએ, તો તે અસદ્ વિચારને ભગાડી મૂકે છે. અને અસદ્ વિચાર જ ન હોય, તો અસદ્ આચાર કચાંથી સંભવ મન નબળું હોય, તો બાહ્ય મદદ નકામી છે. મન શુદ્ધ હોય, તો
