________________
સામુદાયિક પ્રાર્થના
२२३
બે શબ્દો કહવા છે.' પ્રાર્થનામાં આવનારા કેટલા છે એમ પૂછીને ગાંધીજીએ જાણી લીધું કે ઘણાખરા આવનારા હતા, રાજી થઈ ગાંધીજી બોલ્યા :
“ “તમે નિયમિત પ્રાર્થનામાં આવતા હતા એ તો તમે સારું કર્યું. મારે માટે તો એ સારું હતું જ, કારણ મને તો તમારી સાથે પ્રાર્થના કરવાથી આનંદ મળ્યો છે, અને મારી ઉન્નતિ થઈ છે. હવ પણ તમ પ્રાર્થના નહીં છોડતા. સંસ્કૃત શલાકા ન આવડે, ભજનો ગાતાં ન આવડે તોયે ફિકર નહીં. આપણા પ્રાચીન કપિઓએ આપણા માટે રામનામના સહલા રસ્તો બતાવ્યો છે.
‘‘માણસના જીવનના બે ભાગ છે – એક વ્યક્તિગત ને સ્વતંત્ર અને બીજા સામાજિક, આ સ્વતંત્ર ભાગની સ્વતંત્ર પ્રાર્થના ચોવીસ કલાક ચાલે, પણ સમાજના અંગ તરીકે એણે સામાજિક પ્રાર્થના પણ કરવી રહી. માટે સવારે ઊઠતાં અને સાયંકાળે દિવસની બધી પ્રવૃત્તિઓ પૂરી થતાં સૌ સમાજમાં બેસી પ્રાર્થના કરે.
''મારો અનુભવ તો એ છે કે હું એકલો હોઉં ત્યારે ભગવાનનું નામ લઈ લઉં છું, પણ જ્યારે કોઈ નથી હોતું ત્યારે બહુ અડવું લાગે છે, અકલું એકલું લાગે છે. તમે અહીં આવી છે તેમને હું ઓળખતો નથી, કાલ મને તમે રસ્તામાં મળો તો પિછાની પણ ન શકું; છતાં તમ મારી સાથે પ્રાર્થનામાં સામેલ હતાં એટલી વાત જ મારે માટે પૂરતી હતી, તમે મારો સમાજ બન્યા હતા. અહીંથી જઈશ ત્યારે જ અનેક જાતનાં દુ:ખ મને થશે તેમાં પ્રાર્થના વખતે ભેગા થતા આ સમાજનાં વિયોગ પણ એક દુ:ખ હશે જ. પણ વેલોર જઈને હું નવો સમાજ ઉત્પન્ન કરી લઈશ, અને અહીંના સમાજના વિયોગનું દુઃખ ધોઈ નાખીશ. જે મનુષ્ય મનુષ્યમાત્રને પોતાનાં ભાઈભાંડુ ગાણતો હોય તને જ્યાં જાય ત્યાં સમાજ મળી રહેવો જોઈએ. એ વિયોગને એ સંઘરી શકતાં નથી.
એટલે આ પ્રાર્થના ચાલુ રાખશે, – અહીં આવીને આ જ સમાજમાં પ્રાર્થના કરશો એમ નહીં, પણ તમે પોતપોતાના રસમાજ પોતપોતાને સ્થાને ઘડી લેજ. કાંઈ નહીં તો તમારા કુટુંબીજનો તો છે જ, તેમને સમાજ ગણીને પ્રાર્થના કરજો; પણ આ પ્રાર્થના ચૂકશો હિં. - ૧૫
