________________
૪૭. ઈશ્વરાનુસંધાનનાં સાધન (ગાંધી સેવા સંઘના સંમેલનના ઉપસારનું ભાષણ' માંના ટૂંક સારમાંથી – મ. દે.)
પ્રકૃતિથી જ મારાથી કર્મ વિના રક્વાય નહીં. હું કર્મયોગી છું કે શું યોગી છું એની મને ખબર નથી, પણ કર્મ વિના હું ન જીવી શકું એ જાણું છું. અને મારે માળા હાથમાં રાખીને નથી મરવું. એટલે રેટિયો હાથમાં રાખીને મરવા માગું છું. કોઈ રીત ઈશ્વરનું ધ્યાન ધરવું છે તો એ જ દ્વારા શા માટે ન ધરવું? ગીતામાં ભગવાનની ભાષા છે કે “જે ઈશ્વરનું ધ્યાન ધરે છે તેને હું બુદ્ધિયોગ આપું છું અને યોગક્ષેમ આપું છું.' મારી પાસે તો ઈશ્વરાનુસંધાન સાધવાનાં અનેક સાધનો છે -- રંટિયો, હિંદુમુસલમાન ઐક્ય, અસ્પૃશ્યતાનિવારણ વગેરે – કારણ ભગવાન તો વિરાટ સ્વરૂપ છે, અને જ્યારે જે રીતે તેનું ધ્યાન ધરવું હોય ત્યારે તે રીતે ધરી લઉં છું.
બિનવંધુ, ૯-૫-૧૯૩૭, પા. ૭૧
૪૮. ઈશ્વરની સેવા (‘સાપ્તાહિક પત્રમાંથી –મ. કે.)
બીજા એક સાધુ જે હરિજનોના આગેવાન છે તે એક દિવસ એક વિચિત્ર કોયડો લઈને આવ્યા : ‘‘આપણ ઈશ્વરેન જાણતા નથી તો એની સેવા શી રીતે કરી શકીએ ?''
ગાંધીજીએ કહ્યું: ‘‘આપણે ઈશ્વરને ન જાણતા હોઈએ, પણ એની સૃષ્ટિને તો જાણીએ છીએ. એની સૃષ્ટિની સેવા એ ઈશ્વરની સેવા છે.''
પણ ઈશ્વરની આખી સૃષ્ટિની સેવા આપણે શી રીતે કરી શકીએ ?'' “ઈશ્વરની સૃષ્ટિનો જે ભાગ આપણી નજીકમાં નજીક હોય ને જેને આપણે સૌથી વધારે જાણતા હોઈએ તેની જ સેવા કરી શકીએ. આપણે આપણા સાખપડોશીથી શરૂઆત કરીએ. આપણે આપણું આંગણું સાફ
૯૨
