________________
૨૦૪
હિંદુ ધર્મનું હાઈ ! આપણે અહિંસાના જ પ્રયોગ કરવાનો. ત્રણ દસકા સુધી જણ અહિંસાની તાલીમ લીધી છે, તેને માટે આ વસ્તુ ભારે ન હોવી જોઈએ. પોતાની પ્રતિષ્ઠા અને સ્વાતંત્ર્ય માટે મરો' એ અહિંસાનો મંત્ર છે, નહીં કે ‘‘જરૂર પડચે મારજો અને એમ કરતાં મરજા.'' શૂર સૈનિક શું કરે છે? એ પ્રસંગ પડે ત્યારે જ મારે છે. અને એમ કરતાં પોતાનાં જાન જોખમમાં નાખે છે. અહિંસા આથી ચડિયાતાં હિંમત અને ત્યાગ માગ છે. કોકનો જીવ લેતાં પોતાના જીવને જોખમમાં નાખવાં એ શા સારુ પ્રમાણમાં સહેલું લાગે છે ? અને માર્યા વિના મરવું શા સારુ દૈવી ગણાવું જોઈએ? મારવાનો ધંધો હાથ કર્યા વિના મરી ન શકાય એમ માનવું બ્રમણામાત્ર છે. એ ભ્રમણામાં આપણ ન ફસાઈએ. બ્રમણાને વાર વારે જગ્યા કરી એટલે આપણે તેમાં ફસાઈ જઈને તેને જ સત્ય માનતા થઈ ગયા છીએ.
પણ ટીકાકાર કે નિંદક પૂછશે કે, આ વરતુ આટલી સરળ છે તો પ્રાર્થનાને વચ્ચે શા સારુ લાવો છો ? એનો જવાબ એટલો જ કે, જીવનની જુદી જુદી સ્થિતિમાં અને છેવટે જઈને રાષ્ટ્રની આઝાદી ને આબરૂના રક્ષણ માટે આત્મસમર્પણની જે ભવ્ય અને વીરતાભરી કળા શીખવાની છે તેને સારુ પ્રાર્થના એ પહલો અને છેલ્લા પાઠ છે. - પ્રાર્થના સારુ ઈશ્વરમાં જીવંત શ્રદ્ધાની જરૂર છે. આવી શ્રદ્ધા વિના સત્યાગ્રહ યશસ્વી થાય એ કલ્પી ન શકાય. ભગવાનને ગમે તે નામ ઓળખીએ. તેનું રહસ્ય એ છે કે તે અને તેનાં કાયદો એક જ છે.
વિંધુ, ૧૪-૪-૧૯૪૬, પા. ૮૦
૧૦૨. પ્રાર્થનાનો અંગત અનુભવ (૬ એસ. એસ. રાજપૂતાના - ૨'માં લંડનની સફરે જતાં ગાંધીજીનો પ્રાર્થના અંગેનો વાર્તાલાપ મ.દે.ના પત્રમાંથી)
પણ રંટિયા કરતાં પ્રાર્થના એ વધારે મોટું આકર્ષણ થઈ પડી છે, એમ કહી શકાય. કારણ એમાં તો વહાણ ઉપરના લગભગ ચાળીરા
