________________
ગીતાશિક્ષણ
૧૭૧ જ.’ હશે. પણ માત્ર મારા અર્થ તરીકે તો એની કશી કિંમત ન હોવી જોઈએ.
સ. સામાન્ય માણસને તો એમ જ લાગે કે સાચા યુદ્ધની જ વાત કરી છે.
જ.: નિષ્પક્ષ ચિત્તે આખી ગીતા તેની ભૂમિકા વચ્ચે વાંચીને સમજવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એમ કરશો તો તમે જોશો કે આરંભમાં લડાઈનું વર્ણન આવે છે, પછી કયાંયે મુદ્દલ એનો ઉલ્લેખ નથી.
સ. બીજા કોઈએ આપના જેવો અર્થ ર્યો છે?
જ. ઘણાએ. યુદ્ધ એ આંતરયુદ્ધ છે, જે માણસના અંતરમાં સદાકાળ ચાલ્યા કરે છે. પાંડવ-કૌરવ ભલાઈ અને બૂરાઈનાં તત્ત્વો છે. દૈવી અને આસુરી સંપરત છે.
સ. ગીતાનો મુખ્ય ઉપદેશ કયો – અનાસક્તિ કે અહિંસા ?'
જ. “અનાસક્તિ જ છે. ગીતાના મારા નાનકડા ગુજરાતી ભાષાંતરનું નામ અનાસક્તિયોગ રાખ્યું છે એ જાણતા હશો. અનાસક્તિ અહિંસાથી આગળ જાય છે. જેને અનાસક્ત બનવું છે. તેણે અહિંસા શીખવી અને આચરવી રહી. એટલે અહિંસા અનાસક્તિના પેટમાં આવી જાય છે, આગળ નથી જતી.'
સ.: ‘ત્યારે ગીતા હિંસા અહિંસા બંને શીખવે છે?'
જ.: “ગીતામાં હું એ ધ્વનિ નથી જોતો. એ અહિંસા શીખવવાને માટે ન લખાઈ હોય એ સંભવે, પણ કોઈ કાવ્યની મલ્લિનાથી કરનાર તેમાંથી અનેક અર્થો કાઢે તેમ હું એનો એ અર્થ કાઢું છું કે એનો મુખ્ય ઉપદેશ અનાસક્તિ છે, છતાં એ અહિંસા તો શીખવે છે જ. અહિંસા એ લૌકિક વસ્તુ છે. પરલોકમાં હિંસા અહિંસાનો સવાલ નથી આવતો.'
સ. ‘પણ, અર્જુને તો અહિંસા હિંસાનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કર્યો હતો ના ?
यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ।। અને શ્રીકૃષ્ણ એનો નકારમાં જવાબ આપી હિંસા કરવાનું કહ્યું.'
