Dwadashar Naychakram Part 01

Author(s): Chaturvijay, Lalchandra Bhagwandas
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 320

वीतावीतप्रयोगेन प्रधानविचारः] न्यायागमानुसारिण्यलङ्कृतम् / 267 प्रवृत्त्यहङ्कार-ममकार-क्रोध-मरण-विषादास्तमो-मोह-महामोह-तामिश्रा(स्रा)न्धतामिस्राः पञ्च विपर्ययाः इत्येतद् दृष्टफलपरिमाणम् / इत्थं रूपप्रवृत्तिफलपरिमाणमाध्यात्मिकानां कार्य-कारणात्मकानां भेदानां निर्दिष्टमनेन तैर्यग्योन-मानुषदेवेष्वपि सप्रपञ्चेषु ज्ञेयम् / तस्मात परिमितत्वात् संसर्गपूर्वका भेदा व्रीहाविव संसृष्टा मूलाङ्कुर-पर्ण-नाल काण्ड-प्रसव-तुष-शूक-पुष्प-क्षीर-तन्दुलकणभावाः। यथा वा शुक्र-शोणितसंसृष्टाः कललार्बुद-मांसपेशि-शरीरव्यूट-बाल्य-कौमार्य(र)-यौवनस्थाविरा भावा इति / ___ इतश्च- अस्ति प्रधानम् , भेदानां कार्य-कारणभावात् / शब्दाद्यात्मना व्यवतिष्ठमानानि सत्त्व-रजस्तमांसि प्रकाश-प्रवृत्ति-नियमैः परस्परार्थ कुर्वन्ति / सत्त्वं सत्त्वात्म]ना व्यवतिष्ठमार्न तद्भावायेतरयोः प्रवृत्तिं ख्यापयति / एवं रजः प्रवर्तयति, तमो नियमयति, शब्दाद्यारब्धानि पृथिव्यादीनि आर[म्भो]त्क्रमेण वृत्ति(धृति)-संग्रह-पक्ति-व्यूहावकाशदानः परस्परार्थ कुर्वन्ति / इन्द्रियाण्यप्यन्योन्यविषयग्रहणसाहायकेनोपकुर्वन्ति / यच्च यस्य विषयं प्रख्यापयत्यर्जयति, पाति, संस्करोत्युपधत्ते वा तत् कारणम् , इतरत् कार्यम् / स्थान-साधनात्मप्रख्यात्युपभोगैः करणार्थ करोति कार्यम् , करणं वृद्धि-क्षत-भग्न-संरोहण-संशो(से)क-परिपालनैः कार्यार्थं करोति / एवं बाह्या[ध्या]त्मिकानां दैव-मानुष-तैर्यग्योनानां सप्रपञ्चानामन्येनो(न्योन्यो)पकार-रक्षा-संग्रह-सेचन-पूजन-पोषण-स्थिति-शुश्रूषाऽऽदिविकल्पा वर्णाश्रयादीनां योज्याः। एककर्तृका भेदाः, परस्परोपकारकोपकार्यत्वात् , शयना[सना]दिवत् , तस्मादस्ति प्रधानमिति / __ इतश्च-अस्ति [प्रधानम् ,] शक्तिमदवस्थामात्रत्वात् / शक्तीनां कार्य-कारणानामधिष्ठितानाम्, अनधिष्ठितानां च स्वकार्यसमास्त्रिषु कालेषु शक्तयोऽवतिष्ठन्ते / तद्यथा- 'प्राक् प्रवृत्तेः शक्त्यवस्थानमनुमीयते' / प्रवृत्त्युपल[ब्धेः प्रवृत्तिकालेऽ]वस्थानमपवर्गदर्शनात् / प्रवृत्त्युत्तरकालावस्थानं प्रवृत्तिव्यतिरेकेणावस्थानदर्शनात् एवमाद्यन्तवद् व्यक्तमुपलभ्य व्यक्तशक्त्यावस्थाऽस्त्यनवस्थितशक्तराद्यवसानाभावात् खपुष्पवत् / अवस्थितशक्तेरेव तद्भावाद्, मृदः पिण्डादिभाववत् / तस्माद् व्यक्तशक्तिप्रवृत्त्युपलब्धेरस्ति प्रधानमिति / ___इतश्च- अस्ति प्रधानम् , वैश्वरूप्यस्याविभागप्राप्तेर्देश-काल-प्रमाणबल-रूपप्रत्यासत्तेरवश्यम्भाव्युच्छेदाभ्यां च निवृत्तेः। जल-भूम्योः पारिणामिकं रसादि] वैश्वरूप्यं स्थावरेषु दृष्टम् / तथा(या) स्थावराणां जङ्गमेषु, जङ्गमानां स्थावरेषु, स्थावराणां स्थावरेषु, जङ्गमानां जङ्गमेषु / जात्यनुच्छेदेन सर्व सर्वात्मकं देशकालाकार-निमित्तावबन्धी तु न समानकालमात्माभिव्यक्तिस्ते मन्यामहे जल 1 °मग्न भ / 2 °शरवाह भ / 3 °कोर भ /