Dwadashar Naychakram Part 01

Author(s): Chaturvijay, Lalchandra Bhagwandas
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 339

286 नयचक्रम् / [विधिनियमारः अत्रोच्यते-- अयमनुग्रह एव तेषां तदृणमोक्षणादिति / ये पुनस्तदुपदिष्टमोक्षमार्गप्रस्थितास्तांश्च मोक्षमार्गोपसे विनः सायोज्यं गमयति / कोऽसौ मोक्षमार्गः ? माहेश्वरो योगविधिः। तानात्मना सह युङ्क्ते इति सयुक् , तद्भावः सायोज्यम् , तेषामीश्वरसाद्भावस्तं गमयति नयति / एतन्मध्ये सापेक्षमैश्वर्य पुनरप्यन्तकाले च शरीरेन्द्रियभूतवत् / यथा शरीरेन्द्रियाणि भूताख्यांश्च विषयानुपसंहरति, तथा कुशला कुशले तेषां धर्माधर्मावपि(वुप)संहृत्य तान् पुरुषान् सर्गाहनि संसृतवतः तेन धर्माधर्मफलेनेष्टानिष्टोपभोगात्मकेन दिवसव्यायामपरिश्रमाभिभूतान् बालकान् पुत्रकानिव पिता सर्वपुरुषान् संसारहेतुभूतधर्माधर्मानु(बु)पसंहृत्य प्रलयक्षपायां वापयतीत्यन्तेऽपि निरपेक्षोऽप्रतिहतस्त्रातव्यः स एवेष्टः। तस्मादुभयथाऽप्यपेक्ष्य[ नपेक्ष्य] च तदैश्वर्यसिद्धेरदोष एव दोषाभिमत्या त्वयोद्भावित इति परपक्षः। __ अत्र वयं ब्रूमः-तत्कारित्वात् तज्ज्ञत्वमिति / यत् सर्वज्ञत्वमाकाक्ष्यते, तदपि नैव / कर्मणामेव तन्निरपेक्ष्य(क्ष)प्रवृत्तौ तस्य प्रतिघातादनैश्वर्यं सृष्टप्राणिसंसारकाले सगाद्यन्तयोश्च अकृताभ्यागम-कृतप्रणाशादिदोषाः तदवस्था एवेत्यपरिह(ह. तदोपत्वान किञ्चिदेतत् / अन्योऽपि च दोषः / यदपि चाकाक्ष्यते तस्य सर्वज्ञत्वं सर्वकारित्वात् करणस्य ज्ञानाभावात् , सर्व चेत् करोत्येवावश्य सर्वमसौ वेत्तीति सर्वकारित्वात् सर्वज्ञ इति / तदपि नैवोपपद्यते / अस्यानर्थकार्थप्रवृत्तबालादिप्रवृत्तिवदज्ञक्रियासाधादज्ञोऽसौ बालबदसमीक्षितप्रवृत्तित्वादित्येतदनया [कल्पनया]ऽस्माकं त्वया प्रत्यक्षीक्रियते / किं कारणम् ? धर्माधर्मोपदेशप्रवृत्तेर नर्थकार्थविषयत्वात् / अनर्थको धर्माधर्मावाँ ह्यस्य धर्माधर्ममयोदोपदेशस्य न च तयोः [शरीराद्यभावाद] धर्माधर्मयोः शरीरादिकारणत्वं विनाऽपि धर्माधर्ममर्यादया सर्गादौ प्रभुसृष्टेः, शरीरादिनिवृत्त्यभ्युपगमात् / धर्माधर्ममर्यादायां सत्यामेव च प्रलयकाले शरीराद्यभावाभ्युपगमाचेश्वरसामर्थ्यादेव / तस्मात् तयोर्नास्ति कारणता, कारणलक्षणायोगात् / किं तत् कारणलक्षणम् ? इति चेदुच्यते- यस्याभावे इत्यादि गतार्थम् , यावदितरत् कार्यमिति / कथं तदयोगः ? इति चेदुच्यते- न च धर्माद्यभाव इत्यादिना ग्रन्थेन तयोः कारणाभिमतयोरभावेऽपि शरीरादेः कार्यस्य भावं भावेऽपि चाभावानु(दु)पदेशसाफल्यानभिज्ञत्वं च दर्शयति / यावददत्तफलकुशलाकुशलसंहारादन्तकाल इति गतार्थत्वान्न वित्रियन्तेऽक्षराणि / किं चान्यत्- यथा चोपदेश इत्यादि, यावत् क्रियाया अपयनभिज्ञत्वमिति वर्तते / न केवलमुपदेशानभिज्ञत्वमेव तस्य, किं तर्हि ? प्राणिनामनुग्रहक्रियाऽनभिज्ञताऽपि इति / तदतिदिशति / तत् कथं