Dev Dharma Pariksha

Author(s): Yashovijay Upadhyay,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 4

8
- વેવઘર્મપરીક્ષા - પછી ભવનપતિ દેવનું સુખ કેવું હોય !.... વૈમાનિક દેવનું સુખ કેવું હોય !... અને વૈમાનિક દેવેન્દ્ર શુક્રનું સુખ કેવું હોય ! પલ્યોપમોના પલ્યોપમાં ક્યાં જતાં રહે, ખબર પણ ન પડે અને એવા સુખની વચ્ચે પણ પ્રભુના સાડાબાર વર્ષના સાધનાકાળમાં શક્રેન્દ્ર વારંવાર ઉપયોગ મુક્યો છે - ‘વં વિરતિ પ્રભુ ?’ એ ઉપયોગ મૂકી મૂકીને વારંવાર કેન્દ્ર સ્વયં નીચે ઉતર્યા છે. પ્રભુના ઉપસર્ગોનું નિવારણ કર્યું છે, તો પ્રભુની આશાતનાઓનું પણ નિવારણ કર્યું છે. જ્યારે અસંખ્ય વર્ષો પણ મિનિટોની જેમ વીતી જતાં હોય, ત્યારે માત્ર સાડા બાર વર્ષના ગાળામાં આટ આટલી વાર પ્રભુને યાદ કરવા, દિવ્ય સુખો-વાવડીઓ-અપ્સરાઓનાટકો-સંગીતો આ બધું છોડીને પ્રભુના ચરણોમાં આળોટવા માટે દોડી આવવું.... ઓ શક્રેન્દ્ર ! આપની અનુમોદના કરવા માટે અમારી પાસે કોઈ શબ્દો નથી. આ તો પ્રભુએ મનાઈ કરી. બાકી આપ તો સાડાબાર વર્ષ સુધી સતત પ્રભુના પડખા સેવવા-ઉપસર્ગોમાં પ્રભુની રક્ષા કરવા તત્પર હતાં. સંગમે છ મહિના સુધી પ્રભુને ઉપસર્ગો કર્યા. પ્રભુના માહાભ્યને જાળવવા માટે આપ વચ્ચે ન પડ્યા. પણ કદાચ એ ઉપસર્ગો પ્રભુ પર નહીં પણ આપના પર જ થયા હતાં. પ્રભુને તો શરીર સાથે કોઈ લેવા-દેવા હતી નહીં. પ્રભુના મનમાં તો ઉપસર્ગની નોંધ પણ લેવાઈ ન હતી. જ્યારે આપની વેદનાની કોઈ સીમા ન હતી. છ-છ મહિના સુધી આપની દિવ્યભૂમિમાં સૂનકાર છવાઈ ગયો હતો. નાટકો-સંગીતો-હાસ્ય વગેરે પર પ્રતિબંધ મુકાઈ ગયો હતો. કદાય આપની સંપૂર્ણ આયુષ્યમાં આવો ગમગીન કાળ બીજો કોઈ ન હતો. સૌધર્મેન્દ્ર ! આપના સમ્યગ્દર્શનની વિશુદ્ધિને માપવા પણ કદાચ અમે સમર્થ નથી. આ એકાવતારી દેવેન્દ્ર ! આપના એ જિનાનુરાગને અમારા કોટિ કોટિ વંદન છે.
ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્રના દશમાં પર્વમાં પ્રભુના નિર્વાણ સમયના ઈન્દ્રો અને દેવ-દેવીઓના શોકનું જે વર્ણન કર્યું છે, તેમની કરુણ સ્થિતિનો જે ચિતાર રજુ કર્યો છે, તે ખરેખર આંસુ પડાવી દે તેવો છે. (જુઓ - સર્ગ-૧૩, શ્લોક ૨૪૯-૨૬3)
- ‘વધર્મપરીક્ષા - આ બધી તો પ્રાસંગિક વાતો છે. શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં સૌધર્મેન્દ્ર - સનકુમારે જેવા સમ્યગ્દષ્ટિદેવોની મનઃસ્થિતિને પ્રગટ કરતો એક અધિકાર છે, પ્રભુ વીરને પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યો કે એ ઈન્દ્રો ભવ્ય છે કે અભવ્ય ? સમ્યગ્દષ્ટિ છે કે મિથ્યાદષ્ટિ ? પરિત સંસારી છે કે અનંતસંસારી છે ? સુલભબોધિ છે કે દુર્લભબોધિ ? આરાધક છે કે વિરાધક ? એકાવનારી છે કે અનેકાવતારી ? અને પ્રભુ વીરે પ્રત્યુત્તર આપ્યો છે કે - ગૌતમ ! તેઓ ભવ્ય છે, સમ્યગ્દષ્ટિ છે યાવત્ એકાવનારી છે. અર્થાત્ હવે તેમને એક જ ભવ કરવાનો બાકી છે. ગૌતમસ્વામી પ્રભુને ફરી પ્રશ્ન કરે છે, કે હે પ્રભુ ! આવું કેમ કહો છો ? અને પ્રભુ વીરે કહ્યું છે - ‘ગૌતમ ! તેઓ ઘણા શ્રમણ-શ્રમણીઓશ્રાવક-શ્રાવિકાઓના હિતકામી છે. તેઓના સુખપ્રાર્થી છે. તેમના દુઃખોને દૂર કરવાની ઈચ્છા કરે છે. તેમના પ્રત્યે અત્યંત વાત્સલ્યભાવ ધરાવે છે.”
પ્રસ્તુત પ્રશ્નોત્તર પર અતિ ગંભીર ચિંતન કરવાની જરૂર છે. દેવેન્દ્ર પરિતસંસારી-સુલભબોધિ-આરાધક અને એકાવતારી છે, તેમાં પૂર્વભવની સાધના તો કારણ હશે જ. પણ પ્રભુ તેને ગૌણ કરીને તેમની વર્તમાન યિતવૃતિને પ્રાધાન્ય આપીને તેમના પરિતસંસારીપણા વગેરે વિશિષ્ટતાઓ માટે વર્તમાન ચિત્તવૃતિને કારણ તરીકે રજુ કરે છે. ‘ચતુર્વિધસંઘનું કલ્યાણ થાઓ' આ ભાવના તેમના મનમાં કેટલી ઉcકટ કક્ષાએ પહોંચી હશે... એ પરિણતિની કેવી પ્રકૃષ્ટ દશા આત્મસાત્ થઈ હશે કે પ્રભુ પૂર્વભવની ઉગ્ર ચારિત્ર સાધનાને કારણ તરીકે બતાવવાને બદલે તેમના હૃદયની આ ભાવનાને કારણ તરીકે રજુ કરે છે. જે ભાવનાને પ્રભુ એકાવતારીપણાના પ્રયોજક તરીકે સ્વીકારતા હોય એ ભાવના-એ પરિણતિ - એ ચિતવૃત્તિ કેવી વિશુદ્ધ કક્ષાની હશે !
પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી પાસે સંયમી ભગવંતો વાયના લઈ રહ્યા હતાં. એક મહાત્માએ પ્રાસંગિક પ્રશ્ન કર્યો, ‘ગુરુદેવ ! આપણે તો છઠે ગુણસ્થાનકે, દેવો તો ચોથે ગુણસ્થાનકે હોય ને ?' પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીએ સહજપણે પ્રત્યુતર વાળ્યો, ‘એવું કાંઈ નહીં, આપણે તો વ્યવહારથી