Agam Sutra Satik 35 Bruhatkalpa ChhedSutra 2

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 1437

३८६
बृहत्कल्प-छेदसूत्रम् -३-६/२०७ वृ-तस्या एवं भूतरवावेशन' भूतरवैः-भूतप्रयुक्तासमञ्जसप्रलापैः आवेशनं-यक्षावेशनं मत्वा भूतचिकित्सा कर्तव्या कथम्? इत्याह-'तस्य' भूतस्य नीचमुत्तमंच भावं ज्ञात्वा । कथं ज्ञात्वा? इत्याह-'स्वयंवा कायोत्सर्गेण देवतामाकम्प्यतद्वचनतःसम्यकपरिज्ञाय,अपिशब्दाःअन्यस्माद्वा मान्त्रिकादेः सकाशाद् ज्ञात्वा । तस्याः क्रिया विधेया, यथा पूर्व क्षिप्तचित्ताया उक्ता । इह यक्षाविष्टा किलोन्मादप्राप्ता भवति ततो यक्षाविष्टासूत्रानन्तरमुन्मादप्राप्तासूत्रमाह
मू. (२०८) उम्मायपत्तिं निग्गंथिं निग्गंथे गिण्हमाणे वा नातिक्कमइ ।। वृ-अस्य व्याख्या प्राग्वत् ।। अथोन्मादप्ररूपणार्थं भाष्यकारः प्राह[भा.६२६३] उम्मातो खलु दुविधो, जक्खाएसो य मोहनिञ्जोय।
जक्खाएसो वुत्तो, मोहेन इमं तु वोच्छामि ।। वृ-उन्मादः 'खलु' निश्चितं द्विविधः' द्विप्रकारः । तद्यथा-यक्षावेशहेतुको यक्षावेशः, कार्ये कारणोपचारात् । एवं मोहनीयकर्मोदयहेतुको मोहनीयः । चशब्दौ परस्परसमुच्चयार्थी स्वगतानेकभेदसंसूचकौ वा । तत्र यः 'यक्षावेशः' यक्षावेशहेतुकः सोऽनन्तरसूत्रे उक्तः । यस्तु 'मोहेन' मोहनीयोदयेन; मोहनीयं नाम-येनात्मा मुह्यति, तच्च ज्ञानावरणं मोहनीयं वा द्रष्टव्यम्, द्वाभ्यामप्यातमनो विपर्यासापादनात्, तेनोत्तरत्र “अहव पित्तमुच्छाए" इत्याधुच्यमानं न विरोधमाक; "इमो"त्ति अयम्-अनन्तरमेव वक्ष्यमाणतया प्रत्यक्षीभूत इव तमेवेदानीं वक्ष्यामि। प्रतिज्ञातं निर्वाहयति[भा.६२६४] सवंगंदणं, उम्मातो अहव पित्तमुच्छाए।
तद्दायणा निवाते, पित्तम्मि य सक्करादीनि । पृ-रूपं च-नटदिराकृति अझं च-गुह्याङ्गं रूपाङ्गं तद् दृष्टवा कस्या अप्युन्मादो भवेत् । अथवा "पित्तमूर्छया' पित्तोद्रेकेण उपलक्षणत्वाद् वातोद्रेकवशतो वा स्यादुन्मादः। तत्र रूपाङ्गं हटवा यस्याउन्मादः सातस्तस्यातस्य-रूपाङ्गस्य विरूपावस्थां प्राप्तस्यदर्शना कर्तव्या। यातुवातेनोन्मादं प्राप्ता सा निवाते स्थापनीया । उपलक्षणमिदम्, तेन तैलादिना शरीरस्याभ्यङ्गो घृतपायनं च तस्याः क्रियते। पित्ते पित्तवशादुन्मत्तीभूतायाः शर्करा-क्षीरादीनि दातव्यानि ॥ कथं पुनरसौ रूपाङ्गदर्शनेनोन्मादं गच्छेत् ? इत्याह[भा.६२६५] दण नडंकाई, उत्तरवेउव्वितंमतणखेत्ता।
तेनेव य रूवेणं, उडम्मि कयम्मि निवित्रा ।। वृ- काचिदल्पसत्त्वा संयती नटं दृष्ट्वा, किंविशिष्टम् ? इत्याह-'उत्तरवैकुर्विकम्' उत्तरकालभाविवस्त्र-ऽऽभरणादिविचित्रकृत्रिमविभूषाशोभितम्, ततः काचिद् ‘मदनक्षिप्ता' उन्मादप्राप्ता भवेत्तत्रेयं यतना-उत्तरवैकुर्विकापसारणेनतेनैव स्वाभाविकेनरूपेणसनटस्तस्या निर्ग्रन्थ्यादयते ।अथासौ नटःस्वभावतोऽपि सुरूपस्ततोऽसौ ऊर्ध्व-वमनंकुर्वन्तस्या दर्शाते, ततः तस्मिन्नूचे कृते सति काचिदल्पकर्मा निर्वित्रा भवति, तद्विषयं विरागंगच्छतीत्यर्थः। [भा.६२६६] पत्रवितो उ दुवो, उम्मंडिजति अतीए पुरतो तु।
रूववतो पुन भत्तं, तं दिज्जति जेन छड्डेति ॥ वृ-अन्यच्च-यदि नटः स्वरूपतो दुरूपो भवतिततः स पूर्व प्रज्ञाप्यते, प्रज्ञापितश्च सन् 'तस्याः' उन्मादप्राप्तायाः पुरतः 'उन्मण्ड्यते' यत् तस्य मण्डनं तत्सर्वमपनीयते ततो विरूपरूपदर्शनतो