Adarsh Gaccha Adarsh Gaccha Nayak

Author(s): Sheelchandrasuri
Publisher: Bhadrankoraday Shikshan Trust

Page 7

એમની વિદાય થતાં જ એક યુગ અસ્ત પામ્યો. એમના પછી જ્ઞાનસંપન્ન ઘણા થયા, પણ એમનું જ્ઞાન વિવાદ ઊભા કરવામાં યોજાયું; વિવાદો શમાવવામાં નહિ. પ્રચંડ પુષ્યવાળા અનેક થયા; પણ એમનું પુણ્ય પોતાના પક્ષને, સ્વાર્થને અને અંગત માહાભ્યને જ પોષણ આપનારું બન્યું; સંઘ અને શાસનના શ્રેય માટે એ પુણ્ય અકિંચિકર જ નીવડ્યું. પ્રભાવક ઘણા થયા, પણ તેમના દ્વારા થતી પ્રભાવનાઓમાં ‘શાસન' ગૌણ અને ‘સ્વ' મુખ્ય રહ્યો. પરિણામે, અનેક સામર્થ્યસંપન્ન વ્યક્તિત્વો હોવા છતાં સંઘ આવા મહાપુરુષની પરંપરા જાળવવામાં તથા આગળ વધારવામાં નિષ્ફળ જ રહ્યો છે.
| ‘ગચ્છપતિનું પુણ્ય સંઘનું શ્રેય કરે' એ વાત, નેમિસૂરિજી મહારાજ સુધી બરકરાર રહી, એમના ગયા પછી, પુણ્યવંત તો અનેક આવે છે અને જાય છે, પણ એ બધામાં આ વાત જોવા મળી કે મળતી નથી. આથી જ મારા જેવા મુદ્ર જીવોને શાસનસમ્રાટના નામ-કામનું અદમ્ય આકર્ષણ સતત રહે છે.
પુણ્ય હોય, છતાં એના પ્રદર્શનની આછકલાઈ ન હોય; એની રોકડી કરી લેવાની લાલસા ન હોય; એના વડે બીજાને આંજી દેવાની કે નીચા-નબળા દેખાડવાની વૃત્તિ ન હોય; ત્યારે એ પુણ્યમાં આભિજાત્ય ઉમેરાય છે, ખાનદાની ભળે છે. એવું અભિજાત અથવા ખાનદાન પુણ્ય વરેલું સુરિસમ્રાટને. અમારી પાસે એ પુણ્ય તો નથી જ; છતાં એક વાતે આશ્વસ્ત છીએ કે અમને એ પુણ્યસમૃદ્ધ પરમગુરુનું નામ મળ્યું છે, શિષ્યત્વ સાંપડ્યું છે.
જ્ઞાન હોય, પણ એનો ગર્વ નહોય; ગીતાર્થતા હોય, પણ એનો ઉન્માદન હોય; શાસ્ત્રબળ હોય, પણ એના વડે બીજાઓની અજ્ઞતાનો લાભ ઉઠાવી લેવાની મલિનતાન હોય કે મારા-અમારા સિવાય કોઈ શાસ્ત્રજ્ઞ નહિ-એવો હુંકાર ન હોય; ત્યારે એ જ્ઞાન સમ્યગ જ્ઞાન બની રહે છે. અમે જ્ઞાનસંપન્ન કે ગીતાર્થ હરગીઝ નથી, પરંતુ સૂરિસમ્રાટ જેવા સમ્યગુજ્ઞાની ભગવંતનું અનુશાસન પામ્યા છીએ, એ જેવું તેવું આશ્વાસન નથી.
શાસનની પ્રભાવના હોય, પણ સાથે તેની હાડસાચી આરાધના પણ હોય; શાસનની રક્ષા કરવા માટે અંગત સ્વાર્થ, પક્ષવાદ, માન-અપમાન, મંતવ્ય-માન્યતા–બધાંનો ત્યાગ કરવાનું પરાક્રમ પણ હોય; અને ગમે તે ભોગે, કોઈપણ બાહ્ય-આંતર પડકારને ઝીલી લેવાનું સામર્થ્ય પણ હોય; ત્યારે તે શાસન-પ્રભાવકતાનો નિખાર કાંઈક જુદો આવતો હોય છે. આવો નિખાર કે રંગ અમારામાં ન હોય એ કબૂલ; પણ અમને આવા પ્રભાવક પરમગુરુ શાસનસમ્રાટની પરંપરા સાંપડી છે, એ કાંઈ નાનુંસૂનું સૌભાગ્ય નથી.
પ્રણાલિકા અને મર્યાદા; આચારની તેમજ વિચારની; તેનું અણીશુદ્ધ પાલન કરવું, અને તેનો ભંગ કે લોપ ન થવા દેવો, એ આજ્ઞાપરસ્ત ગીતાર્થનું શાસ્ત્રાનુસારી કર્તવ્ય ગણાય; એમાં એકારણ કે પોતે માની લીધેલા કારણે અપવાદોનો આશ્રય ન લેવાય એવી સ્પષ્ટ સમજણ તથા શ્રદ્ધા પણ એ ગીતાર્થ પાસે હોય; આવી વાત પોતાના જીવનભરના આચરણ દ્વારા શીખવી શાસનસમ્રાટે. એને સમજવાની કે ઝીલવાની ક્ષમતા કે પાત્રતા જો અમારામાં ન આવે તો તે અમારી ક્ષુદ્રતા જ ગણવી પડે. પણ છતાં અમને આવી પ્રણાલિકાને સમર્પિત ગુરુભગવંતનું શરણ મળ્યું છે એ અમારા માટે ઓછું નથી.
ગીતાર્થ પક્ષપાતી ન હોય; ગીતાર્થ, કોઈકની નબળાઈનો ગેરલાભ ઉઠાવીને તેને છિન્નભિન્ન કરી, પોતાનો સ્વાર્થ સાધનાર ન હોય; ગીતાર્થ તો નબળાને રક્ષણ આપનારા હોય - જો તેનામાં શાસ્ત્રની સુઝ અને શાસનની દાઝ હોય તો; માત્ર નિયત શાસ્ત્રોના સૂત્રાર્થના જાણ હોવાથી જ ગીતાર્થ થવાય એ તો અમારા યુગની ભ્રમણા છે; ગીતાર્થ તો શાસ્ત્રવચનના ઐદત્પર્યના જ્ઞાતા હોય અને દેશ-કાલને અનુસરીને તેને વ્યવહારક્ષમ બનાવી શકતો હોય તે જ ગણાય; આ બધું અમારા જેવા પામર અને બાળ જીવોને સમજાયું સૂરિસમ્રાટના આ પ્રકારના જીવન-વ્યવહારથી; એ અમારા માટે તરણોપાય બનશે એવી અમારી આસ્થા છે.
આશ્રિતોને આધાર પૂરો પાડવો અને દોષિતોને દંડ દેવો, એ ગીતાર્થનું, રાજા જેવું જ, કર્તવ્ય હોય છે, પરંતુ દોષિત જો આશ્રિત હોય તો તેને છાવરવો; કેમકે તેને ન છાવરીએ તો સંઘાડાનું કે પક્ષનું ખરાબ દેખાય; અને દોષિત જો. પરાયો, અન્ય પક્ષ કે સમુદાયનો હોય તો તેને ઉઘાડો પાડવો અને ઉતારી પાડવો; ભલે તેમ કરવા જતાં શાસન વગોવાય; આ નીતિ ‘ગીતાર્થ'ની ન હોય; જે તત્ત્વથી ગીતાર્થ ન હોય તેવા જીવો જ આવી નીતિ અપનાવી શકે. શાસનસમ્રાટના જીવનની વિવિધ ઘટનાઓ વિષે જાણીએ ત્યારે ખ્યાલ આવે છે કે તેઓની ગીતાર્થતા તાત્વિક હતી, તકવાદી કે તકલાદી નહિ. તેમણે આશ્રિત હોય કે અન્ય, જો તે દોષિત હોય તો તેને ઘટતી શિક્ષા કરી છે; અને તેમ કરવા જતાં શાસનને લેશ પણ ઝાંખપ લાગવા દીધી નથી, તો ગુણ-દોષનો કે લાધવ-ગૌરવના અંતરને પરખીને તેમણે અવસરે સ્વ-પરની રક્ષા કરવામાં પણ પાછી પાની નથી કરી. તેમને જ્યારે