________________
તીર્થોદ્ધારકે ગુરુવર - ૧
મહારાજજીની સહુથી મોટી ખ્યાતિ કોઈ વાતે હોય તો તે તીર્થોદ્ધારની વાતે.
પ્રાચીન તીર્થોનો અને જિનાલયોનો જીર્ણોદ્ધાર, પુનરુદ્ધારા એ એમના જીવનના મુખ્ય ધ્યેયરૂપ કાર્ય હતું. તેમણે કદમ્બગિરિ, કાપરડાજી, શેરીસા, વામજ, માતર, ખંભાત, તળાજા, રાણકપુર વગેરે અનેક તીર્થક્ષેત્રોનો ઉદ્ધાર કરાવ્યો હતો. તેમાંયે કદમ્બગિરિ, કાપરડા અને શેરીસા-વામજના ઉદ્ધાર-પ્રસંગોએ તો આકરા પરીષહ અને જીવલેણ ઉપદ્રવો પણ વેઠવા પડ્યા હતા. પરંતુ શાસન-સંઘ અને તીર્થ આ ત્રણ તત્ત્વો તેમના પ્રાણભૂત હતાં; તેને માટે તેમણે પોતાનું સમગ્ર જીવન સમર્પી દીધું હતું. આ બધી વાતો દંતકથાસમી છે, જેનું વાસ્તવિક વર્ણન સાંભળતાં આપણે હેરત પામી જઈએ તેવું છે. એમણે ઉદ્ધરેલાં કેટલાંક તીર્થક્ષેત્રોની થોડીક વાતો જાણવા જેવી છે :
૧. ખંભાત-સ્તંભતીર્થ. આ ગામ મહારાજજીનું અત્યંત માનીતું ક્ષેત્ર હતું. તેની જાહોજલાલી અને ભૂતકાળ પણ અતિભવ્ય હતાં. આ ગામમાં તેમણે વારંવાર ચોમાસાં કર્યાં છે, સંસ્કૃત પાઠશાળા, જૈન કન્યાશાળાની સ્થાપના કરાવી છે, અને શતાધિક જિનાલયો ધરાવતાં આ ક્ષેત્રનાં અનેક જિનાલયોનો ઉદ્ધાર પણ કરાવ્યો છે. જુદાં જુદાં ૧૯ સ્વતંત્ર દેરાસરોનું એકીકરણ કરાવીને, તે તમામ દેરાસરોનું વિસર્જન કરવાપૂર્વક એક ત્રિભૂમિક-ત્રિશિખરીય મહાન જિનાલયનું નિર્માણ, તેમના માર્ગદર્શનમાં શેઠ પોપટલાલ અમરચંદ દ્વારા થયું. તેમાં તે ૧૯ દેરાસરોની તમામ પ્રતિમાઓની અત્યંત યોગ્ય રીતે ગોઠવણ કરીને તેની પ્રતિષ્ઠા તેમણે કરાવી. તે વખતે તેઓ પંન્યાસ હતા.
આ દેરાસર મોટા (ચિન્તામણિના) દેરાસર તરીકે ઓળખાય છે.
| ખંભાતના પરારૂપ શકરપરા. ત્યાંના બે પ્રાચીન જિનાલયોનો જીર્ણોદ્ધાર તથા પ્રતિષ્ઠા, ગુરુમંદિરની રચના તથા ધર્મશાળા અને ઉપાશ્રયાદિનાં નિર્માણ તેમના હસ્તક થયાં છે. માણેકચોકમાં ભોંયરાના આદીશ્વરવાળા જિનાલયનો જીર્ણોદ્ધાર તથા પ્રતિષ્ઠા પણ તેમના હાથે થયાં. આ બધાં કામોમાં માકુભાઈ શેઠ વગેરે તેમના ભક્ત શ્રાવકોએ પૂરો લાભ લીધેલો.
સ્થંભન પાર્શ્વનાથ એ ખંભાતનું તીર્થરૂપ દેરાસર, તે પ્રભુપ્રતિમા નીલમની હોવાથી ચોરાઈ ગઈ, પાછી મેળવાઈ, ત્યારે તેની પ્રથમ સ્થિર પ્રતિષ્ઠા મહારાજજીએ કરાવી. ત્યારબાદ ત્રણ શિખરોનું નવું ભવ્ય જિનાલય બનાવી, કુલ ત્રણ જિનાલયોનું એકીકરણ કરાવી, તેમાં સ્તંભન પાર્શ્વપ્રભુ આદિ બિબોની પ્રતિષ્ઠા તેમજ નૂતન બિબોની અંજનશલાકા સં, ૧૯૮૪માં તેઓએ કરી. ખંભાતના અન્ય પણ અનેક જિનાલયોનો ઉદ્ધાર, તેમના હાથે થયો છે.
૨, રોહીશાળા એ-શેત્રુંજી નદીને કિનારે વસેલું અને ૧૨ ગાઉની પરિક્રમાનું જૂનું ગામ. શત્રુંજયની ચારે દિશાની ૪ પાજ પૈકી રોહીશાળાની પાજ તે અહીં છે. અહીંથી શેત્રુંજી નદીમાં નાન કરીને, પગલાંદેરી જુહારીને ગિરિરાજ ઉપર જઈ શકાય છે. આ ક્ષેત્રમાં મહારાજજીએ તીર્થસ્વરૂપ જિનાલ્ય તથા સમગ્ર સંકુલનાં નિર્માણ અને પ્રતિષ્ઠા. સં. ૧૯૯૯માં કરાવ્યાં,
વાત એવી હતી કે પાલીતાણાના ઠાકોર ગિરિરાજના યાત્રીઓ પાસે યાત્રાળુ વેરો લેતા હતા. તેના વિરોધમાં કોર્ટકચેરી તથા વાટાઘાટો અને સમાધાન થતાં રહેતાં. પણ જ્યારે પણ મુદત
પૂરી થાય કે ઠાકોર વેરો લેવાનું ચાલુ કરી દેતા. આ કાયમની કનડગત દૂર થાય તે હેતુથી મહારાજજીએ રોહીશાળાનું તીર્થનિર્માણ કર્યું. આ ગામ બ્રિટિશ સલ્તનતનું ગણાતું અને ત્યાંથી ઉપર જવાનો માર્ગ ખાનગી માલિકીનો. તે બધી જમીનો ખરીદી લઈ સરસ પગથિયાં તથા માર્ગ બનાવી દેવાય, તો હજારો યાત્રિકો રોહીશાળાની પાજથી ગિરિરાજની યાત્રા વગર અડચણે કરી શકે, અને પાલીતાણાનો રસ્તો બંધ કરી દેવાથી ત્યાં કોઈ રાજયના રખોપાની, તે માટે વેરો ચૂકવવાની જરૂર ન પડે, તથા રાજયની કનડગત પણ વેઠવાની જરૂરત ન રહે. અત્યંત દીર્ઘદૃષ્ટિ ભરેલી આ યોજના હતી, જેને આખા સંથે આદર આપેલો.
જો કે કાળક્રમે લાંબા ગાળાનું સમાધાન થવાથી અને પછી તો દરબારી કનડગત પણ બંધ થવાથી આ યોજના આગળ વધારવાની જરૂર ન રહી. યોજના ઘડતાં આવડે તેને અવસરે તે માંડી વાળતાં પણ આવડવી જરૂરી છે, તેવો સંદેશો આ રીતે તેઓએ આપ્યો. તેઓ પેઢી અને શ્રીસંઘને મદદરૂપ થવા તત્પર રહેતા હતા; તેમાં અવરોધક કે નડતરરૂપ નહિ. તેમને લાગે કે આ કામ માંડી વાળવાથી સંઘનું હિત છે તો, દેખીતી રીતે શાસનપ્રભાવનાનું લાગતું કામ પણ પડતું મૂકી દેવાનું પસંદ કરતી,
આ દેરાસર પણ, પાછળથી શેત્રુંજી નદીનો બંધ બંધાતાં, ગામ સાથે જ ડૂબમાં ગયું, અને તેમાંનાં તમામ બિંબો, શેત્રુંજી ડેમ પર નિર્માણ થયેલા નૂતન તીર્થ-જિનાલયમાં લાવવામાં આવ્યાં
હતાં,
