________________
જીવદયાના જ્યોતિર્ધર
જીવદયા એ શ્રીનેમિસૂરિ મહારાજનું નિત્યનું લક્ષ્ય હતું. જીવદયા એ એવું કામ છે કે અમુક સમયગાળા માટે અમુક વ્યક્તિ જીવદયા કરે – કરાવે, તેથી કાયમ માટે તેનું પાલન થઈ ગયું એવું ન ગણાય. એ તો અનેક વ્યક્તિઓએ સાતત્યપૂર્વક કર્યા - કરાવ્યા કરવાની બાબત છે. પોતાના સમયમાં એક વ્યક્તિ એનું એવું તો પાલન કરે-કરાવે, કે તે બીજાઓ માટે તથા ભવિષ્ય માટે એક આદર્શરૂપ બની જાય. નેમિસૂરિ દાદાનાં જીવદયા-કાર્યો એ આવાં આદર્શરૂપ કાર્યો હતાં.
પોતે મહુવા ચોમાસું રહ્યા. તે પછી સં. ૧૯૬૭માં ત્યાંના વાળાક અને કંઠાળ પ્રદેશના દરિયાકિનારાનાં ગામોમાં પોતે વિચર્યાં, એકલા માછીમારોની વસાહતો. માછલાં મારવા સિવાય કોઈ કામ નહિ, તેમની વચ્ચે તેઓ ગયા, રહ્યા, વિચર્યા, અને તળપદી ગામઠી ભાષામાં તે અબોધ મનુષ્યોને પ્રતિબોધ આપ્યો. તે જીવો હિંસાના અનર્થ સમજ્યા, અને માછીમારી કાયમ માટે છોડવા પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ થયા. તેમણે નૈપ ગામના શ્રાવક નરોત્તમદાસ દ્વારા, એ તમામ વસાહતોના માછીઓની જાળો લેવડાવી લીધી, અને દાઠા ગામની બજારમાં તેની હોળી કરાવી દીધી. આમ પૂર્વના મહાપુરુષોની પરંપરાને અનુરૂપ કાર્ય કરીને તેઓએ તે ભગવંતોની પંક્તિમાં પોતાનું સ્થાન સિદ્ધ કર્યું.
આ જ ગામડાંઓમાં ધર્મસ્થાનકોમાં પશુબલિ આપવાના રિવાજ ઠેર ઠેર હતા. તેમણે તે તે ક્ષેત્રની ભોળી જનતાને સમજાવી, પ્રતિબોધી, અને અનેક સ્થાને પશુબલિ કાયમ માટે બંધ કરાવ્યો.
અમદાવાદની પાંજરાપોળ સંસ્થા સં. ૧૯૫૬માં તથા ૧૯૬૮માં નાણાંભીડમાં હતી. મહારાજજી એ ક્રમશઃ બે લાખ તથા છ લાખનાં ફંડ કરાવી સંસ્થાને જીવનદાન અપાવ્યું હતું. તે જ રીતે છાપરિયાળીની પાંજરાપોળની નાણાંભીડનું પણ, બે વાર,
લાખોની રકમ અપાવીને નિવારણ કર્યું હતું. આ બધું કરતી વેળા તેમણે – ‘અમારી તકતી મારવી પડશે, અમારી નિશ્રા અને આજ્ઞામાં જ હવેથી રહેવાનું; આવી - આજે ઘણા લોકો કરતા હોય છે તેવી, શરતો કે અપેક્ષાઓ નથી રાખી. શુદ્ધ શાસન-નિષ્ઠાથી જ આ બધાં કર્તવ્યો તેઓ કર્યે જતાં.
સં.૧૯૮૩માં ગુજરાતમાં અતિવૃષ્ટિને લીધે જળપ્રલય થયો હતો. ત્યારે અમદાવાદમાં જ બિરાજેલા મહારાજશ્રીએ શ્રાવકોને પ્રેરણા આપી લાખોનું ફંડ કરાવ્યું, અને ગામડે ગામડે શ્રાવકોને મોકલીને હજારો કુટુંબોને તમામ સહાય કરાવી. માનવતાનું આ ધર્મકૃત્ય જોઈને અનેક લોકોના મનમાં જૈન સાધુના સંકુચિત અને એકાંગી માનસ વિષેની ભ્રાન્ત ધારણા આપોઆપ નિર્મૂળ થઈ ગઈ. જૈન સાધુ અને જૈન મહાજનનાં હૃદય કેવા અનુકંપાથી છલકાતાં હોય છે, તેની સહુને પ્રત્યક્ષ પ્રતીતિ સાંપડી ! એ વખતે થયેલા ફંડમાંથી પાંચેક હજારની રકમનો ઉપયોગ કરાવીને મહારાજજીએ જૈન ભોજનશાળા સ્થપાવી. ગામડાં નાશ પામવાને લીધે બેઘર બનેલા જૈન પરિવારો માટે તે ધર્મસંસ્થા આશીર્વાદરૂપ બની ગઈ.
આ દિવસોમાં પોતે વિશાળ સાધુસમુદાય સાથે પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે બિરાજમાન હતા. ૮ દિન ચાલેલી હેલીને કારણે સાધુઓને – પોતાને આહાર-પાણીની ગવેષણા નહોતી થતી, તો સાધુઓએ ૩-૫-૮ એવા ઉફવાસ કર્યા. પોતે પણ ચોવિહાર ઉપવાસ કર્યો. આ વાત પાઘડીબંધાશેઠિયાઓના ધ્યાનમાં આવી. મહારાજના નિમિત્તે કરેલું કે લાવેલું તો લે નહિ. શેઠિયાઓએ પહેલી જ રાત્રે મોટું ફંડ કર્યું ને એમાં ૮ દિનનો ઉત્સવ માંડ્યો. સવારે વ્યાખ્યાન, બપોરે વિવિધ પૂજા ભણાવાય, તેમાં ૩૦૦-૪૦૦ શ્રેષ્ઠીઓ પૂજા ભણાવવા બેસે; ને બે ટંકના
૧
જમણવાર, તે બધા શ્રેષ્ઠીઓ સપરિવાર તેમાં જમે, અને મહારાજ સાહેબને વહોરાવે. નિર્દોષ મુનિજીવન કેવું જીવાય તેનો એ આદર્શ પ્રસંગ હતો. જીવનમાં વણાઈ ચુકેલી આવી નિર્દોષતા છતાં તેમણે કે તેમના સાધુઓએ ક્યાંય આનાં વર્ણન કે જાહેરાત નથી કર્યાં. તેમની સમજણ હતી કે સાધુ સાધુધર્મ પાળે છે તે પોતાના કલ્યાણ માટે; વખાણ માટે, જાહેરાત માટે કે કોઈનું ખરાબ દેખાડવા માટે કે લોકોને દેખાડવા માટે નહિ.
એક પ્રસંગે પોતે હઠીસિંહની વાડીએ જઈ રહ્યા હતા. રસ્તામાં ગાયો-ભેંસોનાં મોટાં ધણને લઈ જતા બે ત્રણ જણા તેમની નજરે ચડ્યા. તેમને લાગ્યું કે આ જીવો કસાઈવાડે જતાં જણાય છે. સાથેના શ્રાવકો દ્વારા પડપૂછ કરાવતાં તે ધારણા ખરી હોવાનું જણાયું. તેમણે વિચાર્યું કે આપણી નજરે ચડેલાં આ જનાવરોને મરવા ન દેવાય; બચાવવાં જ જોઈએ. શ્રાવકોને આદેશ કર્યો કે જે કિંમત થાય તે ચૂકવીને આ જીવોને બચાવી લો. શ્રાવકોએ તત્ક્ષણ તેનો અમલ કર્યો અને કસાઈઓને ધન આપીને તે ઢોરોને પાંજરાપોળે પહોંચાડી દીધાં. આવો જ બનાવ પેટલાદમાં પણ બન્યો હતો. વખતોવખત આવું બનતું, જેમાં પોતાની નજર પડી જાય તે પશુઓને બચાવવાનો તેમનો આગ્રહ રહેતો.
તેમની નિશ્રામાં નીકળેલા સંઘી વખતે પણ, ધ્રાંગધ્રા, લીંબડી, વળા, ગોંડલ, ઇત્યાદિ રજવાડાં આવે, ત્યારે ત્યાં ત્યાંના રાજા રાણા એમની પ્રેરણા પામીને અમુક દિવસોનું ‘અમારિ’ ફરમાન અવશ્ય જાહેર કરતા.
જીવદયાનાં આવાં અનેક અનેક કાર્યોથી મહારાજજીનું જીવન મઘમઘતું રહ્યું છે.
