Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / zrIvijayanemisarigranthamAlA-ratnam-27 / paramAhata-mahAkavi-zrI dhanapAla' viduSA vinirmitA zrItilakamaMjarI. tadupari vivudhaziromaNi zrIzAntyAcAryanirmitaM TIppanakam , zrIpadmasAgara-vibudharacitA vyAkhyA, zrIvijayalAvaNyasUrinirmitA parAgAmidhA vivRtizca / Feeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeg Seeeeeeeeeeeeeeeeeecccccccccccces prakAzaka: zrIjainagranthaprakAzakasabhAyAH kAryavAhakaH zreSThI IzvaradAsa muulcndrH| prathamAvRttiH mUlyaM dAiza aannkaaH| vIra saM. 2467 vikrama saM. 1997 pratayaH 525 mudrakaH- priyadarzanamudraNAlayAdhipatiH 'zAha punamacaMd' vAlajI -amadAvAda, For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / OM arha nmH| zrIjinendrazAsanaikarasika--dhArAdhIzAsAditasarasvatIbirudakavIndra-viprAmaNI-paramArhata-zrIdhanapAlena dhImatA racitA // tilkmnyjrii|| savaH pAtu jinaH kRtsna-mIkSate yaH pratikSaNam / rUpairanantairekaika--jantorvyAptaM jagatrayam // 1 // mavipulAvRttam // Wan vibudhaziromaNidhIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // samyag natvA mahAvIraM rAgAdikSayakAraNam / utpannAnantavijJAnaM devapUjyaM girIzvaram // 1 // tilakamaJjarInAmnyAH kathAyAH padapaddhatim / zleSabhaGgAdivaiSamyaM vivRNomi yathAmati // 2 // // zrImatpadmasAgaravibudharacitA TIkA // zreyaHsiddhamatirvIra-stanyAddhanyArcitakramaH / yadaMhipAvitAM pRthvI-miva mUrnA'hirAD dadhau // 1 // taM praNamya mahAvIraM, namrAkhaNDalamaNDalam / dhanapAlakRtAkhyAna--vyAkhyAnaM tanyate manAk // 2 // zrImadvijayasenAkhya-sUrINAmupadezataH / stambhatIrthapure vyAkhyA, kurute padmasAgaraH // 3 // zrItapogacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-zAsanasamrAT-jagadguru--zrIvijayanemisUrIzvarapaTTAlaMkAreNa vyAkaraNavAcaspati-zAstravizArada-kaviratnetipadAlaMkRtena zrIvijayalAvaNyasUriNA praNItA parAgAbhidhA vivRtiH / lokAlokAvaloke vilasati vimalA kevalAciryadIyA, devAdevAdhidevararaci ca caraNA-rcA ca nityaM yadIyA / gAvo nAvo navInA dhanabhavajaladhestAraNe'raM yadIyA, AptAH prAptAH zivaM te jinavarapravarA no nayantAM zamAlim // 1 // sragdharA // labdhAnalpArthasArtho makaradhimadharIkRtya yaH sattayA''ste, udyatkalolamAlA'pi jaDapariNatirgAhate yaM ca nityam / sadvaMzo vArirAzau sadamRtasaraNiM saMsRtau saMzrito'stu, potaH zrInAbhisUto vilasanavasatirdhIvarANAM narANAm // 2 // sragdharA // OM parAgavivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // AdinAthapakSe__labdhAnalpArthasArthaH gRhavAsApekSayA bhUpAlAgraNItvAd labdhaH prApto'nalpo vipulo'rthasArtho dhanadhAnyAdyarthasaMcayo yena sa tathA, yadvA gRhavAse'pi jJAnatrayakalitatvAd labdho jJAto'nalpo vipulo'rthasArtho vAcyanikaro yena sa tathA, yadvA kaivalyApekSayA labdho jJAnadarzanAbhyAM samyaga jJAto'nalpaH sakalo'rthasArthaH padArthasamudAyo yena sa tathA / makaradhi%3D madanam , adharIkRtya-hInaM kRtvA, parAjityetyarthaH, sattayA-uttamatayA, Aste=virAjate / udyatkalolamAlA udyantI For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-TIkA-vivRtivibhUSitA OM vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // bhavyagrAmAnuzAsI caraNajayakRtau siMhakalpazca zAstravidyAdakSaH pradAtA pratidinarajani kSetrabhRdrAjyabhIteH / yo nityaM dAntarAjaiviharati ca sadAcAralabdhakharUpaH zrIzAnti taM kSamAbhRnnikara ubhayatazcakriNaM nannamImi // 3 // sragdharA // Wan parAgavivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // kallolasya harSasya mAlA paGktiryasyAM sA tathA, jaDapariNatiH-yugalajAnAm RjujaDatvAt jaDAnAM yugalajajanAnAM pariNatirmanobhAvanA / yadvA jaDAnAM mUrkhANAmAstAM viduSAm / gAhate-sevyatayA'vagAhate, sadvaMzaH san uttamo vaMzo'nvayo yasya sa tthaa| vArirAzau vAzabdaH samuccaye, arINAM parasparaM bhakSyatvAdinA pratipakSabhAvamApanAnAM jIvAnAM rAzau nicayarUpAyAm , saMsRtau saMsAre, sadamRtasaraNi sad uttamaM yad amRtaM mokSaM tasya saraNi mArgam , saMzritaH AzritaH / zrInAmisUtaH= AdinAthaH / dhIvarANAm-pravaramatimatAm, narANAm janAnAm, vilasanavasatiH-vilAsasthAnam , astu bhavatu // potaH pravahaNaM tatpakSe labdhAnalpArthasArthaH labdhaH prApta UDho'nalpo vipulo'rthasArthoM dhanadhAnyAdisaMcayo yena sa tathA, makaradhijaladhim, adharIkRtya adhaH kRtvA, sattayA sthityA, Aste virAjate / jaDapariNatiH DalayoraikyAt jalapariNAmarUpA, udyatkallolamAlA-udyantI udyatAM vA kallolAnAM taraGgANAM mAlA paGktiH , gAhate avagAhate / sadvaMzaH santa uttamA vidyamAnA vA vaMzA veNavo yatra sa tathA / vArirAzau-jaladhau, saMsRtau-saMcaraNakriyAyAm , sadamRtasaraNi satImuttamAmamRtasya jalasya saraNiM mArgam , saMzritaH AzritaH, dhIvarANAm mAsikAnAm, upalakSaNatvAt jalayAtrAM cikIkRNAmityarthaH / vilasanavasatiH vilAsavasatiH, astu-bhavatu // 2 // ubhayataH ubhayasmin dvividhe'pItyarthaH, kSamAbhUnnikare kSamAbhUto munayo rAjAnazca teSAM nikare samUhe, munisamudAye rAjasamudAye ca / cakriNa cakravartinam , tIrthakaraM cakravartinaM ceti bhAvaH / tatra tIrthakarapakSe___ bhavyagrAmAnuzAsI=bhavyAnAM muktigamanAhajIvAnAM yo prAmaH samudAyastadanuzAsI tasya dharmopadezadAtetyarthaH / caraNajayakRtau caraNasya cAritrasya jayaH sarvotkarSabhAvaH tatkRtau, siMhakalpaH-tatkaraNe siMhasadRzaH zUra iti yAvat , cAritragrahaNe cAritrapAlane cAritradAne cAtIva zUra iti bhAvaH / zAstravidyAdakSaH zAstrANAmAgamAnAM vidyAyAM dakSo nipuNaH / pratidinarajani-sarvadA, kSetrabhRdrAjyabhItaH kSetrabhRtAM zarIriNAM yA rAjiH paGktistasyA abhIterabhayasya, pradAtA-prakarSaNa dAyakaH / dAntarAjaiH-dAntA indriyadamanakAriNo munijanAsteSAM ye rAjAnaH, pravaramunijanA ityarthaH, taistathA, viharati-mahItale vicarati; sadAcAralabdhakharUpaH sadAcAreNa vimalacAritreNa labdhaM prAptaM kharUpamAtmIyavAstavikarUpaM yena sa tathA nannamImi-bhRzaM punaHpunarvA namAmItyarthaH / cakravartipakSe bhavyagrAmAnuzAsI-bhavyA ramaNIyA ye grAmA upalakSaNatvAd nagarajanapadAdayastadanuzAsI prajApatitvena tadanuzipTikRt , ca raNajayakRtau cazabdaH samuccaye, raNe saMgrAme jayakRtau vijayakriyAyAm , siMhakalpaH=siMhasadRzaH, atyantazUra ityarthaH / zAstravidyAdakSaH zAstravidyA nItizAstrAdijJAnaM zastrasambandhi jJAnaM vA tatra dakSazcaturaH / kSetramRdrAjyabhIteHkSetramRd yad rAjyaM tasya bhIterbhayasya, pradAtA prakarSeNa chindAnaH / dAntarAjaiH= dantinAM kariNAM samUho dAnta tasya rAjabhiH, pravarahastibhirityarthaH / viharati-krIDati / sadA cAralabdhakharUpaH sadA nityaM cArAzcarapuruSAstailabdhamavagataM svarUpaM svakIyavRttAntaM yena sa tathA // 3 // For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] OM vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // visphUrjatsphItavAco navasurakuruhaH prANinAM vAJchitArthadAnemInaH sadAvasthitikRta udare zAntisindhovihAya / kAntAM bhaugI ca rAjI madanamadajitastIrtharAjaH prabhAsa, AdhivyAdhiprahINaM zamadhi vidadhatAmakSarasthAnamijyam // 4 // sragdharA // jaDapradhAno'parabhaGgago'pi, sapaGkajAtaH sagarAnvayo'pi / nIcaH prakRtyA mRtatAM gato'pi, saptAmburAziprakaraH pRthivyAm // 5 // upajAtiH // yacchatrasaptasphaTazAlinAgA-dhirAjadambhAt kRtasevanAtaH / mahAzayatvaM ca jagAma nityaM pAyAdapAyAjinapaH sa pArzvaH // 6 // upjaatiH|| yugmam // parAgavivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // nemInaH nemizcAsau inazca nAthazca nemInaH, neminAtha ityarthaH, tIrtharAjaH tIrtharAjazabdasya prathamAbahuvacanam, tIrthakarA ityrthH| tatra neminAthapakSe visphUrjatsphItavAcaH visphUrjantI sphItA vAcA yasya sa tathA, bhAgurimate vyaJjanAntastrIliGgazabdAnAmAvantatvasvIkArAd vaacaashbdH| prANinAM vAJchitArthadAH-vAJchitArthadAyakaH, navasurakuruhaH-navo'gocaravastudAtRtvAdabhinavaH, surANAM devAnAM kuruho vRkSaH, upamAyA gamyamAnatvAt kalpatarusadRza ityarthaH / yadvA anavo jIrNo hInaprabhAvatayA tucchaH surakuruhaH kalpataruyena sa tathA / zAntisindhoH zamasAgarasya, udare madhye, sadAvasthitikRtaH sadA nityaM vo yuSmabhyam, etad akSarasthAnaM vidadhatAmityapretanena yojyam , kRtA sthitiryena sa tathA / kRtazabdasya paranipAtaH / kAntAM manojJAM nAroM vA, bhaugI bhogarAjaputrIM bhogasambandhinI vA, rAjI rAjImatInAmnI pati vA / madanamadajitaH=jito madanamado yena sa tathA, jitazabdasya paranipAtaH / tIrtharAjaH tIrthasya rAjA tIrtharAjaH, tIrthakara ityarthaH / prabhAsaH prakRSTo bhAso yasya sa tathA / AdhivyAdhi. prahINaM zamadhi-zamanidhAnam , ijyaM pUjyam , akSarasthAnaM mokSasthAnaM, vidadhatAM-kurvatAm, 'dadhi' ityasyaikavacanam / tIrthakarANAM pakSe'yaM vizeSaH bahuvacanasampAdanArtha vAcAzabdasthAne vAcazabdaH, kuruhazabdasthAne kuruDzabdaH, kRtazabdasthAne kartRkvibantakRtzabdaH, jitazabdasthAne kartRkvibantajitzabdaH, vidadhatAm iti 'DudhAMgk ' ityasya bahuvacane rUpam , tathA vAnchitArthadAne'mI tIrthakarAH, no'smabhyamiti, sadA'vasthitikRta iti ca vizliSyArthayojanA vidheyA, tathA kAntAM manojJAm , bhaugI= bhogasambandhinIm, rAjI-paGktim // 4 // ___ saptAmburAziprakaraH=saptAnAM samudrANAM nikaraH, samudrANAM saMkhyAtItatve'pi laukikaiH saptAnAmeva dvIpasamudrANAmaGgIkArAt kavijanarUDhyA saptagrahaNam / jaDapradhAnaH mUrkhaziromaNiH, pakSe DalayokyAd jalapradhAnaH / aparabhaGgago'pi= apareNa yo bhaGgo vinAzastadgo'pi,pakSe aparAanuttarA ye bhnggaastrnggaastdgo'pi| sapaGkajAtaH paGkasya kardamasya jAtena samudAyena sahitaH, pakSe paGkajAtaiH kamalaiH sahitaH / sagarAnvayo'pi garaM viSaM tena sahito'nvayo'sya sa tathA, pakSe kavijanarULyA sagarajanmA / prakRtyA khabhAvena, mRtatA=maraNabhAvam , pakSe amRtatAM-pIyUSasamudAyam / pArzvanAthaprabhoH zirasa upari nAgendreNa saptaphaNAmayaM chatraM dhRtamiti vRttamAzrityotprekSate-yacchatretyAdi / neda nAgendranirmitaM saptaphaNAmayaM chatramapitu tadvyAjena saptAmburAziprakaraH sevate / vyAjakRtasevayA kiM phalaM jAtamityAkAkSAyAmAha-mahAzayatvaM-mahAn Azayo'bhiprAyo yasya tasya bhAvaM tathA, pakSe mahAMzcAsau Azayazca jalasthAnaM ca mahAzayastasya bhAvaM tthaa| jagAma-prAptaH, ata eva mahAzayasaMjJA jAteti bhAvaH / apAyAt-vighnAt // 5-6 // For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-TIkA-vivRtivibhUSitA Wan vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| yasmAd bodhati cedakaM kuvalayaM yastArakAlyA'zcitaH, sarvAzAsukhasampadullasanakRd nityaM sudhAmAzrayan / yazcaJcadhariNAGkitaH zamanidhiH sadvRttasaubhAgyabhUH, vande'jJAnatamo'panodanakRte vIraM tamIzaM sadA // 7 // zArdUlavikrIDitam // lasantI yA nityaM sarasasumanomAnasamitA, jaDollAsI pakSaiH vilasitamaruddhiH zucitaraiH / kalavAnA dIvyadgatirupanatA mauktikaphalaiH, sadA jainI vANI sujayati marAlIva nitarAm // 8 // zikhariNI // pUjyaH zrIyutavRddhicandra iha sa pradyotate puNyakaccAkorAmadavRddhicandra iva yazcandrazca zAntyAkaraH / siddhAntodadhivRddhicandra upamA-tItaH satAM hRtsaraH-- samvitkairavavRddhicandra udite pApAtape vAridaH // 9 // zArdUlavikrIDitam // OM parAgavivRtimaGgalAcaraNaTippanikAma vIraM mahAvIrajinam / tamIzaM candram / tatra zrImahAvIrapakSe-bodhati bodhaM prApnoti, idameva idakam / kuvalayaMbhUvalayam / tArakAlyA tArakANAM saMsArasAgarAt tArakANAM munijanAnAm AlyA paGktayA / sarvAzAsukhasampadulasanakRtsarveSAm AzA abhilASA sukhaM prasiddhaM sampat sampattisteSAmullasanakRt / sudhAmAzrayan-sudhAma mokSarUpamuttama sthAnaM zobhanaM tejo vA Azrayan / caJcaddhariNAGkitaH caJcan yo hariH siMhastenAGkitazcihnitaH, uttamasiMhalAJchana ityarthaH / zamanidhiH zamasya nidhAnam, sadvRttasaubhAgyabhUH sad uttamaM yad vRttamAcAraH saubhAgyaM ca tasya bhU: sthAnam / vande= staumi namAmi ca / ajJAnatamo'panodanakRte ajJAnarUpaM yattamastasyApanodanakRte dUrIkaraNAya / tamIzaM tam IzamIzvaram / candrapakSe bodhati-vikAzaM prApnoti, kuvalayaM candravikAzikamalam , tArakAlyA tArANAM paGktayA sarvAzAsu-sarvAsu dikSu / khasampadullasanakRt khasya gaganasya yA sampad jyotsnAramaNIyatvAdirUpA sampattistadullasanakRt / sudhAm amRtam Azrayan , caJcaddhariNAGkitaH caJcan yo hariNo mRgastenAGkitaH / zamanidhiH zItalatAnidhAnam / savRttasaubhAgyabhUH sad uttama yad vRttaM golAkArastasya yat saubhAgyaM tasya bhUH sthAnam / vande zamAdiguNakalitatvena staumi / ajJAnatamo'panodanakRte= na vidyate jJAnaM yena tAdRzaM yat tamo'ndhakAraM tasyApanodanakRte dUrIkaraNe, vIraM vIratAzAlinam / tamIzaMkarAtrIzaM candram // 7 // marAlIva haMsIva jainI jinezvarasya vANI sujayatItyandhayaH / tatra vANIpakSe sarasasumanomAnasamitA-sarasaM prazamAdirasayuktaM sumanasAM devAnAM viduSAM vA yad mAnasaM manastad itA prAptA satI yadvA tAdRzamAnasena mitA pramAjJAnaviSayIkRtA satI lasantI vilAsaM kurvANA / zucitaraiH-vizadaiH, vilasitamarudbhiH= vilasitA maruto devA yaistAdRzaiH pakSaiH nayavAdaiH, jaDollAsI-jaDAnAM murkhANAmapi ullAsapradA / kaladhvAnA=kalo manojJo dhvAno nAdo yasyAH sA tathA / dIvyadgatiH dIvyantI gatirdevagatyAdirUpA yadvA gatyarthAnAM jJAnArthatvAd gatirjJAnaM yayA sA tathA / mauktikaphalaiH muktisambandhiphaleH, upanatA sahitA / haMsIpale sarasasumanomAnasam-sarasaM prazastajalayuktaM sumanasAM devAnAM yad mAnasaM mAnasAbhidhasarovaram , tad itA-- prAptA satI bilasantI-vilAsaM kurvANA, zucitaraH-vizadaiH, vilasitamarudbhiH vilasito marud vAyuyastaistathA / pakSaH= arthavazAd vacanavipariNAmena pakSAbhyAM patattrAbhyAm // jaDollAsI DalayorakyAd jalollAsI / dIvyadgatiH-dIvyantI gatigamanaM yasyAH sA tathA / mauktikaphalaiH muktAphalaiH // 8 // For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] ma vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| sauvarNAdririva kSamAdharavarI madhyasthabhAvaM gato, bhaktibhrAjitavaibudhArcitapadaH kASTAntaprApisthitiH / jainendrAgamajAtacAruvibhavaH kalyANarUpazca yo, bhavyAnAM sa tanotu maGgalatatiM zrInemisUrIzvaraH // 10 // zArdUlavikrIDitam / / saMsArArNavapAraprApaNavidhau potAyamAno nRNAmatyudbhAsitabhikSubhAvagarimA vijJAtatantrAvaliH / zrImannemiguruH prabhUtakaraNaH so'yaM sadA sadguNaM dadyAJcAmRtasadma nandanataraM lAvaNyasanmandiram // 11 kamAlaGkAraramyA ruciratarapadanyAsasaumyA prasannA nAnAzleSAtidakSA svaramadhuratayA karNayugmApahArI / visphUrjatsphItabhAvA navarasahRdayA cAruvarNAbhirAmA kAntevAsau navInA bhubi jayatitarAM bhAratI nemisUreH // 12 // sragdharA // + parAgAbhidhavivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // sauvarNAdririva meruriva, merusadRza ityarthaH / zrInemisUrIzvarapakSe-kSamAdharavaraH kSamAdhareSu munivareSu varaH pradhAnaH / madhyasthabhAvaM gataH mAdhyasthyaguNAnvita ityarthaH / bhaktibhrAjitavaivudhArcitapadaH bhaktibhrAjitaM yad vaibudha vibudhAnAM viduSAM samUhastenArcite pade pAdau yasya sa tathA / kASThAntaprApisthitiH kASTAntaprApiNI digantaprApiNI sthitimaryAdA yasya sa tathA / jainendrAgamajAtacAruvibhavaH jainendrAgamajAtaM jinendrapraNItasiddhAntasamudAya eva cAruvibhavo manoharadhanaM yasya sa tathA, yadvA jainendrAgamaijinendrabhASitasiddhAntairjAtazcAroH bRhaspateH vibhavo yasya sa tathA / kalyANarUpaH kalyANaM zubhayuktaM rUpaM yasya sa tathA / merupakSe kSamAdharavara:-kSamAdhareSu giriSu varaH pradhAnaH, madhyasthabhAvaM-madhyasthatAM gataH, jagato madhye sthita ityarthaH / bhaktibhrAjitavaibudhArcitapadaH bhaktyA racanAvizeSeNa bhrAjitaM rAjitaM yad vaivudhaM vibudhAnAM devAnAM maNDalaM tenArcitAni bahumAnitAni padAni sthAnAni yasya sa tathA / kASThAntaprApisthitiH kASTAntaprApiNI digantaprApiNI sthitiravasthAnaM yasya sa tathA / jainendrAgamajAtacAruvibhavaH-jinAnAmindrANAM ca ya Agamo janmotsavAdAvAgamanaM tena jAtazcArurvibhavo yasya sa tathA / kalyANarUpaH kalyANaM suvarNa rUpaM deho yasya sa tathA // 10 // sadguNamityatra guNazabdopAdAnena munipravarasya guNavijayasya, amRtasadma ityatra amRtazabdopAdAnena zrImadvijayAmRtasUreH, nandanataramityatra nandanazabdopAdAnena zrImadvijayanandanasUreH, lAvaNyasanmandiramityatra lAvaNyazabdopAdAnena ca zrImadvijayalAvaNyasUreH, iti sahadIkSecchUnAmekagrAmajanmanAM sAMsArikamitrANAM munIzAnAM nAmAnyapi sUcitAni // 11 // ___navInA kAnteva nArIva nemisUre ratI sujayatItyanvayaH tatra bhAratIpakSe kamrAlaMkAraramyA kanaiH manohararalakAraiH zabdabhUSaNairanuprAsAdibhiH zabdArthabhUSaNaizvopamAdibhI ramyA / ruciratarapadanyAsasaumyA-ruciratarANAM padAnAM vibhaktyantAnAM nyAsena saumyaa| prasannA-prasAdAyakAvyaguNayuktA / nAnAzleSAtidakSA nAnA vividhA ye laSA zabdAlaMkAravizeSAstairatidakSA'tizikSitA / svaramadhuratayA svarANAmakArAdInAM yadvA svarasya udAttAnudAtasvaritarUpasya varNoccAraNaprayatnavizeSasya, madhuratayA mAdhuryeNa, karNayugmApahArI-aNantAd DIpratyayaH / visphUrjatsphItabhAvA-visphUrjantaH sphItAH samRddhA bhAvAH padArthA yayA sA tathA / yadvA tAdRzo bhAva Azayo yasyAH sA tathA / navarasahRdayA nava navasaGghayakA navInA vA rasA hRdaye madhye yasyA sA tathA / cAravarNAbhirAmA cAravo varNAH kakArAdayastairabhirAmA / For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-TIkA-vivRtivibhUSitA OM vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // yaH sarvadArocitacittavRttistathApyadArocitacittavRttiH / siddheSu rAgAnvitacittavRttistathApi siddhAntasucittavRttiH // 13 // upajAtiH // samAzrito'dhAmatayA sadApi zritaH sphuraddhAmatayA tathApi / sadarpaNo darpaNariktako'pi sa nemisUriyatAjagalyAm // 14 // yugmam // upendrvjraa|| varNavargAntavartinau nijanAmAvalambinau / namau guNazriyAyojya sparzabhAva nayanti ye // 15 // anuSTup // teSAM zrInemisUrINAM gurUNAM pAdasevayA / nAyAnti kimu dakSatvaM mAdRzA jaDazekharAH // 16 // anuSTup // yugmam // parAgo na parAgo'pya-pyasuvarNaH suvarNakaH / duSprApyasadalaMkAra-dhanapAlArthanAyakaH // 17 // anuSTup // OM parAgAbhidhavivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // kAntApakSe'yaM vizeSaH alaMkArA hArAdayaH, pade pAdau, prasannA-prasannatAyuktA, zleSA AliGganAni, varo dhvaniH, bhAvA hRdayagatAvasthAvedakA mAnasavikArAH, svedakampAdayo vyabhicAribhAvA vA, rasaH zRGgArAdiH / varNo gaurAdiH vilepanamaGgarAgo gItakramo vA // 12 // sarvadArocitacittavRttiH sarveSAM dArANAM nArIjanAnAmucitA cittavRttiyasya sa tathA, pakSe sarvadA rocitA cittavRtiyasya sa tathA / adArocitacittavRttiH-na dArocitA strIjanocitA cittavRttiyasya sa tthaa| siddheSu-siddhabhagavatsu / siddhAntasucittavRttiH siddhAnAmante sucittavRttiryasya sa tathA, pakSe siddhAnteSu AgameSu cittavRttiryasya sa tathA // 13 // ___adhAmatayA anagAratayA sAdhutayetyarthaH / sadarpaNaH-darpaNenAmimAnena Adarzena vA sahitaH, pakSe satAM sadvastUnAm arpaNo'rpaNahetuH / darpaNariktakaH darpaNenAmimAnenAdarzana vA riktako rahitaH // 14 // 'nemi' ityatra 'n e m i' iti varNacatuSTayaM vartate tadAzritya mahimAgarbhitA kalpanA varNavargAntavartinau varNAnAM brAhmaNAdInAM ye vargA vibhAgavizeSAstadantavartinI, cANDAlAdyaspRzyakoTiM gatau, pakSe varNAnAM kAdInAM ye vargAH "paJcako vargaH" [siddhahema-1. 1. 13 ] ityuktAH paJcasaMkhyAparimANA varNasamudAyAH, kavargacavargaTavargatavargapavargarUpAstadantavartinau, nakAra tathadadhana' ityevarUpe tavarge makAraM 'paphababhama' ityevaMrUpe pavarge'ntavartinamityarthaH, guNazriyA-guNena zriyA ca, pakSe vyAkaraNakArakRtaguNasaMjJakena ekAreNa nakAra lakSmIvAcakena ikAreNa makAram , yadvA madhyasthasyobhayatra sambandhAdU guNasya guNasaMjJakasya ekArasya zobhayA, Ayojya sparzabhAvaM-spRzyatAM pakSe vyAkaraNakArakRtasparzasaMjJA ye nayanti, loke hi varNavargAntavartinazcaNDAlAdayo na guNadhIyuktA bhavanti navA spRzyatAM prApnuvanti, atra kathamiga jAtamityAzcarye sati samAdhAnahetumAha-nijanAmAlambinau-nijam AtmIyaM 'nemi' iti yannAma tadavalambinau yatastatastAdRk svarUpaM jAtamiti bhAvaH / nanu lakSmIvAcaka IkAro dRzyate na tu ikAra iti kAmavAcakasya ikArasya kathaM lakSmIvAcakatvamiti ceducyate, Izca izca etatsamAhAraH 'i' iti pUrva niSpAdyam , tato dvayoHsthAne niSpanna Adezo'nyataravyapadezabhAgiti nyAyena ikArasyApi lakSmIvAcakatvam, yadvA guNasya zriyA iti dvitIyapakSa AdaraNIyaH // 15-16 // - parAga:-parAgAbhidhA vivRtiH, makarandazca, upalakSaNatvAnmakarandasahitakusumAdiH / tatra vivRtipakSe-na parAgaH parAgAbhidhavivRtibhinna iti virodhastaduddhAre cAkAravizleSaNa anaparAgaH-na apagato rAgo yasmAt sa tathA, asuvarNa:kAJcanabhinno'pi, suvarNakaH kAJcanamaya iti virodhastatparihAre natraH kutsArthatvAt kutsitaM suvarNa kAJcanaM yena so'suvarNaH, For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] OM vijayalAvaNyasuriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| vaibudhAgama Amoda-dAyI samyak prasAdhyate / lAvaNyenasureNAtha mayA mUlamadhugrahaH // 18 // anuSTup // yugmam // suvarNAdapi manojJa ityarthaH, evaM suSTu varNo varNanaM yatra sa tathA, duSprApya0-duSprApyAH sadalaMkArA zabdazobhakA anuprAsAdayaH zabdArthazobhakA upamAdamo vA yatra tAdRzo yo dhanapAlasya dhanapAlAbhidhakaveH arthastilakamaJjarIgato'rthastasya nAyako jJApakaH, vaibudhAgamaH vaibudhasya pANDityasyAgamo yena sa tathA, AmodadAyI Amodo harSastaddAyI, prasAdhyate kriyate, lAvaNyena lAvaNyasUrinAmnA sureNa-budhena, mayA asmacchabdavAcyena, mUlamadhuprahaH mUlaM mUlagrantho madhumehaM svAdujJAnaM yena sa tthaa| makarandapakSe __parAgaH-makarando'pi, na parAgaH-na makaranda iti virodhastatparihAre-akAraprazleSeNa anaparAgaH-na apagato rAgo yasya sa tathA, asuvarNo'pi na vidyante zobhanA varNAH zuklAdayo yatra tAdRzo'pi, suvarNakaH-zobhanA varNAH zuklAdayo yatra sa tathA iti virodhaH, tatparihAre asuvarNaH kutsitaM suvaNe kAJcanaM yena sa tthaa| varNotkarSeNa suvarNAdapi manojJa ityarthaH / duSprApya0 duSprApyA sadalaMkArA uttamahArAdayo yatra tAdRzo yo dhanapAlArthaH kuberavaibhavastasya nAyakaH prApakaH, kalpavRkSasya kalpitadAtRtvAd, vaibudhAgamaH vibudhAgamasya devavRkSasya kalpatarorayamiti tathA, kalpavRkSasambandhItyarthaH / AmodadAyI AmodaH parimalastadAyI, prasAdhyate alNkriyte| lAvaNyenasureNa lAvaNyasya saundaryasya inaH svAmI yaH surastena, mayA mA lakSmIstayA hetubhUtayA / AmUlamadhugrahaH-mUlaparyantamabhivyApya madhugrahA madhupA yatra sa tathA // 17-18 // // iti vivRtimaGgalAcaraNaTippanikA // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // iha jagati sarve'pi ziSTA abhISTe vastuni pravartamAnA abhISTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartanta iti matvA paramazrAvako dhanapAlakaviH 'sa vaH pAtu' ityAdizlokapaJcakeneSTAbhimatAdhikRtadevatAnAM namaskArAn karoti / tatrAdyena zlokadvayena jinasya caturvizatitIrthakRtAJceSTadevatAnamaskAro'pareNa cAbhimatadevatAyA nAmeyasyaikena cAdhikRtadevatAyA sarasvatyA iti / tatra rAgAdijetRtvAdisAmAnyaguNeneSTadevatA gotrapAramparyavighnavinAzakatvAdiguNaM cAzrityAbhimatadevatA zAstrakaraNe ca pravartamAnasya viziSTavAgarthaprApakatvenAdhikRtatvAd adhikRtA devatA sarasvatI / tatra tAvad AdyaM zlokadvayaM vyAkhyAyate-sa jino rAgAdijetA devaH, pAtu rakSatu, vo yuSmAn , ya IkSate [ pazyati ] sAmAnyarUpatayA ca jAnAti, darzanajJAnArthatvA. dIkSateH / kiM tat ? jagattrayaM bhuvanatrayamadhomadhyovalakSaNam , caturdazarajjvAtmakaM lokamityarthaH, etaccopalakSaNam , tathA'lokamapi dharmAdipadArthazUnyamanantaM pazyati jAnAti ca / kIdRzaM jagattrayam ? vyAptaM yuktam / kaiH ? rUpaiH zarIraiH / kiyadbhiH ? anantaiH, anAditvena na punaH paryavasAnaiH [aparyavasAnaiH-aparyavasAnatvena ] muktAnAM zarIra* paryavasAnAM nantaratvAdasambhavAt ? [ muktAnAM zarIraparyavasAnenAnantatvAsambhavAt ] / kasya rUpaiH ? ekaikajantorekasyaikasya jIvasya, anAditvaM rUpANAmanAdau saMsAre'nantazo janmamaraNaprApteH / punaH kIdRzam ? kRtsnaM paripUrNa samagraM naikadezam / kathamIkSate ? pratikSaNaM nirantaraM na punarantaramastIti // 1 // OM zrIpanasAgaravibudharacitA TIkA tatra tAvadazeSapratyUhavyUhopazamanasamarthAvyarthAvitathArthasarvathAmAGgalyasUcAcaturairatigahanagambhIrodArazabdairAdyapadyAvatAramAracayati-sa va iti / vyAkhyA0-sa jino vaH pAtviti tAvadanvayaH / jinastu rAgAdisakalAbhyantarArAtijetRtvAdvItarAgAparaparyAyo'rhannevA'vagantavyastaditareSAM hariharAdidevAnAM rAgAdivilasitAnekalakSaNadarzanena rAgAdijetRtvAbhAvAt / nanu tagchabdasya yacchabdasApekSyatvena sa ko jina ityata Aha-IkSate ya iti, yo'rhan jagattrayamIkSate pazyatIti saTaGkaH / IkSata ityatra bhUtasya bhaviSyato vA'rhato granthakartRsAkSAbuddhisthatvena vArtamAnikanirdeza iti / mA bhUdasmadAverivA' For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-TIkA-vivRtivibhUSitA OM zrIpadmasAgaravibudharacitA TIkA hato'pi dezena jagattrayajJAnamityAha-kathambhUtaM jagattrayaM ? kRtsnaM samastaM tattadbhUtabhAvibhavadvicitrapariNAmApanamityarthaH / atha jagattrayasvarUpasUcanAyA''ha-kathambhUtaM jagattrayaM ? vyAptaM, kaiH ? rUpaiH svarUpaiH paryAyarityarthaH / nanu paryAyAparaparyAyANAM rUpANAM dravyaniSThatvena kiM tadravyaM ? yasya rUpairvyAptaM jagattrayaM vivakSitamityAha-kasya ? ekaikajantoH-ekasyaikasyA''smana ityarthaH / ekaiketi padadvayamAtmA'dvaitavAdanirasanAya sArthakamiti / bhAvArthastvayaM, jagattraye'pi tatsthAnaM nA'sti yatra kilaikasyaikasyA''mano devatvamanuSyatvanArakatvatiyatvAdyanantai rUpairutpattisthiticyutayo na saMbhaveyuH / sarvatrA'pi hyanantairdevatvAdirUpairutpannaH sthito mRto'pi vA''tmeti siddhamekaikajantoranantai rUpairvyAptaM jagattrayamiti / nanu yathaikaikasyA''tmano'nantarUpavyAptaM jagattrayaM tathA'paradravyapaJcakasyA'pyanantarUpairvyAptamevA'sti, tatkathaM na dravyapaJcakAnantaparyAyavyAptatvaM jagatrayasya nirdiSTamiti cet ? satyaM / AtmaparyAyANAmupalakSaNatvenA'paradravyapaJcakaparyAyaistathAvidhaireva vyAptameva jagattrayamitivivakSitaM bodhya, tathA ca kAsnyena jagatrayajJAnaM jinasyaiveti tAtparyam / nanu jinasyaitajjJAnaM sAdyantatvena kadAcid bhaviSyati kadAcinnatyAzaGkayA''ha-kathaM ? pratikSaNaM kSaNaM kSaNaM prati pratikSaNaM pratisamayamityarthaH / jJAnotpattikSaNAdevA''rabhya kSaNaM kSaNaM prati tathAvidha jagatrayamIkSate yo jina iti / etena jinajJAnasya sAdyanantatvaM sUcitamiti prathamavRttArthaH // 1 // vijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| iha hi vizvavizvavizvasitavizvavastuvistAravizvasitasakalakAlAlolaniravazeSavizeSaviviktavivecanavidurairdUradarzibhiduritadUrIkaraNAya prAripsitaprabandhasamAptiprAptipratipattaye ca pratipAdita maGgalamavagAlitAkhilavighnavidhAyikaM zAstrazizikSiSuziSyazikSekSaNArtha prabandhabandhanabaddhaM nAkinarenanamasyanIrAgenanamaskArAkAraM karoti kulInakavikulAMlakAro dhanapAlAbhidho dhIraH // savaH pAtu ityAdi / ya ekaikajantoranantai rUpaiyAptaM kRtsnaM jagattrayaM pratikSaNamIkSate sa jino kaH pAtu ityanvayaH / yA tatpadapratipAdyatayA vaktRbuddhiviSayatAvacchedakatvopalakSitadharmaviziSTo'nirdhAritanAmA kazcit / ekaikajantoH pratyekaM prANinaH / anantaiH anantasaMkhyakaiH, yadyapi tathAvidhasvAbhAvyAt sAmagrIsadbhAve'pi mokSAnarhANAmabhavyAnAM bhavyAnAM ca mokSArhatve'pi sAmagrIvaikalyAd mokSagamanAbhAvena tadrUpeSu anantatvamaparyavasAnatvaM sambhavati tathApi muktAtmanAM zarIrAvasAnena tadrUpeSvanantatvaM na sambhavatIti prastute'nantatvamanAditayA vijJeyam / yadvA anantasaMkhyA jinAgamoditA pAribhASikI grAhyA / rUpaiH yadyapi rUpazabda AkAre'vayavaracanAvizeSe vartate tathA'pyAkArAkAravatoramedAt zarIraiH, yadvA rUpairnATakAdibhiH, anAdau saMsAre'nantazo janmamaraNAvApteH pratyekaM prANinA yAni yAni zarIrANi gRhItojjhitAni gRhItavyAni vA, yadvA vividhakarmavipAkavazAt tattajanmAvasthAdyapekSayA yAni yAni nATakAdIni vihitAni vidhAtavyAni vA. tairitibhAvaH / "granthAvRttau pazau zabde, nATakAdisvabhAkyoH / rUpamAkArasaundarye, nANakazlokayorapi // 1 // " iti zAsvataH / vyAptam =paramparayA paritaH parikalitam / kRtsnam samagraM natvekadezameva / jagattrayam svargamRtyupAtAlarUpaM tribhuvanam , yadvA jainarItyA UrdhvAdhastiryaglokarUpaM lokamupalakSaNatvAdalokaM c| pratikSaNaM kSaNe kSaNe natvantaraM kRtvA, kSaNazca sarvajJaprajJayApyavibhAjyaH kAlasya sUkSmatamabhAgaH / IkSate-sAmAnyarUpeNa pazyati vizeSarUpeNa ca jAnAtItyarthaH / etAdRzekSaNasya sarvajJatvAvinAmAvitvAt sarvajJatvamAveditam / sarvajJatAvisaMvAdina ucchAlAstu "sUkSmAntaritadUrArthAH pratyakSAH kasyacidyathA / anumeyatvato'gnyAdi-riti sarvajJasaMsthitiH // 1 // ityAdyAptavacanaiH zikSaNIyAH / yattadonityasambandhAdAha-sa iti| saH yatpadapratipAdyatayA vaktRbuddhiviSayatAvacchedakatvopalakSitadharmaviziSTaH / jinaH rAgAdidurvAravairivijetA vItarAgo devaH / nanu sarvasattvAnAM saMsaktisaMgopagamAt kathaM sa saGgatimaGgati ? iti ceczRNu "dRSTo rAgAdyasadbhAvaH kvacidarthe yathAtmanaH / tathA sarvatra kasyApi tadbhAve nAsti bAdhakam // 1 // " / vadedvA vAvadUko vidyatAM vItarAgaH, api kathaM sa vidyatAm ? iti cedavadhAraya "rAgo'zanAsaMgamanAnumeyo For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // dveSo dviSaddAruNahetugamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSasAdhyo no yasya devasya sa caivamarhan // 1 // " / vaH-yuSmAn / pAtu-rakSatu / nanvasti cennIrAgatA tarhi nainaM netuM zakyate rakSaNakartRtA rAgaraJjanatApatteriti cenna bhagavAn svayaM nIrAgo'pi tathAvidhasvabhAvAdeva cintAmaNyAdirivopAsakajanAnAM rakSaNAdikaM vidhatte / atha zrIsiddhahemazabdAnuzAsanAnusAreNa zabdasAdhanikA_ 'yajI devapUjAsaMgatikaraNadAneSu' ityataH "tanityajiyaji0" [uNA0895] iti utpratyaye ukArasyettvAd "Dityantya." [2, 1, 14] ityantyasvarAdeluki 'yad' iti tataH "nAmnaH0" [2, 2, 31] itiprathamaikavacanasipratyaye "ADheraH" [2, 1, 41] iti dakArasyAkAre "lugasyA0" [2, 1, 113] iti pUrvAkArasya lope 'ya' itijAte, sipratyaye ikArettvAdavaziSTasya sakArasya "so ruH" [2, 1, 72] iti ruH, tatrokArasyettvAdavaziSTasya rakArasya "raH padAnte." [1, 3, 53] iti visarge yaH, 'iMNk gatau' ityataH " bhINazali." [uNA0 21] iti kapratyaye "nAmino gu0" [4, 3, 1] iti guNe 'eka' iti, tato vIpsAyAM "vIpsAyAm " [7, 4, 80] iti dvirbhAve "edaut" [1, 2, 12] iti saMdhau ca 'ekaika' iti, na tu ekazca ekazceti vRttiranabhidhAnAt tAdRzArthAvivakSaNAd ekazeSaprasaktezca / 'janaici prAdurbhAve' ityataH "kRsi." [uNA0 773 ] iti tupratyaye 'jantu' iti, ekaikazcAsau jantuzceti "pUrvakAlaika." [3, 1, 90 ] iti samAse "ekaikajantu" iti, tataH "zeSe" [2, 2, 81] iti SaSThayekavacanaspratyaye "Gityaditi" [1, 4, 23] ityukArasthAne okAre "edodbhyAM0" [ 1, 4, 35 ] iti usaH sthAne rakArAdeze, tasya ca visarge ekaikajantoH / 'ama zabdabhaktyoH ' ityataH 'ama gatau' ityato vA "damyami." [uNA0 200] iti tapratyaye "mnAM." [1, 3, 39] iti makArasya nakAre 'anta' iti, tato na vidyate'nto yeSAM tAnIti " uSTramukhAdayaH [ 3, 1, 23 ] itisamAse 'ananta' iti, tataH, "hetukartR." [2, 2, 44] iti tRtIyAbahuvacanasya bhisapratyayaH, tasya "misa aim" [1, 2, 4] ityais-Adeze visarge sandhau ca anantaiH / 'rUpaNa rUpakriyAyAm' ityataH "ac" [5, 1, 49] ityacpratyaye cakArasyettvAd 'rUpa' iti jAtam , tataH prAgvattRtIyAbahuvacane ruupaiH| vyApUrvAt 'AplaMTa vyAptI' ityataH "ktaktavatU" [5, 1, 174 ] iti kte pratyaye kakArasyettvAt 'vyApta' iti, tataH "karmaNi" [2, 2, 40 ] iti dvitIyaikavacanasyAmpratyaye "samAnA0" [1, 4, 46 ] itipUrvAkArasya lope ca vyAptam / "kRtaipa saMveSTane' ityataH kRtyate tyajyate'neneti " kRtyazobhyAM snak" [ uNAdi-294 ] iti snakpratyaye kakArasya cettvAt 'kRtsna' iti, tataH prAgvad dvitIyaikavacanAmpratyaye kRtsnam / 'gamlaM gatau' ityataH "didyuTa0 " [5, 2, 82 ] iti viSpratyaye 'jagat ' iti 'ubhat pUraNe' ityataH "ubhetrau ca" [ uNA0 615] iti sUtreNepratyaye trAdeze ca 'tri' iti / trayo'vayavA yasyeti " dvitribhyAM0" [7, 1, 152 ] ityayaTpratyaye " avarNe. " [7, 4, 68 ] itIkAralope TakArasyettvAt 'traya' iti, jagatAM trayamiti "SaSThayayatnA0" [3, 1, 76 ] iti samAse 'jagattraya' iti tataH prAgvad dvitIyakavacane jagattrayam / 'prathiS prakhyAne' ityataH "prathaterlak ca" [ uNA. 647 ] iti tipratyaye thalope ca 'prati' iti, "kSaNU kSiNUyI hiMsAyAm ' ityataH " ac" [ 5, 1, 49] ityacpratyaye cakArasyettvAt 'kSaNa' iti kSaNaM kSaNaM pratIti " yogyatAvIpsArthAnativRttisAdRzye" [3, 1, 40 ] ityavyayIbhAvasamAse 'pratikSaNa' iti, tataH " kAlAdhvanopptau " [2, 2, 42 ] itidvitIyaikavacanasya " amavyayIbhAvasyA." [3, 3, 2,] ityamAdeze pUrvAkAralope ca pratikSaNam / IkSi darzane ca' ityataH " sati" [5, 2, 19] iti vartamAnAsaMjJakapratyayASTAdazakaprasaGge'pi " iGitaH0" [3, 3, 22 ] ityAtmanepadasaMjJakavartamAnApratyayanavakaprasaGgastatrApi " trINi." [3, 3, 17] iti prathamatrikaprasaGge'pi "ekadvi0" [3, 3, 18] iti prathamastepratyayo bhavati, For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 www.kobatirth.org [ Tippanaka - vyAkhyA- vivRtivibhUSitA prAjyaprabhAvaH prabhavo dharmasyAstarajastamAH / dadatAM nirvRtAtmAna Adyo'nye'pi mudaM jinAH // 2 // [mavipulAvRttam ] // 5 vibudhaziromaNi zrI zAntyAcAryaviracitaM Tippanakam pha dadatAM dadAtu dada dAne'sya paJcamyAtmanepadaikavacane tAmi rUpam, ko ? jino vacanapariNAmena sambandhaH / kIdRzo ? nirvRtAtmA muktasvarUpo rAgAdirahita ityarthaH / punaH kinAmA ? Adya RSabhanAthaH / kAM dadatAM ? mudaM dharmAdiprakAzatvena harSam / keSAM ? no'smAkam, na kevalamAyo jino'nye'pi jinA dadatAM prayacchantu, DudAJ dAne'sya paJcamIparasmaipadabahuvacane antAmi rUpam / te'pi kIdRzA ? nirvRttAtmAno muktasvarUpAH / kAM ? mudam / keSAM ? vo yuSmAkam / kiMbhUta AdyaH ? kibhUtAzvAnye jinA ajitAdivarddhamAnAntAH ? prAjyaprabhAvaH pracurAnubhAvaH prAjyaprabhAH pracuratejasastathA / prabhavo janakaH / kasya ? dharmasyAhiMsAdilakSaNasya prabhavaH svAminastathA / astarajastamA aste kSipte apanIte rajastamasI badhyamAnabaddhe baddhanikAcite vA kamrmaNI yena sa tathokto'starajastamA astaM rajaH pApaM yaiste tathoktA atizayenAstarajaso'starajastamAH prakarSe tamAditvAttamapratyayaH / ityekavacanabahuvacana zleSaH // 2 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 tataH 'IkS + te ' iti jAte " kartarya * " [ 3, 4, 71] iti zabi, zavayorittvA davaziSTAkAramIlane ca IkSate 'tanUyI vistAre' ityataH " tanityajiyaji0 " [ uNA0 895] iti utpratyaye DakArasyettvAd " Dityantya0 " [2, 1, 114] ityantyasvarAderluki ' tad' iti, tataH prathamaikavacanasipratyaye "AdveraH ' [2, 1, 41 ] iti dakArasyAkAre " luga0 " [2, 1, 133] iti pUrvAkArasya lope, " etadava0 [1, 3, 46 ] iti sipratyayalope casa / ' jiM jri abhibhave' ityato jayati rAgAdInamibhavatIti " jINUzI 0 " [ uNA0 261 ] iti napratyaye 'jina' iti, tataH prathamaikavacanasipratyaye prAgvat visargatAmApane jinaH / 'yuSaH sautraH sevAyAm' ityataH "yuSyasibhyAM kmad [ uNA0 899 ] iti matpratyaye kakArasyettvAt 'yuSmad' iti, tataH " karmaNi " [2, 2, 40 ] iti dvitIyAbahuvaca* nasya zas pratyayaH, tataH padAd0 [ 2, 1, 21 ] ityubhayasthAne vasAdeze sakArasya prAgvat visarge ca vaH / 'pAMkU rakSaNe ' ityataH ' vidhinimantraNA 0 " [ 5, 4, 28 ] iti tupratyayaH, vakArasyettvAt pAtu / ityevamagre'pi pratipadaM "" 66 88 zabdasAdhanikA'vaseyA granthagauravabhayAdatra na vakSyate / ra ya " idaM mavipulAkhyaM viSamavRttam, tallakSaNantu " turyAnnatabhramsAstadvipulA " [ iticchando'nuzAsane ] tadarthastu'oje viparItAdiH' ityata oja ityanuvartate / ojayoH pAdayosturyAdakSarAt paraM yagaNaM 'anuSTubha nAdyAt snau turyAdyo vaktram' ityatroktaM bAdhitvA natabharamasAzced bhavanti tadA tadvipulA, yujoH SaDbhyo la iti tu sthitameva / oja ityatra jAtipakSI vyaktipakSazca tatra vyaktipakSe mavipulodAharaNamidam -- bha ja la ya ra Adm 144 adUravartinIM siddhiM rAjan vigaNayAtmanaH / upasthiteyaM kalyANI nAmni kIrtita eva yat // 1 // mavipulA | prastute ca ya ja la Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma ra ma ja ta ma -- 1 sa vaH pAtu jinaH kRtsna--mIkSate yaH pratikSaNam / rUpairananterekaika - jantorvyAptaM jagattrayam // 1 // mavipulA | For Private And Personal Use Only la ja la 1
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] 5 zrIpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA 5 atha bhUtabhaviSyadihatyA'parakSettrIyAnantajinasAdhAraNastavanaM vidhAyA'syAmavasarpiNyAM prathamopakAritvena sarvasammatasyA''dinAthasyA'pareSAmapyajitAdijinAnAmArAdhyatvAvizeSAdanyajinapadagRhItAnAmekavacanabahuvacanasAmyavyutpattyA stutimAdhAtumAha-prAjyaprabhA iti / vyAkhyA0 no'smAkamAdyo jinaH prathamatIrthakRd RSabhanAmA mudaM harSaM dadatAmiti paJcamyAtmanepadaikavacanAntatvena dadAtvityarthaH / athA'sya jinasya niSprabhAvatvena kathaM kavimArgitaharSadAyitvaM syAdityAzaGkAmapAkartumAha-kathaMbhUto'yaM jinaH, prAjyaprabhAvaH prAjyaH prabhUtaH prabhAvI mAhAtmyaM yasya sa tatheti / athA'sya vyAghrAderiva prAjyaprabhAvatve'pi dharmajanakatvaM na bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha -kathabhUto'yaM jino dharmasya prabhavaH prakarSeNa prathamatIrthapravartakatvAdbhava utpattiryasmAtsa tatheti / atha dharmotpAdakatve'pi zambhorivA'sya rajastamomayatvaM bhaviSyatIti zaGkAmapAkartumAha, astarajastamA iti, rajastamasI tAvad guNau tau ca tattatphalajanakatvena paramarAgadveSavataH zambhoreva bhavato na tu vItarAgasyA'sya jinasya tatphalajanakatvAbhAvAttena aste kSayaM prApite rajastamasI yena sa tatheti / yadvA rajaH pApaM tadeva tamo'ndhakAramastaM rajastamo yena sa tatheti / athaivaMvidho'pyasau bhavAvastha evaM bhaviSyatItyAzaGkAM nirasyannAha-kathaMbhUto'yaM jino nirvRtAtmA, nirvRto nirvANaM prApta AtmA yasya sa tatheti, etenA'sya paramezvarasyA'pyavasthAdvayaM sUcitaM bhavati, tathAhi - bhavAvasthA muktAvasthA ca bhavAvasthA'pi dvidhA, gArhasthyAvasthA dIkSAvasthA ca, dIkSAvasthA'pi dvidhA chAdmasthyAvasthA kaivalyAvasthA ca, tatra kaivalyAvasthAyAM samutpannaparamajJAnasyA'pi samUlaghAtikarmakSaye'pyavaziSTakarmasadbhAvAnna nirvRtAtmatvaM teSAmapi kSaye ca nirRtAtmatvaM bhagavataH siddhamiti / atha bahuvacanAntavizeSaNavizeSyakriyAbhiretasyaiva kAvyasya prathamaM stutaprathamajinAdapara jinastavana sUcanacaturo dvitIyArtha upadarzyate, anye'pyajitAdayo jinA vo yuSmAkaM mudaM dadatAmiti paJcamyAtmanepadabahuvacanAntaprayogAddadatvityarthaH / kiMviziSTAste jinAH prAjyaprabhAH prAjyA prabhA kAntiryeSAM te tathA / athA''darzAdInAmapi prAjyaiva prabhA'sti tenaiteSAM kimAdhikyamAyAtamityAzaGkayAha--kathaMbhUtA jinAH prabhavaH svAmino yogakSemakAritvAnnAthA iti yAvat / kasya ? dharmasya puNyasya, atha dvitIyavizeSaNena prathamavizeSaNasya dADharyaM darzayati, yata evaite dharmasya prabhavaH, tata evaite kathaMbhUtA astarajastamA atizayena rajo rajastamaM ghanaM pApamityarthaH, tamapratyayavidhAnAdastaM rajastamaM yaiste tatheti / punaH kathaMbhUtAste nirvRtAtmAno nirRtaH siddha AtmA yeSAM te nirvRtAtmAna iti dvitIyakAvyasyA'rthadvayam // 2 // For Private And Personal Use Only 11 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 athaikavacanabahuvacana zleSeNa caturviMzatejinAnAM namaskAramAha-' prAjyaprabhAvaH' ityAdi / prAjyaprabhAvo dharmasya prabhavo'starajastamA nirRtAtmA Ayo jinA [jinaH ] no mudaM dadatAmityAdyajinapakSe'nvayaH, anyajinapakSe tu prAjyaprabhA dharmasya prabhavo'starajastamA nirvRtAtmano'nye'pi jinA vo mudaM dadatAmityanvayaH / tatrAdyajinapakSe prAjyaprabhAvaH = prAjyaH pracuraH prabhAvastejaH zaktirvA yasya sa tathA " prabhAvastejasi zaktau " ityanekArthasaMgrahaH / dharmasya - ahiMsAdilakSaNasya / prabhavaH kAraNam, upadezAdinA janaka ityarthaH / " prabhavo janmakAraNe " ityanekArthasaMgrahaH / astarajastamAH =aste nAzaM gate rajastamasI rajoguNatamoguNau yasya sa tathA sattvaguNAvarjanAt sattvaguNAnvita ityarthaH / etena paramAtmani ye nirguNatvaM svIkurvanti tanmatamapAstam / sattvAdiguNalakSaNaM cedam-" sattvaM laghu prakAzaka miSTamupaTambhakaM calaM ca rajaH / guru varaNakameva tamaH pradIpavaJcArthato vRttiH // 1 // iti sAMkhyatattvakaumudI / yadvA aste kSipte'panIte rajastamasI rajastamassadRze badhyamAnabaddhe baddhanikAcite vA karmaNI yena sa tathA / nirvRtAtmA nirRtaH zivaMgata AtmA yasya sa tathA / "atha nirRtiH / mokSe mRtyau sukhe sausthe......|" ityanekArthasaMgrahaH / AdyaH prathamaH / jinAH- arthavazAd vacanavipariNAmena jina itisaMskAraH / tadarthastu rAgAdijetA devaH, RSabhadevanAmA ""
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA dizatu viratilAbhAnantaraM paarshvsrp-nmivinmikRpaannotsNgdRshyaangglkssmiiH| trijagadapagatApat kartumAttAnyarUpa-dvaya iva bhagavAn vaH sampadaM nAbhisUnuH // 3 // [maalinii]|| + vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // ___ tathA'parasya zlokadvayasya kiyatpadavyAkhyA kriyate-viratilAbhaH sarvasAvadyayoganivRttiprAptiH / pArzvasarpannamivinamikRpANotsaMgadRzyAGgalakSmIH pArzvayorubhayapakSayoH sarpantau calantau namivinamyo rAjaputrayoH kRpANau khaDgau tayorutsaMge madhye dRzye darzanayogye aGgalakSmyau zarIrazobhe mUrtilakSaNe yasya sa tathokto'tra ca bahuvrIhI samAse nadIlakSaNaH ko na bhavati, tatraikavacanAntasyaiva lakSmIzabdasya kavidhAnAd / etena bhagavato rUpatrayaM jAtamiti darzitam , etadutprekSate kaviH-AttAnyarUpadvaya iva gRhItAparamUrtidvitaya iva, kiM kartuM ? trijagatribhuvanamapagatApannivRttavipattikaM kartum , tacca zarIratrayeNa sukhenaivApAyarahitaM kriyate rakSaNAt [svapadaM ] svaM padamAtmIyaM sthAnaM mukttimityarthaH, saMpadaM svargApavargasamRddhim // 3 // 9 zrIpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha sakalajinAnAM prAthamyAdbahujanasaMmatadevatvAcca sakalAbhISTArthasAdhanasamarthatvena punarAdIzvaraM stauti dizatviti / vyAkhyA. vo yuSmAkaM nAbhisUnurvRSabho bhagavAn sampadaM dizatviti tAvadanvayaH / athaitasya bhagavataH sampadAnamApanirAkaraNasamarthatve sati saMbhavatIti vizeSaNadvAraitaddarzayati kathaMbhUto bhagavAn , AttAnyarUpadvaya AttaM gRhItamadhikArAdartha iti nyAyAddhAtvarthAnAmanekatvAcca svamUrtyapekSayA'nyadrUpadvayaM yena sa tatheti, ivotprekSAyAm , trirUpadhArI babhUveti tAtparyam / nanu bhagavataH svamUrtyapekSayA'pararUpadvayakaraNe kimiti prayojanamityAzaGkayA''ha kiM kartuM vidhAtuM, kiM trijagat trayANAM jagatAM samAhAratrijagat, kathaMbhUtamapagatApat apagatA''padApattiryasya tattatheti, vipadvandhyaM trijagat kartumityarthaH / ekenaikena rUpeNaikasyaikasya bhuvanasyA''paduddhArasaMbhavAt / atha kiM tatsvarUpAnyarUpadvayamityAzaGkaya vizeSaNadvAraitarzayati, kathaMbhUto bhagavAn , viratilAbhAnantaraM pArzvasarpannamivinamikRpANotsaMgadRzyAGgalakSmIH / viratizcAritraM tasya lAbhaH prAptirviratilAbhastadanantaraM tadanu, cAritre gRhIte satItyarthaH / pArzve samIpe sarpantau gacchantau yau namivinamI kacchamahAkacchasutau bhagavatpAlitaputrau tayoyau~ kRpANau khagau, gRhItakhagau hi namivinamI bhagavatpArzva saparyAparau paribhramata iti zrutestayorutsaMgena sAcivyena dRzyA darzanIyA'GgalakSmIdehazrIryasya sa tathA, ayaM bhAvArthaH, pArzve sarpadbhyAM namivinamibhyAM gRhItakhaDgadvayamiSeNA'tibhAsvarakAntimattayA bhagavataiva rUpadvayaM vihitamiti, ekaM ca rUpaM bhAgavataM vAstavameveti rUpatrayaM supratItamiti tRtIyakAvyArthaH // 3 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| prathamatIrthakara ityarthaH / naH asmabhyam / mudaM-dharmaprakAzakatvena harSam / dadatAM yacchatu, 'dadi dAne' ityasya paJcamyaikavacane rUpam / athAnyajinapakSe-prAjyaprabhAH prAjyA pracurA prabhA yeSAM te tthaa| dharmasya-ahiMsAdilakSaNasya / prabhavaH= svAminaH, prabhuzabdasya bahuvacanam / astarajastamAH astau rajastamau rajoguNatamoguNau yadvA prAguktakarmavizeSau yeSAM te tathA, tamazabdo'kArAnto'pyasti, yaduktaM zabdastomamahAnidhau tama-pu. tAmyati tama-ac / tamoguNe, matAntare rAhau ca / tamAlavRkSe ca / rAtrau strI / andhakAre pAdAne ca naH / iti / yadvA astaM rajo rajassadRzaM pApaM yeSAM te'starajasaH, atizayenAstarajasa iti astarajastamAH, prakRSTArthe tamappratyayaH / nirvRtAtmAnaH nivRtiM gato lokSa sukhaM sausthaM vA prApta AtmA yeSAM te tathA / anye'pi na kevalamAdya eva api tu tadvyatiriktA api / jinAH rAgAdivijetAro devAH, ajitAdivarddhamAnAntAstrayoviMzatistIrthakarA ityarthaH / vA-yuSmabhyam / mudaM-dharmaprakAzakatvena harSam / dadatAM yacchantu, 'DudAMgka dAne' ityasya paJcamIbahuvacane rUpam / idaM mavipulAkhyaM viSamavRttam , tallakSaNaM tu prathamazlokavivRtiprAnte proktam // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| asmin kilAvasarpiNIkAle prathamopakAritvAd AdinAthasya namaskAramAha-dizatu viratItyAdi / viratilAbhAnantaraM pArzvasarpannamivinamikRpANotsaMgadRzyAGgalakSmIstrijagad apagatApat kartumAttAnyarUpadvaya itra bhagavAn nAbhisUnurvaH sampadaM dishtvitynvyH| viratilAbhAnantaraM-virateH samyagjJAnapUrvakasarvasAvadyayoganivRttirUpAyA dIkSAyA yo lAbhaH prAptiH svIkAra iti yAvat , tasmAd anantaramavyavahitottarakAlam / pArzvasarpannamivinamikRpANotsaMgadRzyAGgalakSmIH pArzvayorubhayoH pakSayoH sarpantau calantau yau namivinamI namivinaminAmAnau putratvena pAlitau svapautrau tayo? kRpANau khagau tayorutsaMge madhye dRzye darzanIye aGgalakSmyau zarIrazome mUrtilakSaNe yasya sa tathA / atra lakSmIzabdAntabahuvIhe: "pumanaDDunaupayolakSmyA ekatve" [7, 3, 143 ] iti samAsAntaH kac pratyayo na bhavati, uktasUtre ekavacanAntasya lakSmIzabdasya grahaNAt prastute tu dvivacanAntatvAt / etena vizeSaNena bhagavato rUpatrayaM jAtamiti darzitam / etaduprekSate kaviH-AttAnyarUpaddhaya iva-AttaM gRhIta. manyad aparaM rUpadvayaM zarIradvayaM yena sa tathaiva / kiM kartum ? trijagat-tribhuvanam / apagatApat-apagatA dUrIbhUtA naSTA vA Apad Apattiyasya tAdRzam , kartu-vidhAtum / bhuvanasya trayatvAd zarIrasyApi traye sati sukhenaivApatterdUrIkaraNaM bhavedityarthaH / bhagavAn-bhago jJAnAdirasyAstIti bhagavAn , " bhago'rkajJAnamAhAtmyayazovairAgyamuktiSu / rUpavIryaprayatnecchAzrIdharmezvaryayoniSu // 1 // " iti vacanAd anupamajJAnAdiguNakalitaH prmaatmaa| nAbhisUnuH zrInAbhinarendranandana RSabhanAtha ityarthaH / sampadaM-samyag anantasukhanidhAnatvena zobhanaM padaM mokSarUpaM sthAnam , yadvA sampad svargApavargAdikA sampattiH tAm , 'svapadam' iti pAThe tu svamAtmIyaM padaM sthAnaM muktimityarthaH / vA-yuSmabhyam / dizatu dadAtu // atrAya sampradAyaH___ ekadA bhagavato vRSabhanarendrasya namivinaminAmAnau nandananandanau nagarAntaramanAkhiSTAm , itazca bhagavAn vRSabhanarendrazcintayAmAsa, yaduna, asAro'yaM saMsAraH, ime bhogA bhogabhAjA bhogAbhA bhImA bhAlitamAtrAH sudRzA, spRSTAzvAciraM cittavicittatAM tanvAnA ante viSamaviSamAdadhAnA kaTuphalam , nAsti ca cyutiprasUtibhyAM sahacarataiSAm , ime'meyajanmamAlAyAM militAstathApi ke'pi na sahAyAtAH, keSAJcidapi na niSpannA smRtiH sattvAnAm , evametadbhavabhavAnAmapi bhAvanA bhAvyA / kathametadarthaM nirarthakaM manuSyatvaM kartavyaM sukRtibhiH / samitsaMdohaiH samIrasakha iva kIlAlAlibhiH kIlAlAliriva viSayestRSNAstRpti nAbhyupayanti kadAcana / svajanA api nizi zAkhizAkhAzAyinaH zakunaya ivAsAditasaMgAH svAvAsanibandhanavandhanavighaTanAd viviktAH santo daivAnusAreNa yathocitamadhvAnamadhyArokSyanti / dharmamadhArayamANaH prANI cAraghaTTaghaTikAghaTanayA bhramito'mitavAramapAre bhavakUpAre / dharma evAzaraNazaraNam , dharmA deva bhAvinI bhavinAM bhavabhidA, sa ca pravajyApradhAna iti cyAtvA tanujebhyo rAjyadAyaM dattvA pratipadya ca pravrajyAM vasudhAyAM vijahAra / pratyAyAtau catau namivinamI rAjyadAyArtha yatra bhagavAna kAyotsargamudrayA sthitastatra gatvA kaNTakAdInapAsyodghATitaM kRpANamAracya pratyeka prabhupAce sevArtha samupasthitau / idaM vRttamavadhijJAnenAvabudhya vibudhAdhipatinA vidyAvidyAdharadharAprabhRti vitIrNamiti / ___ idaM mAlinI nAma vRttam / tallakSaNaM tu 'nau myau yo mAlinI' [ nanamayayA, jairiti vartate, jaiH aSTabhizced yatiH] iticchando'nuzAsane // 3 // For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org [ Tippanaka - vyAkhyA-vivRtivibhUSitA dhvAnenA'mRtavarSiNA zravaNayorAyojanaM bhrAmyatA, bhindAnA yugapad vibhinnaviSayaM mohaM hRdi prANinAm / Adhe dharmakathAvidhau nipaterAdyasya vANI nRNAM, vRndairudyadapUrvavismayarasairAkarNitA pAtu vaH // 4 // [ zArdUlavikrIDitam ] / / 5 vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam 5 mohamatra jJAnaM saMzayaviparyayarUpam, vibhinnaviSayamanekArthasaMbandhinam / kva ? hRdi manasi manogatamityarthaH / keSAM ? prANinAM devanaratirazvAm / bhindAnA vidArayantI / kathaM ? yugapadekakAlam / kA ? vANI bhAratI / kvAdye dharmakathAvidhau prathame dharmakathane samavasaraNavyavasthitasyotpannakevalajJAnasya // 4 // 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athA'sya bhagavato vANIguNaM varNayitumAha-dhvAneneti / vyAkhyA0 asya [ Ayasya ] jinapatervANI vo yuSmAn pAtu rakSatu, atha vANIphalaM tu zravaNenaiva syAdityAzaGkayA''ha kathaMbhUtA vANI AkarNitA zrutA, kairnRNAM manuSyANAM vRndaiH samUhaiH, kiMlakSaNairudyadapUrvavismayarasaiH, udyantau dIptAvapUrvI pUrva kacidapyananubhUtau vismaya AzcayaM rasaH zAntAdiko yaiste tathA taiH / atha vANIzravaNAt kiM phalaM bhavatItyetaddarzayati, kiM kurvANA vANI bhindAnA bhedaM vinAzaM kurvANA bhindAnA, kaM mohaM mUDhatAm, ka prANinAM hRdi jantUnAM hRdaye, jantuhRdayasthamohabhedakaraNamAhakena kRtvA dhvAnena zabdena, atha zabdasyaiva svarUpamAha-kilakSaNena dhvAnenA'mRtavarSiNA'mRtamamRtaprAyaM mAdhurya vartratItyamRtavarSI tenA'mRtavarSiNA, va zravaNayoH karNayoH, zrotRRNAM karNayormadhye'mRtasrAviNetyarthaH / athA'sya zabdasya zaktivizeSaNamAha-kiM kurvatA zabdenA''yojanaM bhrAmyatA, yojanamAmaryAdIkRtya paryaTatA, yojanagAmitvAdbhagavacchabdasyetiM / nanu samastAnAmapi jinapatInAM svasvatIrthapravartakatvenA''yatvamevA'sti tathA cA'syA''dyasya jinapaterityukte ko vizeSa ityAzaGkayA''ha - vA''dyatvamasyA''dye karmavidhau prathamasakalakarmArambhe bhagavata eva mukhyatvena kartRtvAdAdyatvamiti caturthakAvyArthaH // 4 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH " dhvAnenetyAdi / 'Adyasya jinapatervANI vaH pAtu ' ityanvayaH / Adyasya prathamasya, jinapateH = jinezvarasya tIrthaMkarasyeti yAvat, vRSabhadevasyetyarthaH, tasya caturviMzatau tIrthakareSu prathamatvAt / vANI - bhAratI / vaH - yuSmAn, pAtu rakSatu / kiMviziSTA vANItyAkAGkSAyAM ' dhvAnena mohaM bhindAnA' ityanvayaH, dhyAnena vaninA moham-ajJAna. saMzayaviparyayarUpaM rAgadveSAdirUpaM vA, bhindAnA - nAzayantI / kIdRzena dhyAnenetyAkAGkSAyAM 'zravaNayoramRtavarSiNA AyojanaM bhrAmyatA cetyanvayaH / zravaNayoH karNayoH, amRtavarSiNA - amRtavRSTiM kurvatA, atyantamadhureNetyarthaH, AyojanaMyojanaM yojanamitakSetramabhivyApyetyAyojanam, kozacatuSTayarUpayojanamita kSetra sarvabhAgeSvityarthaH / bhrAmyatA - prasaratA / kathambhUtaM mohamityAha - vibhinnaviSayaM - kaJcana kAminyAdivividhavastusamvandhinam, kutra sthitamityAha - prANinAM hRdi, prANinAM - devanaratirazcAm, hRdi - manasi sthitamiti zeSaH / kayA rItyA bhindAnetyAha - yugapad = ekakAlam, mohasya tadAzrayaprANinAM cAnekavidhatve'pi vAgatizayavizeSAnna tatra kAlakramApekSA; idamuktaM bhavati - tIrthaMkarasya bhagavata ekarUpApi arddhamAgadhIbhASA pracurapuNyajanitAtizayabalAd vAridamuktavArivadAzrayAnurUpatayA pariNamate, yaduktam- "devA devIM narA nArIM zabarAzcApi zAbarIm / tiryaJco'pi tairavIM menire bhagavadgiram // 1 // I nahyevaMvidhabhuvanAdbhutAtizayamantareNAnekaprANinAM vibhinnaviSayo moho yugapacchettuM zakyaH / punaH kathambhUtA vANItyAkAMkSAyAM nRNAmudyadapUrvavismayarasaivRndai karNitA ' ityanvayaH / nRNAM-manujAnAm, "nurvA " [ 1, 4, 48 ] iti dIrghavikalpanAd hasvatvam / nRmAtrasyopAdAnaM teSAM " For Private And Personal Use Only C
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___ ___15 tilakamaJjarI ] avyAjjaganti puruSottamanAbhisUte rdevasya vaktrakamalodaramAvasantyAH / dhauteva dantakiraNamakareNa mUrti devyA girAmadhipateH zaradindugaurI // 5 // [vasantatilakAvRttam] // 5 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // paJcamazlokavyAkhyA kriyate-avyAd rakSatu kA ? mUrtistanuH kasyAH ? girAmadhipaterdevyAH sarasvatyAH / kIdRzI ? zaradindugaurI zaraccandradhavalA, utprekSate kavidhauMteva prakSAliteva / kena ? dantakiraNaprakareNa dazanAnAM susaMghAtena / kiM kurvantyA ? AvasantyAstiSThantyAH / kiM tadvaktrakamalodaraM mukhapadmamadhyam , karmatvaM tu upAnvadhyADcasa [ 2-2-21 ] iti mukhakamalamadhye ityarthaH / kasya ? devasya kimabhidhAnasya ? puruSottamanAbhisUte puruSottamazcAsau nAbhisUtizca nAbheyazca sa tathoktastasya RSabhasyetyarthaH / lokabhASayA puruSottamo viSNustasya nAmi bhipadmaM tAtsthyAt tasmin sUtirutpattiryasya sa tathoktastasya brahmaNa jhyarthaH / kAni rakSatu ? jaganti jagattrayasthitaprANinaH // 5 // OM zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA ke atha bhagavanmukhakamalamAvasatyAH sarasvatyA mUrtistutimAha-avyAjjagantIti / vyAkhyA0 girAmadhipatervAcA svAminyA devyAH sarasvatyA 'mUrtimankaraNakAyamUrtaya' ityabhidhAnacintAmaNivacanAnmUrtiH zarIraM jaganti bhuvanAnyavyAtpAyAt / athA'syA mUrtiH kIdRzI, zaradindugaurI zaraccandrazubhretyathaH, mUrtaH zubhratvaM tu prAyo dhautatve sati saMbhavatItyAha-mUrtiH kathaMbhUtA, ivotprekSyate dhautA, kena dantakiraNaprakaraNa, bhagavaddantasambandhimarIcijAlena dhautatvAcchubhrA sArasvatI mUrtirityarthaH / nanu sArasvatyA mUrterdavasambandhitvena sudhAdinA tAvaddhautatvaM saMbhavati, kathaM punarAdIzvarasambandhidantakiraNaprakaraNetyata Aha-kilakSaNAyA devyA vaktrakamalodaramAvasantyA vaktrameva mukhameva kamalaM padmaM tasyodaraM madhyaM tadAzrityA''vasantyA vasatiM kurvANAyA ityarthaH / kasyedaM vaktrakamalamityAzaGkayA''ha-devasya svAminaH kilakSaNasya puruSottamanAbhisUteH, puruSANAM madhye kulakaratvenottamaH puruSottamaH sa cA'sau nAbhiriti nAbhikulakarastasmAtsUtirutpattiyasya sa tathA tasya, devasya vRSabhasvAmina ityarthaH / ayamasya kaverabhiprAya AdIzvarasambandhimukhakamale kila sarasvatImUrtivasati, sA ca pratyAsannatvAddantakiraNaprakaraNa candrajyotsnAzItalena dhautA saMbhavatIti tAtparyam , yadyapi mukhe sAkSAnmUrtimatyAH sarasvatyA vAso na saMbhavati tathApi yathArthavaktRtvalakSaNatatphaladazanenA'numApita evA'rtho'yaM mantavyaH / atha sarasvatyAH kavisamaye brahmaputrItvena sammatatvAttannirUpaNArtha dvitIyArthamAha-puruSottamaH kRSNastasya nAbhitaH sUtirutpattiyasya sa tathetyevaMvidho brahmA, tasya loke devatvena prasiddhatvAddevasya vaktrakamalaM mukhakamalamudaraM jaTharaM tadvayaM samAhataM yathA syAttathA''vasanyAH sthiti kurvanyA ityarthaH / ayaM bhAvArthaH pitRsnehena svotsaMge sthitAyAH sarasvatyAH putrIsnehena cumbanArtha hi kila brahmA svamukha svodarAsannaM karoti tadAnIM tadantaHsthAyA asyA mUrtibrahmaNo dantakiraNaprakareNa dhauteva bhavatIti dvitIyArtha iti vRttArthaH // 5 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // vismayarasAtirekajJApanArtham , yadyapi devAnAM tirazvAM ca vismaraso bhavati tathApi sa na tadAnIntanamanujAnAM vismayarasasadRzaH, yato devairanyatIrthakarato'pi vismayarasaH prAganubhUto bhavati, tiryaJcazca mandacaityanyA bhavanti / udyadapUrvavismayarasaiH udyan ucchalan apUrvaH prAgananubhUto'nuttaro vA vismayarasaH 'iyaM vANI kiMvA sudhApravAhaH' ityAdyAzcaryaraso yeSAM te tathA / vRndaiH samUhai: / AkarNitA-zrutA / kadAkarNitetyAha-Aye dharmakathAvidhau, Adhe-kevalajJAno For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 16 [ Tippanaka-vyAkhyA- vivRtivibhUSitA 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 tpattyanantaraM prathame, dharmakathAvidhau dharmasya dAnazIlatapobhAvanArUpasya sAdhudharmagRhidharmAdibhedasya vA yA kathA kathanaM tasyA vidhau kArye, atrApi 'Adyasya jinapateH' ityasya yojanA kAryA / tathA cAyamarthaH - labdhakevalajJAnena bhagavatA zrIvRSabhadevena samavasaraNe upavizya yA prathamadharmadezanAyAM bhAratI pravartitA, manujAdinA cAtyantAzcaryarasapUrvakaM zrutA sA pAzviti bhAvaH / idaM zArdUlavikrIDitaM vRttam, tallakSaNantu - 'atidhRtyAM sau jsau tau gaH zArdUlavikrIDitaM chai: ' [ masajasatatagAH, chairiti dvAdazabhiryatiH ] iticchando'nuzAsane ||4|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , " anyAditi / girAmadhipaterdevyA mUrttirjagantyavyAdityanvayaH / girAM vANInAm, adhipateH = svAminyAH, devyAH=devatAyAH, sarasvatyA ityarthaH, mUrttiH = AkRtiH, jaganti = jagattrayam, tribhuvanagata prANina ityarthaH, anyAdrakSatu / kathambhUtAyA devyA ityAkAGkSAyAM 'puruSottamanAbhisUterdevasya vaktrakamalodaramAvasantyAH ityanvayaH, puruSotamanAbhisUteH puruSeSu uttamaH puruSottamaH sa cAsau nAbhizva nAbhinAmA rAjA ca puruSottamanAbhiH tasmAt sutirUpattiryasya sa puruSottamanAbhisUtistasya tathA / yadvA puruSottamazcAsau nAbhisUtizca nAbhijanmA ca puruSottamanAbhisUtistasya tathA, devasya = paramezvarasya nAbhinRpanandanasya RSabhadevasyetyarthaH / yadvA puruSottameSu uttamajaneSvapi nAbhiH pradhAnA sUtirutpattijanma yasya tasya tathA, tIrthaMkarasyetyarthaH, yatastIrthaMkarajanmani tribhuvanavyApI udyotaH SaTpaJcAzato dikkumArINAM catuSSaSTerindrANAJcAgamanam, meruzikhare'bhiSekaH, ityAdikaM bhavati / " prANyaGge kSatriye nAbhiH pradhAne nRpatAvapi " iti zAsvataH / vaktrakamalodaraM vaktraM vadanaM tadeva praphullatAdisAmyAt kamalaM tasyodaraM madhyabhAgam, " upAnvadhyAvasa: ' [2, 2. 21 ] ityadhikaraNasya karmatvavidhAnena dvitIyA, ato'dhikaraNArthI bodhyaH tathA ca ' mukhakamalamadhyabhAge ' ityartho bodhyaH, AvasantyAH = nivAsaM kurvantyAH, sarasvatI nAma vANyadhiSThAtrI zaradindugauradehA devI, tadadhiSTitA vANyapi sarasvatIzabdenocyate, evaM tanmUrttirapi dvedhA bhavati, ekA karacaraNAdimaMddeharUpA, aparA vANIsaMdoharUpA ca, asmin padye ubhayyapi samAzritA, 'AvasantyAH ' ityatra vANIrUpA sarasvatI gRhItA, ' zaradindugaurI' ityatra karacaraNAdimaddeharUpA sarasvatImUrttirgRhItA, 'dhauteva' ityatra vANIsaMdoharUpA sarasvatI mUrtirgRhItA / kathambhUtA mUrttirityAhazaradindugaurI=zarad Azvina kArtikamAsAtmaka Rtu:, tasyA ya induzcandrastadvad gaurI dhavalA, AzvinakArtikamAsayomadhye rajoRRSTijalavRSTighanaghaTAdiviraheNa svacche gagane candro'tIvadhavalo dRzyate tatsAdRzyapratipAdanArthaM zaradupAdAnam / kathaM zaradindugaurI jAtetyatrotprekSate dantakiraNaprakareNa dhauteva, dantakiraNaprakareNa dantAnAM kiraNaprakareNa dhavalakAntisamUhena dhauteva-prakSAliteva vANIrUpamUrtyA mUkhAnnirgamanasamaye dantakiraNapravAheNa prakSAlanaM jAtamataH zaradindugaurI jAteti bhAvaH / atra sarasvatIdehavANyorabheda AzritaH / laukikaiH sarasvatI brahmaNaH putrIti pratipannam, tadunukUlosrtho'yaM bodhyaH / tathAhi / puruSottamanAbhisUteH puruSottamo lokarUDyA kRSNastasya nAbhiH tAtthyAt taddvyapadezena nAbhigataM kamalaM tatra sUtistpattiryasya sa tathA tasya, brahmaNa ityarthaH, laukikaiH kila brahmaNa utpattiH kRSNanAbhikamalAdabhyupagatA, nanvasya brahmaNo laukikairdevatvamapi svIkRtaM tat kiM na nirdizyate'ta Aha- devasya kIdRzyAH sarasvatyA ityAha-vaktrakamalodaram AvasantyAH, vaktrakamalodaraM vaktrameva kamalaM vaktrakamalaM tena sannihitaM vaktrakamalasannihitam, vaktrakamalasannihitam udaraM yasmin karmaNi tat vaktrakamalodaram madhyamapadalopI samAsaH, kriyAvizeSaNaM ca, tathA cAyamarthaH, vaktrakamalasannihitamudaraM yathA syAttathA AvasantyA pitRputrIbhAvamaryAdayA nivAsaM kurvantyAH / ayaM bhAvaH / sarasvatI pitRsnehena brahmaNa utsaGge tiSTati, brahmA ca putrasnehena tanmukhaM cumbati etaccumbanakAle brahmaNo vadanakamalaM svodarasannihitaM bhavati, evaM mukhavikAze dhavaladantakiraNajAlena utsaGgasthitasarasvatIdeho dhauto bhavati etadAha-dantakiraNaprakareNa dhauteveti, ataH kIdRzI jAtetyAha - zaradindugaurI zeSaM spaSTam // idaM vasantatilakAvRttam / tallakSaNaM tu 'tbhau jau gau vasantatilakA' [ tabhajajagagAH ] iticchando'nuzAsane // 5 // For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] rakSantu skhalitopasargagalitapauDhapatijJAvidhau, yAti svAzrayamarjitAhasi sure nizvasya sNcaaritaaH| AjAnukSitimadhyamagnavapuSazcakrAmighAtavyathAmUrkhAnte karuNAmarAJcitapuTA vIrasya vo dRSTayaH // 6 // [ zArdUlavikrIDitam ] // vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // adhunA''samatIrthopakArakatvAdbhagavato varddhamAnasyeSTAbhimatadevasyaiva punarnamaskAramAha-rakSantvityAdi, arjitAMs. hasi gRhItapApe // 6 // // zrIpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke ___ arthatacchAsanAdhipatisvena pratyAsannopakAritvAcchrImahAvIrastutimAha-rakSantu skhalita iti / vyAkhyA0 vIrasya vardhamAnasvAmino dRSTayo netrANi bahuvacanaM cA'tra samadarzitvena pUjyatvAdvo yuSmAn rakSantu pAntu / atha dRSTayA bharaNaM karuNAvamupadarzayati, kathaMbhUtA dRSTayaH karuNAbharAJcitapuTAH, karuNAbhareNa kRpAjAlenA'JcitAni vyAptAni tanmayaM gatAni puTAni yAsAM tAstathA / atha svasuhRdAdau sarveSAmapi dRSTiSu karuNArdratvaM syAdeva kimasyAdhikyamityAzaGkaya paramavairiNo'pyupari bhagavadRSTInAM karuNAItvaM darzayati, dRSTayaH kilakSaNAH saMcAritAH, va sure, kathaMbhUte arjitAhasi, atIvaghoropasargakAritvAdarjitamahaH pApaM yena sa tathA tasmin / kiM kRtvA niHzvasya hA hA'sya paramapApakAriNaH kA gati vinIti cintayA niHzvAsa muktavetyarthaH / nanvanena bhagavati kIdRza upasargaH kRta ityetadbhagavadvizeSaNadvArA darzayati, kathaMbhUtasya vIrasya, AjAnukSitimadhyamagnavapuSo jAnuparyantaM bhUmadhyamagnadehasya / nanu kathamasya paramavIryavato bhagavatastvetAdRzyavasthA jAteti saptamyantavizeSaNadvArA darzayati-kasmin sati bhagavatA'smin sure dRSTayaH saMcAritAzvakAbhighAtavyathAmUcchantei sati, cakegA'bhighAto hananaM tena kRtvA samutpannA yA vyathA tataH samAyAtA yA mUrchA tasyA ante kSaye satIti / ayaM bhAvArthaH, ekadA kila zakreNa svasuraparSadi ghorAnuSThAnaparasya bhagavataH samuditatrilokIjanAkSobhyo'yaM bhagavAn parasAhAyyanirapekSatayA tapazcaratIti prazaMsAyAM kRtAyAmazradhatA'bhavyena devAdhamenA'nena samAgatya ghanakAlaM ghorataravividhopasargAzcakire tathApi vizeSAdbhagavato'kSobhyatAM dRSTvA " yadi tvaM niSedhako na syAttadA'hamenamavazyaM tapastazcAlayAmIti" zakrapuraH kRtAtmIyapratijJAdhvaMso mA bhUdityatIva kopATopapaTurbhagavacchirasi sahasralohabhAsmayaM cakraM divyazaktayA'yaM mumoca, tadabhighAtavyathAto bhagavato'pi mUrchA samAyAtA'nantaraM ca mUrchAkSaye tasminneva deve paramakAruNyatratA bhagavatA suprasannA dRSTayaH saMcAritA iti rahasyam / athA'nena sureNa bhagavataH kiMcitkRtaM sthAne gata veti mugdhazAnirAkaragArthamAha-kiM kurvati deve yAti gacchati, kaM svAzrayaM suralokalakSaNam , kIdRzaH sannasau suralokaM vajannabhUdityAzayA''Da-kathaMbhUte deve skhalitopasargagalitagrauDhapratikSAvidhI, skhalitA aphalA ya upasargAstAnuddizya bhagnotsAhatvena galitA bhraTA pratijJA yasya sa tathA tasmin / evaMvidhe'pi deve yAti sati bhagavato karuNAbharazcitapuTAH santyaH saMcAritA dRSTayo yuSmAn pAnviti vRttArthaH // 6 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| vartamAnazAsanAdhipatitayA''sannopakAritvAd dRSTidvArA mahAvIradevaM stauti 'rakSantvi'tyAdinA / 'vIrasya dRSTayo vo rakSantu' ityanvayaH / vIrasya mahAvIrAbhidhAnasya caturvizatitamasya tIrthakarasya, dRSTayaH locanAni, prazamarasabAhulyAdinA bahutvavivakSayA bahuvacanam , tathA ca pracuraprazamarasAdiyuktaM locanayugalamityarthaH / vA-yuSmAn rakSantu= pAntu / kathambhUtasya vIrasyetyAha-AjAnukSitimadhyamagnavapuSaH A jAnubhyAmityAjAnu, jAnuparyantamityarthaH, kSiti For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA prabandhAnAmanadhyAyaH, sA vAga jayati zuddhayA / yayA pratipadevenduH, kaviH kSINo'pi jIvati // 7 // [ pathyAttam // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // vAca utkRSTatA]mAha- sA vAgvANI jayatyutkRSTA vartate / yayA vAcA kaviH, kIdRzaH ? kSINo'pi jIno'pi, jIvati ucchusiti prAptasiddhioke bhavati, yadvA jIvati jIva iva bRhaspatirivAcarati ayilope (?) rUpaM bRhaspatIyatyarthaH / kayeva kaH ? pratipadeva zuklapakSaprathamatithyevenduH, yathA candraH pratipadA kSINo'pi kSayaprApto'pi jIvati / kiMbhUtayA vAcA pratipadA ya? zuddhayA nirdoSayA zubhrayA ca, kIdRzI vAk pratipaJca ? anadhyAyo'nadhyayanahetutvAdapaThanaM tathAvidhArthAlaGkArAdyabhAvenodvegahetutvAt , keSAM ? prabandhAnAM zAstrANAm , pratipadapyanadhyAyaH zAstrANAmadhyayanasya niSedhAcchAstre // 7 // // zrIpanasAgaravibudharacitA vyAkhyA // athaivamavighnenA''rabdhagranthaparisamAptyarthaM vRSabhAdivardhamAnaparyantajinastadhanalakSaNAtizayitamaGgalamAdhAya tAvatsakalazAstropajIvakatvenA''rAdhyatamAM vAcaM stuvannAha-prabandhAnAmiti / vyAkhyA0 sA vAg jayatItyanvayaH / tasyAH pratipattithisAmyena svarUpamAha-kathaMbhUtA vAk , amadhyAyo'dhyAyo nAmA'dhikAro, na adhyAyo'nadhyAyo'nadhikAra jhyathaH, keSAM prabandhAnAM, prakarSaNa bandhAnAM viziSTabandhAnAmanadhikAraH / ayaM bhAvaH, navazikSitakavikRtatvena yadyapi viziSTabandhAdhikArA kAcidvAg na bhavatyapi, tathApi sA vAgane vakSyamANaguNakAritvena zlAdhyaiveti, sA'pi vAg jayatItyaperadhyAhArapara evA'yaM kaveradhyavasAyaH, pratipatsAmya tu,pra prakRSTo bandho racanA yeSAM tAni prakRSTabandhAni zAstrANi teSAmanadhyAyaH pAThAbhAvA pratipattidhirbhavatIti siddhameva / nanu prabandhAnAmanadhyAyatvena pratipattithisamayA'nayA vAcA ki bhavatItyAzaGkaya yadbhavati taddarzayati, pratipadeva yayA vAcenduriva kSINo'pi kavirjIvatyabhyudayavAn bhavatIti, ayaM bhAvaH, yathA pratipaddinamAhAtmyenA'staM gato'pi candro bhAvyudayena sa jIva ivocchvasito bhavati tathA kavirapItyarthaH / atha dvitIyArthoM yathA vAcA kaviH zukro'pi jIvati jIva iva bRhaspatirivA''caratyubhayorapi vaktRtvaphalAvizeSAt / yadvA kaviH kAvyakArI jIvati jIva ivA''caratIti vRttArthaH // 7 // Wan zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // madhye bhUmimadhye magnaM cakrAbhighAtena praviSTaM vapuH zarIraM yasya tasya tathA, kathambhUtA dRSTaya ityAha-karuNAbharAJcitapuTAH karuNAyA 'arere ! paramapApakAriNo'sya devasya kiM bhAva' iti dayAyA bhareNa samudAyenAJcitAH pUjitA uttamatAmApAditAH puTAH kanInikAcchAdikAH puTAkArA tvaco yAsAM tAstathA / kadA IdRzyo dRSTayo jAtA ityAha-cakrAbhighAtavyathAmUntei -cakreNa kAlacakrAbhidhAnena devakSiptena zastravizeSeNa yo'bhighAtaH prahArastena jAtA yA pIDA tayA janitA yA mUrchA tadante, niruktamUpigamAnantaramiti bhAvaH, atra cakrAbhighAtavyathA iti vizliSya dRSTiSvapi yojyam / punaH kathambhUtA dRSTaya ityAkAkSAyAM 'sure nizvasya saMcAritA, ityanvayaH / sure-cakrakSepakadeve, nizvasya-nizvAsaM muktvA, saMcAritAH gmitaaH| kathambhUte deve ? skhalitopasargagalitaprauDhapratijJAvidhau-skhalitaiH viphalIbhUtairupasargarupadravairgalito naSTaH prauDhapratijJAyAH 'vIramahaM cAlayiSyAmi' iti mahattarapratijJAyA vidhiH kArya yasya tsmiNstthaa| punaH kIdRze deve ? svAzrayam-devalokalakSaNaM svasthAnaM prati, yAti-gamanaM kurvANe, punaH kIdRze deve ? arjitAhasi-arjitAni saMcitAni aMhAMsi pApAni yena tasmiMstathA / atrAyaM sampradAyaH purA kilekadA devasabhAyAM niSaNNena zacipatinA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ghorAtighoratapoguNasamullasitA'calA dhyAnadhArA vilokitA, tadanu devAnAmagre 'zramaNo bhagavAn mahAvIro devagaNairapi dhyAnAnna cAlayituM zakyaH' iti For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] vanyAste kavayaH kaavy-prmaarthvishaardaaH| vicArayanti ye doSAn , guNAMzca gatamatsarAH // 8 // [ pathyAvRttam // OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan atha svAdhikaguNavatpuruSavandanAdyAcArAlopenaiva svasyA'tizAyinI rADhA bhavatIti kRtvA satkavInAM vandyatvamupavarNayati, vandyAste kavaya iti / vyAkhyA. te kavayo vandyA vandanIyAH santIti, kathaMbhUtAH kAvyaparamArthavizAradAH, kAvyAnAM svaparakRtAnAM paramArthastAtparya tatra vizAradA vicakSaNAH / evaMvidhAzca santaste kiM kurvantItyAha-ye gatamatsarAH santo guNAn doSAMzca vicArayanti, araktadviSTatayA duSTAni kAvyAni duSTatayA satkAvyAni ca sattayA vicArayantIti vRttArthaH // 8 // Wan zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| mahAvIradevasya niruktadhyAnAcalatA varNitA ca, enAmasahamAnaH kazcit saMgamanAmA surAdhamaH 'vIramahaM cAlayiSyAmi' iti pratijJAya yatra zramaNo bhagavAn mahAvIro dhyAnamudrayA sthitastatra gatvA dAruNAtidAruNAn vividhAn upasargAn cakAra, evaM kriyamANekhUpasargeSu bhagavantamacalitaM vilokya divyaM kAlacakrAbhidhaM mahaccakraM jagadvandhoH prabhoH zirasi nipAtitavAn , etatprahAreNa jAnudanyAM bhUmau bhagavAn nimagno jAtaH, jAtA ca mahatI vedanA, dRSTayo'pi vedanAsaMkUlA babhUvuH, evaM satyapi bhagavAna calitaH, atha vigalitapratijJaH sa surAdhamo lajjitaH san devalokaM gacchati, asminnavasare bhagavAn nizvasya nayanayugalamunmIlya ca gacchantaM taM pazyati, pazyazca bhagavAn vicArayati-aho ! madantikamAgatyAnena dharmalezo'pi nAsAdi, pratyuta ghoraM karma nibaddhaM hA ! kimasya bhAvIti, etadvicAraNAyAM bhagavato nayanayugalaM krunnaaniirplaavitmbhuuditi| idaM zArdUlavikrIDitaM vRttam , tallakSaNaM tu 'atidhRtyAM msau jsau tau gaH zArdUlavikrIDitaM haiH' [masajasatatagAH, kairiti dvAdazamiyatiH ] iticchando'nuzAsane // 6 // ___ idAnIM vAca utkarSamAha-'prabandhAnAm ' ityAdinA / sA vAg jayatItyanvayaH / sAmyatpadapratipAdyatvena vaktabuddhiviSayA / vAgavANI / jayati-utkarSeNa vartate / kIdRzI vANI ? ityAkAGkSAyAM pratipatsAmyenAha-prabandhAnAmanadhyAyaH, tatra vANIpakSe prabandhAnAM pra prakRSTA ye bandhA avarodhA gahanaviSayapratipAdanAsamarthatvAdayasteSAmanadhyAyaH aviSayaH, sakalaviSayapratipAdiketyarthaH / yadvA prakRSTAnAM bandhAnAM racanAnAmanadhyAyo'viSayaH / viziSTakAvyaracanayApi yasyA yathAsthitaM samagrasvarUpaM varNayituM na zakyata ityarthaH, avarNanIyasvarUpA'tyuttametiphalito'rthaH / pratipatpakSe tu prabandhAnAM zAstrANAm , anadhyAyaH anadhyAyahetutvAdanadhyAyaH, pratipadi loke zAstrAdhyayananiSedhAt, yaduktam-"pratipatpAThalezena vidyA yAti rasAtalam ' evaM sItAvRttAntaM pRSTena hanUmatA rAmAyAmihitaM "pratipatpAThazIlAnAM vidyeva tanutAM gatA" iti / anadhyAyazabdasya vANIvizeSaNatve'pi niyataliGgatvAt napuMsakaliGge nirdezaH / sA kA ? yayAvAcA, kIdRzyA ? zuddhayA doSarahitayA, pratipadA-pratipattiH pratipat tayA, buddhayetyarthaH, kSINo'pi-hIno'pi, kaviH kAvyakArI, jIvatiucchasiti loke labdhapratiSTho bhavatItyarthaH, yadvA jIvo bRhaspatiH sa ivAcaratIti jIvati bRhaspatisamAno bhavatI tyarthaH / 'jIvI jantubRhaspatI' iti zAsvataH / kayeva kaH ? pratipadevenduH pratipadA-pratipadyate pakSasyAdyatayA jJAyate iti pratipat pakSaprathamatithistayeva, kathambhUtayA ? yayA zuddhayA-dhavalayA, zuklapakSasatkaprathamatithyetyarthaH, "pratipat tithisaMvidoH" iti zAsvataH / induH candraH, kathambhUtazcandraH ? kSINo'pi zukla pratipadA vigalitakalo'pi, ki karoti? jIvati-uttarakAlikAdhikAdhikakalArUpaprANAn dhArayati / idaM pathyAvRttam, tallakSaNaM tu 'tAjorjaH pathyA' [tad 'anuSTubhi nAdyAt snau turyAdyo vaktram' ityuktaM vaktraM yujoH pAdayosturyAdakSarAt paro jagaNazced bhavati tadA pathyA ] iticchando'nuzAsane // 7 // For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA vAryo'nAryaH sa nirdoSe, yaH kAnyAdhvani sarpatAm / agragAmitayA kurvan , vighnamAyAvi sarpatAm // 9 // [ pathyAvRttam ] // OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // atha kavivarNanaM durjananindA cAha-vandyA iti sugamam / so'nAryo durjano vAryoM nivAraNIyo ya AyAti prApnoti, kAM ? sarpatAmahitAm , kiM ? kurvan vidadhAnaH, ki ? vighnamantarAyaM doSotpAdanalakSaNam , kayA'pragAmitayA purogantRtvena, keSAM ? sarpatA pravarttamAnAnAm , kva ? kAvyAdhyani-kAdhyamArge, kiMbhUte ? nidoSe chando'laGkArAdidoSarahite, sarpo'pi yadA mArge corAdidoSazUnye gacchatAmagragAmitvena vighnaM karoti tadA vAryo'nAryaH kruddhaH // 9 // Wan zrImatpannasAgaravibudharacitA vyAkhyA ' atha svAdhikapuruSavandanAdyAcArapareNa hInasaMgaparihAraH kArya ityetaddarzayati, vAryo'nAryaH sa iti, vyAkhyA0 so'nArtho nIco dUradUrataraparityAgena vAryo niSedhyastasyAsadoSAvizkArakatvena vacanAnyapi nA''karNanIyAnItyarthaH / athaitasya parihAranidAnatvarUpamAha-yo nirdoSe doSarahite kAvyAdhvani kAvyamArge racanArUpe sarpatAM bajA tatkurvatAmityarthaH, yattatpralApitayA vighnamantarAyaM kurvanagAmitayA nIcapurassaratayA sarpatAmAyAti prApnoti, yathAhi nirdoSe mArge gacchatA puMsAmantarAyAtaH sarpaH skhalanArUpaM vighnaM karoti tathA'yamapi tatsvabhAvatayA satkAvyakaraNAdaravatAM satAmasadoSAviSkArakaratvenotsAhabhaGgarUpaM vighnaM karotIti vArya eva heya evA'nArya iti vRttArthaH // 9 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| samprati satkavIn stauti 'vandyAste 'ityAdinA / te kavayo vandyA ityanvayaH / vandyAH vandituM yogyaaH| kiMviziSTAH kavayaH ? kAvyaparamArthavizAradA kAvyAnAM 'kAvyaM rasAtmakaM vAkyam' ityAdhuktalakSaNAnAM yaH paramArtho yathAsthitasamIcInArthastasmin vizAradAstadvicAraNe nipuNA ityarthaH, yadvA kAvyameva paramArthaH paropakArastasmin vizAradAH kuzalA iti / te ke ? ye vicArayanti, kAn vicArayanti ? guNAn-rasotkarSahetUn mAdhuryojaHprasAdAkhyakAvyaguNAn , doSAMzca-ca punaH, doSAn-vakSyamANakAvyadoSAn, na kevalaM guNAn kintu doSAnapItyarthaH / kIdRzAH santo vicArayanti ? gatamatsarA-gato naSTo matsaro'nyazubhadveSo yeSAM te tathA / ime doSAH-rasAdeH svazabdoktiH kvacitsaMcArivarja doSaH / rasadoSA vibhAvAnubhAvaklezavyaktiH punaHpunardIptyakANDaprathAcchedAGgAtivistArAnayanusaMdhAnAnaGgAmidhAnaprakRtivyatyayAzca, nirarthakAsAdhutve padasya, vAvayadoSA visandhinyUnAdhikoktAsthAnasthapadapatatprakarSasamAptapunarAttAvisargahatavRttasaMkIrNagarbhitabhagnaprakramAnanvitatvAni, padavAkyadoSA aprayuktAzlIlAsamarthAnucitArthazrutikaTukliSTAvimRSTavidheyAMzaviruddhabuddhikatvAni / arthadoSAH kaSTApuSTavyAhatagrAmyAzlIlasAkAGkSasaMdigdhAkramapunaruktabhinnasahacaraviruddhavyAyaprasiddhividyAviruddhatyaktapunarAttaparivRttaniyamAniyamavizeSasAmAnyavidhyanuvAdatvAni / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu " tAjorjaH" [tad 'anuSTuminAdyAtsnau turyAdyo vaktram' ityuktaM vaktraM yujoH pAdayosturyAdakSagat paro jagaNazced bhavati tadA pathyA ] iticchando'nuzAsane // 8 // atha durjanaparihAraM darzayati 'vAryo'nArya 'ityAdinA / --so'nAryo vAryaH' ityanvayaH, saH, anAryaH durjanaH, vArya-nivAraNIyaH, dUrataH pariharaNIyaH / sa kaH ? yaH sarpatAM sapatvamahitvam , AyAti prApnoti, sarpasamAno bhavatItyarthaH / kiM kurvan ? vighnam-upadravamalIkadoSodbhAvanalakSaNam, kurvan-vidadhAnaH, kayA rItyA ? agragAmitayA-purogantRtvena, keSAm ? nirdoSe kAvyAvani sarpatAm , nirdoSe-chando'laMkArAdisatkadoSarahite, kAvyAdhvani-kAnyamevAdhvA nAnAtattvapipAsujanapathikaiH samAzritatvAt panthAstatra, sarpatAm sarpanti gacchantIti For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tilakamaJjarI ] zeSe sevAvizeSaM ye, na jAnanti dvijihvatAm / yAnto hInakulAH kiM te, na lajjante manISiNAm 1 ||10|| [ pathyAvRttam ] // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam 5 ze tAlavyazakAre pe mUrdhanyaSakAre se dantyasakAre vA samuccaye vizeSaM medaM ye narA na jAnanti na budhyante se kiM na lajjante lajjitavyameva tairbhavati, keSAM ? manISiNAM viduSAm, kiM kurvanto ? yAnto gacchantaH, kAM ? dvijihnatAM durjanatAmagre pRSThato guNadoSagrAhitvAt kIdRzA ? hInakulA nIcagotrA ityeko'rthaH / aparazva zeSe nAgarAje sevAvizeSaM viziSTArAdhanaM ye na jAnanti, ahInAmInaH svAmI nAgarAjastasya kulaM gotraM yeSAM te tathoktA nAgarAjakulajAtAste kiM na lajjante ? lajjanta eva manISiNAm, kiM kurvanto ? yAntaH, kAM ? dvijihvatAM sarpatAm, avazyameva ye nAgarAjakule jAtAste nAgarAjasevAM jAnanti, yadvA hI vismaye, se nakulAH kiM na lajjante lajanta eva, kaiSI ? manISiNAM buddhimatAm, kiM kurvanto ? yAntaH, kAM ? dvijihvatAM sarpatAm, vayaM sarpA iti bhaNantaH // 10 // 21 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA 5 athaitAdRzasvabhAvavatAM pade pade lajjaiva kartuM yuktetyetaddarzayati - zeSe sadA iti, vyAkhyA 0 te manISiNaH paNDitammanyAH kiM na lajjante lajjAvantaH kiM na bhavantyapi tu tathAvidhe sthAne nirlajjA api lajAM prApnuvantItyarthaH / ke te manISiNa ityAha-ye sarvasyA'pi vizvasya svasvabhAvatulyatayA pazyantaH zeSe svasmAditarasmin satpuruSe sadA nirantara vizeSaM sadAcaraNAdiguNAdhikyaM na jAnanti na vidanti / nanu kathaM naite tadvizeSaM jAnantItyAhakiM kurvantaste yAntaH prApnuvantaH kAM dvijihnatAM pizunatAM tAdRzA hi na kasyA'pi gurNa jAnantItyarthaH / atha tAzA bhavantaste loke kIdRzaM vyapadezaM prApnuvantIti darzayati, hInakulA iti vyaktam / ata eva te prastAve svalakSaNajanitatApena lajjanta eveti / atha dvitIyaM vyayArthamAha-ye zeSe zeSanAge dvijihnatAM sarpatAM gatyarthA jJAnArthA ' iti vacanAdyAnto vidanto yathaite sarpAstathA'yamapi sarpa eveti jJAnavanto vasundharAdhAritvAhivizeSaM na jAnatyaparasarpeSviva zeSe'pyAcaranti / te ca ka ityAha-hIneti hIti nizvaye khede vA te nakulA kiM na lajjanta iti yojyam / kiMviziSTA nakulA manISiNa iti nakulyauSadhyAdAne manISA buddhirastyeSAM te tatheti vRttArthaH // 10 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAmidhA vivRtiH sarpantasteSAm, gacchatAmityarthaH, kAvyarUpamArge pravartamAnAnAM janAnAmiti phalito'rthaH / ahnirapi yadA caurAdirUpadoSarahite mArge gacchatAmapragAmitayA tirogacchan vighnaM apazukanalakSaNamupadravaM karoti tadA'nAryaH kruddho vAryaH / idaM pathyAvRttam, talakSaNaM tu aSTama zlokavizrutiprAnte darzitam // 9 // For Private And Personal Use Only atha durjanadurdazA darzayati- zeSe sevAvizeSamityAdinA 'ye zeSe se vA vizeSaM na jAnanti te hInakulAH kiM na lajjante' ityanvayaH / ye do - tAlavyazakAre, pe- mUrdhanyaSakAre, se- dantyasakAre, vA-ca, vizeSaM-tAlavyamUrdhanyadanyarUpaM bhedam, na jAnanti = nAvabudhyante te, hInakulAH = adhamakulA durjanAH, kiM na lajjante arthAdavazyaM tairlajjitavyamiti kAkuH / yadvA zeSe - svAtirikte sajjane sevAvizeSaM viziSTasevAguNam anyat samam / kIdRzAH santaH ? dvijihvatAM yAntaH, dvijihnatAM - jihve kathanapravRtte rasane yeSAM te dvijihvAsteSAM bhAvo dvijihvatA tAM tathA, rasanAyugalamityarthaH / yAntaH - gacchantaH / ayaM bhAvaH - durjanA hi pratyakSe guNoccAraNapravRttAM jihvAM parokSe doSocAraNapravRttAM ca jihvAM dhArayanti, pratyakSe guNavAcinaH parokSe doSavAcinazcetyarthaH yadvA pUrvamanyavadanapravRttAM pazcAt w
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 22 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA svAdutAM madhunA nItAH, pazUnAmapi mAnasam / madayanti na yadvAcaH, kiM te'pi kavayo bhuvi ? // 11 // [ pathyAvRttam ] // 5 vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam " kiM te'pi kaSayaH = kavitAro na kavaya ityarthaH kasyAM ? bhuvi jagati, yadvAyo yeSAM giro na madayanti na harSayanti, kiM tat ? mAnasam keSA ? pazUnAmapi mUrkhANAmathA''stAM viduSAm, kiMbhUtAH ? nItAH prApitAH, ko ? svAdutAM madhuratAm, kena ? madhunA mAdhuryeNetyeko'rthaH / aparazca kiM te'pi kavayaH kaM jalaM tasya vayaH pakSiNo haMsAdayaH kasya brahmaNo vA vayo-haMsA vAhanatvAt etaccopalakSaNaM kokilAdipakSiNAm, na kavaya ityarthaH, yadvAco yadgaro bhuvi pRthivyAM pazUnAM - tirazcAmathAstAM manuSyANAM mAnasaM na madayanti na mataM kurvanti / kiMbhUtA yadvAco ? nItAH prApitAH, kAM ? svAdutAM mAdhuryam, kaina ? madhunA caitreNa tatra puSparasapAnAdinA svaramAdhuryaprApteH, athavA pikavayaH kiM kokilapakSiNaste bhuvi - pRthivyAM naivetyarthaH // 11 // 5 zrIpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA nanu durjanaparihAreNa kavInAM vanyatvamupadarzitaM te ca kavayaH kiM vAGmAtreNa syurvAgvizeSeNa veti ziSyasandehanirAsArthaM vAgvizeSeNaiva kavitA syAnna yathAtatheti darzayannAha - svAdutAmiti / vyAkhyA0 atra hi kavInAM kokilAnAM ca sAmyamupavarNitam, tathA ca te'pi kiM bhuvi pRthivyAM kavayaH syurnaiva syurityarthaH / te ca ka ityAha yadvAca iti yeSAM giro madhunA mAdhuryaguNena svAdutAM nItAH prApitAH satyaH pazUnAmapIti pazuprAyANAmapi janAnAM mAnasaM ceto na madayanti madaici harSa iti dhAtorna madavaddharSavat kurvanti / ayaM bhAvaH kavInAM svavAgvilAsaphalaM tu mugdhajanabodha eva, mugdhajanAstu pazuprAyA eva, tathA ca kavibhistathA svavAgvilAsaH kartavyo yathA mugdhA budhyante harSavantazca bhavanti, yeSAM vAcastu naitAdRzAste svavAkphalAbhAvAt kavaya eva na syuriti tAtparyam / atha kokilArtha upadarzyate, te kiM pikAzca te vayazca pakSiNazca pikavayaH kokilapakSiNo bhaNyante naiva bhaNyanta ityarthaH, ke ta ityAha-madhunA caitreNa svAdutAM nItAH satyo yadvAco yeSAmAlApA gavAdInAmapi pazUnAM mAnasaM ceto na madayanti na madonmattaM kurvanti / ayaM bhAvaH, kokilA hi caitramAse madhurabhASiNaH santa AstAM vidagdhajanAn / pazUnapi raJjayanti / ye ca naivaMvidhAH pakSiNo na te kokilAH kintu kAkaprAyA eveti vRttArthaH // 11 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 tadanyatadviparItavadanapravRttAM ca jihvAM dhArayantItyarthaH, mithyAbhASiNa iti bhAvaH / kva lajjitavyam ? manISiNAM viduSAm, ' madhye ' iti zeSaH, niruktadurjanairvidvatsabhAyAmavazyaM lajjitavyamiti phalito'rthaH / manISiNa itipAThe manISiNaH paNDitaMmanyA durjanA ityarthaH / sarpapakSe- 'dvijihnatAM yAnto ye ahInakulAH zeSe sevAvizeSaM na jAnanti te manISiNAM [madhye ] kiM na lajjante ityanvayaH / dvijihatAM sarpatvam, yAntaH = prApnuvantaH, sarpalakSaNabhUtajihvAdvayadhAriNa ityarthaH, ye, ahInakulAH - ahInAM sarpANAminaH svAmI nAgarAja ityarthaH, tasya kulaM gotraM yeSAM te tathA, nAgarAjakulotpannA ityarthaH, zeSe = nAgarAje, sevAvizeSaM viziSTArAdhanAm, na jAnanti te, manISiNAM - tattvavedinAm, madhye, kiM na lajjante - lajjanta evetyarthaH, nAgarAjakule samutpannairavazyaM nAgarAjasevA jJAtavyA bhavati, atra tu tathAtvAbhAvo lajjAkAraNamiti bhAvaH / yadvA nakulapakSe - ' hI dvijihvatAM yAnto nakulA manISiNAM [madhye] kiM na lajjante' ityanvayaH / hI - zabdo vismaye vartate, tathA ca vismayo'tra vartate, ko'yaM vismayaH ? dvijihvatAM = sarpatvam, yAntaH prApnuvantaH, vayaM sarpA iti bhASiNa ityarthaH, nakulAH prasiddhAH, manISiNAM - buddhimatAm madhye kiM na lajjante, lajjanta eveti / idaM pathyAvRttam talakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte darzitam // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 tilakamaJjarI] kAvyaM tadapi kiM vAcya-mavAci na karoti yat / zrutamAtramamitrANAM, vaktrANi ca zirAMsi ca // 12 // [pathyAvRttam // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // tadapi kiM kAvyaM vAcya bhaNanIyaM na kAvyaM vAcyamityarthaH yanna karoti, kiM bhUtaM sat ? zrutamAtramAkarNitamAtramAstAmarthAdinA'vadhAritam , kAni ? vaktrANi mukhAni zirAMsi mastakAni cakArau parasparApekSayA samucayArthoM, keSAmamitrANAM dviSatAM durjanAnAmityarthaH, kiM bhUtAni na karoti ? avAJci vacanarahitAni vaktrANi zirAMsi cA'dhomukhAni guNayuktatvena doSarahitatvena ca // 12 // Wan zrIpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA : atha satkavikRtakAvyasyA'tizayaM darzayati, kAvyaM tdpiiti| vyAkhyA. tadapi kiM kAvyaM vAcyaM naivetyarthaH, kiM tadityAha-yacchratamAtramAkarNitamAtraM sadamitrANAM svaspardhinAM vaktrANi mukhAni caH punararthe zirAMsi mastakAni, avAJci iti vaktrArthe na vidyante vAco vacanAni yeSu tAnyavAzci, ziro'rthe tu avAkzabdasyA'grataH prathamA[dvitIyA] bahuvacanasya vidyamAnatvenA'vAcIti rUpasiddheravAJcItyadhaHsthAni na kurvanti, ayaM bhAvo yasmin kAvye zrute sati spardhino na kiMcidvaktuM zaknuvanti, yataste hi sarvathA guNaparihAreNa kiMcidrUSaNameva vadanti, dUSaNasya tatra lezamAtrasyA'pyabhAvAnmaunavanta eva te syuH / zirAMsi tu tatra dUSaNakaNasyA'pyalAbhAttadanIpsitatattadguNazravaNasaMjAtazokA iva zirasyadhaH kurvantIti vRttArthaH // 12 // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| samprati kaviguNaM vanayati 'svAdutAmi 'tyAdinA / --kiM te'pi kavayaH' ityanvayaH / kim ? te, api, kavayaH kavitAraH, arthAta kavaya ityarthaH / kva ? bhuvi-jagati / te ke ? ityAkAkSAyAm 'madhunA svAdutAM nItA yadvAcaH pazUnAmapi mAnasaM na madayantItyanvayaH / madhunA-mAdhuryeNa, svAdutAM-manojJatAm , nItAH-prApitAH, yadvAcaH yeSAM giraH, pazUnAmapi-pazusadRzAnAM mUrkhANAmapi, AstAM viduSAm , yadvA pazUnAM devAnAm mAnasaMcittam, na madayanti=na harSayanti // kokilapakSe-kiM te pikavaya ityanvayaH / tatra pikavayaH-pikapakSiNaH, kokilA ityarthaH, madhunA-caitramAsena, tatra puSparasapAnAdinA svaramAdhuryaprApteH / pazUnAmapi-mRgAdInAmapi tirazcAm , AstAM manuSyANAm / bhuvi-pRthivyAm / zeSaM pUrvavat / yadvA 'kiM te'pi kavayaH' ityatra kavaya ityasyAyamarthaH-kasya jalasya vayaH pakSiNo haMsAdayaH, athavA kasya brahmaNo vayaH pakSiNo haMsavAhanatvAd haMsA etacopalakSaNaM kokilAdipakSiNAm / zeSaM prAgvat / idaM pathyAvRttam , talakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte'bhihitam // 11 // adhunA kAvyaM samIkSate 'kAvyaM tadapi 'ityAdinA / 'tadapi ki kAvyaM vAcyam' ityanvayaH / tadapi, kim ? kAvyaM prajJA navanavollekha-zAlinI pratibhA matA / tadanuprANanAjIva-varNanAnipuNaH kaviH // 1 // tasya karma smRtaM kAvyam / ' ityAdyuktaM lokottaraM kavikarma, vAcyaM-idaM kAvyamastIti bhaNanIyam , na bhaNanIyamityarthaH, arthAttanna kAvyamiti phalito'rthaH / tat kim ? yat zrutamAtram-zravaNagocarIbhUtaM sat, AstAmarthAdinA'vadhAritam , amitrANAM-zatrUNAM durjanAnAmityarthaH / vaktrANi mukhAni, zirAMsi-mastakAmi, parasparApekSayA samuccayArthau cazabdo na karoti-na vidadhAti, kIdRzAni ? avAzci-mukhapakSe na vidyate vAk vANI yatra tAdRzAni, vANIrahitAnItyarthaH, atra avAc-zabdasya napuMsake dvitIyAbahuvacane rUpaM jJeyam , mastakapakSe ava adho'canti gacchantIti, avAzci tAni For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA utpatantyajavad vyomni, kecit mAptapadatryAH / vizantyanye prabandhe'pi, labdhe baliriva kSitim // 13 // [ pathyAvRttam // ] OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // kadhivizeSamAha-utpatanti udgacchanti udayanta ityarthaH / kecit kvyH| kva ? vyomni-AkAzamapi buddhayA vyApnuvanti / kiMbhUtAH santaH ? prAptapadatrayA utpAta-vyaya-dhrauvyalakSaNaM padatrayaM prAptA yadvA subantatiantapatrayaM prAptAH, anye tu vizanti, kAM ? kSitiM kSayaM buddhirahitatAM yAnti, kasmin satyapi ? prabandhe'pi zAstre'pi, kiMbhUte ? labdhe prApte, ka ivotpatanti ? ka iva vizanti ? ajavat viSNuvat , yathA viSNurAkAza utpatitaH, kiMbhUtaH ? prAptapadatrayo labdhAdhaUrdhvatiryakkramatritayaH, baliriva yathA bali: prabandhe prakRSTabandhane prApte kSiti bhUmi praviSTo vibhaktipariNAmenaikavacanaM yojanIyam // 13 // // zrIpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // __ atha paramotkarSavatAM kavInAM hInopamayA tiraskArapUrva satkavIn prazaMsayannAha-utpatantyajavad vyomni / vyAkhyA0 ajavadviSNuvat kecitkavayaH prAptapadatrayAH santo vyomni gagana utpatantyUyaM gacchanti, ayaM bhAvaH, yathAhi prAptapadatrayaH kRtatripAdo viSNurgagana utpatitavAnayaM hi lokasamaye yadalibhUpAlasya pAtAlakSepAvasare pAdatrayaM vikRtya vyomnyutpapAta tathA ca kecit kavayo'pyekadvitripadabodhenotkarSiNaH santo vyomnyutpatantyudgacchantItyarthaH / atra cA'jazabdavAcyabutkaTasya vyaGgayatvena hInopamAnAdutkarSavatAM kavInAM tiraskAraH kRto bhavatIti / atha zAntotkarSAn kavInuttamopamAnena prazaMsayannAha-vizantIti, anye pUrvoktebhyaH kavibhyo'nyasvabhAvatayA itare kavayaH, prakRSTo bandho racanA yatra tatprabandhaM suzAstraM tasmin labdhe prApte sacchAstre'dhIte satyapItyarthaH / sarvathA galitotkarSatayA janaiH zlapitAH santo valiriva balibhUpAlavat kSiti pRthvI vizanti pravizanti / ayaM bhAvaH, adhItasacchAstratvena galitotkarSatayA ca te sAdhukavayo janaiH prazaMsitAH santo na manAgapyucchvasanti kintu janaprazaMsAvasare salajatvenA'dhomukhAH santo jJAyate pRthvIM pravizantIti / balyarthe tu prabandhe pra prakarSaNa bandhe bandhane vAgyantraNarUpe labdhe sati kSiti pAtAlaM praviSTavAniti / atra ca balidRSTAntasyottamatvena taddArTAntikakavInAM prazaMsA kRtA bhavatIti vRttArthaH // 13 // 9 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // tathA adhogatAnItyarthaH, atra avopasargapUrvakeNa vibantena aJcadhAtunA niSpannasya ava-ac avAc-zabdasya napuMsake dvitIyAbahuvacane rUpam / abhimatakAvyasya guNayuktatvena doSarahitatvena ca durjanAnAM mukhAni vacanarahitAni mastakAni cAdhogatAni bhavantIti bhAvaH / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte darzitam // 12 // athAlpajJakavedaptatAmupahasan bahuzrutakavernamratAM prazaMsan prAha-utpatantItyAdi / prAptapadannayAH kecid vyomni utpatantItyanvayaH / prAptapadatrayAH prAptamavagataM padAnAM padasaMjJakAnAM 'rAjJo'yaM grAmaH' ityAdisyAdyantazabdAnAM 'jayati nayati pacati' ityAdi tyAdyantazabdAnAM vA trayaM yaiste tathA, alpajJA ityarthaH / vibhaktyantazabdasya vaiyAkaraNaiH padasaMjJA kRtA, sA ca vibhaktidvidhA syAdirUpA tyAdirUpA ceti tadantasya padatvaM siddhameva / kecit-katipaye, kaviprastAvAt kavayaH / vyomni AkAze, utpatanti-uDDayante, vAgADambarabahulA bhavantItyarthaH, ka iva ? ajavat-viSNuriva, yathA viSNubalinAmno rAzaH sakAzAt padatrayaM padatrayapramANabhUmi vareNAsAdyAkAze utpatitaH / anye-niruktAlpajJadRptakavivyatiriktAH kavayaH, prabandhe-zAstre, labdhe'pi adhigate'pi, kSiti-pRthivIm , vizanti-pravizanti, namrA bhavantItyarthaH / ka iva ? baliriva-balibhUpAla iva, yathA balirAjaH, prabandhe padatrayapramitA bhUmirmayA dattA' iti For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] kapAzmaneva zyAmena, mukhenAdhomukhekSaNaH / kAvyahemno guNAn vakti, kalAda iva durjanaH // 14 // [ mavipulAvRttam ] // + vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // durjanasvarUpamAha vakti-brUte, ko ? durjanaH, kAn ? guNAn zleSAdIna, kasya ? kAvyasya, ka iva kasya : kalAda iva suvarNakAra iva hemnaH suvarNasya yathA vakti guNAn viSAdyapanayanAdIn , kena ? mukhena vaktreNa, kiMbhUtena zyAmena kRSNena, kAvyasyAnekaguNadarzanena zyAmatA, kIdRzo durjano'dhomukhekSaNo'vAglocanaH, keneva ? kaSA'zmaneva kaSavartakaprastAreNeva mukhena, tenApi kiMbhUtena ? zyAmena-kRSNena, kalAdo'pyadhomukhekSaNaH suvarNadattalocanatvAt // 14 // 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke arthatAdRzakavikRtakAvyaguNAn paTupaTutaravacanaiH sajanAH stuvantyeva paraM durjanA apyanayA ceSTayA guNAn vadantIti darzayati-kaSAzmaneveti / vyAkhyA0 kAvyahemna iti, kAvyarUpasvarNasya kalAda iva svarNakAra iva durjano guNAn pakti, yathA svarNakAraH svarNaguNAn vakti tathA kAvyaguNAn durjano'pi vaktItyubhayoH sAmyena vizeSaNamAha-kathaMbhUto durjano'dhomukhekSaNo mukhaM cekSaNe ca mukhekSaNAni, adhaHsthAni mukhekSaNAni yasyA'sAvadhomukhekSaNa evaMvidhaH san kena kRtvA guNAn vaktItyAha, kena ? mukhena, kathaMbhUtena ? zyAmena kAlena, ko'rtho ? durjano hi satkAvyazravaNAnantaraM tatra dUSaNalezAbhAvAtsvamakhaM kRSNaM karoti. tadAnIM tanmakhakAyenaiva parairjAyate'vazyamatra kAvye guNA eva santyanyathA paradUSaNagrahaNapaTorasya mukhakAyaM na syAditi parapratyayotpAdakatvena kAvyaguNAn vaktItyuktam / atha tanmukhakAryopamAnamAha-keneva zyAmena kapAzmaneva kaSapaTTapASANavacchayAmena mukhenetyarthaH / atha svarNaguNavarNane svarNakAravizeSaNamAha-kIdRzaH kalAdo'dhomukhekSaNo'dhaHsthApitavadananayanaH, parIkSArthaM hi svarNadhamanaM kurvan kalAdo'dhomukhanayano bhavaMstadguNAn vakti, kena ? mukhena, kathaMbhUtena ? zyAmena prabaladhUmasaMparkataH zyAmIbhUtenetyarthaH / atra sAkSikadRSTAntamAha keneva ? kapAzmaneva, yathAhi kaSapaTTapASANena kRtvA svarNakArastadguNAn vakti tathA'yamapyatena kRtveti vRttArthaH // 14 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // vacananiyantraNarUpe prabandhe-prakRSTe bandhe bandhane, labdhe prApte sati, kSiti-pAtAlarUpAM pRthivIm , vizanti-vacanavipariNAmena pravizati / atra paurANikAH-balibhUpAlasya manovAJchitapradAnenAbhimAno jAtaH, tadrIkaraNAya viSNunA rUpAntaraM vikRtya padatrayapramANA bhUmiryAcitA, balinApi dattA / atha viSNurAracitavizAlarUpaH san ekena pAdena mAnavalokaM dvitIyenAkAzaM tRtIyena ca devalokamevaM padatrayeNa balibhUmi gRhItavAn , balirapi mayeya bhUmirdattA'to nAtra stheyaniti dhyAtvA pAtAlaM jagAmeti / yadvA prAptapadatrayAH prAptaM tIrthaMkarAdavagataM padannaya 'utpadyate vinazyati dhruvati ca' iti utpAdavyayadhrauvyalakSaNaM padatrika tripadI yaiste tathA, syAdvAdavAdina ityarthaH, kecit gautamagaNadharAdisadRzAH katipaye kavayaH, na tu sarve, vyomni-lokAlokarUpe AkAze, utpatanti-uDDayante, AkAzamapi svadhiyA vyApnuvantItyarthaH / ayaM bhAvaH-gaNadharastIrthakarasya sakAzAt 'utpadyate vinazyati dhuvati ca' iti tripadImAsAtha samAsAditajJAnavikAsaH sakalazrutamayIM dvAdazAGgI racayati, tatra nikhilabhAvakalitalokAlokarUpAkAzasyApi nirUpaNamAyAtIti padatrayeNAkAzavyApanam' ka iva ? ajavat-na jAyata ityajaH, janmarahito muktAtmA siddha ityarthaH, muktAtmA kevalajJAnena lokAlokarUpamAkAzaM jAnAti vyApnoti, evamavyavahArarAzipadaM vyavahArarAzipadaM muktAvasthApadaM ca krameNa prApto'sti / anye-tripadIjJAnavikalA apare kavayaH, prabandhe-ekAntavAdakalite zAstre, labdhe'pi adhigate'pi, kSiti-kSayaM vyApakabuddhirahitatAM vAde parAjaya vA, vizanti-pravizanti, prApnuvantItyarthaH, ka iva ? baliriva, yathA pUjopahArAdirUpo baliH samudgAdirUpe prakRSTe For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir _ [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA akhaNDadaNDakAraNya-bhAjaH pracuravarNakAt / vyAghrAdiva bhayAghrAto, gadyAd vyAvartate janaH // 15 // [ pathyAttam ] // + vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // IdRzaM gayaM na kAryamiti darzayitumAha-gadyAcchandorahitavacanAdvayAvarttate nivartate, jano loko na svIkarotItyarthaH / kiMbhUtaH san ? bhayAghrAto bhIgrastaH / kasmAdiva ? vyAghrAdiva puNDarIkAdiva / kIdRzAt gadyAt ? kIdRzAcca vyAghrAd ? akhaNDadaNDakAraNyabhAjA-akhaNDA paripUrNA ye daNDakA bahvakSarabahusamAsavacanAni ta evA'raNyamatigambhIrArthatvAttadbhajate yadgadyaM tattathoktaM tasmAttayuktAdityarthaH, tathA pracuravarNakAt pracurabahutarA [pracurA bahutarA varNA ] varNanAni yasmin tattathoktaM tasmAd , bahuvarNakaM hi gadyamudvejanIyaM bhavati tathA akhaNDadaNDakaM ca / vyAghrAdapi kIdRzAdakhaNDaM nirantaraM yaddaNDakAraNyamatipracuro mAnuSarahito dezastadbhAjastatsevinaH, tathA pracuravarNakAdanekavarNAt // 15 // + zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA + atha padyamayakAvyavarNanAnantaraM gadyasvarUpavyAvarNanAtha vyAghropamAnena gadyasya duradhigamatvaM darzayati, akhaNDa0 iti / vyAkhyA0 vyAghrAdiva gadyAdbhayAghrAto jano vyAvartate nivRttimAn bhavatItyanvayaH / atha vyAghragadyayoraupamyopameyayorvizeSaNasAmyaM darzayati, kathaMbhUtAddyAdakhaNDadaNDakAraNyabhAjaH, akhaNDAH zabdArthAsamAptaprAyA ye daNDakA AlApakAsteSvAsamantAd vyAptimanto dvitryAdyathanirUpaNanipuNA aNa raNa iti daNDakadhAto raNantIti raNAH zabdAsteSAM samUha AraNya, samUhAthai yaNiti siddhestad bhajata iti tadbhAk tasmAttadbhAjaH, akhaNDadaNDakeSu hi goSu prAya evaMvidhA eva zabdA bhavantIti / vyAghrArthe tu kathaMbhUtAd vyAghrAdakhaNDadaNDakAraNyabhAjo'khaNDAH pUrNA Adyantavanto vaMzAdInAM daNDA yatra tat svArthe kAt , akhaNDadaNDakamevaMvidhaM yadaraNyamaTavI tadbhAja iti, ghorATavIvAsina ityarthaH / punaH kathaMbhUtAddyAt pracuravarNakAt pracurA ghanA varNA akSarANi yatra tattasmAt / vyAghrArthe tu pracurazcitro raktatAdirUpo varNoM yasya sa tathA tasmAt , yathaivaMvidhAd vyAghrAdbhayAghrAto jano vyAvartate tathaivaMvidhAdgadyAd vyAvartate kathamahamevaMvidhasyaitasya pAraM yAsyAmIti bhIto janaH prAyo gadyAnivartate, iti gadyasya duradhigamatvaM darzitaM tathA cA'syAH kathAyA gadyamayatvena duradhigamatA varNiteti vRttArthaH // 15 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // bandhane labbe sati kSiti-kSayaM niruddhatvAt paryuSitatvAdinA vinAzaM prApnotIti, yadvA prAgvad bhAvanA kAryA / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte pradarzitam // 13 // ___atha kAvyaguNakathane durjanarItiM darzayati kaSAzmanevetyAdinA / durjanaH kAvyahemno guNAn vaktItyanvayaH, durjanaH khalaH, kAvyahamnaH kAvyameva sukRtisamupAdeyatvAdinA hema suvarNaM tasya, guNAn-rasotkarSahetUna mAdhuryojaHprasAdAkhyAn zleSAdIn vA, vakti-kathayati, kIdRzo durjanaH ? adhomukhekSaNaH- mukhaM ca IkSaNe nayane caiSAM samAhAro mukhekSaNam "prANitUrya" [3, 1, 137 ] ityekavadbhAvaH, adho'dhaHsthitaM mukhekSaNaM yasya sa tathA, ayambhAvaH-khalaH kAvye doSAbhAvena mukhamUrcIkRtya doSakathanatatparo na bhavitumarhati kintu guNadarzanena nimnaM mukhaM kRtvA bhUtalaM pazyati, kena guNAn vakti ? mukhena vaktreNa, kIdRzeneva ? kaSAzmaneva zyAmena-kaSAzmA yatra rekhAM kRtvA suvarNa parIkSyate tAdRzaH pASANakhaNDavizeSasteneva zyAmena kRSNavarNena malinenetyarthaH, ayaM bhAvaH-kAvye doSAdarzanena durjanasya mukhaM zyAma malinaM bhavati, etAdRzena mukhenApi yadyapi durjanatvAt svayaM kAvyaguNAn na vadet tathApi tAdRzaM malinaM mukhamavalokyetare vicakSaNA jAnanti, yaduta-asmin kAvye guNAH santi, anyathA'sya mukhaM malinaM na syAditi 'mukhena For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] varNayuktiM dadhAnApi, snigyAJjanamanoharAm / nAtizleSaghanA zlAghAM, kRtiliMpirivAznute // 16 // [ pathyAvRttam ] // 27 5 vibudhaziromaNi zrI zAntyAcAryaviracitaM Tippanakam 5 IdRzI ca kRtirna kAryeti darzayati- nAznute na prApnoti, kA'sau ? kRtiH kAvyaracanA, keva ? lipiriva lipiryathA, kAM ca nAznute ? zlAghAM prazaMsAm kiMbhUtA kRtilipizca : atizleSaghanA ati atizayena zleSeNa dvayarthapratipAdakavacanena ghanA vyAptA nirantara zleSetyarthaH ? lipiratizleSaghanA iti varNAnyo'nyazleSeNa ghanA nirantarA, kIdRzyapi dvayI, varNayuktiM dadhAnApi varNakayogaM dadhAnA vibhrANA'pi varNayuktA'pItyarthaH, lipizca varNayuktimakSarayogaM dadhAnApi, varNayuktApItyarthaH / kiMbhUtAM varNayukti ? snigdhAJjanamanoharAM snigdhAmarUkSAM mAdhuryAdiyuktAM janamanoharAM lokacittaraJjikAm, anyatra snigdhaM yadaJjanaM tena manoharAM ramaNIyAmatikRSNatvAt // 16 // 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA nanu yadi gadyAjjano vyAvartate tarhi gayakRtirazlAghyaiveti cenna, evaMvidhagadyakRteH zlAghyatvAdityatastasyAstathAvidhAyA eva zvAghAptiM darzayati, varNayuktimiti / vyAkhyA 0 lipirivA'kSaravinyAsa iva kRtiH karaNaM prastAvAdgadyasyaivetyadhyAhAryam, zlAghAM prazaMsAmazrute vyApnoti prastAvAt prApnotItyarthaH / lipikRtyorvizeSaNasAmyamAha-kiM kurvANA kRtirdadhAnA, kAM ? varNayuktimakSarayuktimakSararacanAmityarthaH / kathaMbhUtAM varNayukti ? snigdhAM snehalAM tathAvidharasotpAdakatvAnna tu rUkSAM, apezvArthatvAd vyavahitasaMbandhatvAcca / punaH kathaMbhUtAM varNayukti ? janamanoharAM janAnAM manAMsi haratItyevaM zIlA sA tathA tAm / nanvasyA atizleSamayatvena karkazatvAt kathaM snigdhatA janamanoharatA ca syAdityata Aha-kathaMbhUtA kRtirnA'tizleSaghanA na naivA'tizayena zleSo nA'tizleSo'lpazleSastena ghanA niviDA, atizleSAbhAvAccA'tra varNayukteH karkazatvAbhAvAt snigdhatA janamanoharatA ca siddheti / lipyarthe tu varNaH kArNyarUpastasya yukti yogaM tanmayatvamityarthaH / atha varNadyotanArthamevA''ha - varNayukti kathaMbhUtAM snigdhA janamanoharAM, snigdhaM yadaJjanaM kajjalaM tadvanmanoharA manojJA tAM / punarlipiH kiMlakSaNA nA'tizleSAghanA na vidyate'tizayena zleSaH kUrcako yasyAM sA nA'tizleSA / atikUrcakapAtena hi lipervinAzo bhavatIti, evaMvidhA cA'sau ghanA ceti karmadhArayo, yathA caivaMvidhA lipiH prazasyA bhavati tathaivaMvidhA gadyakRtirapItyartha iti vRttArthaH // 16 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH pha vati' ityasya mukhena jJApayatItyarthaH / yadA durjanatve'pi kadAcit sabhAkSobheNa satyaguNAn vadedapi tathApi tAdRzena malinamukhenaiveti / ka iva ? kalAda iva suvarNakAra iva / suvarNakArapakSe - kaSAzmanA - kaSapASANena, kaSapASANe rekhAM kRtvA nirNaye jAte satItyarthaH / adhomukhekSaNaH - adhaH sthitamukhanayanaH san bhUtalAdisthitaM suvarNaM parIkSituM mukhaM nayanayugalaM cAdhaH kRtvetyarthaH / zyAmena mAnakAlikadhUmasaMsargajanitazyAmalatAyuktena mukhena vaktreNa yadvA zyAmena kaSAzmanA - kRSNavarNena kaSapASANeneti yojanA | hemnaH - suvarNasya, guNAn = viSApanayanAdIn guNAn, kalAda iva-yathA suvarNakAraH / vakti=kathayati, tathA durjano'pIti / idaM mavipulAvRttam, tallakSaNaM prathama zlokasya vivRtiprAnte'bhihitam // 14 // For Private And Personal Use Only atha duradhigamaM gayaM nAdaraNIyaM bhavatIti darzayati- akhaNDetyAdinA / gadyAd jano vyAvartata ityanvayaH / gadyAt-chandorahitavacanAt janaH = lokaH, vyAvartate - nivartate, tatra pravRttimAn na bhavatItyarthaH / kIdRzAd gadyAt ? akhaNDadaNDakAraNyabhAjaH = akhaNDAH paripUrNA dIrghA iti yAvat, ye daNDakA bahvakSarabahusamAsarUpA AlApakAsta evAtigambhIratvAd araNyaM tad bhajate ityakhaNDadaNDakAraNyabhAk tasmAttathA punaH kIdRzAd gadyAd ? pracuravarNakAt = pracurA varNA varNanAni yatra tasmAttathA, kIdRzo janaH ? bhayAghrAtaH = bhayAkUlaH, hA ! kathamasya duradhigamasya gadyasya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA azrAntagadyasantAnA, zrotRNAM nirvide kathA / jahAti padyapracurA, campUrapi kathArasam // 17 // [ mavipulAvRttam ] // 9 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // IdRzI kathA na kAryeti darzayati-niviMde yA virAgArthA bhavati, kA ? kathA, keSAM ? zrotRNAM zrAvakANAm , kIdRzI ? azrAntagadyasaMtAnA nirantaragayapravAhA, tathA jahAti tyajati, kaM ? kathArasaM kathAyA rasaH zRGgArAdistam , kAsau ? campUrapi gadyapadyamayyapi kathA, kIdRzI ? padyapracurA nirantarapadyA, tasmAdIdRzyapi na kAryA // 17 // // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke athaivaMvidhagadyabandhaviracitA kathA zrotRNAM toSAya syAditarA tu khedAya bhavatIti darzayati azrAntatiti / vyAkhyA0 zrAntiH samAptistayA rahito'zrAnto gayavaMzo yasyAM sA tathA, evaMvidhA ca kathA zrotRNAM nirvide khedAya syAt , yasyAM hi kathAyAM mahAgadyavaMza evaM syAt samAptisUcakapadAbhAvAt , sA hi kathA kadAcidapyathosamAptyA khedAya syAditi tAtparyam , nanu tarhi azrAntagadyasantAnA campUrapi katha kathArasaM dAsyatIti cenna kathamapi dadAtIti yati padyapracareti. arthasamAptipadasya dUrasthatvena padyavikalA camparapi campukathA'pi kathArasaM jahAti tyajati / rasavatyapi campUkathA tathAvidhapadyAbhAvAcchrotRRNAmudvejakatvena nIrasA bhavatIti vRttArthaH // 17 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // pAraM yAsyAmIti dhiyA bhItigrasta iva tato nivartata ityarthaH / kasmAdiva ? vyAghAdiva kIdRzAd vyAghrAd ? akhaNDadaNDakAraNyabhAja: akhaNDaM nirantaraM yad daNDakAraNyamatipracuro manuSarahito dezo'TavIvizeSo vA tadbhAjaH, yadvA akhaNDAH paripUrNA daNDA vaMzAdInAM daNDA yasmin tadakhaNDadaNDakaM tAdRzaMyadaraNyaM tadbhAjastatsevinaH, ghorATavIvAsina ityarthaH / punaH kIdRzAd vyAghrAd ? pracuravarNakAt-pracurA ghanA varNA pItAdayo yasya sa tathA tasmAt / idaM pathyAvRttam , talakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte'bhihitam // 15|| ___ anyaguNakalitA'pi vipulazleSA kAvyaracanA zlAghanIyA na bhavatItyAha-varNayuktimityAdinA / kRtiH zlAghAM nAranuta ityanvayaH / kRtiH kAvyaracanA, zlAghAM-prazaMsAm , nAznutena prApnoti / kA iva? lipiriva-yathA patrAdAvakSaravinyAsarUpA lipiH / kIdRzI kRtiH kIdRzI ca lipirityAha-atizleSaghanA atizayena ye zleSA anekAryapratipAdakavacanAni tairghanA nirantarA, lipipakSe-atizleSo likhitAkSarANAmavibhAgena mIlanaM tena ghanA nirantarA, kIdRzyapi kRtilipirvA ? dadhAnA'pi-vibhrANA'pi, kAM dadhAnA ? varNayuktivarNanayogam , lipipakSe-likhitAkSararacanAm / kIdRzI varNayuktiM ? snigdhAJjanamanoharAM-snigdhAM rasakalitatvena snehalAM na tu rukSAm , mAdhuryAdirasayuktAmityarthaH, janamanoharAM janamanorakhikAm , lipipakSe snigdhaM yad aJjanaM maSI tena manoharAmatikRSNatvAd ramaNIyAm / yadvA lipiriva kRtiH zrAghAmaznuta ityarthaH / anyatsarvamuktavat, kevalaM 'nAtizleSaNaghanA' ityasyAyamarthaH-na atizleSaNa ghanA, arthAt alpazleSA ityarthaH, alpazleSasya guNatvena zlAghAM prApnotIti bhAvaH / idaM pathyAvRttam , tAlakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 16 // IdRzI kathA na kAryeti dazaryati-azrAntetyAdinA / azrAntagadyasantAnA kathA zrotRNAM nirvide ityanvayaH / azrAntagadyasantAnA azrAntaH samAptyarthakapadasAnnidhyAbhAyAd asamApto gadyasya santAnaH pravAho yasyAM sA tathA, nirantaragotyarthaH / kathA-prasiddhA, zrotRA-zravaNakartRNAm , nirvide-udvegAya, syAdityadhyAhAryam / ato nedRzI kathA kAryeti bhAvaH / tathA padyapracurA campUrapi kathArasaM jahAti, padyapracurA-padyaiH zlokaH pracurA vizAlA, campUrapi For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] satkathArasavandhyeSu, nibandheSu niyojitAH / nIceSviva bhavantyarthAH, prAyo vairasyahetavaH // 18 // [ pathyAvRttam ] // namo jagannamasyAya, munIndrAyendrabhUtaye / yaH prApya tripadI vAcA, vizva viSNurivAnaze // 19 // [ pathyAvRttam ] // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // tathA yatra kutrApi zAstre'rthA na yojanIyA iti darzayati-bhavanti jAyante'rthA abhidheyAH, kIdRzA bhavanti ? vairasyahetavo vigatazRGgArAdirasakAraNabhUtAH, kathaM ? prAyo bAhulakena, kiMbhUtAH santo ? niyojitAH saMghaTitAH, keSu ? nibandheSu zAstreSu, kIdRzeSu ! satkathArasavandhyeSu santaH zobhanA ye kathArasAH zRGgArAdayastaiH vandhyeSu, zUnyeSu, keSviva ? nIceSviva yathA nIceSu hIneSu niyojitAH samarpitA arthA dhanAni prAyo bhavanti, kIdRzA ? hetavaH kAraNAni, kasya ? vairasya virodhasya, kiMbhUteSu ? nIceSu, satkathArasavandhyeSu satAM satpuruSANAM kathA vArtA tasyA rasa Adarastena vandhyeSu rahiteSu nIcatvAdeva // 18 // atha gautamagaNadharasya namaskAramAha-tripadI. pUrvavad vyAkhyeyA // 19 // OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan atha yatra tathAvidhapadyAbhAvAt kathAraso na bhavati tatra niyuktAnAmapyarthAnAM prAyo vairasya bhavatIti darzayati, satkatheti / vyAkhyA0 zrotRNAmAnandakatvena san pradhAno yaH kathArasastena vandhyeSu zUnyeSu tadrahiteSvityarthaH / nibandheSu prabandheSu niyojitA arthA nIceSvivA'dhameSviva prAyo vairasya dveSasya hetavaH kAraNAni bhavanti tathA tathAvidhaprabandheSu niyojitA arthA vairasthaM virasatA taddhatavo bhavanti vairasyaM kurvantItyartha iti vRttArthaH // 18 // ___ athA''dIzvarAdidevastavanarUpamaGgalAcaraNapUrva granthaprastAvanAM vidhAya tadabhidheyaM vivakSurbiddhaM subaddhaM bhavatIti nyAyenA'khilavighnopazamanasamarthasyA''deyanAmno bhagavato gautamasya namaskArarUpaM punarmaGgalamAcarati / namo jagaditi / vyAkhyA0 indrabhUtaya indrabhUtinAmne zrImaJcaramajinaprathamagaNAdhipAya namo'stviti tAvadanvayaH / kathaMbhUtAyendrabhUtaye ? munIndrAya, caramajinapradattagacchAdhipatyena samastamunisvAmine / nanvetasyaiva kaveH kimayaM praNAmAI utA'parasyA'pItyAzaGkayA''ha-kathaMbhUtAyendrabhUtaye jagannamasyAya jagatAM praNAmArhAyetyartho, nanu jagannapasyatvaM viSNoreva syAt tasyaiva tadadhIzatvAnnA'parasyeti cena, asyA'pi viSNusamatvAt , nanu kathamasya viSNusamatvamityAzaGkaya taddarzayati, yo bhagavAn viSNuriva tripadImutpAdatryayadhrauvyarUpaM padatrayaM prApya labdhvA vAcA dvAdazAGgIracanAsamarthayA vANyA vizvaM jagadAnaze vyAptavAn, bhagavAnidrabhUtizcaramajinazAsane prathamaM dvAdazAGgI racitavAniti jagadvikhyAtatvAt , viSNupakSe tu balyadhaHkSepAvasare tripadI caraNatrayaM prApya trilokI vyAptavAn , atra vAceti baleH pratijJAbhaJjakavacanena kRtveti karaNapadamiti viSNusamatvena viSNorivA'sya jagannamasyatvaM siddhamiti vRttArthaH // 19 // Wan zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // " gadyapadyamayI vANI campUrityabhidhIyate / " ityuktalakSaNA campUrUpApi kathA, kathArasaM-kathAyAH zRGgArAdikaM rasam , jahAti tyajati, campUkAvye'lpapadyatva rasapradaM bhavatIti campUkAvyamapi padyapracuraM na vidheyamiti bhAvaH / yadvA campUrapi yadi azrAntagadyasantAnA satI zrotRNAM nirvide bhavati, padyapracurA satI ca kathArasaM jahAti, anyakathAyAstahi kA vArtA // idaM mavipulAvRttam tallakSaNaM prathamazlokavivRtiprAnte'bhihitam // 17 // For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 ___[ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA prastAvanAdipuruSau, raghukauravavaMzayoH / vande vAlmIkikAnInau, sUryAcandramasAviva // 20 // [mavipulAvRttam ] // 5 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // prathamakavitvAd loke vAlmIkivyAsayonamaskAramAha-vande-stuve, kau ? vAlmIki-kAnInau, kiMbhUtau ? prastAvanAdipuruSau prastAvanAyAM varNanAyAmAdipuruSau prathamanarau, kayovarNanAyAM ? raghu-kauravavaMzayoH, raghuvaMzakauravavaMzavarNanaM tAbhyAmeva prathamaM kRtamityarthaH, kAviva vande ? sUryAcandramasAviva-ravicandrAviva tAvapi prastAvanAdipuruSau prastAvanA prArambhapravRttiH, tasyAmAdipuruSo, kayoH ? raghukauravavaMzayoH, raghuvaMzakauravavaMzau tAbhyAM vRttAvityarthaH // 20 // 9 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA 5 atha svAdhikakAvyArambharamaNIyatarakavijanapUjyatvadarzanAya kAvyagranthe paramakavayaH praNAmArhA iti nAmagrAhaM tAnnamaskurvannAha-prastAvaneti / vyAkhyA sUryAcandramasAviva bhAnucandrAviva vAlmIkikAnInanAmAnau paramakavIzvarAvahaM banda ityanvayaH / ayaM bhAvo yathA kila loke bhAnucandrau vandanIyau tadvattatsamAnadharmatvenaitAvapi vandanIyAvevetyahaM vanda iti, tatsamAnadharmatvamevaitayovizeSaNamukhena darzayati, kathaMbhUtau vAlmIkikAnInau ? prastAvanAdipuruSau, pra prakarSeNa stavanaM prastAvanA tasyAM prathamakartRtvenA''dipuruSau, kayoH prastAvanetyAha-raghukairavavaMzayoH, raghukairavavaMzayoH prastAvanA hyAbhyAM prathama vihiteti tatrA''dipuruSau / bhAnucandrapakSe tu raghukairavavaMzayoH prastAvanAyAM racanAyAmutpAdana AdipuruSau, raghuvaMzasya hi bhAnuto manumanuto dilIpAdaya ityanena krameNa bhAnutaH saMbhUtatvAt , kairavavaMzasyA'pi candrato jAtatvAt tatrA''dipuruSAvetAviti / yadvA'ghu raghu gatAviti dhAto ravanti gacchanti tAMstAnAniti raghavaH padArthAsteSAM vaMzaH samudAyastasya prastAvanAyAM prakAze bhAnurevA''dipuruSa iti / kairavANi tu candravikAzikamalAni teSAM prastAvanA prakAzaH prabodhastatra candra evA''dipuruSa iti samAnadharmatvamAbhyAmanayoH siddhamiti vRttArthaH // 20 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // atha rasarahitagranthe pratipAditA arthA virasatAyai bhavantItidarzayati-satkathetyAdinA / satkathArasavandhyeSu nibandheSu niyojitA arthAH prAyo vairasyahetavo bhavantItyanvayaH / satkathArasavandhyeSu-santa uttamA ye kathAyA rasAH zRGgArAdayastaiH vandhyeSu rahiteSu, nibandheSu-grantheSu, niyojitA pratipAditAH, arthAH-padArthAH, prAyaH bAhulyena, vairasyahetavaH vigato rasaH zRGgArAdiryasmAt sa virasaH, tasya bhAvo vairasyaM, tasya hetavaH kAraNAni, virasatAnimittAnItyarthaH, bhavanti-jAyante / keSviva ! nIceSvivanyathA nIceSu adhamajaneSu / nIcapakSe-satkathArasavandhyeSu-sattAM satpuruSANAM yA kathA tasyA ya rasa AdarabhAvastena vandhyeSu nIcatvAd rahiteSu, niyojitAH samarpitAH, arthAHdhanAdIni, prAyo-bAhulyena, varasya-virodhasya, hetavaH kAraNAni, bhvnti-jaaynte| "artho'bhidheye zabdAnAM, dhanakAraNavastuSu / prayojane nivRttau ca viSaye ca prayujyate // 1 // " iti zAsvataH / idaM pathyAvRttam , talakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte'bhihitam // 18 // atha kavivizeSaprazaMsAvasare nikhilakaviziromaNeH zrIgautamasvAmino namaskAramAha-nama ityAdi / namaH namaskAro bhavatu, kasmai ? munIndrAya-munIzvarAya, kinAmadheyAya ? indrabhUtaye indrabhUtinAmne gautameti prasiddhAya, kIdRzAya ? jagannamasyAya=vizvavandyAya, yacchabdopAdAnena tacchabdArthAkSepAt tasmai ityadhyAhAryam, tasmaikasmai ? yatripadIM prApya vAcA vizvamAnaze / yaH, tripadIM-' utpadyate vinazyati dhruvati ca ' ityutpAdavyayadhrauvyalakSaNaM padatrayam, prApya-mahAvIra For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31 tilakamaJjarI ] satyaM bRhatkathAmbhodhe,-bindumAdAya sNskRtaaH| tenetarakathAH kanthAH, pratibhAnti tadagrataH // 21 // [ pathyAvRttam // 21 etasya zlokasyopari TippanakaM nopalabhyate / Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan athaitAdRzakavikRtakathAmbhodhi varNayannAha-satyamiti / vyAkhyA0 satyamiti vitarkaNArtha padaM, kathAmbhodhevindumaMzamAtraM vyaGgayArthatve tvanusAramAdAya gRhItvA saMskRtAH padyagadyAdivaMzena saMskRtimApAditA itarairasmadAdibhiH kRtAH kathA itarakathAH kanyA iva tadagrata iti kathAmbhodheH purastAt pratibhAnti kanthA iva dRzyanta ityarthaH, etena pUrvakravikRtakathAmbhodherutkarSoM varNitaH svasya garvoddhatyaM ca parihRtaM bhavatIti vRttArthaH // 22 // Wan zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // devasakAzAd avagamya, vAcA-svopajJadvAdazAGgIrUpavacanena, vizva-nikhilaM jagat, Anaze-vyApa, dvAdazAGgayAM nikhilajagannirUpaNAta dvAdazAGgIrUpeNa vizvaM vyAptavAn kakSIkRtavAnityarthaH / ka iva ? viSNuriva-yathA viSNuH kRSNo viSNukumAramunirvA, tatra kRSNapakSe-vAcA-vacanena, tripadI-padatrayameyabhUmim , prApya-balinupAd vareNAsAdya, vizva mAnavalokAkAzadevalokarUpaM jagad, vyAnaze-vyAptavAn , etadbhAvanA utpatantyajavaditi lokavivRtau darzitA / viSNukumAramunipakSe vAcA-vacanena, tripadI-padatrayameyabhUmim, prApya-cakravartisthAnIyanamucimantriNaH sakAzAd AsAdya, vizva-lakSayojanamitajambUdvIpasya pUrvAparaparyantarUpaM jagad , vyAnaze-vyAptavAn / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTama lokavivRtiprAnte'bhihitam // 19 // ___ loke prathamakavitvAd vAlmIkivyAsayoH stutimAha-prastAvanAdIti / vAlmIkikAnInau vande ityandhayaH / vAlmIkikAnInau-valmIkaH kITavizeSakRto mRttikAstUpastatra bhava iti vAlmIkiH, rAmAyagagranthakartA RSivizeSaH, kanyAyA anUDhAyA apatyamityaNi kAnInAdeze ca kAnInaH, mahAbhAratagranthakartA vyAsaH, tau, vande-stuve, kIdRzau tau ? raghukauravavaMzayoH prastAvanAdipuruSau / raghukauravavaMzayoH raghuH sUyavaMzIyadilIpasUnurnapativizeSaH, kuruzcandravaMzIyarAjavizeSastasyAyamiti kauravaH, dhRtarASTrAtmajarUpA pANDavarUpA vA kurunRpasantatirubhayorapi kuruvaMzajAtatvAt , tayoryovaMzaH putrapautrAdyapatyavargastayoH prastAvanAdipuruSau prastAvanAyAM varNanAyAmAdipuruSau, vAlmIkinA rAmAyaNe raghuvaMzasya kAnInena mahAbhArate kauravavaMzasya prathama varNanaM kRtamiti bhAvaH / kAviva ? sUryAcandramasAviva-sUryazca candramAzca sUryAcandramasau yathA, " vedasaha. " [ 3-2-79 ] iti dIrghatvam / kIdRzau sUryAcandramasau ? raghukauravavaMzayoH-uktasvarUpayoH, prastAvanAdipuruSau-prastAvanA prArambhastatrAdipuruSau AdibhUtI, sUryato raghuvaMzasya prArambhazvAndrataH kauravavaMzasya prArambho jAta iti bhAvaH / idaM mavipulAvRttam , tallakSaNaM prathama lokavivRtiprAnte'bhihitam // 20 // guNADhyakaviviracitabRhatkathAyAH prazaMsAmAha-satyamityAdinA / [yena tadaata itarakathAH kanyAH pratibhAnti tena bRhatkathAmbhodherbindumAdAyetarakathAH saMskRtA iti satyamityanvayayojanA kAryA / tacchabdopAdAnena yacchabdArthAkSepAd yenetyadhyAhAryam , yena kAraNena, tadagrataH tasyA bRhatkathAyA agrataH samIpe, itarakathA:- itarakaviviracitAH kathAH, kanthAH-jIrNavastrakhaNDAnAdAya nirmitAH prAvaraNavizeSAH kanyAH, upamAyA gamyamAnatvAt kanyA iva pratibhAntidRzyante, tena tena kAraNena, bRhatkathAmbhodheH bRhatkathA guNADhayakavinA paizAcikabhASAyAM viracitaH kathAvizeSaH, saivAnekakathAratnakalitatvAd ambhodhiH samudrastasmAd, bindu-kathAlezam , AdAya-gRhItvA, itarakathA: itarakavikRtakathAH,saMskRtAH-saMskRtaprAkRtagadyapadyAdirUpeNa saMskAramApAdya viracitAH, iti, satyam-yathArtham , etAM kalpanAM svIkaromItyarthaH / idaM pathyAvRttam , tallakSaNa tu aSTama lokavivRtiprAnte proktam // 21 // For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA jitaM pravarasenena, rAmeNeva mahAtmanA / taratyupari yatkIrtiH, seturvAGmayavAridheH // 22 // [ pathyAvRttam ] // prasannagambhIrapathA, rthaanggmithunaashryaa| puNyA punAti gaGgeva, gAM taraGgavatI kathA // 23 // [ mavipulAvRttam ] // OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // jitaM-jayaH prAptaH kavimadhye, kena ? pravarasenena kavinA, kIdRzena ? mahAtmanA bRhattareNa, yatkItiH yasya yazaH, ko'sau ? setuH setubandhazAstraM kIrtihetutvAt kIrtiH, kiM ? tarati-plavate, va ? upari-upariSTAt , kasya ? vAGmayavAridheH=niHzeSazAstravRndodadheH, sakalazAstrANAmupari vartata ityarthaH, kena iva rAmeNeva-yathA rAmeNa dazarathAtmajena jayaH prApto lokamadhye, tenApi kathaMbhatena ? pravarasenena tathA mahAtmanA-pUjyena viSNoravatArAt, yatkIrtiH setubandho girikRtastarati-plavate, na nimajjAte, kva tarati ? upari, kasya ? vAridheH lavaNasamudrasya // 22 // punAti-pavitrayati, kA ? kathA, kimabhidhAnA ? tarajavatI, kAM ? gAM-pRthivIm , keva ? gaGgeva-suranadIva, kiMbhUtA taraGgavatI gaGgA ca ? prasannagambhIrapathA-prasAdavadgambhIrArthavacanamArgA nirmalAlabdhamadhyapravAhA, tathA rathAGgamithunAzrayA-cakravAkayugalAdhitA. cakravAkayugalaM hi tatra varNyata iti / gaGgA ca cakravAkayugalAnAmAdhArabhUtA, tatra tAni sukhamAhArAdikaM labhanta iti, tathA puNyA pavitrA puNyakAraNaM ca, gaGgA kIdRzI ? taraGgavatI kallolayuktA // 23 // // zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA Wan atha tathAvidhakathAkAriNo mahAkavIn trijagatIvyAptakhyAtIn darzayati-jitamiti / vyAkhyA0 rAmeNeva lakSmaNAprajeneva mahAtmanA pravarasenena pravarasenanAmnA kavinA tathAvidhAnekaprabandhakAritvena jitaM, tathAvidhAnekaprabandhakAripurogAmI sa babhUvetyarthoM, rAmeNeveti, yathA pravarA senA sainyaM yasya sa tathA tena rAmeNa jitaM jayavatA jAtaM tathA'syA'pi pravarasenatvAvizeSAjjayitvamiti bhaavH| nanvasya rAmasAmyaspaSTIkaraNAya kiMcittatsvarUpamihA''ropya darzanIyamityatastatsvarUpamihA''ropayati, taratIti yatkotirUpasetuH padyavAGmayavAridheH zAstrarUpasAgarasyopari tarati, yathA rAmabaddhaH setuH sAgaropari tarati tathA'sya kIrtistaskRtazAstropari tadadhyetRkavijanaprazaMsayA taratItyartha iti vRttArthaH // 22 // atha pravarasenaraciMtakathAtizaya darzayati, prasanneti / vyAkhyA0 gaGgeva bhAgIrathIva puNyA pavitrA kathA gAM vAcaM gaGgApakSe tu gAM pRthvIM punAti pavitrIkaroti, gaGgAkathayorvizeSaNasAmyaM darzayati, kathaMbhUtA kathA prasannagambhIrapathA, prasannairvyaktataraigambhIrairguDhAthaiH zabdaiH patho mArgaH prastAvanArUpo yasyAH sA tathA, yadvA prasAdyate vyaktIkriyate'rtha ebhiriti prasannAH zabdAstairgambhIro nirbuddhadhagamyaH patho mArgo racanArUpo yasyAH sA tathA, yadvA prasanno'karkazo gambhIraH sadbuddhigamyaH patho mArga upadezarUpo yasyAM sA tathA / gaGgApakSe tu kathaMbhUtA gaGgA bhIrapathA, bhIbhayamIrak gatAviti dhAtorIte gacchatIti bhIro bhayadAyI patho mArgoM yasyAH sA tathA, ke prati prasannagaM prati, pra prakarSeNa san pradhAno nagaH parvatastaM prasannagaM mahAntaM parvataM prati gaGgAmArgaH prabalapravAhamayatvena vidAraNabhayAdbhayaM dadAtIvotprekSitaM vizeSaNaM, punaH kathA kathaMbhUtA rathAGgamithunAzrayA rathe'jhaM vapuryasya tadrathAGgaM tanmithunaM ceti kadAcidapi pAdAbhyAmahiNDanena rathasthaM mithunaM rAjarAjapatnIrUpaM tayo sthAdinaiva yAyitvAttanmithunaM prabandhAvadAtAviSkaraNenA''zrayatIti tadAzrayA, kathAyAM hi prAyo rAjarAzyoravadAtAviSkaraNAt / gaGgApakSe tu rathAGgamithuna cakravAkamithunaM tadAzrayA tattaTe cakravAkamithunasya sattvAt , punaH kathA kathaMbhUtA taraGgavatI, tastattvaM tasmin raGgo'syA astIti taraGgavatI, gaGgApakSe tu taraGgAH kallolAstadvatIti vRttArthaH // 23 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // setubandhakathAkArasya pravarasenakaveH prazaMsAmAha-jitamityAdinA / pravarasenena jitamityanvayaH / pravarasenena For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] prAkRteSu prabandheSu, rasaniSyandibhiH pdaiH| rAjante jIvadevasya, vAcaH pallavitA iva // 24 // [pathyAvRttam // asya caturviMzatitamasya zlokasya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti / 9 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA : atha saMskRtA eva kathA hRdyA na tu prAkRtA iti bhramanirAsAtha prAkRtakathAstatkartAraM ca varNayannAha-prAkRteSviti / vyAkhyA prAkRteSu zuddhaprAkRtavyAkaraNaniSpaneSu, prabandheSu rasaniHsyandibhirnavarasabhrAvibhiH padaiH kRtvA jIvadevasya mahAkavervAco giraH pallavitA iva saMskRtakathApekSayA''bAlagopAlapratItasulalitAnekArthasUcAcaturazabdasandohaghaTitatvenA'tIvA''nandadAyitvAdrAjanta iti vRttArthaH // 24 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // pravarasenanAmnA setubandhakathAkAreNa kavinA, jitaM nirupamakAvyaracanayA kavikuleSu jayo labdhaH / kIdRzena pravarasenena ? mahAtmanA-mAhAtmyazAlinA / yacchabdopAdAnena tacchabdArthAkSepAt 'tena' ityadhyAhArya tena pravarasenenetiyojanA kAryA / tena kena ? yatkIrtiH setuH yasya kIrtiH-kIrtihetutvAt kIrtirUpo yazorUpo yaH setuH-nAmaikadeze nAmopacArAt setubandhanAmA kathA, sa vAGmayavAridheH vAco vikArA vAGmayAni zAstrANi tAnyevAnekAbhidheyaratnakalitatvAd vAridhiH jaladhistasya tathA, zAstrarUpasamudrasya, upari-uparibhAge, tarati-plavate, sakalakAvyagrantheSu pradhAnapadavIM dadhAtItyarthaH / keneva ? rAmeNeva-yathA rAmeNa, tatra rAmapakSe-rAmeNa jitamityanvayaH, rAmeNa dazarathasUnunA rAmacandreNa, jita-lokamadhye jayo labdhaH / kIdRzena ? pravarasenena-pravarA senA yasya tena tthaa| punaH kIdRzena ? mahAtmanApUjyena, atrApi tenetyadhyAhArAt tena rAmeNeti yojanA / tena kena ? yatkIrtiH setuH yasya kIrtiH-kIrtihetuH setu:-setubandhaH, laGkAgamanArtha nalakapidvArA kAritaH samudrasyopari pAlibandha ityarthaH, vAridheH jaladheH, upariuparibhAge, tarati-plavate, granthakartuH sAkSAd buddhiviSayatvena vArtamAniko nirdezaH / tarati smetyarthaH / idaM pathyAvRttam, tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 22 // taraGgavatIkathAkArasya zrIpAdaliptasUreH kathAprazaMsAmAha-prasannagambhIretyAdinA / taraGgavatI kathA gAM punAtItyanvayaH / taraGgavatI-taraGgavatInAmnI, kathA-zrIpAdalisAcAyaviracita citA kathA, gAM-vANIm , punAti-pavitrIkaroti. kIhazI taraGgavatI kathA ? prasannagambhIrathA-prasanno'lpasamAsArthasugamanAdirUpaprasAdAkhyakAvyaguNayatta gambhIrArthayuktaH panthA vacanamArgo racanAzailI yasyAM sA tathA, atra "RkpU:pathyapo't" [7-6-76 ] ityatsamAsAnte "no'padasya taddhite" [7-4-61] ityantyasvarAdilope pathinsthAne patha iti / punaH kIdRzI ? rathAGgamithunAzrayA-rathAGgau cakravAkapakSiNI tayoyanmithunaM yugalaM tasyAzrayA''dhArabhUtA, taraGgavatyAM cakravAkayugalasya varNanAt / punaH kIdRzI ? puNyA pavitrA / keva ? gaoNva-yathA gaGgA, gaGgApakSe-gaGgA gAM punAtItyanvayaH / gaGgAgaGgAnAmnI nadI, gAM-pRthvIm, punAti-pavitrIkaroti / "gozabdaH pazubhUmyaMzu-vAgdigarthe prayujyate / svargalocanabANAmbukulizArtho'pi dRzyate // 1 // " iti zAsvataH / kIdRzI gaGgA ? prasannagambhIrapathA-prasanno nirmalo gambhIro'talasparzo gahano vA panthAH pravAhamArgo yasyAH sA tathA / punaH kIdRzI? rathAGgamithunAzrayA-rathAGgAnAM cakravAkapakSiNAM yAni mithunAni yugalAni teSAmAzrayA''dhArabhUtA, gaGgAyAstIrayoH kamalAdau vA cakravAkayugalAnAM sukhena nivasanAd, yadvA SaSTArakaprAnte rathacakrayugalAntarAlapramito gaGgApravAho bhaviSyatItivRttamAzritya vyAkhyeyam / tathAhi, rathAGgamithunAzrayA rathAGge cakre tayomithunaM yugalaM tadevAzrayo yasyAH sA tathA, cakrayugalAntarAlapramitetyarthaH / punaH kIdRzI gaGgA ? puNyA-pavitrA, taraGgavatI-pracurakallolayuktA idaM bhavipulAvRttam , tallakSaNaM tu prathamazlokavivRti prAnte proktam // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 34 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka - vyAkhyA- vivRtivibhUSitA mlAyati sakalAH kAlidAsenAsannavartinA / giraH kavInAM dIpena, mAlatIkalikA iva ||25|| [ mavipulAvRttam ] // asya paJcaviMzatitamasya zlokasya vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti / 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA pha athAyaM kaviH svakAlavartinaM kAlidAsanAmAnaM mahAkaviM stuvannAha - mlAyantIti vyAkhyA0 AsannavartinA svacakSurgocaramAyAtena, kAlidAsena kAlidAsanAmnA mahAkavinA kRtvA'pareSAmasmadAdInAM kavInAM sakalAH samastAH kalAnvitA vA giro vAco mlAyanti mlAnA bhavanti, samIpopaviSTe kAlidAse sati ye kavayaH svavAgvilAsaM kurvanti teSAM vAgvilAsasya tadapekSayA'kiMcitkaratvena mlAnIbhavanAt / atra dRSTAntamAha- kena kA iva iva yathA''sannavartinA samIpasthena dIpena kRtvA mAlatIkalikA mlAyanti tathA'nena tA apIti vRttArthaH // 25 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH pha jIvadevAbhidhakavivarakRtaprAkRtanibandhasandohagatavANyAH prazaMsAmAha - prAkRteSvityAdinA / jIvadevasya vAco rAjanta ityanvayaH / jIvadevasya = jIvadevasUreH kavivarasya vAco - vacanAni rAjante - zobhante / kva rAjante ? prAkRteSu - prAkRtabhASAviraciteSu, prabandheSu grantheSu / kIdRzya iva ? pallavitA iva pallavAni nUtanapatrANi saMjAtAni yAsAM tAstathA, nUtanapatrayuktA iva, kaiH ? padaiH = vibhaktayantazabdaiH / kIdRzaiH padaiH ? rasaniSyandibhiH zRGgArAdirasavarSibhiH / ayaM bhAvaH- yathA taruH zAkhAprazAkhAdibhiH zobhate, zAkhAprazAkhAH stabakaiH zobhante, stabakA nUtanapatraiH nUtanapatrANi snigdhatA rasavarSINIva dRzyante, tathA tarusthAnApannaH prAkRtagranthasandohaH, zAkhA prazAkhAsthAnApannAste te granthAH, sthAnApannA vAcaH, dalasthAnApannAni padAni dalAntargatarasaMsthAnApannAH zRGgArAdayo rasAH / idaM pathyAvRttam, talakSaNaM tu aSTama zlokavivRtiprAnte'bhihitam // 24 // stabaka kAlidAsakaviM varNayati-mlAyantItyAdinA / kavInAM sakalA giro mlAyantItyanvayaH / kavInAm itarakavInAm, sakalAH = kalAsahitA nikhilA vA giro vAcaH, mlAyanti =mlAniM prApnuvanti, hataprabhAvA bhavantItyarthaH / kena ? kAlidAsena - kAlidAsanAmnA kavinA, kathambhUtena kAlidAsena ? AsannavartinA - samIpasthena / kena ka iva ? dIpena mAlatIkalikA iva, dIpena - prasiddhena kIdRzena ? AsannavartinA - samIpasthena, mAlatIkalikA iva - mAlatI puSpajAtivizeSaH, tasyAH kalikA iva / ayaM bhAvaH - yAvat kAlidAsakaviH samIpavartI na bhavati tAvad itarakavInAM vAco mAlatIkalikA iva vikasantu samIpavartini tu kAlidAsakavau dIpasAnnidhye mAlatIkalikA iva tA mlAnA bhavanti / dvau kAlidAsAvAstAmiti vidvanmatam, tatraiko vikramAdityasamakAlIno'paro bhojasamakAlInaH, dvAvapyanena lokena saMgRhItau / yadi vizeSato bhojasamakAlInaH kAlidAso varNanIyastadA 'AsannavartinA ' ityasya bhojasadasi mama samIpe vartamAnenetyarthaH karaNIyaH / idaM mavipulAvRttam, tallakSaNaM tu prathama zlokavivRtiprAnte proktam // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] kevalospi sphuran bANaH, karoti vimadAn kavIn / kiM punaH klRptasaMdhAna - pulindakRtasannidhiH ||26|| [ pathyAvRttam ] // 35 5 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam 55 karoti - vidadhAti kaH ? bANaH - bANanAmA kaviH, kAn ? kavIn = kAvyakartRna, kiMbhUtAn ? vimadAna - vigatadarpAn kiM kurvan ! sphuran - dyotamAnaH kiMbhUtaH ? kevalo'pi - asahAyo'pyekAkyapItyarthaH, kiM punaH = kimucyate punaH ? vizeSeNa vimadAn karoti, kiMbhUtaH ? klRptasandhAnapulindakRtasannidhiH klRptasandhAnaH kRtakAdambarIparisamAptiryaH pulindaH pulindAkhyaH sutastena kRtaM saMnidhAnaM yasya sa tathoktaH, svaputrakaviyukta ityarthaH / anyatra kevalo'pi =narAdirahito'pi bANaH zaraH karoti, kavIn kaM jalaM tatra vayaH pakSiNaH haMsAdayastAn pakSiNaH, kiMbhUtAn ? vimadAn = harSarahitAn viSAdavata ityarthaH / kiM kurvan ? sphuran dedIpyamAnaH, kiM punarna karoti ? kathaMbhUtaH ? klRptasaMdhAnapulindakRtasaMnidhiH = klRptaM kRtaM saMdhAnaM dhanuSyAropaNaM yena sa tathoktaH sa cAsau pulindazca zarazca tena kRtaH saMnidhiH = saMnidhAnaM yasya sa tathoktaH, AropitacApanAhalavihitasAmIpyaH ||26|| 5 zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA 5 atha kAdambarIkAraM stuvannAha - kevalo'pIti / vyAkhyA * kevalo'yaparasahAyanirapekSo'pi bANo bANanAmA kaviraparAn kavIn vimadAn gatAbhimAnAn karoti, kA'syedRzI zaktiriti vizeSaNamukhena tAM darzayati, kathaMbhUto * bANaH ? sphuran sphurtimAn sphurtiM dRSTvA'syA'parakavayo madaM tyajantItyarthaH / yayasau sahAyanirapekSa evaivaM karoti tarhi sasahAyaH kiM kuryAditi darzayati, kiM punariti klRptaM racitaM sandhAnaM ' mayA svapiturgranthAH zodhyA' iti pratijJA yena sa cA'sau pulindaH zabaranAmA bANaputrastasya saMnidheH sAhAyyAdaparakavivimadIkaraNe kiM bhaNyamiti / atha bANapadasya vyaGgArthatvena kANDArtha upadarzyate, bANaH pRSatkaH kevalo dhanurnirapekSo'pi kaH kalApaH, tenopalakSitA vayaH pakSiNo mayUrA ityarthastAn vimadAn bANadarzanAnantaraM bhayaviklavatvena gataharSAn karoti, bANasya sasahAyatve'tizayaM darzayati, kiM punariti, klRptaM sandhAnaM dhanurjyAyojanaM yaiste ca te pulindAzca bhillAstaiH kRtaH saMnidhirdharaNaM tasmAt / bhillahastasthadhanurAyukto vANaH kathaM na tAn pakSiNo vimadAn karotIti bhAvaH iti vRttArthaH ||26|| ,, For Private And Personal Use Only 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 bANakaviM varNayati - kevalo'pItyAdinA / bANaH kavIn vimadAn karotItyanvayaH / bANaH = kAdambarIpramukhagranthakartA bANanAmA kaviH / kavIn = kAvyakarttan / vimadAn = vigatAbhimAnAn / karoti vidadhAti / kIdRzo bANaH ? kevalo'pi - itarasAhAyya rahito'pi, ekAkyapItyarthaH / kIdRzaH san ? sphuran - ISat spandamAnaH san / nanu yadi kevalospi bANaH kavIn vimadAn karoti tadA sasAhAyyaH kiM kuryAdityAha -kluptasaMdhAnapulindakRtasannidhiH kiM punaH / klRptasandhAnapulindakRtasannidhiH- klRptaM vihitaM sandhAnaM nijajanakanirmitakAdambarIsambandhino'ziSTabhAgasya samAptiparyantamanusandhAnaM yena sa klRptasandhAnaH, evaMvidho yaH pulindaH pulindanAmA bANakavitanayastena kRtaH sannidhiH sAmIpyaM yasya sa tathA pulindAbhidhanijatanayakavivarasahita ityarthaH / kiM prazna vitarke vA, punaH = pakSAntarayotane, sasAhAyyapakSe kimucyate ? vizeSeNa kavIn vimadAn kuryAdityarthaH / ityeko'rthaH / ayaM dvitIyArtha:bANaH zaraH, kavIn kasya jalasya vayaH pakSiNo haMsAdayastAn, yadvA kaH kalApastenopalakSitA vayaH pakSiNaH kavayaH, kalApino mayUrAstAn vimadAn = vigataharSAn viSAdayuktAniti yAvat karoti - vidadhAti / kIdRzaH zaraH ? kevalo'pi = dhanurAdi sAhAyyarahito'pi / kIdRzaH san ? sphuran = vAyvAdinA ISat spandamAnaH san / nanu kevalo'pi
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA kAdambarIsahodaryA, sudhayA vaibudhe hRdi / harSAkhyAyikayA khyAti, vANo'bdhiriva labdhavAn // 27 // [pathyAttam // OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // punarapi bANakaviM varNayitumAha labdhavAn prAptavAn , kaH? bANaH, kAM ? khyAti-prasiddhim, kayA? harSAkhyAyikayA, ucchAsanibaddhA kathaivAkhyAyikA harSasya, rAjJa AkhyAyikA tayA, sughayA-amRtena iva AhlAdakatvAd , ka ? hRdi-manasi, kiMbhUte ! vaibudhe-viziSTA budhAH paNDitA vibudhAH teSAm idaM vaivudhaM tatra, kiMbhUtayA ? kAdambarIsahodaryA-kAdambarIkathAbhaginyaikajanakatvAt / ka iva kayA ? adhiriva-samudra iva, sudhayA-amRtena, kiMbhUtayA ? harSAkhyAyikayAhRSTikathikayA, va ? hRdi-citte, kiMbhUte ? vaibudhe-devasatke, tayApi kiMbhUtayA kAdambarIsahoyA-surAbhaginyA dvayoH samudra utpannatvAt // 27 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha bANakRtakAdambarIkathAM sudhopamAnena samudropamAnena ca bANaM stuvannAha-kAdambarIti / vyAkhyA0 bANaH kavirabdhiriva samudra iva khyAti labdhavAn , nanu samudraH kena kRtvA khyAti labdhavAnityAha-kayA sudhayA'mRtena, kathaMbhUtayA sudhayA kAdambarIsahodaryA, kadambaM ratnAdivastUnAM samUha rAtyAdatta iti kadambaraH samudrastasyA'patya kAdambarI lakSmIstasyAH sahodaryA bhaginyA, lakSmIsudhayoH samudra eva jAtatvAnmitho bhaginItvamiti / nanu yadvibudhahRdayaharSadAyi syAttadeva khyAtijanakaM sudhA tu va harSadAyinItyAha-kathaMbhUtayA sudhayA harSAkhyAyikayA harSa modamAkhyAtIti harSAkhyAyikA tayA, harSasthAnadarzanAyA''ha-ka hRdi hRdaye, kiMsaMbandhinItyAha-hRdaye kathaMbhUte vaibudhe vibudhAnAM devAnAM saMbandhinItyarthaH / jJAtAsvAdakatvena hi devAnAM hRdaye'mRtaM vizeSAddharSa dadAtItyuktam / bANastu kAdambarIsahodaryeti, kAdambarIkathA tasyA ekadhanikajAtatvena sahodaryA bhaginyA sudhayeti su zobhanaM dhatta iti sudhA sadAcaraNaM tena, yathA'yaM bANa: kAdambaryA kathayA prasiddhi labdhavAn tathA sadAcaraNenApi prAptavAniti / atha bANakRtakAdambarIsudhayoH samatvena saMpannaM samavizeSaNamAha-kathaMbhUtayA sudhayA, vibudhAnAM paNDitAnAM sambandhini hRdaye harSAkhyAyikayeti pUrvavaditi vRttArthaH // 27 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // zaraH pakSiNo vimadAn karoti tadA sasAhAyyaH kiM kuryAdityAha-kluptasandhAnapulindakRtasannidhiH-klaptaM kRta saMdhAnaM dhanuAropaNaM yena sa kluptasandhAnaH, evaMvidho yaH pulindo bhillastena kRtaH sannidhiH sAnnidhyaM yasya sa tathA bhillahastagatacApayojitaH zara ityarthaH, punaH kimucyate, vizeSeNa vigataharSAn pakSiNaH kuryAdityarthaH // idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavikRtiprAnte proktam // 26 // punarapi bANakaviM varNayati-kAdambarItyAdinA / bANaH khyAti lbdhvaanitynvyH| bANaH kAdambarIharSacaritrAdikartA bANanAmA kaviH, khyAti prasiddhim , labdhavAn prAptavAn / kayA khyAti labdhavAn ? harSAkhyAyikayA harSasya harSanAmno nRpateH harSanRpasambandhinIti yAvat , yA AkhyAyikA viditavRttAntArthA kathA tayA tathA, harSacaritreNetyarthaH / kathambhUtayA harSAkhyAyikayA? kAdambarIsahodaryA kAdambarI vANakavikRtA svanAmakhyAtA kathA tasyAH sahodaryA bhaginyA, kAdambarIharSAkhyAyikAkathayoH bANakavirUpaikajanakajAtatvAnmitho bhaginItvamityarthaH / punaH kathambhUtayA ? sudhayA mAdhuryAdinA'mRtasadRzyA / kutra khyAti labdhavAn ? vaibudhe hRdi, vaibudhe-vibudhasambandhini paNDitasambandhinItyarthaH, For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37 tilakamaJjarI] mAvena vighnitotsAhA, notsahante padakrame / smaranti bhAravereva, kavayaH kapayo yathA // 28 // [ pathyAvRttam ] // OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // notsahante-nodyama kurvanti, va ? padakrame subantatiGantapadanyAse, kAvyakaraNe ityarthaH, kavayaH kavitAraH, kIdRzAH santaH ? vinitotsAhAH bhagnodyamAH, kena ? mAghena-kAvyena kavinA'tigambhIrArthapadaracitamahAkAvyatvAt , tarhi kiM kurvanti ! smaranti-dhyAyanti, kasya ? bhAravereva-kaveH, karmaNi SaSTIyam , bhAravi kaviM smaranti, bhAravireva mAghatulya ityarthaH / ka iva notsahante smaranti ca ? kapayo-yathA vAnarA notsahante, va padakrame-padanyAse, kiMbhUtAH santaH ? vibhinatotsAhA bhagnodyamAH, kena ? mAghena mAghamAsenAtizItena, kevalaM smaranti dhyAyanti, kAH ? bhA-razmIn , kasya ? rave Adityasya, kadA raveH razmayaH prakaTIbhaviSyantIti // 28 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke atha mAghakaviM stuvannAha-mAyeneti / vyAkhyA0 mAghena mAghamAsena vinitaH skhalitaH pratitarupratizAkhaparyaTanasatka utsAho yeSAM te caivaMvidhAH kapayo vAnarA yathA padakrame caraNasaMcAre notsahante naivotsAhavanto bhavanti zItArttatvAt , tathA mAghena mAghanAmnA kavinA vinitastacchaktivizeSApekSayA svazaktyalpIyastvadarzanena kAvyaracanAbhyAse bhagna utsAho yeSAM te tathA, kavayaH paNDitAH padakrame padaracanAyAM notsahante, mAghakaviviracitazAstraM dRSTvA nAssmAphamIdRzaM kalpAnte'pyAyAsyatItyutsAhabhaGgapuraHsaraM padamAtramapi naiva racayantItyarthaH / atha yadyevaM tarhi kavayaH kapayazca kiM kurvantItyAha-mAghamAsazItAta hi kapayo raveH sUryasya bhAH kiraNAn smaranti, kadA zItApahArI sUryodayo bhAvIti cintayantItyarthaH / kavayastu mAghakavizaktidarzanAdgalitasvazaktayo bhAraveriti bhAravinAmnaH kaveH zaktiM smaranti, mAghatulyastu bhAravikavireva jAta iti cintayantIti vRttArthaH // 28 // 4 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH Wan hadi-hRdaye / kayA ka iva khyAti labdhavAn ? sudhayA adhiriva, abdhiriva-yathA samudraH, sudhayA amRtena, khyAti-prasiddhim , labdhavAn , kIdRzyA sudhayA ? kAdambarIsahodaryA-kAdambarI madirA tasyAH sahodaryA bhaginyA, sudhAmadirayoH samudrajAtatvapravAdAdubhayomitho bhaginItvam, punaH / kIdRzyA sudhayA ? harSAkhyAyikayA-harSasyAnandasya AkhyAyikayA pratipAdikayA, sudhAmAsvAdya vakti jano'tIvAnando jAta iti / kutra khyAti labdhavAn ? vaibudhevibudhasambandhini devasambandhini, hadi-hRdaye, sudhAmAsvAdayanti devA iti kavijanaprasiddhiH / idaM pathyAvatama tAlakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 27 // mAdhakavi bhAravikavi ca varNayati mAghenetyAdinA / 'mAghena vinitotsAhAH kavayaH padakrame notsahante, kintu bhAravereva smaranti' ityanvayaH / mAna-zizupAlavadhAbhidhakAvyakAreNa mAghanAmnA kavinA, vidhinatotsAhAH hatotsAhA vigalitakAvyakaraNarasAH santaH, kavayaH-kAvyakArAH, padakrame-padAnAM padasaMjJakAnAM vibhaktyantazabdAnAM krame niyatapUrvAparabhAvarUpe'nukrame racanAyAmiti yAvat , kAvyakaraNe iti bhAvaH, notsahante-nodyama kurvanti, kAvyakaraNAd viramantItyarthaH / ayaM bhAvaH-mAghakavinirmitaM nirupamakAvyaguNakalitaM zizupAlavadhAbhidhakAvyamavalokya kAvyakaraNecchavaH kavayazcintayanti, yaduta-etAdRzakAvyakaraNapaTau mAghakavau vidyamAne sati asmannirmitakAvyasya vidvatpariSadi kadApi nAdaro bhaviSyatyataH kAvyameva na karaNIyamiti mAghena hatotsAhA santaH kAvyakaraNAd viramantIti / nanu kavayaH kAvya For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 38 [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA niroddhaM pAryate kena, samarAdi tyajan mnH| prazamasya vazIbhUtaM, samarAdityajanmanaH // 29 // [ pathyAvRttam // vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // niroddhaM kena pAryate zakyate, na kenApItyarthaH, kiM 1 tanmanaH-cittaM, kiM kurvat ? tyajat-muJcat , kiM tat ? samarAdi-saMgrAmamRgayAchUtaparastrIgamanaprabhRti duSTavastu, kathaMbhUtaM ? vazIbhUtaM-Ayattam , kasya ? prazamasyaupazamasya kSAnterityarthaH, kiMbhUtasya prazamasya ? samarAdityajanmanaH samarAdityAd haribhadrasUrikRtacaramakathAyAH sakAzAd janmotpattiryasya sa tathoktastasya // 29 // OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA : atha paramakaviM prazamamandiraM samarAdityaputraM stuvannAha niroddhamiti / vyAkhyA0 samarAdityajanmanaH samarAdityaputrasya, samarAdi saMgrAmAdikamadhikAraM varNanAvasaraM dAruNakRtyanirUpaNatayA tyajat prazamasyopazamasya vazIbhUtaM manazcetaH kena niroddhaM pAryate na kenA'pi rudhyata ityarthaH / ayaM hi pUrvaM navarasapoSakatvenaikadA vIrarasapoSAdhikAre mitho vIrANAM kalahe jAyamAne bahuSu vIreSu paJcatvamApteSu prAptaparamasaMvego vIrarasapoSe cA'narthahetutayA sAvadyatAM vicintya prazamavazIbhUte manasi "na mayA adyaprabhRti samarAdhadhikAre vIrarasaH poSya" iti pratijJAM kRtapAniti tenA'trA'syaivaM varNanamiti vRttArthaH // 29 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // karaNAd kevalaM viramanti, utAnyat kimapi kurvantItyAha-bhAravereva smaranti, bhAravereva-kirAtArjunIyAbhidhakAvyakArasya bhAravinAmnaH kavereva, smaranti mAghasadRzatvena smaraNaM kurvanti, "smRtyarthadayezaH" [2-2-11 ] iti karmaNi SaSThI. ato bhAravimeva smarantIti bodhyam / ayaM bhAva:-bho bhArave kavivara ? mAghakavinA yAdRzaM nirupamakAvyaM kRtaM tAdRzaM kirAtArjunIyAbhidhaM kAvyaM bhavataiva racitaM nAsmAkaM zaktirato mAghasadRzo bhavAneveti bhAravikaviM smaranti / ka iva ? kapayo yathA-vAnarA iva, vAnarapakSe-mAna-mAghamAsena, kAryakAraNayorabhedAzrayaNAd mAghamAsajanyazItenetyarthaH / vinnitotsAhAH-bhagnotsAhAH, kapayaH, padakrame pAdanikSepe, calane ityarthaH, notsahante-nodyama kurvanti, tarhi kiM kurvantItyAha-raveH sUryasya, bhAH-kiraNAn eva, smaranti-dhyAyanti, mAghamAsajanyazItadUrIkaraNAya sUryAtapamicchantItyarthaH / atra sabhaGgAbhaGgAtmakaH padazleSAlaGkAraH / pUrNopamAlaGkArazca, tayoH parasparaM nairapekSyarUpA saMsRSTiH idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 28 // atha samarAdityAbhidhakathAprazaMsayA tatkarturAcAryavaryasya zrIharibhadrasUreH prazaMsAM sUcayati-niroddhamityAdinA / samarAdityajanmanaH prazamasya vazIbhUtaM samarAdi tyajat [ca] mano niroddhaM kena pAryata ityanvayaH / samarAdityajanmanaH samarAdityAt zrIharibhadrasUriviracitasamarAdityakathAnakAd janma utpattiryasya tAdRzasya, prazamasya-upazamasya kSamAguNasya, vazIbhUtam adhInIbhUtam, paramopazamarasapoSakasamarAdityakathAzravaNajanitopazamarasanimagnamityarthaH / samarAdi-saMgrAmAdi, AdipadAd mRgayAdyUtaparadAragamanAdi grAhyam / tyajat-muJcat , manA=cittam, nirorbu nirodhaM kartum , niruktamanasa upazamarasapravRttivighAtAyetyarthaH, kena-puruSavizeSeNa, pAryate-zakyate, na kenApIti kAkuH, "bhinnakaNThadhvanirdhAraiH kAkurityabhidhIyate / " iti darpaNokteH / atra lATAnuprAsAkhyo'laGkAraH / idaM pathyAvRttam, . tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 29 // For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] spaSTabhAvarasA citraiH, padanyAsaiH partitA / nATakeSu naTastrIva, bhAratI bhavabhUtinA // 30 // [ pathyAvRttam ] // dRSTvA vAkpatirAjasya, zaktiM gauDavaghoddharAm / buddhiH sAdhvasarudeva vAcaM na pratipadyate // 31 // [ pathyAvRttam // 9 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // pratitA prakarSeNa narttanaM kAritA visphAritetyarthaH, kA ? bhAratI-vANI, kena ? bhavabhUtinA kavinA, keSu ? nATakeSu-vIracaritrottaracaritrAdiSu, kathaMbhUtAH ? spaSTabhAvarasA vyaktazokAdibhAvazRMgArAdirasA, kaiH pratitA ? padanyAsaiH-subantatiGantapadaracanAbhiH, kiMbhUtaiH ? citra nAnArUpaiH samAsAdibhedena, keva ? naTastrIva-bharatabhAryeva, yathA naTI naTena pranaya'te, kaiH ? padanyAsaiH pAdanikSepaiH, kIdRzaiH ? citraiH-janAzcaryakAribhiranekaprakArairvA, kIdRzI ? spaSTabhAvarasA spaSTabhAvA vyaktasvararUpA rasAH zRGgArAdayo yasyAH sA tathoktA, bhAvarasA ca abhiprAyAgraho (2) nartane yasyAH sA tathoktA, yadvA pUrvavadvayAkhyA // 30 // buddhiH matiH, na pratipadyate-na gRhNAti na svIkaroti, kAM ? vAcaM-vacanaM kAvyakaraNe na pravartate, kathaMbhUteva ? sAdhvasaruddhava-bhayaniSiddheva, kiM kRtvA ? dRSTvA avalokya, kA ? zakti-sAmarthyam , kasya ? vAkpatirAjasya-bRhaspatirAjasya, kiMbhUtAM ? gauDavadhoddharAM-gauDavadho nAmAtizAyigAthAkozakAvyazAstra tatra uddharAmudbhaTAmanyatra vAkpatirAjasya-jayavarmarAjasya (jayavarmaNo rAjJaH), zakti-praharaNavizeSaM dRSTvA, kiMbhUtAM ? goDavadhoddharAM-gauDAnAM gauDanRpANAM yo vadho ghAtaH tatrodbhurAmudbhaTAm , buddhiH sAdhvasaruddhava vAcaM na pratipadyate, bhayena mukhAd vacanaM na niHsaratItyarthaH // 3 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan atha bhavabhUti stuvannAha-spaSTabhAveti-vyAkhyA0 nATakeSu nATayazAstreSu nRtyeSu ca, iva yathA naTastrI nRtyakarI tathA bhAratI vANI bhavabhUtinA bhavabhUtinAmnA kavinA pranartitA nRtyaM kAritA, yathA naTastrI nATakeSu nRtyati tathA nATakazAstreSu bhavabhUtibhAratI vilAsApannatvena nRtyatIvetyarthaH / naTastrIbhAtyoH sAmyaM darzayati, kaiH kRtvA pranartiteti karaNaM darzayati, kaiH padanyAsaiH, naTanayarthe caraNanyAsai ratyarthe vibhaktyantapadanyAsaH, kathaMbhUtaizcitravicitrazvaraNanyAsaiH, vibhaktyantapadanyAsArthe tu cijjJAnaM trAyantIti citrAstaizcitraiH / atha kathaMbhUtA bhAratI spaSTabhAvarasA, spaSTo bhAvo yeSAM te spaSTabhAvA rasAH zaGgArAdikA yasyAH sA spaSTabhAvarasA, naTastrIpakSe tu kathaMbhUtA sA spaSTabhA spaTA bhAH kAntiyasyAH sA spaSTabhA, punaH kathaMbhUtA varasA, varA pradhAnA sA lakSmIryasyAH sA varasetyubhayoH sAmyamiti vRttArthaH // 30 // ___atha vAkpatirAjakavi stuvannAha-dRSTvA veti, vyAkhyA0 vAkpatirAjasya vAkpatirAjanAmnaH kavegauDavadhochurAM gauDavadhakAvyaracano'dhurAM zaktiM dRSTvevotprekSyate, sAdhvasaruddhA bhayAkrAntA buddhirvAcaM giraM na pratipadyate, kavInAM hi kAcid buddhirbhavatyeva paraM tacchaktiM dRSTvA naitAdRzaM mayA kartuM zakyamiti kRtvA na mukhe sA buddhirAyAtyantareva vilayaM yAtItyartha iti vRttArthaH // 31 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // atha bhavabhUtinAmAnaM kavi varNayati-spaSTabhAvarasetyAdinA / bhavabhUtinA bhAratI pranartitetyanvayaH / bhavabhUtinAbhavabhUtinAmnA kavinA, bhAratI-vANI, pranartitA-prakarSeNa nartanaM kAritA, visphAritetyarthaH / kutra pranartitA ? For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 Ees [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA bhadrakItterdhamatyAzAH, kIrtistArAgaNAdhvanA / prabhA tArAdhipasyeva, zvetAmbaraziromaNeH // 32 // [ pathyAvRttam ] // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // bhadrakItaH bappabhaTTyAcAryasya bhramati-paryaTati, kA ? kIrtiH, kA ? AzAH=dizaH, kena ? tArAgaNAdhvanA-tArAgaNAbhidhAnakAvyamArgeNa, kiMbhUtasya bhadrakIrteH ? zvetAmbaraziromaNeH zvetapaTamuninAyakasya, kasyeva kA bhramati ? prabhA-kAntiH, yathA tArAdhipasya-candrasya bhramati, kA ? AzAH dizaH, kena ? tArAgaNAdhvanA AkAzena, tArAdhipasyApi kiMbhUtasya ? zvetAmbaraziromaNe: zvetazcAsau ambaraziromaNizcAkAzamUrdhnaratnaM ca sa tathoktastasyAkAzabhUSaNasyetyarthaH // 32 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // zvetAmbarazAsanonnatikAriNaM bhadrakIrtinAmAnaM kaviM stauti, bhadrakItairiti-vyAkhyA0 bhadrakItaH kavIzvarasya kIrtistArAgaNAdhvanA vyomamArgeNA''zA dizaH prati bhramati paryaTati, iva yathA tArAdhipasya candrasya prabhA kAntiyomamArgeNa dizaH prati bhramati / athaupamyopameyayozcandrabhadrakIyAvizeSaNasAmyaM darzayati, kathaMbhUtasya bhadrakIrtaH raziromaNeH zvetavAsodhArisAdhaziroratnasyetyarthaH. candrasya kathaMbhUtasya zvetAmbaraziromaNe: zvetaM yadambaramAkAzaM tatra sarvagrahAdhipatyena zobhAkAritvAcchiromaNeriti vRttArthaH // 32 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // nATakeSu-khyAtavRtteSu vIracaritrAdiSu nATakagrantheSu, kaiH pranartitA ? padanyAsaiH-padAnAM vibhaktyantazabdAnAM nyAsa racanAbhiH, kIdRzaiH padanyAsaiH ? citraiH samAsAdibhedena vividhaprakAraiH / pranartitA satI bhAratI kIdRzI jAtA ? spaSTabhAvarasA spaSTo vyakto bhAvo'bhiprAyo rasaH zRGgAdiryasyAM sA tathA / keva ? naTastrIva-naTI iva, tatra naTIpakSe bhavabhUtinA-bhavasya mahAdevasya bhUtirnRtyakalArUpA vibhUtiryasya sa bhavabhUtinRtyakalAkuzalo naTastena, naTastrI-naTI, pranartitA-prakarSeNa nartanaM kAritA, kaiH pranartitA ? padanyAsaH-caraNavinyAsaH, kIdRzaiH padanyAsaiH ? citraiH-janAzcaryakAribhiH vividhaprakArairvA, kutra pravartitA ? nATakeSu-nATakakriyAsu, pranartitA satI naTI kIdRzI jAtA ? spaSTabhAvarasA spaSTo vyakto'bhinayena jJApyamAno bhAvo bhravikSepAdirUpaH rasaH zRGgArAdiko yasyA sA tathA, ubhayatrAstIti zeSaH / atra zleSAnuprANinyutprekSAlakRtiH // idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 30 // ___atha vAkpatirAjanAmAnaM kaviM varNayati-dRSTvetyAdinA / vAkpatirAjasya gauDavadhoddhurA zaktiM dRSTvA buddhiH sAdhvasaruddheva vAcaM na pratipadyata ityanvayaH / vAkpatirAjasya-gauDavadhakAvyakArasya vAkpatirAjanAmna: kaveH, gauDavadhoddharA-gauDavadhe 'gauDavaho' iti prasiddha gauDavadhanAmni kAvye uddharAM dRDhAm , zakti-buddhivaibhavam , dRSTvAavalokya, buddhiH matiH, sAdhvasaruddhava-sAdhvasena bhayena ruddhA iva pratihatA iva, vAcaM-vacanam, na pratipadyatena gRhNAti, kAvyakaraNe na pravartata ityarthaH, keSAM buddhiriti jijJAsAyAM kavijanAnAmiti zeSaH, ityeko'rthaH, ayaM dvitIyo'rthaH-vAkpatirAjasya-gauDavadhakAvye varNitasya yazovarmarAjasya, gauDavadhorAM gauDAnAM gauDadezanRpANAM vadhe mAraNe uddharAmudbhaTAM dRDhAm, zaktiM-praharaNavizeSaM sAmarthya vA, dRSTvA avalokya, buddhiH-matiH, sAdhvasaruddhavabhayapratihateva, vAcaM vacanam, na pratipadyate-na gRhNAti, bhayena mukhAd vacanaM na nissaratItyarthaH / atrotprekSAlaGkAraH // idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavizrutiprAnte pradarzitam // 31 // atha bappabhaTTisarivaraM prazaMsati-bhadrakIrterityAdinA / bhadrakItaH kIrtibhraMmatItyanvayaH / bhadrakItaiH zrIbappabhaTTayAcAryasya, kIttiH yazaH, bhramati-vicarati / kIdRzasya bhadrakIrteH ? tArAdhipasya-tArANAM nirmalAnAM janA For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] samAdhiguNazAlinyaH, prsnnpripktrimaaH| yAyAvarakavervAco, munInAmiva vRttayaH // 33 // [ pathyAvRttam ] // Wan vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // vAco varttante, kasya yAyAvarakave rAjazekharasya, samAdhiguNazAlinyaH samAdhilakSaNo yo guNaH zabdAlaGkAravizeSastena zAlinyaH zlAghAvatyaH, prasannaparipaktrimAH-prasAdavatpariNatAH / kA iva keSAM ? vRttaya iva-vyApArA iva, munInAM yatInAm , samAdhiguNazAlinyaH samAdhAnaguNazlAghAvatyo yadvA samAdhizca guNAzca kSAntyAdayastaiH zobhAvatyastathA prasannaparipaktrimA nirmalAH svargApavargaphalapAkanirvRttAH // 33 // // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke atha varakavigiraH stuvannAha-samAdhe iti, vyAkhyA0 yA yA munInAM vRttaya iva varakavervAcaH santi, kIdRzA vAco munivRttayazcetyubhayorvizeSaNasAmyaM darzayati, guNazAlinyo guNapradhAnAH prasannAH paripAkazIlAH pavitramA iti, tAH kimityAha samAdhe smarAmIti vRttArthaH // 33 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // nAmadhipasya svAminaH, punaH kIdRzasya ? zvetAmbaraziromaNeH zvetAmbarA jainamunayasteSu ziromaNeH mukuTasadRzasya, zvetAmbaramuninAyakasyetyarthaH, kIdRzI kIrtiH ? prabhA-prakarSaNa bhAtIti prabhA, prakarSaNa zobhamAnetyarthaH / kutra bhramati ? AzA-dizaH, vyAptivivakSayA dvitIyA, tathA ca sarvAsu dikSu ityarthaH / kena bhramati ? tArAgaNAdhvanA-tArAgaNastArAgaNanAmA kAvyagranthastadrUpeNAdhvanA mArgeNa, tArAgaNAbhidhakAvyagranthadvAretyarthaH, kasya keva ? tArAdhipasya prameva, tArAdhipasya-candrasya, prameva jyotsnA iva, kIdRzasya candrasya ? zvetAmbaraziromaNeH=zvetaM dhavalaM yad ambaramAkAzaM tasya ziromaNe: ziroratnasya / punaH kIdRzasya candrasya ? bhadrakItaiH cAruyazasaH / kutra prabhA bhramati ! AzAH prAgvadarthaH, kena prabhA bhramati ? tArAgaNAdhvanA-tArAgaNasya adhvA mArga AkAzaM tena, AkAzadvAretyarthaH / atra zleSAnuprANinyutprekSA, idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 32 // yAyAvarAparAbhidhAnaM rAjazekharakavi vrnnyti-smaadhigunnetyaadinaa| yAyAvarakavervAcaH [santIti zeSeNa ] anvayaH / yAyAvarakaveH-rAjazekharanAmnaH kaveH, vAcA vacanAni, santIti zeSaH / yadvA varakaveH uttamakAvyakArasya, yA yA vAcaH-vacanAni, tAstAH samAdhiguNAdivizeSaNasahitAH santItyarthaH / kathambhUtA vAcaH ? samAdhiguNazAlinyaH prasannaparipaktrimAzca, samAdhiguNazAlinyA-samAdhiH " samAdhiH sukare kArya daivAd vastvantarAgamAd" ityuktaH samAdhilakSaNo'laMkAraH, sa eva guNastena, yadvA guNA: " guNA mAdhuryamojo'tha prasAda iti te tridhA" iti sAhityoktA rasadharmAstaiH zAlante zlAghAvatyo bhavantIti samAdhiguNazAlinyaH, "zAG zlAghAyAm' ityasya latvam / prasannaparipaSitramA prasannAH "cittaM vyApnoti yaH kSipraM zuSkandhanamivAnalaH / sa prasAdaH samasteSu raseSa racanAsu ca // " iti sAhityokto yaH prasAzakhyo guNastena yuktAH, paripaktrimAH paripAkena naipuNyena nirvtaaH| kA iva vAcaH santi ? munInAmiva vRttayaH, munInAM saMyamadhAriNAm , vRttaya iva-antaHkaraNapariNAmA iva / imA api tAdRzyastathAhi-samAdhiguNazAlinyaH samAdhiH dhyeyavastuni ekAgratayA manasaH sthApanaM sa eva guNastena, yadvA guNAH kSamAprabhRtayastaiH zAlante zlAghAvatyo bhavantIti samAdhiguNazAlinyaH / prasannaparipaktrimA prasannA nirmalAH saMtuSTAH kRtAnugrahavizeSA vA, paripaktrimAH paripAkena naipuNyena nivRttAH / atra zleSAnuprANinyutprekSAlaGkAraH, idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 33 // For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA sarirmahendra evaiko, vaibudhaaraadhitkrmH| yasyAmayocitamauDhi,-kavivismayakRd vacaH // 34 // [ pathyAvRttam ] // sa madAndhakavidhvaMsI, rudraH kairnAbhinandyate ? / suzliSTalalitA yasya, kathA trailokyasundarI // 35 // [ pathyAvRttam ] // + vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // mahendra evaiko 'dvitIyaH, sUri AcAryo varttate, vaibudhArAdhitakramaH-vividhavidvadvandasevitapAdaH, yasyamahendrasUrervaco vacanamasti, kIdRzam ? amocitaprauDhikavivismayakRda-amocitaprauDhayo devayogyaprauDhatA ye kavayaH kavitArasteSAM vismayakRd AzcaryakAri, anyatra mahendra eva devarAja evaikaH sUriH vidvAn , kIdRzo ? vaibudhArAdhitakramodevasamUhasevitacaraNo, yasya mahendrasya vaco'mayocitaprauDhikavivismayakRd-amayoM devaH, ucitaprauDhizca yogyaprauDhimA ca yaH kavivRhaspatistasya vismayakRd-AzcaryakAri // 34 // sa rudro rudrAbhidhAnaH kaviH, kairnAbhinandyate sarvairapi prazasyate, kIdRzo ? madAndhakavidhvaMsI-madAndhA darpAndhA ye kavayastAn dhvaMsate tiraskaroti parAbhavatIti sa tathoktaH / yasya kathA varttate, kimAkhyA ? trailokyasundarI, kiMbhUtA ? suzliSTalalitA-puSTazleSaghanA lAlityayuktA cAnyatra rudro-haraH, kairnAbhinandyate ? sarvairapi prazasyate, kIdRzaH ? samadAndhakavidhvaMsI-samado madasahito'ndhako'ndhakAsurastasya vidhvaMsI vighAtI, yasya suzliSTalalitA-AliGganavatI gaurI, kiMbhUtA ? trailokyasundarI trailokye tribhuvanamadhye sundarI saundaryayuktA // 35 // OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA + asya catustriMzattamasya zlokasya zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA nopalabhyate / atha rudrakaviM rudropamayA stuvannAha-[samadAndheti ] sa rudraH kairnA'bhinandyate na stUyate'pi tu sarvairapi stUyate, kathamityAha-kathamiti vizeSaNadvArA tatsvarUpaM darzayati, kathaMbhUto rudro madAndhakavidhvaMsI rudrakavipakSe tu madenA'ndhA ye kavayastAn madottAreNa dhvaMsata iti madAndhakavidhvaMsI / IzvarapakSe tu saha madena vartate yaH sa samada evaMvidho yo'ndhako daityavizeSastaM dhvaMsata iti tadvaMsI / prAptarudropamAnaH ko'sau kavirityAzaGkayA''ha-yasya kRtirUpA trailokyasundarInAmnI kathA, suzliSTAni manojJAni lalitAni vAkyAni yasyAM sA tathA'stItyadhyAhAraH, ko'sAvIzvara ityAzaGkAyAmIzvarapakSe tu yasyezvarAparaparyAyasya rudrasya kathA caritramavadAta iti yAvat , trailokyasundarI trilokyAM bandhurA satI suzliSTaM prazasyaM lalitaM ceSTitaM yasyAH sA suzliSTalalitA'stIti vRttArthaH // 35 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| atha svadharmaguruM svabandhuzobhanamunidIkSAguruM ca mahendrasUrivaraM kavivaraM stauti-sUrirityAdinA / [sa] mahendra evaikaH sUriH [asti] ityanvayaH / uttaradale yacchandopAdAnena tacchabdArthAkSepAt sa ityadhyAhAryam , tathA ca sa mahendraH mahendranAmA, eva, eka advitIyaH, sUriH-AcAryo vidvAMzca, astItizeSaH / kIdRzaH ? vaibudhArAdhitakramaH vividhA budhAH paNDitA vibudhAsteSAM samUho vaivudhaM tena. yadvA vai nizcayena budhaiH paNDitairArAdhitau sevitau kramau pAdau yasya sa tathA, nAnAvidvatsevitapAda ityarthaH / sa kaH ? yasya mahendrasUreH, vacaH-vacanam , astIti zeSaH / kIdRzaM vacanam ? amocitaprauDhikavivismayakRd-amartyA devAsteSAmucitA yogyA prauDhiH prauDhatA nipuNatA yeSAM tAdRzA ye kavayaH kAvyakArAsteSAM vismayakRd Azcaryajanakam / yadvA AmayocitaprauDhi-A samantAd For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 tilakamaJjarI ] santu kardamarAjasya, kathaM hRdyA na mUktayaH / kavistrailokyasundaryA, yasya prajJAnidhiH pitA // 36 // [ pathyAvRttam ] // OM asya SaTtriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracita TippanakaM nAsti // // OM zrImatpadmasAgaravibudhacitA vyAkhyA // atha tadaGgajaM kavirAja kardamarAjaM stuvannAha-santviti, vyAkhyA0 kardamarAjasya kaveH sUktayaH zobhanAni vAkyAni kathaM na hRdayaM harantIti hRdyAH santu bhavantu, paJcamI cA'tra kriyAdezAdatiprazaMsAM sUcayati / nanu ko'sau kardamarAjo yadvAkyAtiprazaMsA vihitetyAzaGkaya tatsvarUpaM. darzayati, kaviriti, yasya kardamarAjasya trailokyasundaryAH kaviH kartA rudranAmA pitA'bhUt , yasyedRzaH pitA sa kathaM na prazasyavAkyo bhavatIti / nanu piturguNAdhikatve'pi putrasya kasyacinIcatAdarzanAdasyA'pi tathA bhaviSyatItyAzaGkApAkaraNArthamAha-kathaMbhUtasya yasya prajJAnidhebuddhinidhAnasya tathA cA'syA'pi svapituriva guNavattayA prazasyavAkyatvamiti vRttArthaH // 36 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // matyaiAnavairucitA paricitA prauDhinipuNatA yasya tat tathA, kavivismayakRJca / ityeko'rthaH, ayaM dvitIyo'rthaH-sa mahendra mahAn indra eva, ekaH advitIyaH, sUriH vidvAn , astIti zeSaH, kIdRzaH ? vaibudhArAdhitakramaH vibudhAnAM devAnAM samUho vaibudhaM tena ArAdhitau sevitau kramau caraNau yasya sa tathA, sa kaH ? yasya mahendrasya devarAjasya, vacaH-vacanam , astIti zeSaH, kIdRzam ? amocitaprauDhikavivismayakRda-amayoM devarUpaH, ucitaprauDhizca yaH kaviva'haspatistasya vismayakRd Azcaryajanakam / yadvA amalairdevairucitA paricitA prauDhiH prauDhatA sAmarthya vA yasya tAdRzam , kavivismayakRcca-kaveH kaviguNayuktatvAd bRhaspateH vismayakRd Azcayarjanakam / atrAtizayoktiralaGkAraH zleSazva, tayoH parasparaM nairapekSyAt saMsRSTiH / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 34 // trailokyasundarIkathAkAraM rudrakaviM varNayati-sa madAndhetyAdinA / sa rudraH kairnAbhinandyata ityanvayaH / sa rudra:rudranAmA kaviH, kaiH sahRdayaiH, nAbhinandyate ?-na prazasyate ? arthAt sarvairapi prazasyata iti kAkuH / kIdRzo rudraH ? madAndhakavidhvaMsI-madena garveNa andhA ye kavayastAn dhvaMsayati parAbhavati madarahitAn karotIti tathA / sa kaH ? yasya-rudrakaveH, trailokyasundarI-trailokyasundarInAmnI, kathA, astIti zeSaH, kIdRzI kathA ? suzliSTalalitA-suzliSTA zobhanazleSayuktA cAruzleSAkhyAlaGkArAlaGkRtetyarthaH, lalitA lAlityayuktA ca, ityeko'rthaH, ayaM dvitIyo'rthaH atra pakSe sazabdasyAnyatra yojanAd uttaratra yacchabdopAdAnAcca sa ityadhyAhAryam / sa rudraH zaGkaraH, kaiH janavizeSaiH, nAbhinandyate ?-na prazasyate ? kIdRzaH zaGkaraH ? samadAndhakavidhvaMsI-samado madasahito yo'ndhako'ndhakAsurastaM vidhvaMsayati nAzayatIti tathA, sa kaH ? yasya-zaGkarasya, suzliSTalalitA-su sutarAM zliSTA AliGgitA lalitA IpsitA gaurInAmnI nArI, astIti zeSaH, kIdRzI gaurI ? trailokyasundarI-trailokye tribhuvane sundarI saundaryazAlinI / atrotprekSAlaGkAraH zlaSAlaGkAro'tizayoktiralaGkArazca, eteSAM mitho'GgAGgibhAvena saMkaraH / idaM pazyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 35 // rudrakavitanayaM kardamarAjakaviM varNayati-santu kardametyAdinA / [tasya] kardamarAjasya sUktayo hRdyAH kathaM na santu ? ityanvayaH / tasyetyadhyAhAryamuttaradale yadupAdAnAd, tathA ca tasya kardamarAjasya-kardamarAjanAmnaH kaveH, sUktayaH For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA kecid vacasi vAcye'nye, ke'pyazUnye kathArase / kecid guNe prasAdAdau, dhanyAH sarvatra kecana // 37 // [ pathyAvRttam ] // astyAcaryanidhAnamarbuda iti khyAto giriH khecaraiH, kRcchrAllavitadigvilavizikharagrAmo'grimaH kSmAbhRtAm / mainAkena mahArNave haratanau satyA praveze kRte, yenakena himAcalaH zikhariNAM putrIti lakSyo'bhavat // 38 // [zArdUlavikrIDitavRttam ] // Wan asya saptatriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM TippakaM nAsti // // " zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha kathAprArambhodyataH kavInAM tAratamyaM darzayati, keciditi, vyAkhyA0 kecit kavayo dakSatvena vacasi vAkalAyAM dhanyAH syurvaktumeva jAnantItyarthaH / kecidanye kavayo vAcye'vasarocitanirUpaNIye dhanyAH syuH, pUrveSAmivaiteSAM sarvadaiva tathAvidhavAkalAbhAve'pyete satyavasare tathaiva vadanti yathA svArthasiddhirbhavatItyukta kecidanye vAcye dhanyAH syuriti / ke'pi kavayo'zUnye guNairavandhye guNADhaye kathArase dhanyAH syustathAvidhAM kathAM kathayituM prathituM cA'pi jAnantItyarthaH / kecitkavayaH prAsAdAdau guNe rAjAdeH prasannatAkaraNAdau dhanyAH syuH / kecitkavayaH svaguNena rAjAdikaM prasAdayantItyarthaH / kecana sarvAdbhutabhAgyAdhikAH kavayaH sarvatra sakalakalAyAM dakSAH syuriti kavestAratamya darzitam / etannirUpaNaM ca na kenacitkavinA svaguNagarvaH kAryo'dhikAdhikadarzanAditi sUcanArthamiti vRttArthaH // 37 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // zobhanA uktayo vacanAni, hRdyA hRdayAnandadAyinyaH, kathaM na santu ? arthAdavazyaM mAnasAmodadA bhavantu / tasya kasya ? yasya kardamarAjakaveH, pitA-janakaH, astIti zeSaH / kIdRzaH ? trailokyasundaryAH kaviH trailokyasandarIkathAkAraH / punaH kIdRzaH ? prajJAnidhiH prajJAyAH "buddhistAtkAlikI jJeyA matirAgAmigocarA / prajJAM navanavonmeSazAlinI pratibhA viduH // " ityuktAyA nidhinidhAnam / etena kavivaMzatvamAveditam / yadvA 'prajJAnidheH' iti pAThe kardamarAjavizeSaNatayA vyAkhyeyam / atra kavevizeSavarNanAd vizeSAlaMkAraH / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 36 // kavivizeSa varNayati-kecidityAdinA / kecit-katipaye kavayaH, vacasi vacane, dhanyAH zlAghyAH, vaktRtvaguNe nipuNA ityarthaH / anye-apare kavayaH, vAcye-padArthe dhanyAH, padArthajJAne nipuNA ityarthaH / ke'pi katipaye ca kavayaH, azUnye sampUrNe, kathArase-kathAyA rase dhanyAH, sampUrNakathArasajJA ityarthaH / kecit katipaye kavayaH, prasAdAdau-mAdhuryojaHprasAdAkhye, guNe-kAvyaguNe dhanyAH, kAvyaguNajJA ityarthaH / kecana-katicit kavayaH, sarvatra vacanArthapUrNakathArasaprasAdAdiguNaprabhRtisarvaviSaye dhanyAH, ato'tIva zlAghanIyA ityarthaH / etena kenApi kavinA svaguNagoM na kartavya iti sUcim / idaM pathyAvRttam , tallakSaNaM tu aSTamazlokavivRtiprAnte proktam // 37 // athAdhunA yadabhyarthanayA prastutA tilakamaJjarI kathA viracitA sa bhojadevo nRpaH kavinA varNanIyaH, sa ca bhojaH prazastarAjavaMzajo na tu prAkRtavaMzaja iti darzanAya vaMzo nirupaNIyaH, ayaM vaMzo'pi arbudagirau jAta iti yathottara varNayitukAmaH kaviH prathamamabuMdagiri varNayati-astItyAdinA / [sa] arbuda iti khyAto girirastItyanvayaH / sa For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] vAsiSThaiH sma kRtasmayo varazatairastyagnikuNDodbhavo, bhUpAlaH paramAra ityabhidhayA khyAto mahImaNDale / adyApyudgataharSagadgadagiro gAyanti yasyArbude, vizvAmitrajayorjitasya bhujayorvisphUrjitaM gurjarAH // 39 // [ zArdUlavikrIDitavRttam ] // + vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // zrIbhojadevarAjavaMzavarNanapUrvakabhojadevavarNanArthamabuMdagirivarNanamAha-astItyAdi, khecarAH vidyAdharAdayo, grAmaH= samUhaH, satyA-gauryA // 38 // vAsiSThairityAdi, kRtasmayo-vihitagarvaH, vizvAmitrajayorjitasya-vizvAmitrarSiparAbhavavisphuritasya // 39 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha kRtamahAnubhAvatattatkavinAmasmaraNarUpamaGgalopacAraH kathAM grathnAti / nanu yathA'nenA'vighnaparisamAptaye maGgalaM kRtaM. tathA ziSTAcAraparipAlanAya ziSTapravRttyarthaM ca prayojanasambandhAvapi darzanIyau, kimarthamasAvetAM kathAM grathnAti. ki cA'tra vAcyamityAzaGkaya prathamaM prayojanadarzanArthametadAracayati, astyAzcaryeti, vyAkhyA0 kSmAbhRtAM parvatAnAM madhye'grimo'gresaro'dhUdanAmA giriH parvato'sti / nanu kuto'sya kSmAbhRtAmanimtvamityAzakya tatsUcakAni vizeSaNAnyAha, kathaMbhUto'rbuda AzcaryanidhAnaM vividhakautukAnvitatvAt , punaH kathaMbhUtaH khecarairvidyAdharaiH kRcchAtkaSTAllaGghito, dizo vilambata iti digvilambI, nabhaHpradezAnAmeva diktavena nabho yAvad vyApItyarthaH, evaMvidhaH zikharagrAmaH kUTasamUho yasya sa tathA, atha punarasyA'tizayaM darzayati mainAkeneti, yenA'buMdenaikena kevalena satA himAcalaH parvataH zikhariNAM parvatAnAM madhye putrIti putravAnayamiti, lakSma cihamasyA'stIti lakSmyo'bhavat, apare parvatAstu nirapatyA eva, himAcalastvarbudena kRtvA sApatyo yato'sya himAcalasyA'patyatrayaM, mainAkaparvataH pArvatyarbudAcalazca / nanvasyA'patyatrayasya sadbhAve kathamekenA'rbudAcalena sApatyatvamuktamityAzaGkaya pArvatImainAkAbhyAM yatkRtaM taddarzayati, mainAkena mahArNave mahAsamudre praveze kRte sati satyA pArvatyA haratanau zambhuvapuSi praveze kRte satIti / mainAkastu mahArNave pravizyA'dRzyo'bhUt pArvatI cezvaravapuSi pravizyA'dRzyA'bhUttathA cA'patyadvayamasya nirarthakameva jAtamekorbudastu svapiturabhyaNe sthitatvena dRzyatvAt sArthaka iti / tenA'sya sApatyatvamiti vRttArthaH // 38 // ____ atha kimityatrA'va'de jAtamityetaddarzayati, vAsiSThaiH smeti / vyAkhyA0 atra cA'buMde'gnikuNDodbhavosgnikuNDanAmakaM kulaM tatra samutpannaH paramAra ityabhidhayA khyAto bhUpAlo rAjA'sti smetyabhUt , smayoge ca vartamAnA'pyatItakAlaM vaktIti / kathaMbhUtaH kRtasmayaH kRto nirmito smayo'bhimAno yena sa kRtasmayaH, kaiH saha vAsiSThavasiSThavaMzodbhavaiHH saha, vasiSThavaMzodbhavAstvasya vairiNa iti taiH saha, kathaMbhUtairvAsiSThai ravazate ravAnAM zabdAnAM zatAni vAvadUkatvena yeSAM te tathA taiH / vayamasyaivaM kurma iti vadanazIlairityarthaH / athA'sya paramArabhUpAlasya sphUrjitaM varNayannAha-adyAppIti, vizvAmitranAmnA RSiNA datto yo jayastena kRtvorjitasya paramaujasvina ityarthaH / asya hi vyaktabhaktituSTena vizvAmitrarSiNA sarvatra tvaM jayI bhUyA iti varaH pradatta itItthamupanyAsaH / yasya paramArasya bhujayorbAhvorvizeSAt sphUrjitaM saphalasphUrtimattvaM gurjarA iti gurjaradezajanA adyA'pItyetadgranthakartRkAle'pyudgataH prakaTito yo harSastena gadgadA giro yeSAM te tathaivaMvidhAH santo gAyanti, kvetyAhA'rbude pUrvoktaparvate'rbude cA'sya yugapadekabANaviddhadRSaNmayamahiSavRndA dRSaNmayI mUrtiradyA'pi dRzyata iti vRttArthaH // 39 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // ityadhyAhAyamuttaradale yadupAdAnAt , sa, arbuda iti-arbuda iti nAmnA, khyAtaH khyAtimAn , giri parvataH, asti-vidyate, kIdRzo'rbudagiriH ? AzcaryanidhAnam AzcaryANAmAzcaryajanakavastUnAM nidhAnaM saMgrahasthAnam / punaH For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA tasminnabhUd ripukalatrakapolapatra vallIvitAnaparazuH paramAravaMze / zrIvairisiMha iti durdharasainyadanti dantAgrabhinnacaturarNavakUlabhittiH // 40 // [ vasantatilakAvRttam ] // OM asya catvAriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke nanu tataH kimabhUditi cettataH paramAravaMzo'bhUttasmiMzca vaMze ye bhUpA AsaMstAn nidarzayati, tasminniti, vyAkhyA0 tasmin paramAravaMze vairasiMha iti nAmnA bhUpo'bhUdathA'sya nAmasadRzaM pariNAma varNayati, kathaMbhUto'sau ripukalatrakapolapatravallIvitAnaparazU ripUNAM vairiNAM kalatrANi striyastAsAM kapolAnyeva patravallyastAsAM vitAne parazuriva parazuH / punaH kathaMbhUto'sau durdharasainyadantidantAgrabhinnacaturarNavakRlabhittirdurdhare sainye ye dantino hastinasteSAM dantAgrAbhyAM bhinnA caturarNavakUlasya catu:samudrataTasya bhittayo yena sa tatheti vRttArthaH // 40 // OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitAparAgAbhidhA vivRtiH // kaiH kIdRzaH ? khecaraiH-gaganavihAribhirvidyAdharAdibhiH, kRcchrAllaGkitadigvilaGghizikharagrAmaH kRcchrAt " stokAlpakRcchrakatipayAdasattve karaNe" [2, 2, 79] iti asattvakaraNArthe paJcamIvidhAnAt kRcchreNa kaSTena lakSita ullaGaghita iti kRcchAdhitaH, "asattve useH" [3, 2, 10] ityalup samAsaH, dizo vilayate'tyucatayA atikrAmyatIti digvilaGghI, zikharANAM grAmaH samUhaH zikharagrAmaH, khecaraiH kRcchrAhaghito digvilaGghI zikharagrAmo yasya sa tathA, ata eva kIdRzo jAta ityAha-kSmAbhRtAM-parvatAnAM madhye, agrimaH agresaraH / sa kaH ? yena-arbudagiriNA, ekena-ekAkinA, himAcalaH-himAlayaH parvataH, zikhariNAM-parvatAnAM madhye, putrIti-putravAnayamiti, lakSyaHjJeyaH, abhUt-jAtaH, himAcalo'rbudarUpatanayena putravAn iti jJAnaviSayo jAta ityarthaH, nanu himAcalasya santAnatraya vartate-pArvatI mainAko'rbudazceti, tatra santAnadvayasya kiM jAtaM ? tenApi putravAn bhavitumahatItyAzaGkApanodAyAha-mainAkena-menakAyAM himAcalapanyAM bhava iti mainAkastena, mainAkanAmnA parvatarUpeNa svaputreNa, mahArNave-mahAsamudre, satyApArvatInAmnyA svasutayA ca haratanau-zivazarIre, praveze kRte-vihite sati / ayaM bhAvaH-purA kila parvatAH pakSivat pakSadhAriNo babhUvuruDDayanaM ca cakruH, etairlokavyathA avalokyendreNa vajramAdAya pakSacchedanakarma samArabdham , asminnavasare mainAkaH samudraM pravizyAdRzyo jAtaH, pArvatI ca zivazarIraM pravizyAdRzyA jAtA, avaziSTa eko'rbudAcala ityeke vArbudagiriNA himAcalaH putravAn babhUveti paurANikakathAmAzritya vRttam / atra dvitIyacaraNe chekAnuprAsAlaGkAraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu " atidhRtyA msau jsautau gaH zArdUlavikrIDitaM haiH [ masajasatatagAH, vairiti dvAdazabhiryatiH] // 38 // niruktAbudAcale paramArAbhidhasya bhojavaMzasya paramAranAmAdyapuruSo jAta iti darzayitumAha-vAziSTherityAdinA / [sa] bhUpAlo'sti smetyanvayaH / 'sa' ityadhyAhAryamuttaradale yadupAdAnAt , sa bhUpAla:-rAjA, asti sma-babhUva, kIdRzo rAjA ? khyAtA prasiddhaH, kena nAmnA khyAtaH ? paramAra ityabhidhayA-paramAranAmnA, kutra khyAtaH ? mahImaNDale-maNDalAkArapRthivyAma , samastavasuMdharAyAmityarthaH / punaH kIdRzo rAjA ? agnikuNDodbhavA agnikuNDe vasiSThakRtahomasatkAgnikuNDe utpattirjanma yasya sa tathA, punaH kaiH kIdRzo rAjA ? vAsiSThaiH vasiSThaRSipradattaiH, varazataiH-varadAnazataiH, kRtasmayaH kRto vihitaH smayo garyo jagatAM vismayo vA yena sa tathA, sa kaH ? ityA For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] tatrAbhUdvasatiH zriyAmaparayA zrIharSa ityAkhyayA, vikhyAtaJcaturamburAzirasanAdAmnaH prazAstA bhuvaH / bhUpaH kharvitavairigarvagarimA zrIsIyakaH sAyakAH, paJceporiva yasya pauruSaguNAH keSAM na lagnA hRdi // 41 // [ zArdUlavikrIDitavRttam ] // asyaikacatvAriMzattama zlokasya vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // pha 5 zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA phra atha punasta N zyarAjAnaM darzayati, tatrA'bhUditi, vyAkhyA 0 tatra paramAravaMze, zrIsIyakanAmA bhUpo'parayA dvitIyayA'bhidhayA zrIharSo'bhUdbabhUva kathaMbhUto'sau zriyAM zobhAnAmindirANAM vA vasatiH sthAnam, punaH kathaMbhUtaH prazAstA pra prakarSeNa zAstA zAsakaH kasyA bhuvaH pRthivyAH nanvasau kiyatyA bhuvaH zAsaka ityAzaGkaya darzayati, bhuvaH kathaMbhUtAyAzcaturamburAzirasanAdAmnazcatvAro'mburAzayaH samudrA eva rasanAdAma kAmAlA yasyAH sA tathA tasyAH, catuHsamudraparyantabhuvo nAyakatvena zAsaka ityarthaH / yatazcaivaM tataH kIdRzo'yamityAha - kharvito jagdho dhvasto vairivargasya garimA gauravaM yena sa tathA, athA'sya rAjJo varNanArthamevA''ha - paJceSoriti paJceSoH kandarpasya sAyakA sa bANA iva yasya zrIharSabhUpasya guNAH keSAM sacetanAnAM hRdi hRdaye na lagnA ? api tu sarveSAM hRdaye lagnA ityartha iti vRttArthaH // 41 // 47 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 kAGkSAyAM 'vizvAmitrajayorjitasya yasya bhujayorvisphUrjitamadyApyudgataharSagadgad giro gurjarA arbude gAyanti ityanvayaH / vizvAmitrajayorjitasya = vizvAmitro gAdhirAjaputrastasya yo jayaH parAbhavastena Urjitasya balAtizayayuktasya, yasya = paramAra bhUpateH, bhujayoH = bAhroH, bhujAyugalasyetyarthaH, visphUrjitaM ceSTitam, parAkramamityarthaH, adyApi - vartamAnakAle'pi dhanapAlakavikAle'pItyarthaH, udgataharSagadgadagiraH- udgataH paramAra bhUpAlasya bhujabalAtizayAvabodhena utpanno yo harSa Anandastena gadgadA aspaSTA giro vAco yeSAM tAdRzA gurjarAH = gurjaradezavAsino lokAH, arbude - arbudagirau, gAyanti stuvanti / atreyaM kiMvadantI- purA kilArbudAcale vaziSTaRSirvasati sma, tasya nandinI dhenuH gAdhirAjaputreNa vizvAmitreNa chalAdapahRtA, ataH kupitena vaziSTaRSiNA mantrAnuccArya svAbhikuNDe AhutirdattA, tatastasmAd eko dhUmarAjanAmA vIraH samutpannaH tena vizvAmitrasainyaM saMhRtya nandinI pratyAnItA, etatkAryeNa prasanno vasiSTaRSistasya dhUmarAjasya paraM zatru mArayatIti paramAra iti guNaniSpannaM nAma kRtavAniti, etadvizeSastu padmagupta [parimala ]racitAt navasAhasAGkacaritrAdvilokanIyaH / atrAtizayoktyalaMkAraH, idaM zAdUlavikrIDitavRttam, tallakSaNaM tu " atidhRtyAM msau jsau tau gaH zArdUlavikrIDita Thai: " [ masajasatatagAH, vairiti dvAdazabhiryatiH ] iti chando'nuzAsane // 39 // For Private And Personal Use Only tasmin paramAravaMze zrIvairisiMha iti [ nRpaH ] abhUdityanvayaH / tasmin anantarazlokAbhihite, paramAravaMze= paramAranRpavaMze, zrIvairisiMha iti - zrIvairisiMha iti nAmnA prasiddhaH zrIvairisiMhanAmetyarthaH, nRpavaMzaprastAvAnnRpaH, abhUd babhUva / kIdRzo'yaM nRpaH ? ripukalatrakapolapatravallIvitAnaparazuH = ripUNAM zatrUNAM yAni kalatrANa nAryasteSAM ye kapolA gaNDasthalAni tatra yAH patravallyo drAviDakAliGgAdibhedena kastUrikAdibhirAlikhyamAnA tilakAkArAH patraracanAstAsAM yad vitAnaM samUhastatra parazustasya chedane kuThArasadRza ityarthaH / punaH kIdRza: ? durdhara sainyadantidantAgrabhinnacaturarNavakUlabhittiH - durdharA durdharSA ye sainyadantinaH senAhastinasteSAM ye dantA dazanAsteSAmayairaprabhAgaiH
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA tasyodagrayazAH samastasubhaTayAmAgragAmI sutaH, siMho durdharazatrusindhuratateH zrIsindhurAjo'bhavat / ekAdhijyadhanurjitAbdhivalayAvacchinnabhUryasya sa, zrImadvAkpatirAjadevanRpativIrAgraNIragrajaH // 42 // [zArdUlavikrIDitavRttam ] // OM asya dvAcatvAriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracita TippanakaM nAsti // OM zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA ke atha tatputraM stauti, tasyodeti, vyAkhyA0 tasya zrIharSasya sutaH sindhurAjo'bhavat , kathaMbhUtaH siMhaH siMhaparAkramI, kasyAH puro durdharazasindhurataterdudharAzca te zakrasindhurAzcairAvaNAdayastezaM tateH zreNe: puraH / asya hi mahAmadonmattamataGgajavazIkaraNasAmathyaM jagadadbhutamAsIttenetyamupanyAsaH / punaH kathaMbhUto'sau samastasubhaTagrAmAgragAmI samastAnAM subhaTAnAM grAmaH samUhastasminnagragAmI purogata ityarthaH, evaMvidho'pi kazcidyazasvI na syAdityAhapunaH kathaMbhUto'sAvudagrayazA utkaTakIrtirityarthaH / atha sAmrAjyAdhipasya tajjyeSThabhrAtuvarNanamAha-ekAdhIti-vyAkhyA0 yasya sindhurAjasyA'grajo jyeSTabandhuH zrImadvAkpatirAjadevanRpatiritinAmA, ekamadvaita jyAmadhi lakSIkRtamadhijyaM yaddhanustena kRtvA jitA'bdhivalayAvacchinnA samudravalayaparyantA bhUmiryena sa tathA'stIti vRttArthaH // 42 // + zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // bhinnAH khaNDitAzcaturNAmarNavAnAM samudrANAM kUlabhittayastaTabhittayo yena sa tathA, etena sarvadigvijayaH sUcitaH / ayaM bhAvaH-anena rAjJA catussamudraparyantA bhUmirjitA, tatra tatra vartamAnAnAM nRpANAM parAjayAt zokaprastAsteSAM rAzyo viSAdagrastatayA kapolastanamaNDalAdiSu kastUrikAdibhiH patravalInAmAlekhanaM na kurvantIti / atra luptopamA, rUpakamatizayoktizca, eteSAmajhAGgibhAvena saMkaraH / idaM vasantatilakAvRttam, tallakSaNaM tu paJcamazlokavivRtiprAnte proktam // 40 // paramAravaMzIyaM zrIvairisiMhanRpatiM varNayitvAtha tatputraM zrIsIyakanAmAnaM nRpatiM varNayati-tatrAbhUdityAdinA / tatra [sa] zrIsIyako bhUpo'bhUdityanvayaH / tatra-niruktaparamAravaMze, tatrasthAne tasyeti pAThe tasya zrIvairisiMhanRpaterityarthaH / asmin pakSe 'bhUpa:' sthAne ' sUnuH' iti pATe sUnuH putra ityarthaH 'sa' ityadhyAhAryamuttaradale yadupA dAnAt / sa zrIsIyakAzrIsIyakanAmA, bhUpaH rAjA, abhUt-vabhUva, kIdRzo'yaM rAjA ? zriyAM vasatiH, zriyAM-zobhAdInAma, AdinA vANIdharmArthakAmasampattibuddhivibhUtiprabhAkIrtivRddhisiddhayAdInAM grahaNam / vasati-nivAsasthAnam / punaH kIdRzaH ? zrIharSa ityaparayA AkhyayA vikhyAtaH zrIharSa iti dvitIyanAmnA prasiddhaH, anena prastutasya rAjJo nAmadvayaM jJApitam, eka 'zrIsIyaka' iti dvitIyaM 'zrIharSa' iti / punaH kIdRzo'yaM rAjA? bhunaH prazAstA, bhuvA-pRthivyAH, prazAstA=anuzAsanakartA, kathambhUtAyA bhuvaH ? caturamburAzirasanAdAmnaH catvArazcaturdigavasthitatvena catuHsaMkhyakA ye amburAzayaH samudrAsta eva rasanAdAma kaTIsUtraM yasyAH sA tathA tasyAH, nikhilamahImaNDalAdhipa ityarthaH / punaH kIdRzo nRpaH ? kharvitavairigarvagarimA-khavito dhAtUnAmanekArthatvAd nAzito vairiNAM garvagarimA abhimAnagauvaM yena sa tathA, kharvitasthAne ' carvita' iti pAThe tu carvito jagyo vinAzita iti yAvat / sa kaH ? yasya pauruSaguNAH paJceSoH sAyakAH iva keSAM hRdi na lagnAH santi] ityanvayaH / yasya-zrIsIyakanRpateH / pauruSaguNA parAkramaguNA udyamaguNA vA, paJcoSoH kAmadevasya sAyakA iva-bANAH iva, kAmasyeme paJca bANAH-sammohanonmAdanau ca, For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] AkIrNAghitalaH sarojakalazacchatrAdibhirlAnchanaistasyAjAyata mAMsalAyatabhujaH zrIbhoja ityaatmjH| prItyA yogya iti pratApavasatiH khyAtena muJjAkhyayA, yaH sve vAkpatirAjabhUmipatinA rAjye'bhiSiktaH svayam // 43 // [zArdUlavikrIDitavRttam ] // OM asya trayazcatvAriMzattamasya zlokasya vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracita TippanakaM nAsti // // OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha tatputravarNanamAkSipati, tasya zrIvAkpatirAjasyA''tmajo bhoja ityabhidhAnenA'bhUt , tasyA'tisulakSaNAvadAtatvena lakSaNAni varNayati, kathaMbhUto'sAvAkIrNAhitala AkIrNaM vyAptamaMhitalaM yasya sa tathA, kairlAJchanaiH, kathaMbhUtaiH sarojakalazacchatrAdibhiH sarojAni ca kamalAni ca kalazAzca chatrANi ca tAni tathA''dau yeSAM tAni tathA tairityAdikaizcikaizcaraNatalaM vyAptamastIti bhAvaH / punaH kathaMbhUto bhojo mAMsaleti, mAMsalau prabalamAMsayuktAvAyatau dI! bhujau yasya sa tathA / atha bhojasya paramparAyAtarAjyAdhipatyaM darzayati. pitreti yo bhojaH pitrA vAkpatirAjabhUmipatinA sve rAjye svayaM muJjAkhyayA khyAtena kRtvA'yaM pratApavasatiriti hetoryogya iti kRtvA'bhiSiktaH / asya hi bhojasya bAlo'yamiti kRtvA dhAvanamAtuH putro munna eva tvayA'sya vRddhimupAgatasya rAjya deyamityuktvA'bhiSiktastenA'pyasau bRddhimupetaH san sve rAjye'bhiSikta iti vRttArthaH // 43 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // zoSaNastApanastathA / stambhanazceti kAmasya zarAH paJca prakIrtitAH // " iti, keSAM janavizeSANAm , hRdi-hRdaye, na lagnAna praviSTAH, arthAt sarveSAM hRdaye praviSTAH, santIti zeSaH / atra sIyakaH sAyakA ityatra chekAnuprAso'laGkAro vRttyanuprAsazca, mithastayoH saMsRSTiH / tathA atizayoktiH, rUpakam utprekSA ca, eteSAmaGgAGgibhAvena saMkaraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu ekonacatvAriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 41 // atha bhojapitaraM varNayati tasyodanetyAdinA / tasya sa zrIsindhurAjaH suto'bhavadityanvayaH / tasya-zrIsIyakanRpateH / sa ityAdhyAhAryamuttarapade yacchabdopAdAnAt / zrIsindhurAjA zrIsindhurAjanAmA, sutA-putraH, abhavat-babhUva, kIdRzaH sindhurAjaH ? udagrayazAH-udagramuccaM yazo yasya sa tathA, " ekadigvyApinI kIrtiH, sarvadigvyApana ityuktaprazaMsA vizeSo yazaH / punaH kIdRzaH ? samastasubhaTagrAmAgragAmI-samastA ye subhaTAH zobhanA yoddhArasteSAM grAme samUhe agragAmI agresaraH / punaH kIdRzaH ? siMhA=siMhasadRzaH, kasyAH purataH siMhasadRzaH ? durdharazatrusindhuratateH-durdharA ye zatrusindhurAH zatrurUpA hastinasteSAM tateH zreNeH purataH / punaH kIdRzaH ? ekAdhijyadhanurjitAbdhivalayAvacchinnabhUH jyAmadhirUDhamadhijyam , ekamadvitIyamadhijyaM ca yad dhanustena jitA vazIkRtA abdhivalayAvacchinnA samudrarUpavalayaveSTitA bhUbhUmiyena sa tathA, samudraparyantAyAH sakalabhUmevijetetyarthaH / sa kaH ? yasya-zrIsindhurAjasya, agrajaH jyeSTho bhrAtA, astIti zeSaH / kIdRzo'grajaH ? zrImadvAkpatirAjadevanRpatiH zrIvAkpatirAjadevanAmA nRpatizca, asya muJjakSetropalabdhatvAd 'muJja' iti dvitIyaM nAma, nRpatitvaM ca prAnte sindhurAjena rAjyasamarpaNAt , sindhurAjAgrajatvaM ca prathamajAtatvAt zrIsIyakena putratvena pAlitatvAcca, arAjabIjatvAdrAjyaM tu zrIsIyakena na dattam , nRpatibhAvApekSayA 'ekAdhijyadhanurjitAbdhivalayAvacchinnabhUH' ityapi yojyam , kIdRzo'yamagrajaH ? vIrAgraNI:vIreSu zUreSu agrnniirgresrH| 'grAmAgragAmI ' ityatra chekAnuprAsAlaGkAraH' sindhura sindhuretyatra chekAnuprAso vRttyanuprAsazca, eteSAM saMsRSTiH, tathA atizayoktiluptopamA rUpakaM ca, eSAmaGgAGgibhAvena saMkaraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu aSTAtriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 42 // For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 50 www.kobatirth.org [ Tippanaka - vyAkhyA-vivRtivibhUSitA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devyA vibhrama padmavasateH karNAvataMsaM kSiteH, saubhAgyapratipakSamindumahasaH sargAdbhutaM vedhasaH / dhatte yo'vadhibhUtamIkSaNahRtAM netrAmRtaM yoSitAM rUpanyakkRtakAmamadbhutamaNistambhAbhirAmaM vapuH || 44 || [ zArdUlavikrIDitavRttam ] // asya catuzcatvAriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA atha vartamAnarAjyAdhipatitvAt paramopakAritvAttadAyattavRttezca bhojaM SaDbhiH kAvyaiH stauti / devyA iti, vyAkhyA 0 yo bhoja evaMvidhaM vapuH zarIraM dhatta iti tAvadanvayaH kIdRzaM vapuH padmavasate devyA lakSmyA vibhramasana vilAsamandiramityarthaH / punarvapuH kathaMbhUtaM kSiteH pRthivyAH karNAvataMsaM karNAbharaNamityarthaH / punaH kathaMbhUtaM vapurvedhaso vidhAtuH sarge sRSTAvadbhutaM nedRzaM vidhisRSTau vapurastIti bhAvaH / punaH kathaMbhUtaM vapurIkSaNahRtAmavadhibhUtamIkSaNena darzanena harantItIkSaNahRtasteSAM madhye'vadhibhUtaM prAptarekhaM nA'taH paraM jagati darzanIyamastIti bhAvaH / punaH kathaMbhUtaM yoSitAM netrAmRtam / punaH kathaMbhUtaM vapU rUpeNa nyakkRtastiraskRtaH kAmaH kandarpo yena tattathA / punarvapuH kathaMbhUtamadbhutamaNistambhAbhirAmamadbhuto yo maNistambho ratnastambhastadvadabhirAmaM bandhuramityarthaM iti vRttArthaH // 44 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 " atha vartamAnarAjyAdhIzatvAt prastutakathAkaraNakAraNatvAd bhojarAjaM saptabhirvRttairvarNayati-AkIrNAGghritala ityAdinA / tasya zrIbhoja ityAtmajo'jAyatetyanvayaH / tasya zrI sindhurAjanRpateH, zrIbhoja itizrIbhoja iti nAmnA prasiddhaH, AtmajaH putraH, ajAyata =jAtaH, kaiH kIdRzaH ? sarojakalazacchatrAdibhirlAcchanairAkIrNA tilaH, sarojakalazacchatrAdibhiH = sarojaM kamalaM kalazaH kumbhaH chatramAtapatraM tAni Adaya AdibhUtAni yeSAM tAni tathA taiH, AdipadAt zrIvatsAdayaH, lAJchanaiH=tAdRzarekhArUpeNAvasthitaiH satpuruSalakSaNaiH, AkIrNAGghritalaH = vyAptacaraNatalaH anena sAmudrikazAstradRSTayo ttamapurutratA jJApitA, yaduktam - " chatraM tAmarasaM dhanU rathavaro dambholikUrmAGkuzA, vApIsvastikatoraNAni ca saraH paJcAnanaH pAdapaH / cakraM zaMkhagajau samudrakalazau prAsAdamatsyA yavA, yUpastUpakamaNDalunyavanibhRt sacAmaro darpaNaH // 1 // ukSA patAkA kamalAbhiSekaH sudAma kekI ghanapuNyabhAjAm / ' / punaH kIdRzo bhojaH ? mAMsalAyatabhujaH-mAMsalau balavatyarthe lavidhAnAd balavantau Ayatau dIrghaM ca bhujau bAhU yasya sa tathA anena bAhubalamaizvaryaM cAveditam, " dIrghabAhu na caizvaryaM na mAMsopacitaM sukham // " / punaH kIdRzaH ? pratApavasatiH - pratApasthAnam, pratApazAlItyarthaH punaH kIdRzaH ? yo mukhyayA khyAtena vAkpatirAjabhUmipatinA yogya iti sve rAjye svayaM prItyA'bhiSiktaH, yaH = bhojaH, paJcAzattamazlokastha 'tasya' iti tatpadApekSayA'yaM yacchabdasya nirdeza:, evamuttaratrApi / muJjAkhyayA - muanAmnA, khyAtena prasiddhena, muAkhyarajjusAdhanatRNavizeSasya kSetrAdupalabdhatvena muJjanAmnA prasiddhiM gatenetyarthaH, vAkpatirAjabhUmipatinA = vAkpatirAjadevanAmnA nRpeNa, yogya iti = rAjyadhurAdhAraNasamartho'yamiti matvA, sve rAjye - AtmIyarAjye, svayam - AtmanA, na tu bhojapitrA sindhurAjena prItyA - premNA, abhiSiktaH savidhi sthApitaH / atrAyaM bhAvaH - zrI sIyakanRpateH purA putro nAsIt, ekadA kenacitkAraNena nirgatena rAjJA mujAkhyatRNakSetre kenacinmukto bAlo vilokitaH, aputrasya mamAyaM putro bhavatviti dhiyA gRhItazca, tataH zRGgArasundarIrAjJyai samarpitaH, tayApi parivardhitaH, 'vAkyatirAjadeva, iti tasya nAma vihitam prasiddhistu muJjakSetropalabdhatvAd muJjanAmnA jAtA, kiyatA kAlena padmAbhidharAzyAH putro jAtaH, tasya 'sindhurAja' iti nAma nirmitam, evaM ca sIyakasya dvau putrau jAtau, jyeSTaH pAlitaputro muJjanAmA, dvitIyo'GgajaH sindhurAjanAmA, tatra rAjabIjatvAt sindhurAjAya rAjyaM samarpitam / sindhurAjasya ca bhojanAmA putro jAtaH, sa yadA paJcavArSiko jAtastadA nijamaraNamAsannaM matvA sindhurAjena mujo'bhihitaH, yaduta, idaM rAjyaM te samarpayAmi, tavotsaGge ca For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] AyAtA zaradityudIrya muditairdAraiH puro darzitA, lIlodyAnabhavA navAH sumanasaH saptacchadakSmAruhAm / yatsainyAgamazaGkinAmasuhRdAmAkRSTagandhA iva, zvAsaiH khedanirAyatairvidadhire sayaH zirovedanAm ||45 // [ zArdUlavikrIDitavRttam ] // 51 5 asya paJcacatvAriMzattamasya zlokasya vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // phra 5 zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA phra athA'sya pratApaM varNayati, AyAteti / vyAkhyA0 yatsainyAgamazaGkinAmasuhRdAmamitrANAM khedanirAyatairnitarAM khedayuktaH zvAsairivotprekSyate, AkRSTa AkRSya gRhIto gandho yeSAM te tathaivaMvidhAH saptacchadakSmAruhAM saptapatratarUNAM lIlodyAnabhavAH krIDoyAnasaMjAtA muditairdAraiH strIbhirAyAteyaM zaradityudIyektvA darzitA evaMvidhAH sumanasaH puSpANi sadyaH zIghraM zirovedanAM vidadhire cakuH, ayaM bhAvaH - AyantaM zaradRtuM dRSTvA'vazyamayaM bhojo'smAkamuparyAyAsyatIti zaGkAkulAnAM vairiNAM bhayajvaraprAdurbhAvAnmUrdhni vedanA babhUva tatra kaverutprekSA caivaM, zaradAgamamuditasvastrIjanadarzitazirovedanAjananasvabhAvakasaptacchadapuSpadarzanAnantarasaMjAtasakhedaniHzvAsacchalena tadAghrANato jJAyate zirovedanA jAteti vRttArthaH // 45 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 bAlaM bhojaM sthApayAmi, bhoje yogyatAM yAte tasmai rAjyaM deyamiti / muJjenApi tathaiva kRtamiti / muJjasyAparanAma -- vAkpatirAjadeva ' ityasti tatra pramANam - " dhanajaya ityanenAtmAnaM vAkpatirAjadevAparanAmno muJjabhUbhujaH sabhAyAmAkhyat / ' iti sAhityadarpaNa bhUmikAlekho'pi // 'rAjabhUmipati' iti padena punaruktavadAbhAsAlaGkAraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam, talakSaNaM tu aSTAtriMzattama zlokavizrutiprAnte proktam // 43 // bhojarAjazarIraM varNayati-devyA ityAdinA / yo vapurdhate ityanvayaH / yaH = bhojarAjaH, vapuH - zarIram, dhatte = dadhAti / kIdRzaM vapuH ? padmavasaterdevyA vibhramasadma padmavasateH padmaM kamalaM tadeva vasatirnivAsasthAnaM yasyAH sA tathA tasyAH, kamalavAsinyA ityarthaH, devyAH - devatAyAH, lakSmIdevyA ityarthaH, vibhramasthAnaM - vilAsamandiram anena lakSmIsannidhAnaM zobhAbAhulyaM cAveditam / punaH kIdRzaM ? kSiteH pRthivyAH, mahIrUpamahilAyA ityarthaH, karNAvataMsaM= karNAbhUSaNam, anena vasundharAvalabhatvamAveditam / punaH kIdRzam ? indumahasaH saubhAgyapratipakSam, indumahasaH candrajyotsnAyAH, saubhAgyapratipakSaM saubhAgyasya priyatAyAH pratipakSa pratikUlam, candrajyotsnAto'pyadhikakAntizAlItyarthaH, etena pracurazItalakAntimattvaM sUcitam / punaH kIdRzaM ? vedhasaH sargAdbhutam / vedhasaH = brahmaNaH sargAdbhutaM = sarge sRSTiracanAyAmadbhutamAzcaryajanakam vidhAtRsRSTau etAdRzamapUrvaM vastu nirmitam ? iti janAnAmAzcaryajanakamityarthaH, anena sarvottamatA sUcitA / punaH kIdRzam ? IkSaNahRtAmavadhibhUtam IkSaNahRtAM - nayanAkarSiNAM vastUnAm, avadhibhUtaM = sImArUpam, yato'dhikaM nAnyannayanAkarSItyarthaH anena nayanAndanapradAnAtireko jJApitaH / punaH kIdRzaM ? yoSitAM netrAmRtam, yoSitAM = nArINAm kIdRzInAm ? IkSaNahRtAm = nayanAbhyAM mAnavamanohAriNInAm, netrAmRtaM = nayanAnandadAne sudhopamam anena bAlAnAmapi sunirIkSaNIyatA bodhitA / punaH kIdRzam ? rUpanyakkRtakArma= rUpeNa varNena nyakkRtastiraskRtaH kAmo madano yena tattathA, anena zarIravarNAtireko varNitaH, punaH kIdRzam ? adbhuta - maNistambhAbhirAmam adbhuto yo maNistambhastadvad abhirAmaM sundaram anena draDhimA racanAguNaH prabhAguNazca darzitaH / atra mAlArUparUpakAlaGkAraH, atizayoktizca, etayoH saMkaraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam, tallakSaNaM tu aSTAtriMzattama zlokavivRtiprAnte proktam // 44 // For Private And Personal Use Only bhojapratApasUcatAya bhojaripUNAM zaradi kIdRzI dazA bhavatItyAha - AyAtA zaradityAdinA / saptacchadakSmAruhAM sumanasaH sadyaH zirovedanAM vidadhire ityanvayaH / saptacchadakSmAruhAM sapta sapta chadAH parNAni pratiparNaM yeSAM tAdRzA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 52 www.kobatirth.org [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutvA yaM sahasAssgataM nijapurAt trAsena nirgacchatAM, zatrUNAmavarodhanairjalalavaprasyandatimyatpuTAH / zuna pallavinyupavane vApyAM navAmbhoruhi, krIDAdrau ca muhurmuhurvigalitagrIvairvimuktA dRzaH // 46 // [ zArdUlavikrIDitavRttam ] // asya SaTcatvAriMzattama zlokasya vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // 5 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA pha athA'syA''gamanazratraNAdvairibhistadvazAbhizca kiM kRtamiti darzayati, zrutveti, vyAkhyA0 amuM bhojaM sahasA''gataM zrutvA nijapurAnnijanagarAt trAsenAsskasmikabhayena nirgacchatAM zatrUNAM vairiNAmavarodhanairantaH purairjalasya vA bindavo jalalavAstAn prasyandati zravatIti tatprasyandi, evaMvidhaM timyannimIlatpuTaM yAsAM tAstathaivaMvidhA dRzo dRSTaya eteSu sthAnakeSu vimuktAH sthApitAH / kathaMbhUtairantaHpurairvivalitagrIvaiviM vizeSeNa valitA grIvA yaiste tathA taiH / kAni tAni sthAnAnItyAha- zubhra sadmani dhavalamandire tairdRzaH sthApitA ityarthaH / pallavini navapallave, upavane gRhAsannakAnane, vApyAM dIrghikAyAm, navAnyambhoruhANi yatra tattasminnevaMvidhe krIDAdrAveteSu sthAneSu nijabharnRpazcAnirgacchadbhirantaHpurairvAraM vAraM grIvA vAlayitvA locanAni nyastAnIti vRttArthaH // 46 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 ye kSmAruho vRkSAsteSAm svapuSpagandhena zirovedanAjanaka vRkSavizeSANAmityarthaH / sumanasaH puSpANi, sadyaH zIghram, zirovedanAM = mastakapIDAm, vidadhire - cakuH / kIdRzAH sumanasaH ? zarad AyAtA ityudIrya muditairdAraiH purodarzitAH, zarad=AzvinakArtikamAsAtmaka RtuvizeSaH, yuddhayAtrAhaH kAla iti guptArthaH, AyAtA - prAptA, zarayeva saptaparNapuSpANAM prAdurbhAvaH, idAnIM ca tAni puSpANi jAtAni ataH zarad AyAteti bhAvaH / ityudIrya evaM kathayitvA muditaiH saptaparIpuSpAvalokana harSitaiH, dAraiH nArIjanaiH puraH = agre, lIlodyAnavartinAM saptaparNatarUNAM zAkhAstavakevityarthaH / darzitAH =darzanaM kAritAH, etena vinodArthaM lIlodyAnavihAro darzitaH / kIdRzAH ? lIlodyAnabhavAH= lIlArthamudyAnamArAmastatra bhavA jAtAH / punaH kIdRzAH ? navAH - navInA na tu prAcInAH / keSAM zirovedanAM vidadhire ? yatsainyAgamazaGkinAm asuhRdAm yatsainyAgamazaGkinAM yasya bhojasya sainyAgamazaGkinAM sainyAgamane zaGkAvatAm, yuddhArhaH zaratkAlaH samAyAto'to bhojasainyamAgamiSyatIti zaGkAvatAm asuhRdAM - bhojaripunRpANAm / kaiH kIdRzA iva santaH sumanasaH zirovedanAM vidadhire ? atrotprekSate khedanirAyataH zvAsairAkRSTagandhA iva, khedanirAyataiH = khedena bhojasainyAgamanazaGkAjanitaviSAdena nirAyatairatidIdhaiH, zvAsaiH nAsika vAyubhiH AkRSTagandhA iva gRhItagandhA iva AghAtA ivetyarthaH evaMvidhA iva santaH zirovedanAM vidadhire / atrAyaM bhAvaH - zaratsamayArambhe lIlodyAne bhojArinRpA nArIbhiH sAkaM viharanti tatra praphullAni saptadalakusumAni samavalokya sAnandA nArIjanA nijanijasvAminaH prati vadanti, yaduta-svAmin AyAtA zarad vilokayemAni navAni saptadalakusumAni etadAkarNyAmI arinRpA vicArayanti, yaduta, samAyAtaH zaratkAlaH, sa ca yuddhayAtrArhaH asmin kAle rAjAno yoddhuM nirgacchanti, kadAcit sasainyo bhoja Agami Syati tadA'smAkaM kiM bhAvIti na jJAyate iti vicAraNayA sakhedA dIrghazvAsAn vidadhati, bhayAkrAntacintayA zirovyathApi jAyate, atra kaverutprekSA - iyaM zirovedanA nirukta puSpagandhagrahaNena jAtA, yatastAni AghrAtAni dIrghazvAsairiti / atrotprekSA'tizayoktyA saMkIryate / idaM zArdUlavikrIDitavRttam, talakSaNaM tu aSTAtriMzattama zlokavivRtiprAnte proktam // 45 // bhojAgamanavArtAzravaNena tadarINAM kIdRzI dazA jAteti varNayati - zrutvetyAdinA / zatrUNAmavarodhanairdRzo vimuktA ityanvayaH / zatrUNAM=bhojaripUNAM nRpANAm, avarodhanaiH = antaHpuranArIjanaiH dRzaH = nayanAni vimuktAH-avaloka For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] mAsAdeSu truTitazikharazvabhralabdhapravezaiH, pAtaH prAtastuhinasalilaiH zArvaraiH snApitAni / dhanyAH zanye yadarinagare sthANuliGgAni zAkhAhastasrastaiH kusumanikaraiH pAdapAH pUjayanti // 47 // [mandAkrAntAvRttam ] // OM asya saptacatvAriMzattamasya zlokasya vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracita TippanakaM nAsti // // // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA hai atha vairiSu nirgateSu tannagare yadabhUttadAha-zUnye yadarinagare yasya bhojasyA'rINAM vairiNAM nagare dhanyA iti vakSyamANakRtyakaraNAt prazaMsAhaH pAdapA vRkSAH, zAkhA eva hastAH zAkhAhastAstebhyaH srastAcyutAstairevaMvidhaiH kusumanikaraiH sthANuliGgAni zambholiGgAni pUjayanti / nanu snAnapUrvaM pUjanaM yuktaM tena tatsnApanaM vAcyamityAzaGkayA''ha kathaMbhUtAni sthANuliGgAni snApitAni snAnaM kAritAni, kaistuhinasalilaistuSArajalaiH, kathaMbhUtaiH zArvaraiH zarvarIsambandhibhI rAtrau patitaiH, punaH kathaMbhUtaistruTitazikharazvabhralabdhapravezastruTitAni yAni zikharANi teSAM zvabhrANi pAtAlAni teSu labdhaH pravezo yaistathA taiH, tadantaHpraviSTairityarthaH / keSu prAsAdeSu devatAyataneSu, kathaM prAtaH prAtaH prabhAte prabhAte truTitazikharaprAsAdapraviSTatuhinasnApitAni zambhuliGgAni zAkhAhastapatitaiH puSpardhanyA iva dhanyAH pAdapAH pUjayantIti vRttArthaH // 47 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // nakarmaNi vyApRtAH / kIdRzAnAM zatrUNAM ? sahasA''gataM yaM zrutvA trAsena nijapurAd nirgacchatAm , sahasA-zIghnam , Agatam-AyAtam, yaM-bhojarAjam , zrutvA-AkarNya, trAsena Akasmikabhayena, nijapurAt-nijanagarAt , svarAjadhAnIta ityarthaH / nirgacchatAM nissaratAm / kIdRzo dRzaH ? jalalavaprasyandatimyatpuTAH-jalalavA nijapatinA saha gamane rAjadhAnIviyogavanavAsAdivicAraNAjanitaduHkhavegena ye azrujalabindavasteSAM prasyandena kSaraNena timyantau ArdIbhavantau puTau puTAkArau kanInikAcchAdako tvagvizeSau yAsAM tAstathA / kutra dRzo vimuktAH zumedhavale, sadmani-gRhe, dhavalaprAsAde ityarthaH / punaH kutra ? pallavini-navInapatrasamUhazAlini, upavane-gRhAsannakAnane / punaH kutra ? navAmbhoruhi-navInakamalavatyAm, vApyAM-vApikAyAm / punaH kutra ? krIDAdrau-krIDAparvate ca / kIdRzairantaHpuranArIjanaiH ? muhurmuhuH punaH punaH, vivalitagrIvaiH-vivalitA grIvA yeSAM tAni tathA taiH, punaH kadAmISAM manoharavastUnAM mIlanaM bhaviSyatIti vicAraNayA punaH punIvAM vAlayitvA pazyadbhirityarthaH / atrAtizayoktiralaGkAraH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu aSTAtriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 46 // atha vairinRpeSu nirgateSu tannagarasya kIdRzI dazA jAtetyAha-prAsAdeSvityAdinA / yadarinagare pAdapAH sthANuliGgAni pUjayantItyanvayaH / yadarinagare yasya bhojasya arinagare ripunagaryAm , pAdapAH vRkSAH,sthANuliGgAni% zivaliGgAni, pUjayanti-zivaliGgapUjAM kurvantItyarthaH / nanu devapUjAM tu mAnavAH kurvanti kathamatra vRkSA ityAzaGkaya nagarIvizeSaNamAha-kIDaze'rinagare ? zUnye bhojarAjenAtIva bhagnatvAdudvAsite nirjane, janAbhAvAd vRkSAH pUjayantItyarthaH / kutra sthitAni zivaliGgAni ? prAsAdeSa-devamandireSu / nanu pUjA snapanapUrvikA bhavati kathamiha zivaliGgAnAM snapanamityAzaGkaya zivaliGgavizeSaNamAha-kIdRzAni liGgAni ? prAtaH prAtaH zAvarastuhinasalilaiH snApitAni, prAtaH prAtaHpratidinaM prabhAte, zArvaraiH-rajanIbhavaiH, tuhinasalilaiH himajalaiH, snApitAni-snAnaM kAritAni / nanu himajalAni tu anAvRtapradeze patanti kathaM taimandirAntarvartinAM liGgAnAM snAnaM bhavatItyAzaGkaya himajalavizeSaNamAha-kIdRzaihimajalaiH? truTitazikharazvabhralabdhapravezaiH truTitAnAM zikharANAM zvazreSu chidreSu labdhaH prAptaH pravezo yastAdRzaiH / kaiH pAdapAH pUjayanti ? kusumanikaraiH-puSpasamudAyaiH / nanu puSpapUjA hastAbhyAM puSpamocane ti bhavati sA vRkSANAM kathaM sambhavatItyAzaGkaya puSpasamudAyavizeSaNamAha-kIdRzaiH kusumanikaraiH ? zAkhAhastAste zAkhArUpA ye hastAstebhyaH sastaiH patitaH, kIdRzA vRkSAH ? dhanyAH niruktakAryakaraNAt prazaMsAhAH / atra rUpakAtizayoktyalaGkArau / idaM mandAkrAntAvRttam , tallakSaNaMtu "mo bhnau tau gau ca dhairmandAkrAntA [ mabhanatatagagAH dhairiti caturbhiryatiH ] iti chando'nuzAsane // 47 // For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA atra yasya doSNItyAdayazcattvAraH zlokA mudritagranthe na dRzyante, kintvaye meghavAnanRpavarNane santIti nAsmAmiratra vyAkhyAtAH, TippanikAkAreNa tu bhojavarNanaparatvenAtra vyAkhyAtAH, te ceme 5 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // yasya doNi sphuraddhetau pratIye vibudhairdhavam / bauddhatarka ivArthAnAM rAjJAM nAzo niranvayaH // 1 [pathyAvRttam ] // latAvanaparikSipte ninye yadaribhinizA / vindhyAdrestalparucire na vezmani nve'shmni|| 2 [ navipulAvRttam // antardagdhAguruzucAvApa yasya jagatpateH / nArINAM saMhatizcAruveSAkArAgRhe ratim // 3 [navipulAvRttam // dRSTvA vairasya vairasyamujjhitAstro ripuvrajaH / yasmin vizvasya vizvasya kulasya kuzalaM vyadhAt // 4 [pathyAvRttam // yasyetyAdi / pratIye pratItaH, ko ? nAzo-vighAtaH, keSAM ? rAjJAm-arinRpANAm , kiMbhUto ? niranvayo'pagatavaMzaH, kaiH pratIye ? vibudhaiH devaiH, kasmin sati ? doSNi-bAhau, kIdRze ? sphuraddhetau-dedIpyamAnapraharaNe, kasya ? yasya-bhojarAjasya, kasminniva keSAM ? bauddhatarka ivArthAnAM yathA bauddhapramANazAstre nAzo vibudhaiH viziSTapaNDitaiH, pratIye-pratIto'rthAnAM ghaTAdInAm , kIdRzo ? niranvayo-'nugamarahito na[STa] syApi dravyasyottarakSaNA'nusaraNamastItyarthaH, kiMbhUte bauddhatarke ? sphuraddhetau-dedIpyamAnasvabhAvAdiliGge, kathaM pratIye ? dhuvaMnizcitam // 1 // latetyAdi, yadaribhiH yasya bhojanRpasyAribhiH zatrubhiH, nizA rAtriH, ninye-nItA, kasmin ? azmani dapadi, na vezmani-na gRhe, kasya azmani ? vindhyAndreH, bhayena vindhyagirimArUDhA araya ityarthaH, kIdRze'zmani vezmani ca ? talpaM-zayanIyaM tadvadrucire-sukumArapRthuvAdiguNai ramye talpena rucire dIpte, tathA navenUtane, tathA latAvanaparikSipte-azokacampakalatAvanapariveSTite vezmani vallIvanagahanacchanne'zmanyadRzya ityarthaH // 2 // antarityAdi / yasya-bhojarAjasya, kiMbhUtasya ? jagatpateH-bhuvanarakSakasya, nArINAM saMhatiH strIvRndam , Apa-lebhe, kAM ? rati-prItimAsaktiM vA, kva ? gRhe vezmani, kIdRzI ? cAruveSAkArA-cAru ramyau veSAkArau nepathyAkRtI yasyAH sA tathoktA, cAruveSo vA AkAro yasyAH sA tathoktA, kIdRze gRhe ? antardagdhAguruzucauantarmadhye dagdhaM yadaguru kRSNAgurukASTaM tena zuci-pavitraM sugandhItyartho'nyatra yasya jagatpaterarINAM sahati vApa na prAptavatI, kAM ? rati-sukham , kva ? kArAgRhe-guptau, kIdRzI ? cAruveSA-ramyanepathyA, punaH kiMbhUtA ! dagdhA-saMtaptA, kva ? antaH-madhye citta ityarthaH, kena ? guruzucA-bRhacchokena // 3 // [dRSTvetyAdi] ripuvrajaH arisamUhaH, vyadhAt-kRtavAn, kiM ? kuzalaM-kalyANam , kasya ? kulasyavaMzasya, kiMbhUtasya ? vizvasya-sarvasya, kiM kRtvA ? vizvasya-vizvAsa kRtvA, kasmin ? yasmin-bhojadeve, kathaMbhUto riputrajaH ? ujjhitAstraH tyaktAyudhaH, kiMkRtvA ? dRSTvA avalokya, kiM ? vairasyaM virasatAM, kasya ? cairasya-virodhasya // 4 // For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] yeSAM sainyabharAhitoragapatizrAnti prayAtAM vahirjAyante sthagitA himAMzumahasaH zvetAtapatrairdizaH / AbhAnti prabhavo nRNAmitaravat te'pyAgatAH sevayA, yasyAnekajanAkule nijavapurmAtrAH sabhAmaNDape // 48 // // [zArdUlavikrIDitavRttam // OM vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // yeSAmityAdi / sainyabharAhitoragapatizrAnti senAsaMbhArakRtanAgarAjakhedaM yathA bhavati tathA, prayAtAMgacchatAm , kva ? bahiH bahiHpradezam , mAtrA-parigrahaH parivAro vA // 48 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan atha kRtadigvijayasyA'sya yadabhUttadAha-yeSAmiti vyAkhyA0 yasya bhojasya sevayA'nekajanAkule sabhAmaNDape te'pi nRNAM prabhavo narezA itaravatsAmAnyalokavannijavapurmAtrAstyaktasakalaparivArA AgatA AyAtA iti / ke te rAjAna ityAha-sainyabhareNA'hitA sthApitA uragapateH zeSanAgasya zrAntiH zramo yathA syAttathA prayAtAM pragacchatAM yeSAM himAMzumahasazcandratejasaH zvetairdhavalairAtapatrairdizaH sthagitA AbhAntIti vRttArthaH // 48 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // atha kIdRzA nRpAH kRtadigvijayasya bhojasya sevAM kurvantIti darzayati-yeSAmityAdinA / yasya sabhAmaNDape te nRNAM prabhavo'pItaravadAbhAntItyanvayaH / yasya bhojarAjasya, sabhAmaNDape-sabhArUpamaNDape na tu guptapradeze, te, nRNAM manujAnAm, prabhavo'pi-svAmino'pi, rAjAno'pItyarthaH, AstAmitare janAH, itaravat-sAmAnyamanujavat , AbhAnti-dRzyante / kIdRze sabhAmaNDape ? anekajanAkule-sacivAdipracurajanasaMkule na tu janazUnye / kIdRzA rAjAnaH ? sevayA AyAtAH, sevayA sevArUpahetunA, sevArthamityarthaH, AyAtA:-AgatAH / punaH kIdRzAH ? nijava. purmAtrAH nijaM vapuH zarIrameva mAtrA paricchedo yeSAM te tathA, " paricchadApamAneSu dhane karNavibhUSaNe / akSarAvayave mAtrA mAtra kAsnye'vadhAraNe // " iti zAsvataH / paricchadazabdazca-upakaraNe, hastyazvarathapadAtau, vastrAdibhUSaNe, parivAre ca vartate / tathA ca tyaktopakaraNAstyaktahastyazvarathapadAtayastyaktavastrAdibhUSaNAsyaktaparivArA vetyarthaH / anena 'itaravat' iti yaduktaM tatsamarthitam / te ke rAjAnaH ? sainyabharAhitoragapatizrAnti bahiH prayAtAM yeSAM zvetAtapatraiH sthagitA dizo himAMzumahaso jAyante / sainyabharAhitoragapatizrAnti-idaM prayANakriyAvizeSaNam , tadarthastu sainyasya yo bharo bhArastena AhitA sthApitA kRtA ugarapateH zeSanAgasya zrAntiH zramo yathA bhavati tathA bahiH prayAtAMsvanagarAdanyatra prayANaM kurvatAm , yeSAmU-idAnI bhojasevArthamAgatAnAM nRpANAm , zvetAtapatraiH sphaTikamuktAdinimitatayA dhavalacchatraiH, sthagitAH-AcchAditAH, dizaH AzAH, himAMzumahasaH-himAMzozcandrasya mahastejo jyotsnA yAsu tAstathA, candrajyotsnAkalitA iva, jAyante bhvnti| ayaM bhAvaH-yeSAM nRpANAM prayANe sati pracurasainyabhAreNa zeSanAgasya zramo bhavati, sphaTikAdinirmitadhavalAtapatranikaraizca dizazcandrajyotsnAkalitA iva bhavanti, evaMvidhA api nRpAH sAmAnyajanavadekAkinaH samAgatya bhoja sevanta iti / atrotprekSA rUpakam , parasparaM saMsRSTiH, / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu aSTAtriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 48 // For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA na svapne'pi samAzritA ripujanaM mlAniM gatA nonnatau, lagnA sAdhuguNadviSAM zucitayA karNe na duSTAtmanAm / nirdoSA'hamanena dikSu gamite yAtmIyavArtAmiva, vyAkartuM vrajati sma yasya tarasA kIrtiH surendrAlayam // 49 // [ zArdUlavikrIDitavRttam // OM vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // tarasA-zIghram // 49 // 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA 9 atha yazovarNanArthamAha-yasya kIrtirityamunA prakAreNA''tmIyavAtA vyAkartuM bhASayitumivotprekSyate / surendrAlayamUrdhvalokaM tarasA vrajati sma zIghraM jagAmetyarthaH / itizabdoktAM vAtI darzayati, nirdoSA satyahamanena rAjJA dikSu gamiteti, atha nirdoSatvamevA''mano vyaktIkaroti, svapne'pyahaM ripujana na samAzritA, nA'pyetadbhUpasyonatAvahaM mlAni gatA, sAdhuguNadviSAM duSTAtmanAM karNe zucitayA'haM na lagnA, ityetAvadoSAbhAve satyapyahamanenetastato bhrAmiteti vArtAkathanAya surendrAlayaM yatkIrtiryAtIti vRttArthaH // 49 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // atha bhojarAjayazo varNayati-na svapne'pItyAdinA / yasya kIrtiH surendrAlayaM tarasA najati smetynvyH| yasya zrIbhojarAjasya, kIrtiH yazaH, surendrAlaya-devarAjabhavanam , devalokamityarthaH, tarasA-zIghram, vrajati sma jagAma, devalokaparyantaM prasRteti bhAvaH / atrotprekSate kaviH kimarthaM devalokaM jagAma ? AtmIyavAtI vyAkartumiva, AtmIyavAtA-nijasamAcAram , vyAkartumiva-kathayitumiva, kIdRzIM vAtA ? nirdoSA'hamanena dikSu gamiteti, nirdoSA-doSarahitA, ahaM-kIrtiH, anena bhojarAjena, dikSu-AzAsu, gamitA-bhramitA, itastataH paryaTanaM kAritetyarthaH, anena kIrteH sarvatra prasAraH sUcitaH, iti-evaMprakArAM vArtAm / kathaM nirdoSA ? yataH svapne'pi ripujanaM na samAzritA, unnatau mlAni na gatA, sAdhuguNadviSAM duSTAtmanAM karNe zucitayA na lagnA, tato nirdoSetyarthaH / hetuhetumadbhAvena vyAkhyAnAd ityarthalAbhaH, svapne'pi-nidrAvasthAyAmapi AstAM jAgaraNAvasthAyAm , ripujanabhojazatrum , na samAzritA-nAzrayatvena svIkRtavatI, anena ye bhojaripavaste na kIrtibhAjanamiti sUcitam / unnatau-udaye vRddhau vA, mlAniM tejohInatAm, mandatAmityarthaH, na gatAna prAptA, anena pratidinaM bhojakIrtyA varddhamAna udayo jJApitaH / sAdhuguNadviSAM-uttamaguNadveSavatAM vA, duSTAtmanA-durjanAnAm, karNe-zrotre, zucitayApavitratayA, na lagnA-na praviSTA, aditadviparItAnAM sajjanAnAM karNakoTare praviSTA, anena sajjanAnAM purato bhoja kIrtivarNanaM bhavatIti sUcitam , atra vrajatIveti kriyotprekSAlaGkAraH, atizayoktiH, ekasyaiva 'aham' iti padasya sakalakriyAbhUtaktapratyaye'nvayAd dIpakAlaGkAraH, eSAM mitho nairapekSyAt saMsRSTiH / idaM zArdUlavikrIDitavRttam , tallakSaNaM tu aSTAtriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 49 // OM asya paJcAzattamasya zlokasya vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAsti // // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // athaitAvadrUpavarNane kimityetatkathAkaraNaprayojanaM darzitamityetaddarzayati, niHzeSeti, vyAkhyA0 niHzeSavAGmayavido'pi samastazAstrajJAturapi jinAgamoktA jinapravacanoktAH kathAH zrotuM samupajAtakutUhalasya saMjAtakautukasyA'vadAtacaritasya rAjJo bhojasya vinodahetoH sphuTaH prakaTo'dbhuto rasaH zRGgArAdiko yasyAH sA tatheyaM kathA mayA raciteti / bhojarAjavinoda evA'tra prayojanaM darzitaM bhavatIti vRttArthaH // 50 // For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] niHzeSavAGmayavido'pi jinAgamoktAH, zrotuM kathAH samupajAtakutUhalasya / tasyAvadAtacaritasya vinodaheto, rAjJaH sphuTAdbhutarasA racitA katheyam // 50 // [ vasantatilakAttam ] saptabhiH kulakam / / AsId dvijanmAkhilamadhyadeza-prakAzasAGkAzyanivezajanmA / alabdha devarSiriti prasiddhiM, yo dAnavarpitvavibhUSito'pi // 51 // [ upajAtivRttam ] // Wan vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // alabdha devarSiriti prasiddhi [ alabdha- ] yo labdhavAn prAptavAn , kAM ? prasiddhi prakhyAm , kathaM ? devarSiriti-devamuniriti, sa kathaM ? dAnavarSitvavibhUSito-dAnavamunitvazobhito'pi, virodhasUcakaparihAraH punardevapiriti nAma dAnavarSitvaM-vitaraNavarSivaM tena vibhUSito dInAnAthAdidAtetyarthaH // 51 // // zrImatpanasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan atha kathAkAraH pitAmahapitRstavanapUrvakaM svanAmA''viSkaroti, AsIditi, vyAkhyA0 akhilaH samasto yo madhyadezastasya prakAzaH prakaTanaM yasmAt sa evaMvidho yaH zAMGkAsyanAmA nivezastasmin janma utpattiryasya sa tathA tAdRzo dvijanmA brAhmaNa AsIt / madhyadezamadhyavartizAMkAsyanivezotpannabrAhmaNa ityarthaH / sa kiMnAmA brAhmaNa ityAha alabdheti, vyAkhyA0 yo brAhmaNo nAmnA devarSiriti prasiddhimalabdha prAptavAniti, atra vizeSaNavyaGgayatAM darzayati, yaH kathaMbhUto dAnavarSinvavibhaSito'pi, yo hi dAnavarSiH syAt sa kathaM devarSiH, ayaM ca devarSirapi dAnavarSitvavibhUSita ityetacitram / spaSTArthastu dAnavarSicaM dAnavRSTistayA vibhUSito devarSiriti ca nAmnA pratIta iti vRttArthaH // 51 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // mAtiriktasakalazAstrajJAturapi, jinAgamoktA:-jinapravacanapratipAhitAH kathAH-caritrANi, zrotum-AkarNayitum , zravaNAyetyarthaH, samupajAtakutUhalasya-samupajAta kutUhalagapUrvaraso yasya sa tathA tasya / punaH kIdRzasya ? avadAtacaritasya avadAtaM bhanojJaM caritaM caritraM yasya sa tathA tasya / kIdRzI kathA racitA ? sphuTAdbhutarasA sphuTAH prakaTA adbhutA AzcaryajanakA rasAH zRGgArAdayo yasyAM sA tathA / atra rUpakakAvyaliGgAlaGkArau / idaM vasantatilakAvRttam talakSaNaM tu paJcamazlokavivRtiprAnte proktam // 50 // atha nijapitAmahaM varNayati-AsIdityAdinA / [sa] dvijanmA AsIdityanvayaH / 'sa' ityadhyAhAryamuttaradale yadupAdAnAt , dvijanmA brAhmaNaH, AsIda-abhavat / kIdRzaH ? akhilamadhyadezaprakAzasAGkAzyanivezajanmA akhila: samagro yo madhyadezaH "himapadvindhyayormadhyaM yat prAk vinazanAdati / pratyageva prayAgAca madhyadezaH prakIrtitaH // " ityukto dezavizeSastatra prakAza:-prakAzate iti prakAzaH prakAzanazAlI yaH sAMkAzyanivezaH sAkAiyAbhidhAnaM nagaraM tatra janma utpattiyasya sa tathA / saGkAzena nivRttam , " supanthyAdeyaH" [ 6, 2, 84 ] iti vyatyayaH / sAGkAzya cAsau nivezo nagaraM ca sAGkAiyanivezaH / "niveza: sainyavinyAse nyAse draGgavivAhayoH / " ityanekArthasaMgrahaH, drako nagaram , yathA--" dviSAM nivezeSu varapravezaH kAryoM nUpaiH..." / etannagaranAma "apAye'vadhirapAdAnam" [2, 2, 29 ] itisUtrabRhadvRttau kalikAlasarvajJazrIhemacandrasUrIzvaraiH pradarzitam , yathA-sAGkAzyakebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarA iti, [atra sAGkAzyakaiH pATaliputrakANAM samaguNatvAd yaH sAmyaM jJAtavAn sa prakarSAzrayeNa punarbuddhayA pRthak kRtvA vAkyaM prayuGkte iti siddhApAdAnasaMjJA, iti taduparibRhanyAse ] etannagaramidAnImidAnIntanAH saMyuktaprAnte pharukhAbAda jillA iti prasiddha vibhAge 'saMkisa' iti khyAtaM darzayanti / atha prastutamanusarAmaH sa kaH ? yo dAnavarSitvavibhUSito'pi devarSiriti khyAtimalabdha, yA brAhmaNaH, dAnavarSitvavibhUSito'pi-dAnavamunitvenAlaGkRto'pi, For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA zAstreSvadhItI kuzalaH kriyAsu, bandhe ca bodhe ca girAM prakRSTaH / tasyAtmajanmA samabhUnmahAtmA, devaH svayambhUriva sarvadevaH // 52 // [ indravajrAvRttam ] / Wan vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // zAstreSvityAdi / AtmajanmA-putro brahmApyAtmanA janma yasya sa tathokta ubhayoH sarvavizeSaNAni yojyAni // 52 // Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // atha tatputraM svasya pitaraM stuvannAha-zAstreSviti, vyAkhyA0 tasya devarAtmajanmA putraH svayambhUrdeva zva zambhuriva sarvadevaH pariNAmato nAmatazca samabhUdvabhUva / kathaMbhUtaH zAstreSvadhItI paNDitaH, punaH kathaMbhUtaH kalAsu kuzalo dakSaH, caH punararthe punaH kathaMbhUto girAM vAcAM bandhe racanAyAM, bodhe samyagjJAne, prakRSTaH pradhAna iti vRttArthaH // 52 // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // dAnavamunirapi, devarSiH devamuniH, iti-evaMprakArAm , khyAti-prasiddhim , alabdha-labdhavAn , atra yo dAnavamuniH sa devamunina bhavitumarhati devadAnavayovirodhAditi virodhastatparihAre'yaM prakAraH-dAnavarSitvavibhUSitaH dAnaM varSayati dInAnAthAdibhyo dadAtIti dAnavarSI tasya bhAvena vibhUSitaH devarSiriti- devarSi ' itinAmnA khyAti prasiddhim , alabdha-labdhavAn , devarSinAmetyarthaH / atra virodhAbhAsAlaGkAraH, chekAnuprAsavRttyanuprAsAbhyAM saMsRSTiH / idamupajAtivRktam . prathamacaturthapAdayorindravajrA, dvitIyatRtIyapAdayorupendravajrA, etayoH saMkareNopajAtiH, yaduktaM chando'nuzAsane-" tau jagAvindravajrA" "jatajA gAvupendravajrA" " etayoH parayozca saMkara upajAtizcaturdazadhA" [ etayorindravajropendravajrayoH saGkaro'nyo'nyapAdamIlanamupajAtiriti ] // 51 // atha sarvadevAbhidhaM nijapitaraM stauti-zAstreSvadhItItyAdinA / tasya sarvadeva AtmajanmA samabhUdityanvayaH / tasya zrIdevarSinAmno viprasya, sarvadevaH sarvadevanAmA, AtmajanmA-putraH, samabhUt sambabhUva, saMjAta ityarthaH / kIdRzaH ! zAstreSvadhItI-zAstrANi adhItAni yena sa zAstreSu adhItI, adhItazAstranikara ityarthaH / " vyApye kena" [2, 2, 99] iti karmaNi saptamI / punaH kIdRzaH ? kriyAsu-dharmakAryeSu vyavahArakAryeSu ca, kuzala:= caturaH / punaH kIdRzaH ? girAM bandhe bodhe prakRSTaH, girAM-vANInAm , bandhe-racanAyAm , granthakaraNa ityarthaH, bodhe-jJAne, zAstrapratipAditArthajJAne ityarthaH, prakRSTaH pradhAnaH / punaH kIdRzaH ? mahAtmA-mahAn guNagaNADhya AtmA yasya sa tathA / ka za? svayambhUrdeva iva-brahmA iva / kIdRzo brahmA ? AtmajanmA-AtmanA svayaM janma yasya sa tathA, yaduktaM purANe " hiraNyavarNamabhavadatrANDamudakezayam / tatra jajJe svayaM brahmA svayambhUrlokavizrutaH // " punaH kIdRzo brahmA ? mahAtmA-paramAtmA tanmatAnusAribhistathAGgIkArAt / punaH kIdRzo brahmA ? sarvadevA-sarveSAM prANinAM devaH, punaH kIdRzo brahmA ? zAstravadhItI-zAstrANi vedA adhItAni 'iMk smaraNe' iti vacanAt prathamataH smRtAni yena sa tathA, prathamataH smRtasakalaveda ityarthaH / punaH kIdRzo brahmA ? kriyAsu-jagadracanAsu kuzalaH nipuNaH / punaH kIdRzo brahmA ? girAM-vANInAm , bandhe-racanAyAm , bodhe-jJAne ca, prakRSTaH pradhAnaH, vividhagrantharacanAzaktiyuktaH, vividhagranthabodhayuktazcetyarthaH / yadvA girAM-vedarUpavANInAm , bandhe-mukharUpasthAnasthApane prakRSTaH pradhAnaH, caturbhimukhaizcatuNI vedAnAM dhAraNe nipuNa ityarthaH, yadvA girAM-nijatanayAyAH sarasvatyAH, bandheputrIsnehenAliGganAdau hastAdinA bandhane veSTane, bodhe-tanmanobhAvavijJAne ca prakRSTaH-nipuNaH, atra pUpimAlaGkAraH / tRtIyapAde'ntyAnuprAsaH, dvitIyapAde chekAnuprAsaH, eSAM parasparanarapekSyAt saMsRSTiH / idamindravajrAvRttam, tallakSaNaM tu gatazlokavivRtiprAnte proktam // 52 // For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] tajjanmA janakAGghripaGkajaraja sevAptavidyAlayo, vimaH zrIdhanapAla ityavizadAmetAmabadhnAt kathAm / akSuNNo'pi viviktasUktiracane yaH sarvavidyAbdhinA, zrImujena sarasvatIti sadasi kSoNibhRtA vyAhRtaH // 53 // [ zArdUlavikrIDitavRttam // OM asya tripaJcAzattamasya zlokasya vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM TippanakaM nAstika OM zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA 5 atha pitAmahapitRvarNanAnantaramAtmAnaM kathAbandhakatvena darzayati, tajanmeti / vyAkhyA0 tataH sarvadevAjanmotpattiyasyA'sau tajanmA tatputro'tha putro'pi kazcidavinItatvena pitRcaraNasevako na syAdityAha-kathaMbhUto'sau janakasya pituraMhI caraNau tAveva paGkaje kamale tayo rajaH parAgastasya sevayA''ptaH prApto vidyAyA lavo binduryana sa tathA / zrIdhanapAlanAmA vipra etAM kathAmabadhnAdvabandhetyanvayaH / kathaMbhUtAmavizadAM tathAvidhabandharahitAmidaM ca vastvetatkavegarvAbhAvasUcanaparam / nanvetatkRtakathAyAstadA''deyatvaM syAdyadA'sya mahatpuruSAGgIkRtatvaM syAdityetaddarzayati, akSuNNo'pIti, viviktAH subaddhA yAH sUktayaH suSTu vacanAni tAsAM racane'kSuNNo'pyasamartho'pi yo dhanapAlaH sadasi sabhAyAM sarvavidyAbdhinA zrImukhena mahIbhRtA sarasvatIti birudena vyAhRto bhASitaH, akSuNNo'pIti vacanamAtmano'nauddhatyadarzanArthamanyathaivaM sati sarasvatIbirudameva na saMbhavet / tathA ca muJjarAjAbhimatapaNDitasyA'sya kRterAdeyatvameveti vRttArthaH // 53 // Wan zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // atha prastutakathAkartRtvena svaparicayamAha-tajjanmetyAdinA / [sa] tajjanmA zrIdhanapAla iti vipra etAM kathAmabadhnAdityanvayaH / 'sa' ityadhyAhAryamuttaradale yadupAdAnAt , tajjanmA-tasmAt sarvadevanAmno viprAd janma utpattiryasya sa tathA, sarvadevavipraputra ityarthaH / dhanapAla iti-dhanapAlanAmnA prasiddhaH, vipraH brAhmaNaH, etAM prastutAM tilakamaJjarInAmnIm , kathAm-AkhyAyikAlakSaNaM prabandham , abadhnAt-aracayat , medavivakSayA anyArthavibhaktyA nirdezaH, nanu kathAyA vakSyamANatvena kathaM bhUtakAliko nirdeza iti ceducyate prAk kathAM kRtvA tadanu pIThikAkaraNe na bhUtanirdezo virodhaM vahati, yadvA dhanapAlena vAradvayaM tilakamaJjarI racitA, tatra pUrvA bhojena nAzitA, iyamuttarA, asyAH pIThikAbhAge pUrvaracitAmAzritya bhUtakAlanirdezo na virodhamAvahati / kIdRzo dhanapAla: ? janakAdhripaGkajarajAsevAptavidyAlavA-janakasya pituradhripaGkajayozcaraNakamalayoryad rajo dhUlI tasya sevayA AptaH prApto vidyAyA lavoM'zo yena sa tathA, anena pitRsevAprasAdo garvaparihArazca darzitaH / kIdRzo'pi dhanapAla etAM kathAmabadhnAt ? viviktasUktiracane akSuNNo'pi, viviktasUktiracane-vivekayutAH pavitrA vA yAH sUktayaH subhASitAni tAsAM racane racanAyAm , akSupraNo'pi-abhyAsarahito'pi / sa kaH ? yaH zrImujena kSoNibhRtA sadasi sarasvatIti vyAhRtaH, yaH zrImuJjanazrImuJjanAmnA, kSoNibhRtA-bhUpAlena, sadasi-sabhAyAm , sarasvatIti-he sarasvati ! sarasvatIsvarUpa ! Agaccha, yadvA Agato'yaM sarasvatI sarasvatIrUpa ityAdinA, vyAhRtaH-bhASitaH kathito vA / kIdRzena mujena ? sarvavidyAbdhinAsakalavidyAsAgareNa / kIdRzI kathAm / avizadAM na vidyate vizadA uttamA kathA yasyA upari sA tathA tAm, anupamAmityarthaH / atrAtizayokti chekavRttyanuprAsena rUpakeNa kAvyaliGgena ca saMsRjyate / idaM zArdUlavikrIDitavRttama, tallakSaNaM tu aSTayAtriMzattamazlokavivRtiprAnte proktam // 53 // // iti zrItilakamaJjarIpIThikA // For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA ___ asti ramyatAnirastasakalasuralokA svapadApahArazaGkitazatakratuprArthitena zatatamakratuvAJchAvicchedArthamiva pArthivAnAmikSvAkUgAmutpAditA prajApatinA [a], // vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // astItyAdi nagarIvarNakaH / zatakratuH-indraH // a|| Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA Wan athoktaprayojanAdirayaM kathAmAracayati, asti ramyatatyArabhyottarakozaleSvayodhyeti paryantamuttarakozaladezevayodhyA nAma nagarthastIti bhAvaH / atha tasyA vizeSaNAnyAha-RthaMbhUtA'yodhyA, ramyatAnirastasakalasuralokA-manojJatvena nirastaH sakalasvargaloko yayA sA tathA, punaH kathaMbhUtA, utpAditA-niSpAditA, kena prajApatinA-brahmaNA, kimarthaM zatatamakratuvAJchAvicchedArtha zatatamo yaH RturyAgo devapUjAvizeSastasya vAJchAvinAzAya, ivotprekSAyAM, keSAM pArthivAnAM, kathaMbhUtAnAmikSvAkRNAmikSvAkuvaMzodbhavAnAM, nanu prajApatinA kathameSAM tadvAJchAvicchedo vihita iti vizeSaNadvArA darzayati, kathaMbhUtana prajApatinA svapadApahArazaGkitazatakratuprArthitena, svasya / svapadamindrapadaM tasyA'pahAra uddAlanaM tena zaGkito yaH zatakraturindrastatprArthitana, ayaM bhAvo'yodhyA hi suralokAdhikatvena sAmAnyanirmitA kathaM saMbhavati, tena loke paramokRSTena brahmaNA nirmitetyutprekSyate / nanutannirmANe tu zatatamaRtuvAJchAvicchedaH kathaM prayojanamiti cecchRNu, atrA''yutprekSayaivA'rtho nigadyata ikSvAkupArthivairhi navanavatipUjAvizeSAH kRtA yAvaca teSAM shttmpuujaavishessvaanych| sagutpannA tAvadindreNa jJAtamebhiH zatatamapUjAphalaka matpadamavazyaM grAhya tathA ca kathamahaM bhaviSyAnIti vicintya brahmaNaH prArthitaM yattvayaiteSAM zatatamakratuvAJchAvicchedaH kArya iti, tatprArthanAbhanmabhIruNA brahmaNA suralokAdapyadhikA'yodhyA nirmitA, tAM ca dRSTvA taizcintitaM yacchatatamakratulabhyaM svargAdhipatya taJcaitannagaryAdhipatyena labdhameveti teSAM tadvAJchAvicchedo jAta iti tAtparyAthaiH // a|| // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // ___ kRtamaGgalAcaraNAdipIThikAbhAgaH kaviH kathAM kathayati-asti ramyatetyAdinA / uttarakozaleSu 'ayodhyA' iti yathArthAbhidhAnA nagarI astItyanvayaH / uttarakozaleSu-kozaladezottaravibhAge, kozalazabdasya dezavizeSavAcitvAd bahuvacanena nirdezaH, ayodhyeti='ayodhyA' itinAmnI, yathArthAbhidhAnA=arthamavayavArthamanatikamya vartata iti yathArtham , yathArthamabhidhAnaM nAma yasyAH sA tathA, avayavArthazca yoddhaM zakyA yodhyA, na yocyA ayodhyA, pracurarakSaNasAdhanakalitatayA ripubhiranAkramaNIyeti bhAvaH / nagarI "puNyakriyAdinipuNaizcAturvarNyajanaiyutA / anekajAtisambaddhA naikazilpisamAkulA / sarvadaivatasambadA nagarItyabhidhIyate " ityuktA purI, asti-vidyate / kIdRzI nagarI ? ramyatAnirastasamastasuralokA-ramyatayA ramaNItayA nirasto'dharIkRtaH samastaH sakala: suraloko devapradezo yayA sA tathA / atrAtizayoktiralaGkAraH / kIdRzIya nagarI ? utpAditeva-nirmiteva, kena ! prajApatinA-brahmaNA, kIdRzena prajApatinA ? svapadApahArazaGkitazatakratumAthitena-svapadamindrarUpA nijapadavI tasyApahAre'paharaNe zaGkito yaH zatakraturindrastena prArthitena, kimarthaM prArthitena ? ikSvAkUNAM pArthivAnAM zatatamakratuvAJchAvicchedArtham, ikSvAkRNAmikSvAkuvaMzajAtAnAm , pArthivAnAM rAjJAm , zatatamakratuvAJchAvicchedArtha-zatatamasya kratorazvabhedhAkhyayajJasya yA vAJchA icchA tasyA vicchedArtha vinAzArtham / atrotprekSAlaGkAraH / ayaM bhAvaH-yaH katUnAM zataM kuryAt sa indro bhavati 'azvamedhazatAdindro jAyate' iti zruteH, ikSvAkubhUpAlenevanavatiH RtavaH kRtA yadi zatatama RtaM kariSyanti tadA mamendrapadavI tadAyattA bhaviSyatIti zaGkAvatA indreNa brahmA prArthitaH -yaduta, amISAM bhUpAnAM zatatamakratuvAJchA. vicchedo yathA bhavettathA kartavyamiti, brahmaNA ca svargAdapi sundarIya nagarI racitA yAM dRSTayA niruktabhUpAnAM svargacchA tatkAraNIbhUtazatatamakratuvAJchA ca vilInA [ yadvA kimartha nirmitA ! ikSvAkUNAM pArthivAnAM zatatamakratavAJchAvigchedArthamiti yojanA / anAya bhAvaH-yadIbhe ikSvAkubhUpAlAH zatatamaM RtuM kariSyanti tadA mamendrapadavI tadAdhitA bhaviSyatIti zAvatA indreNa brahmA pArthitaH-yaduta, svargAdapi sundarI etannagarI karaNIyA yena tAmavalokyame bhUpAH svarga tatsAdhanaM zatatama RtuM ca neccheyuH, tato brahmaNeyaM nagarI nirmitA // // For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] vRttojjvalavarNazAlinI karNikevAmbhoruhasya madhyabhAgamalaGkRtya sthitA bhAratavarSasya [A], tuSAradhavalabhittinA vizAlavapreNa parigatA prAkAreNa [3], vipulasopAnasugamAvatAravApIzatasamAkulAI, vivadhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // vRttojjvalavarNazAlinI-zIlanirmalA ye varNA brAhmaNAdayastaiH zAlinI ca zobhAyamAnA purI, karNikA ca bIjakozazca vRttA vartulA dhavalavarNazAlinI ca // aa|| vaprastaTaH // 3 // 5 zrImatya malAgaravivudharacitA vyAkhyA 5 punaH kathaMbhUtA'yodhyA, vRttojjvaleti, ambhoruhasveja kAlasyeva bhAratavarSasya bharatakSetrasya madhyabhAgamalaGkRtya karNikeva sthitA, karNikAyodhyayoH sAnyaM darzayati, kathaMbhUtA'yodhyA karNika ca, vRttojjvalavarNazAlinI vRnenA''cAreNojjalo varSoM brAhmaNAdikaratena zAlinI, ka ika pakSe tu vRttA vRttAkArojjvalavarNaH zvetavarNastena zAlinIti // A // punarayodhyA kathaMbhUtA parigatA vyAsA, kena prAkAreNa bAyakoTTena, kathaMbhUtena tupAreti, tupAvaddhimavaddhavalA bhittiryasya sa tathA tena, kathaMbhUtena vizAlavapreNa vizAlo vistIrNo vapro'ntaH koTTo yatra sa tathA tena, // i|| punaH kathaMbhUnA'yo yA, vipuleti vipulaidistI : sopA sugamo'vatAra uttaraNaM yAsAM tAstathaivaMvidhA vApyo dIrghikAstAbhiH samAkuleti // ii|| // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? bhAratavarSasya bharatakSetrasya, madhyabhAga-madhyapradezam , alaGkRtya-zobhayitvA, sthitA-sthitizAlinI / keva sthitA ? karNikeva-yathA karNikA bIjakoSaH, ambhoruhasya-kamalasya, madhyabhAgamA laRtya sthitA tathA, kITazI nagarI kIdRzI ca karNikA ? vRttojjvalavarNazAlinI-janarIpakSe vRttena sadAcAreNa ujjvalAH pavitrA ye varNA brAhmaNAdayastaiH zAlate zlAghAvatI bhavatIti tathA, karNikApakSe vRttA vartulAkArA ujjvalA vikAsinI varNazAlinI pItAdivarNazAlinI ca yadvA ujjvalaM kanakaM tadvarNazAlinI yadvA ujjvalo vizado dIpto vA yo varNastena zAlate ilAghavatI bhavatItyevaMzIleti tthaa| "vRttaM vRttau dRDhe gRte, caritre vatule chndsytiitaadhiityovRte|" ityanekArthasaMgrahaH, "gurupUjA ghRNA zaucaM satyamindriyanigrahaH / pravartana hitAnAM ca tatsarvaM vRttamucyate // " ujjvalastu vikAsini, zRGgAre vizade dIpte' ityanekArthasaMgrahaH / ujjvala svarNa, itizabdastomamahAnidhiH / "varNo guNAkSarayazaH-zuklAdibrAhmaNAdiSu / varNaH stutau kathAyAM ca varNaH syAdbhedarUpayoH // " iti zAsvataH / atra zleSAnuprANito. tprekSAlaGkAraH // A // punaH kIdRzI nagarI ! prAkAreNa-koTrena, parigatA-veSTitA, kIdRzena prAkAreNa ? tuSAradhavalabhittinAtuSAro himaM kapUraM vA tadvad dhavalA zubhrA bhittiryasya sa tathA tena / punaH kIdRzena ? vizAlavapreNa vizAlo vistRto vapraH parikhoghRtamRttikAstUparUpA prAkArAdhArabhUtA mUlabhUmiyasya sa tathA tena, "cayo vapro'sya pIThabhUH" [ asya prAkArasya pIThabhUmUlabhUmiH ] ityabhidhAnacintAmaNi: / atra luptopanAlaGkAraH // i|| ____ punaH kIdRzI nagarI ? vipulasopAnasugamAvatAravApIzatasamAkulA=vipulaiH vistRtaiH sopAnaiH pASANAdiracitAvataraNasAdhanaiH sugamaH sukhakaro'vatAro'vataraNaM yAsu tAdRzInAM vApInAM jalAzayavizeSANAM zataiH samAkulA vyAptA, "zatena dhanubhiH puSkaraNI, tribhirdIrghikA, caturbhioNa: paJcabhistaDAgaH / droNAd dazaguNA vApI / " iti zabdastomamahAnidhiH // ii|| For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA manorathAnAmapi durvilaDvena plavamAnakarimakarakumbhIrabhISaNomiNA jalapatibimbitaprAkAracchalena jalarAzizaGkayA mainAkamanveSTumantaHmaviSTahimavateva mahatA khAtavalayena veSTitA [3], pavanapaTucalitadhavaladhvajakalArjAmadagnyamArgaNAhatakauJjAdicchiTTairivodbhrAntarAjahaMsairAzAnirgamamArgAyamANaizcaturbhiratyuccai!purairupetA [1], Wan zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA Wan punaH kathaMbhUtA'yodhyA, mahateti, mahatyA khAtikayA veSTitA, kathaMbhUtena khAtavalayenA'ntaHpraviSTahimavate vA'ntarmadhye praviTo himavAn parvato yatra sa tathA tena, ivetyutprekSAyAM, kena jalaprabimbitaprAkAracchalena khAtikAjalapratibimbitakoTTachadmanA, kimarthamasau tatra praviSTa ityAha-kiMkartumanveSTra cIkSituM ke mainAkaM mainAkanAmakaM svaputraM, kayA jalarAzizaGkayA samudrAzayetyarthaH / atha khAtavalayasya samudraupamyaM vizeSaNAbhyAM draDhayati, kathaMbhUtena khAtavalayena manorathAnAmapi durvilacenna, tallaGkane manorathA api kartumazakyA ityarthaH / punaH khAtavalayena kathaMbhUtena plavamAnakarimakarakumbhIrabhISaNomiNAplavamAnAstarantaH kariNo hastino makarA matsyAH kumbhIrA jalajIvavizeSAstISaNA bhayakAriNa UrmayaH kalolA yasya sa tathA teneti / / u // punaH kathaMbhUtA'yodhyA'nyuccaizcaturbhirgopuraiH pratolIbhirupetA, kathaMbhUtairgopuraiH pavanapaTucalitadhavaladhvajakalApaiH pavanena vAyunA paTu yathA syAttathA calitaH kampito dhavala vajakalApo yeSAM te tathA taiH, jAmadagnyamArgaNAhatakojAdichidreriva, ivotprekSyate, jamadagnerapatyaM jAmadagnyaH parazurAmastasya mArgaNA bANAstairAhato viddhaH kojAdriH kaujaparvatastasya chidrANIva chidrANi tairgopuracchalena jAtAnyevaMvidhAni kauJjAdichidrANItyarthaH / kathaMbhUtaistacchiTTairiti, udbhAnteti, kampitadhvajacchalAtUddhAntA uccalitA rAjahaMsA yeSu tAni tathA tairvajAnAM zvetavarNatvena rAjahaMsotprekSyatvam / punaH kathaMbhUtairgopuraistacchidrezvA''zAnirgamamArgAyamANairAzAsu dikSu nirganaM viharaNaM mArgAyamANA gaveSayanto janA yeSu te tathA taisteSu gopureSu sthitvA janAH pUrveya pazcimeyamityAdidigvibhAgaM nirNayantItyarthaH / kojAdichidrapakSe tvAzAnirgama mArgAyamANA haMsA yeSu te tathA tairityarthaH ||uu| // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? mahatA sAtavalayena veSTitA, mahatA-vizAlena, khAtavalayena-khAtaM parikhA, tadeva valayAkAratvAd valayaM tena veSTitA-AvRtA / kIdRzena khAtavalayena ? manorathAnAmapi-abhilASANAmapi,durvilajenaduH khena laGyate'tikramya gamyate iti durvilaGgastena tathA, yadvilaGghane manorathA api duSkarA AstAM pAragamanavAteti bhAvaH / punaH kIdRzena khAtaklayena ? plavamAnakarimakarakumbhIrabhISaNormiNA-'lavamAnAstaranto ye kariNo jalahastino makarAH svanAmakhyAtA jalajantuvizeSAH kumbhIrA jalasUkarAstairbhISaNA bhayAnakA urmayaH kallolA yasmin tena tathA / punaH kIdRzeneva khAtavalayena ? antaHpraviSTahimavateva-antaHpraviSTo madhyagato himavAn himAcalo yatra tena tathaiva, kayA rItyA himavAnantaH praviSTaH ? jalapratibimbitaprAkAracchalena-jale khAtodake pratibimbita AsanavartitayA pratibimbarUpeNa dRzyamAno yaH prAkArastasya chalena vyAjena / kiM kartuM himavAn antaHpraviSTaH ? mainAkamainAkanAmAnaM svaputram, anveSTum adRzyatAM gataM draSTum , anveSaNAyetyarthaH, nanu mainAkastu samudraM pravizyAdRzyo jAtaH kathamatrAnveSaNA! jalarAzizaGkayA-prastutakhAtasya vizAlAgAdhatayA himavato jaladhizaGkA jAtA, ato mainAkAnveSaNAyAntaH praviSTa ityarthaH / atrotprekSArUpakAlaGkArau // u|| punaH kIdRzI nagarI ? gopuraiH=nagaradvAraiH, upetA-sahitA, kIdRzairgopuraiH ? pavanapaTucalitadhavaladhvajakalApaiH-paTu yathA syAttathA calita iti pahuMcalitaH, pavanaiH paTucalito dhavalavajAnAM zvetapatAkAnAM kalApaH samUho yeSu te tathA taiH / kIdRzairiva gopuraiH ? jAmadagnyamArgaNAhatakaunAdricchidreriva-jAmadagnyasya parazurAmasya For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI [63 mAMzuzikharAgrajvalatkanakakalazaiH sudhApadhavalamAkAravalayitairamaramandiramaNDalaimaNDalitamogamadhyapravezitonmaNiphaNAsahakhaM zeSAhimupahasadbhirudbhAsitacakharA [R, kharApatajjalavisarasAraNIsiktasAndravAladrumardumatalaniSAdinA parizrAntapathikalokena pratidi // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ke ___punaH kathaMbhUtA'yodhyA, udbhAsitacatvarodbhAsitaM prakAzitaM catvaraM yasyAH sA tathA, kairamaramandiramaNDalairdevagRhasamUhairityarthaH, kathaMbhUtaiH prAMzuzikharAgrajvalatkanakakalazaiH prAMzUnyucchritAni yAni zikharANi teSAmagreSu jvalanto dIptimantaH kanakakalazA yeSu te tathA taiH / punaHkathaMbhUtaiH sudhApaGkadhavalaprAkAravalayitaiH sudhApaGkenA'mRtakardamena liptatvAddhavalA ye prAkArAstaibalayitairvalayAkArIkRtairata eva taiH kiM kurvadbhipahasadbhiH, kaM zeSAhi zeSanAga, kathaMbhUtaM maNDaliteti, maNDalitasya maNDalIbhUtasya bhogasya dehasya madhye pravezitamevaMvidhaM sat , uddhvaM maNayo yatra tadevaMvidhaM phaNAsahasraM yena sa tathA tamityarthaH // R|| punaH kathaMbhUtA'yodhyA zyAmAyamAnaparisarA zyAma ivA''caran zyAmAyamAnaH parisaro bahirbhAgo yasyAH sA tathA, kairArAmaiH kAnanaiH, kathaMbhUta ramarakAnanAnukAribhinandanavanAnukAribhirityarthaH / punaH kathaMbhUtaiH pratidivasamiti pratidinamunmIlantI vikasantI nIlA zyAmA kAntiryeSu te tathA taiH / atrotprekSAmAha-ivotprekSyate dinakaraNa sUryeNA''kRpya saMcAryamANAni kSepyamAnAni sakalAni zarvarItimirANi rAtrisambandhidhvAntAni yeSu te tathA tainanu sUryeNaitAvAnAkSepaH kimarthaM kriyata ityAha-svasantatiprabhavapArthivaprItaye, ikSvAkuvaMzasya sUryaprabhavatvena svasantatau prabhavA ye pArthivA ikSvAkurAjAsteSAM prItaye / tarhi tathAvidheSu vaneSu samAyAtAH santaH prItiM prApnuvantIti sUryeNeva tAni tathA kRtAnIti / punarArAmaiH kathaMbhUtaiH kSaNamapyamucyamAnamanobhavabhavAnIbhavanaiH, kSaNamapi samayamapyamucyamAno manobhavaH kandarpo yeSu tAnyevaMvidhAni bhavAnIbhavanAni pArvatImandirANi prAsAdA yeSu te tathA taiH / nanu manobhavasya kenA'mucyamAnatvamityAha bhuja // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| mArgaNairvANairAhatasya tADitasya kauAdreH krauJcaparvatasya chiTTairiva vivarairiva, "kruJcatIti kruJcaH prajJAdyaNi krauJcaH, kaukho'pi " itybhidhaancintaamnnivRttiH| punaH kIdRzopuraiH ? udghAntarAjahaMsaiH-ud UdhvaM bhrAntAH pavanakampitahaMsasadRzadhavalapatAkAbhirdhAntiviSayA rAjahaMsA raktavarNacaraNacaJcuyuktAH zvetavarNA haMsavizeSA yeSu te tathA taiH, kauJjAdricchidrapakSe udghAntA upari bhramaNaM kRtavanta iti / punaH kIdRzairgopuraiH ! AzAnirgamamArgAyamANaiH AzAnAM dizA nirgameSu niSkramaNeSu mArgAyamANairvizAlatayA caturdigavasthitatayA ca mArgasadRzAcaraNakAribhiH, mArgatulyairiti bhAvaH / punaH kIdRzairgopuraiH ? atyucaiH-atizayenovaM gataiH, katisaMkhyakargopuraiH ? caturbhiH catussaMkhyakaiH / atrotprekSAtizayoktyoH saMsRSTiH // U / / punaH kIdRzI nagarI ! amaramandiramaNDalaiH devamandirasamudAyaiH, udbhAsitacatvarA-udbhAsitAni prakAzitAni catvarANi aGgaNAni yasyAH sA tathA / kIdRzairamaramandiramaNDalaiH ? prAMzuzikharAgrajvalatkanakakalazaiH-prAMzUnAmuccAnAM zikharANAmagreSu jvalanto dIpyamAnAH kanakakalazAH suvarNakumbhA yatra tAni tathA taiH / punaH kIdRzaiH ? sudhApaGkadhavalaprAkAravalayitaiH=sudhAparUna tAmbUlacarvaNopayogicUrNAkhyadravyalepena dhavalA ye prAkArAstairvalayitaiH veSTitaiH / ata eva kiM kurvadbhiH ? zeSAhi-zeSanAgam , upahasadbhiH-upahAsa kurvadbhiH, kIdRzaM zeSAhiM ! maNDalitabhogamadhyapravezitonmaNiphaNAsahasra-maNDalitasya vartulAkAra prApitasya bhogasya dehasya madhye pravezitam unmaNi uparibhAgasthA maNayo yatra evaMvidhaM ca phaNAsahasraM yasya sa tathA tam / vartuladehasthAnApannA dhavalaprAkAravalayaveSTitA mandirabhAgAH, phaNAsthAnApannAni zikharANi, maNisthAnApannAH kanakakalazAH, tatra tatra zobhAtirekeNa zeSanAgasyopahAsaH / atra kAvyaliGgamalaGkAro'tizayoktyA saMsUjyate // R|| For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA vasamAkarNyamAnamadhuratAraghaTIyantracItkAraiH parityaktasakalavyApAreNa pauravanitAmukhArpitadRzA savikriyaM prajalpatA paThatA gAyatA ca bhujaGgajanasamAjena kSaNamapyamucyamAnamanobhavabhavabhavAnIbhavanaiH pratidivasamadhikAdhikonmIlannIlakAntibhiH svasantatiprabhavapArthivabhItaye dinakareNevAkRSyasaJcAryamANasakalazarvarItimirairamarakAnanAnukAribhirArAmaiH zyAmAyamAnaparisarA [R.] vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tipanakam // prisrH-pryntH|| R|| // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA hai GgajanasamAjena bhujaGgajanA gaNikApatayasteSAM samAjenaikIbhUtatvAt pariSadA vRndenetyarthaH, kiM kurvatA bhujama janasamAjena savikriyaM vikriyAsahitaM yathA syAttathA prajalpatA lapatA paTatA bhaNatA gAyatA gAnaM buddhatA, punaH kathaMbhUtena bhujaGgajanasamAjena pauravanitAmukhArvitadRSTinA nagarastrIvadanadattacakSupA'ta evaM kathaMbhUtena punastena parityaktasakalavyApAreNeti / atha punaH kathaMbhUtairArAmaistvati tvarayA vegena patanti yAni jalAni teSAM visaraH samUho yasyAM sA tathaivaMvidhA sAriNI kulyA tayA sitAH sekaM prApitAH sAndrAH sarasA vAlaTumA vATavRkSA yeSu te tathA taiH / punaH kathaMbhUtairArAmaiH, AkayetyAkaNyamAnAH santo madhuratarA ghaTIyantrasyA'raghaTTasya cItkArA yeSu te tathA tairAkarNyamAnAH kenetyAha-parIti, zramavatA pathikajagenetyarthaH / ata eva tA kabhUtena drumatalanipAdinA drumatalopaviTenetyarthaH // 3 // OM zrIvijayalAghaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? ArAmaiH kelivanaiH, zyAmAyamAnaparisarA-zyAmAyamAnaH zyAma iva dRzyamAnaH parisaraH svasamIpastho bahirbhAgo yasyA : sA tathA / kIdRzairArAbhaiH / tvarApatajalavisarasAraNIsiktasAndrabAladrumaiH tvarayA vegena patatAM jalAnAM visaraH samudAyo yatra tAdRzI yA saraNI kulyA kRtrimakSudranadI tayA siktA secanaM prApitA sAndrA niviDA vAladrumA laghuvRkSA yeSu te tathA naiH / punaH kIdRzairArAmaiH ? dumatalaniSAdinA parizrAntapathikalokena pratidivasamAkarNyamAnamadhuratAraghaTIyantracItkAraiH, dramatalanipAdinA vRkSAdhobhAganiSaNNena, parizrAntapathikalokena-parizramayuktapravAsijanasamudAyena, jAtAvekavacanam , pratidivasaM-dine dine, AkarNyamAnamadhuratAraghaTIyantracItkAraiH AkarNyamAnAH zrUyamANA madhurAH karNapriyAstArA dIrghA ghaTIyantrasya araghaTTanAmno jaloddhAraNayantrasya cItkArA yeSu te tathA taiH / punaH kIdRzairArAmaiH ? parityaktasakalavyApAreNa pauravanitAmukhArpitadRzA savikriya prajalpatA paThatA gAyatA ca bhujaMgasamAjena kSaNamAyamucyamAnamanobhavabhavabhavAnIbhavanaiH / parityaktasakalavyApAreNa= parityakto mukto sakalavyApAro vilAsAtiriktaM sakalaM kArya yena sa tathA tena, pauravanitAmukhArpitadRzApauravanitAnAM gaNikAnAM mukheSu arpitA sthApitA dRg dRSTiyana sa tathA tena, savikriyaM-bhravikSepAdivividhakriyAyuktaM yathA syAt tathA, prajalpatA-sAmAnyato vadatA, paThatA-pAThaM kurvatA, gAyatA gAyanaM kurvatA, ca-samuccaye, bhujaMgasamAjena jArasamudAyena, kSaNamapi kaJcitatkAlamapi, amucyamAnamanobhavabhavabhavAnImavanaiH amucyamAnAni manobhavasya kAmadevasya bhavasya zaMkarasya bhavAnyA pArva-yA bhavanAni yeSu te tathA taiH, yadvA manobhavaH kAmadevaH sa eva bhavaH zaGkarastasyA bhavAnyA raterbhavanAni gRhANi, tathA ca amucyamAnAni manobhavabhavabhavAnIbhavanAni ratigRhANi yatra te tathA taiH / atra 'bhavabhavabhavAnIbhavana' itivyaJjanavarNasyAsakRtsAmyAd bRtyanuprAsAlaGkAraH, rUpakam , atizayoktizca teSAM saMsRSTiH / punaH kIdRzairArAmaiH ? pratidivasaM-dine dine, adhikAdhikonmIlannIlakAntibhiH-adhikAdhikamatyantamunmIlantI vikasantI nIlA zyAmA kAntiryeSu te tathA taiH / ata eva kIdRzairivArAmaiH ? svasantatiprabhavapArthivaprItaye dinakareNAkRSya saMcAryamANasakalazarvarItimirairiva, svasantatiprabhavapArthivaprItaye svasantatiH svApatyapravAhastatra prabhavA utpannA For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamajarA girizikharatatinimazAtakumbhaprAsAdamAlAdhyAsitobhayavibhAgaiH sphuTavibhAvyamAnamara tendranIlavajravaiDUryarAzibhizcAmIkarAcalataTIva caNDAMzurathacakramAgaiH pRthulAyatairvipaNipa prasAdhitA [la], 5 vivudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // prasAdhitA-maNDitA // l|| zrImatpannasAgaravibudharacitA vyAkhyA + atha punaHkathaMbhUtA'yodhyA, prAsAdhitA pra prakarSeNa A samantAt rAdhaM sAdhaMT saMsiddhAvitidhAtoH sAdhi pratiSThA prApitA, kairvipaNipathaihaTTamArgaH, kathaMbhUtairvipaNipathaizcaDAMzuratheti, caNDA aMzavaH kiraNA yeSAM tathaivaMvidhA rathAsteSAM cakramArgo yeSu te tathA taiH / punaH kathaMbhUtairvipaNipathaiH sphuTeti, sphuTaM prakaTaM vibhA0 mAnAnAM vilokyamAnAnAM marakataratnAnAmindranIlaratnAnAM vajraratnAnAM vaiDUryaratnAnAM rAziH puJjo yeSu te tathA taiH / pura kathaMbhUtairvipaNimAgaigirizikhareti, parvatazikharasaMnibhasuvarNaprAsAdazreNyA'bhyAsitAvadhiSTitAvubhayavibhAgau pArzvadvayaM yeSAM / tathA tairevaMvidhacatuSpathaprasAdhitA'yodhyeti / keva cAmIkarAcalataTIva meruparvatataTabhUmiriva, tadarthe tu vipaNipara vizeSaNAni vizeSANyetra vAcyAni, tathAhi-yathA caNDAMzuratheti, caNDAMzoH sUryasya rathacakrayormAmarutI prasAdhita bhavati tathaivavidhairvipaNipathairiyamapi / sphuTavibhAvyamAnetyevaMvidhA, etAvatA ratnAnAM rAzibhiryathA mestaTI prasAdhitA to vNvidhairvipnnipthairiympi| girizikhareti, evaMvidhaprAsAdamAlAdhiSThitobhayavibhAgairyathA merutaTI prasAdhitA tavavidha vipaNipathairiyamapIti tAtparyArthaH // la // // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // ye pArthivA rAjAnasteSAM prItaye, dinakareNa-sUryeNa, AkRpya sUryavaMzajarAjabhUmAvitastata AkarSaNaM kRtvA, saMcArya mANasakalazarvarItimirariva-saMcAryamANaM pravezyamAnaM sakalaM zarvarItimire rAtrerandhakAraM yatra te tathA taiH / ara bhAvaH-ayodhyAnagarInRpA ikSvAkuvaMzajAH, ikSvAkuvaMzazca sUryato jAta iti svasantatiprabhavA rAjAno'yodhyAnRpAH, atha yodhyAnRpabhUmau nizAndhakAraM prasRtam , sUryeNa cetastata AkRSyaiSvArAmeSu saMcAritam , tenAnyatra bhUmAvandhakArAbhAvaM jAtaH, etenAmI rAjAnaH prItiM gatA iti / atrotprekSAlaGkAraH // R|| punaH kIdRzI nagarI ? vipaNipathaiH haTTamArgaH, prasAdhitA-alatA, kIdRzaivipaNipathaiH ? girizikhara girizikharANAM tatinibhAH pali sadRzA ye zAtakumbhasya suvarNasya prAsAdAH suvargakhacitaprAsAdA ityarthaH, teSAM mAlAbhi zreNibhiradhyAsitau sahitAvubhayabhAgau pArzvadvayaM yeSAM te tathA taiH / punaH kIdRzaivipaNipathaiH ? sphuTavibhAvyamAnaH sphuTaM prakaTaM yathA syAttathA vibhAvyamAnA jJAyamAnAH, pratyakSaM dRzyamAnA ityarthaH, evaMvidhA marakatAnAM haridvarNamaNivizeSa NAm indranIlAnAM "kSIramadhye kSipennIlaM kSIraM cennIlatAM brajet / indranIlamiti khyAtam" ityuktAnAM maNivizeSANa vajrANAM hIrakANAM vaiANAM maNivizeSANAM ca rAzayaH pujA yatra te tathA taiH / punaH kIdRzaivipaNipathaiH ? pRthulA yataiH pRthulaivistRtairAyatairdIdhaiH / kaiH keva ? caNDAMzurathacakramArgaH caNDAMzuH sUryastasya yo rathastasya ye cakre tanmArgaH cAmIkarAcalataTIva-cAmIkarAcalaH suvarNamayo merustasya taTIva taTapradeza iva / atrApi niruktavizeSaNAni yojyAni pUrNopamAlaGkAraH // l|| For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 66 [ Tippanaka - vyAkhyA- vivRtivibhUSitA dhRtoddhuraprAkArapariveSarabhraMkaSapratolibhiruttuGgamakaratoraNAvanaddhaharitavandanamAlai daulAvibhUSitAGgaNavedibhirazrAntakAlAgurudhUpadhUmA shlessbhypl| yamAnadantavalabhikAbhitticitrAniva vicitramayUkhajAlakamuco mANikyajAlakAn kalayadbhiradbhutAkArairaneka bhUmikA bhrAjiSNubhiH saudhaiH pravartitAviratacandrodayA [], Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA phra punarayodhyA kathaMbhUtA pravartitAviratacandrodayA pravartito'virataM nirantaraM candrasyodayo yasyAM sA tathA, kaiH saudhairmandiraiH kathaibhUtairanekabhUmikA bhrAjiSNubhiH saptAdibhUmikAyuktaH, saudhaiH kiM kurvadbhirmANikyajAlakAn kalayadbhiH, kathaMbhUtAn vicitreti, vicitrA vividhA ye mayUkhAH kiraNAsteSAM jAlaka samUhaM muJcatIti tanmuco vicitrakiraNAn vistArayata ityarthaH / punarmANikyajAlakAn kathaMbhUtAn, athAnteti, azrAntotkSepaNAdavirato yaH kAlAgurudhUpastasya yo dhUmastadA zleSabhayAt palAyamAnAni dantavalabhikayA dantamayachadirAdhAreNopalakSitabhittau citrANIva bhavanti ye te tAn / ivotprekSAyAM tatkiraNAni hi dantavalabhikAdhobhittau citrAkAreNa nipatanti tenaivamutprekSyate, yattathAvidhadhUmAzleSabhayena jAne gRhamadhyasthitabhittittaH palAyyA'trA''yAtAni citrANItitAtparyam / zeSaM saudhavizeSaNatrayaM tu spaSTameva / evaMvidhaizva saudhaiH sarvadA prakAzAdaviratacandrodayatvamasyAH siddhamiti // 11 ha 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 punaH kIdRzI nagarI ? saughaiH= rAjamandiraiH, pravartitAviratacandrodayA - pravartitaH prakarSeNa vihito'viro birAmarahitazcandrasyodayaH prakAzo yasyAM sA tathA / kIdRzaiH saudhaiH ? dhRtoddhuraprAkArapariveSaiH dhRta uddharaiH prAkAraiH koTTaiH pariveSo veSTanaM yaiste tathA taiH / punaH kIdRzaiH saudhaiH ? abhraMkaSapratolibhiH = abhraMkaSA atyuccAH pratolayaH 'poLa' iti prasiddhAni pravezadvArasthAnAni yeSu te tathA taiH punaH kIdRzaiH saudhaiH ? uttuGgamakara0= uttuGgA uccA makaratoraNA utkIrNamakarAkhyajalajantusambaddha storaNA bahirdvArANi teSvavanaddhA baddhA haritavandanamAlA haritavarNA AmradalAdinirmitA 'toraNa' iti lokaprasiddhA maGgalArthaM mAlAvizeSA yeSu te tathA taiH 88 1 toraNotu maGgalyaM dAma vandanamAlikA "[ toraNasyopari maGgalArthaM sahakArAdipallavanirmitaM dAma mAlA vandanAya mAlA vandanamAlA ] ityabhidhAnacintAmaNiH / punaH kIdRzaiH saudhaiH ? dolavibhUSitA0 - dolAbhirhiNDolakAkhyadolanayannairvibhUSitA aGgaNasya vedayaH pariSkRtAzcaturakhA bhUmayo yeSu tathA taiH / punaH kIdRzaiH sodhaiH ? mANikyajAlakAn = maNikhacitagavAkSAn, kalayadbhiH = dadhAnaiH, kIdRzAn mANikyajAlakAn ? vicitramayUkhajAlaka mucaH - vicitrA vividhA ye mayUkhAH kiraNAsteSAM jAlakaM samUhaM muJcantIti tathA tAn, gavAkSavRndadambheSu jAlaM matsyAdibandhane / " iti zAsvataH, jAlazabdAtke jAlakAn / kIdRzAniva mANikyajAlakAn ? athAntakAlAguru0 =athAntaH punaH punaH prakSepaNAd virAmarahitaH kAlAgurudhUpasya yo dhUmastasyAzleSabhayena saMbandhabhayena palAyamAnA yA dantavalabhayachadirAdhArabhUtA hastidantamayA vakradAravastAsAM bhitticitrAniva bhittiSu prativimvatayA dRzyamAnavicitravarNAniva / valabhI chadirAdhAraH " ityabhidhAna cintAmaNiH / punaH kIdRzaiH saudhaiH ? adbhutAkAraiH adbhuta AkArorA yeSAM te tathA taiH / punaH kIdRzaiH ? aneka bhUmikA bhrAjiSNubhiH = anekA yA bhUmikA garbhagRhAstAbhirbhrAjiSNubhirdIptizIlaiH / atizayoktiH, rUpakam, utprekSA ca / eSAM saMkaraH // // (* 86 For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI ] pratigRhaM svacchadhavalAyatAbhirdRSTibhiriva didRkss| rasena vasudhayA vyApAritAbhiH krIDAsarasIbhiH saMvalitA[e],mRdupavanacalitamRdvIkA latAvalayeSu viyati vilasatAmagurudhUpadhUmayonInAmAsAravAriNevopasicyamAneSvatinIlasurabhiSu gRhopavaneSu vanitAsakhaiH vilA sibhiranubhUyamAnamadhupAnotsava [], 5 vibudhaziromaNi zrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam 5 mRdvIkA - drAkSA | dhUmayoniH - meghaH // ai // zrImatpadmasAgaravivudharacitA vyAkhyA pha punarayodhyA kathaMbhUtA saMvalitA saM samyag ' vali vahni dhAraNa' iti dhAtovalitA vyAptA, kAbhiH krIDAsarasIbhiH kelisarovarairityarthaH / ivotprekSyate, dRSTibhirlocanaiH kathaMbhUtAbhirvasudhayA pRthvyA vyApAritAbhiH, kena dikSArasena draSTumicchA didRkSA tadrasena, kathaM pratigRhaM pratimandiramityartho'yaM bhAvaH pratimandirasthitasarasIchalena jAne pRthvyA nagaradarzanavAJchayA dRSTayaH saMcAritA iti / atha sarasIdRSTayoH sAmyaM darzayati kathaMbhUtAbhiH sarasIbhirdRSTibhizca svacchadhavalAyatAbhiH svaccho nirmalo dhavalaH zveta Ayato vistAro yAsAM tAstathA tAbhirati // e // punaH kathaMbhUtA'yodhyA, anubhUyamAnamadhupAnotsavA'nubhUyamAno madhupAnasyotsavo yasyAM sA tathA kairvilAsibhi bhaugibhiH, kathaMbhUtairvanitAsakhaiH, strIsahitaiH keSvatinIlasurabhigRhopavaneSu gRhAsannAni vanAni gRhopavanAni nIlAni ca surabhINi ca tAni gRhopavanAni ca tAni tathA teSu, nIlatvamevaiteSAM draDhayati, kathaMbhUteSu gRhopavaneSUpasicyamAne, kenAsssAravAriNA vegavarSiNA jalena, kathamivotprekSyate, viyatyAkAze sthitatvena vilasanto ye sitAgurudhUpAH kRSNa gurudhUpAsta eva dhUmayonayo meghAsteSAmiti / " dhUmajyotiH salilamarutA saMnipAtaH kva megha " iti vacanAdbhUmayoniriti meghanAma saMbhAvyate / athA[nyA ] 'rthAsaMgateriti, ayaM bhAvo nagare kila dahyamAnakRSNAgurudhUpadhUmA gaganagatAH santo vegavRSTimanto meghA iva bhAnti tenetthamutprekSyate, eteSAM vAriNopasicyamAnatvenaitAni vanAni nIlAni santIti tAtparyam / punarupavaneSu kathaMbhUteSu mRdupavaneti, mRdunA pavanena vAyunA calitAni kampitAni mRdvIkAlatAnAM drAkSAvalInAM valayAni yeSu te tathA teSviti // 5 // 5 zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH punaH kIdRzI nagarI ? krIDAsarasIbhiH = krIDArtha nirmitaistaDAgaiH, saMvalitA-sahitA, kutra ? pratigRhaM - gRhe gRhe / kIdRzIbhiriva krIDAsarasIbhiH ? vasudhayA - pRthivyA, didRkSArasena = apUrvadarzanAbhilASakutUhalena, vyApAritAbhiH=darzanakAryaniyojitAbhiH dRSTibhiriva - locanairiva, kIdRzIbhiH krIDAsarasIbhiH ? kIdRzIbhizca dRSTibhiH ? svacchadhavalAyatAbhiH=svacchAbhirnimalAbhiH, dhavalAbhiH zubhrAbhiH, AyatAbhiH dIrghAbhiH karmadhArayasamAsaH / svacchadhavaleti paryAyazabdatvAt punaruktavadAbhAsAlaGkAro'tizayoktizca // 5 // " punaH kIdRzI nagarI ? vilAsibhiH - vilAsapravRttajUnaiH, anubhUyamAnamadhupAnotsavA-anubhUyamAnaH sAkSAkriyamANo madhupAnasyotsavo maho yasyAM sA tathA / " madhuzcaitradaityeSu jIvAzAkamadhukayoH / madhu kSIre jale maye kSodre puSparase'pi ca / " ityanekArthasaMgrahaH / kIdRzairvilAsibhiH ? vanitAsakhaiH- vanitAnAM nArINAM sakhAyo mitrANi vanitAsakhAH " rAjansakhe: [ 7.3.106 ] iti samAsAnto 'h pratyayaH taistathA, nArIkalitairiti bhAvaH / kutrAnubhUyamAnamadhupAnotsavA nagarI ? gRhopavaneSu gRhANAmupavaneSu kRtrimavaneSu / kIdRzeSu gRhopavaneSu ! mRdupavana0= mRdunA komalena pavanena calitAni kampitAni mRdIkAnAM drAkSANAM latAvalayAni latAmaNDalAni yatra te tathA teSu / punaH kIdRzeSviva gRhopavaneSu ? viyati = AkAze, vilasatAM - vilAsaM kurvatAm, zobhamAnAnAmiti bhAvaH, agurudhUpadhUmayoninAm - agurudhUpasya ye dhUmAsta evaM yonirutyattisthAnaM yeSAM te tathA teSAm, meghAnAmityarthaH, teSAM dhUmata utpatteraGgIkArAt, AsAravAriNA = dhArAsampAtajalena, sicyamAneSviva kriyamANasecaneSviva, utprekSA / ata eva arry gRhopavaneSu ! atinIlasurabhiSu - atizayena nIlavarNayuteSu sugandhayuteSu ca / upavanAnAM nIlatvaM surabhitvaM ca svAbhAvikaM bhavati tatreyamutprekSA- asyAM nagaryAmagurudhUpo dahyate, tasya dhUmo nIlaH surabhizva bhavati, etAdRzadhUmAdyo megho jAtaH so'pi nIlaH surabhizca etAdRzameghadhArA sampAtene mAnyupavanAni sicyamAnAni santi, atastAnyapi atinIlasurabhINi jAtAni atrotprekSAlaGkAro'tizayoktyA saMkIryate // ai // For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA majjakozalavilAsinInitambAsphAlanasphAritataraGgayA gRhItasaralamRNAlayaSTibhiH pUrvArNavavitIrNaiH vRddhakancukimirivarAjahaMsaiH kSaNamapyamuktapArzvayA kapilakopAnalendhanIkRtasagaratanayasvargavArtAmiva praSTuM bhAgIrathImupasthitayAsaritA sarayvAkhyayA kRtaparyantasakhyA o], Wan zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ) punaH kathaMbhUtA'yodhyA kRtaparyantasakhyA kRtaM pari samantAdantena saha sakhyaM maitrI yasyAH sA kRtaparyantasakhyA, kayA maitrI kRtetyAha-saritAnadyA, kathaMbhUtayA sarayvAkhyayA sarayUnAmnyA, kathaMbhUtayA sarayvA nadyopasthitayA, kA bhAgIrathIM gaGgAm , kiM kartuM praSTuM praznayitum , kAM kapileti, kapilena kpilnaamnaa| devena kopAnale kopAgnAvindhanIkRtA ye sagaratanayAH sagaraputrAsteSAM svargavArtA svargaprAptivArtA kathamivetyutprekSAyAm , ayodhyAparisare kilaivaMvidhA sarayUnadI vahata ityarthaH / punaH kathaMbhUtayA sarayyA kSaNamapIti, kSaNamapyamuktaM pArzva samIpaM yasyAH sA tayA, kai rAjahaMsaiH kathamivotprekSate, ime rAjahaMsA vRddhAH kaJcukipuruSA eva santi, kathamityAha-kathaMbhUtai rAjahaMsaiH, gRhItasaraleti, gRhItA saralA mRNAlarUpA yaSTiyaste tathA taiH, punaH kathaMbhUtayA sarayvA majaditi, sugamamiti ||o| // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? sarayvAkhyayA-sarayUnAmnyA, saritA-nadyA saha, kRtaparyantasakhyaM kRtaM paryante parisare sakhyaM milanarUpA maitrI yayA sA tathA tayA, ayodhyAparisare sarayUnAmnI nadI vahatItyarthaH / kIdRzyA saritA ? majakozala0-majantInAM majjanaM kurvantInAM kozalavilAsinInAM kozaladezanArINAM ye nitambAsteSAmAsphAlanena saMghaTanenAsphAlitAstADitAstaraGgAH kallolA yasyAH, sA tathA tayA, nitambo'pyaparastasyAH zroNibhAgaH yaDistathA / " iti zAsvataH / punaH kIdRzyA saritA ? rAjahaMsaiH-haMsavizeSaiH, kSaNamapi-kaJcitkAlamapi, amukapArzvayA-na muktaM pArvaM yasyAH sA tathA tayA / kIdRzairiva rAjahaMsaH ? vRddhakaJcukibhiriva vRddhA gatayauvanA ye kaJcukino rAjJA sthApitA antaHpurarakSakAstairiva, nadyA nArIliGgatvAt tadrakSAkaraNAya rakSakasthAnApannA rAjahaMsA iti bhAvaH / kIdazai rAjahaMsaH kIdRzezca kaJcukibhiH ? gRhItasaralamRNAlayaSTibhiH gRhItA saralA mRNAlarUpA pakSe kamalanAlasadRzI yaSTiyaste tathA taiH / punaH kIdRzaiH ? pUrvArNavavitIrNaiH pUrvArNavaH pUrvasamudrastenAvitIrNaiH pradattaiH, pUrvasamudreNa saha sambandhAtpUrvasamudrAdAyAtairiti bhAvaH / kaJcakipakSe pUrvaH pUrvadezaH sa evArNavo vizAlatvAtsamudrastena pradattaiH pUrvadezAtsamAyAtairityarthaH / punaH kIdRzyA saritA ? bhAgIrathIM gaGgAm , upasthitayA-militayA, kimartham ? praSTuM-praznAya, kAM praSTuM ? kapilakopAnalendhanI-kapilasya / RSaH krodhAgninA indhanIkRtA bhasmIkRtA ye sagaratanayAH sagaranupaputrAsteSAM svargavAtI devalokagamanAdisamAcArama / atrAya jainetararAmAyaNalezaH-AsIdayodhyAyAM sUryavaMzIyaH sagaranAmA bhUpaH / tasya dve bhArye kezinI sumatizca / kezinyAmeka eva putro jAto'samajasanAmA, sumatautu SaSThiH sahasrANi putrA abhUvan / atha kRtanavanavatiyajJa ArabdhazatatamAzvameghAkhyayajJaH sagaro'zvarakSaNAya nijatanayAn niryukt| tataH svapadApahArazaGkitenendreNa so'zvo'pahatya kapilAzrame muktH| anyatrAzvamanavalokamAnAH sagaratanayAH nakhApraiH pRthivoM vidArya pAtAlasthaM kapilAzrama gatAH tatrAzvaM mudritAnanaM kapilaM ca vilokya kaTu kvaNantaH kapilakopAnale zalabhAyante sm| ime ca mRtAH sagaratanayA asamaJjaputrAMzumatputra dilIpaputrabhagIrathAnItagaMgayA pAvitryamApAdya divaM gamitAH / atra pUrNopamotprekSArUpakAtizayoktInAM saMkaraH / // o|| For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilakamaJjarI] satatagRhavyApAraniSaNNamAnasAbhinisargato guruvacanAnurAgiNIbhiranulvaNojjvalavepAbhiH svakulAcArakauzalazAlinIbhiH zAlInatayA sukumAratayA ca kucakumbhayorapi kadarthyamAnAbhiruddhatyA maNibhUSaNAnAmapi khidyamAnAbhirmukharatayA rateSvapi tAmyantIbhiH vaiyAtyaparigraheNa svapne'pyalaDDayantImiAratoraNa vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam + anulvaNaH anubhuuttH| zAlInatA-kulInatA salajjatA ca / uddhatyA-uddhatatvena / vaiyAtyaMdhRSTatA / asatIvratAbhiH saha tIvratayA vartante yAstAH satIvratA na tathA asatIvratAstAbhiH, tIkSNatvarahitAbhiritivirodhaparihAro virodhastu svymevodbhaavyH|kRtkusNgaabhiH vihitapRthvIsaMbandhAbhiH,caraNorna svabhAve-prakRtau kRtkutsitsNbndhaabhiH||au|| // zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA // punaH kathaMbhUtA'yodhyA'laGkatA bhUSitA, kAbhirvadhUbhiH, kathaMbhUtAbhiH satateti, satataM nirantaraM gRhavyApAre niSaNNaM sthitaM mAnasaM yAsAMtAstathA tAbhiH, punaH kathaMbhUtAbhistAbhinisargata iti, nisargataH svabhAvena guruvacaneSyArAdhyavacaneSvanurAgo'styAsAmiti tAstathA tAbhiH, punaH kathaMbhUtAbhiranulvaNeti, anulvaNo'nakaTaH svajAtyacita ujjvalaH zveto veSo yAsa tAstathA tAbhiH, zvetaveSastu navapariNItatvAttAsAmiti / pana: kathaMbhUtAbhirvadhUbhiH svakulAcAreti, svakulasya ya AcAraH svakulAcArastatra yatkauzalaM naipuNyaM tena kRtvA zAlinIbhimanojJAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhivadhUbhiH zAlIneti, zAlInatayA'dhRSTatayA, caH punararthe, sukumAratayA kacakambhayorapi kadarthyamAnAbhiriti bhogIbhistatrApAdyamAnakadarthanAbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhirvadhUbhiruddhRtyeti, maNibhUSaNAnAmudatyA, udUcaM grIvAdI dharaNena bhUyobhArAt khidyamAnAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhistAmyantIbhiriti, rateSvapi maithuneSvapi navatvena mukharatayA vAcAlatayA tAmyantIbhiH klezyamAnAbhiH, punaH kathaMbhUtAbhirvadhabhirvayAtyeti. vi vizeSeNa yAti sanmArgamiti vaiyAtyaM brahma tatparigraheNa tatsvIkAreNa svapne'pi nidrAyAmapi dvAratoraNamalanayantImistadanulanena bahiragacchantIbhiH / OM zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? kulaprasUtAbhiH uttamakulotpannAbhiH, vadhUbhiH navapariNItanArIbhiH, alkRtaa-sushobhitaa| kIdRzIbhirvadhabhiH ? satatagRhavyApAraniSaNNamAnasAbhiH satataM nirantaraM gRhasya vyApAreSu kAryeSa niSaNNaM lInaM mAnasaM mano yAsAM tAstathA tAbhiH / punaH kIdRzIbhivedhUbhiH ? nisargataH-svabhAvataH, guruvacanAnarAgiNIbhiH gurUNAM mahatAM vacaneSu anurAgo'tyantaM prItirastyAsAmiti tAstathA tAbhiH / punaH kIdRzIbhirvadhabhiH? anulvaNojjvalaveSAbhiH-anulvaNo'nudbhaTaH svakulAcArocita ujjvalo vizadazca veSo yAsAM tAstathA tAbhiH / punaH kIdRzIbhiH ? svakulAcArakauzalazAlinIbhiH svakulasyAcAre yat kauzalaM nipuNatA tena zAlante zlAghAvantyo bhavantItyevaMzIlAstAstathA tAbhiH / punaH kIdRzIbhiH? zAlInatayA-kulInatayA lajjAlutayA ca, sukumAratayA-sukumAlatayA, cAmsamuccaye, kucakumbhayorapi-kalazAkArastanayugalasyApi, uddhatyA-uccatvena mahattvena vA, kadarthyamAnAbhiH= pIDyamAnAbhiH, pInoccastanavahane sukumAlatayA pInatvaprayuktaM lajjAlutayA lokadRzyamAnoccatvaprayuktaM ca duHkhaM dadhAnAbhirityarthaH, apizabdenAtyanta sukumAratvaM sUcyate / svabhAve lajjAlutA stanayoH sthUlatA zeSAvayaveSu ca sukumArateti bhAvaH / punaH kIdRzIbhivadhUbhiH ? maNibhUSaNAnAmapi-maNikhacitAlaGkArANAmapi AstAmanyeSAm , mukharatayA parasparasphAlanena vAcAlatayA, khidyamAnAbhiH khedaM vahamAnAbhiH, etena maNibhUSaNadhAraNamavAcAlatvaM ca sUcyate / punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH ? rateSvapi-maithunakriyAsvapi, AstAmanyatra, vaiyAtyaparigraheNa= nirlajatAGgIkAreNa, nirlajjatAmantareNa maithunakriyAnupapatteH, tAmyantIbhiH khidyamAnAbhiH / etenAtyantaM lajAlata sucitA / punaH kIdRzIbhiH ? svapne'pi-nidrAvasthAyAmapi, AstAM jAgaraNe, dvAratoraNaM-svagRhadvArabahirbhAgam, alajayantIbhiAlanamakurvantIbhiH / parapuruSaM manasApi necchantIbhiriti bhaavH| atra rUpakotprekSAtizayoktikAvyaliGgAnAM sNsRssttiH| For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA maGgIkRtasatIvratAbhirapyasatIvratAbhiralasAbhinitambamAravahane tucchAbhirudare taralAmizcakSuSi kuTilAbhirbhuvoratRptAbhiraGgazobhAyAmuddhatAbhistAruNye kRtakusaGgAbhizcaraNayorna svabhAve kope' pyadRSTamukhavikArAbhiHLalIke'pyanujjhitavinayAbhiH khede'pyakhaNDitocitapatipattibhiH kalaheDa pyaniSThurabhASiNIbhiH sakalapuruSArthasiddhibhiriva zarIrabaddhAbhiH kulaprasUtAbhiralaMkRtA vdhuumiH| [ au], 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA punaH kathaMbhUtAbhiraGgIkRteti, atra virodhAlaGkAramAhA'GgIkRtaM satyAH zIlavatyA vata yAbhistAstathA tAbhirevaMvidhAbhirapyasatIvratAbhiriti virodhastatparihArastu saha tIvrayA kArkaiyena vartante yAstAH satIvratA na satIvratA astiivrtaastaabhirstiintaabhirityrthH| punaH kathabhUtAbhirvadhUbhiralaseti, nitambarabahanena nitambaprauDhyA AlasyavatIbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhivadhUbhistuccheti, muSTigrAhyamadhyatvAt tucchodarAbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhiratRpteti, zarIrazobhAyAM tRptirahitAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiruddhateti, yauvanoddhatAbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiH kRteti, caraNayoH pAdayoH kRtaH ku kutsitenA'laktakAdinA saGgo yAbhistAstathA tAbhine tu svabhAve, uttamasvabhAvatvAttAsAmiti / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiH kope'pIti, kope'pyavikRtamukhAbhistAsAM kopasya bahiradarzanAt / punaH kathaMbhUtAbhiyaMlIke'pIti, vyasane'pyamuktavinayAbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhiH khede'pIti, khede'piviSAde'pyakhaNDitocitapratipattiAbhistAstathA tAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiH kalahe'pIti, rATyavasare'pyakarkaza vacanavAdinIbhirityarthaH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiH sakaleti, ivotprekSyate zarIrabaddhAbhimUtimatIbhiH samastapuruSArthasiddhibhirityarthaH punaH kathaMbhUtAbhiH kulaprasUtAbhiruttamakulotpannAbhirevaMvidhAbhivadhUbhiralaGkRtA'yodhyeti // au // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH|| punaH kIdRzIbhivadhUbhiH ? aGgIkRtasatIvratAbhirapi aGgIkRtaM satIvrataM zIlavato dharmo yAbhistAstathA tAbhirapi, asatIvratAbhinna vidyate satInataM yAsAM tAstathA tAbhiriti virodhaH, tatparihArazca na saha tIvratayA atyagratayA vartanta iti tathA tAbhiriti / atra virodhAbhAsAlaGkAraH / nitambabharavahane nitambasya " nitambo'pyaparastasyAH zroNibhAgastathA kaTiH" ityuktasya yo bharo bhArastadvahane, nAnyatra gRhakAryAhau, alasAbhiH-mandAbhiH / etena nitambavipUlatA darzitA, sA ca nArINAM bhUSaNam / punaH kIdRzIbhiH ? udare-kukSau, na tu svabhAvAdI, tucchAbhiH-muSTigrAhyatvAdudarasya kRzAbhiH, etena kRzodarItA sUcitA, sA ca bhUSaNam / punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH ? cakSaSi-netre, na tu svabhAvAdI, taralAbhiH-caJcalAbhiH, etena nayanacaJcalatA jJApitA, sA ca nArINAM bhUSaNam / punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH ? bhravo netrostharomarAjyoH, na pu svabhAvAdau, kuTilAbhiH vakrAbhiH, etena dhruvoH kuTilatA jJApitA, sA ca bhUSaNam / punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH ? aGgazobhAyAM-zarIrazobhAkaraNe, na tu bhojanAdau, ataptAbhiH-tRptirahitAbhiH / etena vadhUtvAt zarIrazobhAkaraNatatparatA suucitaa| punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH ? tAruNye yauvane, na tu gurujanAnAmagre vartanavidhau, uddhatAbhiH avinItAbhiH, etena yauvanaM darzitam , taccotaM bhavati, yaduktaM"yauvanaM dhanasampattiH prabhutvamavivekitA / pratyekamapyanarthAya kimuta yatra catuSTayam // iti / atra nitambavarNanAdArabhya yauvanavarNanaparyantamArthI parisaMkhyA'laGkAraH / punaH kIdRzIbhirvadhUbhiH 1 caraNayoH pAdayoH, kRtakusaMgAbhiH kRtaH koH pRthivyAH saMgo yAbhistAstathA tAbhiH, na svabhAve-prakRtau kRtaH kusaMgo duSTajanasambadho yAbhistAstathA tAbhiH / atrazAbdI apraznapUrvikA parisaMkhyA'laGkAraH / punaH kIdRzIbhiH ? kope'pi%3D krodhadazAyAmapi, adRSTamukhavikArAbhiH-na dRSTo mukhavikAro yAsAM tAstathA tAbhiH, vyalIke'pi-kenApi mahatA apriye asatye vA prokte'pi, anujjhitavinayAbhiH=na ujjhitastyakto vinayo yAbhistAstathA tAbhiH, kheda'pi-parizrame'pi zoke'pi vA, akhaNDitocitapratipattibhiH na khaNDitA ucitAnAM yogyAnAM mahatAM pratipattiH sankArAdigauravaM yAbhistAstathA tAbhiH kalahe'pi-vacanayuddhe'pi, aniSThurabhASiNIbhiH-na niSThuraM kaThoraM bhASanta ityevaMzIlAbhiH, zarIrabaddhAbhiH zarIrayuktAbhiH, sakalapuruSArthasiddhibhiriva= dhamArthakAmamokSarUpapuruSArthasampattibhiriva / atrotprekSAlaGkAraH // au|| For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 71 tilakamaJjarI ] itarAbhirapi tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH kuverapurapaNyAGganAbhiriva kRtapuNyajanocitAbhiH pAdazobhayA'pi nyakkRtapadmAbhirUzriyA'pi laghUkRtarambhAstambhAbhiY=ryApi cchAyayA saubhAgya vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam // itarAbhirapi tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH, yadItarAH sAmAnyAH kathaM tribhuvanapatAkAyamAnA iti virodhaH, virodhaparihAre tu itarAbhiH anyAbhiH / kRtapuNyajanocitAbhiH ekatra kRtaM puNyaM zubhakarma yaiste tathoktAste ca te janAzca kRtapuNyajanAsteSAmucitA yogyA, anyatra puNyajanA yakSAH kRtaM puNyajanAnAmucitamanurUpaM yakAbhistAstathoktAstAbhiH, nyakkRtapadmAbhiH, padma-kamalaM padmA lakSmIH / laghukRtarambhAstambhAbhiH tiraskRtakadalIstambhAbhirapanItarambhApsarodappAmizca / gauryApi-suvarNavarNayA bhavAnyApi / zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA + punaH kathaMbhUtA'yodhyA vitIrNatribhuvanajigISukusumasAyakasAhAyakA, vitIrNo vistAritastribhuvanaM jigISurjetumicchuH kusumasAyakaH kandarpaH sAhAyakaH sakhA yasyAM sA tathA / nanu kAbhiH kandarpo vistArita ityAhavilAsinIbhiH sAdhAraNastrIbhiH, kathaMbhUtAbhirvilAsinIbhistribhuvaneti, trijagatyuttamAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhirvilAsinIbhiH kRtapuNyajanociteti, kRtaM puNyaM yaiste tathaivaMvidhA janA lokAsteSAM yogyAbhiH / atra dRSTAntamAha kubereti, yathA kuberapurasya dhanadapurasya paNyAGganAH sAdhAraNastriyaH / kRteti, kRtaM nirmitaM puNyajanAnAM yakSANAmucitaM yAbhistAstathaitA api santIti tardRSTAntena vilAsinIvizeSaNamidam , punaH kathaMbhUtAbhirvilAsinIbhiH pAdeti, pAdazobhayA raktatvasaukumAryAdirUpayA nyakkRtaM padma kamalaM yAbhistAstathA tAbhiH / vyAthArthatve tu pAdazobhayA'pi caraNazobhayApi nyakkRtA tiraskRtA padmA yAbhistAstathA tAmirlakSmIto'pyetAsAM caraNazobhA'dhiketi bhAvaH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiruzriyeti, UrvoH zobhayA laghUkRto rambhAstambhaH kadalIstambho yAbhistAstathA tAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiryA'pIti, gauryA pArvatyA, chAyayeti, chAyAmiSeNa, saubhAgyahetoH saubhAgyArthamupAsitAbhiH sevitAbhiH / // zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH // punaH kIdRzI nagarI ? vilAsinIbhiH vilAsapradhAnanArIbhiH, vaizyAbhirityarthaH / vitIrNatribhuvanavijigISukumumasAyakasAhAyakA-vitIrNaM dattaM tribhudanavijigISorbhuvanatrayajayAbhilASukasya kusumasAyakasya kAmasya sAhAyaka sahAyatA yayA sA tathA / kIdRzIbhirvilAsinIbhiH ? itarAbhirapi tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH, itarAbhirapi pAmarAbhirapi, tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH tribhuvane bhuvanatraye patAkAyamAnAbhijAyamAnAbhiH, yAH pAmarAstAH kathaM tribhuvane patAkAyamAnAH syuriti virodhaH, tatparihAre, itarAbhiH anyAbhiH kulavadhUbhinnAbhirityarthaH / " itaraH pAmare'nyasmin" iti zAsvataH / atra virodhAbhAsAlaGkAraH / punaH kIdRzIbhiH ? kuberapurapaNyAGganAbhiriva-kuberapurasya yakSarAjanagarasya alakApuryA ityarthaH, paNyAGganAbhiriva vezyAbhiriva, kRtapuNyajanocitAbhiH kRtaM puNyaM zubhakarma yaisteSAmucitAbhiogyAbhiH, pakSe kRtaM puNyajanAnAM yakSANAmucitaM yogyaM yAbhistAstathA tAbhiH "yakSaH puNyajanaH" ityabhidhAnacintAmaNiH / atra puurnnopmaalngkaarH| punaH kIdRzIbhiH ? pAdazobhayApi-pAdayozcaraNayoH zobhayApi AstAmanyeSAmavayavAnAM nayanakarAdInAm , nyakkRtapadmAbhiH nyakkRtaM tiraskRtaM padmaM kamalaM yAbhistAstathA tAbhiH, yadvA pAdazobhayApi-pAdazcatuthAMzastanmitayApi zobhayA, AstAM sampUrNayA, nyakkRtapadmAbhiH nyakkRtA tiraskRtA padmA lakSmIryAbhistAstathA tAbhiH / kamalato'pyadhikA yA pAdazobhA lakSmIto'pyadhikA vA yA zobhA tAM dadhAnAbhirityarthaH / atra kAvyaliGgAtizayoktyalaMkArau / punaH kIdRzIbhiH ? arudhiyApi-UrvoH jAnUparibhAgayoH zriyApi zobhayApi, laghukRtarambhAstambhAbhiH laghukRto'dharIkRto rambhAstambhaH kadalIkASThamapsarogauM vA yAbhistAstathA tAbhiH / punaH kIdRzIbhiH ? gauryApigauravarNayApi pArvatyApi vA, chAyayA kAntyA, saubhAgyahetoH saubhAgyArtham , upAsitAbhiH sevitAbhiH, aashritaabhirityrthH| atigauravarNAbhiriti bhAvaH / ana kAvyaliGgAtizayoktyalaMkArau / For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 72 [ Tippanaka-vyAkhyA-vivRtivibhUSitA hetorupAsitAbhirindunApi pratidinaM pratipannakalAntareNa prArdhyamAnamukhakamalakAntibhirmakaradhvaje nApi darzitAdhinA labdhahRdayapravezamahotsavAbhiraprayukta yogAbhirekAvayavaprakaTAnanamarutAmapi gatiM stambhayantIbhiravyApAritamantrAbhiH sakRdAddAnena narendrANAmapi sarvasvamAkarSayantIbhira5 vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam pratipannakalAntareNa=abhyupagatavyAjena, anyatra avAptAnyAnyaSoDazabhAgena / darzitAdhinA, AdhirmAnasI pIDA / 5 zrImatpadmasAgaravibudharacitA vyAkhyA ka punaH kathaMbhUtAbhistAbhirindunA'pIti, indunA candraNe pratidinaM pratidivasa pratipannamekasyAH kalAyA anyA kalA kalAntaraM yena sa tathA tena, bhinnAM bhinnAM kalAM kRtvetyarthaH, prArthyamAnamukhakamalakAntiryAsAM tAstathA tAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhirmakaradhvajeti, darzita AdhirmanaH pIDA yena sa tathA tena, makaradhvajenA'pi kandarpaNA'pi labdhaH prApto hRdaye pravezarUpo mahotsavI yAsAM tAstathA tAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhirvilAsinIbhiH, aprayukto'nirmito yogaH pANigrahaNasya sambandho yAbhistAstathA tAbhistAsAM kenA'pyapariNItatvAt / punaH kathaMbhUtAbhirekAvayaveti - ekasya stanAdevayavara va prakaTanena prakAzanena marutAmapi devAnAmapi gati stambhayantIbhiH svalayantIbhirityarthastAsAM yekAva yavadarzanAkSiptA devAH kAryavizeSeNa yAnto'pi tAsAM purastiSThantIti bhAvaH / punaH kathaMbhUtAbhistAbhiravyApAritetiaprakAzanenA'vyApArito mantro guhyaM yAbhistAstathA tAbhiH / punaH kathaMbhUtAbhistabhiH sakRdAhrAneti - sakRdekavAramAhAnenAsskAraNena narendrANAmapi sarvasvaM sarvadhanamAkarSayantIbhirekavArAmantritA hi narendrAstAsAM mandire gatvA vyAmohitAH santaH sarvasvamarpayantIti bhAvaH / natvetAsAM vazIkaraNe kiMcidoSadhyAdi bhaviSyatItyAzaGkAmapAkartumAha, kathaMbhUtAbhistA+ zrIvijayalAvaNyasUriviracitA parAgAbhidhA vivRtiH 5 punaH kIdRzIbhiH ? pratidinaM dine dine pratipannakalAntareNa= mUladhanasyAparA kalA kalAntaraM yaloke 'vyAja' iti kathyate, vRddhiH kalAntaramiti haimaH, yadvA kalA candramaNDalasya SoDazAMza:, pUrvakalApekSayA anyA kalA kalAntaram, pratipannaM svIkRtaM kalAntaraM mUladhanavRdhirUpaM svamaNDalaSoDazAMzarUpaM ca yena sa tathA tena indunA = candreNa, prArthyamAna mukhakamalakAntibhiH = prArthyamAnA mukhakamalasya kAntiryAsAM tAstathA tAbhiH / ayaM bhAvaH, yathA kazciddhanecchurdhanikasya pArzve kalAntara[ vyAja ] svIkAreNa dhanaM prArthayate tathA kAntirUpadhanecchuzcandro dhanikasthAnApanna vilAsinInAmagre kalAntarasvIkAreNa dhanasthAnApannamukhakAnti prArthayate / pracuramukhakamalakAntiyuktAbhiriti bhAvaH, atra rUpakAtizayottayalaMkArau / punaH kIdRzIbhiH ? darzitAdhinA -darzita AdhirmAnasI pIDA yena sa tathA tena, makaradhvajenApi kAmenApi, labdhahRdayapravezamahotsavAbhiH - labdhaH prApto hRdayapravezasya mahotsavo yAsAM tAstathA tAbhiH / ayaM bhAvaH- AsAM vilAsinInAM hRdaye pravezo janAnAmatIva durlabhaH, yataH kAmenApi prathamaM vAsanAdirUpA manovyathA darzitA tato hRdayapravezo labdha iti, hArdikAnurAgamakurvantIbhirguDhahRdayAbhirveti phalito'rthaH / atra paryAyoktamalaMkAraH / punaH kIdRzIbhiH ? aprayuktayogAbhirapi = na prayukto yogo yogijanasya yogakriyA yAbhistAstathA tAbhirapi, ekAvayavaprakaTanena - ekAvayavAnAM samAnazarIravibhAgAnAM prakaTanena prakAzanena nizcalatAkaraNenetyarthaH, marutAM vAyunAm, gatiM gamanam stambhayantIbhiH= nirodhayantIbhiH, yogAbhyAsamantareNa vAyunirodho na sambhavatIti virodhaH, tatparihAre aprayuktayogAbhiH na prayukto yogaH pANigrahaNasya sambandho yAbhistAstathA tAbhiH, ekAvayavaprakaTanena - ekAvayavasya stanAde: prakAzanena, marutAmapi devAnAmapi, AstAmitareSAm, gatiM gamanam, stambhayantIbhiH = nivArayantIbhiH, devA api yatstanAdisaudarye vilokya sthirA bhavantIti bhAvaH, atisundarIbhiriti phalito'rthaH / atra virodhAbhAsAlaMkAro'tizayoktyA saMkIryate / punaH kIdRzIbhiH ? avyApAritamantrAbhirapi na vyApAritaH prayukto mantro yAbhistAstathA tAbhirapi, sakRd ekavAram, AhvAnena AkAraNena, narendrANAM - mantreNa sarpAdiviSavAraNapaTUnAM vaidyAnAm, sarvasvaM viSavAraNalabhyaM sakaladhanam, AkarSayantIbhiH = gRhNantIbhiH, mantraprayogamantareNa mAntrikalabhyaM dhanaM na labhyate iti virodhastatparihAre-avyApAritamantrAbhiH = na vyApAritaH kRto mantro guptabhASaNaM yAbhistAstathA tAbhiH vezyAjanatvena prakaTabhASitvAdityarthaH / narendrANAmapi - rAjJAmapi, AstAmitareSAm, sarvasvaM sakaladhanam / sakRdAhUtA rAjAno mohitAH santaH sarvasvaM samarpayantIti bhAvaH / atyantaM mohotpAdikAbhirityarthaH / atra virodhAbhAsAlaGkAraH / punaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dhAtu ratnAkara bhAga $EUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUREUR(r) zrIvijayanemisari-granthamAlAyA labhyA granthAH 35 35 33 39 35 39 25 23 35 1 2 4 5. 6 7 www.kobatirth.org 29 29 siddhamadIpikA [ aSTAdhyAyamayI ] siddhahemadIpikAprakAza-prathamabhAgaH tattvArthatrisUtrI- prakAzikA prathama karmagrantha, padyAnuvAda-vivecana-koSTakAdi-vibhUSita. caityavandanabhASya chandobaddhabhASAnuvAda syAdyantaratnAkara ( sAdhanikAdisahita zabdarUpasAgara )... tilakamaJjarI TIkAtrayopetA prathamAMzaH jinasaMgItasaritA (noTezanayukta tathA snAtrayukta ) sarasvatI pustaka maMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA amadAvAda. mudrayamANagranthAH 1 siddhahemazabdAnuzAsanaM bRhadvRttibRhannyAsalaghunyAsAdisaMvalitam / 2 tilakamaJjarI TIkAtrayopetA / 3 nayarahasya-prakaraNaM pramodAvivRtivibhUSitam / 4 saptabhaGgInayapradIpaprakaraNaM bAlabodhinIvivRtisaMkalitam / 5. anekAntavyavasthAprakaraNaM tattvavodhinIvivRtisahitam / zrI krIznA prinTarI : ratanapoLa : amadAvAda. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAptisthAnam 5-0-0 For Private And Personal Use Only 4-0 710 4-0-0 2-8-0 5-5-0 (107 2-0-0 0-14-0 (100) 4-8-0 0-6-0 OWD 0-8-0 1-4-0 007 0-12-0 gurjaragrantharatna kAryAlaya. gAMdhI rasto, amadAvAda. 0-12-0 C************************