Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra svajAti sevA meM bheTa / www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA viSayaka TaoNDa-rAjasthAna kI bhUla / 'nirmAtA va prakAzakavyAsa mIThAlAla, pALI- mAravAr3a / For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - DES // zrIH // puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA viSayaka TADa-rAjasthAna kI bhUla kA sNshodhn| jisako pAlI-mAravAr3a-nivAsI vyAsa mIThAlAla aneka prAcIna itihAsoM tathA zAstra pramANoM sahita nirmANa karake prakAzita kiI aura samasta puSkaraNe brAhmaNoM kI sevA meM arpaNa kiI / saM0 1966 vi0 prathamAvRtti vinA mUlya vitaraNa kiI gii| isa ke sarvAdhikAra prakAzakane svAdhIna rakhe haiN| For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "uSTra vAdinI sArikA the kIno upakAra / dvija puSkaraNA tAhi sumareM vAraM vAra // " For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuumikaa| 'TADa' kRta grantha TAr3a 'rAjasthAna' itihAsa, jAnata jahAna vaha kaiso 'bhrama pUra' hai| 'puSTikara' dvi janakI 'utpatti' viSaya mA~hi, TADa ke vicAra avicAra ru adhUra hai / / tAke 'bhrama nAzana' ko, satyake prakAzana ko, zuddha anuzAsana ko, supatha z2arUra hai / puSTikara kula kI 'prAcInatA' pramANa saha' nAnA 'itihAsa' te dikhAyave ko sUra hai||1|| - bahuta prAcIna kAla meM saindhavAraNya dezake (mindhI ) brAhmaNa zrImAla kSetra meM brAhmaNoM kI puSTi karane ke liye zrImAlI brAhmaNoMke pUrvajoM se vAdAnuvAda karane para antameM sArikA rAkSasI (uSTrAsinI-U~TA-devI) ko sahAyatAse zrI lakSmIjI se varadAna prApta karake 'puSTikarane' tathA 'puSkaraNe' kahalAye jAne lage haiN| jiptakA vRttAnta skanda purANAntargata zrImAla kSetra mAhAtmya meM hai| usameM se thor3e se cune huye mukhya 2 zlokoM sahita usa kathA kA abhiprAya rUpI saMkSipta sArAMza isa pustaka ke anta meM bhI likhA hai, jisase spaSTa hai ki brAhmaNoM kI anyAnya jAtiyoMkI bhA~ti puSkaraNe brAhmaNoM kI bhI jAtikI utpatti AdikI kathA purANoM meM vidyamAna hai| / parantu thor3e se varSoM se kinhIMra aMgrejI par3he huye logoM ke mukhase puSkaraNe brAhmaNoM ko utpatti puSkarajI para hone aura i For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sIse puSkaraNe kahalAne-kI vAta sunane meM mAtI dekhake isa mi. thyA lokokti kA mUla kAraNa jAnane kI khoja kiI to isakA mUla kAraNa TAha sAhaba kRta 'rAjasthAna nAmaka rAjapUtAne ke itihAsa kI aMgrejI pustaka hI vidita huI / usake dUsare bhAga meM jaisalamera ke itihAsa ke 7 veM adhyAya meM puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti puSkarajI para hone kI eka mithyA 'ajaba kahAnI' li. kha dI hai / aura kucha bhI parizrama na uThAne vAle itihAsa li. khane vAloM ke liye to Ajakala TADa-rAjasthAna pustaka hI AdhArabhUta hone se kisI anya aMgrez2ane bhI vahI vAta apanI2 pustaka meM 'bher3iyAdhasAna' kI taraha A~kha mIcake likha dI hai| kintu yaha vicAra karane kA kucha bhI kaSTa na uThAyA ki jisa TADa-rAjasthAna ke AdhAra vA bharose para hama aisI UTa paTA~ga vAta likhate haiM usI pustaka meM-aura usI jaisalamera hI ke itihAsa ke 2 re hI adhyAya meM-puSkara khudane se 200 varSa pahile hI eka puSkaraNe ho brAhmaNa dvArA bhAdI rAjA devarAjajI kA zatruoM se bacAye jAnekA vRttAnta likhA huA vidyamAna hai. jise tavArIkha jaisalamera va riporTa marduma zupArI rAjya mAravAr3a bhI svI kAra karatI haiM aura jisakA khulAsA isa pustaka ke pRSTha 31 se 39 taka meM kiyA gayA hai / jabaki puSkara khudane se 300 varSa pahile kI to puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA vayaM unhIM TADa sAhaba hI ke ukta kathana se spaSTa siddha hai aura anyAnya iti. hAsoM se to isase bhI saikar3oM hI varSa pahile kI prAcInatA ke aneka puSTa pramANa milate haiM tisapara bhI inakI utpatti puSkara khudane para hone kI 'ajaba kahAnI' likha denA ThIka vaisA hI hai For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaisA ki parapoteke vivAha samaya meM lar3adAde kA janma honaa| ___TADasAhaba va unake matAnuyAyiyoMkI bhUlavAbhrama dikhalAnake liye to prathama to skanda purANokta zrImAnakSetra mAhAtmyameM ke puSkaraNopAkhyAna' AdikI zAstrokta kathAhI sUrya ke samAna prakAzamAna hai,tisa parabho isa dezake prAcIna itihAsavettA 'riporTa mardumazumArI rAjya mAravAr3a' (san 1891) ke nirmAtA mahAzayane to prAcIna itihAsoM ke kaI puSTa pramANa batAkara puSkarajI ke tAlAba khudane ke samayase saikar3oMhI varSoM pahile ho se puSkaraNe brAhmaNoM kI vidyamAnatA spaSTa siddha kara dI hai| - isake atirikta TADasAhaba ke sahadharmI prAcIna itihAsa lekhaka pAdarI ema. e. zairiGga sAhiba, ema, e., ela ela. bI.' ne bhI apanI itihAsakI pustaka meM jahAM 10 prakAra ke brAhmaNoM kA varNana kiyA hai vahAM. puSkaraNe brAhmaNoM kI gaNanA paJca drAvir3oM meM se gurjara brAhmaNoM meM kiI haiN| yahI nahIM kintu svayaM bhArata gavarnameNThane bhI san 1901 I0 kI bhAratavarSIya manuSya gaNanAkI riporTa kI 25 vIM jilda (rAjapUtAne ke prathama bhAga) ke pRSTha 146 meM spaSTa svIkAra kiyA hai ki "The Pushkarnas are a section of the Gurjar Brahmans" arthAt puSkaraNe brAhmaNa gurjara brAhmaNoMkI eka zAkhA hoevaM phira pRSTha164meM pazca drAvir3oM meM ke gurjara brAhmaNoM ke2 bhedoM meM se prathama meM nAgara parozanorA, udambara, pallIvAla, puSkaraNA aura zrImAliyoMkI gaNanA kiI hai| yadi TADasAheba va unake anuyAyI gaNa thor3A sA bhI parizrama uThAkara anyAnya itihAsoM kA kucha bhI milAna kara lete to nizcaya hai ki nato TATasAhaba hI aisI bhUla karate aura na unake anuyAyIgaNabhI 'makSikAsthAne makSikA' kI bhA~ti mithyA pAtako likhakara apanI pustaka ko dUSita karate / For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadyapi itihAsa lekhakoMke liye aisI bhUla karanA bar3e kheda va Azcarya kI bAta hai kintu TArasAhaba tathA unake aMgrez2a anuyAyI logoMke videzI va anya dharmAvalambI hone aura hamAre dharmazAstroM tathA prAcIna itihAsoM se anabhijJa rahane Adi kAraNoM se-eka hI kyA aisI kaI bhUleM kara lene parabhI-hameM unakI to bhUlopara nato kucha utanA AzcaryahI AtA hai orana unapara kucha adhika vicAra hI karane kI AvazyakatA dIkhatI hai / kyoM ki uparokta zAstra pramANoM tathA prAcIna aitihAsika pramANoM se TADa sAhabakI bhUlato svayaM hI siddha hai ataH isa pustakake banAne kI mujhe koI AvazyakatA nahIM thii| parantu Ajakala ke koI2 avicAravAn etaddezIya loga bhI prAcIna itihAsoM se anabhijJa rahane Adike kAraNa vahI TADa-rAjasthAnavAlI UTapaTAMga vAta kaha baiThate haiN| unakI aisI beDhaMgI vAta sunakara itara loga bhramameM na par3a jAveM isI liye maiMne yaha 'TADa bhUdalarzaka' pustaka prakAzita kiI hai| isameM tavArIqha jaisalamera, riporTa mardumazumArI rAjya mAravAr3a Adi ke uparAnta anyAnya aneka prAcIna itihAsoMke kaI puSTa pramANa likhane ke atirikta usI TADa-rAjasthAnahI ke aise pramANa likhe haiM ki jinake dekha lene mAtrahI se 'TADasAhaba kI to bhUla' 'unake matAnuyAyiyoM kI andha paramparA' evaM 'pukaraNe brAhmaNoMkI mAcInatA' anAyAsahI spaSTavidita hojaavegii| ___ ataH jo loga TADa-rAjasthAnahIko 'bAbA vAkyaM pramANama' mAnate hoM unheM bhI isa pustaka ko dekhakara nizcaya kara lenA cAhiye ki TADa-rAjasthAna meM aisI 2 aura bhI kaI bhuleM huI hoNgii| parantu sAtha hI yahabhI samajha lenA cAhiye ki ve bhUleM, kisI dveSa bhAvase nahIM, kintu TADa sAhabakI anabhijJatA Adi hI kAraNoM se huI haiN| aura yadi unheM hI koI vidita kara detA to ve usakA dhanyavAda mAnakara una bhUloMko svayaM tatkAla nikAla dete| para aba svayaM graMtha karcAke vidyamAna na rahane se usa pustakoM kA lekha nyUnAdhika karanekA to adhikAra aba kisI ko bhI nahIM hai, For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isaliye je bhUleM TADa- rAjasthAnameM ho cukI haiM ve to aba amiTa haiN| kintu jo koI satya zodhaka paropakArI sajjana una bhUloko mudhAranI cAheM to una 2 mUla lekhoMke nIce pramANa sahita 'TippaNiyeM (phuTa noTa)' de dene se ve bhUleM sudhAra sakatI haiM / * ata: . 'puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA viSayaka TADa-rAjasthAna kI bhUla sudhArane ke liye TADa-rAjasthAna ke samasta prakAzaka va anuvAdaka mahAzayoM se savinaya nivedana hai ki usa pustaka kI punarAvRttiyoM meM merI isa isa pustaka ke abhiprAya ke sArAMza ko TippaNi rUpa se yathA sthAna prakAzita karake mujhe kRtArtha kreN| maiMne yaha pustaka kevala TADa-rAjasthAna kI bhUla aura puSka. raNe brAhmaNoM kI prAcInatA dikhalAne hI ke uddezyase likhI hai| ataH mukhya karake to inhIM do viSayoM sambandhI thor3e hI se pramANoM kA ullekha mAtra kiyA hai| aura usIke antargata prasaMgavaza puSkaraNe brAhmaNoM ke sadA se brAhmaNocita kArya karate Ane tathA rAjya sanmAnita hone Adi ke bhI aitihAsika vRttAnta saMkSepa hI se de diye gaye haiN| kintu puSkaraNe brAhmaNoM ke sambandha kI jora kathAeM purANa Adi zAstroM meM jahAM 2 AI haiM ve sampUrNa kathAeM tathA isa jAti ke prArambha se lagAke adyAvadhi ke lo___ * isa prakArakA TADa-rAjasthAna kA hindI anuvAda udayapura ke zrImAn paNDita gaurIzaGkara hIrAcandajI ojhA dvArA, TippaNiyoM sahita, sa. mpAdana kiyA huA mAsika aGka rUpase bA~kIpurake khar3avilAsa presase prakA. zita honA san 1905 meM prArambha huA thA, kintu zoka hai ki usa ke thor3e hI se aGka prakAzita hokara raha gaye / yadi isI prakAra sArI hI 'bhUloM kA' saMzodhana karake sampUrNa hI grantha prakAzita kara diyA jAye to idhara to logoM ko to sacce itihAsoM kA patA laga jAye aura udhara dADa-rAjasthAna jaisI upayogI pustaka kA bhI gaurava banA rahe / For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kika prAcIna aitihAsika sampUrNa dvattAnta bahuta vistAra pUrvaka 'puSkaraNotpatti nAmaka eka mahAn pustaka meM likhe jAveMge / vaha pustaka kaI varSoM ke parizrama dvArA saMgraha karake kaI bhAgoM meM abhI maiM banA rahA hU~ jisakA vivaraNa isa bhUmikA ke pIche 'puSkaraNe brAhmaNoM se nivedana' meM likhA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAThakoM se nivedana hai ki isa pustaka ko kamase kama eka bAra to AdyopAnta avazya par3ha leM vA suna leN| kyoM ki isa kA pUrNa rahasya tabhI vidita hogA ki jaba prArambha se lagA ke anta taka par3ha leMge vA suna leMge / kintu aisA na karake kevaLa Age pIche ke 10 / 5 hI panne dekha lene se to na to Apako hI kucha Ananda prApta hogA aura na merA hI parizrama saphala ho sakegA / yadyapi maiMne jyotiSa, vaidyaka, dharma zAstra Adi kaI viSayoM para to grantha likhe haiM, tathA unameM se kucha to prakAzita bhI kara cukA hUM aura zeSa kramase prakAzita karatA jAtA hUM, kintu isa ( itihAsa ) viSayakA merA yaha kArya prathama hI bAra hone se isa meM yadi kisI prakAra kI truTi raha gaI ho to mujhe kSamA kareM / sUcita karanepara dvitIyAvRtti meM usakA ucita saMzodhana kara diyA jAvegA / saM0 1966 vi0 kArttika kRSNA 10 isa ke atirikta presa dUra hone aura pustaka chapAne meM zIghatA karane tathA kArya vazAt merA bhI nivAsa barAbara eka hI sthAna meM na rahane Adi kAraNoM se prUpha ThIka na zodha sakane Adi ke kAraNa jo azuddhiyeM raha gaI haiM unakI pAThakoM se kSamA cAhatA hU~ / punarAvRtti meM zuddha kara dI jAyeMgI / svajAti kA laghu sevaka, vyAsa mIThAlAla pAlI - mAravAr3a / For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM se nivadana / Apako jJAta hogA ki kaccha deza nivAsI paNiyA jAti ke puSkaraNe brAhmaNa zrImAn paNDiva jyeSThArAma mukundajI skanda purANokta zrImAla kSetra mahAtmya meM kI "puSkaraNo pAkhyAna" nA. maka pustaka gurjara bhASA TIkA sahita saM0 1945 meM bambaI meM chapavAkara puSkaraNe brAhmaNoM meM vinA mUlya vitaraNa karake dhanya. vAdake bhAgI huye the / * usa kathA meM puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvaja sindha dezase zrImAla kSetra meM jAke lakSmIjI se vara prApta karake, phira puSkaraNe kahalAye jisakA vRttAnta likhA hai| (1)puSkaraNotpatti nAmaka pustaka kI AvazyakatA___ parantu puSkaraNe kahalAne ke pazcAt adyAvadhikA laukika mAcIna aitihAsika vRttAnta usa meM na hone se use jAnane kI jijJAsA rakhane vAloM kI icchA pUrNa karane ke liye hamAre paramapUjya pitRvya (bar3e bApa ) zrImAna aTaladAsajIkI AjJAnusAra merA vicAra huA ki 'puSkaraNotpatti'nAmaka eka aisI mahAn pustaka kaI bhAgomeM saMgraha kI jAve ki jisa ekahI pustaka, purANa AdikI sampUrNa kathAeM tathA laukika aitihAsika sampUrNa vRttAnta A jaayeN| (2) ukta pustaka ke viSaya (1) zAstra bhAga-isa meM purANa Adi graMthoM meM jahAM2 puSkaraNe brAhmaNoM kA vRttAnta AyA hai, vaha ekatra karanA tathA puSkaraNe brAhmaNoM ke banAye huye prAcIna va Adhunika sampUrNa granthoM kA mUci patra banAnA. isAdi / (2) jAti nirmANa bhAga-isa meM jAti maryAdA sthApita * usI pustaka kA gujarAtI se hindI anuvAda jaisalamera nivAsI purohita motIlAlajIne chapavAke puSTikara hitaiSiNI sabhA'modhapura ke bheTa kI thI, For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karane Adi kA kAraNa, sthAna, aura samaya Adi kA nirNaya -isaadi| (3) gotra pravara bhAga-isameM isa jAti ke sampUrNa brAmaNoM ke gotra, pravara, veda, zAkhA, sUtra, tathA gaNeza, bhairava, devI Adi aura khA~pa vA nakha Adi ko prAcIna vyavasthA tathA poche se milI huI upAdhiyoM AdikA vRttAnta-ityAdi / (4) saMskAra bhAga-ima meM garbhAdhAna, upanayana, vivAha Adi sampUrNa saMskAroM kI zAstra maryAdA kA vidhAna, aura jAti maryAdAnusAra unake nimitta dravya lagAne Adi kI prAcIna vyvsthaa-ityaadi| - (5) kulAcArya bhAga-isa meM yaduvaMziyoM se lagA ke Aja paryantake rAjA mahArAjAoM Adi ko purohitAI (guru yajamAna vRtti) Adi sampAdana karanekA prArambhika vRttAnta aura rAjya mutsaddI Adi hone kA kAraNa-isAdi / (6) rAjya sanmAna bhAga-isa meM rAjA mahArAjAoMse mile huye grAma Adi ke nimittase tAmrapatra tathA rAjyazAsana patra mAdi rAjya sanmAna sUcaka sampUrNa lekhoM kI nakaleM-ityAdi / - (7) jAti mahimA bhAga-isameM jAti marayAdAsthira hone ke samaya se lagAke Aja paryantake mahAnubhAvoM ke jIvanacaritra arthAt unake kiye huye paropakArI kAryoM kA vistAra pUrvaka vrnnn-ityaadi| . (8) vaMza vRkSa bhAga-isa meM pratyeka khA~pa vA nakhake mULa puruSa se lagA ke vartamAna samaya takakI vaMza paramparAgata baMzApaliye ( pIdiye-kurasI nAmeM) aura manuSya gaNanA ke sadRza samasta dezoM ke puSkaraNe brAhmaNoM kI jana saMkhyA-ityAdi / (9) jAtyumAta bhAga-isa meM pracalita kurItiyoM se hone For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 vAlI hAniyoM kA varNana aura unase bacane ke upAya tathA prA." cIna aurasa mayocita navIna surItiyoM ke guNoM kA varNana aura unase lAbha uThAne ke upaay-ityaadi| (10) mizra bhAga-isa meM jAti ke upayogI anyAnya aneka viSayoM kA varNana-ityAdi ityAdi / (3) pustaka banAne ke liye mukhya sAdhana vicAra karanese nizcaya huA ki aisI parama upayogI pustaka banAne ke liye jina2 sAdhanoM kI AvazyakatA haiM unameM cArahI sAdhana mukhya haiM / (1) to purANa Adi zAstroM kI ka. thAeM,.(2) bhAToM va tIyoM para ke paNDoM Adi kI bahiye, zakaramaNa sevagoM kI kavitAeM, tathA DholI AdikoM ke gIta, (3) prAcIna itihAsa kI pustakeM, va bahu zruta vRddha puruSoM Adi kI vArsAeM aura (4) rAjAoM ke diye huye tA. mrapatra zilA lekha rAjyazAsana patra prAdi / yadyapi ye mAdhana isa samaya prAyaH luptase ho rahe haiM tathApi parizrama karane para ina kA ekatra karanA anyAnya logoM kI apekSA puSkaraNoM ke liye itanA durlabha nahIM hai| kyoM ki prathama to yaha jAti svayaM sadA se vidvAn va rAjAoM ke kathA vyAsa pustakA dhyakSa Adi hone se purANa Adi grantha to bahudhA inhIM ke yahAM se prApta ho sakeM. ge|* dUsare yaha jAti sadAse udAra bhI honese bhAToM Adi kI * isa grantha kartA ke pUrvaja bhI vidyAnurAgI honese unhIM ke saMgraha kiye huye hamAre yahAMke hastalikhita 'prAcIna pustakAlaya' meM veda, purANa, dharmazAstra, Ayurveda, dhanurveda, zilpazAstra (asalI vizvakarmA saMhitA Adi), jyotiS vyAkaraNa, mantrazAstra, padArtha vidyA, tathA prAcIna itihAsa Adi kI kaI pustakeM vidyamAna haiN| For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 bahiyoM meM inake pUrvajoM kA paramparAse zRMkhalAbaddha vRttAnta likhA huA mila skegaa| nImare yaha jAti svayaM itihAsa premI bhI hone se inhIM ke yahAM se jaba ki bahudhA anyAnya logoM kA bhI prAcIna vRttAnta mila sakatA hai to phira inake nijakA vRttAnta mika jAne meM to Azcarya ho kyA hai / aura cautha yaha jAti va huta prAcInakAla se rAjAoM ke kulAcArya - purohita, guru ba rAjya musAhiba - Adi hone se rAjAoM ke diye huye tAmrapatra, ziLAlekha, rAjya zAsana patra Adi milane ke uparAnta rAjAoM ke nijaka itihAsa meM bhI inakA bahutasA vRttAnta mila sakegA / (4) jAti sabhA kI AvazyakatA - : parantu itanA suvidhA hone para bhI sarvatra ghUma phira kara pata lagA ke ukta sAdhanoM kA saMgraha karanA merI akelekI zakti se bAhara jAna ke isa mahAn kAryako pUrNa karane ke liye puSkaraNe brAhmaNoM kI eka jAtIya mahA sabhA sthApita karAnI ucita de khakara maiMne udyoga karake saM0 1947 ke kArttika kRSNa 13 so + saM0 1877 meM jodhapura ke eka cattANI vyAsane gA~va bA~ba lar3I meM puSkaraNe brAhmaNoM ke bhATa sadArAmase takarAra ho jAne se usakI bahiyeM chIna kii| tabhI se jodhapura, pAlI, nAgora, mer3atA Adi ke puSkaraNoM ke yahAM bhAToM kA AnA jAnA banda ho jAne se aba bhAToM kI bahiyoM meM ina ke nAma bhI nahIM likhe jAte haiM / kintu yaha parama AvazyakIya prAcIna prathA uTha jAnI donoM hI ke liye mahAn hAnikara huI hai / ataH ubhaya pakSako avazya hI cAhiye ki vinA vilamba ke usakA puna: pracAra kara deM tAki puSkaraNoM ke to pUrvajoM kI kIrtti aura bhAToM kI jIvikA sadAkAla banI rahe / For Private And Personal Use Only * jodhapura meM bhI cohaTiyA jozI jAti ke puSkaraNoM ke yahAM prAcIna itihAsa likhane kI prathA kaI pIr3hiyoM se calI AtI haiN|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mavAra ko jodhapura meM 'puSTikara hitaiSiNI' nAmaka eka sabhAsyApita krvaaii| (5) sabhA kA utsAha kintu anta meM zithilatA samAne prArambha hI meM to aisA utsAha dikhAyA ki eka jodhapura hI ke puSkaraNoMne-so bho sampUrNa jAti bharake nahIM kintu thor3ehI se sajjanoMne-bAta hI bAta meM 15000 / 20000 rupaye ekatra karake samAke liye eka bar3A vizAla 'sabhAbhavana' banA liyA / aura mere kathanAnusAra ukta pustaka banAne ka liye prabaMdha hone lagA, arthAt 'prazna patrikA' nAmaka eka pustaka chapakSA kara jahAM2 puSkaraNe brAhmaNoM kA nivAsa sthAna hai vahAM bhejI jAkara pUrvokta sAdhana ekatra karake sabhAmeM bhejane kA anurodha kiyA jAne lgaa| itanA hI nahIM kiMtu kaI kuTumba vAloM ke to vaMza vRkSa (kurasI nAmeM ) ekatra karake chapavAkara vinA mUlya baoNTe bhI jAne lge| isake uparAMta sva jAtIya vAlaka brahmacAriyoM ko yajJopa. vIta dhAraNa hote hI trikAla sandhyA pUrvaka vedAdi zAstra par3hAye jAne kA bhI sabhA se ucita prabandha ho gayA, jisa se kaI vi. dhArthI gheda pAThI ho gaye / isI prakAra phoTogrAphI, ghar3IsAjA, gilTa Adi zilpavidyA zikhalAnekA bhI prabandha hone lagA * vidyArthiyoM ke liye cAroM vedoM kI 4 saMhitAeM tathA trikAla sadhyA kI 2000 pustakeM to maiMne apanI nija kI aura se, aura SaTa karma kI 2000 pustakeM jodhapura nivAsI jodhAbata vyAsa RSidattajI ke putra ( mere mitra ) vyAsa pUnamacanda kI aura se maiMne hI bambaI meM chapavA kara sabhA kI bheTa kI thii| maiMne svayaM 400) 500) rupaye vyaya karake phoTokA sAmAna kha. rIdakara vidyArthiyoM ko isa vidyAse vijJa kiye| For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isake uparAnta sabhA kI udAratA se svajAti kI unnati hone ke upAya socara kara sabhA meM nivedana karane kA adhikAra saM0 1944 ke mRgazira kRSNa 6 ko mujhe diyA gyaa| yadyapiH / maiM akelA hI isa mahAn kArya kA bhAra uThAne ke yogya kadApi nahIM thA, tathApi sabhA ko AjJA ko zirodhArya karake kaI vA. toMkA ucita prabandha karAne ke liye samaya 2 para sabhA se nive. dana karatA rahA jisase deza kAla kI pracalita Adhunika rUr3hi ke anusAra jo kaI kurIsiye isa jAti meM bhI sthAna pAne laga gaI haiM una ke to nirmUla karane aura muritiyoM se lAbha uThagane kA prabandha sabhA se hone lgaa| isa prakAra sabhA kA udyoga va utsAha dekhakara logoM ko dRr3ha vizvAsa ho gayA thA ki isa sabhAdvArA puSkaraNe brAhmaNoMkI aneka zubha kAmanAeM pUrNa ho skegii| kintu bar3e duHkhake mAya kahanA par3atA hai ki- zreyAMni bahu vighnAni' arthAt zreSTha kAmoM ko pUrNa karane ke bocahI meM bahuta se vighna A par3ate haiM / vahI vAta isa sabhAke liye bhI caritArtha huI, ki jisase sabhA - pane uddezya ko pUrNa karane meM bilakula hI asamartha ho gii| (6) pustaka banAne meM merA udyoga isa sabhAdvArA bhaviSya meM jo svajAtikI umati hone kI ASA kI gaI thI vaha AzA nirAzA hotI dekhakara usa samaya mujhe jo kleza huA thA vaha akathanIya hai| kintu maiM to apane vicAreM huye ('puSkaraNotpatti' nAmaka pustaka nirmANa karane ke) kArya ko pUrNa karane meM kiJcit bhI pIchA nahIM haTA / varana pa. hile se bho vizeSa dRr3ha hAke usakI pUrti meM pravRta ho gayA,so Ajataka yathAvakAza usakI khoja meM lamA hI huA hU~, aura For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahuta se vRttAnta ekatra karabho liye haiM tathApi usa mahAn pustaka ke liye abhI taka bahuta AvazyakIya viSaya ekatra karane zeSa (bAkI) haiM, ataH uparokta sampUrNa bhAgoM se yukta 'puSkaraNo. tpatti' nAmaka pustaka banakara prakAzita hone meM abhI bahuta vilamba ho jAne kI sambhAvanA dekhakara kaI sajjanoM ne prathama isa 'TAha bhramocchedaka' pustaka ko banAkara zIghra prakAzita karanekA anurodha kiyA / isaliye maiMne bhI unake AjJAnusAra prathama isa pustaka ko banAkara prakAzita ko hai / isa choTI sI pustaka ko dekha kara Apa anumAna kara sakate haiM ki 'puSkaraNotpatti' nA. maka pustaka kitanI vRhat aura kaisI mahAn upayogI bnegii| (7) svajAtIya prAcIna aitihAsika vRttAnta isa pustaka ko adhika upayogI banAne ke liye maiMne kaI stra jAtIya vidvAnoM se prAcIna aitihAsika vRttAnta likha bhejanekI prArthanA kiI thI / parantu adhikAMza sajjano ne merI isa prArthanA ke ucita aura Avazyaka hone para bhI kucha bhI dhyAna nahIM diyaa| hAM kinhIM ne jo kucha likha bhejane ko kRpA kI haiM, una meM se to adhikAMza to isameM pahile ho se sammilita kara diye gaye haiM kintu kaI AvazyakIya vRttAnta samaya para na pahuMcane ke kAraNa rahabhI gaye haiN| ataH jo raha gaye haiM ve tathA aura bhI jo koI likha bhejeMge ve saba ima pustaka kI dvitIyA vRtti meM tathA puSkaraNotpatti meM bhI saniviSTa kara diye jaayeNge| (8) isa pustaka prakAzanArtha uttejakoMkA upakAra mujhe isa pustaka ko prakAzita karane ke liye jinara sajjanoMne uttejanAdI hai una sabakA maiM upakAra mAnatA hUM |isii prakAra bhImAn jozIjI AzakarajI, vyAsajI (caNDavANI jozI) For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 bhairUdAsajI, coiTiyA jozIjI zivacandajI, purohitajI zibanAyajI ( lADajI ), purohitajI zrInAthajI, thAnavIjI gorUrAmajI, vyAsajI badarIdAsajI, vyAsajI javAnamalajI, svargIya kallAjI zivadattajI ke bhatIjA va caturbhujajI ke putra kallAjI vaMzIdharajI tathA svargIya 'bRhatkAve,' 'vidyAbhAskara', 'paNDita guru', purohitajI kAlacandrajI (lALajI mahArAjA ) *ityAdi ityAdi anekAneka svajAtIya sajjanoMne mere isa kAryako pasanda kiyA una sabakA bhI upakAra mAnatA hUM / una meM bhI jodhapura nivAsI zrImAn kallAjI nArAyaNadAsajI kA vizeSa upakAra mAnatA hUM; kyoM ki isa pustaka ke prakAzita hone meM vilamba hotA dekha eka Adha bAra unhoMne mujhe kaTu vacana bhI kahe the / yaha unhIM ke kaTu vacanoM kA amRtarUpI bhiSTa phala Aja maiM svajAti kI sevAmeM itanI zIghratA se bheMTakara sakA hUM / (9) ghanakI sahAyatA svIkAra na karane kA kAraNa isa pustaka ko prakAzita karane ke liye kaI svajAtIya sajjanoMne mujhe ghana kI sahAyatA denI cAhI thI / kintu yaha eka svajAti sevA kA baghu kArya hone se prathama hI AvRtti meM dhanakI sahAyatA lenI ucita na jAnakara maiMne kisI se bhI kuchabhI lenA svIkAra nahIM kiyA / isa ke liye kSamA mA~gatA hU~ / (10) mere niHsvArtha parizrama uThAne kA kAraNa - maiMne itanA parizrama nato Apa logoM se kisI prakArakA * kheda he ki lAlajI mahArAja isa pustaka ke prakAzita honese pahile hI svarga sidhAra gaye yadi ve vidyamAna hote to mujhe 'puSkaraNotpatti' nAmaka pustaka prakAzita karane meM bhI uttejanA miLatI / For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 tagamA (meDala ) milane ke liye kiyA hai, aura na koI prazaMsA patra pAne ke liye kiyA hai aura na isakI vikrI karake dhana ka mAne hI ke liye kiyA hai| yadi mujhe dhanahI kA lobha hotA to isa pustaka kI bahuta adhika pratiyeM chapavAkara kamase kama || ) | ) meM bhI beca detA to bhI 2000) 4000) rupaye to mila hI jAte / parantu maiMne yaha parizrama kisI bhI prakArakI svArtha ha Tise nahIM kiyA hai, kintu kiyA hai kevala hamAre sajAtIya pUrvajoM kI mahAn kIrttiko pragaTa karaneke liye| ataH jo kucha samaya, parizrama, aura dravya isa pustaka ke prathama nirmANa karane meM lagane kI jo AvazyakatA thI vaha to maiM lagA cukA, usI kA phala svarUpa yaha pustaka samagra puSkaraNe brAhmaNoM kI sevAmeM bheTa kiI hai / yadi merA yaha parizrama Apa mahAzayoM ko pasanda AyA to pUaa 'puSkaraNotpatti' nAmaka vistAra pUrvaka mahAn pustaka jo isase bhI adhika parizrama dvArA abhI meM banA rahA hUM zIghra hI prakAzita karake isI prakAra sva jAtikI sevAmeM bheMTa karane kI pUrNa icchA rakhatA hUM / parantu isake sAtha Apako yaha bhI jAnanA cAhiye ki yaha kArya koI mere akele ho kA nahIM hai, kintu sampUrNa jAti bharakA hai / ataH ukta pustaka ko adhika upayogI banAne aura zIghra prakAzita karAne ke liye jAti bharake samasta mahAnubhAvoM ko bhI kucha udyoga karake ukta pustaka ke upayogI -pratyeka bhAga kI pUrti karane yogya lekha Adi bhejakara mere parizrama meM sahAyatA pahuMcAnI cAhiye / (11) isa pustaka ke aMgrejI anuvAdakI AvazyakatA - isake atirikta maiM yaha bhI cAhatA hUM, aura yaha hai bhI Avazyaka, ki isa pustaka ko aMgrez2I meM prakAzita karAke bhArata gavarmeNDa ke aitihAsika tathA manuSya gaNanA Adi vibhAgoM kI For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 sevA meM bhejI jAve, parantu maiM svayaM aMgrez2I vidyA se anabhijJa honese aisA nahIM kara sakatA hUM / ataH svajAtIya aMgrez2o ke tridvAnoM se prArthanA hai ki ve kRpAkara isa pustaka kA aMgrez2I meM pUrNa anuvAda vA mamAnuvArda hI banAkara mere pAsa bhejane kI kRpA kreN| (12) pAThakoM se prArthanA svajAtIya sajjanoM se yaha bhI prArthanA hai ki jaba taka isa pustaka kI dUsarI AvRtti chapavAkara samasta dezoM meM pratyeka pukaraNe brAhmaNa ke pAsa nahIM pahuMcAI jAya taba taka jinake pAsa yaha pustaka pahu~ce ve kevaLa ApahI par3hake na rakha deM kintu jinake pAsa pustaka na pahuMcI ho unako bhI par3haneko deM athavA ApahI unheM sunA diyA kareM jisase saba loga isake viSayoM se abhijJa ( jAnakAra ) ho jAveM / (13) narezoMkA upakAra va unakI maMgala kAmanA anta meM samasta puSkaraNe brAhmaNoM ko jaisalamera, jodhapura, bIkAnera, kRSNagar3ha, jayapura, udayapura, bU~dI, koTA, IMDara, ratalAma, jhAbuA, sItAmaU, narasiMhagar3ha, indora, bar3audA, bhuja, paTiyAlA - ityAdi riyAsatoM ke zrImAn narezoM ko aneka dhanyavAda denA cAhiye ki jinake surAjyoM meM puSkaraNe brAhmaNoM kA sadA sanmAna va satkAra hotA AyA hai / AzA hai ki zrImAn Age ko bhI sarvadA apane pUrvajoM kA anukaraNa karate ye apanI isa zubha cintaka jAti kA vaisA hI satkAra karate radeMge / isI prakAra zrImatI bhArata gavarmeNTa kA bhI upakAra mAnanA cAhiye ki jisake zAntimaya zAsana kAla meM hama saba apane2 karttavya svatantratA pUrvaka kara sakate haiN| zrI jagadIzvara se prArthanA hai ki vaha ukta zrImAnoM kA sadA akhaNDa pratApa banAye rakhe / For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAcIna itihAsa se patA lagatA hai ki pUrva kAla meM brAhmaNoM kA eka hI samudAya thaa| isa samaya kI bhAMti pahile kucha jAti bheda Adi nahIM thaa| kevala gotra, pravara, veda, zAkhA, Adi hI se pahicAne jAne kA vyavahArathA / sampUrNa brAhmaNa cAra vedoM ke upAsaka aura 128 gotra vAle the| jinameM 33 gotra vAle so RgvedI, 32 gotra vAle yajurvedI, 32 gotra vALe sAmavedI aura 31 gotra vAle atharvavedI the / samayAntara meM deza bheda se inakI uttara aura dakSiNa,-aisI do sampadAyeM bana gii| arthAt, jo vindyAcalake uttara vA pUrva ke dezoM meM jA base ve to gaur3a, aura dakSiNa vA pazcima ke dezoM meM jA base ve drAvir3a khlaaye| vahAM bhI jude 2 dezoM ke kAraNa ina pratyeka ke bhI 5 / 5 bheda ho jAnese 10 prakArake brAhmaNa ho gaye / ina meM-sArasvata, kAnyakubja, gaur3a, utkala aura maithila, ye pA~coM to uttara sampradAya ke honese paJca gaur3a kahalAye / aura karNATaka, tailaga, mahArASTra, drAvir3a aura gurjara, ye pAMcoM dakSiNa sampradAyake honese paJca drAvir3a kahalAye / inameM se bhI bahuta dUra 2 taka jA basanese aura bahuta samaya taka dUra 2 dezoM meM rahane se eka dUsare ke prAcAra vicAra meM bheda par3a jAne ke kAraNa apane 2 dezake anukUla hoM, aise 2 niyama banA lenese ina kI 84 jAtiyeM bana gaI, jo aba . 'brAhmaNoM kI caurAzI' nAmase prasiddha haiN| ina 84 jAtiyoM meM se kaI to dezoM ke nAmase, kaI grAmoM ke nAmase, aura kaI guNoM ke nAmase, ityAdi kAraNoM se pRthak 2 nAmoM vAlI jAti masiddha ho gii| For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamAre mAravADa stha-jaisalamera, jodhapura, bIkAnera, kizanagar3ha, jayapura, Adi kI riyAsatoM meM bhI kaI jAti ke brAhmaNa basate haiN| unameM rAjya purohita, rAjyaguru aura rAjya mutsaddI Adi ke liye puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti prasiddha aura pradhAna hai / inakI jAti sindha deza meM banI hai| inake pUrvaja yaduvaMziyoMke purohita (kulaguru) hone se yaduvaMziyoM kI rAjadhAnI dvArikAke AsapAsa ke dezoM meM arthAt sindha, kaccha aura mAravAr3a kI hadda para adhika basate the / ataH usa deza ke anukUla aura jAti ke upayogI hoM, vaise niyama banAke apanI jAti ma. ryAdA sthira krlii| skanda purANAdi meM likhA hai ki prAcIna kAla meM puSkaraNe brAhmaNa sindha dezameM nivAsa karate the aura usa samaya sindhI brAhmaNa kahalAte the| phira lakSmIjIne apanA vivAha hone ke pazcAt prasanna hokara zrImAla nagara meM inako 'udAra, rAjyapUjya zuddha, santoSI, brAhmaNoM ke puSTikartA, dharmake puSTikartA aura jJAna ke puSTikartA' kahakara puSkaraNA kahalAne kA vara diyA udArA rAjyapUjyAzca zuddhAH santoSiNaH sadA / brAhmaNAnAM puSTikarA dharmapuSTikarAstathA // jJAnapuSTikarAstasmAt puSkaraNAkhyA bhaviSyatha / tabase ye puSTikaraNe arthAt puSkaraNe brAhmaNa kaha lAne lage aura isakA apabhraMza pokaraNA hone se aba pokaraNe brAhmaNa bhI kahalAte haiM / sArAMza yaha ki pUrva kAlameM jo brAhmaNa pazca drAvir3o meM gurjaroM kI eka zAkhA sindhI brAhmaNa kahalAte the vehI zrI lakSmIjI ke varadAna se puSkaraNe vA pokaraNe brAhmaNa kahalAne kage haiN| For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pichale samaya meM paraspara ke dveSa se isa deza kA prAcIna i. tihAsa prAyaH naSTa ho gayA aura dezameM bahuta kAla taka zAnti na rahane se navIna itihAsa likhane kA bhI logoMko avakAza nahIM milA thaa| aba aMgreja sarakAra ke rAjya meM sarva prakAra kI zAnti ho jAne se prAcIna itihAsa kI khoja hone lgii| tadanusAra thor3e varSa huye ki lephTineNTa karnala jemsa TADa sAhaba ne bhI apane nAmapara 'TADa rAjasthAna' nAmaka rAjaputAne kA itihAsa IsvI san 1735 meM banAyA hai, jise Aja 74varSa vyatIta huye haiM / usa meM puSkaraNe brAhmaNoM ke liye eka bhUla huI hai| parantu isa pustaka meM bhUla ho jAnA koI bar3I bAta nahIM thI / kyoMki prathama to TADa sAhaba svayaM videzI hone se hamAre deza kI jAti, dharma, maryAdA Adi se to anabhijJa ( anajAna ) the hI; phira isa deza ke prAcIna itihAsa sambandhI lekha bhI unake hAtha yathA tathya na lagane se kaI bAteM aTakala paccU sunI sunAI likhanI pdd'ii| aisI dazAmeM, ekahI kyA, kaI bhUleM ho jAnI sambhava haiM, aura kaI mUleM huI bhI haiN| yadi ye bhUleM TADa sAhaba ko hI koI batA detA to ve svayaM unheM prasannatA pUrvaka avazya pIchI sudhAra dete / parantu yaha pustaka aMgrejI meM hone se isa meM kI bhUleM usa samaya logoM kI dRSTi meM nahIM AI / jisa se usakA sudhAra aba taka nahIM ho skaa| kintu aba aMgrejI vidyA kA pracAra bahuta ho jAne se isa meM kI bhUleM logoM ko mAlUma hone lagI haiN| unameM jo bhUla puSkaraNe brAhmaNoM ke liye huI hai vaha Age dikhalAtA huuN| TADa rAjasthAna ke dUsare bhAgake jaisalamera ke itihAsa ke 7 veM adhyAya meM jahAM puSkaraNe brAhmaNoM kA vRttAnta likhA hai. vahAM, inakI utpatti kI eka ajaba kahAnI batAI hai: For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " Tradition of their origin is singular it is said that they were Beldars and excavated the sacred lake of Poshkur or Pokur, for which act they obtained the favour of the deity and the grade of Brahmins, with the title of Pokurna. Their chief object of em. blematic worship, the Khodala, a kind of pick-axe used in digging, seems to favour this tradition". [ Tod Vol. II. J. R Chap. VII. ] "ina kI utpatti kI eka ajaba kahAnI hai| kahA jAtA hai ki ye beladAra the, aura puSkara vA pokara kI pavitra jhIla ko khodI jisa kArya ke liye devatA kI kRpA, aura pokaraNA kI upAdhi ke sAtha brAhmaNoM kA pada prApta kiyA / ina ke pUjane kI mukhya vastu khudAlA hai jo ki khodane kA eka aujAra hai, isa se isa kahAnI kI anukUlatA jJAta hotI hai| " (TADa rAjasthAna, bhAga 2, jaisalamera, adhyAya 7 ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama to svayaM TADa sAhaba ko bhI isa kahAnI para kucha bhI vizvAsa nahIM huA thA, tabhI to ise ' ajaba kahAnI ' karake likhI hai / kyoM ki jo bAta asambhava, nAmumakina nahIM hone yogya ho, usI ko ajaba kahAnI kahate haiM / > isa ke atirikta inake pUjane kI mukhya vastu khudALA likhA yaha bhI sarvathA mithyA hai / puSkaraNoM ke yahAM khudAlA to kyA isa prakAra kA anya bhI koI auz2Ara kisI kAla meM bhI aura kahIM bhI nahIM pUjA gayA hai / isI TADa rAjasthAna ko dekha ke vinA parizrama kiye ho sIdhI khicar3I khAne vAle, aura bhI kaiyoMne dhokhA khA liyA hai / jaise- misTara jaoNna vilsanane apanI tavArIqha meM aura avisana sAhibane riporTa martuma zumArI paJjAba meM bhI yahI bAta TADa rAjasthAna se hI leke likha dI hai / For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isI prakAra mardumazumArI rAjya mAravAr3a, bAbata san 1891 I0, ke tIsare bhAga ke 160 veM pRSTha meM bhI puSkaraNe brAhmaNoM kA vRttAnta likhate samaya TATa rAjasthAna ke uparokta lekhakA Azaya likhake eka 'loka afavAha' * apanI ora se adhika likha dI * mAravAr3a kI mardumazumArI ne aisI mithyA 'loka aphavAha' kevala puSkaraNe hI brAhmaNoM ke liye nahIM likhI hai kintu aisI hI eka midhyA loka aphavAha 'zrImAlI brAhmaNoM' kI utpatti ke viSaya meM bhI likha dI hai / vaha yoM hai : " bhInamAla meM eka samaya rAkSasa brAhmaNoM ko vyAha nahIM karane detA thA, aura koI karatA to ca~varI meM se usakA zira kATake le jAtA thA / usa ke bhaya se vyAha banda ho gayA aura brAhmaNoM kI saikar3oM lar3akiyAM kuMvArI raha gaI / taba vahAM ke rAjA jagAma ne caNDIzvara mahAdeva jI ke mandira para dharanA diyA | mahAdevajI ne kahA ki 'maiMne terA matalaba samajha liyA / tU brAhmaNoM se kaha de ki ekahI ca~varI meM sabhI lar3akiyoM ko vyAha devo rAkSasa kucha vina nahIM kara skegaa| magara zarta yaha hai ki tU rAtabhara hAthayAra bA~dha ke caukasI para khar3A rahanA / ' rAjAne aisA hI kiyA ki eka rAta meM saba lar3akiyoM kA vyAha karA diyA / sirpha eka bIMda dera karake tar3ake ke vakta AyA, usa vakta rAjA U~gha gayA thaa| rAkSasa, jo maukA dekha rahAthA, jhaTa usakA zira le gayA / usa kI mA~ga rAjAko zrApa dene lgii| rAjA mahAdevajI ke mandira para jAke marane ko taiyAra huA / mahAdejIne kahA ki ' tU U~gha kyoM gayA ? abato vaha zira to nahIM A sakatA magara dUsarA zira usa brAhmaNa ke cipakA de / ' rAjA mandira se nikalA, to eka mAlI sAmane AtA huA milA / rAjA ne usakA zirakATake usa brAhmaNa ke ghar3a para rakha diyA / vaha phaurana bhI uThA | mALI kA zira honese usakA aura usakI bhaulAda kA nAma 'ziramA kI ' huA | " ( dekho mardumazumArI ke tIsare bhAga ke pRSTha 140 se 1 ) .. For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai| vaha yoM hai: loka aphavAha meM aisA kahA jAtA hai ki nAhararAva paDihArane puSkarajI kI reta khudAI thii| usa vakta eka lAkha bA. maNoM ko jimAne kA saGkalpa kiyA thA / magara 80000 se z2iyAdA brAhmaNa nahIM Aye, jisase usane 20000 oDoM ko janeU pahinAke brAhmaNoM ke sAtha jimA diyA / usa dina se puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti paidA huii|" / jisa prakAra TADa sAhibane vizvAsa na hone se 'ajaba kahAnI' kaha ke likhI hai, vaise hI isa riporTa likhane vAle ko bhI isa para kucha bhI vizvAsa nahIM thA, tabhI to ise 'puSkaraNoM kI utpatti kA itihAsa' na kaha ke 'loka aphavAha' kahA hai| itanA hI nahIM kintu yaha loka afavAha bilakula bebuniyAda mana ghaTita, kapola kalpita, sarvathA mithyA honese usI riporTa marduma zumArI, rAjya mAravAr3ane hI kaI pukhatA pramANa de ke usI sthAna para pRSTha 161 veM meM isakA pIchA khaNDana bhI kara diyA hai / vaha yoM hai: "nAhararAva par3ihAra ke vakta meM puSkaraNoM kI utpatti honA bhI g2alata hai / kyoMki nAhararAvase kaI sau varSa pahile devarAja bhATI huA hai| usa ke z2amAne meM puSkaraNe the / balki usa ke purohita* ratnAse ratna cAraNoM kI jAti paidA huI hai / aura ratnA kA bhAnajA jo 1 cohaTiyA* jozI thA, vaha cAraNa hone ke pIche usakA purohita ho gayA / so aba taka ratnU cAraNoM ___ * ye donoM puSkaraNe brAhmaNa the| ina meM purohita ratnU ko devarAja bhATI ko apane sAtha bhojana karAne se cAraNoM kI jAti meM jAnA par3A, taba se usakI santAna ratnU cAraNa kahalAtI hai / For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kI virata ( vRtti - purohitAI ) cohaTiye joziyoM kI calI AtI hai / isase sAbita hotA hai ki puSkaraNe brAhmaNa nAhararAva + kyA devarAja bhATI ke bhI pahile se haiM / " isa ke uparAnta puSkarajI kI utpatti Adi kA itihAsa likhate samaya TADa rAjasthAna va ajamera kI tavArIqha Adi meM jahA~ puSkara kA tAlAba khudavAne Adi nAhararAva par3ihAra kA Adise anta taka kA sampUrNa vRttAnta likhA hai vahAM puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti kI bAta bhI likhe binA nahIM rahate / jaba ki ajamera kI tavArIqha ne puSkarajI ke paNDoM taka kA pUrNa - tAnta likhA hai to phira puSkaraNe brAhmaNoM kA vRttAnta kyoM nahIM likhatI aura TATa sAhiba ko to apanI kahAnI kI puSTi ke liye isa sthAna para avazya likhanI cAhiye hI thI / parantu puSkaraNe brAhmaNoM kI puSkarajI para utpatti honA to dara kinAra rahA kintu isa jAtikA puSkarajI para kabhI nivAsa bhI nahIM huA thA / to phira puSkarajI ke itihAsa meM inakI utpatti A dikA pramANa kahAMse miLatA ? aura binA pramANa mile kyoM kara koI likha sakatAthA ? yadi kucha bhI pramANa miLA hotA topuSkarajI ke itihAsa meM inakA vRttAnta likhe binA kabhI nahIM rahate / puSkara jI ke itihAsa se nizcaya hotA hai ki jaba nAhara + nAhara rAva par3ihAra kA saM0 1206 meM vidyamAna honA TADa rAasthAna ke bhAga 1 ke adhyAya 5 veM meM mAnA hai / aura devarAja bhATI saM0 892 meM janme the yaha bAta bhI TADa rAjasthAna ke bhAga 2 adhyAya 2 meM mAnI hai / arthAt puSkara khudavAne vAle nAhararAva par3ihAra se 300 varSa pahile devarAja bhATI huye haiM unake samaya meM puSkaraNe brAhmaNa vidyamAna the| For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAba par3ihArane puSkaraNI kA tAlAba khudavAyA thA usa samaya na to 1 lAkha brAmaNa jimAnekA saGkalpa hI kiyA thA aura na 20 haz2Ara oDoM ko janeU pahinAke brAhmaNa banAye the| kintu yadi kSaNa bhara ke liye isa mithyA kapola kalpanA ko mAna bhI . leM to bhI nAhararAva par3ihAra ne saGkalpa 1 lAkha brAhmaNa jimAne kA kiyA thA na ki 1 lAkha manuSya jimAne kaa| phira 20000 zUdroM ko jimAne se kyA kabhI 1 lAkha brAhmaNa jimAne kA rAjAkA saGkalpa (maNa) pUrNa ho sakatA hai ? kadApi nhiiN| yadi kaho ki rAjAne zUdroM ko janeU pahinA dI thI isa se ve brAmaNa ho gaye the to yaha bAta bhI nahIM bana sakatI / kyoM ki manvAdi dharma zAstroM meM zUdroM ko janeU pahinAne kI AjJA hI nahIM hai aura na janeU pahinAne se zUdra kabhI brAhmaNa ho sakate haiN| brAhmaNa to hI mAne jAveMge jo vaMza paramparA se brAhmaNoM ke kula meM janme hoM aura unake yajJopavItAdi saMskAra bhI vidhipU. rvaka kiye gaye hoM / phira nAhararAva par3ihAra jaise dharmAtmA rAjA eka mahAn dharma kArya ke samaya zAstrase viruddha aisA adharma kA kArya kadApi nahIM kara sakate / yadi unheM pUre 1 lAkha hI brA. hmaNa jimAne the to jitane brAhmaNa ikaThe huye the utanoM ko to prathama dina jimA dete aura jitane ghaTate utane brAhmaNa phira unhIM meM se dUsare dina jimAke apanA praNa pUrNa kara sakate the| ata: isa praNa ko pUrNa karane ke liye zUdroM ko brAhmaNa banAne kI koI AvazyakatA hI nahIM thii| * na zUdre pAtakaM kiJcinna ca saMskAramarhati / bhAsyAdhikAromardhe'sti na dharmAtpratiSedhanam // manu a0 10 zlo0 126 arthAt zUdroM ko yajJopavIta Adi kisI saMskAra kA adhikAra nahIM hai| For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir HTRA aura ve puSkara khodane vAle ekadama 20 hajAra oDa bhI kevala eka janeU ke dhAge ke liye kyoM ThAlI brAhmaNa banane baiTha the? kyoM ki nAhararAvane unheM koI jAgIra to do hI nahIM thI ki jisake lobhase bhI ve gItAkI AjJA bhaMga karake dUsarI jAti kA dharma dhAraNa karate / aise hI una 80 haz2Ara brAhmagoM para bhI aisI kyA Apatti A par3I thI ki ve kevala eka hI dina ke bhojana ke liye 20 hajAra zUdoM ko apane sAtha bhojana karAke brAhmaNa bnaate| isa deza meM (1) brAhmaNa, (2) kSatriya, (3) vaizya aura (4) zUdra-aime cAra varNa vA darne paramparA se cale Ate haiM / ina meM se Upara ke darje vAlI jAti meM se koI bhI manuSya apanA AcAra bhraSTa kara de to vaha usa jAti se alaga kara diyA jAtA hai| aura apane AcAra ke anukUla kisA nIce darje vAlo jAtimeM jA milatA hai| aise udAharaNa saba nAtiyoM meM milate haiN| kintu nIce ke darne vAlI jAtimeM se koI bhI manuSya, cAhe jaisA zreSTha AcAra dhAraNa kare to bhI, apane se U~ce darje vAlI kisI jAti meM kadApi nahIM jA sakatA / aisA udAharaNa kevala eka vizvAmitra ke kSatriya se brAhmaNa hone ke atirikta aura koI nahIM miltaa| arthAt pUrva kAla meM vizvAmitrane rAjaRSise brahma RSi honA cAhA, kintu brAhmaNoMne svIkAra nahIM kiyaa| isa se krodhita hoke vizvAmitrane maharSi vasiSThajI ke 100 putra mAra diye to bhI vasiSThajIne brahmaRSi kahanA svIkAra nahIM ___+ svadharme nidhanaH zreyaH paradharmo bhayAvahaH / gItA. . arthAt dUsarI zreSTha jAti kA dharma dhAranekI apekSA apanI hI nIca jAti meM maranA acchA hai| For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kiyaa| apavataH atyanta ugra tapasyA ke kAraNa jaba vizvAmitra brahmaRSi mAnane yogya ho gaye taba to svayaM brAhmaNoMne unheM rAjaRSi se brahma RSi mAna liyA, kintu bhaya se vA lobha se nahIM maanaa| to phira 80 hajAra brAhmaNoM ke sAmane saba se nIce darje vAle ati zUdra jAti ke 20 hajAra oDa loga kyoM kara ekadama kSaNa bhara meM sabase U~ce darje vAlI brAhmaNa jAti meM jA sakate the| saca to yaha hai ki isa deza ke jAti, dharma va maryAdA ko tor3a ke na to nAhararAva par3ihAra zUdroM ko brAhmaNa banA sakate the aura na 20 hajAra oDa hI brAhmaNa bana sakate the aura na 80 i. jAra brAhmaNa hI apane sAmane aisA dharma viruda-adharma kA-kArya hone dete| .... itane para bhI yadi koI aisA hI haTha kare ki nAhararAva pa. DihAra ne puSkarajI para 20 hajAra or3oM ko jabarana brAhmaNoM ke sAtha jimA ke brAhmaNa banA hI diye the to bhI yaha bAta to kadApi sAbita nahIM hotI ki or3oM se jo brAhmaNa banAye gaye hoM ve puSkaraNe hI bAmaNa haiN| kyoM kiH sRSTi kA niyama hai ki jina kI utpatti jahA~ hotI hai be. vahIM adhikatA se pAye jAte haiN| jisa prakAra ki sRSTi ke prArambha meM manuSyoM kI utpatti himAlaya parvata para hone ke kAraNa jitanI AbAdI himAlaya ke AsapAsa ke dezoM (bhArata varSa aura cIna) meM hai utanI anya dezoM meM nahIM hai| aise hI 10 prakAra ke brAhmaNoM meM se paJca gaur3oM meM to sArasvata to sarasvatI nadI ke pAsa paMjAba meM, kAnyakubja kannauja meM, gauDa gaur3a deza meM, mai. thiLa mithilA meM aura utkala ur3IsAmeM; tathA paJca drAvir3oM meM karNATaka karNATakameM, tailaGga tailaGga meM, mahArASTra mahArASTra meM, drA adhika kI unake AnahI hai For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vir3a drAvir3a meM aura gurjara gujarAta meM hI Aja taka adhikatAse pAye jAte haiN| aise hI yadi puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti puSkarajI hI para huI hotI to ina kI AbAdI bhI puSkarajI para - vazya honI cAhiye thii| kintu puSkarajI to kyA puSkarajI ke AsapAsa bhI puSkaraNe brAhmaNoM kI vastI bilakula hI nahIM hai aura na puSkarajI se samUle kahIM cale jAne hI kA koI pramANa milatA hai| varana isake viparIta ye bahuta mAcIna kAla meM gujarAta ke samIpa vartI sindha deza meM vasate the aura phira vahAM se kaccha aura mAravAr3a meM Aye aura mAravAr3a se sarvatra phaile haiN| aba bhI ina kI AbAdI jitanI sindha, kaccha aura mAravAr3a meM hai utanI aura kahIM bhI nahIM hai / ina kI bola cAla meM aba taka sindhI zabda vidyamAna haiM / itanA hI nahIM kintu striyoM ke vastra tathA AbhUSaNa Adi meM bhI sindha deza kA anukaraNa calA AtA hai / isa ke kaI pramANa milate haiM, jise mAravAr3a kI marduma zumArI san 1891 I. ke tIsare bhAga ke pRSTha 155 va 161 meM samayANa svIkAra kiyA hai, so dekhiye: "puSkaraNA vA pokaraNA brAhmaNa-ye mAravAr3a meM sindha se Aye haiM inake gota aura gAliyoM meM aba taka sindhI laphz2a maujUda haiN| * isa samaya ajamera kizanagar3ha Adi meM jo koI thor3e se puSkaraNe. brAhmaNa basate bhI haiM, ve bhI thor3e hI varSa huye ki mAravAr3a hI se jAke vase haiM / aura puSkarajI para jo tIrtha ke paNDe - ( puSkara guru ) vasate haiM ve pu. karaNe brAhmaNoM kI jAti meM se nahIM hai aura na puSkaraNoM kI mAtise una kI mAti kA kucha sambandha hI hai| For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... "puSkaraNe brAhmaNa mAravAr3a ke uttara aura pazcima thala yAnI nirjala hismoM meM z2iyAdA vasate haiN| usase Age bIkAnera, jaisalamera bhaura sindha taka inakI vasatI calI gaI hai, balki mArabAr3a meM udhara hI se bhAye haiN| akasara khopoM ke bayAnoM se pAyA jAtA hai ki ve pahile jaisalamera ke ilAke meM rahatI thiiN| vahAM se phalodhI AI aura phalaudhI se jodhapura vagairaH paraganoM meM jAkara pasI hai / ina ke purAne gItoM se jo rasama ke taura para vyAhoM meM gAye jAte haiM nirjaLa mulka meM ina ke asalI vatana hone kA patA lagatA hai|" ina saba ke uparAnta eka bAta bahuta hI adhika dhyAna dene kI yaha hai ki puSkarajI ke AsapAsa cAroM ora bahuta dUra 1 taka brAhmaNoM kI AbAdI paJca drAvir3oM ko bilakula nahIM hai kintu paJca gaur3oM hI kI hai / to puSkarajI para jo 80 hajAra brAhmaNa ikaTThe huye hoto ve bhI to avazya hI gaur3a hI hone cAhiyeM, isa liye usa samaya jo 20 haz2Ara oDa brAhmaNa bane hoM to ve bhI apane AcAra vicAra, khAna pAna, Adi saba vyavahAroMmeM una gaur3a hI brAhmaNoM kA anukaraNa karate kyoMki una oDoMne una gaiDa hI brahmaNoM se to brAhmaNa pana sIkhA hogaa| kintu puSkaraNe brAhmaNoM meM AcAra vicAra, khAnapAna, Adi sampUrNa vyavahAroM kA anukaraNa gaur3a brAhmaNoM kA kucha bhI nahIM hai varana (paJca drAvir3oM meM gurjara hone se) drAvir3oM hI kA hai| hA~ bahuta kAla taka nirmala deza meM rahane aura vahAM ke rAjya kartAoM ke purohita, kula guru aura musAhiba Adi hone se una ke sAtha 2 ApatkAla meM jahAM tahAM bhaTakate phirane Adi deza kAla ke kAraNa AcAra vicAra meM kucha zithilatA to ho gaI hatobhI For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAja taka ina kA AcAra drAvir3oM hI ke anukUla banA huA hai naki gAr3oM ke anukUla / phira eka bAta yaha.bhI vicArane yogya hai ki TAha rAjasthAna meM to likhA hai ki "ye puSkara khodane se devatA kI upAse brAhmaNa ho gaye" kintu marduma zumArI rAjya mAravAr3a meM likhA hai ki "20 hajAra brAhmaNoM ke abhAva meM inako rAjAne brAhmaNa banA diye" / ataH ina kI utpatti kA kAraNa isa prakAra paraspara viruddha bhinna 2 likhA hone-arthAt isa kalpita kahAnI kA mUla kAraNa hI eka na hone se phira isa ke mithyA hone meM sa. ndeha hI kyA hai ? __ataH puSkaraNe brAhmaNa na to veladAroM ( oMDoM) se brAhmaNa huye haiM aura na puSkaraNoM ke yahA~ kabhI khudAle kI pUjA hotI thI, varana jisa prakAra se anya brAhmaNoM kI utpatti huI hai usI prakAra puSkaraNe brAhmaNoM kI bhI huI hai| isake atirikta ina kA 'puSkaraNA' nAma bhI bahuta mAcIna kAla se calA AtA hai jisa ke kaI pramANa milate haiM / jaise___ maharSi saunaka kRta "caraNa vyUha" nAmaka grantha meM cAroM hI vedoM kI zAkhA Adi kA varNana hai / vahAM yajurveda ke 86 bhedoM kA varNana karate huye prAcIna bhASyakArane 'gAlava' ke 24 bhedoM meM se 20 vA~ bheda 'puSkaraNIyA' mAnA hai| isI prakAra bahuta prAcIna kAla meM eka puSkaraNe. brAhmaNane vyAkaraNa eka kI pustaka banAI thI jisakA pramANa bhaTToji dolita kRta siddhAnta kaumudI ke hal sandhi viSaya ke eka vAttika meM milatA hai| "cayo dvitIyAH zari pauSkarasAde' riti vaacym"| ina ke atirikta prAcIna itihAsa lekhaka pAdarI ema...e. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zairiGga sAhiba, ema. e., ela ela. bI.' ne bhI apane banAye huye itihAsa kI pahilI jilda meM jahAM sampUrNa brAhmaNoM kA varNana likhA hai vahA~ 99 veM pRSTha meM puSkaraNe brAhmaNoM kI gaNanA paJca drAvir3oM meM se gurjara brAhmaNoM meM kI hai| phira TADa sAhiba kA kucha bhI nizcaya kiye vinA ho aisI vinA pramANa ko dhokhe kI bAta apane rAja sthAnameM likha kara logoM ko bhrama meM DAlanA.kitanI bhUla hai ? parantu isa bhUla kA kAraNa yaha pratIta hotA hai ki usa tIrtha kA nAma 'puSkara' aura isa jAti kA nAma 'puSkaraNA ' dekha ke kisI dhUrta ne aisI kahAnI ghar3ake dhokhA de diyA hogA, aura TAra sAhibane bhI videzI hone ke kAraNa aisA dhokhA khAliyA hogaa| kintu isa prakAra kevala nAma kI kucha sadRzatA mAtra hI se aisA anumAna kara lenA kyA kama bhUla hai ? isa jAti kA eka nAma 'pokaraNA' bhI hai aura mAravAr3a meM, jodhapura se pazcimakI ora .40 koza kI dUrI para, 'pokaraNa' nAmakA eka gA~va bhI hai / to phira kyA ina kI utpaci usa gA~va se bhI mAnanI par3egI ? nahIM nahIM ka. dApi nhiiN| isa ke atirikta ina kI utpatti puSkarajI para huI hotI to inakA nAma 'puSkaraNe' vA 'pokaraNe' brAhmaNa nahIM hotA kintu 'puSkariye' vA 'pokhariye' brAhmaNa hotA / phira pu. karaNe brAhmaNoM ke ye hI do nAma nahIM haiM kintu 'saindhava' ( vA sindhI') tathA 'puSTikarA' Adi nAma bhI haiN| ina nAmoM kA kAraNa yaha hai ki pUrva kAla meM ye sindha deza meM vaste the jisa se to sindhI brAhmaNa kahalAte the| phira zrImAla kSetra meM lakSmIjI ke yajJa meM brAhmaNoM kI puSTi karane se lakSmIjI ne prasanna ho ke ' puSTikarA' hone kA vara diyA taba se 'puSTikarA' tathA For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "puSkaraNA' kahalAye (aura puSkaraNoM kA apabhraMza 'pokaraNA' huA hai), jisakA varNana skanda purANokta zrImAla kSetra mAhAtmya bAda meM haiM / vaha sampUrNa lekha to 'puSkaraNotpatti' nAmaka pustaka meM likhA jAvegA parantu usa meM se kucha pramANa isa pustaka ke anta meM bhI likheMge jisase ki saba logoM ko bhale prakAra se jJAta ho jAve ki puSkaraNe brAhmaNa paJca drAvir3oM meM se gurjara brAhmaNoM kA eka bheda hai / kintu prathama isa pustaka ke pArambha meM laukika prAcIna itihAsoM ke aneka pramANa likhatA hUM jisa se sarva sAdhAraNa ko bhI bhaLe prakAra se jJAta ho bAve ki puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti puSkarajI kA tAlAba khudane se saikar3oM hI varSa pahile hI se mAravAr3a meM vidyamAna hai, aura mAravAr3a meM Ane se pahile ye sindha meM vasatI thii| yaha bAta kevala riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a hI svIkAra karatI hai,so nahIM kintu yaha bAta svayaM TADa rAjasthAna se bhI spaSTa siddha hotI hai| phira TADa rAjasthAna kI 'ajaba kahAnI' va mAravAr3a kI marduma zumArI kI 'loka a. phavAha' likhane vAloMne jAna bUjhakara kitanA bhArI dhokhA khA liyA hai ? so vaha dhokhA logoM para pragaTa karane ke liye prathama hameM isa bAta kA nirNaya karanA hai ki puSkarajI kA tAlAba kisane khudavAyA? aura kaba khudavAyA? tathA puSkarajI kAtAlAba khudane se pahile puSkaraNe brAhmaNa the vA nahIM ? aura.the to kapa the ? aura kahAM the ? yaha nirNaya ho jAne se 'TADa rAjasthAna kI bhUla' Apase ApahI spaSTa vidita ho jAvegI aura TAra rA. jasthAna kI bhUla siddha ho jAne se phira rAjasthAna se dhokhA khAne vAloM kI to bhUla svayaM hI siddha ho cukegii|' For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 puSkara utpatti kA itihAsa | purANoM kA mata - puSkarajI kI utpatti prathama brahmAjI se huI hai jisakA varNana - purANoM meM vistAra se likhA hai una meM se padma purANa ke sRSTi khaNDa ke adhyAya 15 veM se jo puSkara mAhAtmya hai, tadanusAra puSkara mAhAtmya sArodAra banA hai, jisameM se kucha zloka yahAM likhatA hU~ / "evaM vibhu ciraM dhyAtvA hastAt kamalamuttamam | prakSipeddharaNItIre svastyapiti samAlayAtU / tatastatpatitaM yatra purA tasmAdvitIyakam / sthAne gataM tRtIyaM ca vege tAtpatti vArijam // teSu toyaM suniHkrAntaM sarveSvapi su nirmalam / etAnya puSkaraM pRSTaM yAvanmAtraM dharAtalam / puSkaraM nAma vikhyAtaM trailokye'pi bhaviSyati // " eka samaya brahmAjI kI icchA yajJa karane kI huI / taba unhoM ne 'pRthvI para kaunasI bhUmi yajJa karane yogya hai, isa kI parIkSA karane ke liye apane hAtha se eka kamaLa kA puSpa Upara se pRthvI para DAlA / vaha puSpa prathama jisa bhUmi para girAyA vahAM se uchala ke dUsare sthAna para girA aura phira vahAM se bhI uchala ke tIsare sthAna para girA / aise jina 3 sthAnoM para vaha puSpa girA thA vahAM svayaM hI nirmala jala nikala AyA, jisase ve 3 kuNDa ho gaye / phira brahmAjIne vahAM para yajJa kiyA / bhUmi meM se jala kamala kA puSpa girane se nikalA thA / aura kamala kA dUsarA nAma puSkara hai, isI liye yaha sthAna 'puSkara' ( vA tripukara ) nAma se prasiddha tIrtha ho gayA / " ityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TADa rAjasthAna kA mataBefore creation began, Brahma assembled all the celestials on this very spot, and performed the Yuga; aroundt he hallowed spot, walls were raiesd, and sentinels placed to guard it from the instrusion of the evil spirits. In testimony of the fact, the natives point out the four isolated mountains, placed towards the the cardinal points, beyond the lake, on which, they assert, rested the Kanats, or cloth-walls of inclosure. That to the south is called Rutnagir, or the hills of gems,' on the summit of which is the shrine of Savittri. That to the north is Nilagir, or the blue mountain! East, and guarding the valley, is the Kutchacter Gir; and to the West Sonachooru, or 'the golden'. Nanda, the bullsteed of Mahadeva, was placed at the mouth of the valley, to keep away the spirits of the desert ; while Kaniya himself performed this office to the north. The sacred fire was kindled: but Savittri, the wife of Brahma, was nowhere to be found, and as without a female the rites could, not proceed, a young Goojari took the place of Savittri; who, on her return, was so enraged at the indignity, that she retired to the mountain of gems, where she disappeared. On this spot a fountain gushed up, still called by her name; close to which is her shrine, not the least attractive in the precincts of Poshkur. During these rites, Mala deva, or, as he is called, Bhola Nath, represented always in a state of stupefaction from the use of intoxicating herbs, omitted to put out the sacred fire, which spread, and was For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir likely to involve the world in combustion ; when Brabma extinguished it with the sand, and hence the teebas of the Valley. Such is the origin of the sanctity of Poshkur. In after ages, one of the sovereigns of Mundore, in the eagerness of the chase, was led to the spot, and washing his hands in the fountain, was cured of some disorder. That he might know the place again, he tore his turban into shreds, and suspended the fragments to the trees, to serve him as guides to the spot?-there he made the excava. . tion. (Tod Vol. I, personal narrative. Chap. XXIX.) Excavated by the last of the Puriharas of Mun. dore. ( Tod Vol. I, personal narrative, Chap. XXIX. Dec. 1, in the Lake. of Poshkur.) Nahur Rio, the last of the Purihoras. ( Tod's personal narrative Vol. I, Chap, XXVII.) * "sRSTi racane ke pahile brahmAne isI sthAna para sarva devatAoM ko ekatra kiye, aura yajJa kiyA isa gar3he ke sthAna (puSkara) ke cAroM ora dIvAreM khar3I kI gaI thIM, aura usa ( yajJa) ko rAkSasoM ke anadhikAra praveza hone (madAkhalata bejA) se bacAne ke liye rakSaka rakkhe gaye / isa bAta kI sAkSI meM dezI loga isa jhIla se bAhara mukhya sthAna meM rakhe huye, bhinna 2 cAra parvatoM ko batAte haiM jisa para ve loga z2ora dekara kahate haiM ki kanAte a. rthAt kapar3e kI ghere kI dIvAreM lagAI gaI thiiN| dakSiNa ko ora kA parvata ratnAgiri arthAt ratnoM kI pahAr3I kahalAtI hai, jisa kI coTI para sAvitrI kA mandira hai,uttara kI orako nIlagiri arthAt nIlA pahAr3a, pUrva kI ora, aura ghATI kI rakSA karane vAlA ka For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TacakaTara giri, aura pavima kI ora sonAcUra arthAt sonekA pa. hAr3a hai| jaGgala ke rAkSasoM ko dUra rakhane ke liye ghATI ke dvAra para nanda (baila) rUpI mahAdeva kA aizvarya yukta ghor3A (vAhana) rakhA gayA, aura uttara kI ora kA yaha (pahare kA) kAma svayaM kanhaiyAne kiyaa| pavitra agni prajvalita kI gaI; parantu (usa samaya) brahmA kI strI sAvitrI kA patA kahIM nahIM lagA, aura cUMki eka strIke vinA karma kA prArambha ho nahIM sakatAtha , ( isaliye) eka yuvA gUjarI (brahmAke pAsa) sAvitrI ke sthAna para baiThAI gaI, jo (sA: vitrI) lauTane para isa apamAna se itanI kopAyamAna huI ki vaha ratnake parvata para jAkara lupta ho gii| isa sthAnapara eka kuNDa khuda nikalA jo abhI taka usa (sAvitrI) ke nAmase prasiddha hai| jisa ke samIpa hI usakA mandira hai joki puSkara kI somA ke andara vizeSa dhyAna dene yogya nahIM hai / isa yajJa ke andara mahAdeva, arthAt jaise ki ve bholAnAtha kahalAte haiM, sadA bhaGga Adi ke nazoMke prayogase eka mUrkhatA kI dazAmeM Ate the, (usa yajJa kI) pavitra agni ko bujhAnA bhUla gaye, jo ki (savatra) phaila gaI, aura sAre saMsAra ko jalA dene hI ko thI, jaba ki namAne usako bAlU retase bujhAI, aura isa se ghATI ke TIve huye / yaha puSkara kI pavitratA kI prAcIna utpatti hai| bahuta sapaya ke pazcAt maNDora ke eka par3ihAra rAjA kA apanI zikAra kA pIchA karane kI AkAGkSA meM usa sthAna ko jAnA ho gayA, aura apane hAtha usa kuNDa meM dhone se ve kisI roga ( kuSTa roga) se Arogya ho gaye / aura isa vicAra se ki usa sthAna ko pIchA jAna jAU~ unhoMne apanI pagar3I phAr3a ke cithar3e kara DAle aura ve Tukar3e (poche Ate samaya mArga meM ke) kSoM para bA~dhate For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aye ki usa sthAna ko ( pIchA) DhU~Dhane meM patha darzaka kA kAma deveM / phira unhoMne usa (gar3e) ko khudavAyA // " "isa (puSkara) ko maNDora ke antima par3ihAra (rAjA) ne khudavAyA thA // " (TADa rAjasthAna, bhAga 1, adhyAya 29 / / "aura maNDora ke ye antima paDihAra (rAjA) nAhararAva the // " (TADa rAjasthAna, bhAga 1, adhyAya 27) riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a kA mata"par3ihAroM kA rAjya pahile maNDora meM thA / nAhararAva par3ihAra mAravAr3a meM bahuta mazahUra huA hai usane puSkarajI kA tAla khudAyA thA aura sUra khAnA chor3A thA so aba taka par3ihAra sUra nahIM khAte haiN|" (dekho riporTa marduma zumArI rAjya mAra vAr3a I. san 1891 ke bhAga 3 kA pRSTha 15 vaaN)| ajamera ko tavArIqha kA mata"brahmAjI ke yajJa ke pIche samaya ke hera phera se yaha sthAna kisI samaya ujAr3a ho gayA thaa| anumAna 4000 varSa huye ki isa mulka meM jaina dharma bahuta phaila gayA thaa| kisI rAjA padmasena nAmI ne yahAM eka bar3A bhArInagara basA ke apane nAma para padmAvatI nagarI usa kA nAma rakhA / isa nagarI kI vastI eka lAkha gharoM kI thI / kahate haiM ki isa nagara meM prAyaH dhanavAn manuSya vaste the, aura jaba koI manuSya yahAM para basane ko AtA thA to pratyeka ghara se eka 2 rupaye ke hisAba se ekaThe kara ke eka lAkha rupaye usa ko de ke vasA lete the / rAjA jainI thA aura tamAma prajA bhI jainI thI / isa nagara ko usa samaya meM jainI For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 loga kokana* tIrtha ke nAmase pukArate the / daivAt eka mahAtmA isa nagara meM Aye aura 12 varSa taka tapasyA karate rahe / eka dina cele ke mastaka meM ghAva dekha ke bahuta duHkhita huye / yadyapi celene isa ke bheda ko pragaTa karanA ucita to nahIM samajhA, parantu na. mratA pUrvaka prArthanA kI ki yahAM kI sArI prajA jainI hai aura rAjA bhI vahI dharma rakhatA hai, anya mata vAloM ko dAna nahIM dete| isa kAraNa maiMne ati kaThinatA se apanA nirvAha kiyA aura lakar3I becane se sira para ghAva ho gyaa| isa se ve mahAtmA jainiyoM para bahuta krodhita huye yahAM taka ki unakI durAzISa se va paramAtmAkI icchAse pavanakA vega reta saMyukta aisA AyA ki yaha bar3A nagara pala bharameM naSTa ho gyaa| kahate haiM nagara naSTa ho jAne ke pIche eka bahuta bar3e samaya taka yaha sthAna bilakula ujar3a rahA aura jaMgala kI taraha ho gyaa| rAThor3oM se pahile par3ihAra rAjapUta marusthalake rAjA the| u. nameMse nAhararAva, rAjA maNDora, ko zikAra khelane ke samaya eka zveta zUkara dRSTi gocara huA / rAjAne lazkara se judA ho ke usakA yahAM taka pIchA kiyA ki vaha puSkara ke jaGgala meM A nikalA / zUkara to dRSTise chipa gayA aura rAjA sUrajakI garamI aura daur3a bhAga ke parizramase thakake aura pyAsA ho ke ghoDese uttara par3A, bahuta ghabarAyA aura pAnI talAza karane lgaa| acAnaka jaGgalameM eka sthAnapara thor3AsA pAnI dRSTi meM AyA / rAjAne aise samayameM isa pAnIko apanA acchA bhAgya samajhake * kamala kA nAma 'kokanada' bhI hone se purANoM meM puSkarakA dUsarA nAma 'kokAmukha' tIrtha bhI likhA hai / isI nAma ke AdhAra para jainiyone isakA nAma 'kokana' tIrtha rakha liyA thaa| For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir turanta patha muMha dhoke usa meMse ghor3AsA liyaa| aura phira ko apane hAthoM para dRSTi DAlI to jo dAg2a kor3ake apane hAthoMpara ye le bilakula jAte rahe / rAjAko bar3A Ananda huaa| aura yaha phaLa usa pavitra jalakA socake vahAM Thahara gayA aura usa pavitra sthAnake samAcAroM kA talAza karane lgaa| Akhira ko zAstroM se sAre samAcAra jAnake aura pUrNa rIti se patA lagAke rAjAne banako kaTavAyA aura usa pavitra sthAna ko khodakara eka bar3A bhArI tAlAba banavA diyaa| rAjAne hara eka sthAna apanI 2 jagaha ThaharA kara banavA diye aura bAraha dharmazAlAyeM pakke ghATa sahita puSkara sarovarake tInoM tarpha tayAra karAI, eka tarpha pAnI mAneke liye khAlI chor3a do| ye sthAna aba bilakula naSTa ho gaye haiM, parantu taba bhI aba taka do tIna jagaha kucha 2 phUTe huye makAnoM ke cihna maujUda haiN| usa hI rAjA nAhararAva par3ihArakA sthAna hai.|" (je. DI. lATUza sAhiba bahAdura kI AjJA se saM. 1913 meM lAhora vAle eksTrA asisTeNTa kamiznara paM0 mahArAja kRSNa kI banAI huI ajamera kI tavArIqha kA pRSTha 15 vA~ / isa kI nakala use hindImeM san 1892 I0 meM maulavI muhammada murAda alIke cirAg2a rAjasthAnameM chapI usake pRSTha 1, 2 aura 3) ina tavArIkhoM se yaha bAta to nizcayahI hai ki puSkarajI kA tAlAba pArambhameM to manuSyoMkA khodA huthA hI nahIM hai kintu brahmAjIne kamalakA puSpa DAlake svayaM utpama kiyA thA isIliye ise 'deSa khAsa' kahate haiM yathA 'puSkarAyA devakhAtA' parantu vaha tIrtha kALa pAke adRzya ho gayA thaa| usa ko pIchA prakaTa karAne ke liye zrI bArAi bhagavAn ne zveta zUkara kA rUpa dhAraNa kara ke maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra ko puSkara ke jaGgala meM For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pha lAke usa tIrtha ke jala kA camatkAra dikhalAke, Apa antardhAna ho gaye / taba nAhararAva par3ihArane puSkarajI ke tAlAbakA jIrNodhAra karAke vahAM para zrI vArAha bhagavAn kA mandira banavA diyA tathA zUkara mArane kI talAqa ( zapatha) kara dI taba se paDihAra rAjapUta mAtra zUkara nahIM mArate haiN| yaha bAta par3ihAroM ke itihAsa meM prasiddha hai / nAhararAva par3ihAra kA samaya / puSkarajI kA tAlAba khudavAnevAle maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra vikrama saMvat 1200 ke lagabhaga huye the, jisa ke kaI pramANa milate haiM; unameM se kucha pramANa yahAM likhatA hU~ / TADa rAjasthAna kA mata (1). " In Putun is Bhola Bheem the Chalook, of iron frame. On the mountain Aboo, Jeit Pramara, in battle immoveable as the star of the north. In Mewar is Samar Singh, who takes tribute from the. mighty, a wave of iron in the path of Delhi's foe. In the midst of all, strong in his own strength, Mundore's prince the Arrogant Nahur Rao, the might of Maroo, fearing none. In Delhi the chief of all Anunga. (Tod Vol, I., annals of Mewar, Chap. V.) (2) "In the battle between the Chohans of Ajmer and the Parihars of Mundore, a body of four thousand Mair bowmen served Nahur Rao, and defended the pass of the Aravali against Prithwiraj (Tod Vol. I. personal narrative, chap. XXVI.) " For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) " ........., and the brightest page of their history is the record of an abortive attempt of Nabur Rao to maintain his independence against Prithwiraj. Though a failure, it has immortalized his name and given to the scene of action, one of the passes of the Aravali a merited celebrity." (Tod . Vol. I. Rajpoot Tribes, Chap. VII.) Samarsi was born in S. 1206 ( Tod. Vol. I. Annals of Mewar, Chap. V. ) and reign of Samarsi S. 1249 ( Tod. Vol. I. Annals of Mewar, Chap. IV.) TADa rAjasthAna ke bhAga 1 ke adhyAya 4, 5, 7 aura 26 veM ke uparokta lekhoM ke anusAra pATana (gujarAta) meM to bholA bhIma, AbU parvata para jaita pa~vAra, mevAr3a meM samarAsiMha, dillI meM anaGgapAla aura ajamera meM pRthvIrAja cauhAna,-maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra ke samakAlika the / aura ina meM samarasiMha saM0 1206 meM janme the aura 1249 taka rAjya kiyAthA, ataH ye rAjA saM0 1200 aura 1250 ke bIca meM huye the| isaliye yahI samaya nAhararAva par3ihAra kA hai| mAravAr3a ke bhUgola kA mata.."saM0 1200 ke karIba maNDora ko ( jo sA~vata paMvAra ke hisse meM AyA thA usa kI aulAda se ) par3ihAroMne le liyaa| par3ihAroM meM nAhararAva par3ihAra bar3A rAjA huA / usane puSkarajIkI reta nikalavA kara vahAM vArAhajI kA mandira banavAyA aura eka bar3A bandhA bNdhaayaa| nADasara nAma eka bar3A tAlAba For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khudavAyA jo aba agarace reta aura miTTI se bhara gayA hai magara phira bhI usako pAla kozoM taka naz2ara AtI hai, jisa meM bar3e bhArI patthara lage haiN|" "nAhararAva ke bhAI bAlarAva kA banAyA bALa samanda kA tAlAba aba taka jodhapura aura maNDora ke rAste para maujUda hai|" (dekho 'mAravAr3a kI jAgarAphI (bhUgola) san 1883-84 kA 50 vA~ pRSTha) AziyA jAtike cAraNoM ke itihAsa kA mata par3ihAra rAjapUtoM ke polapATa bArahaTa pahile AziyA jAti ke cAraNa the / kintu nAhararAva par3ihAra ke beTe dhUma kuMvara ko usake polapATa bArahaTa vIrabhAna AziyAne caupar3a (causara )ke khela meM takarAra ho jAne se mAra DAlA / isa para krodhita hoke par3ihAroMne AziyA jAti ke cAraNoM ko nikAla ke siDAyace jAtike cAraNoM ko apanA polapATa bArahaTa banAyA / usa samaya kA yaha eka dohA hai ki: dhUma ku~vara nai mAriyo caupar3a pAsai coLa / tiNa dina choDo AziyA~ par3ihArA~rI pol|| taba vora bhAna rAThaur3oM ke yahAM jA rahA / aura mAravAr3a meM rAThaur3a kannauja se saM0 1196 meM Aye haiM; ataH yahI samaya nA. hararAva par3ihAra kA pratIta hotA hai| pRthvIrAja rAse kA mata(1) maNTora ke rAjA nAhararAva par3ihArane apanI kanyA For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jambhAvatI (kaJcanamAlA ) kI sagAI pRthvIrAja cauhAnase kI thii| kintu pIche se nAhararAva kI icchA badala jAne se vivAha karane kI yaha kaha ke nAMhIM kara do ki ajamera ke cauhAnoM kA kula hamAre yogya nahIM hai / isI para pRthvIrAja ne Ananda* nAmaka saMvat 1129 (vikrama saMvat 1125) aSTamI ravivArako nAhararAvapara car3hAI kii| 5 dina taka ghora yuddha honeke pazcAt nAhararAva hArake bhAga gayA, aura maMtrI AdikoM kI sammatise pRthvIrAjako apanI kanyA vyAha dene kA lagna bhejaa| pRthvIrAja ne bhI prasannatA pUrvaka svIkAra karake paJcamI ravivAra ko nAhararAva kI kanyA se vivAha kiyaa| (2) Ananda saM0 1144 (vikrama saM0 1240 ) meM pR. thvIrAja zAhabuddIna ke sAmane lar3ane ko gayA thA / usa samaya avasara dekhake pATana (gujarAta) ke cAlukya (solaMkhI) rAjA bholAbhImane bhI pRthvIrAja para car3hAI kI / to pRthvIrAja kI ora se senApati 'kaimApta' ne maNDora ke rAjA nAhararAva pahi. hAra sahita mAravAr3a ke gA~va dhaNale, paragane sojata, meM usa kA sAmanA kiyA thaa| vahAM para rAjA nAhararAva par3ihAra mArA gyaa| taba pRthvIrAjane usake putra par3ihAra movaNasI aura alha ko maNDora kA rAjya diyA / ye donoM bhAI pRthvIrAja ke 100 sAmantoM meM se the / ina meM alha to pRthvIrAja ke liye kannauja kI lar3AI meM Ananda saM0 1154 (vikrama saM0 1250) meM mArA gayA aura movaNasI Ananda saM0 1155(vikrama saM0 1251) * pRthvIrAja rAse meM canda bhATane jo saMvat likhA hai vaha 'Ananda' nAmaka saMvat hai / usa meM 96 varSa milAnese 'vikrama saMvat hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM, pRthvIrAjako zAhabuddInane pakar3A taba, maaraa-myaa| mahA kavi canda bhATa kuna pRthvIrAja rAse se bhI yahI samaya nAhararAva par3ihAra kA vidita hotA hai| hamAre yahA~ ke prAcIna pustakAlaya kA mata nAhararAva par3ihArane maNDora nagara ko Ananda saM0 1100 (vikrama saM0 1196) meM phira se vasAyA thA, aura Ananda saM0 1111 (vikrama saM0 1207 ) meM usa kA koTa banavAyA thaa| nAhararAva par3ihAra kA dAmAda (jamAI ) pRthvIrAja cauhAna thaa| usane mAravAr3ameM nAgora nagarakA koTa Ananda saM0 1112 (vikrama saM0 1208 ) meM banavAyA thaa| nAhararAva par3ihAra kI 'piGgalA' nAmako bahana cittaur3ake rANA tejasI ko vyAhI thii| rANA tejAke uttarAdhikArI rANA samarasI huye / ve vikrama saM0 1206 meM janme the / uparokta Azaya kA lekha hamAre yahAM ko eka bahuta prAcIna hasta likhita itihAsa ko pustakameM, jo saM0 1799 kI likhI huI hai, likhA hai / isa se bhI jJAta hotA hai ki maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra saM0 1200 ke lagabhaga hI huye the| puSkara khudane kA samaya / uparokta maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihArane puSkarajI kA tAlAba vikrama saM0 1212 meM khudavAyA thA jisa ke pramANa kA eka dohA, jo sarvatra hI prasiddha hai, yahAM likhatA hUM:saMvat bAra bArottarai puSkara bA~dhyo dhAma / pemapAlarA nAharAva theM kiyo nizcala nAma // For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA. Upara likhe pramANoM se spaSTa ho vidita ho gayA hai ki maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra saM0 1200 ke lagabhaga huye the aura unhoMne saMvat 1212 meM puSkarajIkA tAlAba khudavAyA arthAt jIrNoddhAra karAyA thaa| parantu puSkaraNe brAhmaNa to nAhararAva par3ihAra se saikar3oM hI varSa pahile hI se vidyamAna haiN| isa ke kaI eka pramANa milate haiM, jinameM se thor3e se yahAM likhatA huuN| vikrama saMvata 1212 meM jaba ki maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihArane puSkarajI kA tAlAba khudavAyA thA usI * varSa meM zrAvaNa mudi 12 ko ludravA nagara ke bhATI rAjAjaisalajIne apane nAma para 'jaisalamera nagara vasAke apanI rAjadhAnI vahA~ para niyata kI, taba ludravA nagarameM nivAsa karanevAle puSkaraNe brAhmaNoM ko bhI apane sAtha lAke jaisalamera meM vasA diye / aura una puSkaraNoM meM se jo rAjyake purohita, guru, mu. tsaddI, kiledAra Adi the unako to kileke bhItara rAjyake mahaloMke samIpa hI sthAna dekara vasAye the jinako santAna Aja taka jaisalamera ke kilemeM nivAsa karatI hai arthAt purohita, vyAsa, AcAraja, paNiyA, vizA Adi jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ke 700 ghara isa samaya jaisalamera ke kile meM vidyamAna haiN| saMvat 1121 meM ludrave nagara meM puSkaraNe brAhmaNA covaTiyA jozI potIrAmajI kA vivAha huA thaa| vivAha ke pIche java pahilI hI pahilI holI AI taba ve apanI strI sahita 'holI' kI pUjA karane ke liye gye| vahAM daiva yoga se paira phisala ke holI meM jA gire, aura jala mare / taba una kI strI bhI For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir unake sAtha satI ho gaI, aura apane kula meM holI kI jhAla dekhane tathA usakA utsava karanevAloM ko zrApa de gii| usa dina se coTiye jozI mAtra na to jalatI huI holI kI prathama jhAla dekhate haiM aura na holI kA utsava karate haiN| aura jo kadA. cit bhUla se bhI aisA ho jAve to vaha varSa unake liye Ananda kArI nahIM hotA hai| isa bAtako covaTiye jozI sadAse mAnate cale Aye haiN| / inhI motIrAmajI se kaI pIr3hI pahile covaTiyA 'pravarajI' huye the, jo jyotiSa vidyA meM sAkSAt bRhaspati tulya the / ina kI parIkSA karane ke liye zukra aura bRhaspatine manuSya kA svarUpa dhAraNa kara inake pAsa Ake prazna kiyA ki 'isa samaya zukra aura vRhaspati kahAM hai ?' to 'paravarajI' ne prathama svarga kI aura phira pAtALa ko gaNita kI to vahAM para inakA honA siddha nahIM huA | to phira mRtyu lokakI gaNita karate karate anta meM kaha diyA ki 'Apa hI donoM haiN| isase prasanna ho karajyotiSavidyA kA varadAna va jyotiSI kI padavI dii| tabase covaTiye mAtra 'covaTiye jozI' kahalAte haiN| yaha bAta covaTiye joziyoM ke itihAsa meM prasiddha hai| - saMvat 1025 meM ludrave nagara meM puSkaraNe brAmaNa ludra (kallA) padmasIjIne paMcaparvI nAmaka laghu viSNu yajJa kiyA thaa| taba apanI jAti bhara ke samasta logoM ko AsapAsa ke gA~voM se bulAke ekatra karake 5 dina taka bhojana karAke pratyeka brAhmaNa ko eka eka rupayA dakSiNA diyaa| tathA puSkaraNe brAhmaNoM ke bhATa dUdArAma ko kar3e, kaNThI, motI Adi kA ziropAva aura ru0200) nakada diye the| For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inhIM padamasIjI se kaI pIr3hI pahile ludra AyasthAnajI bar3e pratApI huye the / unhoMne sindha deza meM apane nAmapara 'AzanIkoTa' nAmaka eka gA~va basAyA thA / yaha bAta kalloM ke itihAsa se prakaTa hI hai| saM 996 meM vaizAkha sudi 3 ko luvA nagara meM puSkaraNe brAhmaNa DhaGkazAlI vyAsa lallUjI ne 'lakSa (lakha) bhoja' nAma eka bar3A bhArI mahA viSNu yajJa kiyA thaa| usa samaya puSkaraNe brAhmaNoM kI samasta jAti ko dUra 2 se bulA ke kaI dinoM taka icchA bhojana karAyA / phira vidA ke samaya pratyeka ko thAlI, loTA, kaTorA Adi pAtra tathA ghotI, dupaTTA, pagar3I Adi vastra aura eka eka suvarNa mudrA ( sone kI mohara) dakSiNA de ke bar3A satkAra kiyA; usa samaya puSkaraNe brAhmaNoM ke bhATa tejarAja ko lAkha pasAva meM rokar3a ru. 5000) tathA kar3e, kaNThI, motI Adi ziropAva diye the / isa samaya kI apekSA usa samaya dhAnya ghRtAdi sampUrNa vastueM bahuta hI saste bhAva se milatI thIM, taba bhI isa kArya meM kaI lAkha rupaye laga gaye the / aisA mahA yajJa pudhakaraNe brAhmaNoM meM Ajataka phira nahIM huA hai / (dekho jaisakamera kI tArIqha ke pRSTha 232 veM kI paMkti 17 vIM / ) 'lallU lakSa samApiyA hIvara donA dAna | kaviyAM ghara kAchI kiyA DaMkara bharatA DAna // ' saM0 992 meM vaizAkha sudi 9 ke dina uparokta puSkaraNe brAhmaNa TaGkazAlI lallUjIko ludrabe nagara ke bhATI rAjA mundharAbalajIne apanA guru banAke vyAsa padavI dI thii| tabhI se TallU jIke vaMzavAle puSkaraNoM kI jAti meM abataka vyAsa kahalAte haiN| For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inhIM lallUjIse 8 pIr3hI pahile kamalApatijI huye the / ve svarNasidi (rasAyana vA kImiyA~ karanA) jAnate the| yaha vidyA vaMza paramparAse lallUjIko bhI prApta huI thii| isI vidyA ke pratApase unhoMne aneka paropakArI kAryoM meM asaGkhya dhana vyaya karake bar3I kIrti mApta kI thii| saM0 926 meM bhATI rAjapUtoM ke purohita (kula guru) devAyatajI ke putra dInajIne ludravA nagara meM 'dIdAsara' nAma eka tAlAba banavAyA thA, jo Ajataka unake nAma se prasiddha hai| saM0 909 meM bhATI devarAjane apanI rAjadhAnI derAvala meM bnaaii| phira saM0 915 meM ludravA nagara ke pa~vAra rAjA jasabhAnako mAra ke apanI rAjadhAnI ludrave meM niyata kI / usa samaya ludra (pa~vAra) rAjapUtoM ke vaMza paramparA ke kaI pIr3hiyoM ke purohita ( kulaguru ) vimalAjI ko, jo AcAraja ( AcArya ) jAti ke puSkaraNe brAhmaNa the, kiledArI va gaGgAjala kI naukarI dii| aura una kI santAna ko paradeza baiThoM ko bhI kandore bandha dakSiNA denekA tAmra patra kara diyA / ataH Ajataka brahmabhojake samaya unakI santAna ko paradeza baiThoM ko bhI dakSiNA dI jAtI hai| (dekho jaisalamera kI tavArIqha kA pRSTha 23 vaaN)| saM0 898 meM vAraha jAti ke rAjapUto ke kaI pIr3hiyoM ke kula guru puSkaraNe brAhmaNa purohita devAyatajIne apane zaraNa meM Aye huye, jaisalamera ke vartamAna mahArAjA ke pUrvaja, bhATI 'devarAja' ko apanA putra kaha ke apane ratnU nAma ke putra ke sAtha bhojana karAke zatruoM se prANa bacAye the| jisa kA vRttAnta svayaM TADa rAjasthAna ke bhAga 2 meM jaisalamera ke itihAsa ke adhyAya dUsare meM aise likhA hai: For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 46 32 Beeji Rae succeeded in S. 870 (A. D. 814). He commenced his reign with the teeka-dour against his old enemies, the Barahas, whom he defeated and plundered. In S. 892, he had a son by the Bhoota queen, who was called Deoraj. The Barahas and Langahas once more united to attack the Bhatti prince; but they were defeated and put to flight. Finding that they could not succeed by open warfare, they had recourse to treachery. Having, under pretence of terminating this long feud, invited young Deoraj to marry the daughter of the Baraha chief, the Bhattis attended, when Beeji Rae and eight hundred of his kin and clan were massacred. Deoraj escaped to the house of the Purohit (of the Barahas, it is presumed ), whither he was pursued. There being no hope of escape, the Brahmin threw the Brahminical thread round the neck of the young prince, and in order to convince his pursuers that they were deceived as to the object of their search, he sat down to eat with him from the same dish." (Tod. Vol. II, Jaisalmey, Chap. II.) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " ( - jaisalamera ke mahArAjAoM ke pUrvajoM kA rAjya pahile toTa nagara meM thA / vahAM ke bhATI rAjA tarADajIke patra ) bijayarAjajI saMvat 870 [ I. san 814 ] meM rAjyagaddI baitthe| usI dinase hI apane purAne zatru bArAhoMke pIche par3e aura unako unhoMne parAjita kiye aura lUTa liye / saM0 892 meM unake bhuTTA jAtikI rANI se devarAja nAmaka eka putra huA / bArAha aura lAMgAha bhATIrAjA para car3hAI karane ko ekavAra aura sammilita For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir huye, parantu ve ( phira bhI pahile kI taraha ) parAjita huye aura bhagA diye gaye / yaha jAna kara, ki hama khullama khullA lar3AI ka. rane meM ( bhATiyoM se) nahIM jIta sakate, unhoMne (eka) chalaracA / ( paraspara ko) kaI varSoM kI lambo lar3AI kA anta karane ke bahAne se unhoMne (bhaThiNDa ke ) bArAha (jAti ke ) rAjAko putrI vyAhane ke liye ku~vara devarAjako nimantraNa diyA (vivAha kA lagna bhejakara jAna bhaThiNDe bulaaii)| bhATI upasthita huye jaba ki vijayarAja aura unake 800 bhAI beTe mAra diye gaye / devarAja purohita ke ghara meM bhAga gaye (chipa gaye ) [usa purohita ko loga bArAhoM kA purohita samajhate haiM ] vahAM bhI unakA pIchA kiyA gayA / usa brAhmaNane ( devarAja ke ) vacanekI koI AzA na dekha ke usa rAja kumAra ke gale meM janeU DAla dI aura usa ke sAtha eka thAlI meM bhojana karane ko baiTha gayA / jisase ki unakA pIchA karane vAloM ko yaha vizvAsa ho jAve ki jisa puruSa ko hama DhU~Dhane ko Aye haiM usa meM hamako dhokhA huA hai (arthAt yaha to devarAja nahIM hai, kintu isI brAhmaNakA lar3akA hai tabhI to eka thAlI meM bhojana karate haiM, aisA samajha kara devarAja ko jItA chor3ake pIche lauTa gaye / )" (TADa rAja sthAna bhAga 2 jaisalamera ke itihAsa kA adhyAya 2) isI prakAra puSkaraNe brAhmaNa purohita devAyatajI aura una ke ratna nAmaka putrane bhATI devarAja ke prANa zatruoM se bacAye the, jisakA pUrNa vRttAnta jaisalamerakI tavArIkha ke pRSTha 18 meM likhA hai| usa kA abhiprAya yoM hai: pa~vAroM, jhAloM, vArAho Adi ne milakara taNoTa nagara ke bhATI rAjA tarAijI va unake yuvarAja ku~vara vijayarAja se kaI For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 vAra yuddha kiye / parantu kabhI bhI jaya prApta nahIM huI / taba bhATiyoM kA rAjya dhokhese chIna leneke vicAra se paraspara kA vaira miTAkara sandhi kara lene kA bahAnA karake bhaThiNDe ke bArAha jAti ke rAjAne vijayarAja ke putra bha~vara devarAja ko apanI kanyA vyAha denekA lagna bhejA / bhATI bhI inake chala ko na samajhakara jAna bhaThiNDe le gye| vahAM cUka huA aura 1300 loko sahita vijayarAja mAre gaye / bhATiyoM kI iSTa devI zrI svAMgiyAjI kI AjJAse devarAja ko 'nega' nAmakA eka rAIkA apanI U~TanI para baiThAke le bhAgA / kintu pIche se zatruoM kI senA atI dekhake devarAja kI rakSA karane meM apane ko aba asamartha samajha ke eka kheta meM puSkaraNe brAhmaNa purohita devAyata - jIko pichalA vRttAnta kaha ke devarAja ko eka khejar3I vRkSa kI zAkhA pakar3avA ke calatI hI huI U~TanI parase utAra ke sauMpa gayA / devAyatajIne usako turanta janeU pahinA ke kheti meM naidAna karane ko khar3A kara diyA / itane meM pIche se devarAja ko pakar3ane vAlI senA AI / usa meM eka aisA catura pAgo ( khoja - pairoM ke cihna - pahicAnane vAlA ) thA ki bhUmi para U~TanI ke pi chale pairo ke cihna dekhane hI se kaha diyA ki yahAM taka to U~TanI para savAra do the parantu yahAM se Age aba U~TanI para savAra kevala eka hI raha gayA hai; ataH apanA caura, bhATI devarAja, inhIM khetavAloM meM hai / taba pIchA karanevAloMne puSkaraNe brAhmaNa purohita devAyatajI ko kahA ki hamArA caura bhATI devarAja tumhAre yahAM ho hai so hamako de do, nahIM to tuma saba ko mAra DAleMge | parantu devAyatajIne kahA ki yahAM koI caura nahIM hai / 5 to mere beTe aura chaThA maiM hUM / itane meM acAnaka devAyatajI ke For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35 ratnU nAmaka eka beTe ko bahU A gaI / vaha isa mAmale se picha kucha anajAna thI / usako pochA karane vAloMne pUchA ki 'tere sasura ke kitane beTe haiM ?' usane uttara diyA ki '4 baiTe hai / ' phira unhoM ne pUchA ki 'to phira yaha pA~cavAM kauna hai ?' taba usane kahA ki 'koI caura hogA / ' yaha bAta sunate ho devarAjane ratnU kI bahu ke eka thappar3a mArI, aura yaha dohA bolA:marajehe bhAbhI thArai dAsai / cora nedAnaike nhAsai ? // isa dohe kA abhiprAya yaha thA ki cora hotA hai vaha to bhAga jAtA hai, kintu kheta meM nedAna nahIM karatA / tUto bhojAI hoke aisA ThaTTA karatI hai parantu yaha samaya ThaThThA karane kA nahIM haiM, kyoM ki tere ThaThThA karane se sacamuca cora samajhA jAke mai mArA jAUMgA / isa dohe ke tAtparya ko samajha kara ratnU kI bahune pahilekI bAta kA artha turanta badala diyA aura kahA ki 'maiMne apane sasura ke 4 beTe batalAyeM haiM unameM maiMne apane patiko nahIM ginA hai / kyoM ki itane manuSyoM meM patiko batAnA khoke liye lajjAkI bAta hai / aura jisako maiMne cora kahA hai vaha merA choTA devara hai kevala pyAra karane ko maiMne isakA aisA ThaThThA kara diyA thA / ' kintu tabhI isa bAta se pIchA karanevAloM kA saMzaya miTA nahIM / taba anta meM devAyatajI ko kahA ki Apake yahAM koI dUsarA nahIM hai to 'Apa saba eka sAtha ekahI thAlI meM bhojana kara leM taba to chor3a deMge varanA saba ko mAra DAleMge / ' taba devAyatajIne socA ki devarAja ke sAtha saba ke saba bhojana karane se to hama sabhI jAti se khArija ho jAyeMge aura idhara kisI ke bhI o. For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jana na karane se devarAja mAra DAlA jaavegaa| ataH unhoMne usa samaya bar3I buddhimAnI se kAma liyA aura kAmase khoTI ho jAne Adi kA bahAnA karake saba eka sAtha najImake do do janoM ko bhele jimA diye / jinameM bhATI devarAja ke sAtha apane beTe ratnU ko jimA diyA / yaha dekhake pa~vAroM, jhAloM, vArAhoM kI senA Age calI gaI aura bhATiyoM kI rAjadhAnI taNoTha ko barabAda kara dii| jina logoMne vizvAsa ghAta karake 1300 manuSya mAra DAle una ke liye 6 manuSyoM ko mAra DAlanA kyA koI bar3I bAta thI ? nahIM parantu zatruo kI senAme jo vArAha jAti ke rAja putra the unakI purohitAi ( kulaguru pana) kaI pIr3hiyoM se inhIM devAyatajI ke kulameM calI AtI thI isI liye ina ko apanA purohita jAna ke jIte chor3a diye varanA sabako mAra DAlane / phira purohita devAyatajI va unake beTe ratnU ke prayatna va sahAyatAse bhATI devarAjane apanA rAjya pIchA sthApita karake saM0 909 mAgha sudi 5 somavAra ko apane nAma para 'derAvaLa' kA kilA banAyA jisa ke pramANa kA yaha eka dohA hai: saMvat navanavonarai dIvI derAvala nIMva / bhuTTA~, rohila, bhATiyA~. sabalAM ghAlI sIva // usa samaya bhATI devarAjane apanA prANa bacAne vAlo kA bar3A upakAra mAna ke purohita devAyatajI ko to apanA purohita (kulaguru) banAyA aura ratna ko, jo una ke sAtha bhojana kara lene se puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti se alaga kara diyA For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gayA thA, apanA polapATa bArahaTa banA ke cAraNoM kI jAtimeM milA diyaa| taba se devAyatajI ke anya 3 beToM ke vaMzavAle to puSkaraNoM meM bhATI rAjapUtoM ke purohita kahalAte haiM aura samasta bhATI rAjapUta unako apanA kulaguru mAnate haiM / itanAhI nahIM kintu jaisalamera ke rAjya meM 'joijata' va 'musAhiba' hara ohadoM para rahate haiM, aura cauthe putra ratnU ke cAraNa ho jAne se usakI sa. ntAna aba taka 'ratna cAraNa' kahalAtI hai| isI prakAra puSkaraNe brAhmaNa purohita ratanU kA bhATI deva. rAja ko apanA bhAI kaha kara usake sAtha bhojana karake zatruoMse bacAne kA sampUrNa vRttAnta riporTa marduma zubhArI rAjya mAravAr3a bAbat san 1891 I0, ke bhAga tIsare ke pRSTha 183 meM bhI likhA hai| vicAra kA sthala hai ki yadi puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti puSkara khodane vAle zUdra oDoM (beladAroM) se hI huI hotI to eka yaduvaMzI rAjapUta rAjA ke prANa bacAne ke liye, ApatkAla ke samaya, ekAnta jaGgala meM, usa ke sAtha, kevala eka hI vAra bhojana kara lene pAtrahI se svayaM devAyatajIko apane prANa pyAre putra ratna ko sadA ke liye jAti se alaga karane kI koI AvazyakatA nahIM thii| bahuta hotA to ucita prAyazcita karAke use zruddha kara lete / parantu dharma zAstra ko maryAdAnusAra eka to ha. tyArA ( manuSya mAranevAlA) aura dUsarA nAlabhraSTa (kisI anya jAti vAle ke sAtha bhojana karane vA madya mAMsa Adi abhakSya padArtha khAne vAlA ) ina ko jAti se bAhara kara dene kA niyama puSkaraNe brAhmaNoM meM bhI paramparA se calA AtA hai isI liye For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svayaM devAyatajIne hI apane putra ratana ko jAtise bAhara kara diyaa| tabhI to use cAraNoM kI jAti meM milA dene kI rAjA ko AvazyakatA par3I thii| jaba ki puSkarajI kA itihAsa likhate samaya TADa sAhabane rAjasthAna ke bhAga 1 adhyAya 29 veM meM puSkarajI ko prArambha meM to brahmAjI kA utpanna kiyA huA aura brahmAjI ke poche maNDora ke antima par3ihAra rAjA nAhararAva kA khudavAyA huA honA aura nAhararAva par3ihAra kA vidyamAna honA vikrama saMvat 1206 meM bhAga 1 ke adhyAya 4, 5, 7 aura 26 veM meMmAnA hai, to TATa rAjasthAna ke lekhAnusArabhI puSkarajI kA tAlAba saM0 1200, ke lagabhaga khudA hai, ataH TADa rAjasthAnakI pUrvokta 'ajaba kahAnI, ke anusAra puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti bhI to tabhI se honI cAhiye / kintu usI TADa rAjasthAna ke bhAga 2 ke jaisalamera ke itihAsa ke adhyAya 2 meM vartamAna jaisalamera ke mahArAjAoM ke pUrvaja bhATI rAjA vijayarAja ke putra devarAjako saM0 898 meM bhaThiNDe ke vArAha jAti ke rAjAoM ke vaMza paramparA ke purohita (kulaguru) ne apanA bhAI kaha kara apane sAtha ekahI thAlI meM jimA ke zatruoM se prANa bacAnA likhA hai / bhATI devarAja ke sAtha bhojana karane vAlA vaha puSkaraNAbrAhmaNa purohita devAyatajI kA putra ratnU thA isa bAta ko jaisalamera kI tavArIkha va riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a bhI svIkAra karatI hai / itanAhI nahIM kintu bhATI rAjA devarAja ke sAtha bhojana karane vAle ratnU ko puSkaraNe brAhmaNoM ne apanI jAti meM nahIM rakhA; taba bhATI rAjA devarAjane usako apanA poLapATa bArahaTa banA ke cAraNoM kI jAti meM milA diyA thaa| usakI For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir santAna aba taka cAraNoM kI jAti meM vidyamAna hai aura puSkaraNe brAhmaNa ratnU kI santAna hone se ratnUcAraNa kahalAtI hai| aura ratunU ke dUsare bhAiyoM ko bhATI rAjA devarAja ne apane purohita banAye jina kI santAna adyAvadhi puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti meM vidyamAna hai / aura bhATI devarAja ke vazadhara hone se jaisalamera ke mahArAjAo kI purohitAI sadAse karate Aye haiN| vizeSa hI vicAra karane kA sthala hai ki kahAM to puSkara khudane para (saM0 1212 meM) puSkaraNe brAhmaNoM kI utpatti ko ajaba kahAnI aura kahAM puSkara khudane se 300 varSa pahile (saM. 898 meM) hI puSkaraNe brAhmaNoM kA vidyamAna honA ? ye donoM paraspara viruddha bAteM eka hI jaisalamera ke itihAsa meM likhI gaI haiM isa se bar3hakara TADa sAhaba kI aura kyA bhUla hogI? TADa rAjasthAna ke isa lekha se puSkara khudane se 300 varSa pahile puSkaraNe brAhmaNa vidyamAna the itanA hI nahIM kintu puSkara khudane se 500 / 700 varSa pahile bhI puSkaraNe brAhmaNoM kA vi. dyamAna honA spaSTa siddha hotA hai| kyoM ki devarAja ko bacAne vAlA puSkaraNA brAhmaNa purohita ratnU bhaThiNDe ke vArAha jAti ke rAjAoM ke vaMza paramparA kA purohita thA ataH kamase kama 10 / 20 por3hiyoM se to ina kI purohitAI honI hI cAhiye taba to saM0 898 se bhI 200 / 400 varSa pahile hI se puSkaraNe brAhmaNoM kA vidyamAna honA svayaM siddha ho gayA to phira puSkara khadane se 500 / 700 varSa pahile se puSkaraNe brAhmaNoM kA vidyamAna honA to mAnanA hI par3egA / parantu puSkaraNe brAhmaNoM ke iti. hAsa se isa se saiMkar3oM hI varSa pahile se vidyamAna hone kA patA lagatA hai jina ke aura bhI kaI pramANa Age likhatA huuN| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 saM0 877 meM taNoTa nagara ke bhATI rAjA tarAr3a jI ne apane putra vijayarAja ko yuvarAja niyata karake Apa svayaM zrI lakSmInAthajI kI sevA karane lage / aura usa rAjya mandira meM kathA bA~cane ke liye puSkaraNe brAhmaNa TaGkazAlI (jo poche se vyAsa kahalAye) mAnajI ko rakhe / inhI mAnajI kI rambhA nAma kI kanyA bhaThiNDe ke vArAha jAti ke rAjAoM ke vaMza paramparA ke purohita devAyatajI ke putra dInajI ko vyAhI thii| saM0 875 meM bhaThiNDe ke vArAha jAti ke rAjA jUne kA putra nAIyA taNoTa nagara ke bhATI rAjA tarAr3a jI va unake putra vijayarAja se pahile kI parAjaya kA badalA lene ko gajanI ke bAdazAha husainazAha kI senA apanI madada ke liye mulatAna se le aayaa| isa ghora saGgAma meM donoM ora ke sahasroM manuSya mre| to bhI jaya to bhATiyoM hI kI huii| parantu bahuta se nATI mAre jAne ke uparAnta kai anya jAtiyoM meM bhI jA mile| una meM kuM. vara DulA, cUDA aura DAge kI santAna mahezvarI pahAjanoM meM jA milI, jinase dulA, caNDaka aura DAgA jAtiye prasiddha huii| ina meM DAgene to raMgA aura caNDakane vizA jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM kI kuladeviyoM ke zaraNa meM jA ke rakSA pAI thI, isa upakAra meM apane vaMza ke liye DAgone to raMgoM kI kuladevI 'saccAI' ko aura caNDaka ne vizoMkI kuladevI 'AzapurA' ko ku. ladevI mAnIthI so Ajataka vaise hI mAnate Aye hai|| saM0 727 meM sAtalamera ke tubara rAjA zaGkarane apanI kanyA gar3ha maroTa ke bhATI rAjA mUlarAja kovyAho / usa samaya una ke vaMza paramparA ke purohita kapilastha liyA (chA~gaNI) For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 jAti ke puSkaraNe brAhmaNa the / una ke vanya se vivAha kI zobhA adhika huii| isase bhATI rAjA mUlarAjabhI bahuta prasanna huye / sAtalamera ke kuMvara rAjAoMne apane purohitoM ko 'bA~ nA' nAmaka eka gA~va (jo pokaraNa se dakSiNa kI ora eka koza kI dUrI para hai ) datta diyAthA so vaha gAMva Aja taka chAMgAMNI jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM kI adhInatA meM calA AtA hai / saM0 575 meM luvA nagara meM ludra (kallA ) jAti ke puSkaraNe brAhmaNa haravaMzajIne sahasabhoja ( azeSabhoja ) nAmaka viSNu yajJa kiyA thA / usa samaya apanI jAtike sampUrNa brAhma ko dUra 2 se bulAke ekatra kiye aura 7 dinataka bhojana karAke pratyeka brAhmaNoM ko 2) 2) rupaye dakSiNA deke vidA kiyeN| usa utsavameM puSkaraNe brAhmaNoM ke bhATa jaitarAja ko kar3e, kaNThI, motI Adi ziropAva ke atirikta 500) rupaye rokar3a diye the / isa yajJa kA vRttAnta bhAToM kI bahiyoM meM tathA kalloM ke itihAsa meM vistAra se likhA hai / saM0 531 meM lAhaura ke bhATI rAjA 'gajUrAva' lAhau rakA rAjya apane putra 'lomanarAva' ko de ke Apa gajanI (khurAsAna ) kI gaddI para jA baiThe / lomanarAva kA vivAha ludravA nagarake pa~vAra rAjA 'vIrasiMha' kI kanyAse huA / usa samaya vIrasiMhane apane vaMza paramparA ke purohita AcAraja ( AcArya jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko 'kAlA' nAmaka eka gA~va (jo jaisalamera se pazcima kI ora 5 koza kI dUrI para hai ) datta deke tAmra patra kara diyA thA / pIche se AcArajoMne vaha gA~va apane savAsane gajA jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko saGkalpa kara diyaa| For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phara luvA nagarake pa~vAroMkA rAjya saM 915 meM naSTa ho gayA arthAt bhATI rAjA devarAjane chIna liyA thA taba se isa deza me devarAja kI santAna jaisalamera ke bhATI mahArAjAoM kA rAjya hai jise Aja 1051 varSa ho gaye kintu pa~vAroMke diye huye gA~vako bhATI rAjAbhI vaisA hI sA~sana mAnate Aye haiM jaisA ki pa~vAroMne mAnA thA | ataH yaha 'kAhalA ' grAma Aja taka gajA jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM kI svAdhInatAmeM calA AtA hai jise mile Aja 1435 varSa vyatIta ho gaye haiM / (dekho jaisalamera kI tavArIkha ke pRSTha 136 veM meM paragane jaisalamera ke gA~va nambara 52 veM kI kai fiyatA) saM0 222 meM jainAcArya ratnaprabhusUri ne pAravAr3a meM osiyAM nagara ke 18 khAMpake pa~vAra rAjapUtoMko jainI banAyethe jisa kA sampUrNa vRttAnta osavAloMke itihAsameM vistArase likhA hai / usakA sArAMza yaha hai ki vahAM ke rAjAkI vRddhAvasthAmeM una kA eka lautA putra sarpa ke kATane se mara gayA thA / usako ratnaprabhusUrine isa praNa para nirviSa karake pIchA jilA diyA thA ki ve saba loga jaina dharmako dhAraNa kareM / isa liye ve paMvAra rAjapUta jainI ho gaye / jainI ho jAnepara pa~vAroMne apane purohitoM ko kahA ki "tuma hamArI virata rakhanA cAhate ho to hamAre ghara kA anna jala ko aura hamAre jaina mandiroM kI sevA karo" | vaba 6 gotra ke to gUjara gor3a, 6 gotra ke khaNDelavAla aura 4 gotrake puSka raNe kula 16 gotrake brAhmaNoMne virata ke loga unake ghara meM bhojana kiyA jisase bhojaka kahalAye jisake mamANa kI yaha eka kahAvata paramparA se calI AtI hai ki: varighara prohitA~ / osavAlAghara bhojakA~ // For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phira ve 16 gotra ke brAhmaNa apanI jAti alaga banAke omavAloM kI virata aura unake mandiroMkI sevA karane lage jisase phira sevaga khlaaye| kitaneka loga kahate haiM ki jainI bhosavAloM kIjAti saM0 800 ke lagabhaga banI hai / kintu aise to saM0 800 hI kyoM saM0 1500 ke lagabhaga taka osavAloMkI jAti banatI rahI hai, arthAt dUsarI jAti ke loga inameM milate cale Aye haiN| parantu isa jAtikA prArambha to pa~vAra rAjapUtoM se saM0 222 hI meM ho gayA hai. jisake pramANakA eka dohA osavAloMke itihAsameM se yahA~ likhatA hUM:saMvat doya bAvIsa ke osavAla kSatrI huA / cavadailo cavAlIsa nakha sakala kahu juA juaa|| yadyapi yaha dohA osavAloM kI jAti bana cukane para banA hai parantu isake banAnevAlene bhI osavAloM kI jAti banane kA prArambha honA to saM0 222 hI meM mAnA hai| ataH sevagoM kI jAtibhI saM0 222 hImeM banI hai usI samaya 4 gautrake puSkaraNe brAhmaNa bhI usa jAtimeM zAmila huye the| - yahI bAta svayaM sevagoMne bhI apanI utsatti ke itihAsa meM likhAI hai| (dekho riporTa mama zumArI, rAjya mAravAr3a, san 1891 I0, ke bhAga tIsare ke pRSTha 321 meM sevagoMkI utpatti / saM0 213 meM bodhA jAtike puSkaraNe brAhmaNa purohita haravaMzanI jinake vaMzavAle bhATI rAnA devarAjako bacAne ke sa. maya pe bhATiyoM ke purohita huye haiM, apanI kuladevI 'DeharUmAtA' ko sindha se apane sAtha mAravAr3a meM lAye the ( usa samaya mAra For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 vAr3ameM yAdavoM kA rAjyathA / ) phira jahAM para DerA kiyAthA vahAM mAtAko AjJAse usI mAtAke nAmapara 'DeharU' gA~va vamAyA jo ki jodhapura se IzAnakoNa kI ora paragane nAgora meM vidyamAna hai; aura purohita jAtike samasta puSkaraNe brAhmaNa tabhIse apanI usa kuladevI kI mAnatA karane ko vahIM para jAte haiN| saM0 209 meM puSkaraNe brAhmaNa ludra brahmadattanIne vidyA ke balase zukrajI kI ArAdhanA karake unheM pratyakSa bulAye the / usa samaya zukrajI se zukra kA tArA asta hone ke samaya zubha kArya karane meM tArekA doSa na lagane kA vara milA thA / tabase ludraM jAtike samasta puSkaraNe brAhmaNa (jo poche se kallA kahalAye) tAre ke asta hone kA doSa nahIM mAnate haiM / isI liye loga kahate Aye haiM ki kalloMne tArA utArA thA / (dekho riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a kA pRSTa 186 vaaN|) puSkaraNe brAhmaNo kI prAcInatA ke itane pramANa likhe gaye ve vikrama saMvat ke AdhAra para likhe gaye haiM parantu isa se pUrva vikrama saMvat prArambha hI nahIM huAthA isa liye isa se pahile ke pramANa saMvatke AdhAra parato nahIM kintu pIr3hiyoM ke AdhAra para to vikrama saMvat ke bhI saikar3oM hI varSa pahile ke aura bhI kaI likha sakatA huuN| para jaba ki itane pramANoM se bhI yaha bAta tA spaSTa ho gaI ki puSkarakA tAlAba to saM0 1212 meM studA hai aura puSkaraNe brAhmaNa saM0 209 meM bhI vidyamAna the| jisase puSkara khudane ke samayase 1000 varSa pahile taka ko to puSkaraNe brAhmaNoM ko vidyamAnatA ina pramANoMhI se siddha ho gaI tophira aba adhika pramANa likhanA goyA pAThakoM ke amUlya samaya ko vRthA naSTa karanA hai| ataH aise pramANoM ko to aba maiM yahIM para - For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samApta karatA huuN| kintu Age phira meM anya prakAra ke kucha pra. mANa aura bhI likhUgA ki, jisase puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcI. natA aura bhI adhika dRr3ha ho jaavegii| puSkara khudane meM kisI kisI kA mata bheda / sampUrNa logoM kA ekahI mata hai ki puSkarajI kA tAlAba maNDora ke rAjA nAhararAva paDihArane khudavAyA thA aura saMvat 1212 meM khudavAyA thA jipta kI satyatA ke kaI pramANa likhe jA cuke haiN| parantu koI 2 navIna itihAsa vetA kahalAne vAle apanI khicar3I judI hI pakAnA cAhate haiM una kA bhI mata dikhalA ke bhrama dUra karatA huuN| puSkarajo ke paNDoM kI khaanii| puSkara tIrtha para paNDoM ke 2 bheda haiN| eka to bar3I vastI vAle aura dUsare choTI vastI vAle / ina meM bar3I vastI vAle apanI tIrtha purohitAI kI prAcInatA kI kahAnI meM kahate haiM ki "puSkarajI ke tAlAba ko maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihArane saM0 744 meM khudavAyA thaa|" parantu isa kahAnI kI satyatA ke liye ve kevala apane mukha kI kalpanA ke atirikta anya koI puSTa pramANa nahIM batalAte ataH vinA pramANa inakI yaha bAta bilakula vizvAsa karane yogya nahIM / kyoM ki prathama to ajamera kI tavArIkha isa kahAnI ko bilakula svIkAra nahIM krtii| dUsarA jodhapura se prakAzita 'bhArata mArcaNDa' nAmaka mAsika pustaka ke saM0 1955 ke zrAvaNa mAsake aGka For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM 'mAravAr3ake saMkSipta itihAsa' meM pRSTha 19 veM kI paMkti 112 meM likhA hai ki "par3ihAra rAjapUtoM kI utpatti vikramI saMvat ko AThavIM zatAbdi meM pAI jAtI haiN"| jaba ki maNTora ke par3ihAra rAjapUtoM ko utpattihI AThavIM zatAbdimeM huI hai to phira unake vaMzameM se kaI por3hI poche hone vAle nAhararAva par3ihAra saM0 744 hI meM kaiseM puSkara ko khudadA sakate the? isake atirikta saM0 744 meM maNDora meM rAjya hI par3ihAroM kA nahIM thA kintu pa~vAroM kA thA / pa~vAroM ke itihAsa meM yaha bAta prasiddha hai ki pa~vAroM meM 'dharaNI vArAha pa~vAra' mAravAr3a kA bar3A nAmI rAjA huA, jisane apane rAjyake 9 koTa apane bhAiyoM ko bA~Ta diye the| tabhI se mAravADa 'navakoTI' kahalAtI hai usakI tafasIla riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a bAvata san 1891 I0 ke tIsare bhAgake pRSTha 10 / 11 ve meM yoM likhI hai:maNDovara sAvata huo, ajamera sindha sa / gar3ha pU~gala bhaja mala huA, luvai bhAna bhU // Ala pAla arbuda, bhoja rAja jAlandhara (jaalor)| joga rAja ghara dhATa, huyo haMsU pArakara // nava koTa kirADU saMjugata, zrira pa~vArAM thrpiyaa| dharaNI varAha dhara bhAiyA~, koTa bA~Ta juA juA kiyaa| ___ yaha ba~TavADA (vibhAga) saM0 576 se pahile ho cukA thaa| jisakA pramANa yaha hai ki jisa sAvata paMvAra ke bhAgameM maNDora AyA thA usa maNDAre ke rAjA sAvatra pa~vAra ko putrI kA vivAha For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saM0 576 meM 'mumaNa vANa' ke bhATI rAjA maGgalarAva se huA thA isI prakAra sAta pa~vAra ke vaMza meM kaI pIr3hI pIche pa~vAra udaya rAja maNDorakA rAjA huA usakI kanyAkA vivAha saM0713ke pIche 'maroTa' ke bhATI rAjA mUlarAja se huA thaa| (dekho jaisalamera kI tavArIqha ke pRSTha 16 veM kI paMkti 678 tathA pRSTha 17 veM ko paMkti 2 / 3) ina ke pIche bhI kaI pIr3hiyoM taka maNDAra meM pa~vAroM kA rAjya rahA hai| kintu saM0 909 ke pIche bhATI rAjA devarAjane pa~vAroM ke 9 koTa* jIta liye una meM se jAlora to sonIgaroM ko aura maNDora par3ihAroM ko de diye| taba se maNDora meM par3ihAroM kA rAjya ___* pavAroM ke 9 koTa bhATI devarAjane jIta liyethe unakI tafasIla jaisalamerakI tavArIkha ke pRSTha 23 veMkI paMkti 4 se 10 taka yoM likhI haiM:devarAja zraye durga ladravA~ Apa ghara laae| sama vahaNa traya sindha jUno pArakara jamAai // AbU phero Aja bhaDu jAlora hu bhNjai| mAre nRpa mAhora maajamera hu gNjai|| paMgala gar3ha lIdhA pragaTa katala viThaMDai kIjiye / deva rAja car3hate divasa ratnU AjJA dhara lojiye // ___+ jaisalamerakI tavArIkhameM to likhA hai ki bhATI devarAjane maNDora paDi AroM ko de diyaa| kintu paDihAra rAjA bAhukake zilA lekhameM likhA hai ki par3ihAra rAjA zilukane bhATI devarAja ko yuddha meM jItake chatrAdi cida pAye / ataH usI samaya maNDora bhI jItakara le liyA ho / isase bhI yahI bAta siddha hotI hai ki maNDora meM par3ihAroM kA rAjya saM0 909 ke lagabhaga hI huA hai| For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 48 huaa| isase pahile to mer3ate meM rAjya thaa| isase yaha bAta niHsandeha svIkAra karanI par3atI hai ki saM0 744 meM maNDora meM par3ihAroM kA rAjya hI nahIM thA / to phira maNDora ke par3ihAra rAjA nAhararAvane saM0 744 meM puSkara ke tAlAbako khudavAyA thA yaha bAta kyoM kara siddha ho sakatI hai ? maNDora ke rAjA nAhararAva par3ihAra to saM0 1200 ke lagabhaga huye the aura unhoMne saM0 1212 me hI puSkarajI kA tAlAba khudavAyA thA jisa ke kaI pramANamaiM pahile likha cukAI / kintu ibane parabhI yadi koI saM0 744 meM hI puSkara khudavAnA mAnale taubhI puSkaraNe brAhmaNa to puSkara khudanese saiMkar3oM varSa pahilese mAravADameM sindhase Aye haiM jise jaisalamera jodhapura Adike itihAsa sapramANa svIkAra karate haiN| zilA lekhoM se bhramapuSkarajI ke tAlAba ko maNDora ke par3ihAra rAjA nAharAvane khudavAyA hai / paranta kevala prAcIna zilA lekhoM parahI vizvAsa karane vAle koI 2 vidvAn kahate haiM ki puSkarajI kA tAlAba nA. hararAvane khudavAyA hI nahIM kintu maNDora ke par3ihAra rAjA cendukake putra 'ziluka' ne khudavAyA hai| jisake pramANa meM ve par3ihAra rAjA bAhuka kA zilA lekha, jo saM0940 ke caitra sudi 5 kA khudA huA jodhapura ke koTa meM milA hai aura isa samaya mahaka meM tavArIkha rAjya mAravAr3a meM rakhA hai, dete haiM / usameM yoM likhA hai:tataH zrIzilukAjAtaH putro durvAra vikrmH| yena somA katA nityA stravaNo valadezayoH // 18 // bhaTTikaM devarAjaM yo vallamaNDala pAlakaM / nipAtya tatkSaNaM bhumau prAptavAJchatra cihnakaM // 19 // For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 49. puSkariNIkAritA yena tretAtIrthe ca pattanaM // siddhezvaro mahAdevaH kAritastuMga maMdiraH // 20 // ____ arthAt usa canduka par3ihAra ke ziluka nAma eka advitIya parAkramI ajetA, putra huaa| jisane stravaNI aura balla deza kI sImA sthApita kI aura vallamaNDala ke rAjA bhATI devarAna ko yuddha meM jItake chatrAdi cihna pAye / aura tretA tIrtha para pukaraNI (caukonA tAlAba ) banAke U~ce mandira meM siddhezvara mahAdevajI kI pratiSThA kraaii| parantu jaba ki yaha bAta sarvatra hI prasiddha hai, aura pramANa bhI milate haiM, ki puSkarajI ko maNDorake rAjA nAhararAva par3ihArane khudavAyA thA to phira rAjA ziluka kA puSkara khudavAnA kyoM kara siddha ho sakatA hai ? kabhI nahIM / parantu yaha anumAna unhoMne ukta zilAlekha meM kevala 'puSkaraNI' zabda dekha hI ke kara liyA hai| kintu yaha unakA bhrama hai kyoMki puSkaraNI zabda puSkara kA vAcaka nahIM hai varana eka choTI talAI kA dyotaka hai / isake atirikta ukta zilAlekhameM puSkaraNI; para siddhezvara mahAdeva kA mandira sthApita karanA bhI to likhA hai kintu pu. kara para isa nAmakA koI mandira hai hI nhiiN| ata: puSkara khudavAnevAlA ziluka nahIM hai / phira bhI yadi yaha mAna bhI leM ki puSkarajI ko par3ihAra rAjA ziluka nehI khudavAyA thA to bhI puSkaraNoM ke liye kucha hAnI nhiiN| kyoki isI zilAlekha meM rAjA ziluka ko bhATI rAjA devarAja ke sAtha yuddha karanA likhA hai aura yaha yuddha saM0 915 ke pIche huA hai| parantu rAjA ziluka se lar3ane vAle bhATI rAjA devarAjako, bAlyAva For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthA arthAt saM0 898 meM, bAraha jAti ke rAjapUtoM ke purohita puSkaraNe brAhmaNa devAyatIne zatruoM se bacAyA thA jisakA sasavistara vRttAnta puSkaraNe brAhmaNoM ko prAcInatAke pramANa saM0 898 meM likhA cukA hai / ata: puSkaraNe brAhmaNa to par3ihAra rAnA zilukase bhI pahile hI se mAravAr3a meM vidyamAna the / par3ihArarAjA bAhukake ukta saMskRta zilA lekha meM likhAhe ki:tasmA narabha TAjAH zrImAnnAgabhaTaH sutH| rAjadhAnI sthirA yasya mahanmeDantakaM paraM // 12 // rAjJAM zrIjajikA devyAstato jAtI mhaagunnau| dvau sutau tAtabhojAkhyau saudaryo ripumrdnau||13|| tAtena tena lokasya vidyucaMcala jIvitaM / budhvA rAjyaM lagho. tuH zrIbhojAya smrpitN||14|| svayaJca saMsthitastAtaH zuddha dharmAsamAcaran / mANDa vyasyAzrame puNye nadI nirjhara zobhate // 15 // ____arthAt narabhaTa ke putra nAgabhaTake, ki jisakI rAjadhAnI mer3atemeM thI, jajjikA nAma rAnIse tAta aura bhoja nAma ke 2 putra huye / unameM se tAtane to manuSyakA jIvana bijalI ke samAna caJcala samajha ke rAjya chor3a ke apane choTe bhAI ko de diyaa| aura Apa saMsArako sAMgake mANDavya RSike Azrama meM zuddha dharmakA AcaraNa karane lgaa| parantu isI bAhuka ke bhAI kakkukake mAgadhI gAthAke eka zilA lekhameM narabhaTako 'NArahaDa' aura upta ke putra nAgabhaTa ko 'NAha' likhA hai / isI 'gAiDa' kA apabhraMza nAhararAva samajha For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara kucha loga ima nAgabhaTa hI ke 'nAhararAva' hone kA anumAna karate haiM / kintu unakA yaha anupAna karanA yathArtha meM ThIka pra. tIta nahIM hotA hai kyoMki prathama to ukta zilA lekha meM nAgabhaTa kI rAjadhAnI 'mer3atA' likhI hai, kintu puSkara khudavAne vAle nAhararAva ko rAjadhAnI 'maNDora' thI / dUsare zilA lekha meM nAgabhaTa kA uparokta anya itihAsa likhA hone para bhI 'puSkara kA tA. lAba khudavAne' AdikA kucha bhI vRttAnta nahIM likhA hai, kintu maNDora ke nAhararAva kA 'puSkarakA tAlAba khudavAnA' sarvatra hI prasiddha hai / phira mer3ate ke rAjA nAgabhaTa kyoM kara puSkara kA tAlAba khudavAnevAle nAhararAva ho sakate haiM ? phira bhI yadi nAga bhaTa hI kA apabhraMza nAhararAva mAna leM taubhI yaha to koI.Arazyaka nahIM hai ki unheM puSkara khudavAne vAlebhI mAna leM / kyoM ki ekahI nAmake kaI rAjA ekahI kula meM ho sakate haiM jaise: jodhapura ke rAThaur3a vaMzameM mahArAjA prathama jasavantasiMhajI saM0 1695 meM huyethe aura unase 9 pIr3hI pIche saM0 1929 meM usI nAmake dUsare mahArAjA phira ho gaye / isI prakAra jayapura ke kachavAhA vaMzameM jayasiMhajI nAmake 3 aura rAmasiMhajI nAmake 2 mahArAjA huyethe / inameM prathama rAmasiMhajI saM0 1724 meM huye the unake pitAkA nAma jayasiMha jo thA / inase 9 pIr3hI pIche phira dUsare rAmasiMhanI saM0 1892 meM huye / unake bhI pitAkA nAma jayasiMhajIhI thA / so jabaki ekahI nAmake pinAoM ke ekahI nAmake putra aura ekahI riyAsata ke svAmI hone para. bhI donoM jayasiMhajI aura donoM rAmasiMhajI eka nahIM the, jo eka hI vaMzama jude 2 paraganoMke rAjA aura jude 2 nAmoM ke pitAoM ke ekahI nAmake putra ho jAne mAtra hI se kyA kabhI ekahI kArya For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke kartA mAna sakate haiM ? kabhI nhiiN| kyoM ki ukta zilAlekhoM meM mer3ateke rAjA nAgabhaTake pitAkA nAma narabhaTa likhA hai kintu puSkara khudanevAle maNDora ke rAjA nAhararAva ke pitA prema. pAlathe jisake pramANakA eka pUrvokta dohA sarvatrahI prasiddha hai ki: saMvat bArai bArottarai puSkara bA~dhyo dhAma / pemapAla rA nAhararAva 3 kIyo nizcala naam|| isase spaSTa hai ki puSkara khudavAne vAlA nAhararAva mer3ateke rAjA narabhaTakA putra nahIM kintu maNDora ke rAjA premapAlakA putra thA, jisane saM0 1212 meM puSkarajIkA tAlAba khudavAyA thaa| jaba ki zilAlekha ( kIrti stambha ) khudavAne kA mukhya u. dezahI apane pUrvajoMkI kIrti sthApita karanekA hai aura isIliye uparokta zilA lekhoM meM bhI pratyeka rAjAke nAmake sAtha 2 sAdhAraNa itihAsa bhI likhe vinA nahIM rahe to kyA samasta tIyoM ke guru puSkarako khudavAne jaisai mahAn kIrtivAle itihAsa ko kyA koI zilA lekhameM likhanA bhUla gaye ? nahIM nahIM kabhI nahIM bhUle / tabhI to kahate haiM ki nAgabhaTa to kyA ina zilA lekhoM meM ke kisI anya rAjAne bhI puSkara nahIM khudavAyA thA isIliye ina zilAlekhoMmeM puSkarakA kuchabhI vRttAnta nahIM hai / ataH puSkara khudavAnevAle nAhararAva par3ihAra ina zilAle. khoMke khudavAnevAle par3ihAra rAjA bAhuka tathA kakkuka se kaI pIr3hI poche huyethe-jinhoMne saM0 1212 meM puSkara khudavAyA thA jisake kaI pramANa pahile likha cukA huuN| phirabhI yadi koI 'cAlakI khAla' utAranevAle haThAt hI mer3ateke rAjA narabhaTake putra nAgabhaTahI ko puSkara khudavAne vAlA For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAhararAva mAnale to bhI vahabhI to saM0 800 ke pIche hI huA hai / kyoMki usI zilAlekhameM bhATI rAjA devarAjase (saM0 915 ke pIche ) yuddha karanevAle par3ihAra rAjA zilukase nAgabhaTa ko 5 pIr3hI pahile huA likhA hai aura 5 pIr3hiye adhikase adhika 100 / 125 varSoM meM to avazya hI samApta ho gaI hogii| ataH nAgabhaTa bhI saM0 800 ke to pahile kadApi nahIM ho sktaa| parantu puSkaraNe brAhmaNa to nAgabhaTa ke samayase bhI bahuta hI a. dhika samaya pahile hI se mAravAr3a meM vidyamAna the jisa ke kaI pramANa pahile likhe jA cuke haiN| uparokta pramANoMse pAThaka bhalI bhA~ti samajha gaye hoMge ki puSkarajI kI utpattimeM koI 2 loga jo matabheda mAnate haiM vaha kevala unakA bhrama hai| kintu phira bhI usa bhramakobhI 'durjanatoSa nyAya se mAnabhI leM tobhI puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA meM to kucha bhI bAdhA nahIM AtI / kyoM ki yeto uparokta matabheda meM batAye huye samayase bhI saikar3oM hI barSa pahile se vidyamAna haiM jisakI satyatA ke kaI puSTa pramANa pAThaka par3ha hI cuke hai aura Age bhI pddh'eNge| puSkaraNe brAhmaNoM kI rAjya purohitaaii| yaduvaMzI rAjapUtoM kI purohitAIpuSkaraNe brAhmaNoM kI jAti ke agragaNya (mukhya ) maharSi gargAcAryajI the / isa liye yaha jAti 'gargamatI' kahalAtI hai| aura gargAcAryajI yadu vaMzIyoM ke purohita (kulaguru) the / ataH yaduvaMzI mAtra puSkaraNoM kI samagra jAti ko bhI apanA purohita For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (kulaguru) mAnate cale Aye haiN| aura zrI kRSNa candra mahArAjane avatAra dhAraNa yaduvaMzahI meM kiyA thaa| ataH kula kI maryAdAke anusAra unhoM ne bhI apane kulaguru gargAcArya jI ke paira pUne the| yaduvaMziyoM kI rAjya gaddI dvArikA meM thI aura unakA rAjya usake AsapAsake dezoM meM gujarAta, kaccha, sindha, paJjAva aura mAravAr3a taka phailA huA thaa| isI liye unake purohita (kulaguru) puSkaraNe brAhmaNa bhI inhIM dezoM meM hI vizeSa karake vasate haiN| zrI kRSNa mahArAjase 12 pIr3ho pIche 'gajabAhu nAmaka ya. duvaMzI rAjA huye unhoMne khurAsAna meM jAke apane nAmapara 'ga. janI' nagara vikrama saMvat se 2736 varSa pahile ( arthAt usa samaya jo yudhiSThira mahArAjakA saMvat calatA thA, usake saMvat 308 meM) basAyA thA jisake pramANakA eka dohA tavArIqha nai. salamera ke pRSTha 10 veM kI paMkti 1 meM yoM likhA hai:tIna sata AThazaka dharma, vaizASe sita tiij| ravi rohiNi gaja bAhune, gajanI racI navIna // tabhIse khurAsAnameM bhI yaduvaMzIyoM kA rAjya samaya 2 para rahatA AyA hai| aura unoMke purohita puSkaraNaM brAhmaNabhI u. nahIMke sAtha 2 khurAsAna meM gaye the tabhIse puSkaraNe brAhmaNoM kA khurAsAnameM jAnA AnA jArI hai isa samayabhI jaisalamera Adi ke puSkaraNe brAhmaNa khurAsAnameM-gajanI, kAvula, khulama, kandhAra, herAta, balkha, bukhArA, samarakanda, yArakanda Adi kaI sthAnoM meM vidyamAna hai aura inake pUrvajoMke sthApita kiye huye devasthAna (jinhe aba 'dvaar|' kahate haiM ) kaI pIr3hiyoM se cale Ate haiN| . For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 55 bhATI rAjapUtoM kI purohitAIyaduvaMziyoM meM bhATIjI nAma eka bahuta bar3e nAmI aura pratApI rAjA saM0 336 meM lAhora meM huye / unhoMne apane nAmapara paJjAba meM 'bhaTanera' nagara basAyAcA jo aba bIkAnerake rAjya meM 'hanumAnagar3ha' nAmase prasiddha hai| bhATInIkI tathA unake 7 bhAiyoM kI santAna rAjapUtoM meM bhATI khlaaye| unase 20 por3hI pIche taNoTa nagarake bhATI rAjA vijayarAjake putra kavara 'devarAja'ne yAtruoMke hAtha mAre jAneke bhayase puSkaraNe brAhmaNa devAyatajI ke zaraNameM Ake rakSA pAI taba inheM guru mAnA / tabase arthAt bhA. TiyoM kI 36 pIDhiyoM se unake purohita puSkaraNe brAhmaNa devAyatajIke vaMzavAle hI cale Ate haiN| pa~vAra rAjapUtoM kI purohitAIyaduvaMziyoM ke pazcAt pa~vAroM kA rAjya isa dezameM phailA thA to pa~vAroMne bhI puSkaraNe hI brAhmaNoM ko apane purohita banAye the jaise: ozIyAM nagara ke pavAra rAjAoMne 4 gotra ke topuSkaraNe brAhmaNoM ko bhI purohita mAnethe kintu una pa~vAroM se saM0222meM jainI osavAloM kI jAti bana gaI to unake purohitabhI unake ghara meM bhojana kara lene se "bhojaga" kahalAye unhI ke sAtha 4 gotra vAle puSkaraNe brAhmaNabhI mila gaye jisakA vRttAnta puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA ke saM0 222 ke pramANa meM likhA hai| usa samaya jo pa~vAra jainI ho jAnese baca gayethe unoMne chA~gAMNI jAtike puSkaraNe brAhANoM ko apane liye purohita mAne the aura For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khetIke upayogI kucha bhUmi dekara unheM oziyAM nagara vasA liye the jinakI santAna Ajataka ozIyA nagaramai vasate haiN| ludravA nagara ke pa~vAroMne AcArya jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnethe / phira kaI por3hI pIche saM0 53? meM 'kAhalA' nAma eka gA~va bhI apane purohitoM ko diyA thaa| jisa kA vRttAnta puSkaraNe prAhmaNoM kI prAcInatAke saM0 531veM ke pramANameM likhA hai| amarakoTa tathA ghATa Adi ke pa~vAroMkI eka zAkhA soDhA rAjapUnoMne bhI AcArya jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnethe so Ajataka unakI purohitAI calI AtI hai| pugala ke paMvAra rAjAoMne chA~gANI jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAne the / isI prakAra anyAnya pa~vAra rAjAoM ke yahAM bhI puSkaraNe hI brAhmaNa purohita niyata the| - 0 bArAha rAjapUtoM kI purohitAIbhaThiNDeke bArAha jAtike rAjapUta rAjAoMne bodhA jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita maanethe| phira kaI pIr3hI pIche unake purohita devAyatajIne apane saraNameM Aye huye bhATI rAjakumAra de. varAjako apanA putra kahakara apane yajamAna bArAha rajapUtoM se bacA liyA tabase phira bhATiyoM ke purohita ho gye| jisa kA vRttAnta puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatAke saM0 898 meM likhA hai| n - C For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tuMvara rAjapUtoM kI purohitAIsAyalamera ke tuMvara rAjapUta rAjAoMne chA~gANI jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnathe / aura kaI pIr3hI pIche 'bA~kanA' nAma eka gA~va datta diyAthA vaha gA~va Ajataka puSkaraNe brAhmaNoM ke svAdhIna hai| par3ihAra-IdA rAjapUtoMko purohitAI maNDora ke par3ihAra rAjapUta rAjAoMne kapaTA (boharA) jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnethe / parantu kaI por3ho pIche par3ihAroM kI eka zAkhA IdA rAjapUtoM ko kanyAoM kA vivAha karA dene kI dakSiNA dene lene meM bahuta vivAda ho jAne se ina kI purohitAI chopa dii| itanAhI nahIM kintu IdoMke gA~va meM bhI nahIM jAte aura jo kabhI bhUlase bho cale jAveM to usa gA~va meM pAnI taka nahIM pote aura na IdoMko AzIrvAda dete haiN| rAThaur3a rAjapUtoM kI guru padavIrAThaur3a kannauja se jaba mAravAr3a meM Aye to inake purohita bhI vahIMse inake sAtha Aye the isa liye purohita to unhI brAhmaNoM ko rakhe jo aba sevar3a nAmase 'rAjaguru purohita 'pra. siddha haiM / parantu isa dezake rAjAoM ke purohita puSkaraNe hI brAhmaNa sadAse rahate Aye haiM isa liye rAThaur3oMne bhI puSkaraNe brAhmaNoM ko rAjya zuru' mAne so isa prakAra mAnate cale Aye haiM:AyasthAnajIse leke candrasena jI taka chA~gANiyoM ko udayasiMhajI se leke rAmasiMhajI taka nAthAvata vyAsoMko, For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vakhtasiMhajI se leke vijayasiMhajI taka caNDavANI joziyoMko bhImasiMha ke samaya nAthAvata vyAsoM ko, mAnasiMhajI ke samaya purohita, chA~gANI, caNDavANI jozI aura nAthAvata vyAsoM ko, takhtasiMhajIke samaya purohita, nAthAvata vyAsa, aura caNDavANI joziyoM ko, aura yazavantasiMhajI se vartamAna mahArAjA sardArasiMhajI sAhiboM ke samaya meM caNDavAnI joziyoM ko isa samaya isa padapara caNDavANI jozI bhairUMdAsajI niyata haiM aura jodhapura darabArake guru hone se vyAsajI kahalAte haiN| .. jodhapura kA nagara vasAnevAle rAThaur3a rAva jodhAjI ke putra 'bIkojI' ne apane nAMvapara bIkAnerakA nagara vasAke apanI rAjadhAnI sthApita kI to unahI ke yahAM bhI puSkaraNe hI brAhmaNa guru bhAvase pUje gaye the| ve prArambha meM to vyAsa jAtivAle the kintu saM0 1670 meM AcArya jAtike puSkaraNe brAhmaNa 'veNIdAsa. jI' ke kathanAnusAra bIkAnera kA rAjya sUrasiMhajI ko milAthA tabhIse veNIdAsanI kI santAna isa pada para rahatI AI hai|v. tamAna bIkAnera ke mahArAja gaGgAsiMhajI sAhaboM ke samaya meM isa pada para AcArya geramalajI Adi haiM aura rAjya ke derAsarI honese derAsarI jI kahalAte haiN| jodhapura ke mahArAjA udayasiMhanI ke putra 'kRSNasiMhajI' ne apane nAmapara kRSNagar3ha kA rAjya sthApita kiyA to vahAMpara "bhI puSkaraNe hI brAhmaNoM kA guru bhAvase satkAra hotA AyA hai| isI prakAra IDara, ratalAma, jhAbuvA, amajarA. sItAmAU bhAdi rAjA mahArAjA rAThaur3a vaMza ke hone se apane pUrvajoM ke For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAne huye puSkaraNe hI brAhmaNoM ko guru bhAvase mAnyakara satkAra karate Aye haiN| _arthAt bhATI aura rAThaur3a rAjapUtoM ke jahAM 2 rAjya aura choTe bar3e ThikAne haiM vahAM 2 puSkaraNe brAhmagoM kA pUjya bhAvase mAnyakara satkAra hotA AyA hai| rAThaur3oM ke rAjaguru sevar3a purohitoMkI purohitAI__ jodhapura darabAra ke rAjaguru jo sevar3a jAtike purohita haiM unhoMne bhI kanojase mAravAr3a meM Anepara apane liye upAdhyAya jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita banAye the| ina sebar3a purohitoM kI eka zAkha damANI' hai ve jahAM 2 rAThaur3a rAjapUtoM kA rAjya tathA choTe bar3e ThikAne haiM vahA~ 2 rahate haiN| inakI saMkhyA anumAna 100000 kI hogii| inameM 'tiMvarI' ke purohitajI pATavI honese jodhapura darabArako purohitAI karate haiN| unake bhI purohita ojhA jAtike puSkaraNe hI brAhmaNa haiN| - puSkaraNe brAhmaNoM kI anyAnya jAtiyoM ko purohitaaii| isa prakAra puSkaraNe brAhmaNoM kI pratyeka jAti (nakha vA khAMpa) vAle kisI na kisI rAjapUta jAti ke purohita the / phira una rAjapUtoM se aura kaI jAtiyeM bana gaI to ve jAti vAle bhI apanI pUrva jAti ke purohita puSkaraNe brAhmaNoM ko apanI navIna jAti ke liye bhI purohita mAnate rhe| jaise: For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhATiye mahAjanoM ko purohitAIbhATI rAjapUtoMmeM se mahAjana bhATiyoM kI eka pRthak jAti saM0 1226 meM mulatAna meM banI hai| vaha bhI yaduvaMzI hone se apanI kula paramparA ke kula guru puSkaraNe brAhmaNoM ko guru bhAvase pUjya mAna ke sadA satkAra karate haiN| ina mahAjana bhATiyoM kI pRthak jAti banane kA saMkSipta itihAsa yoM hai: bhATI rAjapUtoM kA pahile bahuta bar3A rAjya thaa| ata:jaisalamera ke ilAke meM bhI ye bahuta vasate the / parantu zatruoM ke upadrava se 2000 / 2500 bhATI apanA deza chor3a ke sindha tathA paJjAva kI ora cale gye| usa samaya inake purohita (kulaguru) puSkaraNe brAhmaNa bhI inake sAtha 2 gaye the| phira ina bhATI rAjapUtoMne vahAM jAke kSatriya dharma ko tyAga ke vaizya dharma (vyApAra) dhAraNa kara liyaa| isa liye anya rAjapUtoM ne inake sAtha vivAha Adi sambandha tor3a diyaa| jisase inake beTe beTI ku~vAre hI bahuta bar3e 2 ho gaye the| unake vivAha kI cintA laga jAnese ina saba bhATiyoM ne mulatAna meM jAke brAhmaNoM kI eka sabhA ekatra karake unase vyavasthA mA~gI jimakA sampUrNa vRttAnta ajAcI bhATa 'jasA' kRta bhATiyoM kI 'kula kathA' nAmaka grantha meM chandobaddha likhA hai| usameM se thor3e se chanda yahAM likhatAhUM:bAresai chabbosa. meM mile jAya ikaThora / konhoM bicAra aba kahA kareM,kachu mAhe meM jora // jJAti saba cintA kare, aba kareM kauna upaay| For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir beTe beTI saba rahe, nAiju kachU upAya // kSatri roti saba chuTa gaI, bhayo vaizya vyApAra / vAko kanyA deva nahIM, kahA kareM upacAra // mulatAna meM Aya ke, vipra vinatI karAya / brahma sabhA bhelI bhaI, dharmazAstra kar3havAya // hamasoM vidhi saba pUchi ke, dekho zAstra vicAra / dekhI anya eka mato. karI diyo nirdhAra // pIr3hI dAsoM pA~ca guni, tAmeM eka nikAsa / tAmeM bA~dho gotra saMba, karo prastAva suvAsa // Upara pIDhI jo rahI, jAta sabai ja kahAya / tAmeM karoM vivAha saba, zAstra AjJA divAya // yaduvaMza meM yAda vabhaye, tina kiyo Apasa meM vivAra / bahuta por3hI bIte bhaI, (tahaM) doSa nahIM nirdhAra // mulatAna ke madhya meM, vipra sabhA saba jodd'| bAko vidhi saba pUcha ke, dAna deta hai roDa // bhATiyA saba bhele bhaye, dInhoM dAna apAra / nukha nAma saba bA~dhake, cale ju apane dvAra // brAhmaNa kulakI jAti meM, pokaranA ju khaay| tulasI lonhI hAyameM, tuma hama guru ju kahAya // sindha, kaccha, hAlArameM, aura sabai hI Thaura / For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phara jajahaM jAti virAjahI tA paThave saba ora // una bhATI rAjapUtoM ne brAhmaNoM se pUchA ki he brAhmaNo ! aba hama apanA nirvAha kaise kareM ? tatra brAhmaNoMne kahA ki dharma zAstra ke anusAra apane se 7 sapiNDa arthAt 49 pIr3ho taka kA vaMza chor3akara phira paraspara meM vivAha karane ko doSa nahIM hai tabhI to pUrva kAla meM yaduvaMziyoMne parasparameM vivAha kiye the / jaise yadurAja zrI kRSNacandra mahArAjane satarAjita yAdava kI kanyA sabhAmA se vivAda kiyA thA / ataH tumabhI apane 2 se 49 por3hI Upara vAle puruSa ke nAma se gotra bAMdhakara vivAha karalo aisI AjJA dedI / tatra ye apanI navIna jAti tathA pRthak 2 gotra banA ke vahAM se pIche vidA hote samaya sampUrNa brAhmaNoM ko bahuta sA dAna diyA aura apanI vaMzaparamparA ke purohita (kula guru) puSkaraNe brAhmaNoM ko sadA ke liye apanI jAti ke guru mAne parantu usa ApatkAla meM jina 2 jAtivAle puSkaraNe brAhmaNoMne jina 2 bhATiyoM kA saGga nahIM chor3A thA una 2 bhATiyoMne apane 2 vaMzake liye usa 2 jAti ke puSkaraNe. brAhmaNoM ko vizeSa karake purohita (kulaguru ) niyata kiye| jaise: bhATiyoM kI jAti meM se 28 jAtivAle to puSkaraNoM kI jAti meM se paNiyoM ko, 25 jAtivALe haraSoM ko, 13 jAtibAle kevaliyoM ko, 2 jAtivALe ludroM ( kalloM ) ko, 2 jAtivAle DhAkiyoM ko, 2 jAtivAle AcArajoM ko, 1 jAtivAle vAsuoM ko, 1 jAtivAle purohitoM ko, 1 jAtivAle bor3oM ko, 1 jAtivAle thAnaviyoM ko, 1 jAtivAle vAmuoM ko aura 7 jAtivAle anyAya jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko apane purohita mAnate so Aja taka vaisehI mAnate cale Aye haiM / For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahezvarI mahAjanoM ko purohitAIisI prakAra kaI jAti ke rAjapUtoM ke ekatra milane se 'mahezvarI nAmaka mahAjanoM kI eka jAti banI hai| unameM ke kaI eka rAjapUtoM ke purohita puSkaraNe ho brAhmaNa the ataH una rA. japUtoM kI santAna mahAjana mahezvariyoMne bhI apane vaMzavAloM ke liye puSkaraNe hI brAhmaNoM ko purohita mAne the so Aja taka unake vaMzavAle bhI vaise hI mAnate cale Aye haiN| jaise:___'DAharu' jAti ke rAjapUta se 'hurakaTa' nAma kI jAti banI hai jisa ko hurakaTa, bholANI, kayALa aura caudharI nAmaka 4 zAkhAeM ho gaI / ve saba vaTu jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate haiN| nirvANa' jAti ke rAjapUta se 'vAhetI' nAmakI jAti banI hai jisakI khaDaloyA aura vAhetI nAmaka zAkhAvAle to chA~gANiyoM ko, mallaDaM nAmaka 1 zAkhAbAle vizoM ko aura musANyA nAmaka ? zAkhAbAle cohaTiyA jozo jAti ke puSkaraNe brA. hmaNoM ko purohita mAnate haiN| __'pacAra' jAti ke rAjapUta se 'rAThI' nAma ko jAti banI hai jisako mAlANI, khaTamala, kallANI mahotA, sAlANo Adi 162 zAkhAoM ho gaI ve saba chA~gANI* jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate hai / 'pa~vAra ' jAti ke rAjapUta se viduhalA (vaDalA ) nAma * chA~gANiyoM kI jAtimeM cAra sthaMbhA haiM 1 chA~gANI, 2 kolANI, 3 gaMDhaDiyA, aura 4 derAzarI / ina cAroM hI sthambhoMvAloM kI purohitAIkA ekasA adhikAra hai| For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 kI jAti banI hai jina kI goDyA aura churyA nAmaka 2 zAkhA eM ho gaI / unake purohita prathama to purohita jAti ke puSkaraNe brAhmaNa the| phira unhoMne apanI virata apane bhAnaje vizA jAtivAloM ko dedI taba se ve vizA jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate haiM / 'bhATI' jAti ke rAjapUta se ' mALa pANI ' nAmakI jAti banI hai jisakI mALa pANI, mUthA, modI, jUhara, lulANI, kolaNa aura bhUrA nAmaka 7 zAkhAeM ho gaIM ve saba chA~gANI jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate haiM / 'pavAra' jAti ke rAjapUta se 'paDatANI' nAma kI jAti banI hai jisakI paDatANI, puNya pAliyA aura dAgar3iyA nAmaka 3 zAkhAeM ho gaI inake bhI purohita prathama to purohita jAti ke puSkaraNe brAhmaNa the / unhoMne apanI virata apane bhAnaje vizA jAtivAloM ko dedI taba se ve vizA jAti ke puSkaraNe brAhmaNoMko purohita mAnate haiM / 'cauhAna' jAtike rAjapUta se 'sArar3A' nAmakI jAti banI hai jisakI kelA sArar3A aura seThI sArar3A Adi zAkhAeM ho gaI ve vAsU jAtike puSkaraNe brAhmaNoM koM purohita mAnate haiM / 'pavAra' jAtike rAjapUta se 'sikacI' nAma kI jAti banI haiM vaha cohaTiyA jozI jAti ke puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnatI hai | ' jhAlA ( makavANA ) jAti ke rAjapUta mAladejI ke beTe hamIrajI se 'TAvarI' nAma kI jAti luvA nagara ke bhATI rAjA sundhajIne apane dIvAna mahezvarI puruSottamadAsa malla kI beTI vyAha ke saM0 1030 ke lagabhaga meM banAI hai aura hamIrajI ke susarAla For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAloM ke purohita vizA jAti ke puSkaraNe brAhmaNa the isa liye TAvariyoM ne bhI unhIM ke purohitoM ko apane liye purohita mAnethe so Aja taka vaise hI mAnate cale Aye haiN| agravAla mahAjanoM kI purohitAImAravAr3ameM ke goyala gotI agravAle vizA jAtike puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate haiN| isI prakAra kirAr3a vANiye, ratnU cAraNa, kAle sunAra, saI mUthAra, sevaga ( bhojaka ) brAhmaNa Adi aura aura kaI jAti vAle bhI puSkaraNe brAhmaNoM ko purohita mAnate haiN| puSkaraNe brAhmaNoM ke purohita bhI puSkaraNe hI brAhmaNa / brAhmaNa paraspara meM bhojana karAte aura karate haiM, paraspara meM pUjate aura punAte haiM, paraspara meM dAna dete aura lete haiM, ataH paraspara meM eka dUsareko tArate haiM aura Apa bhI tara jAte haiM / isa meM 'saMvartasmRti' kA yaha pramANa hai yathAH anyonyAnapradA viprA anyonya prtipuujkaaH| anyonyaM pratigRhNanti tArayanti taranti ca // iso liye brAhmaNa paraspara meM bhojanAdi karate karAte haiM parantu bhojanAdi karAnemeM bhI anya brAhmaNo kI apekSA svajAti ke brAhmaNoM kA vizeSa phala batAyA hai aura svajAtimeM bhI For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apane savAsanoM (dohitoM vA bhAnajoM) ko atyanta pUjanIya mAne haiN| ataH brAhmaNoM meM purohitAI Adi kArya apane 2 sa. vAsanoM se karavAte haiM / isI niyamAnusAra puSkaraNe brAhmaNoM meM bhI apane savAsanoM ko purohita mAnane kI prAcIna prathA hai / parantu kAlapAke phira vaho prathA hI sthira ho gaI / jaise: sindha dezake 'AzanI koTa' nAmaka gAma meM purohita jAti ke eka puSkaraNe brAhmaNane apanI 'maNDI' nAmakI kanyA 'khI. mana nAmake eka ojhA jAti ke puSkaraNe brAhmaNa ko vyAhI thI / usake jo putra huye unako apane vaMzavAlo ke liye purohita banAye / aura usa maNDIkA nAnA AcArya jAti kA puSkaraNA brAhmaNa thA usane bhI apanI dohitI ke putroM ko apane vaMzavAloM ke liye purohita banAye / yedonoM puruSa pratiSThita the isa liye purohitoM ke sagotrI gajA Adine aura AcAryoM ke sagotrI kapaTA ( boharA) Adinebho unhIMko purohita mAna liye / aise hI jaisalamera ke eka pratiSThita vyAsajIne bhI apanI 'vAlI' nAmako kanyA vizAjAti ke eka puSkaraNe brAhmaNa ko vyAhI thI aura usake putroM ko apane vaMzavAloM ke liye puro| hita banAye the| isI prakAra anyAnya jAtivAle puSkaraNe brAhmaNoMne bhI a. pane2 vaMzavAlo ke liye purohita apanera savAsanoMko banAye the| yahI nahIM varaJca puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti meM se nikala kara jo kisI kAraNase anya jAtiyoM meM mila gaye haiM unhoMne bhI apanI pUrva jAtike savAsane puSkaraNe hI brAhmaNoM ko apanI navIna jAtike liye bhI purohita vanAye haiN| jaise puSkaraNe brAhmaNa pu. rohita ratnase cAraNoM kI jAtimeM ratanU nAmaka jAti banI hai| For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usane bhI apanI pUrva puSkaraNA jAti ke savAsane (apane bhAnane) 'sajjonI' nAmaka cAhaTiye jozI ko apanI navIna cAraNa jAti ke liye purohita banAyA thA so Ajataka ratna cAraNoM ke yahAM bho pugehitAI puSkaraNe brAhmaNa cohaTaTiye joziyoM kI calI AtI hai / ( dekho riporTa mardumazumArI rAjya mAravAr3a ke bhAga tIsare kA pRSTha 161) ___ataH puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvokta savAsanoM ko santAna vAle Ajataka sindha, kaccha, jaisalamera, phalaudhI, pokaraNa, jo. dhapura, nAgaura mer3atA, bIkAnera Adike puSkaraNe brAhmaNoM kI purohitAI karate Aye haiN| parantu jodhapura ilAke meM puSkaraNe brAhmaNo kI purohitAI karanevAle puSkaraNe brAhmagoM ke ghara bahu tahI thor3e hone se apane sampUrNa yajamAnoM kI purohitAI karane meM pUga nahIM Asakane ke kAraNa apanI ora se karma karAne kI dakSiNA (mahanatAnA) ThaharAke zrIpAlI brAhmaNoM se karA dete haiM kintu purohitAI kA jo nega milatA hai use to ve svayaMhI lete haiM / isake uparAnta jina 2 puSkaraNe brAhmaNoM kI purohitAI karanevAle puSkaraNe brAhmaNa kahIM para hAz2ira nahoMto vahAM ke ve 2 puSkaraNa brAhmaNa bhI karma to dakSiNA de ke zrImAli. yoMse karA lete haiM kintu purohitAI kA nega apane savAsanoM ko dete haiN| isake uparAnta mRtaka kA tIsarA, navAM, ekAdazA, dvAdazA Adi pretakarma mAravAr3a bhara pahile mahA brAhmaNa (jo aba AcArajiyA vA kAraTiyA nAmase prasiddha hai ve) karAte the| parantu veM loga karma karAne kI dakSiNA lene meM bahuta hI kaSTa dete the / isa pAtako dekhakara puSkaraNe brAhmaNa 'zrImAn nAthAjI vyAsa'ne saM0 For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1680 ke lagabhaga apanI orase una mahA brAhmaNoM ko sahasro rupaye de ke logoM kA kaSTa miTA diyA aura pretakarma karAne ke liye zrImAlI brAhmaNoMko niyata kiye kyoMki mAravAr3a ke brAhmaNoM meM karma karAne kA pesA karanevAle prAya:zrImAlo brAhmaNa hI haiN| tabase puSkaraNoM ke yahAM bhI pretakarma zrImAlo brAhmaNa karAte haiM* ___* isa prakAra mAravAr3ameM jina 2 puSkaraNe brAhmaNoMke yahAM karma karAnevAle jo zrImAlI brAhmaNa haiM ve una 2 puSkaraNoMko apane 2 yajamAna samajhake AzIrvAda dene laggaye aura ve puSkaraNe bhI apane 2 karma karAnevAloM ko AcArya samajhakara page lAganA karane lAgaye haiN| isa bAta ko dekhakara kitaneka anyAnya bhI anabhijJa zrImAlI loga puSkaraNoM ko samagra jAtihI ko apane yajamAna honekA khayAla karane lagagaye haiM / kintu aisA khayAla karanevAloM kI bar3I bhArI bhUla hai / kyoMki: prathama to sindha, kaccha, gujarAta, mAravADa, paJjAba AdimeM puSkaraNa brAhmaNoM ke ghara anumAna 20000 hoMge jinameM kevala mAravADa ilAke ke 3000 / 4000 hI gharavAloM ke yahAM zrImAlI karma karAte haiM na ke sarva dezoM meN| dUsare jo karma karAte bhI haiM to puSkaraNoM ke prAcIna purohita jo puSkaraNehI haiM unakI AjJAse athavA unake abhAvameM unhoMke pra. tinidhi banake karAte haiM na ke apane svAdhikAra se| tIsare mAravAr3a meM zrImAliyoM ke ghara sahasrohI haiM unameM puSkaraNoM ke yahAM karma karAne ke liye to kevala 10 / 20 hI ghara niyata haiM na ke unakI sarva jAti / to phira kyoMkara sampUrNa zrImAlI apane ko puSkaraNoM kI samagra jAtike purohita vA karma karAnevAle kulaguru samajha sakate haiM ? yadi itanIsI vAtahI se esA mAnanA par3e tabato phira aise to kaI zrImAlI bhI to puSkaraNoMke ziSya banake unase jyotiS , vaidyaka, vyAkaraNa Adi vidyAe par3hate For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parantu mahA brAhmaNoM meM karma chur3A denepara bhI nAthAjIne unakA kucha nega niyata kara diyA thA vaha to aba taka jArI hai| dekho riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3akaM tIsare bhAgake pRSTha 181) puSkaraNe brAhmaNo ko tIrtha purohitaaii| sindha aura kaccha dezoMke bIcameM samudra ke kinArepara 'nArAyaNa sarovara' nAmakA eka prasiddha tIrtha sthAna hai| pUrvakAla meM ina dezoMmeM yaduvaMziyoM kA rAjya honese isa tIrtha para yaduvaMzI bhI adhikatAse Ate the / ataH apanI tIrthayAtrA saphala karAneke liye apane purohita puSkaraNoMko bhI sAtha 2 le Ate the| phira anta meM kaI puSkaraNe brAhmaNa vahIM para vasa gaye taba se unakI santAnavAle nArAyaNa sarovara para AnevAle apane yajamAnoM kI tIrtha purohitAI Ajataka karate Aye haiM / puSkaraNe brAhmaNa rAjya vidyAguru / rAjakumAroM ko vidyA paDhAneke prArambha kA muhUrta to jo puSkaraNe brAhmaNa rAjya jyotiSI haiM ve niyata karate haiM parantu vidyA par3hanekA prArambha bhI sabase prathama to jo puSkaraNe brAhmaNa rAjya vidyAguru haiM unhI se karate haiM / isa idapara bIkAnera ke rAjya meM to sadA se raGgA jAtike haiM to isase kyA puSkaraNoMkI bhI samagra jAtihI ko zrImAliyoMkI sampUrNa bhAtihI kA guru mAnanA par3egA ? nahIM / kyoMki ye donoM sambandha samasta mAti bharake sAtha nahIM kintu vyakti vizeSa ke haiM / ataH nato sampUrNa zrImAlI samagra puSkaraNoM ko apane yajamAna samajha sakate haiM aura na sampUrNa puSkaraNebhI samagra zrImAliyoM ko apane ziSya samajha sakate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNahI niyata haiM kintu jaisalamera jodhapura meM aise eka jAtivAle niyata nahIM hai parantu jisa samaya isa padapara jo niyata hote haiM unhI ke pAsa vidyAbhyAga karavAte haiN| P puSkaraNe brAhmaNa rAjya kathA vyAsa / isa jAtimeM jaise vedoMkA pracAra hai vaisehI manvAdi dharmazAsro, mahAbhAratAdi itihAsoM aura bhAgavatAdi purANoM kAbhI pracAra hai| isa liye mAravAr3a dezameM dharmake upadezaka bhI bahudhA puSkaraNehI brAhmaNa haiM / jaisalamera jodhapura bIkAnera ke pahArAjAo ke rAjya mandiroM meM tathA ina rAjyoM ke antaragata ke choTe bar3e jAgIradAroM ke mandiroM meM pratidina kathA bAcane ke liye sadAse puSkaraNehI brAhmaNa niyata haiM / isake uparAnta apana anyAnya yajamAnoM ke yahAM bho kathA vAcate hai aura vaMza paramparA me kathA vAcanevAloMkI upAdhi bho 'kathA vyAsa' ke nAmase prasiddha ho gaI hai|| purANAdika zAstroM kA pATha karane vAloM ko vyAkaraNa koSa kAvya alaGkAra chanda Adi anyAnya gratha bhI par3hane par3ate haiM ataH puSkaraNe brAhmaNa bhI ina granthoM ke baDe vidvAna pUrNa jJAtA paNDita honese nAnA prakAra kI upAdhiyoMse vibhUSita haiN| puSkaraNe brAhmaNa rAjya pustakAdhyakSaH / rAjAo ke yahAM prAcIna hasta likhita pustakoMkA saGgraha sadAse rahatA AyA hai aura mAravAr3ake brAhmaNoM meM bahudhA puSkaraNe brAhmaNa hI vizeSa vidvAna hote haiM ataH rAjya ke 'pustakA. For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 laya' kA prabandha karane ke liye prAya puSkaraNe hI brAhmaNoM ko niyata karate haiM / ataH bahuta samayase jodhapura darabAra ke yahAM purohita jAti ke puSkaraNe brAhmaNa hI rAjya pustakAdhyakSa haiN| puSkaraNe brAhmaNa rAjya daanaadhykssH| rAjAoMke yahAM nitya aura naimitya samayameM yathAyojJa dAna kiyA jAtA hai| usa dAnako lenevAle to anekAneka brAhmaNa Ate haiM unhIM ko diyA jAtA hai parantu dAna kA saMkalpa karAnevAle 'dAnAdhyakSa' sadAse sadA se puSkaraNe hI brAhmaNa haiN| isa samaya jaisa lamera darabAra ke yahAM to unhIM ke purohita, bIkAnera darabAra ke yahAM kIkANI vyAsa aura jodhapura darabAra ke yahAM vyAsa padavI. vAle caNDavANI jozI haiN| puSkaraNe brAhmaNa rAjya ke jozo vediyaa| ___ rAjAoM ke yahAM zAnti, pUjA, pATha, mantra anuSThAna Adi karane ke liye prAya puSkaraNe brAhmaNa bhI sadAse niyata rahate haiM aura AvazyakatA par3ane para uparokta karma karane ke liye una kI varaNI viThalAI jAti hai / usa samaya varNa dakSiNA tathA karma da. kSiNA dene ke uparAnta unheM pratidina icchA bhojana bhI karAte haiN| aise karma karane kA pracAra jodhapura kI apekSA jaisalamera tathA bIkAnera ke rAjyoM meM adhika hai| --*-- puSkaraNe brAhmaNa rAjya jyotissii| isa jAti meM jyotiSa vidyA kA pracAra sadAse calA AtA For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 hai jisake pratAmase bhUta bhaviSya aura vartamAnakA camatkAra kaI rAjA mahArAjAoM ko dikhalAyA hai / aura kaIyoM ne to devatAoM ko bhI cakita kiye the (jaise:- coTiyA jozI paravarajIne zukra aura bRhaspatijI ko tathA ludra ( kallA ) brahmadattajIne zukrajIko ityAdi) I jaisalamera ke bhATI mahArAjAoM ke vaMza paramparA ke purohita rAghojI baDe vidvAna the unake putra caNDajI to sAkSAta bhAskara kA avatAra hI huye / ve jodhapura ke rAva mALadejI jo jaisalamera paraNe the unake sAtha jodhapura A gaye / phira unoMne apane nAma kA 'caNDU paJcAGga' saM0 1588 meM nikAlA thA so Ajataka unake vaMzavAle prativarSa barAbara banAte Aye haiM / isa bhArata deza meM jitane paJcAGga prakAzita hote haiM unameM prAcIna va pratiSThA prApta yahI eka caNDu paJcAGga hI ginA jAtA hai / caNDujIne jyotiSa ke kaI adbhuta grantha banAye the jo unake vaMza vAloM ke pAsa vidyamAna haiM / caNDajI ke vaMzavAle bhI bar3e 2 vidvAna huye haiM aura jyotiSa vidyA ke prabhAva se jodhapura ke mahArAjAoM se kaIyoM ne pratiSThA prApta kI hai / jaisalamera meM vyAsa acaladAsa jI bhI bar3e vidvAna jyotiSI huye the / una kI phalita vidyA itanI prabalathI ki usa samaya meM unakI barAbarI karanevAlA isa prAntabhara meM sAyatahI koI huA hogA / bIkAnera meM bhI kirADU kistUracandajI Adi nAmI vidvAna huye the jina se indora mAnta ke kaI dakSiNI brAhmaNoM ne vidyAdhyayana kI thIM / marahaTToM ke rAjya sAsanakAla meM eka kallA jAtike puSkaraNe brAhmaNane marahaTTo ke senApati ko yuddha ke samaya jyotiSa kA ca For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 matkAra dikhalAyA thA jisa se prasanna hoke 'mA~galiyAvAsa' nAmakA eka gA~va, jo ajamera ke ilAke meM hai, diyA thA; so Ana takaunake vaMzavAle puSkaraNe brAhmaNoMkI svAdhInatAmeM calA AtA hai| bar3audAke mahArAjA gaNapatarAva gAyakavAr3ako caNDavANI jozI 'jyeSThamalanI' ne jyotiSa ke phalita ke kaI vAra adbhuta2 camatkAra dikhalAye the, jisa ke prabhAvase unako lAkhohI rupaye mile the| ve bhI una rupayoM ko brAhmaNa bhojana karAne Adi hI meM lagA dete the / Ajataka unakI santAnako bhI bar3audeke rAjyase kucha vArSika milatA hai| ___ isI prakAra kaiyoMse puSkaraNe brAhmaNoMko gA~va, ku~e, kheta Adi mile haiM / aura jaisalamera, jodhapura, bIkAnera, Adi kI riyAsatoM meM 'rAja jyotiSI' ke pada para puSkaraNe hI brAhmaNa niyata haiN| - - puSkaraNe brAhmaNa rAjya vaidya / isa jAtimeM Ayurveda vidyA bhI paramparA se calI AtI hai| isa ke pratApase bAdazAhoM ke samayameM bhI jAgIreM milI thIM, jinakA saMkSipta vRttAnta TaMkazAlI vyAsa lallUjI va vyAsa devaR. pijI ke itihAsa meM likhA gayA hai / isa ke uparAnta anyAnya rAjAoMse milI huI jAgIreM to aba taka vidyamAna haiN| jodhapura ke rAva jodhAjI ke putra bIkAjI apanA rAjya pRthak sthApita karane ke liye 'jAGgalu dezakI ora gaye to vahAM 'koDamade sara' nAmaka eka gA~va meM Thahare the| vahAM para unakI mahArANI Asanna prasutA hone ke kaSTase bahuta hI adhika pIr3Ita thii| usa samaya jaisalamera ke rAjavaidya vyAsa devaRSijI ke putra 'jU. For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ThAjI' tIrthayAtrA ko jAte huye vahAMpara A gye| unhoMne tatkAla mahArANI ko usa kaSTase mukta kiI, jisa se pramanna ho ke bIkAjIne bIkAnera kA rAjya sthApita honepara unako eka gA~va diyA thA, so Aja taka unakI santAna kI svAdhInatAmeM hai| aura vehI jUThANI vyAsa bIkAnera darabAra ke yahAM rAjyavaidya haiN| isI prakAra jaisalamera, jodhapura AdimeM 'rAjyavaidya' ke pada para bhI puSkaraNe hI brAhmaNa haiM / puSkaraNe brAhmaNa rAja rkssk| jisa prakAra jaisalamera ke bhATI mahArAjAoM ke pUrvaja bhATI devarAjajI ko puSkaraNe brAhmaNa devAyatajI va una ke putra ratnU ne prANa rakSA kiI thii| usI prakAra jodhapura ke rAThaur3a mahArAjoM ke pUrvaja mahArAjA yazavantasiMhajI ke vAlaka putra ajitasiMhajI kI rakSA bhI puSkaraNe brAhmaNa purohita jayadeva none kiI yo| yazavantasiMha jI ke kAbula meM dehAnta ho jAne para unako eka garbhavatI gaNI unake sAtha matI na hone diI jAne para pocho mAravAr3a ko lauTa rahI thaa| mArga meM lAhorameM unake garbhase ajitasiMhajI kA janma huaa| rAThaur3a inheM jodhapura kA rAjyAdhikArI banAne ke liye dillo le gye| kintu bAdazAhane svIkAra na karake pakar3ane ko inheM ghera liye / usa samaya udayasiMhajI ku~pAvata durgAdAsajI karanasota va goindadAsajI khIcI Adi kI sammati se ajitasiMhajI ghere meM se nikAla liye gaye, jinheM purohita jayadevajIne AbU ke antarvartI chappana ke pahAr3oM meM le jAkara apanI strIko sauMpa ke 7 varSoM taka to vahAM para pAlana kiyaa| For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phira pIche mAravAr3a meM lAye / aura idhara mAravAr3akA adhikAra kara 1 lenevAlI bAdazAhI senAse ThAkura devIdAsajI cA~pAvata Adi rAThaur3oMne kaI varSoM taka bar3I vIratA se lar3akara mAravAr3a kA khoyA huA rAjya pIchA mahArAjako dilaayaa| usa samaya mahArAjane bhI ukta durgAdAsajI Adi svAmi bhakta vIroMkA bar3A satkAra kiyA aura purohita jayadevajI ke putra 'jaggUjI' ko 'zrI purohitajI' kI padavI dI aura 'bhAI' kahakara pukArate the tathA jAgIra meM gA~va bhI diye the / usa samaya mahArAja ajitasiMhajI ne apane nija hastAkSaroM kA eka khAsa rukkA saM. 1770 meM likha diyA thA jisameM yaha eka dohA likhA hai:mAtA mhArI thAvarI. pitA prota pramANa // janma liyo jasavanta ghara, jodha tilaka jodhANa // 1 // arthAt meM ( jodhapura ke mahArAjA ajitasiMha ) ne yadyapi janma to mahArAja yazavantasiMhajI ke ghara meM liyA hai, parantu yathArtha meM merI rakSA karanevAle pitA to purohita (puSkaraNe brAhmaNa 'jayadevajI ' ) hI haiM, aura merI pAlana karanevAlI mAtA unakI 'thAvarI' nAmakI strI hai / (dekho riporTa, madurmazumArI, rAjya mAravAr3a, ke bhAga tIsare kA pRSTha 183 ). -- ---- puSkaraNe brAhmaNa rAjya bhakta / mAravAr3a ke rAThaur3a rAva jodhAjIne saM0 1515 ke jyeSTha sudi 15 ko apane nAmapara jodhapura nagara vasA ke parvata para kri kI nIMdI | usa parvatapara 'cir3iyAnAthajI' nAmI eka siddha puruSako jo tapasyA karate the unako vahAMse haTA diye, jisase For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 krodhita hoke unhoMne kilA na bana sakane Adi kA zrApa de diyA / anta meM usa zrApako miTAneke liye eka jIte hue manuSyako kile kI nIMvameM gADanekI AvazyakatA A par3I, to eka purohita jAti kA puSkaraNA brAhmaNa prasannatA pUrvaka jItA huA hI kile kI nIMvameM gar3a gayA, taba usake Upara kilA bana sakA isase prasanna hoke rAva jodhAjIne unake bhAI ko apanA guru banA ke 'vyAsa' padavI tathA gAMva diyA thaa| (dekho riporTa, marduma zumArI, rAjya mAravAr3a, ke tIsare bhAgakA pRSTha 183) puSkaraNe brAhmaNa rAja pratinidhi / jodhapura ke mahArAjA gajasiMhajI ke krodhita ho jAne se unake jyeSTha putra amarasiMhajI zAhajahA~ bAdazAhake pAsa cale gaye the| bAdazAhane inako nAgaurakA pRthak rAjya de diyA / kintu eka samaya unhoMne AgaremeM bAdazAha ke kRpApAtra bakhuzI salAvatakhA~ ko takarAra ho jAne ke kAraNa sare darabAra mAra DAlA aura apane Dereko prasthAna kara diyA / kintu gar3ha kA dvAra takAla banda kara dene se khir3akI tor3akara bAhara nikalanA hI cAhate hI the ki unhIM ke sAthI aura sAle hone para bhI arjuna gaur3a ne bAdazAhakA kRpApAtra banane ke liye pIchese khaDga calAke unheM mAra diyaa| phira bAdazAhane unake zarIrakI durdazA karanI cAhI kintu unake Dereke saba rAThaur3a ballUjI cA~pAbata va bhAUjI . pA~vata nAma apane mukhya do saradAroM sahita gar3hapara car3ha Aye aura dvAra tor3a ke amarasiMhajI ke kalevara ( zava ) ko nikAla lAye / phira arjuna gaur3a ke Dere para car3a dhaaye| For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 77 jima kI madada ko bAdazAhI senA bhI AI thI usa samaya rAjAke abhAva meM unakI rANIkI AjJA se amarasiMhajI ke guru vyAsa giridharajI rAThaur3oMke senApati banakara hAthI para baiTha ke lar3e | antameM saM 1701 ke zrAvaNa sudi 1 / 2 / 3 taka bar3I vIratA se lar3ake una donoM saradAroM sahita kAma Aye / ataH unakI santAnavAle ( giridharota vyAsa ) zrAvaNa sudi 1 | 2 / 3 ko yadyapi unako vIratAkA utsava tau aba taka karate haiM kintu usa dinakA 'choTI tIja' kA tyauhAra nahIM manAte / (dekho riporTa, mardumazumArI, rAjya mAravAr3a, kA pRSTha 182 ) --~. 0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNa rAjya sahAyaka / 1 jodhapura ke mahArAjA ajitasiMhajI ko aura jayapura ke mahArAjA jayasiMhajI ko bAdazAha ke khirAja ke rupaye dene the so, kucha avadhi meM rupaye bhejanekA praNa karake, dillI se apane 2 rAjya meM cale Aye | aura rupaye pahu~cane taka apanI evaz2a meM jodhapura ke mahArAjA to puSkaraNe brAhmaNa purohita jagtjIke jyeSTha putra zivakRSNajI ko aura jayapura ke mahArAjA apane zrIjIke mahantajIko sauMpa Aye / nidAna pIchese zivakRSNajIne apanI buddhimAnI se bAdazAha ko aisA prasanna kara diyA ki ina donoM rAjyoM ke qhirAja ke kaI lAkha rupaye kSamA karavAke svayaM bhI jodhapura cale Aye aura ati samaya jayapura ke mahantajIko mI sAtha lete Aye / isase prasanna hoke jayapura ke mahArAjAne zivakRSNajI ko ru. 12000) kI jAgIrakA cakavAr3I nAmaka gAMva jAgIra meM likha diyA thA / For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNa rAjya bohare / jodhapura ke mahArAjA rAjagayasiMha jIke putra udayasiMhajI apane pitAkI AjJA se phalaudhI meM rahate the| usa samaya malAra nAmaka gAMva meM rahanevAle kapaTA jAti ke puSkaraNe brAhmaNa zeU. jIne unheM kaI lAkha rupaye diye the / phira jaba udayasiMhajI jodhapura ke rAjA huye to zeUnIko boharA kI padavI dekara jodhapura bulAye / parantu unhoMne svayaM to apanA ghara chor3a kara AnA svI kAra nahIM kiyA kintu mahArAja ke bahuta Agraha karanese apane bhAnaje vyAsa bhojAjI, gAMgAjI tApojI va cohaTiyA jozI gopAladAsajI ko jodhapura bheja diye| mahArAjAne inameM vyAsa bhojAjI ko to apane guru aura anyoM ko apane musAhiba banAye / kapaTA zeUnIkI santAna taba se boharA kahalAtI hai| (dekho riporTa, marduma zumArI, rAjya mAravAr3a, ke bhAga tIsare kA pRSTha 185) aise hI jodhapura ke mahArAjA mAnasiMhajI ko caNDavANI jozI zrI kRSNajIne bhI kaI lAkha rupaye udhAra diye the| isI prakAra jaisalamera tathA bIkAnera ke mahArAjAoMko bhI AvazyakatA par3anepara puSkaraNe brAhmaNoMne rupayoMkI sahAyatA ke atirikta isa deza ke choTe bar3e jAgIradAroM dI hai| puSkaraNe brAhmaNa rAjya hitecchu / jodhapura ke mahArAjA vijayasiMhajI ko marahaTToM ke khirAja ke kaI lAkha rupaye dene the so jamA karAne ke liye For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAdhyAya jAtike eka puSkaraNe brAhmaNakoM rupaye de ke pUne bhejA / kintu usane vahAM jAke dekhA ki aMgrez2oM ke sAtha unakA yuddha ho rahA hai / ataH vaha buddhimAn usa mamaya rupaye dene ucita na jAna kara yuddhakA antima phalAphala ( aqhIra natIjA) dekhane taka vahAM para Thahara gayA; aura antameM jaba marahaTToM kI hAra ho gaI taba rupaye bacAke pochA lauTa aayaa| isase prasanna hoke mahArAjane unse eka grAma paTTe meM likha diyA thaa| puSkaraNe brAhmaNa rAjya musAhiba / yaduvaMziyoM se leke rAThaur3a vaMzake rAjA mahArAjAoM ke i. tihAsoM sa tathA puSkaraNe brAhmaNoM ke vRttAntoM se spaSTa siddha hotA hai ki puSkaraNe brAhmaNa pUrvokta rAjAoMke yahAM rAjya pu. rohita, rAjyaguru Adi brAhmaNoM ke karane yogya hI kArya karate Aye haiN| hAM rAjya kArya meM bhI bar3e dakSa ( catura) honese samaya 2 para rAjyAdhikAra ke bhI kArya karake apane rAjAoM ko hara. eka prakAra se sahAyatA pahu~cAte the / yadyapi sadaiva hI rAjyakA adhikAra bhogane para brahmakarmakI zithilatA ho jAne ke bhayase bahudhA rAjyAdhikAra ke kAryoM se apane ko bacAte the parantu tathApi rAta dina rAjAoM ke saMsargase rAjyAdhikArake kArya karane meM bhI pravartta ho gaye / yahAM taka ki aba to mAravAr3a meM rAjyakA aisA koI viralA hI vibhAga (mahakamA) hogA ki jisa meM puSkaraNe brAhmaNa na hoM, aura aise koI virale hI puSkaraNe brA. hmaNa hoMge ki jinakA kucha bhI sambandha rAjyase na ho / arthAta rAjya ke sAdhAraNa se sAdhAraNa ohadese leke AlA darjeke rA. For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyamantrI, dIvAna, kiledAra. phauja baqhazI, khaz2AJcI tathA paraganoM ke hAkima Adi pratyeka U~ce padapara rahate Aye haiM / ataH puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti rAjya purohita tathA rAjyaguru Adi ginI jAnake uparAnta rAjyake musAhiboM meM bhI ginI jAtI hai| itanA hI nahIM kintu musAhiboM meM bhI vizeSa rIti se rAjya ke vizvAsa pAtra aura zubhacintaka musAhiboMkI paMkti meM ginI jAtI hai| SuSkaraNe brAhmaNa rAjya sanmAnita / puSkaraNe brAhmaNa sadA se rAjAoM ke zubha cintaka honese jaisalamera, jodhapura, bIkAnera, kRSNagar3ha, jayapura, udayapura, bUMdI, koTA, IDara, ratalAma, jhAbuA, amajarA, sItAmajha, narasiMhagar3ha, indaura, bar3audA, bhuja, paTiyAlA-ityAdi riyAsatoM meM inakA samayara para ucita satkAra tathA sanmAna hotA AyA hai| arthAt kaiyoM se to jAgIra meM gA~va, kaiyoMse paira meM pahinaneko sonA, kaiyoM se baiThane ke liye hAthI tathA pAlakhI Adi aura kaiyoM se kar3A, kaNThI, motI, dupaTTA, duzAlA Adi dhanAdi padArthoke ziropAva mile haiN| gajya sanmAna puSkaraNe brAhmaNoM ko jAtimeM adyAvadhi vidyamAna haiM jisase ina kI jAti ke rAjAoM kI zubha cintaka aura sanmAnita hone kA pUrNa pramANa mi. latA hai| puSkaraNe brAhmaNo ke pAsa rAjya zAsana patra tathA tAmrapatra aadi| yadavaMzI rAjAoM se leke adyAvadhi ke rAjA mahArAjAoM ke diye huye saikar3oM hI rAjya zAsana patra ( rAjya ke paravAne) - - - For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA kaI tAmrapatra Adi rAjya lekha puSkaraNe brAhmaNoM kI jAtimeM vidyamAna haiN| rAjya zAsanaM patra tona doM meM gine jAte haiN| eka to rAjAkI AjJAme dIvAna Adi ke hastAkSara vAle, dUsare svayaM rAjAke hastAkSara vAle, aura tIsare sampUrNa lekha hI svayaM rAjAke hastAkSaroM se likhe jAnevAle jo ki 'khAsa rukke' kahalAte haiM / ina meM prathama kI apekSA to dUsarA aura dUsare kI apekSA tIsarA atyanta hI adhika sanmAna sUcaka mAnA jAtA hai / 'pukaraNe brAhmaNoM ke pAsa bhI aise adhika sanmAna sUcaka qhAsa rukkoM kI bhI kamI nahIM hai| jinake dekhane se puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti kI bahuta kAlase rAjAoMke zubha cintaka hone rUpI mahAn kIci pragaTa hotI hai| parantu isa choTI sI pustaka meM to itanA sthAna kahA~ hI jo ve lekha likhe jA sakeM ? ataH ve saba lekha puSkaraNotpatti nAmaka pustaka meM, jo aba bana rahI hai, una paravAnoM tathA tAmrapatroM ke denevAle rAjAoM ke aura pAnevAle puSkaraNoM ke pUrNa vRttAnta sahita likhe jaaveNge| puSkaraNe brAhmaNa vyApArI / vyApAra karane vAloM meM mAravAr3I hI adhika prasiddha haiN| aura mAravAr3a meM mahezvarI, osavAla, agravAla, aura puSkaraNe brAhmaNahI adhika haiM / parantu vyApAra karanA vizeSa karake vaizyoM hI kA karma hone aura svayaM puSkaraNe brAhmaNa isa deza ke rAjAoM ke purohita, guru, musAhiba Adi hone se be vyApAra kama ka. For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir K rate haiM / tathApi isa jAti meM bhI vyApAra karanevAloM kI kabhI nahIM hai, aura vyApAra bhI kaI prakAra ke karate haiM / jaise: rAjya iz2Ara dAra pahile isa deza ke rAjA mahArAjA apanI riyAsata ke gA~voM kA bhUmikara tathA mALapara kA kara ( z2akAta vA hAsila ) Adi prAyaH varSa bharake liye iz2Are ( Theke ) para de dete the / unakA iz2ArA lene vAloM meM adhikAMza puSkaraNe brAhmaNa hI mukhya the / rAjya sadAyata rAjya ke antargata choTe bar3e jAgIradAroM se rAjyakA 'rekha, cAkarI, seranA, bhoma bAba Adi' lagAna prati varSa khetI kI fasala Aneke samaya liyA jAtA hai / vaha dravya rAjyameM jamA karAne ke liye pahile se sAda ( z2amAnata ) karAnI par3atI hai / esI sAda karanevAloM meM bhI adhikAMza puSkaraNe brAhmaNa hI hote haiM / rAjya modI I pichale samaya meM rAjAoM ke yahAM senA bahuta sI rahatI thI / unako ATA, dAla, ghI, Adi bhojanakI sAmigrI dene ke liye rAjyakI orase modI niyata kiye jAte the / ve modI bhI prAyaH puSkaraNe brAhmaNa hI hote the| jaise saM0 1884 meM bAMkAnera kI 20000 senA jaisalamera para car3ha AI thI / usa senA ko modI qhAnA taulanekA prabandha phalauMdhI ke thAnavI jAlajI nAmaka eka pratiSThita puSkaraNe brAhmaNane apanI orase kara diyA thaa| vyAja vA dharohara - For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAjapara rupaye udhAra denekA kAma bhI bahudhA puSkaraNe brA. hmaNa bhI adhika karate haiN| kyoMki ye rAjavargI honeme inake rUpaye pIche vasUla hone meM dikkata nahIM pdd'tii|tisprbhii yadi kisIkA vizvAsa na ho to phira gahanA Adi giravI rakhakara dete haiN| kisAnI boharagata khetI karane vAle jotaneko baila, bone ko vIja, khAne ko dhAnya, aura pahanane ko vastra, ityAdi vastueM lAne ke liye eka boharA banA rakhate haiM, jisase dravya lAte haiM, aura phira phasala pAne para unake yahAM pIchA jamA karA dete haiN| aisI boharagata karanevAle bhI puSkaraNe brAhmaNa adhika haiM / jaise jodhapura ke bor3A mavadattajI zAlagarAmajI Adi / bAharase mAla lAnA le jAnA____ amara koTa, phalaudhI, malAra, jaisalamerake kitaneka puSkaraNe brAhmaNa pratyeka prakArakA mAla sindha Adi dezoM se lA karake to mAravAr3a meM becatethe, aura mAravAr3a se le jAke bAhara becate ye / isa prakArakA vyApAra karane ke liye ve apane nijake U~Ta rakhate the / parantu aba relakA vistAra ho jAne se unakA yaha vyApAra uTha gayA / mahAjanI va sarrAfI roz2agAra hAz2ira mAla vA huNDI ciThI, AdikA kArya karanevAloM meM bhI puSkaraNe brAhmaNa adhika nApI huye haiM / pahile rela nahIM thI, usa samaya bhI bAhara dizAvaroM meM dUra 2 taka kaI sthAnoM meM i. nakI dUkAneM thiiN| jaise jaisalamera ke vizA sAlimacandajI Ala. macandajI kI mAlavA mAnta meM,vizA zaMkaralAlajI devakaraNajIkI For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir umaTavAr3I AdimeM, purohita haridAsajI uddhavadAsajIkI paJjAba AdimeM, aura isa grantha kartAke pUrvaja khetasIdAsajI aTaladAsajIkI pAlI Adi meM thiiN| inake atirikta aura bhI anekoMkI dUkAneM thIM aura aba bhI kaI sthAnoM meM vidyamAna haiN| sahekA roz2agAra isa samaya dezameM saTTekA roz2agAra cala par3A hai to puSkaraNe brAhmaNa isakA bhI sahasroM tathA lAkhoM hI rupayoMkI hArajItakA roz2agAra karate haiN| unameM phalodhI vAle mukhyaM hai| dalAlo___ bambaI, kalakattA, haidarAbAda dakSiNa, indaura, khA~ma gA~va, aura kalakattA Adi meM huNDI, prAmisarI noTa, cA~dI AdikI dalAlI karane vAloM meM bhI prAyaH puSkaraNe brAhmaNa adhika haiN| mahAjana Adiko naukarI jo loga gharU roz2agAra nahIM karate haiM, aura jigame rAjyakI naukarI karanI bhIbana nahIM par3atI hai, tathA jo purohitAI karanI bhI nahIM cAhate ve loga mahAjanoMke yahAM munImagIrI (mukhatiyArI), kIlIdArI (rokar3a kA kAma), tathA vahI khAtA likhane AdikI naukarI karate haiM aura ina kAmoM meM puSkaraNe brAhmaNa bar3e hoziyAra va vizvAsapAtra hone se mahAjana bhI inheM prasannatA pUrvaka ra. khate haiM / isake uparAnta ye rasoI banAne meM bhI bar3e catura honesebar3e 2 seTha sAhUkAroM tathA rAjya mutsadiyoM ke atirikta rAjA oMke yahAM bhI koI 2 loga ramoIkA bhI kAma karate haiM / ima samaya mAravAr3a kI rela meM bhI adhikAMza puSkaraNe hI rAhmaNa naukarI karate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM kI jIvikA / isa jAtivAle apanI jIvikA bahuta prAcIna kAla se rA. jya purohita, rAjya vidyAguru, rAjya kathA vyAsa, rAjya pustakAdhyakSa, rAjya dAnAdhyakSa, rAjya jozI vediyA, rAjya jyotiSI, aura rAjya vaidya Adi brAhmaNoMke karane yogya karmoM dvArA hI karate haiM / parantu rAjAoM ke yahAM pUrvokta karma karate2 phira kAla pAke ye rAjya rakSaka, rAjya bhakta, rAjya pratinidhi, rAjya sahAyaka, rAjya boharA, rAjya hitecchu, aura rAjya musAhiba Adi kA bhI kArya karane laga gaye, taba se rAjyakI naukarIse bhI jIvikA karate haiN| isa bAta ko jaisalamerakI tavArIkhake pRSTa 19 veM kI paMkti 10 tathA pRSTha 232 kI paMkti 11 meM svIkAra kiI hai ki puSkaraNe brAhmaNa ___ "jI ijjata va musAhiba hara ohadoM para rahate haiN|" "puSkaraNoMmeM purohita, vyAsa, AcArya thAnavI Adi musAhiboMmeM haiN|" isI prakAra riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a ke bhAga tIsare ke pRSTha 397 veMkI / paMkti 18 tathA pRSTha 161 veMkI paMkti 19 meM likhA hai ki___ "puSkaraNe brAhmaNa bhI bahuta varSoM se yaha (mutsadiyoMkA) pezA karate haiN|" "rAjya kI naukarI ko z2iyAdA pasanda karate haiN|" - isake uparAnta bahutase loga vyApAra bhI adhikatAse karate hai / isa vAtako bhI riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a ke bhAga tIsareke pRSTha 161 veMkI paMkti 20 meM svIkAra kiI hai ki "bahuta loga vanija vyApAra bhI karate haiM aura usake vAste paradezoM meM dUra 2 cale jAte haiN|" For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa jAti meM bhIkha mA~ganekI prathA bilakula nahIM hai| isa bAtako bhI svIkAra karake riporTa parduma zumArI rAjya mAravAr3a ke tIsare bhAgake pRSTha 161 kI paMkti 20 meM likhA hai ki puSkaraNe brAhmaNoM meM "bhIkha bahuta kama loga mA~gate haiN|" puSkaraNe brAhmaNa adhikAMza to nagaroM hI meM rahate haiN| unakI to jIvikA pUrvokta hI kAraNoM se hai| parantu kitaneka loga bAhara grAmoM meM bhI rahate haiN| unameM adhikAMza to vahAM para rahanevAle a pane yajamAnoM kI purohitAI karate haiM, kintu koI 2 khetI bhI karate haiN| yahI vAta riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a ke bhAga tIsareke pRSTha 161 kI paMkti 20 meM likhI hai ki puSkaraNe brAhmaNoM meM se___ "jo loga gA~voM meM rahate haiM ve khetI bhI karate haiN|" isa prakAra se puSkaraNe brAhmaNoM kI jIvikA bahuta kAlase calI AtI hai| parantu TADa sAhabane to apanI anabhijJatAse yahA~ taka likha diyA ki ye vyApAra Adi kucha bhI nahIM karate kintu yA to khetI karate haiM yA pazu pAlate haiN| ataH unake lekhAnusAra to ina kI jIvikA ke mukhya sAdhana ye hI hone caahiyeN| kintu yaha vAta bhI TAra sAhaba kI bilakula kapola kalpita hai / kyoMki inakI jIvikA ke mukhya sAdhana to pUrvoktahI prakArase haiM jisake kaI udAharaNa va TADa sAhaba hI ke samaya ke prayakSa pramANa Upara likhe jA cuke haiM / hAM koI 2 meka loga khetI bhI karate haiM kintu usakA kA Na yaha huA hai ki rAjAoMkI dii huI bhUmi jina puSkaraNoM ke pAsa hai usameM kisAna na For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 milane se lAcArana ve brAhmaNa svayaM hI khetI karane laga gaye / kintu aise to sabhI dezoM ke aura sabhI jAtike brAhmaNoMmeM khetI karane vAle vidyamAna miLeMge / yahA~ taka ki isa kaliyuga meM brAhmaNoM ke liye khetI karane kI AjJApI ' pArAzara smRti' meM hai / isake uparAnta samasta puSkaraNoM ke ghara 20000 hoMge, unameM khetI karane vAle ghara 1000 / 500 bhI kaThinatA se mileMge / to itane se ine gine logoM ke khetI karane aura khetI ke liye pazu rakhane mAtrahI se puSkaraNe brAhmaNoM kI samagra jAti bhara hI kI jIvikA khetI karane aura pazu pAlaneM se likha dene meM to TADa sAhavane svayaM hI apanI anabhijJatA siddha karate huye apanI bhUla bhrama vA kisI prakArakA dhokhA khA lene kA bhI kyA pUrNa paricaya nahIM diyA hai ? yahAM para yadi koI mahAn sUkSma buddhi vAlA aisI zaMkA kare ki TATa sAhabane jisa samaya pustaka likhI thI usa samaya to inakI jIvikA isI prakAra hogI parantu pIche se inhoMne badala lI hogI / to unheM yaha vicAra kara lenA cAhiye ki prathama toTADa sAhabako huye koI 200 / 400 varSa vyatIta nahIM ho gaye haiM kintu kevala 74 hI varSa huye haiM / to kyA itanehI se varSoM meM itanA parivartana ho gayA ? dUsare yadi ho bhI gayA to phira jaisalamera, jodhapura, bIkAnera, kRSNagar3ha, jayapura Adi ke rAjAoM ke itihAsoM meM saikar3oM hI varSa pahile se unake purohita, guru, musAhiba Adi hone ke pramANa kaise milate haiM ? tIsare TADa sAhaba ko pratyakSa dekhanevAle bhI aba bhI koI 2 mAravADameM mila sakate haiM; aura usa samaya ke janme huye to bahuta hI adhika vidyamAna haiM / to kyA unameM se bhI koI TATa sAhabake ukta kathanakI puSTi karatA For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai! cauthe TADa sAhaba aMgreja sarakArakI orase kaI varSoM taka rAjapUtAneke bar3e sAhaba (cIpha kamiznara vA ejaNTa gavarnara janarala) ke padapara rahe the tabhI unheM yaha pustaka likhanekA saubhAgya prApta huA thA / usa samaya bhI rAjapUtAnekI kaI riyAsatoM meM rAjya ke bar3e ohadoM para bhI pukaraNe brAhmaNa vidyamAna the ( jaise jaisalamera meM dIvAna va musAhiba puSkaraNe brAhmaNa IzvaralAlajI AcArya va jodhapura meM jozI prabhulAlajI musAhiba ) aura unameM kaiyoMse Apako milane kA bhI kAma par3A hai| tobhI Apa mAravAr3ake brAhmaNoM meM eka aisI prasiddha, pradhAna va pratiSThita jAti ke viSayameM itane ana jAna hI bane raheM to yaha kyA aise iti. hAsa lekhakoM ke liye kama bhUlakI bAta hai ? ataH isa jAtike viSayameM TADa sAhabakI isa prakArakI pratyakSa anabhijJatA dekhakara bhI kyA yaha nizcaya nahIM hotA ki inakI utpatti kI mithyA 'ajaba kahAnI' bhI isI prakAra kI bhUlase nahIM likhI gaI ? puSkaraNe brAhmaNoM ke gotra pravara / hama prathama likha Aye haiM ki puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti sindha deza meM banI hai / usa samaya pUrvokta 128 gotroM meM se kaI gotrake brAhmaNoM ke sammilita hone se yaha jAti banI thI jaise ki utathya,bhAradvAja,zANDilya,gautama, upamanyu, kapila,gaviSTara,pArAzara, kazyapa, haritasa, zukanasa, vatsa, kauzika, aura mugaLa i. tyAdi gotra puSkaraNe brAhmaNoM meM haiN| isa jAtike antargata jo brAhmaNa ekatra huye haiM ve deza, grAma, gaNa karma athavA rAjA AdikI dI huI upAdhiyoM ke anusAra upanAmoMse pahicAne jAte haiM, jinheM jAti ke bIca meM ATha nAma, For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avaTaGka, khA~pa, nakha vA jAti bhI kahate haiN| inameM kisa jAtivAloM kA kaunasA gotra, pravara, veda, zAkhA, sUtra, tathA bhairava, gaNeza, kuladevI Adi hai, usakA nirNaya 'puSkaraNotpaci' nAmaka pustaka meM vistAra pUrvaka kareMge / puSkaraNe brAhmaNa veda pAThI / jina sindhI brAhmaNoMse yaha jAti banI hai unameM pUrvokta gotroMvAle kaI to RgvedI, kaI yajurvedI, kaI sAmavedI, aura kaI atharvavedI the / parantu isa samaya Rg aura atharva kI apekSA yajur aura sAmavedI brAhmaNa hI puSkaraNoM meM adhika haiM / isaliye puSkaraNe brAhmaNoM kI jAtimeM inhIM do vedoMkA pracAra hai| puSkaraNe brAhmaNoM meM agnihotrii| pahile samaya meM kaI puSkaraNe brAhmaNa agnihotrI the jinake banAye huye yajJa maNDapa-yajJazAlAyeM tathA agnihotrakaM kuNDoM ke cihna luvA Adi nagaroM meM tathA jodhapurake nAthAvata vyAsoM ke yahAM abataka vidyamAna haiM jo puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvajoM ke anihotrI honekA smaraNa karAte haiN| ___ yadyapi mugala bAdazAhoM ke atyAcArake samaya isakA pracAra prAyaH nahIM rahA thA kintu aba aMgrejoMke isa zAntimaya zAsana kAlameM isakA pIchA pracAra huA hai| inameM prathama yaza ke bhAgI jodhapura nivAsI pArAzara gotrI va sAmavedI harSa jAtike puSkaraNe brAhmaNa 'zrImAn zivarAjajI zarmA' huye haiM / inhoMne saM0 1955 meM For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bar3aude Adise zrotriya vidvAn dakSiNIya brAhmaNoMko ekatrakara bahuta sA dhana vyaya karake agnihotra dhAraNa karake puSkaraNe prA. maNoMke 'agnihotrI' nAmako sArthaka kara dikhaayaa| yadyapi do varSa pIche unakI strIkA dehAnta ho gayA aura vinA strIke agnihotra ho nahIM sakatA isaliye eka vAra pIchA banda kara denA par3A thaa| parantu una dharma vIrane zAstroMkI AjJAnusAra phira bahuta sA dhana lagAke 'punarAdhAna' karake phira dUsarI vAra agnihotra dhAraNa kiyA so Aja taka usa karmakA yathAvat pAlana karate haiN| agnihotra karane meM iSTike dina brahmA, adhyurya, hotA, u. dgAtA Adi anya zrotiya vidvAn brAhmaNoMkI AvazyakatA rahatI hai ataH ve bhI sabhI karma karAneke liye puSkaraNehI brAmaNa haiN| __ isI prakAra jodhapura nivAsI zANDilya gotrI va yajurvedI purohita jAtike puSkaraNe brAhmaNa 'zrImAn gautamajI zarmA ne bhI vahIM ke zrotiya zrImAlI brAhmaNoM ko ekatra karake agnihotra dhAraNa kiyA thA,so zarIra vartamAna rahane taka isa karmako yathAvata karate rhe| ___ AzA kI jAtI hai ki anyAnya bhI puSkaraNe brAhmaNa Izvara kI preraNAse isa mahAn vaidika dharma kArya meM zIghra hI pravarta hoNge| puSkaraNe brAhmaNoM meM yajJa karane kI prathA / isa jAtivAle paramparAse zrauta tathA smAta dharmAnusAra aneka prakArake yajJa karate Aye haiN| unameM 'viSNu yajJa' nAmaka yajJa pradhAna hai jisake tIna bheda haiM / eka to 'mahA viSNuyajJara, dUsarA 'viSNu yajJa', aura tIsarA 'badhu viSNu yajJa' / inameM mahAviSNu For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yA to 'lakSa bhoja' nAmase, viSNuyajJa azeSabhoja' vA 'sahasabhoja', nAmase aura laghuviSNu yajJa 'paJcaparcI' nAmase puSkaraNoM meM prasiddha hai| aise yajJoMke samaya brAhmaNa bhojana karAne ke liye apanI jAtike sampUrNa brAhmaNoM ko deza dezAntaroM meM nimantraNa bhejakara dUra2 se bulAka ekatra karatethe / una ekatra huye sahasroM brAhmaNoM ko lakSa bhojake samaya to 21 dinoM taka, azeSabhoja vA sahasrabhoja ke samaya 7 dinoM taka aura paJcapake samaya 5 dinoMtaka uttamottama bhojana karAneke pazcAt pratyeka brAhmaNako lakSabhoja meM to vastra tathA pAtra deneke uparAnta 1)) 1)) suvarNa mudrA (so. nekI mohara), azeSabhoja vA sahasra bhoja 2)2) vA 4) 4) rupaye, aura paJcaparvI meM 1) 1) vA 2) 2) rupaye dakSiNA deneke uparAnta Ane jAnekA mArga vyaya deke bar3e satkArake sAtha pIchA vidA karate the| isa samayakI apekSA pUrvakALameM dhAnya, ghRta, gur3a, khA~r3a Adi sampUrNa vastueM bahuta hI saste bhAvase milatI thIM to bhI ina yajJoMmeM lAkhoM rupaye laga jAte the| pahile puSkaraNe brAhmaNa sindha dezake 'aror3a nAmaka nagara meM adhika vasate the| parantu vikrama saMvat ke prArambhase270varSa pahile yUnAnake bAdazAha 'sikandara'ne isa dezApara car3hAI kI to 'aror3a' nagarake rAjyako naSTa kara diyA / usa ayAcArake samaya bahutase puSkaraNe brAhmaNabhI mAre gaye aura jo kucha zeSa bace ve mAravAr3a kI ora bhAga Aye jina kI santAna ludravA Adi nagaroM meM basa gaI / phira ludraveke bhATI rAjA jaisaLajIne saM. 1212 meM apane nAmapara jaisalamerakA nagara vamAyA taba puSkaraNe brAhmaNoMko bhI jaisalamerameM lA basAye / jaisalamera meM vasane se pa For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hile ludravA AdimeM aura ludrave me pahile sindhake aror3a nAmaka nagara AdimeM vasanake samaya vahAM para to puSkaraNe brAhmaNoM ke kiye huye pUrvokta prakArake yajJoMkI to gaNanA karanAbhI kaThina hai parantu jaisalamera vasa jAne ke pIche bhI jaisalamera, phalodhI, jodhapura, mer3atA, bIkAnera AdimeM hI kiye huye yajJoMkA varNana kiyA jAve to bhI eka bar3I bhArI pustaka bana jAve / ataH una sabakA pUrNa vRttAnta 'puSkaraNotpatti' nAmaka pustaka meM likhA jAvegA jisase puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvajoM ko yajJa karane kI dRr3hatA pragaTa hogii| kintu unameMse antima eka 'viSNuyajJa', 'azeSa bhoja', vA 'sahasrabhoja' jise jodhapura nivAsI zANDilya gotrI yajurvedI purohita jAtike puSkaraNe brAhmaNa ca. NDavANI jozI zrImAn prabhulAlajI, haMsarAjajI, gaGgAviSNujI, rAmanArAyaNajI va ziva nArAyaNajI Adine apane svargavAsI pitA zambhudattajI ke AjJAnusAra saM0 1902 meM migazara vadi 6 se prArambha karake mAgha sudi 15 taka samApta kiyA thA |usii kA pAThakoM ko saGkepa se smaraNa karAtA hUM jisase anya yajJoM ke bhI vyaya Adi kA anumAna ho skegaa| isa yajJake samaya yajJazAlA-yajJa maNDapa kuNDa Adi banAke agnikuNDameM 7 dina taka lagAtAra Ahuti lagatI rahI aura usa kuNDa meM eka ghRtakI akhaNDa dhArA bhI sAdhAraNa rUpase Uparase giratI thI / isa yajJake liye ghRta ke pAtra (lohe ke kar3Aha ) itane bar3e bharethe ki utane kabhI pAnIse bhI bhare huye dekhane meM nahIM Aye hoNge| isa 'viSNuyajJa' ke samaya upara likhe anusAra sampUrNa puSkaraNe brAhmaNa nimantrita kiye gaye the / ekatra huye sahasroM brA For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 hmaNoM ko 7 dina bhojana karAke pUrNAhutike pazcAt pratyeka brAmaNako 4) 4) rupaye dakSiNA deke vidA kiye| yA kartAgaNa jodhapurake mahArAja zrImAn takhtasiMhajIke gurU va musAhiba Adi the, isaliye jodhapura daravArase sarva prakArake anyAnya prabandha kara diye gaye the / tathA dhAnyAdikA bhAvabhI usa samaya bahutahI mandA . thaa| tobhI anupAna1,00,000) rupaye unake gharase vyaya huye the| isa samayameM to vaisA yajJa 10 lAkha rupaye lagAne parabhI honA kaThina hai| aba bhI aise dhanADhayoM kI to kamI nahIM hai kintu vaisA prabandha honA mahA kaThina hai| isa yajJake pazcAtbhI kaI varSoM taka usa yajJake smaraNArtha usI yajJa zAlA meM prativarSa, jodhapura meM sampUrNa puSkaraNe brAhmaNoM kI jAtibhara ko bhojana karAyA jAtA thA, arthAt uparokta prakArake yajJoM meM tathA jAti bhojana meM inake gharase lAkhoM hI rupaye vyaya huye haiM / aise dhArmimaka paropakArI mahAnubhAvoM ke vaMza bhUSaNa zrImAn jozIjI AzakaraNajI sAhiba isa samaya jodhapura darabAra kI kaunsilakI zobhA bar3hA rahe haiM / Izvara inheM cirAyu kreN| puSkaraNe brAhmaNoM meM brahmabhoja karane kA aagrh| manvAdi dharma zAstroM meM brAhmaNa bhojana karAnekA bahuta Agraha kiyA gayA hai| aura brAhmaNoM meM bhI svajAtike brAhmaNoM ko bhojana karAnekA vizeSa phaLa likhA hai| isI liye puSkaraNe brAhmaNoM meM bhI jAti bhojana karAnekI prAcIna prathA Ajataka calI AtI hai| arthAt putra Adike janma For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA upanayanAdiH saMskAroM ke samayameM, kanyA Adi ke vivAha samayameM, aura mAtApitA Adike dehAnta ho jAne ke pa: zvAt. apanI sAmarthyake anusAra svajAtike brAhmaNoM ko a. vazya bhojana karAte haiM aura sampUrNa jAti bharako bhojana karAneke samaya pratyeka brAhmaNako / ) / ), 1) 1), 2)2) taka dakSiNA bhI dete haiM / ataH eka vAra jAti bhojana karAne meM bar3e nagaroM meM to 5000) 5000) vA 10000) 10000) taka rupaye laga jAte haiN| aise jAti bhojana eka varSa meM kaI vAra ho jAte haiM jinase pAThaka anumAna kara sakate haiM ki Ajataka isa kAryake liye pukaraNe brAhmaNoMkI jAtine lAkhoM hI nahIM varana karor3oM rupaye vyaya kara diye hoMge aura Ageko bhI aise hI vyaya karatI jAne hI meM vaha apanA gaurava samAtI hai| kintu yadi isI prakAra jAtyupakArI anyAnya kAryoM meM dravyAdi se sahAyaka bane to kyA kama uttama hogA? puSkaraNe brAhmaNoM meM svajAti meM paraspara sahAnubhUti / isI prakAra durbhikSa Adi ke kaSTake samaya bhI ve eka dUsare se sahAnubhUti rakhate haiN| eka samaya saM. 1680 ke lagabhaga mAravAr3a meM bar3A bhArI durbhikSa (akALa) par3a gyaa| usa samaya bahutase puSkaraNe brAmaNa dezako tyAgakara videza jAne lage to jodhapurake mahArAjA zUra. For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siMhajIke guru va musAhiba vyAsa nAyAjIne apane pAsase dhAnya dekara logoM ko jodhapura hI meM basA liye ye / usa samaya kI yaha eka kahAvata Ajataka loga kahate Aye haiM ki: nyAta nyAta meM hoto naatho| to kAhe ko loga mAlave jAto? // isI prakAra saM. 1869 meM bhI mAravAr3a meM bar3A bhArI dubhikSa par3A thaa| usa samaya sindhakI ora ko jAnevAle puSkaraNe brAhmaNoM ko to jaisalamera ke vyAsa zUradAsajI va zivadAsajIne aura mAlavekI ora jAne vAloMko jodhapurake caNDavANI jozI zrI kRSNajIne pIchA saMvat hone taka apane yahAM bhojana karane kA nimantraNa sampUrNa nyAta ko dekara bhojanAdikA ucita prabandha karake apanI 2 orase vRhat bhojana zAlAyeM khAla diiN| unameM hara koI puSkaraNA brAhmaNa bhojana kara sakatA thaa| aise karane se logoMkA durbhikSa kA kaSTa dUra ho gyaa| puSkaraNe brAhmaNa sadAse mAravAr3a ke choTe bar3e prAyaH sabhI gA~voM meM rAjyakI orase havAladAra Adi athavA boharoM Adi kI orase unakI rakama bamUla karaneke liye rahate haiN| yadi koI puSkaraNA brAhmaNa mArga calatA huA bhI unake gA~vameM hoke nikala jAve to unako vahAM para ThaharA ke eka TaMka to bhojana karAye vinA kadApi Age nahIM jAne dete / jaisI paraspara sahAnubhUti isa bAta kI puSkaraNe brAhmaNoM meM dekhI jAtI hai vaisI syAt hI kisI anya jAtImeM hogii| For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yathA: 96 puSkaraNe brAhmaNoMke dAna nahIM lenekA kAraNa / manvAdi dharma zAstroM meM brAhmaNoM ke liye 6 karma mAne haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyApanamadhyayanaM yajanaM yAjanaM tathA / dAnaM pratigrahaM caiva brAhmaNAnAmakalpayat manu0 a0 1 zlo0 88 vidyA par3hanA, yajJa karanA, aura dAna denA ye 3 karma to paramArthake liye; aura vidyA par3hAnA, yajJa karAnA, aura dAna lenA ye 3 karma jIvikA ke liye : - isa prakAra ye 6 karma brAhmaNoM ke haiN| pratigrahasamartho'pi prasaGgaM tatra varjayet // pratigraheNa hyasyAzu brAhmaM tejaH prazAmyati // manu0 a0 4 zlo0 186 pratigraha ( dAna) lenA yadyapi hai to brAhmaNoM hI ke karmoM meM, tathApi binA sAmarthya ke to lene kI AjJA hI nahIM hai / kintu sAmarthyavAnko bhI apane brahma tejakI rakSA ke liye isase apaneko bacAnA likhA hai / yahAM taka ki ApatkALake binA to aise vaise ( pApavRtti se jovikA karanevAle) manuSyakA tau bhojana bhI lene kA niSedha hai / yathA: duSkRtaM hi manuSyANAmannamAzritya tiSThati / yo yasyAnnaM samabhAti sa tasyAznAti kilviSam // aGgirAsmRti / manuSyoM ke kiye huye pApakarmoM kA phala una ke annameM rahatA hai / ataH unake diye huye annakA bhojana karanevAle bhI unake For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kiye huye pApoMke bhAgI ho jAte haiM / isa liye bhojanabhI zuddha vRttise jIvikA karanevAloM hI kA lenA cAhiye / ataH manu smRti meM likhA hai ki sAvitrImAtrasAro'pi varaM vipraH suyantritaH / nAyantritastrivedo'pi sarvAzI sarvavikrayI // manu0 a0 2 zlo0 118 jo brAhmaNa vedavikraya (paise ThaharAke vedakA pATha) karanevAlA aura hara kisI manuSyakA diyA huA anna khAnevAlA ho vaha yadi cAroM vedoMkA vaktA ho to bhI brAhmaNoM meM zreSTha nahIM ginA jAtA,kintu jo brAhmaNa veda vikraya karane aura haraekakA anna khAne rUpI duSkarmase bacA huA ho to vaha brAhmaNa kevala gAyatrI mantra hI kA jAnanevAlA ho to bhI brAhmaNoM meM zreSTha ginA jAtA hai| inhIM pUrvokta dharma zAstroMkI AjJAnusAra puSkaraNe brAhmaNoM kI prAyaH samagra jAti hI pratigraha (dAna) lene aura vedavi. kraya karanerUpI asatkarmoM se bacI huI hai| yahAM taka ki jodhapura Adi ke to puSkaraNe brAhmaNa 'brahmabhoja' bhI kevaLa eka apane mahArAjA ke atirikta apane anya yajamAnoM takakA bhI nahIM lete haiN| hAM sindha, kaccha Adike prAyaH puSkaraNe brAhmaNa apanI jIvikA brAhmaNa vRtti se karate haiM kintu ve bhI bahudhA apane yajamAnoM hIse karate haiM na ki sarva logoM se / * * pratigraha (dAna) lenevAle brAhmaNoM ke ghara kA annajala lene meM prAyaH loga saMkoca karate haiM kintu puSkaraNe brAhmaNoM meM pratigraha (dAna) lene kI prathA na hone se inake yahAM kA annajala sarva sAdhAraNa se lagA ke mahArAjA bhI prasannatApUrvaka ke lete haiM / For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jihvA dagdhaM parAnnena hastadagdhaM pratigrahAta / mano dagdhaM parastrINAM mantrasiddhiH kathaM bhavet // nityapati parAyA anna khAnese jihvA dagdha ho jAtI hai, sa. daiva hI pratigraha (dAna) lenese hAtha dagdha ho jAtA hai aura para strIkI icchA karane se mana dagdha ho jAtA hai / ataH aisA karanevAle brAhmaNa ko mantrakI siddhi prApta nahIM hotI arthAta brahma teja nahIM bar3hatA hai jisake kAraNa usakA diyA huA zrApa bA AziS phalIbhUta nahIM hotii| kintu brAhmaNoM kA gaurava aisI sAmarthya honehI meM hai| isI zuddhatA ke kAraNa puSkaraNe brAhmaNoM meM bhI brahma teja banA huA hai, jisakA prabhAva kaI vAra dekhane meM AyA hai| isakA pUrNa vRttAnta puSkaraNotpatti nAmaka pustaka meM likheMge / puSkaraNe brAhmaNoMmeM dAna lene kI sAmarthya / bahudhA puSkaraNe brAhmaNa dAna ( pratigraha ) nahIM lete haiM, parantu AvazyakatA par3a jAnepara to kaThinase kaThina dAna (pratigraha) lenekI sAmarthya bhI rakhate haiN| jaise: jayapurake mahArAjAdhirAja zrImAn savAI jayasiMhajIne saM0 1789 meM 'azvamedha yajJa kiyAthA / usake antameM dAna karane ke liye anna, vastra, dhAtu Adi bahutase padArthoM ke Dhera lagAke bIca meM eka 'lohekA putalA' banAke rakha diyA / isa yajJake samaya bahutase brAhmaNa ekatra huyethe kintu usa dAnake lenekA sAhasa ki For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org .org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sIne bhI nahIM kiyaa| aise kaI dina bIta jAnese rAjAko duHkhita hotA sunake jodhapura ke caNDU kulotpanna caNDavANI jozI 'kanhIrAmajI' nAma eka puSkaraNe brAhmaNane, jinhoMne puSkarajI para gAyatrI mantrake 24 / 24 lAkha japake do purazcaraNa samApta karake jo tIsarA purazcaraNa prArambha kiyAthA use chor3ake, brAhmaNoMkI puSTike liye jayapura jAke rAjAse kahA ki "he mahArAjAdhirAja Apa svayaM jAnate haiM ki rAjAoMkA dAna lenA koI khelakI bAta nahIM haiM / kyoMki jitanA pApa 10 kasAiyoM ko hotA hai utanA to 1 kumbhakArako lagatA hai, jitanA 10 kumbhakAroM ko hotA hai utanA 1 telIko lagatA hai,jitanA 10 teliyoMko hotA hai utanA 1 vezyAko lagatA hai aura jitanA 10 vezyAoM ko hotA hai utanA eka rAjAko lagatA hai| arthAt 10000 kasAiyoM ke tulya pApa 1 rAjA ko lagatA hai| ataH vinA sAma rthya ke rAjAoMkA dAna (pratigraha) lenevAlA 21 prakArake ghora narakoM meM jAtA hai / nidAna rAjAoMkA dAna vinA sAmarthya ke to koI le sakatA hI nahIM kintu sAmarthyavAnko bhI apane brahma tejakI rakSAke liye bacanA par3atA hai| isameM manusmRti ke caturtha adhyAyakA yaha pramANa hai:dazasUnAsamaM cakraM dazacakrasamo dhvajaH / dazadhvajasamo vezo dazavezasamo nRpaH // 85 // dazasUnAsahasrANi yo vAhayati saunikaH / tena tulyaH smRto rAjA ghorastasya pratigrahaH // 86 // yo rAjJaH pratigRhNAti lubdhasyocchAstravartinaH / For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sa paryAyeNa yAtImAnnarakAnekaviMzatim // 87 // etadvidanto vidvA~so brAhmaNA brhmvaadinH|| na rAjJaH pratigRhNanti pretya shreyo'bhikaashinnH||9|| pratigrahasamartho'pi prasaGgaM tatra varjayet / pratigraheNa hyasyAzu brAhma tejaH prazAmyati // 18 // parantu brAhmaNoMkA yahabhI dharma hai ki Apa bhalehI duHkha pA keve kintu dUsaroMko duHkhoMse bacAve; ata: ApakA dAna leneko maiM AyA huuN| yaha kahake vaha dAna le liyaa| dAna lenese pahile ve sundara svarUpavAn bar3e tejasvI dIkhate the parantu dAnake saGkalpakA jala hAthameM letehI agnidagdha ke samAna ( kAle, bhIlasarakhe) ho gaye / ataH usa dAnakA dhana to brAhmaNoM ko khilA diyA aura Apa phira puSkarajI para gAyatrI mantrakA purazcaraNa karake usa dAnake prAyazcittase nivRtta huye / taba unakA zarIra pUrvavat sundara tathA tejasvI ho gyaa| kintu jisa hAthameM saGka. lpakA jala liyA thA usakI hathelImeM eka kAlA dAg2a logoMko yaha dikhAneke liye rahane diyA ki rAjAoMkA dAna lenese aisA kaSTa uThAnA par3atA hai| phira jayapura narezane unakI yaha sAmarthya dekhake unakA bar3A satkAra karake 'kAyamAbAda' nAma eka gA~va jo aba mAliyoMkI vAsaNI kahalAtI hai' unako diyA so Aja taka unake vaMzavAloM kI svAdhInatAmeM hai| puSkaraNe brAhmaNoMmeM dAna karanekI udaartaa| puSkaraNe brAhmaNa vyAsa tApAjI jodhapurake mahArAjA moTA For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 201 rAjA udayasiMhajI ke gurU va musAhiboM meM se the| unake pAsa ghana to bahuta thA, kintu putra nahIM thA / isaliye apane bar3e bhAI gA~gAjI ke putra giridharajIko dattaka (goda) le liyA / kintu phira kisI mahAtmAkI AziSse tApAlIke eka aurasa bhI putra utpanna ho gayA / unakA nAma nAthAjI rakhA / jaba tApAjIkA anta samaya samIpa AyA to unhoMne giridharajako bulAke kahA ki tuma donoM bhAI mere sAmane apanI sampatti bA~Tako | giridharajIne kahA ki 'ApakI kRpAse mere kisI vAtakI kamI nahIM hai ata: maiM baMTa lenA nahIM cAhatA / aura ApakA sampUrNa dhana maiM nAthA ke liye chor3atA hU~ aisA kadake apanI orase eka phArigaqhatI choTe bhAI ke nAmapara likhadI / taba tApAjIne apane choTe putra nAthAjIko bulAke giridharajIkA sabai vRttAnta khaa| nAthAjIne apane bar3e bhAIkI aisI udAratA dekhake apane hAthameM jala leke pitAkA sarvasva arthAt dhanAdi sampUrNa padArtha pitA ke nAmapara zrIkRSNArpaNa karanekA saGkalpa kara diyA / usa samaya nAthAjIkI * avasthA kevala 9 vA 10 hI varSa kI thii| phira usa dhanameM se anumAna 2,00,000 do lAkha rupaye lagAke pitA nApA jI ke nAmapara saM0 1686 meM 'tApI' nAmaka eka bahuta bar3I bAvar3I banavA dI, jo jodhapurakI vastIke bahutahI kAma AtI hai / aura zeSa dhana se khetIke yogya bahutasI bhUmi mola leke brAhmaNoM ko de dI / vaha Ajataka hai aura 'vyAsakI suraha' kahalAtI hai / pitAkA lAkhoM rupaye kA dhana dharmArtha lagA denA aura usameMse apane liye eka kauDIbhI nahIM rakhanA eka 9 / 10 varSake vAlakake liye dAna karanemeM kitanI udAratA hai? phira nAthAjIne svayaM bhI lAkhoM hI rupaye paidA kiye aura aisehI aise upakArI kAmoM meM lagAte rhe| * For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 puSkaraNe brAhmaNoM meM santoSitA / jaisalamera ke puSkaraNe brAhmaNa AcArya veNIdAsajI saM0 1668 meM tIrthayAtrAko jAte huye phaLodhI nagarameM aaye| usa samaya bI. kAnerake mahArAjA rAyasiMhajIkI gaGgA nAma rANI ( jo jaisaLamerake bhATI rAjA hararAyajIkI putrIthIM ) vahAM para rahatI thIM unhoMne veNIdAsajI se kahA ki merA putra zUrasiMha hai, usakA rAjyameM kuchabhI mAnya nahIM hai / veNIdAsajIne kahAki Ajase tIsare varSa ApakA putra bIkAnera kI rAjagaddIkA adhikArI hogA, Apa cintA na kareM / yaha sunake rANIko bahuta Acarya huA / parantu apane putra ko rAjya milane para AdhA rAjya ina veNIdA sajIko de denekA apane manameM praNa kara liyA / veNIdAsajI tau tIrthayAtrA ko cale gaye, kintu pIchese saM0 1670 meM rANIka putra zUrasiMhajIko bokAnerakA rAjya mila gyaa| taba gaGgA rANI apanA paNa pUrNa karane ke liye bahuta Agrahake sAtha veNIdAsajI ko bIkAnera meM bulAke apanA AdhA rAjya dene ko taiyAra huii| kintu parama santoSI veNIdAsajIne rAjya lenese spaSTa inakAra karake kaha diyA ki hameM tau rAjya nahIM cAhiye / lAcArana rANIne apane rAjyakA AdhA lavAz2imA mAtra hI deke apanA praNa pUrNa kiyA / phira inake vaMzavAle bahA~para bar3e pratApI huye aura 7 vAra viSNu yajJa kiye usa pratyeka yajJa meM apanI jAtike sampUrNa brAhmaNoMko dUra se bulAke ekatra kiye aura pratyeka vAra 7 / 7 dina taka bhojanAdise satkAra karake pratyeka vAra aura pratyeka brAhmaNako 2) 2) ru0 dakSiNA deke vidA kiye / aise viSNu yaza (sahasrabhoja ) 3 tau dharaNI dharajIne, 1 mahAnandajIne, 1 For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 raghunAthajIne, 1 jagannAthajIne, aura ? pokarajIne kiye the| bIkAnerake rAjyameM unake vaMzavAloMkA vaisAhI satkAra banA huA hai aura rAjyase mile huye 3 gA~va (1) thAvariyA, (2) khAtIvAsa aura (3) ku~tAsariyA inake AdhIna Ajataka vidyamAna haiN| . puSkaraNe brAhmaNoM meM siddha puruSa / brahmojI nAmaka eka AcAraja (AcArya) jAtike puSkaraNe brAhmaNane sindha dezameM sindhu nadakI taTapara gAyatrI mantrakA purazcaraNa ( 24 lAkhakA japa ) prArambha kiyAthA / usa samaya 'eka vRddha kumbhakAra apanI strI tathA eka kuMvArI kanyA sahita inakI Tahala karaneko A rhaa| phira ve strI puruSa to tIrtha yAtrA ko jAnekI bAta kahakara vahAMse cale gaye, aura lauTake pIche Ane taka apanI kanyAko inhIMke pAsa chor3a gaye / vaha kanyA inakI Tahala karatI rhii| isakI sundaratA dekhakara eka dina vahA~ke musalamAna navyAbane ise lenI caahii| yaha samAcAra sunakara brahmojIko bar3A krodha AyA kintu usa duSTake Age kucha vaza nahIM calatA dekha bahuta ghbraaye| parantu jisa samaya navAba isa kanyAko lene ke liye brahmojIkI jhopar3Ike bhItara AyA to vahI kanyA siMhapara car3hI huI sAkSAt aSTabhujA devI naz2ara aaii| isase ghabarAkara brahmojI se kSamA prArthanAkI aura Agese aisA anAcAra nahIM karanekA maNa karake apanI jAna bcaaii| vaha kanyA vAstavameM sAkSAt gAyatrIhI thI jo brahmojIkI tapasyAse prasanna hoke isa rUpase svayaM inakI Tahala karaneko A ke raha gaI thii| phira vaha kanyA amojIko For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 104 gAyatrI kA japa siddha honekA vara deke vahA~para adRzya ho gaI / phira isa kanyAke varadAna se brahmojI bar3e siddha puruSa huye aura una siddhiyoM dvArA jagatkAbhI bar3A upakAra karate rahe / isI prakAra cohaTiyA jozI 'valIrAmajI' sindha deza ke ror3I nAmaka grAmameM rahate the / inake bhI sAkSAt gAyatrI arasaparasa thii| eka samaya logoM ke bahakAnese kitaneka musalamAna rAtri ke samaya unakI sote huyekI cAra pAI uThAke sindhu nadImeM Dubone ko le gaye / parantu jaba cArapAIko DubonI cAhI to vaha to unake kandhoM hI para cipaka rahI / isa se ghabarAkara una musalamAnoMne kSamA mA~gI / taba unhoMne kahAki cAra pAI to pIchI ke jAke rakha do aura sadA ke liye hinduoMkA cihna dhAraNa karo taba chor3a / musa kamAna isa bAtako svIkAra karake 'coTI' rakhAne lage; so unakI sanmAnabhI Ajataka baLIrAmake nAmakI coTI rakhavAte haiN| aura usa ror3I grAmameM valIrAmajIkI chatrI hai jahAM prativarSa eka melA bharatA hai / usa samaya hindU musalamAna sabhI unakI z2iyArata karaneko jAte haiM / 6 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isI prakAra sindha Adi dezoM ke atirikta jaisalamera, pokaraNa, phalodhI, jodhapura, pAlI, nAgaura mer3atA, bIkAnera, kuSNagar3ha, AdimeM bhI kaI puSkaraNe brAhmaNa bar3e nAmI siddha huye haiN| yahAMtaka ki isa samaya bhI aise kaI siddha puruSa isa jAtimeM vidha mAna haiM / inakI siddhiyoMkA adhika vRcAnta 'puSkaraNotpatti' nAmaka puska kameM likheMge / * - For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 105 puSkaraNe brAhmaNa grantha krtaa| puSkaraNe brAhmaNa sadAse vidvAn hote Aye haiN| isa samaya bhI sindha, kaccha, gujarAta, mAravAr3a, AdimeM kaI acche 2 vidvAn vidyamAna haiN| inake nirmANa kiye huye granthoMko chor3akara inake pUrvajoM hI ke nirmANa kiye huye granthoM kA varNana kareM to bhI eka bar3I pustaka bana jaave| ata: una sabakA nirNaya puSkaraNotpatti nAmaka pustaka meM likheMge jisase puSkaraNe brAhmaNoM ke dharma zAstra, vyAkaraNa, jyotiSa, vaidyaka, tathA mantra zAstra Adi ke pUrNa jJAtA hone kA paricaya milegaa| jisa prakAra ye saMskRta ke kavi hote Aye vaise bhASAke bhI acche 2 kavi hote Aye haiN| eka sapaya jodhapura meM vidvAn kaviyoMkI eka sabhA ekatra huI to vahAM para adhikAMza cAraNa tathA bhATa hI adhika the| usa sabhA meM 'haralAlajI' nAmaka eka purohita jAtike puSkaraNe brAhmaNa, jo kavi the, A gye| unako dekha kara una cAraNa bhAToMmeM se koI bola uThA ki brAhmaNa kavitA karanI kyA jAneM? isapara una haralAlajIne tatkAla eka kavitta kahA thA vaha Age likhatAhUM jisase inake bhASAke kavi honekA bhI paricaya milegaa| Adi kavi vidhi veda race puni vyAsa purANa banAya ke diinii| so suna zukra race saba kAvya tulasI aru sUra sunAya ke dInI // lAla bhane kavi ke saba bheda For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 106 sevaga ne adha vIca meM chonI / brAhmaNa ke mukha kI kavitA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kachu bhATa laI kachu cAraNa lonI // puSkaraNe brAhmaNoM kA dhama 1 yaha jAti sadAse zrauta (veda) aura smArta ( smRti ) dharma kI anuyAyinI hai / aura yaha svayaM bhI dharmakI puSTi karanevAlI hone hI se to isakA nAma bhI 'puSTikaraNA' (puSkaraNA) huA hai / mAravAr3a deza meM 'puSTi mArga (vallabha kuLakI sampradAya )' ke dharmakA pracAra huA hai tabase puSkaraNoMne bhI isa sampradAyako svIkAra kI hai / isa dezameM puSTimArgakA pracAra honekA vRttAntayoM hai / jodhapura ke mahArAjA abhayasiMhajI ke guru nAthAvata vyAsa mANikacandajI va jaisalamera ke mahArAjA amarasiMhajI ke pATa vyAsa (guru) madhuvanajIne prathama isa sampradAya ke dharmako svIkAra kiyA aura deza bhara meM pracAra karAneke liye apane 2 mahArAja..oMko bhI isa dharmako svIkAra karanekA bahuta Agraha kiyaa| u mahArAjAoMne kahA ki puSTimArgake AcArya gosAMIjI mahArAja ko yadi hama guru banA leMge to phira hamAre vaMzavAlebhI inhIMke vaMzavAloMko guru mAnane laga jAyeMge jisase Apake vaMzavAloMkA phira utanA guru bhAva nahIM rhegaa| parantu dharmakI puSTi cAhanevAle una mahAzayoMne apane vaMzavAloM kA gurubhAva kama ho jAnekI kucha bhI paravAha na karake apane mahArAjAoMko gosAIjI mahArAjake ziSya banA diye / isI prakAra bIkAnera ke mahArAjA bhI ina ke ziSya puSkaraNoM hIke anurodhase huye / tabase jaisalamera, jodhapura, For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 107 bIkAnera AdikI riyAsatoMmeM puSTimArgake dharmakA prathama hI prathama pracAra huaa| phira jaisalamera ke to mahArAjA mUlarAjanI va jo. dhapurake mahArAjA vijayasiMhajI aura bIkAnerake mahArAjA mUratasiMhajIne isa dharmakA bahutahI adhika pracAra kiyA thA kaccha tathA sindha dezake bhATiye mahAjanoMmeM bhI jo puSTimArga pracAra huA hai usake prArambha karAnevAle mukhya puSkaraNe hI brAhmaNa haiN| kyoM ki bhATiye mahAjanoMke vaMzaparamparAke guru puSkaraNe brAhmaNoMne jisa dharmako svIkAra kara liyA vophira unake ziSya bhATiye mahAjana kyoM nahIM karate arthAt apane guruoMkA anukaraNa inhoMne bhI kara liyaa| ataH eva puSTimArgakI sampradAya meM puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti 'lAla phauja (vallabha kula kI aGga rakSaka senA)' samajhI jAtI hai| puSkaraNe brAhmaNoM kI dharma para dRddh'taa| puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA ke pramANa saM0992 tathA9 95 meM TaMkazAlI-vyAsa lallUjIkA lakha bhAja karane AdikA vRttAnta likhaahai| unake vaMzama 23 por3hI poche vyAsa rAma RSijI huye the| ve Ayurveda (vaidyaka ) vidya meM advitIya the| yaha vidhA inake gharameM vaMzaparaMparAse calI AtI thii| isI vidyAke prabhAvase inake pUrvajoMko bAdazAhoM se kucha jAgIra bhI mila thI / eka samaya pAdazAhake aba vraNa (adITha phor3A) hogayASA, jisakA ibAja inoMne bahuta sAvadhAnIse karake pArAma kara diyA / isa jIvadAnake pada pAdazAhane apanI kanyA inake putra devI For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 108 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIko vyAha denI cAhI / vaha zAhaz2AdI bhI inake rUpase mohita ho gaI thI / kintu rAjakanyA sahita rAja sampadAke aizvarya kA lAbha dekhakara bhI dharmakI puSTi karanevAle kyA aise adharma ke kAryako kabhI svIkAra karasakatethe ? usa samaya isa zlokakA smaraNa kiyA: na jAtu kAmAnna bhayAnna lobhAt / dharma tyajejjIvitasyApi hetoH / gharmo nityaH sukhaduHkhastvanityo jovo nityo heturasyatvanityaH // arthAt dharmako na to kisI kAmanA ke liye, na bhayase, na lobhase aura na jIvana ke liye tyAge / kyoMki saMsAra meM jitane prakArake sukha duHkha haiM ve saba anitya haiM kintu yaha dharma hai sonisa hai aura jIva bhI nitya hai / ataH anitya vastu ke liye nitya vastu kA tyAga kabhI bhI na kare / ata: dharma para dRr3ha vizvAsa karake usa Apatti se bacane ke liye barAta banAke vivAha karaneko pIchA AnekA bahAnA karake vahAMse apanI jAgIra kAkareca ke mulka meM cale Aye aura vahAM se phira vyAha karane kI nAhIM karadI | taba bAdazAhI phauja AI to ye saba kuTumba sahita lar3a mare kevala eka devaRSijI apanA jI bacA pUrvajoM kI jAgIrako tilAJjalide ke brahmacArI ke ve meM jaisalamera meM jAke laTaka hAne laga gaye / daiva yoga se -vahA~ke bhATA rAjA lakSmaNajIke bhI bahuta samaya se vaisA hI adRSTa thaa| unhoMne unako bhI Arogya kara diye / phira sajAne inakA vivAha apanI vaMzaparamparAke purohi devAyatajIka vaMza For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghara purohita 'pailAjajI' kI kanyA va lakhUjI tathA vIrojI kI bahana 'vagar3I' ke sAtha apanI orase dhana lagAka karA diyA / tathA inako apanA pATa vyAsa (guru) banAye so Ajataka jaisalamera ke rAjya meM pATa vyAsa unhIM kI santAna vAle haiM // dekho jaisalaparekI tavArIkhakA pRSTha 46 ) eka samaya devaRSijI dvArikAkI yAtrAko gye| vahAM para zrI bhagavAnne sAdhukA veSa dhAraNa karake inake pAsa Ake kahA ki "tumhAre vaMzameM 32 pIr3hIse jo suvarNa siddhiA rasAyana vidyA) calI AtI hai isIliye tumArA vaMza nahIM bar3hatA hai ataH tuma isa vigako tyAga de so phira tumhArA vaMza bahuta bar3hegA" / yaha kahakara inakI jaTAmeM jo rasAyanakI zIzI thI vaha leke gaumatIjImeM pheMkake Apa adRzya ho gye| tabase devaRSijIne isa vidyAko chor3a dii| taba inake putra huye| unameM se prathama putra 'popAjI' kI santAnato jodhapura AdimeM nAthAvata,giridharota, cattANI, jodhAvata Adi hai| dUsare putra 'jUThAnI' kI santAna bIkAnera AdimeM jUThagaNI, lAlANI, kIkANI Adi haiM; tIsare putra nauMjI' kI saMtAna jaisalamera AdimeM raNachor3a, harakhA, jasANI, bhopata, zrIdhara, kisanANI, DAvAMNI, goviMda, seUbaDasI Adi haiM aura cothe putra gadAdharanIkI santAna kaccha AdimeM haiN| bhamaghAnkI AjJAse rasAyana vidyAko chor3a dene se inakA vaMza itanA bar3hA ki 450 hI varSoM meM una 4 putroM kI santAnake isa samaya anumAna 4000 ghara hoNge| vyAsa lallUjIke vaMzadhara honesa deva RSijI kI saMtAnavALe bhI puSkaraNoM meM vyAsa kahalAte haiN| - For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 110 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM kA AcAra / dezoM ke bhedase gaur3a aura drAvida brAhmaNoMkI pRthaka sammadAyeM calI AtI haiN| deza bhedase inake AcAra vicAra, khAnapAna Adi sampUrNa vyavahAroM meM bhI bheda par3a gayA hai / puSkaraNe brAhmaNoMkI jAti paJca drAvir3oMke antargata gurjaroMkI eka zAkhA hone se inakA bhI AcAra vicAra, khAnapAna Adi drAvir3oM hI ke anukUla calA AtA hai / parantu bahuta samaya taka nirjala deza meM nivAsa karane aura vahAMke rAjya karttAoM ke purohita, guru, musAhiba Adi hone se unake sAtha2 bahuta varSoM taka ApatkAlameM jahAMtahAM bhaTakate phirane Adi kAraNoM se tathA mugaloM ke zAsanakAla meM jaisakamera, jodhapura Adi meM unakA adhikAra ho jAne ke samaya unake atyAcArase logoM kA prANa bacAnAhI jaba mahA kaThina hI hogayA thA vaise samaya meM aisA kaThina AcAra nirvAhahotA na dekhake puSTimArga ( vallabhAcAryajI kI sampradAya) kI maryAdAnusAra anasakharI arthAt pakkA bhojana ( laDDU pUrI Adi ) dvijamAtra ke hAthakA khAne laga gaye / kintu sakharI arthAt kaccA bhojana (sIrA chapasI Adi) to apanI jAtivAloMke sivAya anya kisI brAhmaNa ke bhI hAthakA banAyA huA aba bhI nahIM khAte haiM / parantu kaI puSkaraNe brAhmaNa to aba taka bhI apanI pUrva maryAdAnusAra laDDU pUrI Adi pakkA bhojana bhI dUsaroMke hAtha kA banAyA * puSTi mArgake AcArya zrI gosA~IjI mahArAja bhI drAvir3a sampradAya maM ke tela brAhmaNoMkI eka zAkhA meM haiM aura puSkaraNe brAhmaNoMne bhI usI drAvir3a sampradAya ke gurjara brAhmaNoM kI eka zAkhA sindhI brAhmaNa hone se puSTimArga kA AcAra svIkAra kara kiyA hai| For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir huA nahIM khAte haiN| isIliye sampUrNa jAtiko bhojana karAnake samaya to-kyA kakSA aura kyA pakA-sabhI pakAma apanI jA. tivAloM hI ke hAthase banAyA jAtA hai| isa prathAke liye sampUrNa puSkaraNe brAhmaNoM ko bAlapana hI se bhojana banAne kI zikSA dI jAtI hai| isake uparAnta vivAha Adike samaya jAtimeM bA~Tane ke liye jo laDDU banAye jAte haiM to prathama ATeko kevala ghRta meM bhUna (seka) lete haiM / phira gur3ako bhI kevala ghRtameM galA lete haiN| pIche usameM ukta bhunA huA ATA milAke laDDU banA lete haiM / inameM tela vA pAnI Adi kucha bhI padArtha na milanese ye laDDu drAvir3a sampradAya ke anusAra phalavat grAhya hote haiM / isase bhI puSkaraNe brAhmaNoM kA prAcIna AcAra drAvir3a sampradAyake anukUla hone kA pUrNa patA lagatA hai| puSkaraNe brAhmaNoM meM sNskaar| dharma zAstroM kI AjJAnumAra isa jAtimeM bhI garbhAdhAnAdi saMskAra yathAvat kiye jAte haiN| jaise garbhAdhAna, puMsavana, sImantonnayana, jAtakarma, nAma karaNa, anna mAzana, cUDA kama, karNavedha upanayana, vedAdhyayana, samAvartana, vivAha Adi saMskAra ucita kALameM karate haiN| ina meM somantonnayana, jAta karma, cUDA karma, yajJopavIta, samAvartana, vivAha, aura antyeSTi ke samaya to apanI sAmarthya ke anusAra bahuta adhika dravya lagAte haiN| For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNoM meM vAnaprastha AzramI / isa jAti meM bhI Azrama dharmAnusAra bAnaprastha Azrama kA bhI pAlana karate Aye haiN| jaise jodhapurake caNDavANI jozI vRtti nArAyaNajI, purohita parazu rAmajI, baladeva RSi, boharA aNa. tarAmajI Adi bar3e tapasvI tejasvI va vacanasiddha mahAtmA ho gaye haiN| tathA aba bhI purohita rUparAmajI Adi kaI mahAzaya ukta Azrama kI zobhA bar3hA rahe haiN| puSkaraNe brAhmaNomeM sNnyaasii| vAnaprastha ke uparAnta kaI mahAzaya saMnyAsa bhI dhAraNa kara ke parama padako prApta hote haiN| jaise mattar3a jAtike eka puSkaraNe brAhmaNa saMnyAsa dhAraNa karane para 'mukhAnanda' nAma se prasiddha huye the| unhoMne sadehI kailAsa gamana karane ke liye 'kedAra kalpa' kI sAdhanA kiMI to unakA zarIra aisA dRr3ha ho gayA ki use ani bhI nahIM jalA sakatI thii| phira ve vadrikAzrama ho ke himAlaya kI ora Age bar3ha cale gye| jodhapura se kaI loga jo unake sAtha gayethe unheM ve bahuta dUra taka varapha para jAte huye dRSTi bhAye / phira parvata kI oTameM A jAne se nahIM dIkhe / una mukhAnanda svAmI jI kI vAgIcI tathA kuA Adi Azrama aba taka jodhapura meM puSkaraNe brAhmaNoM kI svAdhInatA meM bahuta varSoM se calA AtA hai| isI makAra jodhapura ke kAvajI nAmaka eka cacANI vyAsane bar3auda meM drAvir3a sampadAya ke eka pratiSThita saMnyAsI jI se saMnyAsa dhAraNa kiyA thA / taba phira ve 'acalA nandajI' nAma For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir se prasiddha huye / eka vizA jAti ke puSkaraNe brAhmaNa 'bhaumAnandajI' nAma se bar3e saMyamI huye the / ve mauna rakhate the / eka dina kisI mUrkhane una ke paramahaMsa pada kI parIkSA karane ke liye cUne ke per3e banA kara khilA diye aura ve prasannatA pUrvaka khA gye| kintu una ko kucha bhI bAdhA nahIM huii| isa bAta ko dekha kara vaha mUrkha bahuta ghabarAyA aura kSamA prArthanA kiMI / puSkaraNe brAhmaNoMkI kuliintaa| dvijoM meM uttama karma karane vAle to kulIna aura adhama karma karane vAle akulIna mAne jAte haiM / ataH puSkaraNe brAhmaNoM meM bhI kanyA vikraya Adi nindya karma karane vAle to akulIna aura na karane vAle akulIna mAnane kI prAcIna prathA hai / jisa kula meM pUrvokta nindya karmoM kA doSa nahIM lagA ho vaha kula to cAhe nirdhana hI kyoM na ho, yahAM taka ki kevala kuMkuma aura kanyA ke atirikta kucha bhI nahIM de sake, to bhI usa kula se kanyA lene dene kA sambandha prasannatA pUrvaka prAyaH sabhI puSkaraNe loga kara lete haiN| kintu jisa kula meM pUrvokta doSa laga gayA hoto phira usa se sambandha rakhane meM prAyaH hicakate haiN| itanA hI nahIM / kintu kaccha deza vAle to una ko apanI jAti se bhI pRthak jAti ( arthAt akulIna jAti ) samajhate haiN| aura una kI kanyA vyAi lAne vAle ko bhI dUsarI jAti kI kanyA vyAha lAne vAlA ( akulIna) pukArate haiN| isa prakAra jAti *isI vAta ko suna kara kitaneka anabhijJa mAravAr3I puSkaraNe brAhmaNa aisA khayAla karane laga gaye ki sacamuca hI kacchI puSkaraNe dUsarI jAti kI kanyA vyAha lAte hoMge / kintu yaha unakA kevala bhrama hai, kyoMki For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 prathA kI kaThoratA ke kAraNa puSkaraNe brAhmaNoM kI samagra jAti kanyA vikraya Adi duSkarmoM se bahudhA bacI huI hai / kacchI puSkaraNe jise dUsarI jAti kahate haiM vaha vAstava meM puSkaraNe brAhmaNoM se bhinna koI anya jAti nahIM hai aura na puSkaraNoMkI jAtise bAhara kiI huI jAti hai / kevala kanyAoMkA dravya le lenese unheM akulIna samajhakara dUsarI jAti kahate haiM, jisakA vRttAnta ya hai :---- kaccha dezake samIpa varttI hAlAra, macchukA~ThA, soraTa, goyalavAr3a, aura kAThiyAvAr3a Adi prAntoMke choTe 2 grAmoMmeM bAsu, heDAu (purohitoM ke saha gotrI ), kapilasthAliyA ( chA~gANI ), aura bor3A Adi nakha vAle. puSkaraNe brAhmaNoM ke ghara anumAna 100 / 129 hoMge unake sAtha kacchI puSkaraNoM kA roTI beTIkA sambandha sadAse calA AtA hai / parantu bAhara grAmoMmeM rahaneke kAraNa pichale thor3e samaya se unako vinA dravya diye kanyA - eM milanI durlabha ho jAtI dekhakara ve svayaM bhI lAcArana apanI bhI kanyAoM kA dravya lene laga gaye | isI liye unheM dUsarI jAti pukArane laga gaye haiM / parantu puSkaraNoMkI jAti maryAdAnusAra kanyAkA dravya lene vAlA jAti se bAhara kadApi nahIM ho sakatA / isI liye kacchiyoMne bhI kevala sampUrNa jAti bhojana ke samaya bIcameM lakar3I rakha deneke atirikta paraspara meM eka dUsareke bhojana Adi anya vyavahAroMmeM kucha bhI antara nahIM DAlA hai / itanAhI nahIM kintu AvazyakatA par3ane para unakI kanyAeM bhI vyAha LAte haiM / isase siddha hotA hai ki bIcameM lakar3I rakhanA bhI prArambha meM to kevala isI liye kiyA gayA hogA ki isa bhayase ye kanyA vikraya karanA chor3a deM, parantu antameM vaha prathAhI cala par3I hogI / para aise kanyAoMkA dravya lene vAle ine gine to sabhI samudAyoM meM pAye jAvege to bhI unakA itanA apamAna kahIM bhI nahIM kiyA jAtA jitanA ki kacchI puSkaraNoMne kiyA hai / For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSkaraNe brAhmaNomeM kanyA denekI prAcIna ruuddh'i| isa jAti vAle kanyAeM jina gotroM meM sadA se dete Aye haiM, prAyaH phira bhI kanyAeM unhIM gotroM meM dene hI meM apanA vizeSa gaurava samajhate haiM / isI prakAra kanyAeM jina gotroM kI sadA se lete Aye haiM, unhIM gotroM se phira bhI kanyAeM milane meM bhI apanA vizeSa saubhAgya samajhate haiN| arthAt kanyA sambandha meM jahAM taka ho sake navIna sambandhI karane kI apekSA prAcIna sambandhiyoM hI ko zreSTha mAnate haiM / isa liye isa jAti meM yadyapi kanyAoM kI kamI se to alabattA kisI 2 ko kanyA milanI durlabha ho bhI jAtI hai, tathApi isa prAcIna praNAlI ke kAraNa sAdhAraNataH pratyeka sAdhAraNa sthiti vAloM ko bhI kanyAeM mila hI jAtI haiN| puSkaraNe brAhmaNoM meM kanyA dene kI udaartaa| eka samaya jodhapura ke mahArAja zUrasiMhajI ke guru va musAhiva zrImAn nAthAjI vyAsa ko una kI strIne kahA ki apanI kanyA vivAha karane yogya ho gaI hai ataH aba isa kI sagAI kara ke zIghra vivAha kara denA cAhiye / nAthAjIne pUchA ki lar3akA nyAta patita pAvanahai, nyAtahI Akti kobhI sapAMkta kara sakatI hai| to phira unake sAtha khullama khullA roTI beTI kA sambandha rakhate huye bhI sampUrNa jAti bhojana ke samaya bIcameM lakar3I rakhanA aura unako dUsarI jAti kaha kara logoMmeM vRthAbhrama paidA karanA kacchI samudAyake puSkaraNe brAhmaNoM ko zobhA nahIM detA / ataH kacchI puSkaraNoMko cAhiye ki ve una grAmavAloM para dayA kara unheM isa apamAna se bacA ke mahAn yazake bhAgI baneM / For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 kitanA bar3A dekheM ! strIne apane rasoI karane vAle eka naukara ke lar3ake ko dikhA ke kahA ki itanA hI bar3A aura aisA hI svarUpa vAn honA cAhiye / nAthAjIne kahA ki bahuta acchA / eka dina strIne phira pUchA ki kyA koI lar3akA milA ? nAthAjIne kahA ki hAM mila gayA / strIne pUchA ki vaha kaunasA hai ? nAthAjIne kahA ki jisa rasoI karane vAle ke lar3ake ko tumane pasanda kiyA thA vahI to hai / isa bAta ko suna kara strI cupa ho gaI / taba nAthAjIne kahA ki yaha lar3akA apanI hI jAti kA hai, sundara svarUpa vAlA bhI hai, gotra tathA kula meM bhI apana yogya hai, aura tumane bhI isI ko pasanda kiyA thA / arthAt eka nirdhanatA ke atirikta aura koI hAni nahIM hai / aura isa hAni ko to tuma hI miTA sakatI ho / arthAt jitanI icchA ho utanA dhana de denA / aisA kaha ke apanI kanyA kI sagAI usI apanI rasoI banA ne vAle ke lar3ake se kara ke use vyAha dI / aura dhanAdi sampadA deke use bhI dhanADhya banA diyA / isI prakAra jaisalamera ke eka pratiSThita va zrImAn vyAsa jIne bhI apanI ' vAlI ' nAma kI kanyA eka rasoI karane vAle apane puSkaraNe nokara ko de dI thI / aise kaiyoMne hI kanyAeM dI haiM / parantu una purAnI bAtoM ko chor3akara abhI saM0 1931 meM hI jodhapura darabAra ke musAhiba zrImAn caNDavANI jozI haMsarAjajIne bhI apane putra AzakaraNa kI kanyA eka atyanta sAdhAraNa sthiti ke lar3ake ko de kara use bhI zrImanta banA diyA thA vicAra kA sthala ha ki kahAM to aise 2 rAjya mAnya zrI For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 117 mantoM kI kanyAeM aura kahAM atyanta hI sAdhAraNa sthiti ke lar3ake ? arthAt kanyAeM denemeM jaisI udAratA puSkaraNe brAhmaNoM meM hai vaisI syAt hI kisI jAti meM dekhane vA sunanemeM AI hogI / yadyapi aba aisI udAratA kA kucha 2 lopa honA sambhava hotA jAtA hai, tathApi aise udAroMkI aba bhI kamI nahIM hai; aura jo 2 aisI udAratA dikhalAte haiM unheM uparokta 'nAthAjI vyAsa ' kI upamA dete haiM / puSkaraNe brAhmaNoM meM sagAI kI zAstra maryAdA / kanyA kA dAna karane meM dharma zAstroM meM 2 karma mukhya mAne haiN| prathama to vAgdAna arthAt vacana se kanyA denA jise sagAI karanA kahate haiM / aura dUsarA karmadAna arthAt kanyA kA hathalevA pAta se jor3a ke pratyakSa kanyA denA jise vivAha karanA kahate haiM / sagAI pUrva kAla meM to vivAha ke samaya se thor3e hI samaya pahile karate the aura paJca drAviDa sampradAya vAle brAhmaNa to Aja taka prAyaH aise hI karate haiM / ataH puSkaraNe brAhmaNa bhI paJcadrAvir3oM meM ke gurjaroM kI eka zAkhA hone se usI prAcIna rUr3hi para calate haiN| kintu sagAI karane ke pahile jo kanyA dene kA vicAra sthira karate the ki hamArI lar3akI tumhAre lar3ake ko deMge, kAla pAke loka rUr3hi se usI ko sagAI pakkI huI mAnakara lar3akoM ke bApa lar3aki yoM ke liye gahanA kapar3A Adi dene laga gaye / parantu puSkaraNe brAhmaNa kanyA dene kA aisA vicAra sthira kara lene mAtra ko zAstrAnusAra sagAI honI nahIM mAnate isI liye vivAha se pahile lar3akI ke liye gahanA kapar3A Adi kucha bhI nahIM dete aisI avasthA meM yadi kisI kA pAhale kA vicAra badala jAye to apane 1 For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lar3ake lar3akI kI samAI pakkI nahIM bhI karate haiN| isa bAta ko dekha kara hI loga kahate haiM ki puSkaraNoM meM * sagAI chUTa jAtI hai / kintu aisA kahane kA mUla kAraNa kevala deza rUr3hei par3a jAnA .hI hai / vAstava meM puSkaraNoM meM sagAI zAstra maryAdAnusAra 'vAgdAna' ho jAne para hI pakkI samajhI jAtI hai| isa prakAra sagAI ho jAne para puSkaraNoM meM na to kabhI pahile hI chUTI hai aura na kabhI Age hI chUTane kI sambhAvanA hotI hai|| puSkaraNe brAhmaNoM meM zAstra maryAdAnusAra vAgdAna-sagAIkarane kI yaha rIti hai ki vivAha se 1 vA 2 dina pahile kanyA ke kuTumba vAle strI puruSa ekatra ho ke lar3ake vAle ke yahAM jAte haiM / lar3ake vAle bhI saba ekatra ho ke lar3ake ko gahane kapar3e pahinA ke ghara ke bAhara eka gaddI para viThalA dete haiN| phira vahAM para lar3ake aura lar3akI ke kula ke tathA ina donoM ke nanihAla ( nAnANe) vAloM ke kula ke gotra, pravara, veda, zAkhA dhAdi kA uccAraNa karAte haiM jisa se yaha nizcaya jAve ki sagAI kara le meM koI gotra to nahIM attktaa| isa ke pIche ina cAroM hI kuTumvoM ke arthAt lar3ake aura lar3akI ke bApa, dAdA, paradAdA, aura nAnA, para nAnA, lar3a nAnA ke nAma tathA donoM kI mAtAoM ke nAma pUche jAte haiN| jisase ki yaha nizcaya karanA hai ki tIna pIr3hI taka meM kisI prakAra kI akulInatA to nahIM hai . * nisa prakAra zAstra maryAdAnusAra vAgdAna honese pahile puSkaraNoM meM sagAI pakI nahIM samajhI mAtI usI prakAra zrImAlI brAhmaNoM meM bhI sagAI pako nahIM samajhI jAtI hai| For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 119 isake uparAnta java sagAI karanekA vicAra dRr3ha ho jAtA hai taba 'vAgdAna' (jise sampradAna bhI kahate haiM) arthAt kanyA dene kA saMkalpa kara dete haiN| tabhI sagAI pakkI huI samajha ke phira usI samaya lar3akI vAle lar3ake vAloMko milanI dete haiM / yaha isI suniyamakA pratApa hai ki puSkaraNe brAhmaNoM meM sagAI tathA vivAha sambandhI kisI prakArakA vAda vivAda rAjya taka kadApi nahIM jAtA hai| puSkaraNe brAhmaNoMmeM vivAhako zAstra mryaadaa| zAstra maryAdA jaise sagAI karane kI hai vaise hI vivAhakI bhI hai / ataH puSkaraNe brAhmaNoM meM vivAha bhI zAstra maryAdAnusAra hI hotA hai| vivAha sambandha meM Adhunika rUDhike anusAra na to praseka lar3ake lar3akI kI janma patrikA Adi milAte haiM aura na :seka lar3ake lar3akIke liye vivAhakA muhUrta hI pRthak 2 nikAlate haiM kintu pAraskara Adi gRhya sUtroM kI AjJAnusAra vivAha karane yogya zreSTa kAlameM apane2 grAmameM samayarapara kevala eka hI uttama muhUrta nikAla lete haiN| usa samaya vahAM kI jAti bharameM jitane vivAha honevAle hoM vesabhI usa ekahI muhUrtameM ho jAte haiN| hAM vivAhake kAryake pArambhaseleke vivAhakA kArya samApta hone takake vivAha ke aMgabhUta prayeka kArya ke liye zAstrakI AjJAnusAra pRthak 2 muhUrta avazya niyata karate haiN| arthAt vaise to vinA muhUrta ke to koI kArya nahIM karate, isaliye puSkaraNoM meM vivAha ho jAneke pIche bhI vivAhakA kArya samApta hone meM 15 / 20 dina laga jAte haiM / sagAI karanekA vicAra sthira kara lenese lagAke vivAha sambandhI samagra For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 kArya sampUrNa hone taka kA vivaraNa riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3ake tIsare bhAgake pRSTha 162 se lagA ke 180 taka (19 pRSThoM) meM vistAra se likhA gayA hai| ina saba kAryoM ke zAstra maryAdAnusAra honeke pramANa vistAra pUrvaka 'puSkaraNotpatti' nAmaka pastaka meM dikhlaaveNge| puSkaraNe brAhmaNoM meM sambandhiyoM ke paraspara prem| vivAha Adi ke samaya samvandhiyoM meM paraspara prema jaisA puSkaraNe brAhmaNoM meM sadAseM rahatA AyA hai vaisA syAt hI kisI aura jAtimeM rahatA hogA / isa ziSTAcArake liye puSkaraNoM kI jAti prasiddha hai| riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3ane bhI apane tIsare bhAgake pRSTa 162 meM inakI prazaMsA kI hai vahIM pAThakoM ko sunAne ke liye yahAM para likha detA hUM:: "puSkaraNe brAhmaNo meM vyAha zAdIke dastura bahuta sIdhe sAde haiM aura una ke Apasake vartAva bhI bahuta acche haiM jisa se bahuta kucha phAyadA nyAta saMbaMdhI hotA hai, aura isI saMbaMdhase inake vyAhoM meM kabhI koI jhagar3A vakheDA dUsarI kaumoM ke mAphika nahIM hotA, balki dutaraphA bahuta raMga aura pyAra rahatA hai| beTIkA bApa cAhe kucha na de to bhI veTekA bApa aura bhAI vagairA usakI tArIpha hI karate haiM ki ApakA kyA kahanA hai Apa to indra hokara hamAre Upara barase haiN| . "dUsarI umadA bAta yaha hai ki vyAha meM cAhe z2iyAdA rupayA kharaca kareM aura cAhe kama, magara bahuta kama hissA usakA For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 gaira kaumoM meM jAtA hai / kyoM ki jo dene dilAnekA dastUra hai, vaha saba apane hI lAgatI vAloM meM diyA jAtA hai, gaira koma nAI brAhmaNa bhATa vagairA ko, jaisA ki dUsarI kaumoM meM dastUra hai, nahIM diyA jAtA aura jo diyA bhI jAtA hai to bahuta kama / ___"sIsare, beTe vAlese rota yA vyauhAra lene kA dastUra nahIM hai| garIbase garIba ho vaha bhI kucha nahIM letaa| hAM jo koI gAMvoM meM kucha chupe corI le le to usako acchA nahIM smjhte| ___ "cauthe virAdarI vAle khuzI se hareka amIra garIba ke ghara barAbara bulAye se A jAte haiN| aura vahAM jo khAnA kama bhI ho to bhI thor3A 2 khAkara vAhavAha karake cale jAveMge, aura yaha bAta haragiz2a nahIM z2Ahira hone deMge ki khAnA nahIM thA yA kama thaa| __ "pAMcaveM janeU, vyAha aura unake jImana saba kauma kevAste harasAla eka hI dina aura eka hI muhUrta para mukarrara kiye jAte haiM, ki jisase garIba AdamiyoM kA nibhAva ho jAtA hai|" -*puSkaraNe brAhmaNoM meM satI hone kI prathA / __isa dezameM dvijoM (brAhmaNa, kSatriya, aura vaizyoM ) meM satI hone kI prathA paramparAse calI AtI hai / tadanusAra puSkaraNe brA. maNoM meM bhI satiyeM hotI AI haiM / jaise jodhapura ke caNDavANI joziyoM kI eka kanyA bohagajAtike eka lar3akeko vyAhI thii| eka dina rAtrike samaya vaha kanyA mamurAla meM rahane ke lie gii| kintu usakA pati (lar3akA) apane soneke sthAnakA dvAra bhItarase banda karake pahile hIse so rahA thA, isaliye lajjAke mArI patise dvAra na khulA ke rAtabhara kamare ke For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 dvArake pAsa bAhara hI sotI rhii| saverA hote hI yahato zIghra uThakara apanepAharako cliiNgii| auraudhara lar3akA uThakara tApI nAnakabAbar3ImeM snAna karane gyaa| vahAMva deva yogase usameM DUba gyaa| isako nikAlane ke liye dUsarA manuSya jala meM ghusA to vaha bhI DUba gayA / aise ekake pIche eka karake 7 manuSya DUba gaye / isa bAta ko daivakopa samajhakara pIche to logoMne aura kisIko bhI jala meM nahIM ghusane diyaa| kintu anta meM ve7 manuSya tomara ho gye| usa kanyA ke pati ke jala meM DUba maranekA samAcAra kanyA ke pIharavAloM ko pahu~cane se pahile hI usa kanyA ke hRdayameM isa vAtakI sphuraNA ho gaI thii| phira vaha kanyA snAna kara pavitra vastra tathA AbhUSaNa pahina ke 'satI' hone ko sasurAla meM A khar3I huI aura usa bALaka pati ke sAtha satI ho gaI / usakI chatrI jodhapura meM sivAnacI darvAz2eke bhItara hai; aura prati varSa usa tithiko unake donoM vaMzavAle vahAM para jAke utsava karate haiM / isa prakAra ludrabA, AzanIkoTa, jaisalamera Adi se leke jahAM 2 puSkaraNe brAhmaNoM kA nivAsa sthAna rahA hai vahAM 2 pukaraNe brAhmaNoM kI satiyoMpara kI kaI chatriye adyAvadhi vidyamAna haiM; aura unake vaMzatrAle unakI mAnatA karate haiN| itanA hI nahIM kintu una satiyoMne jora kArya karane kI manAI kI thI unakA 'yoM ko bhI Ajataka ve nahIM karate haiN| yahAM taka ki yadi ve kArya bhUla se bhI ho jA~ya tobhI unakA ku phala turanta jatalA detA hai / aise kaI satiyoM kA camatkAra Ajataka dekhane meM AtA hai| akavantaH jabase satI hone kI prathA isa deza meM rAjAjJAse banda karadI gaI hai tabase poche to puSkaraNoM meM bhI satI hone nahIM pAtI hai / For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 123 puSkaraNe brAhmaNoM kA nivAsa sthAna / inake pUrvaja bahuta prAcInakAla se sindha dezameM nivAsa karate the / UparI sindha deza kI 'Alora' vA 'Arora' nAmakI purI prAcIna rAjadhAnI vahAM ke rAjAoM kA mukhya sthAna, zikArapura jile meM ' zeharI ' vA ' rohar3I' nAmaka sthAnase 3 koza pUrva, sindhu nadIke purAne mArgake kinAre, mulatAna se bhI car3hI bar3hI thI / vaha uttara meM kAzmIra, pazcima meM sindhu nadI, dakSiNameM samudra, aura pUrva meM marusthala - inake madhya meM thI / puSkaraNe brAhmaNa vahAM ke rAjyakarttAoM ke vaMza paramparA ke purohita ( kulAcArya) honese usa 'Alora vA Arora purI' meM bhI adhikatA se basate the / * vikrama saMvat ke prArambha se 270 varSa pahile yUnAna deza ke bAdazAha 'sikandara' ne isa dezapara car3hAI kiI to prathama paJjAbake rAjAoM para jaya prApta karake phira sindhakI ora bddh'aa| usa samaya Alora * 'Alora' vA 'Arora' meM pahile yaduvaMziyoM kA aura pIche pa~vAroM kA rAjya rahA / ve donoM hI puSkaraNe hI brAhmaNoM ko apane purohita mAnate the / vahAM ke 'sAhira' nAmaka pa~vAra rAjApara phArasa dezakI senA car3ha AI to usake sAtha yuddha karake vaha rAjA mArA gayA aura usakA 'rAyazA' nAmaka putra gaddI baiThA | isase kaI pIr3hI pIche 'dAhira' nAmaka antima - bAra rAjA saMvat 774 meM IrAnake hAkima hijAja kI bhejI huI senA ke nAyaka muhammada kAsimake sAtha yuddha karake svarga sidhArA taba usakI rAnI va putra vadhU apane deza, jAti, va dharma ke mAnArtha prajvalita citA meM praveza kara gaI / For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke rAjAne, jisako yUnAniyoMne maisikanoja' karake likhA hai, sikandarake sAmane Ake usakI adhInatA svIkArakara lI / imame sikandara bhI prasanna ho ke Age calA gyaa| kintu isa prakAra kSatriya dharma se viruddha kAyaratA se eka videzI vijetAko zira jhukA kara apane ucca kulako kalaMkita kara denese rAjAke kulAcArya paNDitoM ( arthAt rAja purohita puSkaraNe brAhmaNoM) ne rAjAko bahuta dhikArA, jimase apane pUrvajoM ke AtmAbhimAnakA smaraNa ho Ane meM rAjAne sikandara kI senAko, jo vahAMpara rahI thI, mAra bhagAI / uma senAkA nA. yaka-pratinidhi zAsaka-'pIthina' bhAgakara sikandarake pradhAna senApati 'filipma' ke pAsa jAke bahutasI senA le ke pIchA AgayA / tathA isa bAtakA samAcAra pAke sikandarane bhI paanI senAmeM se bahutamI senA bheja dI / usake sAtha vaha rAjA bar3I vIratAse lar3ake anta vIra gatiko prApta huaa| usa yuddha meM vahAMke rahanevAle puSkaraNe brAhmaNabhI bahuta hI adhikatAse mAre gaye aura jo kucha zeSa bace ve mAravAr3a ko sImApara bhAga Aye jinakI santAna luvA Adi nagaro meM vasa gii| Alorake atirikta sindhake anyAnya rAjAoMne bhI isI prakAra sikandarase yuddha kiyA thA jisase krodhita hoke sikandarane vahAM para lAkhoM manuH jya katala karavAke mindha dezako smazAna bhUmi banA diyaa| usa samaya sindha deza mAno ekavAragI puSkaraNe brAhmaNoM se bhI zU. nyasA ho gayA thA / usa Alora nagarake yuddha ke samaya jo puSkaraNe brAhmaNa mAre gaye unameM anekoM kI striyeM satI ho gaI thIM jinakI chatriya saM01019 taka to vidyamAna thiiN| parantu usI va. For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 meM eka aisA bhArI bhUkampa AyA ki usa nagargako dharAzAyI banA deneke sAtha una chatriyoM kA bhI nAma nizAna miTA diyaa| kintu una satiyoM ke gauravako to vaha bhUkampapI nahIM miTA sakA, arthAt yadyapi una matiyoMko hue Aja 2236 varSa vyatIta ho gaye haiM kintu unake nAmake gIta puSkaraNoM meM usI prAcIna sindhI kahIM Ajataka bhASAmeM gAye jAte haiM, jinake sunanese una satiyoM ko mahimAke sAtha puSkaraNe brAhmaNoke mAcIna nivAsasthAna 'Alora' purIkA bhI smaraNa ho AtA hai| isa samaya puSkaraNe brAhmaNoMkA nivAsasthAna (1) sindha, (2) kaccha, (3) gujarAta, (4) khAnadeza, (5) paJjAba, (6) dyATa, aura (7) mAravAr3a hai| inhIM dezoMke kAraNa inake sAta samudAya banagaye haiN| (1) karAcI. haidarAbAda (sindha), zikArapura, nagaraThaThA, sakkhara, TaNDA, nAsarapura, khairapura, rohar3A, syAhabandara, sehavaNa, Adike sindhI; (2) mA~DavI, lakhapata, nArAyaNa marovara, AzApura, bhuja, aMjAra Adi ke, tathA kAThiyAvAr3a ke porabandara, jAmanagara, khammAliyA Adi ke, tathA pacchu kA~ThA, soraTha, golavAr3a Adike ye sabhI kacchI; (3)pATana, ahamadAbAda, baDaudA, aura sUrata Adike gujarAtI; (4) burahAnapura, vIjApura. jalagA~va dharaNagA~va, aura amarAvatI Adike khAnadezI; (5) lAhora, mulatAna, mUnAbAda, bahAvalapura, vana, DerAimamAilakhA~ aura DerAgAz2IkhA~ Adike paJjAbI; (6) umarakoTa, miDI, chA. charA, aura celAra Adike dhATI; aura(7) jaisalamera, vikkUpura, pokaraNa, phalodhI, jodhapura, pAlI, nAgaura, mer3atA, bIkAnera, ajamera, kRSNagar3ha, aura jaipura Adike mAravAr3I samudAyake haiN| For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - yadyapi deza bhedame inake samudAya to pRthakara ho gaye haiM ta. thApi ina sabake AcAra vicAra, khAna pAna Adi sampUrNa vyavahAroM meM apanI 'drAvir3a sampadAya' ke anukUla jAti maryAdA jo inake prAcIna nivAsasthAna sindha dezameM tho usI maryAdAkA pAlana aba bhI sarvatra hI ekahIsA hotA hai| isI liye ina saba meM paraspara eka dUsareke sAtha bhojana vyavahAra rakhane meM to koI bhI Apatti nahIM karatA hai| hAM bahuta dUra dezoMke kAraNa Ane jAne meM amuvidhA tathA ApasameM paricaya na rahanese khullama khullA kanyA dene meM alabattA saMkoca karane laga gaye haiM (jaisAki anyAnya brAhmaNoM meM bhI hotA hai| kintu vicAra karake dekhA jAye to parokSa rupase to kanyA dene lene kA vyavahArabhI sabhI samudAyoM ke sAtha sadAse calA AtA hai / jaise:___mindhiyoMkA kacchI, paJjAvI tathA ghATiyoM ke sAtha; kacchi. yA sindhI, gujarAtI, khAnadezI tathA dhATiyoMke mAtha; gujarA. tiyoMkA kacchI, sindhI tathA khAnadeziyoMke sAtha; khAnadeziyoM kA gujarAtI, kacchI tathA sindhiyoM ke sAtha; paJjAviyoM kA sindhiyoMke sAtha; dhATiyoM kA sindhI, kacchI tathA mAravAr3iyoM ke sAtha; aura mAravAr3iyoMkA dhATiyoM ke sAtha kanyA dene lanekA ____ * puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti maryAdAnusAra eka to hatyArA ( manuSya mAranevAlA) aura dUsarA nAlabhraSTa ( madyamAMsa Adi abhakSya khAnevAlA vA a. nya jAtike sAtha bhojana karanevAlA ) jAtimeM nahIM raha sakatA aurana usake sAtha jAtikA kucha sambandha hI rahatA hai / jaise:-mAravAr3ameM kabUtara khAnevAle aura pajAbameM DerAgAjIkhAke AsapAsake sindhu puSkaraNe kahalAne vAle pu. karaNe jAti maryAdAkA ullaMghana kara denese jAtise pRthak kara diye gaye the mo unakI santAna bhI Ajataka jAti se bAhara hI hai| For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 sambandha prAyaH hotA hI hai / yadi yaha bIcakA bheda nikAla kara saba ke sAtha ekasA vyavahAra pracalita kara diyA jAye to puSkaraNoM ke liye kyA hI uttama ho| puSkaraNe brAhmaNoM kI sthiti / brAhmaNoMkA mukhya bhUSaNa santoSa hai| puSkaraNe brAhmaNa bhI sadAse santoSI tathA nispRhI (nirlobhI) hote Aya haiM / saikar3oM varSa pahile jaba inake pUrvaja sindha deza meM nivAma karate the taba vahAM kI pradhAna nagarI va inake yajamAna rAjAoM kI pradhAna ra. jadhAnI 'Alora' vA 'Agera' meM bhI adhikatAse vamate the| vahAM ke sabhI manuSya 125 varSa se bhI uparakI Ayuke vRddha hone para bhI haSTa, puSTa aura baliSTa hote the| yaha saba unake brahmacarya aura niyamita rUpase jIvana caryA nirvAha karane kA phala thA / vahAMke yuvA puruSa apanA saba kArya apane hI pauruSake sAtha sampAdana karate the| unheM kisI sevaka (naukara) ke sahAre jIvana bitAne ko dhAna ( Adata ) vA AvazyakatA nahIM thI, aura isIliye usa deza meM dAsa dAsI (gulAma ) banAne kI prathA nahIM thI / * vedha ghokA bhojana adhika karate the| ve bar3e dUra darzI va deza kALake pUrNa jJAtA hone se sabake bhale meM apanA bhalA samajhane the| ve jAti maryAdA ke bhI aise pakke the ki sAdhAraNa se sAdhAraNa niyamakA bhI ullaGghana nahIM karate the / usa deza meM dIvAnI mu. * isa samaya bhI puSkaraNe brAhmaNoM meM rAjya kulAcArya-purohita vA guru tathA rAjya musAhiba Adi rAjya mAnya va zrImantoM kI kamI nahIM hai, tathApi inake yahAM dAsa dAsI (gole golI) rakhane kI prathA nahIM hai| - - For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahamoMke phaimala karane ke liye adAlateM rakhane kI AvazyakatA nahIM thii| kevala jaghanya apagoM (upadravoM)ko jA~ca ke liye kucha paJca niyatathe / ve dhana ko bhI saMgraha karanekI apekSA paropakArI kAryoM meM lagA dene ko uttama maantethe| vaha deza sone aura cA~dI kI khAnoM se khAlI nahIM thA, parantu ve ina dhAtuoM ko bahu mU. lya jAnate huye bhI inakA vyavahAra zArIrika zakti kI unnatike liye bAdhaka honase inako chUne bhI nahIM the| jisake kAraNa svajAti meM rAjya mAnya zrAmantoM aura sAdhAraNa logoM meM vivAha Adi ke samaya kucha bhI bheda pratIta nahIM hotA thA / * ityAdi puSkaraNe brAhmaNoM meM jAti sambandhI kisI bhI prakAra kA mukadamA kabhI bhI rAjyameM nahIM le jAte haiM, kintu ye use apanI jAti hI kI paJcA yatase nipaTA lete haiN| *isa samaya bhI puSkaraNe brAhmaNoM meM zrImanto kI kamI nahIM hai aura na sone cA~dI ke gahanoM hI kI kamI hai / tathApi putra vadhUko vivAha ho mAneke pIche to cAhe sahasroM hI kA gahanA bhalehI pahanAdeM kintu vivAha ke samaya prathamahI prathama to prAcIna rItyanusAra eka to 'pahAvITI' nAmaka cA~dI kI aMgUThI aura eka 'phUlaghUvara' nAmaka zira meM gUMthanekA cA~dIkA phUlayehI do choTe se ga ne dete haiM, aura jinakA mUlya bhI / -) pAMca Ane se bhI kama hI hotA hai / ataH aisI samRddha zAlinI homepara bhI isa jAti meM itane kama mUlyake kevala cA~dI ke gahane jo prAcIna sindhI bhASA ke nAmavAle hai-dekha kara kyA yaha nizcaya mahIM hotA ki inake pUrvaja sonA cA~dI Adi bahu mUlya dhAtuoM ko chUne bhI nahIM the / jisase vivAha Adi meM rAjyamAnya zrImantoM aura sAdhAraNa logo meM kucha bhI bheda pratIta nahIM hotA thA / For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAra ke aneka zubha guNoM se to vibhUSita aura IrSA, dveSa, a. pimAna, mithyA pakSAta Adi avaguNoM se ve rahita the| vikrama saMvat ke prArambhase 270 varSa hile yUnAna dezake vAdazAha sikandarane isa sindha deza para bhI car3hAI karake vahAMkA rAjya naSTa kara diyA thaa| usa samaya ke vahA~ ke nivAsiyoM ke pUrvokta guNoM kI saccI mahimA mikandara ke sAthI yUnAnI itihAsa lekhakoMne bhI bar3e Ananda aura Azcaryajanaka zabdoM meM kI hai, jise Aja 2236 varSa vyatIta ho / gaye haiM yadyapi itane adhika samaya meM bahutasA parivartana bhI ho gayA hai, tathApi yUnAnI itihAsa lekhakoM ke kathana kI satyatA ke kaI pramANa isa jAtimeM aba taka pAye jAte haiN| unhIM guNoMkI vidyamAnatAka liye isa jAtikI mahimA 'riporTa marduma zumArI rAjya mAravAr3a ke pAgato. sare ke pRSTha 162 meM bhI vistAra se kI hai (dekho isa pustaka kA pRSTha 120 vaaN)| jAti maryAdAkI prAcIna surItiyoM ke pAla nakI AvazyakatA / yAtrA karanevAle loga apane muvidhe ke liye bahutame logoM kA saMgha (mayUha) banAke yAtrA karate haiN| usa saMghake prazana (AgIvAna) yadi dhanADhya loga hoM to usa saMghakI vizeSa zobhA dIkhatI hai| usa saMghake niyama bhI aise sIdhe sAde banAye gaye haiM ki jisase azakta logoMkA bhI sukha pUrvaka nirvAha ho jAtA hai / saMghake pradhAnoM meM akele hI Age bar3ha jAnekI sAmarthya hone para bhI ve apane saMghake anya sarva sAdhAraNa logoM ko pIche For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 chor3akara Apa akele Age cale jAnA nahIM cAhate haiN| yahAM taka ki koI vizeSa azakta ho jAve to use bhI apane sAtha nivAha lete haiM | parantu yadi usa saMgha ke pradhAna sarva sAdhAraNa ko bocahI meM chor3akara Apa akele apane meM sAmarthya honese Age cale jAveM to usa saMgharSe bar3I khalabalI maca jAve aura una saMgavAloMko bhI lAcArana unake pIche 2 bhAganA par3e / parantu sarva sAdhAraNa meM ghanADhyoM kIsI sAmarthya na rahane ke kAraNa bahuta bhAgane para bhI anta taka ve unake barAbara nahIM pahu~ca sakate jimase bena tau idhara ke rahate haiM aura na udhara ke / usa samaya saMghake pradhAnoM kI to mahAn apakIrti aura sarva sAdhAraNa ko atyantya kleza bhoganA par3atA hai / ThIka vaimI hI dazA jAti samUhoM kI bhI hai| kyoM ki jAti samUha bhI to eka prakArase saMsArarUpI mahAyAtrA kA saMgha hai; aura jAti meM ke dhanADhya loga usake pradhAna ( AgIvAna ) haiM; aura jAti maryAdAkI surItiyeM usa saMgha meM ke sarva sAdhAraNa tathA azakta logoM ke nirvAha honekI niyamAvalI hai. / pahile ke dhanADhyoM meM isa samaya ke ghanADhyoM kI apekSA adhika sAmarthya rahane para bhI ve loga sarva sAdhAraNa ke saMghameM rahane hI meM apanA gaurava (baDappana) samajhane the| parantu mahAn va atyantya kheda hai ki Ajakala ke kitaneka avicAravAna dhanADhya loga Age poche kA kucha bhI soca na karake kevala apano zrImantAIkI nakalI zobhA dikhalAne aura faz2Ula qharcI karane vAloM me thothA nAma pAne kI AzA meM sarva sAdhAraNa kA saMgha chor3akara Apa Age bar3ha jAte haiM; arthAt vivAha Adi ke samaya jAti maryAdAkI mA cIna surItiyoM kA ullaMghana kara dete haiN| aura sarva sAdhAraNa meM For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 unakI barAbarI karanekI sAmarthya na honeparabhI unakobhI lAcArana unhIM kI dekhAdekhI karake bahuta kleza uThAnA par3atA hai| una kohI nahIM kintu antameM svayaM una dhanADhyoM tathA unakI santAnako bhI atyanta kaSTa sahanA par3atA hai| yahAM para kSamA mA~gakara yaha kaha denA anucita na hogA ki puSkaraNoM meM vivAha Adi ke samaya prAcIna murItiyoM kA anAdara karane vAloM meM to vizeSa zUravIra jodha. pura kI nyAta aura prAcIna murItiyoM kA kisI kadara aba taka bhI pAlana karate rahanevAloM meM vizeSa dhanyavAda ke bhAgI jaisalamera kI nyAta mAnI jAtI hai| yadi sabhI jagaha jaisalamera hI kI nyAta kAsA pravandha dRr3ha banA rahA hotA to isa jAti ke liye vayA kucha kama saubhAgya kI bAta thI ? vizeSa hI vicAra kA sthala hai ki jisa samaya aisI sIdhI sAdI rItiyeM calAI gaI thIM usa samaya dhana sa ha rakhane kI utanI AvazyakatA nahIM thI jitanI ki isa samaya hai kyoMki pa. hile jisa bhAvasa anna milatAthA aba usa bhAva indhana-valItA (lakar3I chAne)-bhI nahIM milatA hai, pahile jima bhAva meM dho milatA thA aba usa bhAvase dUdha bhI nahIM milatA hai, pahile ji. tane meM kapar3e banatethe aba utane meM silAI bhI nahIM sajhatI hai| ata: eka ora to isa prakArakI maha~gAI hotI jAtI hai aura dUmarI aura AmadanI meM bhI kamI hotI calI jAtI hai / tisapara bhI turga yaha hai ki Ajakala kI nakalI zobhA ke liye dina dUnI aura rAta caugunI fajUla kharcI bhI barAbara bar3hatI hI jAtI hai| parantu - *yahAMpara koI aisA qhayAla na karaleM ki pahile itanA dravya nahIM thA tabhI, aisI 2 kRpaNatA ( kaMjUsI ) kI rItiyeM calAI hogI / kintu aisA For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sara pIchese aime phajUla kharcI karanevAloM hI ko nahIM kintu unakI santAnako bhI kaise 2 kaSTa bhogane par3ate haiM ve kisI se bhI chipe huye nahIM hai / phira bhI isa para dhyAna nahIM denA kitanI bhUla hai ? para kisI kavikA kathana hai ki: 1 botI tAhi visAra de, Age kI sudha lepa | jo bani Ave sahaja meM, tAdI meM cita deya // arthAt jo bAta bIta cukI usakI cintA chor3akara Age ke liye ucita prabandha karanA hI buddhimAnoM kA kAma hai / ataH svajAti ke zubhacintaka mahAnubhAvoM va rAjyamAnya zrImantoM, vidvAnoM, tathA vRddha puruSoM Adi paJcoM ko cAhiye ki vinA vilambake pracalita kurItiyoM kA to saMzodhana * aura prAcIna surItiyoM a qhayAla karanevAle yadi eka hI vAtapara dRSTi DAleMge to unakA yaha bhramastrayaM hI dUra bhAga jAvegA ki pahile itanA dravya nahIM hotA to lakSa bhoja, zeSa bhoja ( sahasra bhoja ) Adi kAryoM meM kyoM kara asaMkhya dravya lagA sakate the ? aura nAdhAjI vyAsa jaise mahAnubhAva kyoM kara lakSoM hI rupaye paropakArI kAryoM meM dharmArtha lagAkara apanI aTala kIrtti chor3a jA sakate the! isase nizcaya hai ki ve surItiyeM dhanake abhAva vA kaMjUsI Adi se nahIM kintu sarva sAdhAraNa ke bhale ke liye bar3I buddhi mAnI se banAI gaI thIM / * jodhapura meM kalloMne apane kuTumba ke liye eka 'vivAha prabandha niya mAvalI' banAI hai| jaba vaha bana rahI thI taba AzA kI gaI thI ki isake bana jAne se anyAnya loga bhI ise svIkAra karaleMge jisa se sarva sAdhAraNa kA nirvAha bhale prakAra se ho sakegA / parantu vaha AzA niyamAvalI jaisI cAhiye vaisI nahIM banI isase vaha kevala mAnamI AzA hI huii| isa niyamAvakIko sarva sAdhAraNa ke upayogI na kahakara yadi apavyaya karanevAle dhanADhyoM ko apakIrtise bacAneke liye DhAla kahadeM to bhI anucita na hogA | For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kA pAlana karanekA ucita va dRr3ha prabandha kara deM jisase isa jA. tikI mahAn kArti sadAkAla banI rahe / isake uparAnta sarva sAdhAraNa logoM ko bhI cAhiye ki ve bhI adUra darzI dhanADhyoM kI dekhAdekhI unake pIcha 2 na bhAge kintu apane saMghake samUha hI meM dRr3ha bane raheM tAki Age bar3hanevAle dhanADhyoM ko bhI apanI bhUla para pazcAttApa karake Apake saMghameM pIchA laiTa AnA pdd'e| mere likhane kA tAtparya yaha nahIM hai ki koI dhanyADhya loga vivAha Adi ke samaya dhana qha hI nhiiN| ve avazya qharce parantu apanI asalI sAyAnumAra isa prakArase qharce ki jisase prAcIna surItiyoM kA bhI pAlana ho sake aura dhana kharcanevAloM kA bhI pIche se pachatAnA na pdd'e| aisA karane se dhanADhyoM kI bhI kIrti bar3hegI aura sarva sAdhAraNa ko bhI kaSTa bhoganA na pdd'egaa| isake atirikta yadi Apa sacamuca dhana kharcanekI sAmarthya hai to sva jAtikI unnati ke liye vidyAlaya, auSadhAlaya, anAthALaya, vidhavAzrama, Adi aise 2 paropakArI kAryoM meM kharca jisase ki ApakI nirmala kIrti sarvadA camakatI rhe| isI prakAra pichale thor3e se samayase vivAha zrAdi ke samaya azubha tathA gande zabdoM se dUSita gAliyeM (sITane ) gAne kI jo ku prathA cala par3I hai usakA bhI ucita prabandha hone kI parama AvazyakatA hai| kyoMki hamAre dharma zAstroM meM pratidinakI bolacAla meM bhI azubha zabda bolane kI sakhta manAI ki.I hai| isIliye koI vastu khuTa jAya to 'khUTa gaI' nahIM kahate kintu 'badhai hai aisA kahate haiM, dIpaka bujha jAya to 'bujhagayA' nahIM ka For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ite kintu 'bar3A ho gayA' vA 'rAja ho gayA' kahate haiM, cUr3I TUTa jAya to 'TUTa gaI' nahIM kahate kintu vadhara gaI' vA 'bar3I ho gaI kahate haiM, darvAnA banda karaneko 'banda karanA nahIM kahate kinta 'maMgala karanA' vA sabhIr3a karanA' kahate haiM, yahAM taka ki manuSya mara jAve to 'mara gayA' nahIM kahate kintu 'pIchA ho gayA' kahate haiM / jaba ki aise sAdhAraNa kAryoM tathA mRtyu jaise amaMgalIka avasaroM meM bhI eka bhI azubha zabda uccAraNa nahIM karate haiM to phira vivAha jaise atyanta zubha tathA maMgalIka kArya ke samaya sahakhoM azubha zabdoM se labAlaba bharI huI gandI gAliye ( sIThane) gAnA kitanA hAnikara hai ? ..sambandhiyoM kI ThaThA masakharI karane kI prathA to bahuta mA. cIna kAla meM bhI thI parantu vaha isa samaya kI bhAti dUSita nahIM thI jisake pramANa meM udAharaNa svarUpa sindhI bhASAkI eka gA. lIkI Tera yahA~ likhatA hUM jo ki puSkaraNe brAhmaNoM meM vivAha Adi ke sapaya rasamake taura para Ajataka gAI jAtI hai / vaha yoM hai:-"iyarI joya bakhANIve" arthAt hamAre sambandhI (sa: gojI) kI strI kI logoM meM prazaMsA huI hai| isa gAlIke pratyakSa artha meM to unakI strIkI tArIfa hI hai kintu isIkA vyaMga artha masakharI kA kAma de jAtA hai / ataH kahAM to aisI 2 paradekI prAcIna gAliye aura kahAM AnakalakI pracalita dUSita aura khullama khullA azlIla gAliyeM ? ataH aisI 2 kuprathAoM para bhI dhyAna dene kI parama AvazyakatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAna2 meM jAti sabhAoMko aavshyktaa| Apa jAnate haiM ki isa samaya jisa prakAra kisI uddezyase sabhA sosAiTiyeM banAI jAtI haiM usI prakAra pUrva kAla meM jAtiyeM banAI gaI thiiN| ataH anyAnya jAtiyoM kI bhA~ti brAhmaNoMmeM puSkaraNe brAhmaNoM kI jAti bhI mAcIna kAla kI eka sabhA hai arthAt puSkarage brAhmaNa mAtra to usake sabhAsad aura jAtimeM jo paJca, caudharI, cohaTiyA Adi haiM ve usake mukhya sabhAsada haiM / isa jAti maryAdAkI aikyatA se be paraspara sahAnubhUti rakhate the jisase isa jAtikI aneka zubhakAmanAeM pUrNa hotI thiiN| parantu isa samaya kitaneka logoM ke parasparakI IrSA, dveSa, abhi. mAna, Adise eka dUsare ke viruddha mithyA pakSapAta karane laga - jAnase unakI paJcAyateM prAyaH zithila ho gaI ( DhIlI par3a gaI) haiM jisa se isa jAtikI jo hAni ho rahI hai vaha kisI buddhimAnse chipI huI nahIM hai / ataH isa hAni ko rokane ke liye una paJcAyatoM ko pocho dRr3ha (maz2abUta ) banAne ke nimitta samasta puSkaraNoM ko cAhiye ki isa jAti kA jahAM 2 nivAsa sthAna hai vahAM 2 'puSTikara hitaiSiNI' sabhA sthApita kara deM (jaisI ki pahile jodhapura meM sthApita kiI gaI thii)| aura nyAta meM jo sadAse paJca mAne jAte haiM unhIM ko to sabhAke mukhya sabhAsada tathA sabhAkI unnati cAhane vAloM ko sahAyaka sabhAsad banAveM aura puSkaraNe mAtra to sadAbhe isa sabhAke sabhAsada bane hI huye haiN| isake uparAnta jahAM 2 nyAta ke ghara adhika ho vahAM2 pra. tyeka khA~pa 2 ko bhI ekara zAkhA sabhA banA ( jaisI ki jo dhapurameM kalloMne 'sidbhukula bhUSaNa' nAmakI zAkhA sabhA banAI hai| For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 isa prakAra prabandha karane para jAti meM puna: aikyatAkI vRddhi dvArA paraspara eka mare ke sAtha mahAnubhUtikA pacAra hogA jisase jAtikI unnati hone meM hA eka prakArakI sahAyatA milegii| parantu sAthameM yaha bhI dhyAna rahe ki kevala nAma mAtrakI sabhAeM sthApita karanehIse to unnati nahIM ho jAyagI kintu unnati to usa sabhA dvArA udyoga karane hoMse hogii| AzA haiki Apa mere isa nivedana para avazya dhyAna de ke dhanyavAda ke pAtra baneMge kyoMkisa jAto yena jAtena yAti vaMzaH samunnatim / parivartini saMsAre mRtaH ko vA na jAyate // vaise to yahamasArahI parivartana zIla hone me isa meM janma lene vAle sabhI eka na eka dina avazya hI mRtyu ke mukha meM cale jA. veMge, parantu ima meM janma lenA sArthaka unhIM mahAnubhAvoMkA hai ki jinake janma lene se svajAti kI unnati ho sake jisase unakA nAma to mRtyu ke mukha meM na jAve arthAt usa kIrtike sAtha unakA nAma amara ho jaave| Ajakala aMgreja sarakAra ke zAntimaya rAjya meM jabaki sa. masta jAtiyeM apanI unnati karane meM jIjAnase pravRtta ho rahI haiM, aise uttama samaya meM sadAse unnati karanevAlo puSkaraNe brA. hmaNoM kI jAti gAda nidrA meM sotI rahe yaha kyA kama lajjAkI vAta hai ? ataH samasta puSkaraNe brAhmaNoM ko cAhiye ki vinA vilamba ke svajAti kI unnati ke kArya sAdhana meM zIghra pravRtta ho jAye tAki isa jAtike unnata zola pUrvanoM kI mahAn kItti kA gaurava sadAkAla banA rahe / For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 137 puSkaraNe kahalAnekA zAstra pramANa / skanda purANAntargata zrImAlakSetra mAhAtmbase uddhRta / skanda purANAntargata zrImAla kSetra mAhAtmyakI kathA kaI adhyAyoM meM varNita hai / jisa meM zrImAlI aura puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvajoM kA vRttAna bhI hai| usameM se puSkaraNe brAhmaNoM kA saMkSipta vRttAnta 'puSkaraNopAkhyAna' nAmaka pustakameM ekatra kiyA gayA hai| usI prakAra maiM bhI usI zrImAla kSetra mAhAtmyakI kathA meM ke pRthak 2 sthaloM se puSkaraNe brAhmaNoM ke sambandhakI kathA ke thor3ase cune huye mukhya2 zloka sArAMza abhiprAyArtha sahita yahA~para likhatA hUM jisase puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvaja sindhI brAhmaNoM ke puSkaraNe kahalAye jAne laganekA kAraNa vidita hogaa| skanda uvAca / deva deva punarvRhi bhUbhAgaM kiJciduttamam / yatra brahmAdayo devA vasiSThAdyAstapodhanAH // krIDanti mAtaraH sarvAH kumAraiH saha yatra ca / eka samaya skanda ( svAmi kArtika ) ne zrI mahAdevajI se kahA ki he devAdhideva ! isa bhUmipara jahAM brahmAdi devatA, va. siSThAdi tapasvI, aura kumAroM ke sAtha mAtR devatA bhI krIr3A karatI haiM usa uttama bhAga kA varNana kiijiye| mahAdeva uvAca / sAdhu pRSTaM tvayA vatsa bhAgaM zreyaskaraM bhuvaH / pravakSyAmi yathAvattvaM zRNuSva gadato mama // For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 138 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayodhyA'dhipatiH zrImAnAsIdatulavikramaH / yuvanAzvasuto rAjA mAndhAteti zruto bhuvi // dRSTimArgAdevamunirvasiSThaH saha bhAryayA / tamarcAdibhirabhyarcya kAkutsthakuladaivatam // praNipatya mahopAlaH kRtAJjalirathAbravIt / mahAdevajI kahane lage ki eka samaya ayodhyAdhipati yu. vanAzvakA putra 'mAndhAtA' nAma bar3A pratApI rAjA vasiSTha muniko arundhatI sahita Ate dekhake praNAma pUrvaka unakI pUjA karake namratA sahita kahane lagA / bhAndhAtovAca / yataH prApto'si bhagavan pradezAnmunivatsala // tannivedaya meM sarva zravaNA hosmi cenmune || mAndhAtA pUchane lagA ki he mahAmune Apa jisa sthAna se mere ghara padhAre haiM vaha sthAna, yadi maiM zravaNa karane yogya hoUM to, mujhe kahiye / vasiSTha uvAca / arbudAraNyamatulaM tIrtha koTisamanvitam / zrutaM yadi bhavedrUpa pRthivyAM pAvanaM param // yatprasAdena padmAyAH paJcakozapramANataH / zrImAla kSetramityAsIdvizrutaM bhapa bhUtale // rAjA kA prazna sunake maharSi vasiSThajI kahane lage ki rAjA tumhAre sunanemeM AyA hogA ki pRthvI meM karor3oM tIrthoM se yukta For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pavitra arbudAraNya hai / vahAM lakSmIjI kI kRpAse pA~ca koza ke ghere meM zrImAla nAmakA kSetra prasiddha huA hai / kyoM ki:purAbhUgoH samutpannA khyAtA zrIH kila bhUmipa / advaitarUpiNI kanyA pravuddhA'mbujalocanA // azra kamalasamnavAnuyogAt / / kRzAnau jvalati sati snaatnH| devo bhRguduhitUpANi puNDarokama saha manasA saMgRhItavAnozaH / / usa kSetrameM lakSmIjIne bhRgu RSi ke gRha meM kanyA kA rUpa dhAraNa kiyA thA jisakA vivAha zrI bhagavAna ke sAtha huaa| zrIruvAca / imAM bhUmi pradAsyAmi brAhmaNebhyaH samAditA / atrAMzena mamaivAstu nivAsaH zAsvatI samAH // usa vivAha ke anta meM zrIlakSmojIne zrIbhagavAn se kahA ki maiM yaha bhUmi brAhmaNoM ko deke eka aMza se bahuta samaya taka yahAM nivAsa karanA cAhatI huuN| zrI bhagavAnuvAca / ityAkhyAya caturbAhuravocat svagaNAn bahan / ye kecinmunayaH santi teSAM putrA yazasvinaH // puNyakSetrezvaraNyeSu grAmeSu nagareSu vA / tAnAnayata sampUjya RSiputrAn suvarcasaH // For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasiSTha uvAca / vizvakarmANamAhUya provAcedaM vacastavA // atra saudhAni divyAni kuru kssiprmtndritH|| - isa vAsako sunakara bhagavAnne deza 2 ke tIrthoM, araNyoM, nagaroM, va grAmoM se brAhmaNoM ko lAne ke liye apane dUta bheje aura vizvakarmA ko eka bahuta sundara nagara banAnekI AjJA dii| zriyamuddizya mAlAbhirAvRtA bhUriyaM suraiH // tataH zrImAlanAmnA tu loke khyAtamidaM puram // lakSmIjI ke uddezyase devatAoM ne usa kSetra ko mAlAoM se vyApta kara diyA / isaliye vaha nagara zrIpAla nAmase prasiddha huaa| .AzramebhyaH samAninyurmuni putrAn suvrcsH| sarve vedavratasnAtAH kutadAraparigrahAH // ve bhagavAn ke dUta aneka tIrthAzramoM se veda jAnane vAle, vrata karane vAle aura vivAha kiye huye muni putroM ko striyoM sahita le aaye| AgataM saindhavAraNyAdrAjan paJcasahasrakam / munInAM vedavettRNAM brahmavidyAvizAradAm // una meM veda aura brahma vidyAke jAnanevAle 5000 brAhmaNa sindha ke araNya se bhI Aye / For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasiSTha uvAca / vayovRddhaM tapovRddha vidyAvRddhaM tapodhanam / gautamaM te puraskRtya somapAH samupAvizan // isa prakAra ekatra huye brAhmaNa vayovRddha, tapovRddha, aura vi. dhAvRddha tathA tapasyArUpI dhanavAle gautama RSiko Age karake A baitthe| brahmovAca / paJcAzadiha sarveSAM sahastrANi dvijanmanAm / . yaM vetsi varameteSAmadhaM tasmai kuru prabho // una brAhmaNoM ke samUha ko dekhake brahmAjI viSNu se kahane lage ki yahAM 50000 brAhmaNa ekatra huye haiN| ina meM se Apa jise zreSTha mAnate haiM usI ko argha pradAna (pUjA) kIjiye / zrI kaNTha uvAca / arghameSAM hi sadvRttamarghameSAM hare kulam / tadamoSu varaM matvA dadasvarghamaghokSaja // isI prakAra mahAdevajIne bhI viSNu se kahA ki argha hI inakA satya vrata hai aura argha hI inakI kulInatA hai / ataH Apa inameM jise zreSTha jAneM usIko argha pradAna kIjiye / vahaspatiruvAca / bayasA tapasA caiva vidyayA ''caraNena ca / ete yamanumanyante tasmai yacchArghamacyuta // For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vRhaspatine bhI viSNu se kahA ki ye brAhmaNa hI apane meM jisako vayase, tapase, vidyAse aura AcaraNa se zreSTha mAneM usI ko Apa bhI zreSTha mAnake argha pradAna kIjiye / sArasvatA UcuH / / nahAyanairna valibhina vAsya palitaM shirH| RSayazcakrire dharma yo'nUcAnaH sa no mahAn // vidyayA tapasA caiva vayasA''caraNena ca / deva zreSThatamo'smAkaM gautamo'rghamihArhati // sArasvata kahane lage ki RSiyoM meM bar3A na to varSoMse. na bur3hApese, aura na zveta keza hone hI se hotA hai| kintu jJAnavAna hI bar3A hotA hai / aura hamameM gautama RSi to vidyA, tapa, AcaraNa, aura Ayume bhI bar3e haiM / ataH argha dene yogya gautama hI haiN| AGgirasA UcuH / ayamasmatkule zreSTho vAgmo vedArthavittamaH / pratA cAgamArthAnAmato 'rgha gautamo 'Iti // imI prakAra aGgirasa vaMzavAle brAhmaNa bhI kahane lage ki hamAre kula meM zreSTha, vANI bolane meM kuzala, veda kA artha jAnane vAloM meM uttama aura vedArtha ke aviruddha zAstroM ke vaktA ye ho haiM / isI liye artha gautama ho ko denA cAhiye / apara RSaya UcuH / nArAyaNa surazreSTha zaGkhacakragadAdhara / For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 153 arhattama parijJAne tvaM pramANamihAsi nH|| isa prakAra gautama kI prazaMsA hone para kaI eka RSiyoM ne kahA ki he nArAyaNa :, hai sura zreSTa !, he zaMkha cakra gadAdharA !, he pUjya jJAnavAle ! prabhu ! isa viSaya meM hamameM ApahI pramANa haiN| ataH jaisI icchA Apa ko ho vaisAhI kreN| vasiSTha uvAca / ityevaM hi suvipendraiH stUyamAne hi gautme| UcurIAyutAH kecit saindhavAraNyavAsinaH // brAhmaNoM ke isa prakAra gautama kI stuti karane para saindhavAraNya ke rahanevAle kitaneka IAla brAhmaNa isa vAtakA virodha karate huye bole ki saindhavAraNyavAsinaH brAhmaNA UcuH / bho bho gautama kenAsi zreSTho 'smAkaM guNena vai| tAhi yadi deveSu praaviinnymvlmbse|| he gautama ! tuma kisa guNase hamameM adhika zreSTha ho ? so kaho / jo brAhmaNoM meM zreSTha gine jAnA cAhate ho to kucha pramANa do| sarve tapasvino viprAH sarve tIrthanivAsinaH / sarve pUjyatamA loke brAhmaNA bhUmidevatAH // teSAM pRthak pRthak pUjA kAryA nityaM surezvara / ekasmin gautame pUjye patibhedo bhaviSyati // tasmAdekaikazaH pUjyA brAhmaNAH puruSottama / For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 phira viSNuse bhI kahane lage ki he surezvara sabhI brAhmaNa tapasvI haiM, sabhI brAhmaNa tIrtha para rahane vAle haiM, sabhI brAhmaNa loka meM pUjya hai aura sabhI brAhmaNa bhUmi ke devatA haiN| isaliye panA sampUrNa hI brAhmaNoM kI pRthak 2 karanI cAhiye / kyoMki eka gautama hI kI pUjA karane se to brAhmaNoMkI paMktimeM bheda ho jAvegAki gautama to zreSTha haiM aura anya saba miNa nesstt| ataH he puruSottama ! Apako cAhiye ki pUjA eka 2 karake sampUrNa brAhmaNoM kI kreN| iti teSAM vacaH zrutvA'haGkAravazavartinAm / rAjannAgirasAH sarve zepustAn sindhujAn dvijaan|| isa prakAra unake ahaMkArake vacana suna ke saba aMgirasa brAhmaNoM ne una sindhI brAhmaNoM ko zApa de diyaa| AGgirasA UcuH / yathA vaccaritaM proktaM zatazo muniputrakaiH / tamRrSi dviSato yuSmAn na vedaH sNshryissyti|| aMgirasa bole ki jisa gautama RSike yathAvat saikar3oM carita muni putroMne kahe usa RSi se tuma dveSa karate ho ata:tumheM veda nahIM aayegaa| ityamAGgirasaivi praiH zaptAste brAhmaNA nRpa / sindhudezaM tadA jagmuH saindhavAraNyavAsinaH // isa prakAra aMgirasa brAhmaNoM kI ora se zApa hone para saindhavAraNya ke rahanevAle sabhI brAhmaNa usa yajJako chor3a kara pIche sindha deza meM cale gye| For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gateSu teSu vipreSu saindhaveSu narezvara / gautamAya cakArArghamacyutaH srvsmmtH|| una brAhmaNoM ke sindha deza meM pIche cale jAne para sarva samma tise bhagavAnne gautamakI pUjA karake vaha nagara una zeSa 45000 brAhmaNoM ko de diyaa| vasiSTha uvAca / kadAcidatra duSTA'bhUt sArikA nAma rAkSasI / nizAcaryA tayA rAjan zrImAlaM samanudrutam // ityAdi kathA kahane ke uparAnta maharSi vasiSThajI mAndhAtA nRpatiko kahane lage ki he rAjA phira isa zrImAla kSetra meM jo eka Azcarya janaka upadrava huA, aura sArikA nAma kI duSTa rAkSasIne usa nagarako vidhvaMsa kara diyA so muniye| pUrvamAGgirasaivipraiH saindhavAraNyavAsinaH / zaptA ye brAhmaNAH kruddhaiautamaM pratyasUya ca // targatvA''rAdhitaH sindhurupavAsaparAyaNaiH / parituSTo'tha pAyodhistAnuvAceti yAcitaH // zrImAlakSetranAzAya prArthitA tainizAcarI / sA dvijAnAM sutA jAtA vedigarbhAt pragRhya vai|| tayA sahasrazaH kanyA gRhItA manujezvara / kolaH pAlayAmAsa pAtAle svasutA iva // duHkhArtA sArikA bhItA prayAtA girimarbudam / For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. zUnyAraNyanibhaM cAbhUt zrImAle janavarjitam // sA.rakAzaM kayA kazcit tIrthayAtrAM na gacchati / zrImAladhyAyino nityaM vizvasanti divAnizam // prathama jina saindhavAraNya vAsI brAhmaNoM ko gautamakI IrSyA karane se krodhita aMgigsa brAhmaNoM se zApa milA thA usakA badalA leneke liye unhoMne upavAsa karake sindhu samudra ) kA Agadhana kiyA, jisame samudra unapara prasanna huA, aura unheM yAcanA karane ko kahA | taba zrIpAla kSetrakA nAza karaneke liye unhoMne eka rAkSamIkI prArthanA kiI / vaha rAkSasI zramAla kSetrameM rahanevAle una 45000 (zrImAlI brAhmaNoM kI vivAha ke liye vedI (ca~varI) meM lAI harDa kanyAoM ko pakar3a ke le jAka pAtAla meM kaMkoLa nAma nAgako sara Ane lagI / kintu vaha nAga una kanyAoM kA pAlana apanI stra kanyAoMkI bhA~ti karatA rahA / he rAjA isa prakAra sahasroM hI kanyAoM ko vaha le gaI parantu isa bAtakA una ( zrImAlI ) brAhmaNoM se kucha bhI upAya bana nahIM sakA ataH duHkhA aura sArikA me bhayabhIta ho ke zrImAla kSetra ko chor3a ke bhAbU parvata para jA base / isase vaha nagara manuSyoM se rahila maMgalakI taraha ujAr3a ho gayA / tathA usa sArikA ke bhaya se tIrtha yAtrAko bhI logoM kA AnA banda ho gayA / aura ve brAhmaNa aise nagarake chUTa jAnese rAta dina cintA karane lage / atha pratApavAn rAjA zrIpuo nAma vizrutaH / kadAcidayaM tatrAgAdekAko mRgamanvaTan // kathaM zUnyamidaM jAtaM nagaraM devanirmitam / For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 kutaste brahmagAH zreSThAH vartante duHkhazAlinaH // itya cittayamAnena zrI puJjanamahAjasA / arbude preSitA dUtA brAhmaNAnAM samIpataH // dUtA UcuH / namostu vo dvijanmAnaH sarvebhyo vedvittmaaH| AkArayati vo viprAH zrIpuJjo nAma vishrutH|| senApatyamadhiSThAya pAlayiSyAmi vaH sadA / vimuJcata nizAcaryAH sArikAyA mahadyat // vasiSTha uvaac| ityAkarNya tato vAkyaM dUtAnAmamRtAramam / brAhmagA girimAmaya zromAlaM gantumuyA // tataH prAptA dvinAH sarve hrsspryaakutthekssnnaaH| bahuta varSoM pa che eka dina zrA puJja nAmakA eka prakhyAta pratApI rAjA apanA zikArakA pAchA karatA huA zrImAla na. garameM akelA A nikalA tA isa nagara ke ur3e ho jAne kA kAraNa jAna dUta bhejake sArikA rAkSasI se rakSA karanekA vacana de kara brAhmaNoM ko pIche bulAye aura usa nagarako punaH AbAda kara diyaa| tataH sA rAkSalo duSTA sainyavAraNyavAsinAm / dilAnAmanurodhena zrIlAlaM bhaGktamAgatA // dakSiNasyAM dizi tato vadimadhyAd dvijanmanaH / For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pragRhya kasyacit kanyA rAkSasI gantumudyatA // sA vAlA rudatI gADhaM smarantI kuladevatAm / trAhi trAhIti surabhimAtarityAlapanmuhuH // iSTA vaMzasya vai tasyAH surabhirnAma devtaa| kanyApikasvarairmatvA surabhistAmakIlayat / / tataH zrImAlataH prAptaH zrIpuJjaH saha sainikaiH| zrI puJja uvAca / duSTe cireNa labdhA'si vijakanyApadAgiNa / mayA muktaH zaro'yaM te zirazchetsyati sArike // vasiSTha uvAca / ityuktvA zarasandhAne dRSTvA rAjAnamAturam / vihAya brAhmaNasutAM bhotovAcAtha sArikA // kintu vaha duSTA rAkSasI saindhavAraNya vAsI brAhmaNoM ke anurodha se zrImAla nagarako barabAda karaneko phira bhI AgaI, aura dakSiNa dizA meM kisI brAhmaNa kI kanyAko vedoke madhyase pakar3a ke le jAne lagI / vaha kanyA rotI huI apanI kula devIko rakSA karaneko pukArane lagI / usakA rudana sunake usakI kula devI 'murabhi' ne, jo usa jaMgala meM rahatI thI, sArikAkI gati stambhana kara dI jisase zrIpuJja rAjA apanI senA sahita vahAMpara jA pahu~cA aura sArikA ko mArane ke liye tIra chor3ane lgaa| taba sArikA bhayabhIta hokara usa kanyA ko chor3a ke rAjA se kahane lgii| For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArikovAca / namoktavyo mahepuste mayi rAjan kathaJcana / saindhavaiH siMdhamArAdhya prArthitA'haM dvijottamaiH // kartuM zrImAlavidhvaMsaM tena sabai kRtaM myaa| kuru pratipaNaM rAjan nityANe mama kiJcana // yathA bhavAmi viprANAmahaM nityaM shaayinii| he rAjA sindha ke uttama brAhmaNoMne zromAla nagarakA nAza karaneke liye samudrakI ArAdhanA karake merI prArthanA kiI isI se yaha saba maiMne kiyA hai| ataH Apa mujhapara vANa mata calAyo kintu merA kucha pratipaNa karo jisase ina brAhmaNoM kA kaSTa dUra karane meM maiM bhI inakI sarvadA sahAyatA karane vAlI ho jaauuN| zrI paJjarAjovAca / kohaka pratipaNaH kAryastvadarthaM vada khecari / yena tvaM dvijavaryANAM sAhAyaM kuruSe sadA // rAjA bolA ki he khecarI ! tere liye kisa prakArakA praNa karanA cAhiye ki jisase tU brAhmaNoM kI sadA sahAyaka ho jaave| sArikovAca / zApo datto dvijendrANAM saindhavAraNyavAsinAm / krudvairAgirasavipresteSAM nirpraadhinaam|| tenAparAdhayogena puraM zUnyaM kRtaM mayA / tAnAmantraya rAjendra saindhvaarnnyvaasinH|| For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 manovAkAyayogena pUjayasva dvijarSabhAn / tena tuSTA bhaviSyanti brAhmaNA bhagavatpriyAH // te tuSTA vipreSu kaSTazAntirbhaviSyati / na me mRtyuH zare rAjan kadAcidiha vidyate // paraM dvijahitAyaiva samayaH kriyate mayA / rAjAke pUchane para sAkA karane lagI ki aMgirasa brAmaNoM ne krodha ke niraparAdha saindhavAraNyavAmI brAhmaNoM ko zApa de diyaa| usI aparAdhake kAraNa ima nagara ko maiMne vorAna ( ujAr3a) kiyA / aba he rAjA ! una saindhavAraNya vAsI uttama brAhmaNoM ko yahAM bulAke mana, vacara, aura kAyAme pUjA karo jisase ve bhagavatmiya brAhmaNa pramana hoNge| aura una brAhmaNoM ke tuSTa-pasanna-honese ina ( zramAlo) brAhma goM ke kaTakI zAnti ho jAvegI / Apake vANase merI mRtyu to kadApi nahIM ho sakatI parantu maiMne yaha upAya ina brAhmaNoM ke hita ke liye batalAyA hai| vasiSTha uvAca / iti tadvacanaM zrutvA zrIpujena mahaujalA / preSitAH saindhavAraNye dUnA dvijavarAna prati // tairgatvA vacanaM rAjJaH prshriyaavntairnRp| niveditaM vijendrebhyo hRdayAnandavarddhanam // isa prakAra sArikAke vacana suna ke zrApuJja rAja.ne maindhavAraNyake brAhmaNoM ko bulAne ke liye dUna bhene / una dUtAne vahAM jAkaM prAmaNoM ke hRdaya meM Ananda bar3hAne vAlA rAjA kA sandezA kaha sunaayaa| For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 dUnA UcuH / namostu vo dvijanmAnaH sarvebhyo vedvittmaaH| AkArayati vo rAjA zrIpuo nAma vizrutaH // ve rAjAke dUna saindhagaraNya ke brAhmaNoM ko vinayase kahane lage ki he veda ke jJAtA brAhmaNo ! Apa sabako hamArA namaskAra hai| aura zro puJja nAma vikhyAta rAjAne Apako zrImAla kSetra meM bulAne ke liye hameM bhejA hai so Apa kRpA karake vahAM pdhaareN| vasiSTha uvAca / ityAkarNya tato vAkyaM dUtAnAmamRtopamam / brAhmaNA gargamAmantrya zrImAlaM gantumudyatAH // tataH prAptA dvijAH sarve hrsspryaakulekssnnaaH| tAnAgatAn dvijAn sarvana saiNdhvaarnnyvaasinH|| arghpaadyaadivividhairupcaayoktibhiH| pUjayAmAsa bhUpAlo vAso'laGkaraNaistathA / isa prakAra dutoM ke amRta sadRza vacana muna ke apane mamudAya ke mukhya maharSi gargAcArya nIkI AjJA leke saindhavAraNyake brAhmaNa zrImAla kSetra meM Aye / una Ananda yukta brAhmaNoM ko dekha ke rAjAne unako argha, pAdya, aura vividha upacAra se yathAvat pUjanAdi karake vastra tathA alaMkArAdi se bar3A satkAra kiyaa| atha devo samabhyetya pratyakSA surbhirnup| zrIjamanavottuSTA rAjAnAM dvijavatsalAm // For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir surabhiruvAca / etasyAH kulakanyAyAH kule'haM devatA nRpa / asyA ArtasvaraM zrutvA sArikAM stmbhmaanym|| tuSTA tava mahIpAla baraM vRNu ythaaruci| na moghadarzanA devAH sthitireSA sanAtanI // itane meM usa kanyA kI kuladevI 'murabhi' jisane sArikA kI gati roka dI thI aura jisase zrIpuJja rAjA sArikA ke pAsa jA pahu~cA thA, vahA~ pratyakSa huI, aura rAjApara prasanna hoke kahane lagI ki maiM isake kula kI devI hUM isa liye maiMne sArikA ko stambhana ki I hai / devatAoM kA darzana vRthA nahIM jAtA ataH terI jo icchA ho vara mA~ga le| rAjovAca / yadi tuSTAsi devezi tadimAM muJca sArikAm / evameva dvijendrANAM trANaM kArya ca sarvadA // taba rAjAne namaskAra pUrvaka devI se sArikA kI gati chur3Ane aura brAhmaNoM kI sadA rakSA karane kI prArthanA kiI / devyuvAca / evamastu mahArAja yatte'bhilaSitaM hRdi / murabhine rAjA kI prArthanAnusAra sArikA kI gati chor3a dI aura brAhmaNoM kI rakSA karanA bhI svIkAra kiyaa| vasiSTha uvAca / etasminantare rAjan saMdhavAraNyavAsinaH / For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 153 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AgatA brAhmaNAH sarve dharmatatvavicakSaNAH // munayastuSTuvurlakSmIM surabhiM lokamAtaram / aise samaya meM dharma tatva meM vicakSaNa saindhavAraNya ke ve saba brAhmaNa muni loga Aye aura lakSmI svarUpa surabhikI isa pra kAra stuti karane lage / saindhavAraNyavAsi munaya UcuH / namo devi mahAlakSmi surabhi zrIharipriye / iMdire jagatAM mAtardharmarakSAparAyaNe / he devI ! he mahAlakSmI ! he surabhi ! he hari miye ! he jagatUkI mAtA ! he dharmakI rakSA karanedArI indirA ? Apako nama skAra karate haiM / devyuvAca / tapasvino dvijazreSThA vaNudhvaM varamuttamam | rAjJA ca pUjitAH sarve hyaparAdhakSamAkRtA // yuSmAkaM kSamayA stutyA tuSTAhaM paramezvarI / tava surabhi devI prasanna ho ke bolI ki he tapasvI brAhmaNo! aparAdha ko kSamA karanevAle zrI pujja rAjAne tumhArA pUjA Adi satkAra kiyA hai aura maiM bhI tumhArI kSamA tathA stuti se prasanna huI hU~ / aba tuma koI uttama varadAna mA~ga ko / vasiSTa uvAca / iti tadvacanaM zrutvA lakSmyAzca dvijapuMgavAH / saiMdhavAraNyamunaya UcuH sarve mudAyutAH // For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACI 154 pUrvamADirasaivipraiH zApo dattazca kopataH / vinAparAdhamasmAkaM tacchApAnmokSaNaM kuru // vasiSThajI mAndhAtA se kahane lage ki isa prakAra lakSmIke vacana sunake Anandase yukta ve saindhavAraNya ke brAhmaNa bole ki he devi! pahile jo krodha karake aMgirasa brAhmaNoMne hameM, vinA aparAdha zrApa de diyA thA ki tumheM veda nahIM AvegA usa zrApa se mukta karo yahI vara hama mA~gate haiN| zrIruvAca / vedavedAGgantatvajJA bhaviSyatha dvijrssbhaaH|| ___ taba lakSmIne kahA ki hai uttama brAhmaNo ! tuma veda aura vedAGga [zikSA, kalpa, vyAkaraNa, nighaeTu (nirukta), chanda aura jyotiSa ] ke tatvake jAnanevAle hooge, arthAt pahileke zrApa se mukta hooge| udArA rAjyapUjyAzca zuddhAH santoSiNaH sadA / brAhmaNAnAM puSTikarA dharmapuSTikarAstathA // jJAnapuSTikarAstasmAt puSkaraNAkhyA bhaviSyatha tathA tuma (1) udAra, (2) rAjya pUjya, (3) zuddha, (4) sa. ntoSI, (5) brAhmaNoM kI puSTi karanevAle, (6) dharmakI puSTi kara. nevAle, aura (7) jJAnakI puSTi karanevAle hoogeM / isaliye tuma 'puSkaraNe' khlaaoge| vivAhe kArya samaye sAnnidhyaM mama sarvadA / isake uparAnta lakSmIjIne yahabhI praNakiyA ki tumhAre vi. bAi tathA kArya meM sadA Ake meM upasthita hoUMgI arthAt tu For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 mhAre qharcakA kAma cAhe jaisA A par3egA to bhI nahIM aTakegA / zrImAle'vasthitA ye hi zrImAlAkhyA bhaviSyatha / aura jo brAhmaNa mere isa zrImAla* nagara meM base haiM ve zrI mAlI kahalAveMge | ityuktavAntarhitA devI surabhirvanditA dvijaiH / sArikA va yayau rAjan sAgaraM payasAM nidhim // isa prakAra vara deke brAhmaNoM se namaskRta surabhidevI adRzya ho gaI aura sArikA pIchI samudra meM calI gaI / sArikA yadyapi rAkSasIthI kintu puSkaraNe brAhmaNoM ke pUrvaja sArikA kI sahAyatAhIse lakSmIjI se varadAna prAptakara sakethe isa upakArake liye unhoMne use devIkI upamA dI / tathA vivAda Adi zubha kAryo ke samaya sArikAkI mAnatA karanekA praNa kiyAthA so Ajataka usakI mAnatA karate cale Aye hai jisakA pUrNa vRsAnta puSkaraNotpatti nAmaka pustaka meM likheNge| usa sArikA * zrImAla nagarake rahanevAle 'zizupAlavadha' kAvyake karttA 'mAgha pa fuse' ko zocanIya avasthAmeM bhI unake sajAtIya bAndhavoMne kucha bhI sa hAyatA nahIM dI aura anta meM unakI mRtyu ho gaI isase krodhita hoke rAjA bhojane usa nagara kA nAma 'bhillamAla ( bhIloMko vastI )' rakha diyA / aba vaha nagara jodhapura ke rAjyAntargata 'bhInamAla ' nAma se prasiddha hai / + zrImAlI brAhmaNoM meM bhI puSkaraNe brAhmaNoM hI ke se 14 gotra aura 84 atraTaGka (khApa vA nakha ) haiM / inakI deza tathA karma bhedase ( 1 ) mArabAr3I, (2) mevAr3I, (3) rikha, aura (4) laTakaNa nAmakI cAra AmUnAeM haiN| inameM bhojana vyavahAra to paraspara meM saba ke sAtha hai kintu kanyA sambandha meM kucha bheda hai / For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 kA vAhana uSTra hone se vaha puSkaraNoM meM uSTrAsinI ( U~TA ) devI nAmase prasiddha hai / aura zrImAlI brAhmaNoM kA kaSTa bhI usI sArikA kI sa mmati se miTAyA isaliye unameM bhI vivAha Adike kaI kArya sArikA ke AdezAnusAra kiye jAte haiN| jinakA varNana zrImAla kSetra mAhAtmya meM vistAra se likhA hai| -* puSkaraNe kahalAye jAne ke viSaya meM jana zruti / sindhI brAhmaNa yadyapi zrImAla kSetra meM brAhmaNoMkI puSTi karaneke liye zrImAlI brAhmaNoM se vAdAnuvAda karane para anta meM lakSmIjIke varadAna se puSkaraNe kahalAye haiM, parantu koI 2 loga yo bhI kahate haiM ki prAcInakAlameM jo brAhmaNa saindhavAraNya (sindha deza ) meM nivAsa karate the ve to sindhI aura jo zrImAla kSetra meM nivAsa karate the ve zrImAlI kahalAte the / kintu vAstava meM ye donoMhI gurjara brAhmaNoM kI eka hI zAkhA thii| isI liye ina donoMke AcAra vicAra, khanapAna Adi ke atirikta vivAha AdikI rItiyeM bhA~tiyeMmIprAyaH ekasI calI Ati haiM / parantu zrImAlI to apanI kuladevI ke liye pazukA balidAna karane lagagaye aura sindhI brAhmaNa isa vAtake pUre 2 virodhI the / isa mata bhe dase ye pRthakara ho gaye / phira eka samaya ina sindhI brAhmaNoM aura zrImAlI brAhmaNoM meM pazukA validAna karane ke viSaya meM paraspara vAdAnuvAda cala par3A / zrImALiyoM kA kathanathA ki:"vaidika hiMsA hiMsA na bhavati " arthAt devatAoMke uddezya se patha pAranese usakI hiMsA karane para bhI hiMsA kA pApa nahIM lagatA, aisI vedoMkI AjJA hai / kintu sindhI brAhmaNoM kA kathana isase viparIta thA ki / For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 157 "surA matsyAH pazosiM dvijAdinAM vlistthaa| dhUrteH pravartitaM hyetannaitavedeSu kathyate // " arthAt suga, matsya, pazukA mAMsa aura pakSI AdikI vali karanA Adi karma dhUrta manuSyoMne apane svArthake liye vedoMke nAmase pravartta kara diye haiM, kintu vedoM meM aise nindya karmoM kA vidhAna kahIM bhI nahIM hai / antameM sindhI brAhmaNoM kA pakSa prabaLa ho jAnese zrImAlI brAhmaNoM ko asalI pazu kI hiMsA to tyAga denI par3I parantu bilakula hI bali nahIM karane para kuladevIke rUTha jAneke bhaya se usakI prasannatA ke artha asalI pazuke sthAna meM ATe meM mur3akA pAnI DAlakara bhaiMse ke AkAra kA nakalI pazu banA ke apano kula devIko bali car3hAne laga gye| ( usa samayakI calAI huI isI prAcIna prathAnusAra aba bhI kaI zrImAlI aisA karate haiN| ) aura sindhI brAhmaNa bali karanese eka prakAra pazukA anAdarasA karate the isI kAraNa se 'pazu tiraskaraNiyA' kahalAye jAne laga gaye usI 'pazu tiraskaraNiye' kA dhore2 apabhraMza 'puSkaraNiyA' ho jAne se kAlAntarameM phira 'puSkaraNe' kahalAne laga gye| parantu jaba ki skanda purANokta zrImAla kSetra mAhAtmya meM ke 'puSkaraNopAkhyAna' kI kathAse spaSTa hai ki ye lakSmIjIke vara pradAna se 'puSkaraNe' kahalAye haiM usI kathAkA sArAMza Upara likhA bhI jA cukA hai| to phira aise zAstra pramANoM ke vidyamAna hote huye aisI 'janazruti' kyoMkara satya mAnI jA sakatI hai ? isake atirikta puSkaraNe brAhmaNoM kA jo kucha prAcIna itihAsa Aja . taka mujhe milA hai usameM bhI isa janazrutikA kahIM bhI patA nahIM For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai| aisI dazA meM isa bAtakA pramANa kadApi mAnane yogya nahIM ho sktaa| phira puSkaraNopAkhyAna kI kathAke anusAra tovAdAnuvAda brAhmaNoM kI pUjA ke liye huA hai aura isa janazruti meM pazu hiMsA ke liye batalAyA gayA hai / parantu yaha vAda cAhe jisa nimittase mAna leM tobhI donoM hI matoM se huA to zrImAliyoM aura sindhiyoM hI meM hai| ataH yadi ina darakI kaur3I uuThAne vAloM kI yaha bAta mAna bhI leM to bhI ina puSkaraNe brA. hmaNoM ke puSkaraNe kaha lAne kA kAraNa to zrImAliyoMke sAthakA vAdAnuvAda ho to huzrA naki TADa sAhabake lekhAnusAra puSkara khodanA / ata: isa janazruti se bhI TADa rAjasthAna kI pUrvokta 'ajaba kahAnI' kA to aisA khaNDana ho gayA ki mAno mahAn vajrapAtake honese vizAla parvata kA / grantha samApti / __ aba isa pustaka ko adhika na vahAkara yahIM para samAna karate hue pAThakoM se itanA hI kaha denA paryApta hogA ki kahAMto jase kevala 754 hI varSa pahile-puSkara khudane ke samaye-pu. karaNe brAhmaNoM kI utpatti ko TADa rAjasthAnakI 'ajava ka. hAnI' ? aura kahAM puSkara khudaneke samayase bhI saikar3oM hI varSa pahilese mAravAr3a meM vidyamAna rahane aura mAravAr3a meM Ane se pahile sindha dezameM vidyamAna hone ke aneka aitihAsika pramANa ? ataH aba bhI kyA 'puSkaraNe brAhmaNoM kI prAcInatA' aura 'TADa rAjasthAna' va una ke matAnuyAyiyoM kI bhUla spaSTa siddha hone meM aura bhI koI adhika pramANoM kI AvazyakatA hai ? / For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 159 karnala jemsa TADa ne, bhrama te kiyo vakhAna / bhrama ucchedana TADa ko, varanyo sahita vidhaan||1|| maru deza jaisala nagara ke nivAsI vija, bhAradvAja gotI vyAsa bhaye matimAna haiN| naU~ jI ke vaMza mA~hi zrIdhara pratApI bhaye, zrIdharANi yA te jaga karata vakhAna haiN| tina hI ke vaMza dhara vijJa mahi dhara bhaye, nija kula kaja meM dvitIya mAno bhAna haiN| tAko suta mIThAlAla pAlo meM nivAsa jA ko, kiyo jina jAti hita graMtha ko vidhAna haiM // 2 // nija puSkaraNA jAti ke, kiyo bheTa suvicAra / dAsa jAnakara Apano, kara lIjo svIkAra // 3 // saMvat SaT rasa naMda vidhu, tama dala kArtika mAsa / nija janmotsava dazami ko, bhayo grantha sukha raas||4 80 C iti zubham For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 grantha karttA ke vaMza kA saMkSipta paricaya | Aja se 970 varSa pahile ludravA nagara meM 'lakSamoja' nAmaka mahAviSNu yajJa karanevAle TaGkazAlI - vyAsa 'lallUjI' se 24 vIM pIr3hI meM saM0 1450 ke lagabhaga byAsa 'devarupijI' bar3e pratApI huye the inake popojI, jUThojI, naU~jI, aura gadAdharajI nAmaka 4 putra huye / (1) naU~jI - inake gherUjI, seUjI, kRSNojI, DAvojI, ghar3azIjI, brahmojI aura bAlabrahmacArIjI nAmaka 7 putra huye jinakI santAna vAle 'naU~pote vyAsa' athavA 'jaisalameriye vyAsa' kahalAte haiM / (2) gherUjI - inake vidyAdharajI, jassojI, harakhojI aura govindajI nAmaka 4 putra huye / (3) vidyAdharajI - inake lakSmIdAsajI, vinayadAsajI ( bhavAnIdAsajI), anantadAsajI aura dvArikAdAsajI nAmaka 4 putra huye / (4) vinayadAsajI ( bhavAnIdAsajI ) inake harajIjI nAmaka 1 putra huA / (5) harajIjI - inake zrIdharajI nAmaka 1 putra huA / (6) zrIdharajI - ye baDe pratApi huye isase inake vaMzavAle 'zrIdharANI vyAsa' kahalAye | inake kamalApatajI, vijayarAjajI, bhagavAnadAsajI, jayarAmajI aura nAma jJAta nahI ? nAmaka 5 putra huye / (7) bhagavAndAsajI - inake zobhAcandajI, akSayarAjajI, jodharAjajI, aura sadAraMgajI nAmaka 4 putra huye / (4) akSayarAjajI -inake jyeSThamalajI, sItArAmajI, rAmajIdAsajI, AzakaraNajI, ocurAmajI ( sattarAmajI) aura khuzAlacandajI nAmaka 6 putra huye / (9) AzakaraNajI - inake kuMjalAlajI, bRjalAlajI, hIrAna ndajI aura gherUlAlajI nAmaka 4 putra huye / (10) gherUlAlajI - inake khetasIdAsajI nAmaka 1 putra huA / (11) khetasIdAsajI - hamAre pitAmahadAdAjI ) kA jamma jaisalamera meM saM0 1838 meM huAthA / inake pUrvaja to jaisalamera ke rAjyameM rAjyAdhikArake kArya karate the kintu 3 For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161 ye saM0 1865 ke lagabhaga jaisalamera se pAlI meM A gaye aura mahAjanI - sAhUkArI-dhandhA karane laga gaye the, so Ajataka vaisA hI calA AtA hai / ye paropakArArtha jyotiSa aura vaidyaka vidyAoM meM bhI zauka rakhate the jisakA anukaraNa ina ke vaMzameM Aja payryanta vidyamAna haiM / jaisalamerakI nyAtakI paJca paJcAyatI meM vyAsoM meM mukhya paJca naU~jI ke jyeSTha putra ke vaMzavAle (vaDara ) mAne jAte haiM / ataH unhIM ke vaMzadhara hone se khetasIdAsajI ko pAlIko nyAtane bhI paJcoM kI zreNImeM sthAna diyA thA, so bahI sanmAna adyAbadhi banA huA hai| inakA vivAha bIkAnera ke suprasiddha raghunAthajI ke sAtha (thaoNbhe) ke AcArya haravaMzajI kI kanyA va pannAlAlajI, madanamohajI, haragopAlajI aura harabalajI kI bahana tathA bhAyasiMhajI, vallabhadAsajI, ThAkuradAsajI, kRSNadAsajI Adi kI bhUA 'canaNI' se huA thaa| inakA aura inakI strIkA svargavAsa ekahI dina saM0 1904 ke ASAr3ha vadi 2 ko pAlI meM huA thA / inake 5 santAna the / 1 ' umedIbAI ' - ye jaisalamera ke rAjya musAhiba thAnavI lakSmIcandajI ko byAhI thIM / inake 2 kanyAe thIM / [1] 'TIbIbAI' - ye jaisalamera ke DAvAMNI vyAsa mohakama candajI * ke putra 'gaurIdAsajI' ko vyAhI thiiN| ve bIkAnera meM mahAjanI dhandhA karate the inake vanarAja, parazAMbAI aura parazarAma nAmaka santAna huye ve tathA inake putra bhI mahAjanI dhandhA karate haiM / For Private And Personal Use Only [2] 'jar3AvabAI' - ye jaisalamera ke seU vyAsa gadAdharajI ke putra 'caturbhujajI' ko vyAhI thIM / caturbhujajI jodhapurake mahArAjA pratApasiMhajI kI bhaTiyANIjIkI kAmadArI karate rhe| inake dAnamala tathA bhAtIbAi nAmaka santAna huye jo jaisalamera hI meM rahate haiM / dAnamalane jaisalamera kI mahArANI jI kI kAmadArI kiI thI / 2 ' jamunAdAsajI ' -- jaba ki pAlI meM saM0 1893 meM plega (mahAmAdI) kA upadrava huAthA, usa samaya hamAre ghara ke saba loga
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 rohiTa nAmaka gA~mameM cale gaye the / vahAM para usI bImArI se inakA svargavAsa ho gayA / inakA vivAha jaisalamera ke kalA zAhavarAmajIkI jamunA nAmaka kanyAse huA thA / inake 1 putra thA / [1] 'indrarAja' - inakA svargavAsa saM0 1950 ke pauSa sudi... kolADakANe meM huA / inakA vivAha jodhapurake vizA vainajIke putra vRddhicandajI kI kanyA va cattANI vyAsa ghunajIkI dohitI 'zirekavArI' se huAthA / inake dha narAja nAmaka eka putra thA, jo kumAra avasthAhI meM svargavAsI ho gayA / 3 ' akhalI bAI ' - ye jaisalamera ke harSa 'jyeSThamala' jI ko vyAhI thIM / inake 2 santAna the / [1] 'basanIbAI ' - ye jaisalamerake bhopatANI vyAsa 'amolakhadAsajI' ko vyAhI thiiN| inake pUnamacanda nAmako 1 putra hai / [2] 'buLIdAna' - isakA vivAha phalodhI ke dhAnavI gobarddhana dAsajI kI kanyAse huAthA / isake dharmadAsa nAmake 1 putra hai / 4 'aTaladAsajI' inakA janma pAlI meM saM0 1882 meM aura svargavAsa bhI pAlI hI meM saM0 1946 ke prathama bhAdravA vadi 12 ko huA / inakA vivAda jaisalamera ke kevaliyA mAdhavadAsa jI kI 'lAU' nAmaka kanyAse huAthA jinakA svargavAsa saM0 1946 ke phAlguna vadi 10 ko pAlImeM huA / inake santAna huye ve jIvita nahIM rahe / inhoMne saM0 1990 meM khurAsAnameM jAke 'kandhAra' meM koThI - sAhUkArI dukAna kholI thii| vahAMke amIrabAdazAha - kondalakhA~ se tathA unhIM ke bhAI va kAbulake amIra - bAdazAha dosta muhammadaqhA~ se bar3e satkAra tathA sanmAna ke sAtha 'seTha' kI padavI milIthI / Apako kaI acche siddha mahAtmAoM se samAgama huA thA | Apa bhI pUrva janmake bar3e tapasvI - yogIrAja pratIta hote the / isa grantha karttA mIThAlAla ko ( jise unhoMne nija putravat mAnA hai ) jo kucha bodha huA hai vaha inhIM mahAtmAoM ke pUrNa anugraha kA phala hai / For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 'mahIdharadAsajI'-inakA janma saM0 1885 meM aura svargavAsa saM0 1932 ke vaizAkha yadi 11 ko pAlI meM huaa| inhoMne mulatAna gha bahAvalapura Adi meM dukAneM kiI thiiN| ye bar3e buddhimAn honese sacce salAhagIra gine jAte the, ataH pAlI nagarameM bahudhA loga inake pAsa salAha leneko AyA karate the| isI prakAra ye niSpakSa hone se paraspara ke kaI jhagar3e bhI inhIM ko paJca panAkara nipaTArA karavA lete the| inake 2 vivAha huye the| prathama to jaisalamera ke pUrvokta kevaliyA mAdhavadAsajI ke putra zAhavarAyajIkI kanyA va viThThaladAsajIkI bahana 'choTI se huaathaa| unakA saM01910ke mAdhavadi1rako pAlI meM svargavAsa hA jAnese dUsarA vivAha jodhapura ke caNDavANI jozI nirbhayarAmajI kI kanyA va nAthAvata vyAsa keharicandajI kI dohitI "vijI se saM. 1912 ke mAha sudi 5 ko huAthA inakA saM0 1927 ke mRgazira sudi 13 ko sojatameM svargavAsa huA / inake prathama strI se 2 aura dUsarI se 3 santAna huye| (1) 'haMsarAjanI'-inakA janma saM0 19.06 meM aura svargavAsa saM. 1953 ke mRgazira dhadi 6 ko pAlI meM huaa| ye mahAjanI dhaMdhe meM dhana kamAne meM jaise parizramI the, vaise hI khAne kharca. nemeM bhI kamI nahIM rakhate the| inhoMne bambaI meM dUkAna ki thii| inakA bhI vivAha jodhapura ke pUrvakti vizAcainajI ke putra ghRddhicaMdajI kI kanyA va cattANI vyAsa dhunajIkI dohitI 'kastUrI' se saM. 1917 ke vaizAkha mudi 10ko huA thA inake 3 putra haiN| [1] 'muralIdhara'-isakA janma saM0 1932 ke mRgazira vadi 8 ko pAlI meM huA hai| isane apanA vivAha karane kI nAhIM karadI jisase kuArAhI rahA hai| yaha gAna vidyApara adhika prema rakhatA hai / aura phoTogrAphI kA kAma acchA karatA hai| [2] 'raghanAtha'-isakA janma pAlI meM saM. 1940 ke jyeSTha yadi 3 ko huA hai / isane aMgrejI vidyAke atirikta For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 tAravidyAkA bhI abhyAsa kiyA hai / aura 8 varSa se jodhapura bIkAnera relve meM naukara hai| isake2 vivAha huye / prathama vivAha saM0 1955 ke phAlguna yadi 1 ko jodhapura ke mahArAjA mAnasiMhajI ke guru va musA hiba tathA vyAsapadavI prApta mAdaliye ke purohita catu rbhujajI ke pote jIvarAjajI kI kanyA aura jodhapura hI ke rAjya musAhiba cohaTiyA jozI sAMvatarAmajI kI dohitI 'rAdhA' se huA thaa| jisakA saM0 1962 ke phAlguna sudi 9 ko jodhapura meM svargavAsa ho jA jaise phira usI prathama strI kI kAneSTa bahana 'choTI se saM0 1963 ke phAlguna vadi 5 ko dUsarA vivAha huA haiM / prathama strIse 1 putra hai / 1 'sUrajarAja ' - isakA janma saM0 1961 ke kArttika yadi 3 ko jodhapura meM huA hai| [3] ' jagannAtha ' - isakA janma saM0 1944 ke vaizAkha yadi 92 ko pAlI meM huA hai| isako pUrvokta khetasIdAsajI ke cacA kuJjalAlajI ke parapote karaNIdAnajI ( z2orajI) ne apanI godale ke apanI orase isakA vivAha jaisalamera ke varasA purohita karaNI dAnajIkI kanyA va goviMda vyAsa caturbhujajI kI dohitI 'ki. sanI' se kiyA hai| yaha pahile jodhapura bIkAnera relve meM naukarI karatA thA abhI bIkAnera ke mohonA mUlacanda pAThazAlA meM aMgrez2IkA pAThaka hai| isake 1 kanyA huI hai| (2) 'ratnIbAI' - inakA svargavAsa saM0 1932 ke pauSa vadi 99 ko jaisalamera meM huA / ye jaisalamera ke ballANI purohita dvArikAdAsajI ke putra va bIkAnera ke AcArya vasudevajI ke bhAnaje 'manasukhadAsajI' ko vyAhI thIM / inake 1 kanyA hai / [1] tulasIbAI - isakA janma saM0 1927 meM jaisalamera meM huA hai / yaha phalodhI ke suprasiddha thAnavI jAlajI ke parapote 'lakSmIcandajI' ko vyAhI thI / lakSmIcanda jI kA svargavAsa saM. 1950 ke pauSa yadi 14 ko ho gayA / For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 (3) 'mIThALALa ( isa grantha kA karttA ) 2 - isakA janma saM0 1996 ke kArtika vadi 10 ko jodhapura meM huA hai / yaha apane pUrvaja - dAdAjI - -kA anukaraNa karake Ajataka vyApAra Adi hI karatA hai / pahile kArobAra bambaI Adi meM bhI adhika karatA thA kiMtu Ajakala adhikatara nivAsa svadeza- mAra. bAr3a Adi hI meM karatA hai / yadyapi isakA dhandhA to mahA janI hI banA huA hai tathApi vidyApara ruci honese apane Amoda vA zauka ke liye jyotim, vaidyaka, dharmazAstra, yoga, mantrazAstra, padArtha vidyA Adi aneka sadvidyAoM kA abhyAsa kiyA hai / aura una para vizeSa zraddhA hone se ukta vidyA ke aneka alabhya graMthoM kA saMgraha karake unake sArAMza kI aneka pustakeM bhI likhI haiM / unameM bhI jyo. tiSa vidyApara adhika prema hone se isa vidyAkA " vRhadaye mArttaNDa" nAmaka grantha, aneka viSayoM se pUrNa, hindI bhASA TIkA sahita banAyA hai, jisake kaI aGka haiM / inameM se sarvatobhadracakra (trailokya dIpaka ) tathA vRSTi prabodha ( bhArata kA vAyuzAstra )' nAmaka 2 aGka to prakAzita bhI kara diye aura zeSa aGka bhI kramase prakAzita kiye jA rahe haiM / pra kAzita huye aGkase prasanna ho kara unakI prazaMsA karate huye kAzI Adi prasiddha nagaroM ke pratiSThita vidvAnoMne 'prA cIna jyotiHzAstrazramI,' 'devazabhUSaNa,' 'jyotiSa ratna' Adi upAdhiyeM pradAna kiI haiM / isake 2 vivAha huye / prathama to kAne rAjya ke derAsarI AcArya nathamalajI kI kanyA va geramalajI kI cacerI bahana aura kAzIdAsota purohita nathamalajI kI dohitI 'rukmiNI' se saM0 1928 ke vaizAkha sudi 4 ko huA thA, jisakA svargavAsa saM. 1946 ke bhAbAr3ha vAda 2 ko pAlI meM ho jAnese dUsarA vivAha jodhapura ke pUrvokta vyAsa padavI prApta mAdaliye ke purohita ca turbhujajI ke pote jIvarAjajI kI kanyA va cohaTiye jozI sA~dhatarAmajI kI dohitI 'rAmapyArI' se saM0 1948 ke phA For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 guna vadi 9 ko huA hai / prathama strI se saMtAna huye be jIvita nahIM rahe / dUsarI strI se eka kanyA jIvita hai / [2] 'sUraja ku~varI' - isakA janma saM0 1962 ke vaizAkha vadi 12 ko pAlI meM huA hai / - (4) 'sonIbAI' - isakA svargavAsa jodhapura meM saM0 1965 ke mAtra A vadi 30 ko huA / yaha jaisalamera ke nAnagANI vizA devakaraNajI ke putra va pokaraNake purohita mahAsiMhajI ke dohite 'suratAna caMdajI' ko vyAhI thI isake susarAla vAloM kI umaTavAr3I prApta ke narasiMhamar3ha Adi meM sAhUkArI dhaMdhe kI dUkAneM thIM / suratAnacandajI kA svargazarU saM 1937 ke zrAvaNa sudi 15 ko narasiMhagar3ha meM ho gayA thA / isake eka putra hai / [2] 'oMkAralAla' - isakA janma, narasiMhagar3ha meM maM0 1935 ke mRgazira yadi 10 ko huA hai / (5) ' pUnamacanda ' - isakA janma jodhapura meM saM0 1920 ke popa sudi 15 ko huA hai / isake nAmase karAcI meM dukAna thI / aura isa samaya bambaI (zolApUra) ke suprasiddha zeTha vAlacaMdajI ugracaMdajI kI byAvara [ rAjapUtAnA ] kI dUkAna para munIma hai / isane jyotiSa aura adhika tara Ayurveda vidyApara bahuta zrama karake usa meM saphalatA prApta kI jisase aneka asAdhya rogiyoM ko Arogya kiye / isa yogyatA se prasanna hoke Ayurveda vidyA pITha nAsika ke dvitIya sammelanana isako 'Ayurveda paMJcAnana' kI upAdhi pradAna kiI hai / isakA vivAha jaisalamera ke mahArAjA gajasiMhajI ke dIvAnamusAhiba AcArya IzvaralAlajI ke bar3e bhAI mayAcandajI ke putra gaNezadAsajI kI kanyA va rAvatamalajI kI bahana tathA cohaTiye jozI kastUracandajI kI dohitI 'jAnakI' se saM0 1931 ke phAlguna vaidi 2 ko huA hai / isake 4 saMtAna haiM / For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org .org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 [1] 'campAbAI -isakA janma pAlI meM saM0 1938 ke kA tika sudi 9 ko chuA hai| yaha jaisalamera ke ballANI purohita budhalAlajI ke putra va seUNyAsa narasiMhadAsa jI ke dohite tathA raNachor3adAsajI (ghAghUjI) ke bhAnaje 'indrarAjajI'ko saM01948 ke phAlguna vadi 5ko vyAhI hai| isake susarAlavAle lenadena kA dhaMdhA karate haiN| [2] 'tanasukha'-isakA janma pAlI meM saM. 1943 ke mRga zira vadi 12 ko huA hai / isane vaidyaka tathA jyotiS vidyA kA acchA jJAna prApta kiyA hai / Ayurveda to apane pitA pUnamacaMda se sIkhA hai jisameM apane parizrama, abhyAsa, aura anubhava dvArA acchIkuzalatA prApta kiI hai| isakI cikitsA se aneka kaSTasAdhya rogI bhI roga mukta huye aura ho rahe haiN| isane vyA. vara (rAjapUtAnA meM 'Ayurveda auSadhAlaya' khola rakhA hai jisameM haraeka prakArake rogakI camatkArika oSa. dhiyeM hara samaya tayAra rahatI haiM jisase bahuta loga lAbha uThA rahe haiM / isI prakAra jyotiSa kA tatva apane pitRvya (bar3e bApa) mIThAlAla se jAnA hai jisake dvArA pUrvokta vRhdye mArtaNDa' grantha ke AdhAra para saM. 1962 ke varSa se prati varSa saMvatkA 'bhAvIphala' jyotiSa zAstra ke pramANoM sahita banAke prakAzita karatA hai| isameM pratyeka vastu kI honevAlI tejI maMdI tathA subhikSa durbhikSa AdikA vRttAnta prAcIna itihAsa sahita rahatA hai| isa meM kI bAteM bahUdhA ThIka milatI haiM jisase prativarSa saikar3oM hI prazaMsA patra Ate haiN| va. huta parizrame se banAyA jAne para bhI isakA mUlya kevala ) hI rakhA hai jisase sarva sAdhAraNa bhI qharIda kara lAbha uThA skeN| isakI sahasroM hI pratiye prati. varSa hAtho hAtha bika jAtI haiN| isane mahAjanI tathA For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 aMgrejI kA bhI abhyAsa kiyA hai aura hindIkI acchI yogyatA rakhatA hai / vartamAna samAcAra patroM meM samaya 2 para vaidyaka, jyotiS Adi viSayoM para lekha Adi bhI prAyaH bhejA karatA hai| isakA bhI vivAha jodhapura ke pUrvokta vyAsa padavI prApta mAdAlaya ke pu. rohita caturbhujajI ke pote jIparAjajI kI kanyA va. cohaTiye jozI sA~vatarAmajI kI dohitI 'rukmiNI se saM0 1955 ke phAlguna vadi 2 ko huA hai| [3] 'rUpAlI bAI'-isakA janma byAvara (nayAnagara) meM saM0 1952 ke mAgha sudi 9 ko huA hai / yaha jodhapura ke vizA bhaiMkadAsajI ke putra jurAjajI ke ka~vara va kallA mAdhavadAsajI ke dohite 'saradAra malajI' ko ko saM. 1964 ke phAlguNa yadi 5 ko vyAhI hai| isa ke dAdI susare to 'kerU' ke ThAkura sAhaba kI kAma dArI karate the aura isake susare jodhapUra rAjya ke havAle meM havAladArI kI naukarI karate haiN| 'choTI rUpALI bAI-isakA janma byArara meM saM0 1958 ke phAlguna sudi 2 ko huA hai| yaha byAvara kI kanyA pAThazAlA meM par3hatI hai| maiMne yaha kevala apane pitAmaha (dAdAjI) khetasIdAsajI ke vaMzakA saMkSipta vRttAnta likhA hai| parantu merI icchA sampUrNa zrIrANI vyAsoM ke pratyeka vaMzakA pUrNa vRtta nta pustakAkAra cha. pavAkara prakAzita kara binA mUlya vitaraNa karanekI hai| isaliye pratyeka zrIdharANI vyAsako cAhiye ki zrIdharajIse leke adyAva. ghadhike vaMza vRkSa (kurasInA meM ) apane pUrvajo ke vRttAnta sahita likha bhejane kI kRpA kare / For Private And Personal Use Only