Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathika PATHIK QUARTERLY JOURNAL : HISTORY, CULTURE & ARCHAEOLOGY - saMpAdaka na DaoN. bhAratIbahena zelata pro. subhASa brahmabhaTTa vi.saM. 206 2 varSa : 46 aMka : 1-2-3 jAnyuArI-mArca, 2006 ( zaiDa bhoLAbhAI jaiziMgabhAI adhyaya+saMzodhanavidhAbhavana sva. zrI ke. kA. zAstrI PATHIK KARYALAY, Clo. B. J. Institute, Ashram Road, Ahmedabad-9 For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AghataMtrI sva. mAnasaMgajI bAraDa TrasTImaMDaLa DaoN. ke. kA. zAstrI, DaoN. cinubhAI nAyaka, DaoN. bhAratIbahena zelata, pro. subhASa brahmabhaTTa pathika vi. saM. 2061-62 varSa : 46 anukrama AjIvana zikSaka-adhyApaka saMzodhaka sva. ke.kA.zAstrI www.kobatirth.org prA. DaoN. rAmajIbhAI ThA. sAvaliyA gujarAtanA badalAtA bhaugolika sImADAo aMka : 1-2-3 jAnyu.-mArca. 2006 harasolanI cAmuMDAmAtRkAnI pratimA bhAratIya daMtakathA vijJAnamAM keTalIka devIo ane tenuM zilpAMkana (prAcIna) staMbha sthApatya zodhapatra moDherA najaka maLI AvelI kalAtmaka ane eka pravezadvAra vALI adbhuta vAva draupadI svayaMvara "vIrapuranuM purAtattva rakSita mInaLavAvanuM aitihAsika smAraka" graMtha samIkSA DaoN. praphullA sI. brahmabhaTTa nakzIkAmavALI yazavaMta kaDIkara hariprasAda zAstrI munIndra veNIzaMkara jozI prA. annapUrNAbahena zAha DaoN. priyabALAbahena zAha prA. DaoN. lalita esa. paTela prA. caMdrakAnta ha. joSI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathikanuM vArSika lavAjama rU. 100 che. AjIvana sabhyapada rU. 501- che. 1 4 sUcanA pathika dara trIjA aMgrejI mahinAnI 15mI tArIkhe prasiddha thaze. pachInA 15 divasamAM aMka na maLe to sthAnika posTa oNphisamAM lekhita phariyAda karavI ane nakala amane mokalavI. pathika sarvopayogI vicArabhAvanA jJAnanuM sAmayika che. jIvanane UrdhvagAmI banAvatAM abhyAsapUrNa ane ziSTa maulika lakhANone svIkAravAmAM Ave che. prasiddha thaI gayelI kRtine pharI prasiddha karavA mATe na mokalavAnI lekhakoe kALajI rAkhavI. aMgrejI, gujarAtI athavA hindI 17 | lekha sArA akSare zAhIthI ane 19 21 kAgaLanI eka ja bAjue lakhelI hovI joIe. lekhamAM koI anya bhASAnAM avataraNa mUkyAM hoya to eno gujarAtI tarajUmo Apavo 23 jarUrI che. 29 | pathikamAM prasiddha lakhonA vicAroabhiprAyo sAthe taMtrI sahamata che ema na samajavuM. 35 For Private and Personal Use Only 39 | asvIkRta kRti pAchI meLavavA jarUrI TikiTo AvI haze to tarata parata karAze. 48 ma.o., DrAphTa-patro mATe lakho. pathika kAryAlaya C/o. bho. je. vidyAbhavana, eca, ke. kaoNleja kempasa, Azrama roDa, amadAvAda-9 pathika kAryAlaya vatI mudraka-prakAzaka : pro. subhASa brahmabhaTTa, C/o.bho.je.vidyAbhavana, eca.ke.kaoNlejanA kempasamAM, Azrama roDa, amadAvAda 9 mudraNasthAna : kriSnA grAphiksa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 = phona : 27494393, mobA. 9426300640
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AjIvana zikSaka-adhyApaka saMzodhaka sva. ke. kA. zAstrI prA. DaoN. rAmajIbhAI ThA. sAvaliyA veda-zAstra purANomAM apAra AsthA ane utkaTa zraddhA dharAvatA, prAcIna bhAratIya saMskRti ane ghareDanA pratinidhi ane himAyatI hovA sAthe Adhunika jJAnavijJAna ane lokataMtranI praNAlinA eTalA ja upAsaka ane prasAraka evA prA. DaoN. kezavarAma kAzIrAma zAstrI (ke.kA. zAstrI)no tA. 9-9-2006nA roja vaikuMThavAsa thayo. eo samagra pazcima bhAratamAMnA vidyApuruSomAM nokhA tarI AvatA. vidvatA ane vinamratA emanI prakRtimAM ane pravRttimAM sahajapaNe ane subhagatAthI sammilita thayela hatA. adhyayana-adhyApanamAM teo AjIvana guMthAyelA rahyA hatA. zrI ke.kA.zAstrIjIno janma 28 julAI, 1805mAM mAMgaroLa mukAme thayo hato. I.sa. 1965mAM konezana hAIskUlamAM prAthamika zikSaNa meLavyuM. I.sa. 1921mAM sAtamA dhoraNa (maeNTrikyulezana)mAM pAsa thayA. tA. 28-1-1925nA roja e ja hAIskUlamAM vadhArAnA sahAyaka zikSaka tarIke nimaNUMka thaI. maeNTrikyulezananA vargamAM gujarAtI vyAkaraNa bhaNAvavAno Adeza thayo, uparAMta dhoraNa-4, panuM saMskRta paNa soMpAyuM. satata 11 varSa zikSaka tarIke sevA ApI I.sa. 1936mAM sevAnivRtta thayA. I.sa. 1929mAM buddhiprakAzamAM vRttapaMgI sUtrAtmaka gujarAtI piMgaLa-zIrSakathI prathama lekha chapAyo. I.sa. 1923-24mAM saMskRtakoza DAmarakozano gujarAtI paryAya sAtheno gujarAtI anuvAda siddha karI lIdho hato je navesarathI cheka 1976mAM yunivarsiTI graMtha nirmANa boMrDa, amadAvAda dvArA chApavAmAM Avyo. tyArabAda 31mAM varSa sudhI satata lekho lakhavA, carcApatro lakhavA ane laghugraMtho taiyAra karavAnI pravRtti cAlu rahI hatI. sane 1936mAM amadAvAda AvyA ane 'prajAbaMdhumAM kArya AraMbhya. tA. 11-4-1937nA roja gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, premAbhAI hola (hAla gujarAta vidyAsabhA) mAM saMzodhaka tarIke joDAyA. 1939mAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTIne muMbaI yunivarsiTI dvArA saMskRta, bhAratIya saMskRti, gujarAtI, phArasI viSayane anusnAtaka kakSAe mAnyatA maLI. 1941mAM anusnAtaka kendranA sahAyaka maMtrI tarIke zAstrIjInI nimaNUMka thaI. 1946mAM eo gujarAtI viSayamAM anusnAtaka mAnya adhyApaka tarIke nImAyA. sana 1951mAM gujarAta yunivarsiTInI sthApanA thatAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA badhA adhyApakonI anusnAtaka mAnya adhyApaka tarIkenI mAnyatA cAlu rahI. Ama pro.ke.kA.zAstrIjIe gujarAta yunivarsiTInA anusnAtaka kendranA mAnya adhyApaka ane pachIthI mArgadarzaka tarIke 1951thI chellA zvAsa sudhI kAmagIrI bajAvI hatI. 1958thI gujarAta yunivarsiTI mAnya saMsthA zeTha zrI bhoLAbhAI jesiMgabhAI adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana (bho.je. vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA saMcAlita anusnAtaka saMsthA), amadAvAdanA gujarAtI viSayamAM mAnArha adhyApaka tarIke sevAo cAlu ja hatI. 1955mAM gujarAta yunivarsiTIe pIeca.DI.nA vidyArthIone mArgadarzana ApavAnI mAnyatA ApI. e agAu esa.ena.DI.TI. vimensa yunivarsiTI, muMbai paNa mArgadarzaka zikSaka tarIke mAnyatA ApI hatI. zrI zAstrIjInA mArgadarzana heThaLa atyAra sudhImAM gujarAta yunivarsiTImAMthI 15 jeTalAM ane esa.ena.DI.TI. yunivarsiTImAMthI 3 vidyArthIoe pIeca.DI.nI padavI * variSTha adhyApaka, bho.je. vidyAbhavana, eca. ke. kaoNleja kempasa, amadAvAda pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 n 1 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prApta karI che. 196 1mAM gujarAta risarca sosAyaTImAM zarUAtamAM maMtrI tarIke ane tA. 17-7-1961 thI niyAmaka tarIkenI javAbadArI emaNe saMbhALI hatI. te sAthe 1961 thI 1970 sudhI amadAvAdanI bI.DI. mahilA kolejamAM paNa saMskRta ane gujarAtInA saMlagna adhyApaka tarIke emaNe sevAo ApelI. sana 1958thI zeTha zrI bho.je. vidyAbhavanamAM joDAyA pachI adhyApana pravRttino vyApa vadhyo hato. mukhyatve saMzodhanakSetre kAma karavAnI suvidhA uttarottara vadhatA viziSTa graMtho aneka viSayomAM taiyAra thatA gayA ane chapAtA gayA. atyAra sudhImAM Azare 240thI vadhu graMthonuM lekhana-saMpAdana kArya emanA hAthe saMpana thayeluM che. sva. zAstrIjInuM lekhana kArya ghaNI ja nAnI vaye zarU thayuM ane pragaTa paNa thayuM. tatkAlIna pratiSThita sAmayikomAM ane tyAra pachInA vividha viSayone AvarI letAM sAmayikomAM emanA dharma ane tatvajJAna, bhASA ane sAhitya, mAnavavidyA ane samAja, itihAsa-saMskRti ane purAtattvane lagatA saMzodhana-lekho moTI saMkhyAmAM prakAzita thayA che. emanI yazasvI kArakirdImAM emanA svAdhyAya ane vizALa saMzodhanakAryanA phaLa svarUpe kheDelA pravAso ane abhyAsanadha-lekho temaja 'AkAzavANIuparathI ApelA vArtAlApomAM itihAsa, saMskRti ane purAtattvanuM emanuM pradAna-kheDANa nAmRtaM nimate vivi e itihAsa nirUpakanI pratijJA caritArtha thatuM jovAjANavA-anubhavavA maLe che. sva. zAstrIjI mULa bhASAsAhityanA abhyAsathI raMgAyelA hatA, paNa bhASAsAhityanA saMzodhano emane itihAsanI keDIo upara laI gayA, jenI phalazrutirUpa itihAsa-saMskRtine lagatAM pustako uparAMta aneka saMzodhana lekho paNa emaNe lakhyA. zeTha zrI. bho.je. vidyAbhavana-amadAvAda, jyAM sva. zAstrIjI pahelethI adhyApaka-saMzodhaka-mArgadarzaka tarIke sakriya sevA ApatA rahyA hatA, te saMsthAnI 'gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsanI graMthamALAmAM eozrInuM sakriya pradAna hatuM. uparAMta gujarAtI sAhityano itihAsa'nI graMthamALAnA AraMbhika be graMthomAM emaNe kareluM pradAna paNa noMdhapAtra che. saMsthAmAM mAnArha adhyApaka tarIkenI emanI sevAo daramyAna AMtararASTrIya kakSAnA kAryomAM nayasaMhitA. bhAratasaMhitA, zrImadbhagavadgItA ane zrImAvata madIpurInI samIkSita vAcanA gaNAvI zakAya. samIkSita vAcananA e mahAna kAryamAM eka saMpAdaka tarIke teoe sevA ApI hatI. emaNe svataMtra rIte jUnAmAM jUnI saM. 1182 AsapAsanI hastapratanA pAThane kendramAM rAkhI jUnA cAra TIkAkAro zrIdhara, zrIvallabhAcAryajI, vijayadhvaja ane vIrarAghavanI TIkAomAM AvatAM pAThAMtaro ane prakSepo noMdhI svataMtra saMpAdana karyuM hatuM. bho.je. vidyAbhavana dvArA emaNe karelA noMdhapAtra saMzodhana-saMpAdana kAryane ke.kA. zAstrI graMthAvali' yojanA heThaLa emanI hayAtimAM ja 1 thI 10 graMtho pragaTa karavAmAM AvyA hatA. sva. ke.kA.zAstrIjInAM kAryone anurUpa 1966mAM akhila bhAratIya saMskRta pariSada dvArA 'vidyAvAcaspatinI saMmAnanIya padavI tatkAlIna rASTrapati DaoN. rAdhAkRSNananA haste pazcima bhAratanI saMskRtajJa darajaje zAstrIjIne ApavAmAM AvI hatI. tyArabAda 1976mAM vyAkaraNa ane bhASAzAstranA kheDANanI siddhi mATe e samayanA rASTrapati DaoN. phakaruddIna alI ahamadane hAthe 'pAzrInI padavI maLI hatI. prayAganI bhAratIya pariSada samagra bhAratamAMnA vayovRddha saMskRtajJa vidvAnone 'mahAmahimopAdhyAya'nI padavIthI navAje che. 1977 mAM A padavIthI 60 varSanI vaye pU. zAstrIjIne navAjavAmAM AvyA hatA. 1991 mAM saurASTra yunivarsiTI dvArA emane DaoNkaTara oNpha leTarsa-DilinI padavI enAyata karavAmAM AvI hatI. A uparAMta zAstrIjIe 100 varSa pUrAM karyA tyAre emanI bahuzruta vidvatAnI kadara karatAM kendra sarakAra tema ja gujarAta sarakAra ane bhAratanI tema ja taLa gujarAtanI pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 u 2 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vividha saMsthAo taraphathI sanmAnapatro ane aneka evorDa arpaNa karavAmAM AvyA hatA. eo khUba namra, saraLa, nirvyasanI, saMyamI tema ja dharmabhIru mahAmAnava hatA. svabaLe ja nAnAmAMthI moTA banyA hatA. 100 varSanI vaya vaTAvyuM paNa eka yuvAnane chAje tevo jusso dharAvatA hatA. eo aneka sAmAjika, dhArmika tema ja sAMskRtika TrasTo sAthe saMkaLAyelA hatA ane e saumAM kAryazIla hatA. sva. ke.kA.zAstrIjI samAjanA vibhinna vargomAM aneka rIte AdarapAtra banyA hatA, kyAMka bhASAvid, itihAsakAra, lekhaka, kavi, saMzodhaka, vaiyAkaraNI tarIke, kyAMka guru tarIke, kyAMka vatsala vaDIla tarIke paNa A badhAno saravALo tyAM che, siddhimAM- eka Adarza adhyApaka tarIkenI emanI siddhimAM. zaikSaNika kSetre zikSaka-adhyApaka tarIke emanI sevAonI gaNatarI karavAmAM Ave to caMdavANA boDIvAvamAM zikSaka tarIke 1 varSa, mAMgaroLanI pAThazALA ane hAIskUlanAM 11-12 varSa ema kula 13 varSa. amadAvAdamAM 1939thI 1990 sudhInA Azare 5ravarSa. emaNe Ama saravALe 65 varSa jeTaluM lAMbu jIvana zikSaNakSetre jo ke bho.je. vidyAbhavanamAM eo 1958thI chellA zvAsa tA. 9-9-2006 sadhI - 48 varSa manAI adhyApaka tarIkenI sevAmAM hatA. Ama samagra jIvanaparyata zikSaNa jagatamAM 81 varSa jeTalI emanI zikSakaadhyApaka tarIkenI kArakirdI ananya koTinI gaNI zakAya. pU. zAstrIjIne kaoNlejakALa (1976) thI jANyA. 1984mAM bho.je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAdamAM adhyApaka tarIke joDAyo. basa, tyArathI sparzamaNi anekavidha viSayomAM emanuM kheDANa preraNArUpa banI rahyuM. avAranavAra viSayagata carcAo ane saMzodhanakAryamAM emanuM mArgadarzana maLatuM rahyuM. saMzodhanakSetre saMsthAgata ke vyaktigata kAmagIrInI phaLazrutirUpa graMtha prakAzanamAM "Amukha pU. zAstrIjInuM hoya che. je dvArA mArA saMzodhananA mUlyAMkanano moko maLato. emanA taraphathI haMmezA prema, hUMpha ane protsAhana maLyA che. sAthe mArA kuTuMbanA sabhyone paNa eTalI je nikaTatA ane samabhAva maLatAM rahyAM. pathika * tramAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 u 3 For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanA badalAtA bhaugolika sImADAo DaoN. praphullA sI. brahmabhaTTa 'gujarAta' nAma sAMbhaLatAM ja gujarAtI bhASA, gujarAtI prajA ane tenI saMskRtinI 'samujjavala paraMparAnuM bhAna thAya che. gujarAtanA mULa ane kuLanI paraMparA ghaNI sudIrdha ane samRddha che. jema vRkSane tema prajAne paNa tenAM mULiyA hoya che. vRkSa jema dUra dUra sudhI pahoMcelA potAnA mULiyA thakI poSaNa meLave che, tema prajA paNa tenA atItamAM UMDe sudhI vistarelI tenI sAMskRtika paraMparA mATe preraNA-poSaNa meLave che. dareka prajAnuM vyaktittva AvI paraMparAthI ghaDAya che, vikase che. koIpaNa manuSyano cahero-mahoro, tenuM kada, teno vAna, tenI prakRtinI nAnI-moTI khAsiyato A badhuM Akasmika hotuM nathI; te eka sudIrdha, sAtatyapUrNa ane sAMskRtika paMraparAnI nIpajarUpa hoya che. badalAtI jatI bhaugolika sImAomAM gujarAtanI saMskRti junA-navAno subhaga samanvaya karatI vikasI che. bhaugolika pariprekSyamAM gujarAta bhAratanA nakzAmAM viziSTa sthAna dharAve che. te bhAratanA pazcima kinAre 20-010 thI 24-07deg u.a. ane 67-04 thI 74-04 pU.re. vacce AveluM che. tenuM kula kSetraphaLa 01, 96,024 co. ki.mI che. gujarAtanA 25 jillAo paikI 12 jillAo sAgara kinAro dharAve che. karkavRtta gujarAtanA Azare madhyabhAgamAM pasAra thAya che. tenA bhaugolika sImADAonI dRSTie joIe to gujarAtanI pazcime arabI samudra che, vAyavye kacchano akhAta che, uttaramAM nAnuM raNa ane mAravADano verAna pradeza che, ane izAnamAM Abu che. tenI pUrva dizAmAM vAMsavADA, khAnadeza, alIrAjapura, jhAbuA, ane sahAdri girimALA che. dakSiNamAM pharIthI UMco DhoLAva zarU thAya che. ane sAtapUDAnA DuMgaronI mukhya hAramALAnI ottarAdI DuMgarIono kharabacaDo pradeza Avelo che. gujarAtamAM prAg aitihAsika zodha pahela-vahelI I.sa. 1893 mAM thaI, jenA avazeSo robarTa brusa phruTa nAmanA bhUstarazAstrIe prApta karyA hatA. je sAbaramatInA paTamAMthI vijApura tAlukAnA sADoliyA ane peDhAmalI pAsethI maLyA hatA. tyArabAda mahI, orasaMga, narmadA, karajaNa nadIo ane AhavA samIpe eka nALAmAMthI A saMskRtinA eMdhANarUpa pASANanA hathiyAro maLyA che. Ama prAga aitihAsika yugamAM gujarAtamAM mAnava jIvanano vikAsa thayo hato. Adya aitihAsika saMskRtionA (siMdhukhINanI saMskRti) avazeSo paNa gujarAtamAM maLI AvyA che. jemAM raMgapura, somanAtha, lothala, AmarA-lAkhAbAvaLa, rojaDI, ATakoTa, daDa ane pIThaDiyAno samAveza thAya che. Ama, siMdhu sabhyatAnA upalabdha avazeSo, mudrAo, niHzaMkapaNe puravAra kare che ke A samAja akSarajJAna dharAvato hato, paraMtu jayAM sudhI A mudrAonuM vAMcana siddha na thAya tyAM sudhI siMdhu sabhyatAne "Agha itihAsa'' mAM rAkhavI paDaze.' Ama, Adya aitihAsika kALamAM gujarAtamAM paNa sAMskRtika vikAsa thayo hato. paurANika saMdarbhamAM gujarAta : prAcIna kALamAM samagra gujarAta bhaugolika dRSTie eka nAmathI oLakhAtuM nahotuM. 'Anarta', 'saurASTra' + gujarAta itihAsa pariSadanA 22muM adhivezana, haidarAbAda, tA. 25-27 Dise. 2002mAM rajU karela zodhapatra. * AdivAsI ArTsa eNnDa komarsa kaoNleja, saMtarAmapura, ji. paMcamahAla pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 _B_4 * For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane lATa evA traNa vibhAga uparAMta 'aparAMta' nAma paNa keTalAka bhaugolika bhAga mATe pracalita hatuM. Anarta : 'Anarta' uttara gujarAta ane saurASTrano keTaloka bhAga maLIne thato pradeza. jenI rAjadhAnI prAcIna kuzasthalI athavA dvArakA hatI. mahAbhArata, bhAgavata, vAyu ane matsya purANamAM kRSNa yudhiSThirane kahe che ke cUta vakhate huM AnartamAM hato nahIM, nahI to tamane vArata.3 subhadrAharaNa prasaMgamAM tyAMnA laDavaiyAone karAyelA saMbodhanamAM Anartano ullekha che. subhadrAne laIne hastinApura jatAM, "arjuna giranAra ane arbada vacce 'ArtarASTra' vaTAve che, jemAM Anarta vAvo ane kamaLo bharelA taLAvavALo pradeza che" evuM varNana maLe che. AnartanuM nAma manunA putra zaryAtinA putra Anartano deza te Anarta e rIte paurANikoe ghaTAvyuM che. jayAre DaoN. AnaMdazaMkara dhruvanA mate, "amRta" uparathI Anarta zabda thayo che, ane Rta kahetAM brAhmaNono yajJadharma tene na pALanAra dasyuo-anAryo-jayAM vase che te Anarta" purANanA eka ullekha mujaba puNyajana nAmanA rAkSasoe AnartanI rAjadhAnI kuzasthalIno nAza karyo ane tyArabAda yAdavoe dvArikA vasAvI ane rAjya zarU karyuM. Ama, keTalAka purANo uttara gujarAta uparAMta saurASTrano AnartamAM samAveza kare che. DaoN. AnaMdazaMkara dhruvanA baoNmbe gejheTiyaranA mata anusAra "ApaNo gujarAta prAMta, Anarta, saurASTra ane lATa e traNa pradeza maLIne thayelo.' ema kahI AnartanI sarahada Ape che. e uttare Abu, pazcime kAThiyAvADa, pUrve mALavA ane dakSiNe mahI ane khaMbhAta ane lagabhaga narmadAnA kAMThA sudhI pahoMce che. enA mukhya prAcIna nagaro : vaDanagara, cAMpAnera, aNahilavADa pATaNa, karNAvatI (hAlanuM amadAvAda) ane khaMbhAta. purANomAM saurASTrano ullekha A mujaba maLe che saurASTra : saurASTra deza, aparAMta vibhAgamAMnA dezomAMno eka pANinIya zikSA tathA kauTilyanA arthazAstromAM teno ullekha che. te uparAMta rudradAmana ane skandaguptanA giranAranA zilAlekhomAM paNa teno ullekha che. bombe gejheTiyara su lokonA deza tenuM saMskRtIkaraNa, suMdara deza-saurASTra evuM jaNAve che. nAsikanI trIjI guphAmAMnA I.sa. pU. 25 nA zilAlekhamAM 'suraTha' nAma maLe che. te uparathI tenuM saMskRtIkaraNa 'saurASTra' vadhAre saMbhavita che. hyu-ena-tsAMga valabhI ane saurASTra e be judA judA rAjyo hatA ema noMdhe che. ke pI. jayasvAlanA mata pramANe "A pradezonA AbhIro azokanA rASTiko ane mahAbhAratana yAdavone khUba maLatA hatA. eTale teonA vasavATa bAda A pradeza saurASTranA nAmathI oLakhAvA lAgyo. Do. bhAMDArakara 'radra' jAtine "su" pratyaya lagADavAthI 'saurASTra' ke "suradra' thayuM ema mAne che. - saurASTrano prAcIna paradezI ullekha brebono che. (I.sa. pU. pa0) Saraastus plInI (I.sa 70) Oratural' Ape che. TolemI12 ane periplasa Syrastrene Ape che. hyu-ena-vAMga 1* (I.sa. daOO Su-lacha (-ta) Ape che. jemAM kaniMgahAma" "surATha' nAma Ape che. Ama, saurASTranI sarahado judA judA samayamAM judI judI che. koIvAra siMdhunA mukhathI zarU karI Ajano Akho kAThiyAvADa, to koIkavAra teno eka deza saurASTra gaNAyela che. ekaMdare AjanA soraTha prAMta karatA AjanA AkhA kAThiyAvADa mATe saurASTra nAma prayukta thayu hovAnuM manAya e ThIka che. pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 ] 5 For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra lATa : www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahIMthI tApI sudhIno gujarAtano pradeza 'lATa' tarIke oLakhAto hato, paraMtu keTalIkavAra temAM kheDA jillAno ane uttara gujarAtano samAveza thato. mahAbhArata ane prAcIna graMthomAM ke trIjA saikA pahelAnI guphAomAM kotarelA lekhomAM e nAma jaNAtuM nathI. tenuM kAraNa e paNa hoI zake ke A pradezano samAveza 'aparAMta' mAM karavAmAM Avyo hato. TolemIe 'lATikA' ke 'lATika' zabda vAparyA che. vAtsAyana, varAhamihira vagere A zabdathI paricita hatA. pAMcamAM saikAmAM maMdasara ajaMtAnA lekhomAM 'lATa' nAmano ullekha che. caulukya, gurjara ane rASTrakuTa rAjAonA lekhamAM (I.sa. 700-1200) e nAma vAraMvAra Ave che. hyu-ena-tsAMge enuM nAma 'lulu' lakhela che. 1. sva. AnaMdazaMkara dhruva tathA pro. nadavI lATanI utpatti rASTra uparathI Ape che. vaDodarA rAjyamAM 'rASTra' ane 'araNI' evA vibhAgo hatA. te A tarkane samarthana Ape che. bharUca ane dhAra vacceno pradeza Aje paNa 'rATha' nAme oLakhAya che.. lATanI sarahada, "mahI ane tApI e be nadIo vacceno, khAnadezane sAthe gaNAto pradeza te lATa.'18 rASTra uparathI 'lATa' thayuM ema DaoN. bhagavAnalAla IndrajI ane paM. becaradAsa abhiprAya che.9 'lATa' koI saMskRta zabdanuM rUpAMtara che evA abhiprAya raju thayA che. rASTrakuTa - 'stra'mAMthI 'lATa' zabda AvyA vizenA mata noMdhyA che. zrI alsekaranA mate, "rASTrakuTono gujarAta sAtheno saMbaMdha vahelAmAM vahelo dA saikAthI ja che. eTale rASTrakuTa - rudra-lATa e krama svIkArya karato nathI. mALavAnI dhAranagarI ane bharUca vacceno pradeza jemAM 'bAdha' ane 'lADa' gAma AvelA che te haju sudhI rAdha kahevAya che. I.sa.nA navamA ane dazamA saikAmAM madhya gujarAta ane uttara gujarAta paNa lATa tarIke oLakhAto. solaMkIyugamAM karNadevanA samayamAM 'sAsvata maMDaLa' sAthe lATane joDI devAmAM AvyuM. tyArathI 'lATa' nAma dhIme dhIme bhusAtuM gayuM. aparAnta : jaino artha pazcima cheDAno pradeza evo thAya che. mahAbhAratanA AdiparvamAM teno ullekha che. je koMkaNathI prabhAsa sudhInA pazcima kAMThAne mATe 'aparAMta' nAma sUcave che. samUhavAcaka nAma tarIke Ave che, tyAre enI sImAo nakkI thatI nathI. judAM judAM purANoe koMkaNathI kaccha siMdha sudhInA AkhA dariyAkAMThA athavA temanA ochAvattA aMza mATe A nAma AparyuM che. matsya, brahmAMDa, mArkaMDeya, vAmana, Adi purANomAM aparAMtamAM ghaNA pradezono samAveza kare che. Anarta, arbuda, saurASTra, kaccha, sArasvata, bhRgukaccha, mAheya, Antaranarmada, zUryArika, nAsikya vagerene 'aparAMta' mAM gaNAvavAmAM AvyA che.21 'aparAta'no ullekha I.sa. pU. 25mAM viziSTha putra pulumAvInA zilAlekhamAM che. te pahelA azokanA zilAlekhamAM paNa 'aparAMta' no ullekha che. dIparvasa (trIjI sadI) ane mahAvesa (pAMcamI sadI)mAM paNa aparAMtano ullekha che. karniMgahAma aparAMtamAM siMdha, pazcima rAjasthAna, kaccha, gujarAta ane narmadAnA nIcalA pradezane gaNAve che. paM. bhagavAnalAla IndrajInA mata pramANe, "IzunI pahelI sadImAM aparAMtanI dakSiNa sImAo vadhu phelAI. I.sa.pU.nI trIjI sadImAM mahIthI govA sudhIno pradeza 'aparAMta' tarIke oLakhAto hato, te sarahado vistaratI lATa, uttara koMkaNa ane dakSiNa koMkaNa sudhI 'aparAMta'no pradeza banyo. AThamI sadI bAda A zabdano upayoga vaparAzamAM dhIme dhIme lupta thayo.22 pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 B 6 For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ama, Anarta, lATa, aparAMta tarIke mA saikA sudhI gujarAta oLakhAto hato. I.sa. 1261nA prabhAsa pATaNanI depaTTaNanI zrIdhara prazastimAM gurjaratrA zabda maryAdita banyo. tyAra pachI 'vAghelA kAla mAM spaSTataH prayojAyela jovA maLe che. prAg aitihAsika kAla ane Adya aitihAsika kAla saMdarbhamAM purAvazeSIya sAdhano parathI tatkAlIna mAnavajIvananI tathA saMskRtinI jhAMkhI thAya che, paraMtu eno koI nakkara kaDIbaddha ItihAsa jANI zakAto nathI. bIjI tarapha purANo anuzrutio parathI amuka purAtana rAjyo ane rAjavaMzonI mAhitI maLe che. paraMtu tenI aitihAsikatA pratipAdita karavA mATe purAvA maLatA nathI. gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsanI nakkara ane AdhArabhUta mAhitI maLavI zarU thAya che., mauryakAlanA AraMbhathI, khAsa karIne abhilekhika sAdhanone AdhAre. mauryakAlIna gujarAtanA bhaugolika sImADAo : jUnAgaDha giranAranA mArga para Avela eka zilA para kotarAyela lekha che, je gujarAtano sauthI prAcIna jJAta abhilekha che. emAM jaNAvela 'devono priya priyadarzI rAjA e maurya samrATa azoka hovAnuM pratipAdita thayuM che. samrATa azoke dharmabhAvanAnAM pracAra mATe potAnA sAmrAjyamAM aneka pradezomAM A zailAlekha kotarAvyA. jenI eka prata saurASTranA A sthaLe kotarAyelI che. e parathI A pradeza paNa azoka mauryanA zAsana nIce hovAnuM phalita thAya che. A zilAlekhanI bIjI bAju cAra sadI bAda kotarAyela lekhamAM e anumAnane samarthana maLe che. e lekha rAjA mahAkSatrapa rUdradAmana 1lAnA samayamAM zaka varSa 72-73 (I.sa. 150-151)nA arasAmAM lakhAyo che.23 jemAM girinagaranA sudarzana taLAvanA setu (baMdha)nA bhaMga tathA purnanirmANano vRttAMta Apyo che. A vRttAMtanI aMdara e jaLAzayanI utpatti vize keTalIka hakIkata ApavAmAM AvI che. e parathI jANavA maLe che ke A jaLAzaya maurya rAjA caMdraguptanA rASTrIya vaizya puSpagupte karAveluM; ane azoka mauryanA (rASTrIya) yavanarAja tuSArUM emAMthI nahera karAvI.24 kSatrapakAlIna lekhamAM AvatA A be ullekho mauryakAlIna ItihAsa para ghaNo prakAza pADe che. Ama, magadhamAM naMdavaMzanI sattAnuM unmUlana karI tenI sthAne mauryavaMzanI sattA sthApanAra caMdragupta mauryanuM (I.sa. pU. 322-298) zAsana A pradeza sudhI pravartatu haze ema giranAranA zilAlekha parathI spaSTa thAya che. A uparathI tenI samIpamAM Avelo kaccha tathA taLa gujarAtano pradeza paNa prAyaH magadhanA maurya sAmrAjyanA zAsana nIce hovAnuM spaSTa thAya che. azokanuM zAsana gujarAtanI pUrve Avela mALavAmAM tathA dakSiNe Avela koMkaNamAM pravartatu hatuM. e parathI A saMbhavane samarthana maLe che.5 Ama, gujarAtano samasta pradeza tyAre magadhanA maurya sAmrAjyanA zAsana nIce hato e lagabhaga nizcita gaNAya. anu-mauryakAlamAM yavanonI sattA siMdha prAMtamAM phelAI. A sattA phelAvanAra dimitra hato. tyArabAda utida (I.sa. pR. 165 thI 155) yavane e paDAvI lIdhI. tenI sattA gujarAtamAM phelAI hoya ema koI prAcIna graMthamAM jaNAvyuM nathI, paraMtu enA sikkA saurASTranA judA judA bhAgamAM ane judA judA samaye maLyA che." tyArabAda Avela minendara ane aphaladattanI sattA A pradezomAM pravartatI haze. ema teonA sikkA calaNamAM rahelA enA AdhAre kahI zakAya. pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 3 7 For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaka rAjAonI sattA gujarAtamAM hatI ke kema ? e vize kaMI nizcita mAhitI maLatI nathI, paraMtu saurASTra ane kacchamAM eka ajJAta nAmanA rAjAnA tAMbAnA sikkA maLe che. chatAM, anumauryakAlano ghaNo ItihAsa hajI ajJAta ane anizcita che. tyArabAda kSatrapakAlIna gujarAtanA amuka jAtanA cAMdInA sikkAo uparAMta tAMbAnA thoDA sikkAo ane zilAlekho paNa prApta thAya che. jemAMthI vipula pramANamAM mAhitI maLe che. itihAsamAM teo pazcimI kSatrapo tarIke oLakhAya che. | 'kSatrapa' zabda mULa IrAnI 'kSadrapAvana'nuM saMskRta rUpAMtara che. jeno artha 'pRthvIno rakSaka" ke "prAMtano sUbo" evo thAya che. saMskRta satra (saMsthAna) uparathI kSatrapati prayoga vAjasaneya-saMhitAmAM jovA maLe che. RgledakALamAM 'rAjayakartAnA arthamAM jayAre sAmavedamAM ke brAhmaNagraMthomAM 'kSatra' eTale 'zAsita varganA sabhya ke lazkarano mANasa thAya che. A uparathI 'kSatrapa'no artha 'pradezano rAjA ke ThakarAtano ThAkora' evo artha phalita thAya che. gujarAtamAM A kSatrapakAla-lagabhaga I.sa. 23 thI ra98no che, je pazcimI kSatrapo tarIke oLakhAya che. pazcimI kSatrapono kula cha kuLa hovAnuM jANavA maLyuM che. emAMnuM paheluM kuLa kSaharAta vaMzanA rAjAonuM che. jemAM bhUmaka ane nahapAna rAjavIo thaI gayA. bhUmakanA sikkAo gujarAta, mALavA, ajamera vagere sthaLoe prApta thAya che, tethI e pradeza para tenI sattA hovAnuM sucavI zakAya; chatAM sikkAonI prApti mULa sthAnethI thayelI na hoya to enAM arvAcIna sthAna uparathI khAtarIpUrvaka kahI zakAya nahIM. nahapAnanI rAjadhAnI vize vidvAnomAM bhinna mata pravarte che. keTalAka vidvAnoe ujajaina, mInanagara ane bharUcane enI rAjadhAnInA sthaLa tarIke sUcavavAno prayatna karyo che. to keTalAka vidvAnoe zUraka, govardhana, dazapura, puSkara vagereno saMbhava paNa rAjadhAnInA mathaka tarIke vyakta karyo che. 28 "Avazyakasutra- niryukti" ne AdhAre jayasvAla nahapAnanI rAjadhAnI bharUca hovAnuM sUcave che. 29 periplasamAM paNa nahapAnanA rAjyano je vistAra darzAvyo che temAM bharUcano samAveza thAya che. nahapAnae laharAta vaMzano prAyaH chello jJAta rAjA hovAnuM spaSTa thAya che. tenA rAjayanI bhaugolika sImAo jANavA mATe be sAdhano che. : sikkAonA prApti sthAno tathA puSkaramAMthI prApta tAMbAnA thoDA sikkAo ane jUnAgaDhamAMthI prApta cAMdInA thoDA sikkAo. tenA parathI evuM anumAnI zakAya ke nahapAnanA rAjayamAM hAlanA mahArASTra rAjyanA pazcima vibhAgano keTaloka pradeza, gujarAtano saurASTra vistAra ane uttaramAM ajamera sudhIno keTaloka pradezo samAviSTa haze. nAsikanA (sAtavAhana rAjaonA) zilAlekhomAMthI enA rAjayanI hadono khyAla Ave che. saurASTra, kukura, aparAMta, AkarAvaMti vagere pradezone nahapAna rAjayamAM hovAno ullekha. Ama, nahapAnanA rAjyanI bhaugolika sImA uttaramAM ajamera sudhI, pazcimamAM saurASTra sudhI ane dakSiNamAM dakSiNa gujarAta ane uttara koMkaNa tema ja ahamadanagara, nAsika ane pUNe jillAo sudhI hovAnuM saMbhave che. 31 bIjuM kSatrapakula cAna vaMzanuM maLe che jemAM kula 20 rAjAo thayA, A vaMzanI rAjadhAnI ujajaina hatI. evo eka ullekha maLe che. A vaMzano rAjA rUdradAmA 1lAnA sAmrAjayanI bhaugolika sImAo vize junAgaDhanA enAM zelalekhamAMthI maLe che. emAM nirdiSTa pradezomAM pUrva AkAra, sImAo vize jUnAgaDhanAM enAM zilAlekhamAMthI maLe che. emAM nirdiSTa pradezomAM pUrva AkAra, pazcima avani, anupa, nivRtta (nimADa), Anarta, saurASTra, pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 28OF T 8 For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zvabhra, marU, kaccha, siMdha, sauvIra, kukura, aparAMta ane niSAdano samAveza thAya che. A uparathI tenA sAmrAjyanI bhaugolika sImAo uttare mulatAna sudhI, dakSiNamAM anUpa (mAhiSmatI) sudhI, to pUrvamAM maLavA ane nimADa sudhI tathA pazcime sumadrakAMThA (eTale ke siMdha, kaccha, saurASTra, dakSiNa gujarAta) sudhI hatI.32 Ama, cATana rAjyanI bhaugolika sImAo pUrvamAM AkarAvaMti (pUrva-pazcima mALavA), pazcimamAM kaccha saurASTra, uttare aparAMta (hAlanuM rAjasthAna) ane dakSiNe anUpa (narmadA kAMThA) sudhI hovAno saMbhava che. trIjA kSatrapakulamAM svAmI jIvadayA, rUdrasiMha rajo, yazodAmA raja thayA. cothA kSatrapakulamAM svAmI rUdradAmA rajo, svAmI rUdrasena 3jo thayA. pAMcamA kSatrapakuLamAM svAmI siMhasena, svAmI rUdrasena 4tho thayAM. jayAre chaThThI kSatrapakuLamAM svAmI satyasiMha, svAmI rUdrasiMha ja thayA. jenA rAjayakALanA sAthe pazcimI kSatrapa sattAno aMta zika varSa 320 arthAt I.sa. 398 nI najIka hovAnuM saMbhave che. kSatrapavaMzanA rAjAonA sikkAo tathA zilAlekhamAM ullekhita pradezo ane prApti sthAnane AdhAre kSatrapa rAjyanI bhaugolika sImAo A pramANe hoI zake, pUrvamAM anUpathI pazcimamAM samudra taTe AvelA saurASTra, kaccha (gujarAta) sudhI, uttaramAM puSkara pradezathI dakSiNamAM narmadA nadI paryata hatuM. 33 gujarAtamAM kSatrapa rAjAonA zAsananuM chelluM zaka varSa 320 (I.sa. 398) che. ne ahIM magadhanA gupta sAmrAjayanI sattA kumAragupta 1lAnA rAjayakAla (I.sa. 415-455) daramyAna prasarI. A be vacce sattareka varSano gALo rahelo che. A daramyAna ahIM zarva bhaTTAke nAme rAjAnuM rAjya pravarte. jenA sikkAo gujarAtamAMthI moTI saMkhyAmAM maLyA che. enuM nAma "zarva ziva vAcaka che. ne enA sikkAo paranuM cihna trizula zivanuM Ayudha che. e parathI zarva bhaTTArka zivadharmI hovAnuM spaSTa thAya che. maitraka rAjavIono dUrano pUrvaja hovAnuM saMbhavita gupta samrATa kumAragupta 1lAnA zAsanakALa (I.sa. 41pa-455) daramyAna gupta sAmrajyanI sattA gujarAta para prasarI hatI. gujarAtamAM Theka-ThekANe kumAragupta 1lAnA cAMdInA sikkA maLyA che. 25 kumAragupta pachI skaMdagupta rAjayanI dhurA saMbhALI. saurASTranA zAsana tathA pAlana mATe eNe parNadatta nAmanA guNasaMpanna sUbAnI niyukti karI. parNadatte girinagaranI rakSA mATe potAnA guNIputra cakrapAlitane nImyo. skaMdaguptanA mRtyu (I.sa. 467) bAda gupta sAmrAjayano hrAsa thayo. dUranA keTalAka pradezo svataMtra thayA. A sthitino lAbha laI maiitrakakuLanA senApati bhaTTArke valabhI mAM potAnI AgavI sattA sthApI, je I.sa. 470 nA arasAmAM sthapAyu ane I.sa. 788mAM aMta Avyo. A sa samasta saurASTra uparAMta kaccha, uttara gujarAta ane madhya gujarAta para paNa pravarte. samaya jatA maitrakavaMzanI rAjasattA pazcima mALavA para prasarI. thoDA samayama bharUcanA AsapAsanA pradezo para paNa maitrakonI sattA jAmI. Ama, A vaMzanI sattA traNaso varSathI vadhu lAMbAkALa sudhI gujarAtanA ghaNA moTA bhAga para pravartA.* maitrakakAlano ItihAsa tAmrapatro, zilAlekho ane te samaye lakhAyela sAhityika sAmagrImAMthI maLe che. A vaMzanA kula 117 dAnapatro ane badhA thaIne 150 lekho maLyA che. A vaMzanA sikkAo para trizuLanI AkRti che. sikkAnA lakhANa brAhmI lipimAM che. saMskRta prasiddha 'bhaTTakAvya' ane jainonuM harivaMzapurANa dhanezvarasurInuM 'zatruMjaya mahAbhya' vagere maitraka vaMzanA samakAlIna che. AcArya guNamati ane sthitimatie temanA darzanagraMtho ahIM racyA hatA. jainonA AgamonI valabhI vAcanA paNa ahIM thaI hovAnI saMbhAvanA che. bauddhonA AryamaMjUthI mUlakAvya' graMtha A kALanA aMtabhAgamAM racAyo hoya ema manAya che. pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OK L 9 For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samrATa harSavardhananA samayamAM Avela cInI musAphara hyu-ena-tsAMga valabhInI A samaye mulAkAta lIdhI hatI. tenA varNana pramANe, "rAjA dhruvasena harSano jamAI hato. teNe bauddha dharma svIkAryo hato. valabhIpura dhanADhya zahera hatuM. A zaheramAM 100 uparAMta kuTuMbo karoDAdhipati hatA. valabhI vidyApITha nAlaMdA jevI prakhyAta hatI." Ama, A vaMzamAM kula 20 rAjAo thaI gayA. teo potAne parama mAhezvara' tarIke oLakhAve che. AthI teo zaivadharmI haze. sUryapUjA paNa khUba ja pracalita hatI.jaina ane bauddha dharmano phelAvo paNa thayo haze ema taLAjA, giranAra vagerenI bauddhakAlIna guphAo parathI sAbita thAya che. somanAthanuM prAcIna maMdira A yuganuM hoya te zakya che. kadavAra, visAvADA, gopa, kalasAra ane sutrApADAnA maMdiro A yuganA che. A yuganuM zilpa-sthApatya viziSTa prakAranuM che. A rAjAomAM keTalAka khuba parAkramI hatA. jemAM droNasiMhathI dharasena rajA sudhInA rAjAo mahArAjanuM birU vAparatA, jayAre zilAditya 1lAthI dhruvasena bIjA sudhInA rAjAonI AgaLa koI birUda lAgela nathI. dharasene parama bhaTTArka, mahArAjAdhirAja ane paramezvaranuM tathA cakravartInuM birUda dhAraNa karyuM. maitraka rAjAono aMta zIlAditya 7mAnAM samayamAM Avyo. valabhInA nAza mATe jaina prabaMdho tathA alaberUnI ArabanI caDAIne mukhya gaNAve che. 300 varSa sudhI rAjaya karanAra maitrakonI sattA tathA samRddhi uttarottara vistAra pAmI, rAjadhAnI valabhInI jAhojalAlI paNa vadhatI gaI. Ama, maitraka rAjyanI sAmrAjaya sImAo samasta, saurASTra, kaccha, uttara gujarAta, madhya gujarAta ane pazcimI mALavA para pravartamAna hatI. maitrakakALa daramyAna dakSiNa gujarAtamAM nAnA-moTA aneka rAjayo thayA. jemAM zaikUTaka vaMzano amala I.sa. 455 thI 495 sudhI dakSiNa gujarAtamAM rahyo hato. jemAM dahasena ane vyAdrAsana nAmanA be rAjA o thaI gayA. bhUmidAnamAM dIdhelAM sthaLa tApInI dakSiNe tathA uttare AvelA che. Ama, teonI sarahada pazcimamAM khaMbhAtanA akhAta sudhI ane pUrvamAM revAkAMThA ejansInA pradeza sudhI vistarelI hatI. naiphUTaka rAjyanA pradezo para kalacuri nAme rAjavaMzanI sattA jAmI. enI rAjadhAnI mAhijAtI hatI, je narmadAne tIre Avela hatI. saurASTramAM tyAre alaga rAjasattAo pravartatI hatI. saurASTramAM maitrakakAlanA aMtabhAgathI dhUmalIno saighavavaMza rAjasattA dharAvato hato. dakSiNa saurASTramAM cAlukya kulanuM rAjya pravartatuM hatuM. AmAMnA chellA be rAjavaMzo para kanojanA pratihAra vaMzanuM Adhipatya hatuM. maitrakakALa daramyAna 'bhIllamAla'nI AsapAsano pradeza gurjara pradeza tarIke oLakhAto. gurjara pratihAra vaMze A kAla daramyAna kanojamAM rAjadhAnI rAkhI pazcima bhAratamAM potAnI vizALa sattA jamAvI, tyAre saurASTranA rAjaya para enuM Adhipatya pravarte. uttara gujarAtamAM pratihAronA zAsanano thoDA samayamAM aMta Avyo, ne tyAM cAvaDA vaMzanuM rAjaya pravatyuM. A rAjavaMza vi.saM. 802 thI 998 (I.sa. 756 thI 942) sudhI thayo hovAnI anukRti maLe che. jemAM e "cApotkaTa'nA vaMza tarIke oLakhAya che. A vaMzanA rAjA jayazikharIne bhUvaDe mArIne kalyANInA caulukyanI sattA sthApI hatI. A sattA alpajIvI nIkaLI, jayazikharInA putra vanarAje tenA mAmA surapALa, cApovANiyo, sAdhu zilaguNa sUri tathA bhIlonI madadathI I.sa. 746mAM cAvaDA vaMzanI pharI sthApanA karI. eka anuzruti anusAra vanarAjanA vaMzamAM yogarAja, ratnAditya, vairisiha, kSemarAja, cAmuMDarAja, AhaDa ane bhUvaDa nAme bIjA sAta rAjAo thayA, jyAre bIjI anuzruti pramANe yogarAja, kSemarAja, bhUyaDarAja, vairisiha, ratnAditya ane samAMtasiha nAme bIjA cha rAjA thayA. ne A rAjavaMze ekaMdare 196 varSa sattA bhogavI. rASTrakUTa pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OF n 10 For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samakAlIna rAjayonA abhilekho parathI maLatI mAhitI mujaba cAvaDAonI sattA hAlanA banAsakAMThA ane mahesANA jillA jeTalA vistAramAM sImita hovAnuM mAlUma paDe che. Ama, cAvaDAonI sattA uttarapUrva gujarAta para hatI. jayAre dakSiNa gujarAta rASTrakuTonI sattA nIce hatuM.38 cAvaDAvaMzanA patana pachI aNahilavADa pATaNa para caulukya vaMzanI sthApanA thaI. teno AdhasthApaka mULarAja 1lAno rAjayAbhiSeka vi.saM. 998 (I.sa. 942) mAM thayo ema prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyuM che. 39 zarUAtanA samayamAM tenA sAmrAjayanI sImAo sarasvatI nadInI AsapAsano thoDoka ja pradeza hato. jemAM dhIre dhIre sAmrAjyano vistAra thayo ane aMte tenA sAmrAjayanI sImAo uttaramAM AbuthI dakSiNamAM cheka lATa sudhIno pradeza hato. ane pazcimamAM saurASTra ane kacchano pradeza lagabhaga enA tAbe hovAno saMbhava che. siddharAjanA lekho saurASTramAM prAMgadhrA pAse gALA gAmethI, giranAranA maMdiramAMthI, kacchamAM bhadrezvaramAMthI, paMcamahAlamAM dAhodamAMthI ane ujjaina (mALavA), udepura, bhinnamAla, talavADA bAlI (mALavA), sAMbhara | (jayapura pAse) vagere sthaLethI maLyA che. AthI spaSTa jaNAya che ke eNe sAcA arthamAM vizALa sAmrAjya sthApyuM. Ama, siddharAjanA samayamAM solaMkI rAjayanI bhaugolika sImAo uttaramAM ajamerathI keTalAka pradeza, dakSiNamAM navasArIthI AgaLa lagabhaga kalyANa sudhI, pUrvamAM ujjaina ane dhArA sudhI tathA pazcimamAM saurASTra ane kaccha sudhI vistaratI hatI. siddharAjanI jema kumArapALa paNa vizALa pradeza upara sattA dharAvato hato. upalabdha abhilekhomAM gaMbhUtA (gAMbhu, maMgalapura (mAMgaroLa), citrakUTa (cittoDa), AnaMdapura (vaDanagara), lATamaMDala, udayapura (bhIlasA pAso ujajayanta) giranAra) ityAdi sthaLono ullekha che. e jotA kumArapALanI sattA. saurASTra, uttara gujarAta, lATa vagere pradezomAM hatI. A uparAMta Abu ane zAMkabharI rAjAo enA sAmaMta hatA. Ama, kumArapALanA samaya daramyAna tenA sAmrAjayanI sImA rekhA dakSiNamAM lATamaMDala sudhI ane uttarAmAM sAMbhara-ajamera sudhI tathA pazcimamAM saurASTra kaccha sudhI ane pUrvamAM bhIlasA sudhI hatI.40 tribhuvanapAla e mULarAja 1lAnA caulukya vaMzano chello rAjavI hato. ane tyArabAda dhoLakAnA caulukya (solaMkI) rANA vasaladeve tyAM potAnI sattA (vi.saM. 13OO - I.sa. 1244) sthApI." A vaMzano chello rAjA karNadeva rajo I.sa. 1296-97mAM gAdIe Avyo. jenA sAmrAjyanI sImAo Abu, saurASTra ane kaccha temaja dakSiNamAM lATa sudhI vistarelI hatI. A samaye dilhInA sulatAna alAuddIna khalajI mALavA, rajapatAnA, mevADa vagere jItI dhIre dhIre AgaLa vadhyo. teNe saradAra ulaghakhAnanI saradArI heThaLa sainya mokalI AkramaNa karyuM. ane karNadevanA samayamAM solaMkI rAjazAsanano aMta Avyo. solaMkIkALa daramyAna pATaNa gujarAtanuM eka prathama paMktinuM dhanADhaca nagara banyuM. pATaNa zrI ane sarasvatInuM dhAma banyuM. sahastralige sAcA arthamAM enI anerI zobhAmAM vadhAro karyo. te sAcA arthamAM gujarAtanuM pATanagara banyu. solaMkI vaMza daramyAna gujarAta eka vizALa ane samRddha rAjya banyuM. tenI sImAo lATa, mALavA, ane rAjasthAnanA pradezo sudhI vistarI. A rAjAoe vyavasthita vahIvaTI taMtra ApyuM. sAMskRtika kSetre paNa mahattvanI pragati sAdhI. vizALa devAlayo, jaLAzayo, vividha sAhityanuM sarjana karI gujarAtane samagra bhAratamAM gauravavaMtu sthAna apAvyuM. gujarAtI prajAno vepAra vadhyo, kalAkauzalya vikasyuM. emanI viziSTa zaktione dezanA anya bhAganA lokoe pichANI. vahANavaTAnI khilavaNI thaI. Ama, solaMkIkALa daramyAna gujarAte eka bhavya suvarNayuganAM darzana karyA. pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 11 For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir solaMkI kAla (I.sa. 942-1304) daramyAna gujarAtanA anya pradezomAM moTA nAnA aneka rAjayo thayA jemAM mukhyatve cuDAsamA rAjaya, jeThavA rAjya, guhila rAjaya, jhAlA rAjya, cAlukya rAjA hatA. alAuddIna khalajInA samayamAM I.sa. 1297-1304 thI gujarAta para dilhI saltananI hakumata prasarIne galuka sulatAna nAsiradIna mahamudazAhanA amala daramyAna I.sa. 1403-07 arthAta eka zataka sudhI, cAlI. e pachI gujarAtanA sulatAnonA vaMzanI sattA pravartI, je I.sa. 1572-73 sudhI arthAta doDha saikAthI paNa vadhu samaya cAlI. A vaMzamAM kula 14 sulatAno thayA jemAM ahamadazAha lo, mahamuda begaDo ane bahAdUrazAha khUba ja parAkramI tathA mahattvAkAMkSI hatA. ahamadazAha pahelAe pATaNathI gAdI badalI AzAvala pAse amadAvAdamAM I.sa. 1411 jAnyuArI 10mInA roja sthApI. jumA masjida baMdhAvI." kArIgarone uttejana ApI hunnara ane vepArano vikAsa karyo. mahamuda begaDAe cAMpAnera ane junAgaDhanA be durgo jItI laIne rA'mAMDalika ane patAI rAvaLanA rAjayo khAlasA karyA. uparAMta siMdhanA jamInadAro, mALavAnA sulatAna ane IDaranA rAva vagerene sakhata hAra ApI. teNe porTugIjho tathA cAMciyAo sAthe dariyAI yuddha kheDyA, temane harAvyA. tenA samayamAM mahemadAvAda vasAvyuM. dAdAharinI vAva ane aDAlajanI vAva tenA samayamAM baMdhAyA hatA. bahAdura zAhe cittoDa ane mALavAnA rAjayo chinna bhinna karI nAMkhyA hatA. ahamadanagara, khAnadeza ane varADanA sulatAno tenI sattA svIkAratA hatA. humAyu sAthe hAra khAI bahAdura zAhe gujarAta khoyuM paNa te jItI lIdhuM. phIraMgIonA dagAthI A sulatAnanA jIvanano karUNa aMta Avyo. amIronI khaTapaTathI mujhapharazAha trIjAne akabare hAravyo ne gujarAta teNe kabaje karyuM. I.sa.nI 15mI sadInA pAchalA bhAgamAM ane 16mI sadInA prathama caraNa daramyAna sulatAnanI sattA zikhare hatI. tenA dareka vibhAga sarakAra' kahevAtA, jemAM madhyabhAgamAM nahAvAlA (pATaNa), amadAvAda, suMtha, godharA, cAMpAnera, vaDodarA, bharUca, nAMdoda (rAjapIpaLA) ane surata, uttara zirohI, jAlora, jodhapura ane nAgAra, agnikhUNAmAM naMdabAra, mUra (bAgabANa) ane rAmanagara, IzAna khUNAmAM DuMgarapura ane vAMsavADA, dakSiNa dizAmAM kaMDArAjapurI (jaMjIrA) muMbaI, basIna (vasaI) ane damaNa ane pazcimamAM soraTha ane navAnagara tathA vAyavyamAM kaccha sudhI sulatAnonA sAmrAjayanI sImAo vistarI hatI. I.sa. 1573 thI 1758 sudhI gujarAtamAM mughala bAdazAhono vahIvaTa rahyo. mughalAI hakUmata daramyAna ekaMdare gujarAtamAM zAMti ane samRddhi vadhI. ahIM mughala bAdazAhonA sUbedArono vahIvaTa rahyo hato. emAM keTalAka zAhajAdAo tathA khaMDiyA rAjAono samAveza thato hato. akabare gujarAta jItyuM tyAre eNe e sUbAnA vibhAgonI puna: vaheMcaNI karI ane sarahadI vistArone enA agAunA adhikArakSetra soMpyA. AthI e sUbAmAM tAjanA sIdhA tAbA nIce nava sarakAra hatI : amadAvAda, pATaNa, nAMdoda, vaDodarA, bharUca, cAMpAnera, surata, godharA ane soraTha. emAM badhA maLI 198 paragaNAM ane 13 baMdaro hatA. auraMgajhebanA samayamAM I.sa. 1961mAM navAnagara khAlasA thatAM, sIdhA vahIvaTa nIcenI sarakAronI saMkhyA dasa thaI 49 e samaye cha khaMDiyA rAjya hatA. DuMgarapura, vAMsavADA, suMtha (revAkAMThAmAM) sirohI, kaccha ane rAmanagara (dharamapura). A khaMDiyA rAjayo prAMtanI sarakAranA tAbA nIce rAkhavAmAM AvyA. ane ene sarakArane khaMDaNI tathA lazkarI sevA ApavAnuM kahevAyuM." marAThI sattAnA udayathI 17mI sadInA uttarArdhamAM bhAratanA rAjakAraNamAM mahattvanA pheraphAra thayA. tema gujarAtanA rAjakAraNamAM paNa pheraphAra thayA. zivAjIe be vAra surata lUTyuM. I.sa. 171damAM marAThA saradAra pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OF 12 For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khaMDerAva dabhADee dakSiNa gujarAtamAM sattA jamAvavA mAMDI, pilAjIrAva gAyakavADe I.sa. 1719mAM sonagaDhamAM potAnuM mukhya mathaka sthApyuM, damAjIrAva gAyakavADe I.sa. 1734 mAM vaDodarAmAM rAjadhAnI sthApI, I.sa. 1737 thI I.sa. 1753 sudhI gAyakavADoe mughala sUbedAronA aDadhA hissedAra tarIke amadAvAdamAM sthApyuM, paraMtu I.sa. 1756mAM bAbI momInakhAne 2 jAe jItI lIdhuM. I.sa. 1758mA pezvA ane gAyakavADe e pAchuM jItI lIdhu. Ama, gujarAtanA pATanagara amadAvAdamAM marAThA sattA sAtatyapUrvaka I.sa. 1758 thI 1818 sudhI rahI. marAThAonA zAsanakALamAM taLagujarAtano ghaNo bhAga teonI sattA nIce hato, jyAre bIjo bhAga rajavADAonI sattA nIce hato. saurASTra ane kacchamAM mukhyatve rajavADAonI sattA pravartatI hatI, paraMtu emanA ghaNAM rAjyo pAsethI pezvA ane gAyakavADa khaMDaNI vasula karatA hatA. I.sa. 1759thI aMgrejoe gujarAtanA rAjakAraNamAM pradeza karyo ane pezvAo tathA gAyakavADa vaccenA khaTarAgano lAbha laI teo gujarAtamAM aneka pradezomAM potAnI sattA jamAvI. I.sa. 1818 thI 1958 sudhI briTiza isTa inDiyA kaMpanIne gujarAtamAM je keTalAMka mulaka maLyA te pAMca jillAonuM rAjakIya gaThana karavAmAM Avyu. I.sa. 1800 daramyAna teo surata zahera ane AsapAsanA keTalAka pradezonA mAlika banyA. I.sa. 1803mA bharUca briTiza zAsana heThaLa AvyuM. I.sa. 1817 thI I.sa. 1858 sudhI muMbaI presiDensIno vistAra haju vadhyo. I.sa. 1817 thI 30mI navembara briTizaroe amadAvAdano havAlo saMbhALI lIdho. I.sa. 1833mA kheDA briTizaroe meLavyuM. I.sa. 1851 thI I.sa. 1860 daramyAna A jillo siMdhiyA mATe briTiza havAlA heThaLa hato. enuM saMcAlana revAkAMThAnA rAjakIya ejanTa dvArA thatuM. I.sa. 1861 thI e prAMtanA bhAgarUpe banyo.para I.sa. 1857 thI 1858 nA viplava bAda azAMta, ajaMpo dUra karI briTiza tAja heThaLa sthapAyelI sarakAre kAyado zAsana vyavasthA sthApavAnA prayAso kayo. A briTiza riyAsatano gujarAtamAM vahIvaTa be bhAgamAM vaheMcAyelo. pahelA bhAgamAM dezI rajavADAo para haLavA hAthe chatAM majabUta pakaDa rAkhI vahIvaTa karavAno, jyAre bIjA bhAgamAM sIdhA vahIvaTa heThaLanI prajA phaLadrupa jillAmAM vasati hatI enI pAsethI dharmazraddhAo ke udyoga-dhaMdhAmAM daramyAnagIrI karyA vinA pUratA pramANamAM mahesula vasUla karavAnuM kArya aMgreja sarakAre karyuM.pa muMbaI prAMtanA dezI rAjyo parano aMkuza muMbaI sarakAra poliTikala ejanTa dvArA dharAvatI. I.sa. 1863mAM karnala kiTije kAThiyAvADanA dezI" rajavADAonA sAta vargo karI teone darajjA pramANe dIvAnI ane phojadArI nyAya adhikAro ApyA. Ama, briTiza inDiyAnI vesTarna bombe presiDansIne cAra mahesUlI vibhAga ane 25 jillAomAM vaheMcavAmAM AvyuM. Ama, pratyakSa yA parokSa rIte gujarAta briTiza tAja heThaLa AvyuM hatuM. I.sa. 1928, 1930 ane 1942nI svataMtratAnI laDAImAM gAMdhI ane saradAranA netRtva heThaLa samagra dezanI sAthe gujarAte paNa bhAga lIdho. keTalAya navalohiyA yuvAnoe potAnA prANa ane ujjavaLa kArakirdIno bhoga Apyo. parimAme I.sa. 1947mAM svataMtratA maLI. svataMtratAnI sAthe ja tenI samakSa dezI rAjyonuM vilInIkaraNa komI ramakhANo jevA aneka praznothI gujarAta bAkI rahyuM nathI. chatAM saradAra paTele kunehapUrvaka dezI rAjyono prazna pAra pADyo. jyAre gujarAtanI prajA svataMtra gujarAta rAjyanuM svAgata karavA susajja thaI tyAre acAnaka 6 oNgasTa, 1956nA roja saMsade mahArASTra, muMbaI ane kaccha, saurASTra sahitanA gujarAta pradezono samAveza thAya tevA vizALa dvibhASI muMbaI rAjyanI jAherAta karI. jeno sauAraSTra sahita pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 - 13 For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanI prajAe virodha karyo ane temAMthI 'mahAgujarAta caLavaLano janma thayo. chevaTe 1 me, 1960nA roja gujarAtanuM alaga rAjaya sthApavAmAM AvyuM TUMkamAM bhaugolika, aitihAsika ane sAMskRtika daSTie jotAM gujarAta' eka bhinna pradeza che. bhAratanAM bIjAM rAjayo ke jeo mukhyatve khetIpradhAna ane paraMparAgata rahyAM che, jayAre gujarAte thoDAka AdhunikIkaraNanA prabhAva heThaLa vyApArika mUlyo ane sAhasikatAnA guNo pacAvyAM che. AvA vividha paribaLoe gujarAtane bhAratanA nazAmAM Arthika vikAsa, sAmAjika parivartana ane rAjakIya bhAgIdArImAM agrasthAna prApta karavAmAM madada karI che. saMdarbho (1) parIkha 2. cho ane zAstrI ha.gaM, (saMpAdaka) gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa', graMtha-1, ItihAsanI pUrvabhUmikA, amadAvAda, 1972, pR. 57 (z) B.K. Chattarjee and R.D. Kumar, Anthropology on the March, Madras, 1963. pp. 104 10. (3) mahAbhArata, vanaparva : 14, 14 (4) mahAbhArata, kuMbhakoNam AvRtti, 244, pR. 246 (5) harivaMzanuM paheluM harivaMzapurANa - 10, 31 (6) AcAryazrI AnaMdazaMkara dhruva : digdarzana', gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, amadAvAda, 1942, pR. 41 (7) AcAryazrI AnaMdazaMkara dhruva : sAhitya vicAra', gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, amadAvAda, 1941, pR. 525 (8) joSI umAzaMkara : "purANomAM gujarAta", gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, I.sa. 1946, pR. 207 (9) zAstrI durgAzaMkara kevaLarAma : aitihAsika saMzodhana", gujarAtI sAhitya pariSada, muMbaI, I.sa. 1941 pR. 283 (10-11) bombe gejheTiyara, va. 1, pR. 6 (12) mekakinDalasa zayanTa inDiyA ejha DiskAIba bAya TolemI, saMpA. zrI. surendranAtha majamudAra zAstrI, cakravartI ceTarajI enDa ko, kalakattA, I.sa. 1927, pR. 33-35. (13) ona yuvAna suvAMgsa TrAvelsa Ina inDiyA, graMtha-1, 2 : Tomala voTarsa kRta : saMpA. TI Dabalyu rahAIjha Davijha tathA esa Dabalyu, buzela. royala eziyATika sosAyaTI, laMDana, I.sa. 1904, pR. 248 (14) ejana, pR. 250 (15) kaniMgahAm enzayanTa jayogrAphI opha inDiyA saMpAdaka surendranAtha majamudAra, zAstrI cakravartI ceTarajI enDa ko. kalakattA, I.sa. 1924, pR. 372 (16) inDiyana enTi kverI : vaoN. 13, pR. 204. (17) baoNmbe gejheTiyara, vaoN. 1, pR. 7 pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, ra006 14 For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (18) ejana, pR. 9 (19) joTe ratnamaNirAva bhImarAva : khaMbhAtano itihAsa' gujarAta sAhitya sabhA, amadAvAda, 1935, pR. 172, (20) zrI aoNkara ananta sadAziva : ezayanTa TAunsa enDa siTijha opha gujarAta enDa kAThiyAvADa, muMbaI, 1926, pR. 7 (21) joSI umAzaMkara : uparokta, pR.7 (22) ejana, pR. 10 (23) Bhagavanlal Indraji and Buhler, Indian Antiquary, Vol- VII.PP- 257 (ra4) mauryastha rAnna : caMdragupta stha rASTrayaNa (vai) sthane puSpaguptana kadaMti, paMkti 8-9, giranAranA zilAlekha. (24) Bomabay Gazetteer, Vol. 1, Pt.1 P-14 (2) Ibid, Vol-1, Pt-1, Early History of Gujarat, PP-16. (27) zatapatha brAhmaNa, graMtha - 13-1, 5, aitareya brAhmaNa graMtha-8. (28) epigrAphikA inDikA : pu. 8-16 ane inDiyana enTikverI, pu. 47, pR. 71 (29) jabiorIso, 1930, pR. 290 (30) sAmAnya rIte rAjAo vaccenA yuddho pATanagaramAM khelAtA hovAno saMdarbha che. nahapAnanA samayanA zilAlekhA ane enA sikkAonA prAptisthAno uparathI enI rAjayasattanuM vaDuM mathaka hAlanA mahArASTranA moI prAcIna nagaramAM hovA saMbhave, paNa zilAlekho to enA jamAI uSAvadatte kotarAvyA che. ane te mAtra guphAdAnane lagatA hoI pazcimaghATanA DuMgaromAMthI maLyA che. vaLI, uSAvadata mATe kyAMya koI adhikAra sUcaka vizeSaNa vaparAyuM nathI. eNe dAna to nAsikathI mAMDI puSkara sudhInA vistAramAM dIdhelA, paNa pazcimaghATanA pradezamAM zailagRhonAM dAna dIdhelAM hoI e jaLavAI rahyA che. AthI enuM pATanagara-mahArASTramAM hovAnI aTakaLa thaI zakatI nathI. AthI bharUca enI rAjadhAnI hovAnuM manAya che. (31) jamInadAra raseza : kSatrapakAlanuM gujarAta', gUjarAta vidyApITha, amadAvAda, 1975, pR. 64 (32) jamInadAra raseza : e noTa ona ena ananoTisaDa vesTarna kSatrapa koIna, janyasoIna, pu. 30, pR. 198 (33) ejana, pR. 200 (34) parIkha, 2. cho. ane zAstrI, ha. gaM. (saMpA.) : gu.rA.sAM.i., graMtha-2, 1972, amadAvAda, pR. 188 thI 190. (34) Sirar D.C. :"Sclect Inscription", Vol-1, Part-II, Nots. 56-62. (36) gujarAta aitihAsika lekha saMgraha : bhAga-3, lekha naM. 257 (37) gu.rA.sAM.i., graMtha-2, uparyukta pR. 3 pathika * vaimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OK L 15 For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (38) zAstrI hariprasAda, uparyukta, pR. 240 (39) gujarAta aitihAsika lekho bhAga-2, naM. 147, prabaMdha ciMtAmaNi, pR. 24 (40) zAstrI durgAzaMkara ke : "gujarAtanA madhyakAlIna hiMdu rAjaputa yugano itihAsa, (gu.rA.sAM.i.) graMtha - - 1, 2, amadAvAda 1953, pR. 386 (41) merUtuMgAcArya, vicArazreNI, pu. 9 (42) gujarAta aitihAsika lekho bhAga-3, naM. 222. (43) kAnhaDade prabaMdha, lekha-1, gu.ma.rA.I.pR. 495-497 (44) gu.rA.sAM.i. graMtha-4, pR. 133- 142. (45) joTe ratnamaNirAva bhImarAva : "gujarAto sAMskRtika ItihAsa, ilAma yuga khaMDa-2, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, pR. 325 (46) nAyaka choTubhAI raNachoDajI : "gujarAtamAMnI islAmI sattananano itihAsa', (I.sa. 1300 thI 1573), - gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda, 1982, pR. 242 (47) (iazeteer of the Bombay Presidency. Vol-I, PR-1, P. 218 ane zekha gulAma muhammada mukamala islAmI, tArIkhe gujarAta' (urdu), pR. 238 (48) M.S. Commissariat : History of Gujarat, Vol- , P-1, ane nAyaka choTubhAI raNachoDajI : 'madhyayuga', gujarAta : eka paricaya, pR. 104. (49) M.S. Commissariat, op-cit., p-2. (50) P Saran, Prvincial (Government of Mughals (1526 - 1658 A.D.), PP. 148 - 149, (51) desAI go.ho. : 'gujarAtano arvAcIna ItihAsa', amadAvAda, 1918, pR. 38 (52) gu.rA.sAM.i. graMtha- 8, amadAvAda, pR. 166- 167 . (pa3) ejana, pR. 90-91 pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, ra006 ] 16 For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moDherA najIka maLI AvelI kalAtmaka nakzIkAmavALI ane eka pravezadvAra vALI adbhuta vAva yazavaMta kaDIkara tAjetaramAM moDherA sUryamaMdiravALuM pAsethI eka ati prAcIna vAva maLI AvI che. Ama to moDherA tenA sUrya maMdira ane surya maMdiranA zilpa sthApatya mATe khUba ja jANItuM che. A prAcIna nagarI moDherA mahesANAthI trIsa ki.mI. nA aMtare Avela che. esa.TI.basa dvArA tyAM jaI zakAya che ane mahesANA hAIve para AvelA moDherA cAra rastA parathI khAnagI vAhano paNa maLI Ave che. ahIMyA maLI AvelI A vAva zilpa sthApatyanA rasiyAone AkaryA che. namUnedAra kotaraNIkAma dharAvatI, ane eka ja pravezadvAra dharAvatI trikUTAnaMdA prakAranI A prAcIna vAva moDherAnA sUryamaMdira karatAM paNa prAcIna hovAnuM purAtattvavido mAnI rahyA che. amadAvAdathI ekaso dasa kilomITaranA aMtare A prAcIna nagara moDherA AveluM che. zilpa sthApatya mATe to enuM mahattva che ja, sAthe sAthe paurANika sthAna mATe paNa A nagaranuM eTaluM ja mahattva che. aitihAsika pArtha bhUmi dharAvatA moDherA ane tenI AsapAsanA pradezano skaMdapurANa ane brahmapurANa jevA paurANika graMthomAM ullekha jovA maLe che. A uparAMta keTalAka sAhityika ullekho paNa sAMpaDyA che. A mAhitI mujaba joIe to prAcIna samayamAM moDherA gujarAtanuM eka vikasita baMdara hatuM. A rIte joIe to sUryamaMdiranI najIkamAM dariyA kinAro hovAnI zakyatA nakArI kaDhAya ema nathI. Aje ApaNe je moDherA gAma joIe chIe, te TIMbA para vaseluM hovAnuM, jamInamAMnA staromAMnI kSatrapakAlIna IMTA parathI jaNAya che. e samaye pATaNanA rAjavI rAjA bhImadeva solaMkI (I.sa. 1022 thI 1063)nA samayamAM banelA jagaprasiddha sUryamaMdira ane tenI najIka AvelA kuMDanA lIdhe moDherA bahu jANItuM che. ane have to ApaNA purAtattvavidoe A aitihAsika vAva zodhI saMzodhananA navAdaravAjA kholI nAkhyAM che. gujarAta ane rAjasthAnamAM, anya rAjayonA mukAbale vAvonA nirmANa vadhu pramANamAM jovA maLe che. sAmAnya rIte vAvanA nirmANamAM evI racanA jovA maLe che ke eka cheDAthI pagathiyA dvArA cheka kUvAnA pANInI sapATI sudhI pahoMcI zakAya che. A vAvanA nirmANamAM judA judA svarUponuM varNana sthApatya viSayaka graMthomAM jovA maLe che. moDherAnA prasiddha sUryamaMdira tarapha jatAM, rastAmAM mukhya mArgane aDIne AvelI, paththaronI banelI eka pravezadvAravALI A vAva trikUTAnaMdA prakAranI vAva sUryamaMdira karatAM paNa prAcIna hovAnuM manAya che. pahelI "paTalAla" paththaro jeTalI divAla pachI ekAMta sopAna zreNI ane phUTanI racanA thayelI che. A vAvanuM bIjuM eka AkarSaNa tenA bIjA tabakkAmAM AvelI kuTira che. A kuTiranuM nakazIkAma khUba ja adbhuta ane manamohaka che. kuTiranA dvAranI patrazAkhAmAM madhyamAM je svarUpe padmapatro kaMDAravAmAM Avela che. te bhImadeva prathama -106:3nA samayathI paNa thoDuM prAcIna che. A kuTira vize ghaNI badhI vAto sAMbhaLavA maLe che. emAM keTalAka vidhavidha matamatAMtaro che. paraMtu khyAtanAma kalAvida madhusudana DhAMkInA mata mujaba saMbhavita solaMkI kALamAM A vAva para besADelI jaNAya che. jyAre vAvanA bhArapaTa (uparanA bhAga paranA kIrti mukhanA suzobhano * 15, jayasiddhanagara sosA., dharmanagara skUla roDa, sAbaramatI, amadAvAda-5 pathika * amAsika - jAnyuArI-mArca, ra006 b 17 For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir solaMkI kALanAM che. jayAre kuTira paranuM caMdrazAlAnuM alaMkaraNa prApha-solaMkI eTale ke isunI Azare AThamI sadInuM hoI, te kuTira karatAM paNa pahelAnA samayanuM hovAnuM puravAra thAya che. A vAvanA kUvAmAM uparanA sIromAM thoDA thoDA aMtare badala [ghoDo] kADhelA che. e paNa vAvanA alaMkaraNanI dRSTie utkRSTa namUnA che. Ama AvI rIte joIe to moDherAnI A prAcIna vAva eka majalA vALI nALArI vAvano eka prAraMbhika ane nAnakaDo paNa mahattvapUrNa namUno che. moDherA mukAme AvelI A prAcIna paurANika vAva tathA tenI pAchaLanA bhAge "rAyaDI havA mahela" nA nAme oLakhAtuM smAraka rAjaya purAtattva khAtA dvArA rakSita smArako jAhera thayela che. hAlamAM A prAcIna nagarI moDherAnI najIkamAM AvelA yAtrA sthaLomAM sUryamaMdira, moDhezvarI mAtA, bahucarAjI, zaMkhalapura vagere sthAno AvelAM che. pathika - vaimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 me 18 For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra draupadI svayaMvara www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hariprasAda zAstrI* Aje paMcAla dezanI A rAjadhAnImAM bhAre zorabakora che. moTA medAnamAM bhavya maMDapa baMdhAyo che. maMDapamAM raMgaberaMgI beThako goThavAI che. atithio manohara vezabhaSA sajAvI padhArI rahyA che. mahArAnA drupada maMca para moTA siMhAsanamAM birAjyA che. emano putra dhRSTadyumna comera AvajA karI rahyo che. maMDapanA eka khUNAmAM huM zaNagAra sajI sAhelILao sAthe UbhI rahI chuM. dhIme dhIme zaraNAInA sUra saMbhaLAya che. eka nAnA sarakhA jaLAzayamAM matsyanuM pratibiMba najare paDe che. enI Toce ema yAMtrika matsya comera ghUmI rahyuM che. bAjumAM eka moTuM dhanuSya ane thoDAMka bANa paDelAM che. kahe che, Aje ahIM draupadI svayaMvara yojAyo che. mane A ADaMbara jarAya pasaMda nathI. ahIM eka pachI eka dhanurdhara Avaze, Toca para soyera ghUmatA yAMtrika matsyatA pratibiMbane nIce jaLAzayamAM nihALI zarasaMdhAna karaze ne upara dhUmatAM matsyano vedha karI zakAze to rAjakanyA varamALa tenA kaMThamAM Aropaze. AmAM 'svayaMvara' jevI bhAvanA kyAM rahelI che ? umedavAra dhanurvidyAmAM pAraMgata hoya e sarvottama gaNAya, bhale enI vaya game te hoya, enAmAM anya guNadoSa game te hoya, enI anya vidha kuzaLatA ke lAyakAta game te hoya, e pratibiMba nihALI matsya vedha karI zake to rAjakanyA enA kaMThamAM varamALA paherAve AmAM e rAjakanyAnI sva-pasaMdagI kyAM AvI ? meM A prazna mArA pitAne, mArA bhAIne, mArAM mAtAne aneka vAra pUchelA, paraMtu e sahu kahe, A to eka paraMparA che, kSatriya rAjavIonI ema paraMparagAta rasama che; evAM astra vidyAmAMnA kauzalyanuM ja prAdhAnya raheluM che, ene rUDhigata rIte 'svayaMvara' kahevAya che eTaluM ja. mane A paraMparA maMjUra nathI. A paraMparAgata rivAjane 'svayaMvara' hariMgaja kahI na zakAya. e to che vaDIloe amuka zarata sAthe goThavelo vivAha. A prasaMgane 'draupadI-vivAha' kaho, 'draupadI svayaMvara' nahi. mAruM nAma kRSNA. chatAM sahu mane draupadI tarIke pichAne che. zuM huM kRSNa varNa chuM ? to mAruM nAma evuM kema pADyuM ? zuM mAruM samagra vyaktittva drupada-sutA tarIke ja che ? zaraNAInA sUra bulaMda banatA jAya che. umedavAro UbhA thavA thanathanI rahyA che. rAjaputra dhRSTadhyumna vArApharatI ekeka umedavAra pAse jaI emanuM nAma pokArI emane matsyavedha mATe nimaMtre che. ne umedavAra UbhA thaI garviSTha cAle jaLAzayanA taTa pAse jaI peluM dhanuSya hAthamAM le che ne pratibiMba pratye daSTipAta karI zarasaMdhAna kare che. paraMtu Toca para ghUmatuM yAMtrika maMtsya vIMdhAyA vinA goLagoLa karyA kare che. umedavAra nAsIpAsa thaI pAchalA page potAnA Asana para besI jAya che. sabhAmAM bhISma pitAmaha ane droNa AcArya jevA vayovRddha vaDIlo upasthita che. sAruM che ke pitAmahe vivAha na karavAnI pratijJA lIdhI che ne AcArye umedavArI karavAnI saMmati ApI nathI. duryodhana tathA duHzAsana jevA aneka umedavAra matsyavedha karavA koziza kare che, paraMtu emAM saphaLa thatA nathI. eTaluM mAruM sadbhAgya. nahi to ahIM mArA gamA aNagamAne sthAna ja kyAM che ? mAruM mana to jhaMkhI rahyuM hatuM. pAMDaputra arjuna mATe. paraMtu eno patto ja nathI. pitAjIe ghaNI tapAsa karAvI, paNa kaMI bhALa maLI nathI. lAkSAgRhanA akasmAta pachI pAMce ya pAMDava kyAMka guma thaI gayA che. pachI pelo karNa paNa arjuna jevo pAraMgata dhanurdhara gaNAya che. * pUrva niyAmaka, bho. je. vidyAbhavana, amadAvAda pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 T 19 For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paNa emAM niSphaLa nIvaDyo. chatAM enI pratiSThA jALavavA eNe paNa matsyavedha karavA koziza karI, paraMtu keTalAke vAta uDADI me meM ene 'sUtaputrane nahi varuM' kahI umedavArI ja karavA dIdhI nahi ! A vAta sadaMtara khoTI che. AmAM mArI icchA-anicchAne kaMI sthAna ja kyAM che ? kSatriya-vRMdamAM beThelA sarva umedavAra niSphaLa prayatna marI cUkyA e pachI vipravRMdamAM beThelA eka tejasvI yuvAne umedavArI karI dhanuSya laI pratibiMba pratye nihALI zarasaMdhAna tarIke matsyavedha karI banAvyA ne e ajANye yuvaka mAro pati thavA pasaMdagI pAmyo. e koNa hato enI khabara na mane hatI, na mArA pitAjIne ke na mArA bhAIne, basa, svayaMvara kahevAtuM e nATaka e divase samApta thayuM. vipravRMda paNa vikharAyuM. rAte rAjaputra dhRSTadyumne chUpI rIte tapAsa AdarI. pelo tejasvI yuvAna ane enA bhAIo vAstavamAM kSatriya hatA evuM teoe rAte zayanakhaMDamAM karelI goSThi parathI siddha thayuM. bIje divase savAre pitAjIe teone rAjasabhAmAM padhAravA nimaMtryA. e pAMca bhAIo hatA. teo potAnAM kharAM nAma jaNAvatA nahotA. pAMce ya jaNa mArI sAme animiSa najare tAkI rahyA. Akhare evAmAM jayeSTha baMdhue pitAjI pAse prastAva mUkyo. amArA kulAcAra anusAra kramazaH ame sarva rAjakanyA sAthe vivAha karIzuM. A sAMbhaLI amane sarvane bhAre Azcarya thayuM. A te kevo gulAcAra ! paraMtu teono prastAva svIkAryA sivAya koI anya mArga nahoto. mArI icchA-anicchAno prazna ja nahoto. vivAha-vidhimAM huM kramazaH pAMceya vRMduonI patnI banI ! have teoe potAnAM kharAM nAma prakaTa karyAM : e hatA pAMca pAMDavo. emAM matsya vedha karanAra hato gAMDIvadhArI arjuna. evA vIrane huM pahelethI jhaMkhatI hatI ne e ja mAro manamAnyo pati banyo. emA huM kRtakRtya thaI. paraMtu enI patnI, preyasta, priyatamA banavA chatAM mAre e pAMceya baMdhuonI patnI banavuM paDyuM eno vasavaso mane jiMdagIbhara cAlato rahyo. samaya jatAM mAre teo sAthe patnI tarIkeno sahavAsa vArApharatIkaravA mATe 72-72 divasanuM samayapatraka apanAvavuM paDyuM. meM e darekane emane putra Apyo. jIvananI saMdhyAvasthAe eka gojhArI rAtre droNa putra azvatthAmAe pAMca pAMDavonI hatyA karavAnA irAdAthI rAtanA aMdhakAramAM sarata cUkathI mArA e pAMceya putronI kAravI hatyA karI dIdhI. bhArata yuddhamAM aMte pAMDavono vijaya thayo, paraMtu huM putra vihoNI banI gaI. keTalAMka varSa rAjasattA bhogavI Akhare ame himAlayamAM prayANa karyuM ne tyAM ame sahue vArApharatI potAno jIvanalIlA samaTI lIdhI. A che mArA svayaMvaranI phala-zruti. Ama mAro kahevAto svayaMvara kharekhara svayaMvara nahoto. janmaputrI sItAno svayaMvara paNa kharo svayaMvara nahoto. dazarata-putra rAmanA pitAmaha ajane rAjakanyA indramatI varI te kharo svayaMvara hato. evo svayaMvara mArA bhAgyamAM lakhAyo hota to kevuM sAruM ! pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 D 20 For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasolanI cAmuMDAmAtRkAnI pratimA munIndra veNIzaMkara jozI* mAtRkAonA mAtRdevI ane brAhmI vagere sapta mAtRkAo evA be bheda jovA maLe che. mAtRdevInuM svataMtra varNana purANo ke mUrtizAstromAM maLatuM nathI. Ama chatAM vedamaMthI uSA, aditI, sarasvatI ityAdine mAtR tarIke saMbodhela che.' jyAre ke purANo ane mUrtizAstromAM saptamAtRkAonA varNana maLe che. jemAM brAhmI, mAhezvarI, kaumArI, vaiSNavI, vArAhI, aindrIne devatAo sAthe sAMkaLavAmAM Avela che. jyAre cAmuMDA e svataMtra devI che. mArkaMDeya purANamAM maLatAM varNano mujaba caMDa ane muMDa nAmanA daityoe jyAre sainya sAthe siMhArUDha aMbikA devI u52 AkramaNa karyuM tyAre krodhitadevInA mukhamAMthI kAlI pragaTa thaI. jenA hAthomAM talavAra, pAza, khaTavAMga Ayudho tathA naramAlAnuM AbhUSaNa dhAraNa kareluM hatuM. cittAnI cAmaDInuM vastra dhAraNa kareluM hatuM. mAMsa sukAI gayela hoI bhayaMkara lAgatI hatI. AMkho UMDI UtarI gaI hatI. A devIe caMDa ane muMDa nAmanA daityone haNI temanA chedAyelA mastaka devIne arpaNa karatAM te cAmuMDA tarIke oLakhAI. vadhumaM A ja purANamAM devonI zaktio rUpe saptamAtRkAonA varNana sAthe zivadUtI ane nArasiMhI maLI kulaH nava mAtRkAono ullekha maLe che. vAmakezvarataMtra tathA maMtrata mahodadhamaM aSTa mAtRkAnI noMdha maLe che." Ama chatAM gujarAtamAM svataMtra svarUpe ke paTTa svarUpe vIrabhadra ane gaNeza sahita saptamAtRkAAnI pratimAo maLe che. atre carcita cAmuMDA mAtRkAnI pratimA harasola tAH- prAMtija jillo :- sAbarakAMThAnA rAmezvara mahAdevanI dIvAlamAM jaDI dIdhela jovA maLela. pratimA sImenTanA plAsTara dvAra banAvela navA hAtha tathA cUno lagAvela hoI vikRta thaI gayela che. Ama chatAM mahadaMze pratimA mULa svarUpamAM hoI tenI kalAzailIne kAraNe tathA gAnI prAcInatAne kAraNe paNa noMdha pAtra che. tethI harasola vize paNa ullekha asathAne nahIM gaNAya. E Dha AjanuM harasola prAcIna kALamAM harSapura viSayanuM vaDumathaka hatuM. viSaya e maitrakAlamAM hAlanA jillA jevo moTo vahIvaTI vibhAga hato. ane harSapura viSayamAM 750 gAmono samAveza thato hato." maitraka anumaitrakakAla daramyAna dasapura (maMdasora) ke ujjainathI bharUcanA mukhyamArga para DuMgarapura, bhIloDA, zAmaLAjI, harSapura (harasola), karpaTavANI jaya (kapaDavaMja), kaThalAla ane naDIyAda vagere moTAM mathako hatAM. A samayanA maLatAM abhilekhika purAvAo parathI rASTrakUTa rAjavI kakkarAja (Azare I.sa. 757 thI 788)nuM Adhipatya harSapura viSaya para pravartatu hatuM. A uparAMta I.sa. 910mAM harSapura pradezamAM brahmavakakulanA mahAsAmaMta pracaMDanI sattA pravartatI hovAnA ullekho paNa maLe che.. Ama harasola prAcInakALamAM rAjakIya sAMskRtika dRSTie mahattvanuM kendra hatuM. atre carcita pratimA pArevA paththaramAMthI kaMDArela che. AgaLa jaNAvyA mujaba khAsa karIne hAtha vagere pAchaLanA samayamAM sImenDa vaDe navA banAvela hoI tathA cUno lagAvela hoI vikRta thayela che. Ama chatAM jovA maLatAM bhAga parathI pratimA tenI kalAzailIne kAraNe noMdhapAtra to che ja. devInA mastaka para uttuMga dhammila prakArano jaTA mukuTa che. jenA alaMkaraNamAM mAnava khoparIonI mALA uparAMta madhyabhAge moTAkaMdanuM mAnavakhoparInuM aMkana karela jaNAya che. jaTA mukuTanuM laTona banne cheDA para athavRttaghATa ApI. AkarSaka banAvela che. jaTAbhAranI A prakAranI gUMthaNI gUjarAta prakR solaMkIkAlIna pratimAomAM * adhikSaka, pazcimavartuLa, purAtattva khAtuM, gu.rA. jyubIlIbAga, rAjakoTa pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 T 21 For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahadaaMze jovA maLe che. jenI carcA pratimAnA samayAMkananI carcAmAM karIzuM. kapALa ane kezanI vacce paNa mAnava khoparInI mALAnuM mastiRAbhAraNa dhAraNa karela che. jayAre banne khabhA para paNa jaTAlaTo darzAvela che. karNAbhUSaNa spaSTa nathI. khullAM visphArita netro ne kAraNe mukha para raudra svarUpanA bhAva jovA maLe che. hoTha tathA grIvAno keTaloka bhAga khaMDita che. nAkanA TeravAno bhAga paNa khaMDita che. gaLAmAM sarpamAlA dhAraNa karela che. caturbhuja devIe nIcenA be hAtha lAra bALakane dhAraNa karela che. jamaNo hAtha pAchaLanA samayamAM sImenTathI banAvela che. jamamo upalo hAtha khaMDita hovA chatAM trizUla (1) dhAraNa karela jaNAya che. jyAre DAbA upalA hAthanuM Ayudha spaSTa nathI, kRzakAya devIe dhAraNa karela sarvovalsanI rekhA kaTi para dekhAya che. hAthamAM kaMkaNA che. bALakanuM mukha tathA zarIranA anya bhAga paNa ghasAyela hoI vigato spaSTa thatI nathI chatAM gaLAmAM ekAvalI jevuM AbhUSaNa jaNAya che. pAdaTIpa 1. juo :- Rgvada; 6-17-7, 10-65-8, 7-100-4, 9-12-4, yajurveda a.pa. maMtra 23 2. mArkaMDeya purANa - a.881112. devI mAhAbhya, a.8, 811 19-20, a.7 zloka 3, 6 thI 8, matsya purANa:- a. 1799 ya11 agnipurANa a. paQ skaMda, purANa- kAzIkhaMDa (uttarArdha) a. 70, brahmavaivarta e. 64 87-88. varAha purANa. a. 27 30-37 vagere. jyAre zilAgraMthomAM abhilakSitArtha ciMtAmaNI pra. 3 a. 1835-37 bRhatsaMhitA, . 18-pada devatAmUrti prakaraNa, a. 8, zilyaratna, ra4 suprabhedAgamana, paTala-42 , mAnasAra a. 54, apharajita pRcchA, sUtrAMka : 223, rUpamaMDana, a. 5 vageremAM varNano maLe che. 3. mArkaMDeya purANa, saptazatI, e. 7, zloka : 3, 6 thI 8: a. 1110-20 Bhagwant Sahi Iconographi of Minor Hindy & Buddhist Deties 'P. 207-208 6. zAstrI. hariprasAda ga. "mAphakAlIna gujarAta, bhAga-1, pR. 332 7. (Da.) parIkha rasikalAla ane (Da. hariprasAda gaM. (saM.) "gUjarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa', graMtha-4, maitraka anumaitrakakAla, pRSTha 182. C. (Dr.) Shah U.p.. "Sculptures from samalaji and Roda" p. 5 9. gujarAtanA aitihAsika lekho, lekha-13 10. (DaoN.) parIkha rasikalAla ane (DaoN.) zAstrI hariprasAda gaM. (saM.) ejana pR. 161. phoTogrApha :- purAtattvakhAtuM, gujarAta rAjayanA saujanyathI. cAmuMDA, rAmezvara mahAdeva, harasola, tA:- prAMtija, ji:- sA.kAM. chaThThIno uttarArdha pathika saimAsika - jAnyuArI mArca, 2006 ] 22 For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhAratIya daMtakathA vijJAnamAM keTalIka devIo ane tenuM zilpAMkana Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prA. annapUrNAbahena zAha* mAnavInI avadhAraNAo ke parikalpanono abhyAsa karatuM vijJAna e daMtakathA vijJAna tarIke oLakhAya che. A daMtakathAo mAnavajIvananAM mahattvanAM aMgo che. tethI temAM abhyAsamAMthI je te dezanI saMskRti, samAja, dharma, bhaugolikatA vagere vyakta thAya che. A daMtakathAonA aitihAsika pramANo maLatA nathI paNa je te saMskRtinuM kaMIka 'satya' temAMthI cokkasa vyakta thAya che. je peDhI dara peDhI joI zakAya che. tethI ja tenuM mahattva paNa che. bhAratIya daMtakathA vijJAnane ghaDavAmAM prakRti, dharma, tattvajJAna, AcAranAM niyamoe mahattvano bhAga bhajavyo che. bhAratIya dharma aneka devo ane tenI zaktionI parikalpanAothI sabhara che. pratyeka bhAratIyane vizvAsa che ke Izvara pAse rahelI A adbhuta tAkAta ane zaktio vaDe ja sRSTinuM sarjana, poSaNa ane visarjana thayuM che sAmAnya mANasa AvI adbhuta zaktione vividha icchAonI pUrti mATe pUje che. daMtakathA vijJAna mukhyatve AvI zaktionI parikalpanAomAMthI ja udbhave che. bhAratIya daMtakathA vijJAna sauthI prAcIna che. teno abhyAsa lagabhagha 5000 varSa jeTalo jUno che. A daMtakathA vijJAnane nizcita ghaTanAkrama che. Ama joIe to hiMdu dharma tenAM kendramAM che paNa sAthe sAthe bhAratamAM vikaselA bauddha, jaina, islAma, zikha, khristI vagere dharmothI paNa te samRddha che. bhAratanAM samRddha grAma jIvanano paNa tene vikasAvavAmAM mahattvano phALo che. siMdhu saMskRtimAMthI A vijJAnanAM pramANa maLe che. A saMskRti mULabhUta rIte zaherI saMskRti hatI. ahIM, yogI, srIyo ane yoninI pUjA pracalita hatI. ahIMthI prApta devI zilpo navajIvana dhArINI rUpe pUjAtA haze. athavA vanaspati ane pazupAlana sAthe joDAyelA haze. vedono samaya devI zaktionI anubhUtino manAya che. RgvedamAMthI hiMdudharmanI tAttvika, dhArmika vicAradhArA tema ja daMtakathAonAM mULa AdhAro jovA maLe che. vedonI daivI zaktiomAM pRthvI, AkAza, aditi, agni sUrya, caMdra, tArA ane prakRtinAM vividha rUponuM varNana che. vaidika daMta kathA vijJAnadharmanA itihAsanA abhyAsa saMdarbhe agatyanuM sthAna dharAve che je parikpanAonAM mULa sudhI laI jAya che. rAmAyaNa ane mahAbhArata anukrame nItizAstra ane jIvanazAstra rUpe vikasyA che. teo dvArA thayelA kAryo sAthe mAnavajIvana sahaja rIte joDAI gayuM che. rAma ane kRSNa sAthe, villunAM avatAro sAthe aneka kathAo AvI. teonAM jIvana dvArA dharma ane saMskRtino mahimA sthapAyo. teo sAthe karma ane bhakti vagerenI samaja mAnavajIvanamAM AvI Ama rAma ane kRSNa sAthe daMtakathA vijJAna joDAI gayuM. * daMtakathA vijJAnanI paripakvatA purANomAM jovA maLe che. purANomAM prAcIna samayanI yazakathAo jemAM vividha devI devatAonI zaktio ane tenuM mahattva tema ja saphaLatAono mahimA sthApavAmAM Avyo che. purANonI daivI zaktionAM saMdezAne dharma AjJAo mAnavAmAM Ave che. mukhya 18 purANa che ane tenAM AnuSaMgika mahAbhArata 18 purANa che. bhAratIya daMtakathA vijJAnano abhyAsa purANo vagara adhUro che. bhAratIya mUrtikalAnAM vikAsamAM purANono sauthI moTo phALo che. prAdhyApaka, bhAratIya saMskRti vibhAga, mAtuzrI vIrabAImA mahilA kaoNleja, kAlAvADa roDa, rAjakoTa pathika traimAsika jAnyuArI-mArca, 2006 23 - For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina ane bauddha dharma hiMdu dharmanA dUSaNa samAna paragema pazubalI sAme ahiMsA ane karuNA laIne AvyA A dharmoe AcAra vicAramAM niyamo ane siddhAnto AvyA jene samajAvavA mATe tenAM pravartako sAthe daMtakathAo joDAI ane parikalpanAo vikasI. jemake, bodhIsattva, buddha tIrthakara vagere. A badhA ja dharmomAM mAtRzaktionI vibhAvanA paNa vikasI. nArImAM rahelI navasarjananI zaktino khyAla AvatA tenI mahattA vadhI ane vizvamAM sarvoparI zakti svarUpe oLakhAI. A zakti mAnavajIvananA tamAma pAsAo sAthe joDAI tethI ghera ghera tenAM vividha svarUponI pUnI, vividha icchAonI pUrti mATe, jIvanamAM zakti mATe, duSTa tattvothI rakSaNa mATe thavA lAgI hiMdu dharmamAM te 'mAM' svarUpe vikasI che. jemAM khoLe javAthI, zaraNe javAthI tamAma ciMtAomAMthI mukta thaI javAya che. evI vibhAvamA Ajadina sudhI jIvaMta che. A daMtakathA vijJAnano abhyAsa karatA samajAya che ke A daMtakathAoe mAnavInAM rojiMdA jIvanamAM mahattvanuM sthAna lIdhuM che. bhAratIya saMskRti vizvane izvarIya zaktinuM sarjana mAne che. nirAkAra, nirguNa brahmamAMthI saguNa, sAkAra, parabrahmanAM svarUpo manuSyo mokSa mATe sajaryA che. aparimita, pAralaukika zaktio vaDe vibhUSika deva-devIone mAnava AkAra Apyo. ane temAM emanI zaktione vyakta karavA mATe aneka mastako, hAtha, Ayudho, mudrAo, vAhano vagereno upayoga karyo. jene mUrti vijJAnane vikasAvavAmAM madada karI tethI bhAratIya kalA pratIkAtmaka banI thoDAmAM ghaNuM kadavAnI tAkAtavALI banI tethI bhAratIya kalAnAM pratiko ane te hArA vyakta thatAM jIvanasaMdezo lokamAnasamAM rUDha thaI gayA. jIvana jIvavAmAM AdhAra banI gayA. alokika zaktio dharAvatA vividha devI devatAonAM AlekhanamAM temAM brAhmaNa rUpanI sAthe AMtarika rUpanuM paNa mahattva sthapAyuM je vividha bhAvabhaMgIo, Asano, mudrAo Ayudho ane aneka hAtha vaDe vyakata thayuM. samaya jatAM mUrtinirmANamAM graMtho racAyA temanA siddhAnto sthapAyA. sapramANamAM lAvAya, bhAva, lAya vagerenA khyAlo AvyA. mUrtikalAnAM vikAsanuM eka kAraNa kadAca vividha daivI zaktionI anubhUti samagra mAnava sRSTine paNa thAya tema manAya che. jenA vaDe uttama guNo ane jIvana nirmANa mAjo mATe vividha devI devatAo saguNa sAkAra thayA. ane Ama yugama mUrtivijJAnanuM sarjana thayuM. mAnavIya sabhyatAnA AraMbhathI strInI suMdaratAne phaLadrupatA ane navasarjananA saMdarbhamAM mUlavavAmAM AvI che jemAM mAtRtvane daivI rUpa gaNavAmAM AvyuM che. A navasarjananI vibhAvanAmAMthI pRthvI devInI parikalpanA AvI jemAM sRSTinAM tamAma tattvonAM sarjananI alaukika zakti che. samayAMtare vividha devI svarUponI parikalpanAo AvI jenI sAthe navasarjananI zakti uparAMta temAM chupAyelI bIjI zaktione paNa sthApavAmAM AvI. A zaktionuM AgavuM nirUpaNa karavAmATe tene beThelI ke UbhelI darzAvela che. beThI hoya bhAre vividha AsanomAM temaja ubhI hoya bhAre samajAMga, tribhaMga mAM batAvavAmAM AvI che. tenA vividha vAhano tarIke garaDa, hAthI, siMha, haMsa, vAgha, ghoDo vagere paNa batAvAyA che. AMkha, hAthanI mudrAo Ayudho, vAhano aMgabhaMgIo vagare dvArA navarasanI abhivyakti thaI. jemake ajA khUNAnA AlekhanamAM saMtoSa ane annanI mUrti karanAra devI tarIke temAM hAthamAM ajAnI thALI ke DoDo pakaDAvyo. jyAre sarasvatInAM nirUpaNamAM dhyAna ane zAnAM pratika rUpe tenI AMkho baMdha ke ardha khullI batAvI. saMgItanI devI tarIke tenAM hAthamAM vINA mUkI. kalAkAroe strIonI devI zaktio purANomAM jaNAvyA mujaba tema ja zilpa zAstrone AdhAra laI vyakta karI. purANomAM devInI utpattinAM aneka svarUpone lagatI aneka kathAo che. matsyapurANa, mArkanDeya purANa, viSNudharmottara purANa, agnipurANa, matsyapurANa vageremAM teo vize vigate varNana maLe che. A devIo ane pathika - trimAsika - jAnyuArI-mArca, ra00 g 24 For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tenI zaktio asurI tattvono nAza karI mAnavanuM kalyANa kare che. zubha kare che, rakSaNa kare che, evI vibhAvanA sahaja rIte mAnavajIvanamAM vaNAI gaI che. jethI tenAM kalyANakArI saumya ane rodra svarUpo jovA maLe che. A zaktimAM evuM sAmarthya che. je haMmezA zubha ja kare che. AvA keTalAka devI svarUpo jANIto che. jemake sarasvatI vidyA ane saMgItanI devI, vArAhI, mAtRtvanI devI, cAmuMDA mahAzakti svarUpa ane lakSmI sukha ane samRddhinI devI vagere. purANomAM varNanone AdhAre A devI zaktionuM zilmAMkana thayuM che. sarasvatI : sarasvatInI upAsanAnA pramANa cheka sarveda kALathI maLe che. zarUAtamAM te nadI svarUpe pUjAtI. pachI dhIre dhIre te vidyA, vANI, prajJA ane kalAnI adhiSThAtrI devI tarIke pratiSThA pAmI. purANomAM sarasvatInA udbhava vize saMkhyAbaMdha vRttAMto maLe che. moTAbhAganA purANomAM sarasvatIne brahmAnI putrI ane zakti svarUpe varNavI che. to keTalIka jagyAe sarasvatIne brahmAnI patnIrUpe paNa varNavI che. matsyapurANa mujaba brahmAe potAnAmAMthI sarasvatInuM sarjana karyuM ane pachI tenI sAthe lagna karyA hovAno ullekho maLe che. to emAM te brahmanI putrI tarIke dharma rAjane paraNI hovAno paNa ullekha che. * mArkayapurANamAM mahAlakSmInAM sarvapradhAna svarUpe teno ullekha che, praziSTa saMskRta sAhityamAM sarasvatIno vANI, vidyA, saMgIta ane kAvyanI devI tarIke vAraMvAra nirdeza thayo che. jaina dharmAte vidyAdevIomAM ane baddhamAM te bodhI sattvanI maMjuzrInI zaktirUpe jovA maLe che. sarasvatInuM svataMtra mahAdevI tarIke mUrtividhAna purANo ane zilpagraMthomAM AveluM che. matsyapurANamAM varNavyA mujaba sarasvatIne zeta vastro ane alaMkArothI vibhUSita karavI haMsa para beThelI, cArahAthavALI ane cAra hAthamAM pustaka, akSamAlA, pama ane padma dhAraNa karelI batAvavI. viludharmottara purANamAM sarasvatIna sarvane vastrAlaMkArothI zobhatI saumya ane caturbhuja banAvavI kahyuM che. cAra hAthaNAM akSamAlA, pustaka vINA ane karmaDaluM dhAraNa karela varNavI che. mArkaya purANamAM devI mAhAbhyamAM sarasvatInA cAra hAthamAM akSamAlA, vINA, aMkuza. ane pustaka ApavAnuM sUcavyuM che. agnipurANa, skaMdapurANa, vAyupurANA vageremAM paNa sarasvatInAM varNano maLyA che. 19 zilpazAstranA graMthomAM sarasvatInuM mUrtividhAna AveluM che. abhilapitArtha ciMtAmaNImAM brahmAnI jamaNIbAju sarasvatI ane DAbIbAju sAvitrIne mUkavAnuM sUcana che.11 aparAjIta pRcchAmAM te padmasAna upara teDela, cAra hAthamAM akSamALA vINA, pustaka ane kamaMDalu dhAraNa karelI varNavI che.11 rUpamaMDanamAM cAra hAthavALI varNavI che. jemAM akSamALA, kamaLa, vaNa. ane pustaka ApavAmAM AvyA che. 13 devatAmUrti prakaraNamAM sarasvatInAM bAra svarUponuM varNana kareluM che. 14 aMzumada bhegAdamamAM sarasvatIne zvetavarNa, zvetavastra ane zveta padma sAthe varNavI che. tenA cAra hAthamAM vyAkhyA nama mudrA, alasUtra, pustaka ane kamaLa dhAraNa karela che.' | gujarAtamAMthI pATaNanI rANIvAva, kheDabrahmamAM vaDodarA myujhiyamamAM, moDherAnA sUryamaMdiramAM ane dehagAmanAM bahiyelanI sarasvatI pratimAo noMdhapAtra che. vArAhI : saptamAtRkAonA samUhamAM vArAhIne pAMcamA kramamAM jovAmAM Ave che. purANomAM te vilsanA varAha avatAranI zaktirUpe oLakhAya che. te mujaba tenA hAthamAM zaMkha, cakra, gadA ane varada mudrA jovA maLe che, to kyAreka ghaMTA, haLa, khaDa ane pArAyaNa jovA maLe che. vArAhInA hAthamAM bALaka hoya che. je mAtRtvane vyakta kare che. tenA caherAmAM bhAva paNa vAlyapUrNa hoya che. tenuM vAhana varAha ke mahiSa hoya che. pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 ] 25 For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir matsyapurANamAM tene mahiSa para beThelI ane mastaka para cAmara dhAraNa karela, gadA ame cakadhAraNa karI dAnavonono nAza karanArI kahyI che. 15 mArkayapurANamAM tene cakradhAraNa karanArI ane dADhathI pRthvIne upADanArI vaLI che. aparAjitapUcchA pramANe vArAhI mahipa para beThelI che. varAha jevA mukhavALI ane cAra hAthamAM akSasUtra, khaDhagha, ghaMTA ane kamaMDalu dhAraNa karatI varNavI che. 11 rUpamaMDanamAM tene varAha jevA rUpavALI mahiSa para beThelI ane hAthamAM baMTA, cAmara, gadA ane cakrane dhAraNa karatI varNavI che. 19 aMzamudabhedAgamamAM tene varAhanA mukhavALI cArahAtha vALI jemAM hama, varadamudrA zakti ane abhayamudrA dhAraNa karatI varNavI che. 20 zilparatnamAM cAra hAthavALI varNavI che. jemAM trizULa, talavAra, ghaMTA ane haLa dhAraNa karela batAvI che. 21 gujarAtamAMthI vaDodarA myujhiyamanI zAmaLAjI vArANI, paMcamahAla jillAmAM mAtariyAno vyAsezvara mahAdevanA maMdiranI vArAhI, sAbarakAMThAnA gaDhAnI vArAhI bharucanAM galAlanI vArAhI, vaDAvala ane lADolanI vArAhI jANItI che. 22 cAmuMDA : mAtRkA svarUpomAM te mahAzakti gaNAya che. cAmuMDA jagadaMbA triguNAtmikA mahAkAlInuM apara svarUma manAya che. cAmuMDA nIcalA staranA lokomAM vizeSa punIya che. gujarAtamAM keTalAka kuTuMbomAM te kuLadevI tarIke pUjAya che. masyapurANamAM cAmuMDAne kaTi para ghaMTa bAMdhela nagnasvarUpanI ane cittAnA carma para beThelI batAvI viSNudharmottaramAM cAmuMDAne vikRta mukhavALI ugradAMta sarpanA AbhUSaNo bhUMDA AMkhovALI ane dazabhUta vALI batAvI che. jemAM mUzaLa, bAkASa aMkuza, khaDjha, kavaca, kheTaka, pAza vAna daMDa ane pazudhAraNa karela hoya che. aparAjIta pRcchAmAM cAmuMDA kRzakApa, kadarUpI, kAnamAM mUMDamAlA mukta kuMDaLa hAthamAM khaTavAMga, muMDa ane trizUla dhAraNa karelI varNavI che. 21 rUpamaMDanamAM cAmuMDA lAlavarNanI vikRtamukha, tIkSNadAMta, uDI AMkho ane daza bhUjAvALI varNavI che. A aMzumad bhedAgamamAMtene lAla varNanI, caturbhuja vaLI che. 21 zilpamAM cAmuMDAne 'caMDItarIke varNavI che. tene mUMDamAlA dhAraNa karI che cAra hAthamAM zUlAtalavAra narapuMDa ane kalApa dhAraNa karelA che. 2 yogInI hRyamAM cAmuMDAne kRSNavarmA ane anubhUti varNavI che. temAM AMTha hAthamAM zUla, kramamU, khaga ane gujarAtamAMthI zAmaLAjI, koTezvara vaDAvala, lADola, rANIvAvanI cAmuMDA prasiddha che. 21 lakSmI che. lakSmI athavA zrIdevI e prAcIna kAlathI khUba lokapriya devI che. te saundarya, samRddhi, bhAgyanI devI manAya che. purANomAM lakSmIne viSNunI AtmA kahI che. lakSmI vagara vi nirjIva che. tema viSNu vagara lakSmI paNa niprANa che. agnipurANamAM tene jaganjananI kahevAmAM AvI che. lakSmInA purAvA cheka siMdhu saMskRtimAMthI maLe che tethI ema manAya che ke te Arya-Aryataro saumAM vyApakapaNe pracAramAM haze. AgaLa jatAM lakSmInAM anya devI-devatAonI jema aneka rUpo pracalita thayAM. mahAbhArata ane rAmAyaNamAM paNa lakSmInuM vigate varNana maLe che. 34 lakSmInuM mahattva prAcIna brAhmaNa dharmanI jema bauddha ane jaina dharmamAM paNa jovA maLe che. marahUta, sAMcI tema ja ajaMTA ilorAnI bauddha guphAomAM zrI lakSmInuM AlekhavamAM dRSTAMta che. lakSmInuM varNana purANomAM vyApakarUpe jovA maLe che. vAmana purANamAM karmapuraNapa viSNudharmottara purANa, mAradapurANa vageremAM lakSmInuM varNana che. mArkanDeyapurANamAM lakSmIne aSTanidhinI svAmInI kahI che. 35 pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 n 26 For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org lakSmI viSNunI patnI hovAthI jayAre villu avatAra dhAraNa kare che. tyAre te dareka avatAramAM tejAnI sAthe ja rahe che. jemake viSNu Aditya tarIke janmyA tyAre te padmA svarUpe, pazurAma rUpe janmyA tyAre te pRthvIrUpe, rAmasvarUpe janamyA tyAre sItA svarUpe evI ja rIte kRSNa sAthe rUkSmaNI svarUpe janmyA. rAjAomAM te rAjalakSmI tarIke vaiSNavomAM gajalakSmI tarIke oLakhAya che. matsyapurANamAM lakSmInuM mUrtividhAna, karatAM varNavyuM che ke temanA jamaNAhAthamAM zrIphaLa ane DAbA hAthamAM kamaLa hoya che. padmAsanapara beThelA ke UbhelA hoya che ane badhI bAjuethI gaja abhiSeka karatA hoya lokapAlo, gaMdharvo temaja pakSo lakSmInI stuti karatA hoya ema varNavyuM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSNu dharmottaramAM lakSmIne jagatanI jananI ane viSNupriyA tarIke varNavI che. tAM be hAthamAMthI ekamAM padma AraNa karavI ane eka hAtha abhaya mudrAmAM hoya che jyAre cAra hAtha vALI batAvI hoya tyAre cAra hAthamAM kamaLa, amRtakuMbha, bilvaphaLa ane zaMkhadhAraNa karatI varNavI che. ane hAthIo jaLathI abhiSeka kare che. 43 rUpamaMDanamAM aSTadala kamaLanA siMhAsana para beThelI caturbhuja varNavI che. jemAM uparanA be hAthamAM kamaLa ane bAkInA be hAthamAM amRtakuMbha ane mAtuliMga dhAraNa karelA che. zilpa ratnamAM mAturliMga dhAraNa karelA che. zilpa ratnamAM lakSmIne suvarkALa para beThelI hAthamAM abhaya ane varada mudrA temaja bIjA be hAthamAM kamaLadhAraNa karelI varNavI che. ane cAra gujarAjo dvArA sUMDhamAM UMcA karelA dhaDAthI ratnono abhiSeka thato hoya tenuM varNana che." aMzumad bhedAgamamAM paNa tene padmAsanapara beThelI dvibhuja varNavI che.40 bhAratamAMthI gaja lakSmInAM uttama zilpo maLyAM che. gujarAtamAMthI lakSmInI aneka pratimAo maLI che. jemaM AhvAnI lakSmI, ApajanI gajalakSmI, prabhAsapATaNanI lakSmI rANIvAva (pATaNa)nI lakSmI, kuMbhA, riyAnI lakSmI vagere prati che. Rgveda 214-26. 1. saM. zrI pAda zarmA muMbaI 1940 2. 3. Ama daMtakathA vijJAnano saMbaMdha paraMparAgata kathAo, kudaratI tAkAto, mAnavI ane sRSTino udbhavatI vAto, keTalAka rivAjo, dhArmika kriyA parikalpano vagere sAthe che. jemAM kalpanAo sattArUpe vikasI peDhI dara peDhI sacavAya che. jenI AjubAju kudaratI tAkAto, mAnyatAo, dharma, dhArmika kriyAo, devI-devatAo ane temanI zaktio temaja temanI sAthe joDAyelI kathAo vagereno samAveza thAya che. ane pachI temAM zraddhA, pUjA, bhakti bhaya icchAonI paripUrti umerAtAM ajara amara bane che tyAre te parikalpanAo daMtakathAomAM devIdevatAonI zaktio lokonAM prathama vizvAsa bane che, jIvavAmAM baLa bane che. samAja ghaDataranAM kAraNa bane che. ane mAnavatAnAM vikAsamAM madadarUpa bane che. 4. 1. 6. pAdaTIpa An encyclopaedic dictionary of Indian Mythology. p. 250 matsyapurANa - 6. 176 422-238 pR. 3, 44-46 baMkaTezvara presa presa - muMbaI 1980 mArkaNDeyapurANa - baMkaTezvara presa - muMbaI: 1987 devI mahAtmya raghuvaMza . saM. rAmacaMdra zA. vArALI- 1963 -46; 4-6; 13, 64-68 vijra morvazIya saM. sAmacaMdra jJA. vArALasI 1962 rU pR. 262vaLI juo. M.I. K|han pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 - 27 = For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sarasvati in Sanskrit Literature glansiabad- 1978- P 1505, 153 Bagwant Sahai. P. 141 (Publication of Sakil-worship in India) . matsya purANa 6662 59 24-25 Visnu Dhr mother Purna - Voll. p. 189 Priyanka Shah. 9. mArkanDeya purANa- devI mAhAbhya 11/12 10. agnipurANa a. 50 zloka 16, skaMdapurANa a. 46 19 vAyupurANa a- 2344-45 11. ma7patAI fdhatAmarf - sa. Ara.esa.zAstrI a. naM 77 maisUra 2626 12. '352nataychI sa pI.esa.mA vaDodrA sUtrAMka 0 230 zloka 14-15 13. rUpamaMDana a, 5 zloka 61-62 14. devatAmUrti prakaraNa a. 8, zloka 7-85 15. aMzumada bhedAgama 49 paTala, 1-2 16, matsyapurANa a. 261 17. mArkanDeya purANa a. 86/16 18. aparAjitapRcchA, sUnAMka 23/16 19. rUpamaMDana a. pa67-68 20. aMzumarbhadAgama - paTala 47 21. zilparatna a. 2480, saM. ..zArazrI trivendrama 2226 22. gujarAtanI hiMdu devIonuM pratimA vidhAna - pR. 234 thI 24 DaoN. rAmajIbhAI sAvaliyA. 23, matsyapurANa, a. ra61 pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2OOK p 28 For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (prAcIna) staMbha sthApatya DaoN. priyabALAbahena zAha* sthApatyanA vividha aMgomAM mahattvanuM aMga staMbha che. jagatanA sthApatyamAM cirasthAyI ane dhyAna kheMce tevI deNagI mAtra traNa dezomAM che. ekagrIko romana athavA grIsa, roma ane bhArata chatAM dhyAna kheMce tevA dezo jAvA, kaMboDIA ane brahmadezanAM jUnI ane jANItI imAratomAM (makAno, maTho, maMdiro vageremAM) staMbhono upayoga ghaNo ocho athavA nahivata thayo che. jAvA mATe to ema kahevAya che ke, A eka ja deza che ke jayAM staMbha, makAna, ke cunAno upayoga thayo nathI. chatAM paNa tyAMnuM maMdira sthApatya UMcI kakSAe pahoMcyuM che. bhAratadezamAM staMbha sthApatyano vikAsa dhyAna kheMce tevo thayo che, chatAM taMbhane svataMtra Ubho karavAnuM mAna azoka mAryane phALe jAya che. staMbhanI Toca upara suMdara zilpAkRtio paNa karelI che. temAMnuM, eka azokacitra svataMtra bhArate apanAvyuM che. bhArata deze tenA staMbha sthApatyane khUba alaMkArothI zaNagAryuM che. mATe kahevuM joIe ke bhAratIya kArIgara tenA pairya ane ekAgratAmAM ajoDa che. arthAt staMbha sthApanamAM tenI pratibhAnA paDaghA pADyA vinA raheto nathI. sonI jema sonArUpA upara ghATa ghaDe, jema jaDatara kAmavALA hirAmANeka jaDe tema suthAra kASTa ghaDe tevI ja rIte salATa zilApATa, alaMkAranI vividhatA tenA kAra sAthe tadrupa thaIne paDe che temAM te uThAva kAma (Relief work) vaLI rUpa-kAma (Sculptural work) herata pamADe tevuM kAma Arjata seMkaDo varSa pUrva jagata samakSa teNe khaDuM karyuM che. samagra pASANane mATIno pIMDa hoya tema ghaDyo che tene lAkaDAnI mAphaka karyo che; maNanA pIMDanI jema kaMDAryo che. jaDAve kAmamAM tAjamAM duniyAbharanA ajoDa gaNAtAM salATIe potAnuM kauzalya vyakta karyuM che. bhAratIya kalAkAranI saundarya daSTi evI rIte vikaselI hatI ke temAM sthApatyanAM mukhya be aMga rUpa ane raMga paikI tenuM jaDatara paNa zaNagArarUpe mahattvanuM banyuM che. AvA saMskAro temaNe gaLathuthImAM ja meLavyA hatA. kAraNake te aMgenI koI zALA ke zikSaNadhAma hatAM nahIM. saMskAro jenA janmadAtA che tevuM eka sthApatyanuM aMga te staMbho (thAMbhaNA)nI goThavaNI. A staMbharacA ghaNAM sthApatyo kAmonuM eka aMga banI jAya che. bhAratIya sthapatie karelI AvI goThavaNIno vikAsa sAdhyo che. tema phargyusana kahe che. tenA mATe thAMbhalAonI A goThavaNI "jaina sthApatyathI oLakhAve che. AvA saMkucita nAma ApavAnI jarUra nathI. gujarAtanA aNahilapura pATaNamAM maMDane tenuM suMdara varNana kareluM che amadAvAdanI jumA masjidamAM 4 260 (baso sATha)thI bhAlAnI goThavaNI che. sthApatyanI dRSTie gujarAtanI saMbhAvali AgaLa drAviDI sahasrastaMbhI ane baMgAlI majIdonA asaMkhya thAMbhalAo utaratI paMktinA gaNAya. sthApatyanA uparokta saphaLa, sabaLa ane mULabhUta siddhAMto jeNe sadIonA anubhathI ane peDhI dara peDhI vArasAgata prApta karyA che evA bhAratIya sthapatie karelAM sthApatyanAM kAmo sadIo sadI vahI gayA chatAM ane saMskRtionAM enAM dharSaNo tema ja aneka rUpAntaro thayAM chatAM Aje paNa arvAcIna jaDavAdI jamAnAmAM saundaryalakSI kAma thayAM ane prazaMsA pAmyAM che. preraka baLone pariNAme bhAratanA staMbhomAM sapramANa ane sumeLa upara khUba ja bhAra mUkavAmAM Ave che. maMdira hoya ke ghara, siMhAsana hoya ke palaMga game te kAma hoya to paNa tenA dareka bhAgonA mApo ekabIjAnA * pUrva AcArya, mAtuzrI vIrabAImA mahilA kaoNleja, kAlAvADa roDa, rAjakoTa pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 [ 29 For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramANamAM hovAM joIe. A rIte uttarottara ekabIjAnA pramANamAM karavA mATe zilpazAstromAM vigatavAra vidhiniSedha che. bhAratIya sthapatie staMbhonA vipula mAya ane bharelA ghATa ApI tene bharAvadAra banAvyA. jema chatrI ke sabhAmaMDapa staMbhonA mApa pramANasara nAnA karI nAjukatA ke sarUpatA ApyA. jyAM AkhA prAsAdane anurUpa staMbhanI UMcAI karavI paDI tyAM kaMdorAkaMdorI yogya jagAe goThavI ekaMdara sumeLa sAdhyo, tevI ja rIte judA judA ghATone halakA bhAre karavA mATe judA judA zaNagArono prabaMdha paNa vicAravAmAM Avyo. prAcIna vAstuvidyAno graMtha mAnasAranA lekhake thAMbhalA mATe bAra vividha nAmo ApyAM che. A rIte zilpazAstrIoe thAMbhalAnA AkAra pramANe tenuM nAmAMkana kareluM che. mAnasAramAM lAkaDAnA thAMbhalA ke paththara mATe ja ullekha che paNa dhAtu mATe nathI. dhAtunA thAMbhalA thato teno ullekha dilhImAMnA kutula pAseno lohastaMbha Ape che. sthApatyanA kAmomAM teno ocho upayoga thato. kadAca ApaNA sthapati ahIMnI AbohavAne sarvAza anukuLa gaNato nahoto. makAna maMdiramAM staMbha hoya te uparAMta vividha prakAranA staMbho paNa staMbha sthApatya Ape che jemake kIrtistaMbha, vijayastaMbha, dharmastaMbha, dhvajastaMbha, dIpastaMbha vagere. staMbhanI kalpanA bhAratIya-sthApatyanI viziSTatA che tema 'bhareluM (bracket capital) paNa tenuM viziSTa aMga che. gujarAtanA kASTra sthApatye temAM suMdara kAma karyuM che tene dhArasthApatyamAM laI laIne mahattvanI ane muzkela kArIgarI karI che. ajaMtAnA keTalAka Bracket Capitals nI nakala bhAratanA mukhya zaheronA mahattvanA makAnomAM najare paDe che. staMbha sthApatyamAM noMdhapAtra kAlomAM ane te kALanAM sthApatyomAM je jAtanAM kuMbhI sarAM che tyAM jema hAthI vagere prANIono zobhA mATe upayoga karyo che, tevo ajaMtA ane tenAM samakAlIna sthApatyomAM najare paDato nathI. tevI ja rIte staMbhanA bIjo aMga upAMgo te te sthApatyano kAlanirNaya karavAmAM upayogI thaI paDe che; uparAMta samAja upara kayA dezanI saMskRtinI asara athavA kayA deza sAtheno vyavahAra hato teno paNa nirdeza thaI zake che. TUMkamAM sthApatyavidyA ApaNA dezamAM avicaLa raheze ema mAnavAnuM mana thAya che. pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OK 30 For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Firs : no . s E *EAra. * ja maM s: - { -:-' - w F* para www.kobatirth.org pAlIkA -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phona : + ka azoka staMbha pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 [ 32 For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra EMC rASTrIya pratika www.kobatirth.org amadAvAdanI jumA masjida Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathika traimAsika -- jAnyuArI-mArca, 2006 33 For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org lohastaMbha, dilhI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathika traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 34 For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zodhapatra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prA. DaoN. lalita esa. paTela* siddharAja ane kumArapALano prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla aNahilapura pATaNamAM rAjya karanAra gujarAtanA caulukya rAjAomAM siddharAja jayasiMha (i.sa. 10941143) no zAsanakALa yazasvI rahyo che. Aje paNa lokasAhitya ane bhavAimAM te jIvaMta che. vikrama ane bhojarAjAnI jema siddharAja paNa jANeajANe aneka daMtakathAonuM pAtra banI gayo che. siddharAjanA darabAramAM bhAratanA dareka pradezonA aneka vidvAno birAjatA hatA. tenA suparicita manISIomAM 'kalikAla sarvajJa' hemacaMdra mukhya hatA, jemaNe tatkAlIna bhAratamAM kheDAtI vidyAnI sarva zAkhAomAM AdhArabhUta graMtho racelA che. hemacaMdra eka jaina AcArya hatA ane emanI AsapAsa emanA potAnA vidvAna ziSyonuM eka vartuLa hatuM. siddharAjanA darabAranA bIjA kavi paMDitomAM teno prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla mukhya hato. vijayapAla kRta 'draupadI svayaMvara nATaka' nI hindI prastAvanAmAM AcArya jayavijayajIe tathA 'kAvyAnuM zAsana' nI aMgrejI prastAvanAmAM pro. rasikalAla parIkhe zrIpAlanA jIvana ane kArya vize nirUpaNa karyuM che. zrIpAlanuM jIvana (kauTuMbika vRtAnta) gujarAta ne rAjasthAnanA itihAsamAM zaurya, rAjanItijJatA ane vepArI kuneha mATe prasiddha prAgvaTa (poravADa) jJAtinA eka jaina kuTuMbamAM zrIpAlano janma thayo hato. gujarAtanA caulukya rAjA bhImadeva pahelAnA maMtrI vimalazAhe Abu parvata upara vi.sa. 1088 (i.sa. 1032)mAM baMdhAvela jainamaMdira vimala vasatinA sabhAmaMDapamAM zrIpAlanI mUrti che. e mUrti nIcenA eka khaMDita zilAlekha 1mAMthI jANavA maLe che ke zrIpAlanA pitAnuM nAma lakSmaNa hatuM. zrI jinavijayajIe temanA draupadI svayaMvara nATakanI prastAvanAmAM 2 evuM anumAna karela che ke zrIpAla vimalazAhano athavA tenA koI kuTuMbIjano vaMzaja haze. prApta sAhityika sAdhano parathI jaNAya che ke zrIpAla aMdha hato. tenA aMdhatvanAM kAraNo ane samaya vize koI jANakArI prApta thatI nathI. tenA vidyAdhyayananI mAhitI upalabdha nathI. paraMtu teNe racela sAhityakRtio tathA sUktio uparathI eka bAbata spaSTa che ke te eka nipuNa kavi ane vidvAna hato. prabaMdhomAM tene 'kavi cakravartinU' 'kavi kuMjara' ane 'mahAkavi' tarIke varNavyo che. 'mudritakumudacaMdra prakaraNa' mAM tene 'kavirAja'nuM birUda ApyuM che. mahArAja siddharAja tene 'kavindra ane 'bhrAtA' kahIne mAnabhera saMbodhato hato.' jalaNakRta 'sUkti muktAvali ane zArgaMdharakRta, 'zAladhara paddhati' jevA subhASita saMgraho zrIpAlane 'zrIpAla kavirAja' tarIke eno nirdeza kare che. 'bhASA cakravartI' tarIke khyAti pAmelA kavi zrIpAle eka ja divasamAM mahAprabaMdha racyo hato." vAdideva sUri ane kumudacaMdracArya vacce vi.sa. 1181 (I.sa. 1125)mAM thayelA vAda prasaMge zrIpAla kavi pramukha hato. zrIpAla vAdidevasUrInI pAMDitya pratibhAno upAsaka hato. teNe ajita devasUrinA ziSya hemacaMdrasUrie racela 'nAbheya nemi kAvya' athavA 'dvisaMdhAna kAvya'nuM saMzodhana karyuM hatuM. aneka samakAlina kavio potAnI kavitA sudhAravA zrIpAla pAse AvatA. zrIpAla rAjA siddharAja jayasiMhano nikaTavartI mitra hato. vaDanagara prazastinA chellA zlokamAM zrIpAle potAne zrI siddharAjJa pratipatravanyuM eTale ke siddharAje potAnA bhAi tarIke svIkAryo che ema kahyuM che 'mudrita * adhyakSa, itihAsa vibhAga, ArTsa koleja, pATaNa pathika * traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 3 35 For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kumudacaMdra prakaraNa" mAM (pR. 39) zrIpAlane zrI siddhabhUpAna vItImatrama kahevAmAM Avyo che. somaprabhasUrikRta 'kumArapAla pratibodha' ane 'sumatinAtha caritra' jevA samakAlIna graMtho noMdhe che ke rAjA siddharAja zrIpAlane 'bhAI' kahIne bolAvato hato. A nirdeza 'prabhAvaka carita' nA chellA "hemacaMdrasUri carita mAMthI anumodana maLe che. emAM rAjA siddharAja ane zrIpAlanI nikaTatA vistArathI varNavI che. tathA thoDAka samaya mATe aNahilavADa pATaNamAM AvIne rahelA bhAgavata saMpradAyanA AcArya devabodhanA saMparkamAM teo banne kaI rIte AvyA e paNa emAM varNavyuM che. zrIpAla siddharAja pachI tenA uttarAdhikArI kumArapAlo paNa rAjakavi banyo hato. siddharAjanA avasAna pachI vi.saM. 1208 (I.sa. 1152) mAM kumArapAle baMdhAvelA vaDanagaranA killAnI prazastio teNe racI hatI. kumArapAlanI eka zatruMjaya yAtrAmAM paNa zrIpAla tenI sAthe hato.' zrIpAlano putra siddhapAla vidvAna hato. 'purAtana prabaMdha saMgraha" tathA "kumArapAla prabaMdha' mAM tene kavio ane dAtAomAM zreSTha (vavInAM DhALa dhurya:)kahyo che. tenI koI sAhitya racanA maLatI nathI paNa teNe rahecA keTalAka zloko 'prabaMdhakoza'mAM che7 tenA keTalAka saMskRta ane prAkRta pagho somaprabhasUrinA kumArapAla pratibodhamAM che. somaprabhavasUrie A prAkRta graMtha vi.saM. 1241 (I.sa. 1185) mAM siddhapAle pATaNamAM baMdhAvela upAzraya (vasati)mAM rahIne pUrNa karyo hato. prabaMdhonA mate siddhapAla paNa kumArapAlano prItIpAtra hato. siddhapAlano putra vijayapAla eka vidvAna ane nATyakAra hato. teNe saMskRtamAM racela nATaka 'draupadI svayaMvara' bhImadeva bIjAnI AjJAthI pATaNamAM mularAje baMdhAvela tripurUSa prAsAda bhajavAyuM hatuM. A rIte zrIpAlanA kuTuMbamAM traNa peDhI sudhI kavitva paraMparA cAlu rahI hatI. zrIpAlanI sAhityakRtio : zrIpAlanI sAhityakRtione (1) mAtra sAhityika ullekho dvArA jJAnavRtio (2) khaMDita svarUpe upalabdha kRtio ane (3) akhaMDa upalabdha kRtio ema traNa rIte vaheMcI zakAya. 1. "prabhAvaka carita' (pR. 190) anusAra zrIpAle 'vairocana parAjaya' nAme eka mahAprabaMdha racyo hato. je atyAre prApta na hovAthI tenA sAhitya svarUpa vize kaMI kahevuM muzkela che. vaDanagara prazastine aMte zrIpAle potAne puchappanana mahAvinya: kahyo che. ane A mahAprabaMdha vairocana parAjaya hovAno saMbhava che. siddhapuramAM mularAje baMdhAvela rUdramahAlayano jIrNoddhAra siddharAje karAvyo hato ane tenI prazasti zrIpAle racI hovAno ullekha "prabhAvaka carita'mAM che. A prazastinI kotarelI zilA rUdramahAlayanA koI sthAne jaDavAmAM AvI haze. paraMtu kALakrame rUdramahAlaya khaMDera thaI jatA zrIpAla racita prazasti nAza pAmI haze. 2. rAjA siddharAje aNahilavADa pATaNamAM baMdhAvela sahastraliMga sarovaranI zrIpAle racela "sahastraliMgasaraprazasti' nA thoDAka aMzo Aja sudhI sacavAI rahyA che. siddharAjanA mAlavavijayanA Araka rUpe Arasano eka kIrti staMbha e sarovaranA kinAre Ubho karavAmAM Avyo hato ane zilApaTTIkAo upara kotaravAmAM AvelI e prazasti kIrtistaMbha upara mUkavAmAM AvI hatI. atyAre hAlanA pATaNanA vijayakUvAnA mahollAnA eka nAnA zivamaMdiranI bhIMtamAM coMTADelo A prazastino eka TukaDo Aje paNa mojUda che. A rIte maLelI prazastinI eka mAtra zilApaTTIkAomAM je nava khaMDita paMktio kotarelI maLe che, emAM prazasti kAvyano ekapaNa zloka akhaMDarUpe maLato nathI. A rIte khaMDitarUpe maLatI zlokone aMte 76, 77, 87 ane 90 eTalA zloko vAMcI zakAya che. enA uparathI anumAna karI zakAya ke gujarAtanI sAMskRtika paraMparAmAM amara banela pathika * trimAsika - jAnyuArI-mArca, ra0OK L 36 For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sahastraliMga sarovaranuM mahAbhya varNavatA e prazastikAvyamAM 90thI vadhAre zloka haze. "prabhAvaka carita' (pR.190)mAM tene durlabha sarozaja prazasti' kahI che. kAraNa ke A sarovaranuM bAMdhakAma siddharAjanA pUrvaja durlabharAje zarU karyuM hatuM ane tethI te darlabha sarovara tarIke paNa oLakhAtuM hatuM. metuMgasUri racita 'prabaMdhaciMtAmaNI' (i.sa. 1305) nA mate A sarovaranI zrIpAlanI prazasti racAI ane paTTika upara kotarAi eTale tenA zodhana mATe siddharAje sarva darzanonA vidvAnone nimaMtraNa hatA. merUtuMga mULa prazastimAMthI nIcenA be zloko TAMke che. upara darzAvela zloka TukaDAo ane A be zlokonA aMzo ja sahastraliMga prazastimAMthI atyAre upalabdha che. na mAnase mAdyAti mAnasaM me pampA na sampAdayati prasAdam / acchodamacchodakamapyasAraM sarovare rAjati siddhabhartuH // kozonApi yutaM dalairUpacitaM noTachettumetat kSama svasyApi skuTakaNTakavyatikaraM puratvaM ca dhatte nahi / / eko'pyeSa karoti korArahito niSkaMTakaM bhUtalaM bhatvaivaM kamalA vihaya kamalaM yasyAsimAzizriyat // rAjA kumArapAle saM. 1208 (I.sa. 11para)mAM baMdhAvela vaDanagaranA killAnI prazasti ane covIsa tIrthakaronI stuti karatuM, 29 zlokanuM alaMkAra pracura kAvya che, tathA saMskRta kavi tarIke zrIpAlanI nipuNatA vyakta kare che. aulukya yugamAM vaDanagaranuM koi khAsa rAjakIya mahattva na hatuM. te vidvAna brAhmaNonuM nagara hatuM. "A nagaranA brAhmaNo yajJo vaDe devonuM paNa paritrANA kare che tathA zAntika ane pauSTika karmo vaDe bhUpa ane rASTranI paNa rakSA kare che, chatAM emanA tIvra tapane bAdhA na thAya e hetuthI A nagaranA rakSaNa mATe rAjAe bhaktipUrvaka vapra koTa karAvyo" (zloka -23) ema prazastimAM kahyuM che mUlarAja-1 lAthI kumArapAla sudhInA caulukya rAjAono saMkSipta vRttAMta prazastimAM Apela che. vaDanagara prazasti evI sarvaprathama aitihAsika kRti che, jemAM caulukyo pahelAM pATaNa upara rAjya karanAra capoka athavA cAvaDa vaMzano ullekha Ave che. vi.saM. 802 (I.sa. 746)mAM vanarAja cAvaDAe pATaNa vasAvyA pachI cAra zatAbdI karatAM vadhu samaya bAdanA aitihAsika sAdhanomAM cAvaDAono A pahelo ullekha maLe che. e vastu ema paNa sUcave che ke cAvaDA vaMza pramANamAM gauNa mahattvano rAjavaMza hato, jo ke e vaMze sthApela rAjadhAnI pATaNa kALAntare pazcima bhAratI sauthI AbAda nagarI banI hatI. 'caturvizatijina stuti' paNa suMdara alaMkArayukta zrIpAle raceluM strota che. zrIpAlanI sUktio : purAtana prabaMdha saMgraha (pR. 43) tathA kumArapAlacarita saMgraha (pR. 106)mAM zrIpAlano paCbApAjIva vivani tarIke ullekha maLe che. paraMtu saMskRta sivAyanI bhASAmAM racAyelI tenI koi kRti maLI nathI. eka darabArI kavi tarIke te judI judI bhASAome be kAvyo racI zakato haze ema kahI zakAya. aneka kavionI saMskRta, prAkRta ane apabhraMzamAM zodha-sUktio prabaMdhoma sacavAyelI che e hakIkatathI A anumAna karI zakAya. mAlavavijaya karIne siddharAja pATaNa pAcho Avyo e prasaMge tene AvakAra ApatAM, zrIpAlanA be saMskRta zloko rAjazekhasUrinA 'prabaMdha koza' mAM che.. zrIpAlano eka saMskRta zloka prabhAvakacaritamAM paNa che. yazazcandra kRta samakAlIna saMskRta nATaka 'mudrita kumudacaMdra prakaraNamAM zrIpAla agatyanA pAtra tarIke che. jemAM lekhake zrIpAlanA nAme aneka zloko mUkyA che. A eka aitihAsika nATaka hoi A zloko zrIpAlanI racanA haze ke tenA kartAe pote racI zrIpAlanA nAme mUkyA haze e kahevuM muzkela che. alabatta, temAMnA thoDAka pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 [ 37 For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zloko zrIpAlanA haze e saMbhavita che. saMskRtanA be prakhyAta subhASita saMgraho jalaNanI 'sutimuktAvali' ane zAgharanI 'zAgAra paddhati'mAM zrIpAlanA subhASito levAmAM AvyA che je batAve che ke enI kavi tarIkenI kIrti thoDAka samayamAM mahArASTra ane saMpAda lakSa sudhI vistarI hatI. A banne subhASita saMgrahomAM levAyelA zrIpAlanA zloko RtuvarNanane lagatA che, AnAthI anumAna karI zakAya ke kAlidAsanA 'RtusaMhAra jevuM RtuonuM varNana karatuM koi kAvya teNe racyuM haze. subhASita saMgraho ane prabaMdhomAM maLatI zrIpAlanI keTalIka sUktio nIce mujaba che. api taruvanAnyU SmAyante tapatyati yAmini dahatI sarasI vAto'pyeSa jvalanti jalAnyapi / ithi samadhikaM grISme bhISme na paNyavatAM bhayaM malayakharasaidigdhaM labdhavA vadhUstanamANDalam / / zrIpAlakavi rAjasya / neyaM cUtalatA virAjita dhanurlekhA sthiteyaM puro nAse gujti muGga paddhatiriyaM maurvI TaNatkAriNI / naite nUtanapallavA- smaramaTasthAmI sphuTaM patriNaH / zojAstatkSaNa bhinnaM pAndhahRdaya prasyandibhizzoNitaiH // zrI pAlakavi rAjasya / vadhiritacaturAzA pratI (ta) hArItanAdai behalabakula puSpairandhapuSpandhAyADasau / nidhuvanavidhi mohAnbhUkkokA vanazrI : / kathamiva pathikAnAM naiva (vaika) lya hetuH // zrIpAlakavirAjasayaH / A rIte siddharAja ane kumArapAlanA darabArI kavi tarIke prajJAcakSu zrIpAle aneka sAhityaka kRtio ane graMthonI racanA dvArA rAjakavinuM birUda prApta karyuM hatuM. pAdaTIpa muni jinavijayajI, 'prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2, naM. 271 2. munivijayajI, 'draupadI svayaMvara nATaka' prastAvanA pR. 21, 22 prabhAvaka carita, siMdhI jaina graMthamAlA, graMtha-13, pR. 190 somaprabhAcArya, kumArapAla pratibodha-prazasti, zloka-8 5. AcArya gi.va., 'gujarAtanA aitihAsika lekha, bhAga-2 lekha 147 ekAhaniSpan mahAprabnadhaH zrI siddhi rAjapratipannabandhuM / / zrIpAlanAmA kavicakravartI prazastimetAmakarotprazastAm / / purAtana prabaMdha saMgraha pR. 43, kumArapAla carita saMgraha pR. 106 prabaMdha koza, sidhI jaina graMthamAlA, graMtha 6, pR. 48 8, prabaMdha ciMtAmaNI, siMdhI jaina graMthamAlA graMtha-1, pR. 63, 64. 9. AcArya gi.va. 'pUrvokta' bhAga-2, 5,38-47 tathA epijhAphiyA inDikA, graMtha-1 , pR. 293 10. prabaMdhakoza, 'pUrvokta, graMtha-6, pR. 93 pathika * amAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 [ 38 che For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vIrapuranuM purAtattva rakSita mInaLavAvanuM aitihAsika smAraka prA. caMdrakAnta ha. joSI 1. prAstAvika : vIrapura jalArAma tarIke oLakhAvyA pachI ke sAhityakAra dhUmaketunAM vIrapura tarIke gaNAvyA pachI athavA to mInaLavAva vALuM vIrapura evuM jaNAvyA pachI bhAgyeja tenAM bhaugolika sthAnano nirdeza karavo paDe eTaluM badhuM vizvavikhyAta A gAma banI gayuM che. vIrapuranI A mInaLavAva siddharAjano A bhUmi para janma thavAthI mAtA mInaLadevIe tenI smRtimAM baMdhAvelI hovAnuM manAya che. siddharAjano samaya 1094 thI 11ranI vacceno gaNAya che. e rIte kALagaNanAnI daSTie A vAvata 905 varasa jeTalI prAcIna gaNI zakAya. "saurASTranAM itihAsanI visarAtI vAto"mAM zrI kIzoralAla koThArIe vIrapura nAma kevI rIte paDyuM tenAM para prakAza pheMkyo che. paNa mInaLadevI e vAva baMdhAvI ke siddharAjano ahiM janma thayo tevA paddhatisaranA ullekho prakIrNarIte paNa vAMcavA maLatAM nathI. junAgaDha jullAnA kalekaTara pade rahI cukelA atyAre vayovRddha banI cukelA zrI zaMbhuprasAda haraprasAda desAInA saurASTrano itihAsa' pustakanAM 279mAM pAnA upara jaNAvyA mujaba "siddharAja jayasiMha rAnavaghaNanAM samayamAM saurASTramAM janmyo" eTaluM jaNAvyuM che. AgaLa jatAM 257mAM pAnA upara teo jaNAve che "siddharAja tenAM pApa karmonAM kAraNe niHsaMtAna gujarI gayo.' jayAre kasuMbalaraMga' mAM zrI manasukhalAla sAtAe jaNAvyuM che ke "solaMkI rAjA siddharAja jayasiMha no janma vIrapuranI pavitra bhUmi upara thayo hato. e ja rIte bhojalarAma bApAnAM anuvaMzaja ane goMDalanI mahArAjAzrI bhagavatasiMhajI kolejanAM prAdhyApaka zrI dhIrajalAla sAvalIyAe "vIvAda mAM evuM jaNAvIne vividha daMtakathAonAM AdhAra ApelA ane A hakIkatanI noMdha ane jAherAta thavI joIe evI paNa temaNe mAMgaNI karelI. vIrapuranAM ja sAhityakAra zrI dhUmaketunI "siddharAja jayasiMha" navalamAM Avo koI spaSTa ane AdhArabhuta ullekha karAyo nathI. Ama chatAM aNahIlapurathI AraMbhelI ane somanAthamAM samApta karavA dhArelI temanI dharmayAtrA daramyAna rastAmAM vacce vIrapuramAM mahArANI mInale ArAma pharamAvavAnuM ucita mAnyuM hoya ane prasutA hovAthI prasuti samaya pAkI gayo hoya ane bALakane siddharAjane vIrapuranI vIraparAnAthanI dharatI para janma Apyo hoya tevI vAtane keTalAka buddhigamya purAvAonuM samarthana sAMpaDI zake kharuM. 2. ADakatarA ke apratyakSa samarthano : mInaLavAvanuM zilpa sthApatya ghaNuM prAcIna hovAnuM nirIkSaNa parathI moTI zakAya. ane 900 varasano gALo tenA mATe niyata thaI zake teTaluM purAvAonuM samarthana hAlanAM dIdAra ane darzana parathI thaI zake. aMdara vAvatAM koThA tarapha jatAM jamaNI bAjue eka jarjarIta thaI gayelA zilpamAM mAtA bALakane zayanastha avasthAmAM stanapAna karAvatI hoya teTaluM spaSTa thAya che. ane siddharAjane mInaLadevI sInapAna karAvI rahyA hovAnuM AropaNa thaI zake mAtAnA hAtha khaMDIta thayelA che. A mInaLavavamAM pravezatAM ja pAMcame pagathIye jamaNI bAjue hanumAnajInI mUrtinuM zilpa ane eka khaMDIta thayelI pratimA daSTi gocara thAya che. 888, AnaMdanagara, rAjakoTa pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2OCE n 39 For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya saMskRtimAM vAvanI saMskRti eka judI ja carcA mAMgI le tevI che. chatAM saMkSiptamAM jUnAgaDha tAlukAnI caubArIvAva, aDAlajanI vAva, dhAMgradhrA tAlukAnI sIyAvAva, jeThA mULajInI vAva, mAnavabhavAnI vAva dAdA harInI vAva, ane chelle uttaragujarAtanA pATaNanI mahArANI udayamatI vAvanI samakakSa ja A mInaLavAvane mUkI zakAya. vAvanI vizALatA, laMbAI, pahoLAIpa sAjA ane khaMDIta evA ja jeTalA pagathiyA, zilpa maMDapo, kamAno vi. dhyAnakarSaka banI rahe che. kALakrame jALavaNI ane jatananAM abhAva zilpa khavAI gayeluM ane mUrtio ardhakhaMDita jarUra lAge che. badhI vAvono uMDANathI abhyAsa karIe to hanumAnajInI mUrtinuM sthAna vAvomAM virala ane prasaMgo pAta ja gaNAya che. udayamatinI vAvamAM AvI hanumAnamUrti sthApita thayelI jovA maLe che. gurjara sAmrAjyanA sImADAo eka samaye ativistRtarIte phelAyelA hatAM. saurASTranAM kacchathI mAMDIne rAjasthAnanAM zirohI sudhI ane tatkAlIna sopAraka baMdara je Aje nAlA sopArA tarIke oLakhAya che. tyAM sudhI A rAjavIvaMzanI ANa vartAtI hatI AvA rAjavIvaMzane rAjakiya uthalapAthalomAM paNa zI rahetAM hoya che. rAjA karNaghelAnI mahArANI mInaLadevInAM lagnamAM pahelAnI paTTarANI udayamatIe khUba ja agrasaranI bhUmikA bhajavI hatI ane e rIte rAjakuTuMbamAM thanArI saMbhavita uthalapAthalo ane kAvAdAvAne tene nirmULa ke nAmazeSa karI nAkhavAmAM khUba ja kuzAgra buddhithI kAma lIdheluM. tenAM A vaibhaivI guNo mInaLadevIe AtmasAta karyA hoya ane rAjayazAsanamAM sthiratA sthApavAmAM saphaLa rahyAM hoya. ane A pariprekSyamAM pote baMdhAvelI vAvamAM udayamatI vAvanI mAphaka hanumAnajInI mUrti pratiSThApita karI hoya tevuM banI zake. A hanumAnajInAM gavAjathI vAvakoThA tarapha UMDA jatAM be cAlI ke maMDapa vaTAvyA bAda yansa ane putrane stanapAna karAvatI mInaLadevInuM kamanIya zilpa che. pracalita lokavAyakA mujaba mInaLadevInAM zilpathI hanumAnajI maMdiranI cAlI sudhI vAvanAM pagathiyAM potAnA hamakhA colIthI sApha karanAra strIne jo prasUti pachI dhAvaNa na AvatuM hoya to dhAvaNanI dhArA chUTe che. AvI zraddhAthI prerAIne prativarSa saMkaDo strIo AvI mAnatA rAkhe che ane phaLe che evuM paNa jaNAve che. pachI A kamakho ke blAusa hanumAnajInI mUrti nIcenAM pagathiyA para rAkhI de che ane mInaLavAvanAM DAbA kAMThe rahelA eka bAvAjI parivAranI mahilAo A colI-kamakhAnI hakadAra bane che. gujarAtamAM ane khAsa karIne saurASTra ane kacchamAM vAvanI saMskRtino vIMTo vaLI jAya teTalI hade durdazA thaI gaI che. vIrapuranI mInaLavAva paNa kALanI thapATamAMthI bAkAta rahI zakI nathI. vizALa zilAo haTI khasI gaI che. amuka zIlAo have jovA ja nathI maLatI. kyAMka zIlA sarkaNa thaI gayeluM jaNAya che. amarelIthI traNeka ki.mI. dUra AvelA phatepura gAmanAM bhojalarAmanuM ke bhojAbhagatane jalArAma bApAe gurupade sthApelAM A bhojAbhagata sAthe mInaLadevInI janazruti saMkaLAyelI che. temanAM anuvaMzaja evA lavajIbhagate "bhojala guNAnuvAda"nI racanA karI che. temaNe kaMThopakaMTha cAlI AvatI vAtanI noMdha A rIte lIdhI che. mInaLadevIne prasavakALanI samApti thaI javA chatAM bAla thatAM na hatAM. rAjavI rasAlA sAthe somanAtha darzane javA dharmayAtrA sahu nIkaLI paDyAM. vIrapura tyAre visota nagarI tarIke oLakhAtuM ane rastAmAM A visota pATaNanA pAdaramAM temaNe rasAlA sAthe paDAva nAMkhyo. A nagarImAM vasatA nAtha saMpradAyanA zrI vIraparAnAthajI (jenA parathI 'vIrapura nAma paDyuM hovAnuM manAya che) jevA siddhayogI pAse potAnI A muzkelI ni:saMkoca jaNAvavAnuM nakkI thayuM. temanA tAraNa mujaba karNadevanI A bIjI patnI mInaLanI kukhe putra avatare to rAjagAdI ane saMpattino pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 20OK L 40 For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArasadAra banAvavo paDe. tethI tenI zokya dvArA kAmaNasUmagra vidyAno Azraya levAmAM Avelo. jaina sAdhu dvArA maMtrelu pANI mATalImAM pekakarI mATalIne jamInamAM uMDe dharabI dIdhelI che. e mATalI ke zIzImAM deDakI purIne jaina munie paMcAsaranAM daravAjA pAse dATela. mATalImAM deDakI purAyelI rahe ane mATalI jamInamAM dharabAyelI rahe tyAM sudhI mInaLadevIne prasUti thAya nahi ane garbha dharabAyelo ja rahe. vIsAMta pATaNamAMthI eka ghoDesavArane ravAnA karI pATaNa mahelamAM evA samAcAra e vahetA karI Ave ke mInaLadevIne putra janma thayo che. tethI zaikyarANI gabharAI jaIne utAvaLamAM e mATalu jamInamAMthI kADhIne khole ke deDakI bahAra kUdI paDe. ane mInaLadevInAM bAMdhelA garbhane mukti maLI jaze. ane A ramata saphaLa paNa thaI gaI. Ama putrajanmanI khuzAlImAM, vIraparAnAthanAM AdezathI, janasamUhane jaladAna karavAnI bhAvanAnAM pratikarUpe mInaLavAva temaNe bAMdhI ApI. saMskRta bhASAmAM rANI mATe vaparAto daivI zabda mInaLane lAgu pADIne e mInaLadevI banyA hoya ema mAnI zakAya. A mInaLa kAMkaNI kanyA hatI. eTale ke karNATakanAM caMdrapuranAM rAjA jayakezInI e khUba ja lADakavAI rAjakuMvarI hatI. tenuM mULanAma hatuM mayaNallAdevI, paraMtu pATaNamAM A nAma adhUruM lAgavAthI mInaLadevI rAkhI devAmAM AvyuM evo ullekha zrI kumArapALa desAIe gujarAta samAcAranI "IMTa ane imArata" kolamamAM karelo. ane temaNe suMdara zIrSaka bAMdheluM "dakSiNa dezanI duhitA garavI gujarAtamAM umerI !" sva. prA. dhIrajalAla la. sAvaliyAnAM jaNAvyA sudhI bhojalarAma doDha varSanA thayA tyAre nIgaMLa gUmaDAnI temane vraNavyAdhi thaI ane khUba pIDA thatI hatI. tethI temanAM mAtA gaMgAbAIe mInaLadevInI mAnatA karI. gUmaDuM bilakula dajhAI AthI vIrapura AvIne mInaLavAvamAM mInaLadevIne zrIphaLa vadheryuM. ane temaNe evI vANI tyAre uccArelI "te mAruM eka zrIphaLa lIdhuM che paNa huM tAre ADethI badhAM zrIphaLa laI laIza. te mujaba temanAM AdezathI temanAM ziSya pU.jalArAma bApAe vIrapuramAM sadAvrata zarU karyuM ane Aje sahasro zrIphaLa jalArAma nAM maMdire da22ojanAM vadherAya che. siddharAjanAM janmasthaLa mATe pAlanapura, dhAMdhalapura, jhIMjhuvADA vagere gAmonAM nAma nirdeza paNa thAya che. 'merUtaMga' mujaba siddharAjano janma pAlanapuramAM thayelo gaNAya che. paNa keTalAMka loko narka doDAve che ke vIrapurane badale pAlanapura maLatAM AvatAM chellA pura' parathI koIe bhUlamAM karI nAMkhyuM hoya ane karNopakarNa cAlatuM thayuM hoya. vIrapuranI mInaLavAvanuM purAtattvIya smAraka have bhUtakALanI bhavyatA banI jaze evI bhIti che. gavAkSo khAlI thayA. AkhI vAva badasUrata baeNnI gaI che. aMdara jatAM bilakula bheMkAra lAge che. zilpa ane pratimA kAM to khaMDIta thayA che athavA taddana bhannatA ane vinAzane Are che. 27-7-72thI mInaLavAvane rAjyarakSita smAraka jAhera karAI hovA chatAM tenAM dIdAra davenamAM koI ja phera ke sudhAro thayo nathI. ahIMnA ja dhUmaketunI "hirAdhara zilpI'nI vAto jevo karuNa aMta AvI jaze tevuM lAge che. "vIrapuranI mInaLavAva-eka lupta thatuM purAtattvIya smAraka" (1) doSa kono ? purAtattvIya smArakono pIDA pokAra maryAdita kAno para athaDAto athaDAto akhabArI pAnA para sthAna meLave ane sAmAnya janasamudAya saphALo AMkho coLato coLato beTho thAya tyAre dardane bichAne paDelA,niSkriya DokaTara ane sagAvahAlAonAM vRMdathI gherAyelA niHsahAya dardInAM dazya jevo tAla racAI cUkyo hoya che. zilpa smArakarAthI dardIno bhAgya doSa gaNavo ke niSkriya banI gayelA DokaTara ke purAtattvIya vaidha para doSAropaNa karavuM pathika - traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 3 41 For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke divasa rAtanI pALIe badalAtAM jatAM sagAvahAlA jevI pharatIjatI sarakArane aparAdhI gaNavI ke pachI sthAnika janatAnI udAsInatAne javAbadAra gaNavI ke kaMI buddhi na cAle to samagra lokazAhI taMtra para doSano Topalo DhoLI, nisAso nAkhIne cIMtAmukta thaI javuM tenI avazya dazAmAM eka purAtattva cAhakano nAnakaDo varga mukAI gayo che. (2) akhabArI ahevAlo : tA. 21/999nAM gujarAta samAcAra'mAM junAgaDhanA navAbakALanAM aneka benamUna bAMdhakAmo ane zilpanI avadazAnAM mAkA samAcAra camakyA. jUnAgaDha (karNarga) nI zAna samA sTezana daravAjAnI bIsmAra hAlatanuM varNana karAyuM che. A daravAjA ghaDIyALanuM TAvara pacAsa varSathI baMdha che tenAM karatAM tenI jagAe khAlI bAkAronI tasvIra jUnAgaDhanAM phoTo grAphara zrI yogezabhAI pAlAe ApIne hRdayane hacamacAvI nAMkhyuM. ahIMnI bahAuddIna kolejamAM vIrapuranAM sAkSara sAhityakAra zrI dhUmaketue abhyAsa karIne preraNA meLavI hatI. temanI yAda temanAM erDa vedanApUrNa avataraNa" paDe che tyAre saghaLuM paDe che" dvArA vadhu AvI gaI. jUnAgaDhanAM navAbazrI bahAdUrakhAna trIjAM zAsanakALa daramyAna I.sa. 1888 mAM muMbaInA gavarnara lorDa re nAM haste udghATana thayu hovAthI tyAre ne re geiTa tarIke oLakhAto. 1947 mAM "saradAra paTela daravAjo"nuM te nAmAbhikaraNa pAmyo. zeksapIyaranAM vikhyA vAkya "What is There in a name"mAM chello umero eTalo karavAnuM mana thAya ke. "jo tene jALavI ke bacAvI na zakyA to." jUnAgaDhamAM to purAtana smArakonI jALavaNI ane vikAsa mATe 'uparakoTa DevalapamenTa kamiTI'' thoDI sakriya hovAthI vadhu vedanA ke pharIyAdane avakAza rahevA nathI detI. paNa keTalAka smArako nirAdhAra hAlatamAM jIrNazIrNa thaI gayA che. bAlAzramanAM koI bALakane koI ni:saMtAna mAtApitA godale ke dattaka le to e bALaka bhAgyazALI gaNAvA mAMTe paNa e ja mAbApa ghaNA badhA bALakone dattaka le ane pachI koInI rakhevALI na karI zake tevo adana dhATapurA tattvIya khAtAne sarakAre soMpelA AvA asaMkhyA gajAbahAranAM smArakonI jALavaNInAM hoya bhArano che. 22-7-99nAM 'jayahinda'mAM caudamI sadInAM solaMkIyuganI utamonama zilpakalAnAM namUnA saphILA' mAdhavajI trikamarAya maMdira mAdhavapurano suMdara AkarSaka tasvIra sAthe vikhyAta phoTo, grAphara zrI bhArI ena. (vAMkAnera, saurASTranAM prakhyAta prakRtivida paNa kharA) "zuM ApaNe sthApatya kalA vAraso samudranI thapATamAM nAmazeSa thaI jaze ?'' zIrSaka heThaLa AvIne ApaNane saune vicAratA karI mUkaze. temanI kolamanuM nAma ja 'prAcIna' che. paNa have ''Old is Gold"nI kahevata paNa prAcIna thaI gaI che. 29-9-99' nI gujarAta samAcAra'nI zatadalapUrtinAM phranTapeja upara ja 'vividhA' kolamamAM zrI bhavena kacchIe zrI jhaverIlAla mahetAnI tasvIra kaLAmAMthI nIpajela phoTo sAthe vasotI havelIno ahevAla ApatAM zIrSaka bAMdhyuM "bhIMtamAM eka nAnuM bAkoruM pADavAM phasAyelA majUroe koza vaDe ATha kalAka mahenata karavI paDIeka jamAnAnI kalAtmakane benamUna havelI horara phIlmanAM kAma lAge tevI banatI jAya che. AjanI yuvAna peDhIne A havelIno vizeSa khyAla na hoya to A rIte oLakhANa ApuM ke "bhavanI bhavAI" nAmanI puraskRta philmanuM zuTiMga A havelImAM thayuM hatuM. nA darabArazrI gopAladAsa bApunAM putra sane 1960nI gujarAta rAjyanI sthApanA rAjyanI sthApanA samayanI prathama dhArAsabhAnI cUMTaNInAM vijetA zrI mahendrabhAI desAI kheDA naDiyAda hAive para palANA gAma pAse AvelA vaso gAmanI A havelInAM mAlIka ke vArasadAra che. 200 varSa pahelAnI A havelI sarakAre ghaDelA purAtattvIya khAtAnAM citravicitra niyamone lIdhe 'amUlya'mAMthI mUlyavihoNI banI pathika * traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 42 For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir javAnA Are che. zrI mahendrabhAI dravI uThe ane ApaNe paNa dravI UThIe tyAre koNa kone sadhiyAro Ape ? purAtattva khAtAnAM sarakArI niyama pramANe mAlika AvI aitihAsika ke purAtattvIya milkata vecI na zake paNa sarakAra tene kharIdI zake kharIdIne pachI...?..!) zrI mahendrabhAInAM jaNAvyA mujaba A havelIno mUlyavAna evo lAkaDAno zaNagAra (sarakArI bhaMgAra) ekalA vIrA hajAra rUpiyAmAM vecI nAMkhyo. pachI have sarakAre nImelAM eka cokIdAra A havelInuM rakSaNa karavAnAM kAme lAgI gayo che. temanA kahevA mujaba zrI mallikA sArAbhAInI eka prakAzana kaMpanIe paravAnagI vagara 'havelI' nAmanuM pustaka prakAzita paNa karI dIdhuM. keTalIka vakhata tasavIra levAnI ke kheMcavAnI manAI AvA gesapayogane aTakAvavA mATe thatI haze tema mAnI zakAya. paNa buddhijIvIo mATe eka vAMcana. sAmagrInuM sAhitya sarjAtuM hoya che. (3) vIrapuranI mInaLavAvanuM smAraka : AvA anekAneka dRSTAMtonI paripATImAM vIrapura (jalArAma)gAmanI barAbara madhyamAM AvelI mInaLavAvanuM purAtattvIya smAraka luptatAne Are AvIne UbhuM che. 15-8-93 nAM 'pathikamAM 'vIrapura eka bhAtIgaLa bhomakA'nAM zIrSaka heThaLa samagra vIrapuranAM vividha pAsaoNnI. aMtargata eka peTApAsI tarIke mInaLavAvanuM ArtanAdIya nirUpaNa A ja lakhanAre kareluM. tyArabAda ardhadAyakAmAM ghaNAM pANI vahI gayAM. A purAtattvIya smArakanI surata vadhune vadhu badasurata banatI ja gaI jANe ke pAMca varasamAM A smArake pacAsa varasa pasAra karI dIdhA na hoya ! zrI narahari amInathI mAMDIne sva. zrI savajIbhAI korATa jevA kAryadakSa maMtrI mahodayathI mAMDIne rAjakoTanAM Ara. DI.sI, zrI hAlANIsAheba ane rAjakoTanAM jayulIlI bAgamAM besatI purAtattva kacerInAM purAtattvavida adhikSaka zrI vAya.ema.cItalavAlA tathA saMyukta mAhitI niyAmakazrIne rUbarU maLIne karelI rajUAto asarakAraka ke phAragata na nIvaDI, gujarAta sarakArazrInAM mAhitI khAtA dvArA prakAzita ane amadAvAdanAM sarakArI phoTo lIdho presa dvArA mudrita evI "yAtrAdhAma vIrapura" zIrSaka heThaLanI sacitra 12 pAnAnI mAhitI patrikA ke pemphaleTamAM vIrapuranI A prAcIna mInaLavAvanI eka tasavIra ApIne nIce noMdha le che ke "vIrapuramAM AnA jovA lAyaka sthaLo paikInI aitihAsika rAjayarati prAcIna mInaLavAva (1) 15-4-13 nAM pathika'nAM lekha pachI A patrikA prasiddha thayelI paNa gAMdhInagara mAhitI khAtAne prakAzana varasa ke mAsano samaya darzAvavAnuM ucita nahi lAgyuM hoya ! akhabAronAM pAne mInaLavAvano ArtanAda :- vividha sattAdhIzo pAsenI mInaLavAva nI jALavaNI aMgenI rajUAto vAMjhaElI sAbita thatAM akhabAronA pAne tene camakAvIne sattAdhIzonuM joharamAM dhyAna kendrita karavAnI kozizano Azraya nA chUTake zodhavo paDyo. 19296 nAM rAjakoTanAM lokasattA janasattAmAM "aMte vIrapuranI mInaLavAva rakSita smAraka jAhera thaI." heDalAIna heThaLa DevAla Apyo. jo ke rAjayarakSita to varaso pahelAM ja dhoSIta thayelI. A ahevAlamAM jaNAvyA pramANe vIrapura jalArAmanI suprasiddha purAtattva khAtA hastakanI aitihAsika mInaLavAvanAM jatana mATe ahisA pro. caMdrakAnA eca. joSI tathA akhabArI khabarapatrI navanItalAla nAnAlAla dvArA zarU karavAmAM AvelI jhuMbezane Akhare sapaLatA maLI che. A aitihAsika mInaLavAvane rakSita smAraka jAhera karAyA bAda gujarAta rAjyanA pazcima vartuLIya purAtattva khAtAnI rAjakoTa khAtenI kacerIe adhikSaka purAtattvavid citalavAlA sAthe mokhika ane lekhIta carcAo karyA bAda aneka mathAmaNo pachI mInaLavAvanAM jatana mATe sarakAre rUA. 10,000 0 daza hajAra rUpiyAnI phALavaNI karI hovAnuM patra dvArA prophesara caMdrakAnta joSIne purAtattvavide jaNAvyuM che. game te kAraNosara pAMca varasa sudhI, koMgresa sarakAre phALavelI A rakama purAtattva khAtA dvArA vAparavAmAM na AvatA joSIe avAra navAra e aMgenI pRcchA karavAnuM cAlu rAkhyuM hatuM paNa koIpaNa khAtA dvArA ke pathika * amAsika - jAnyuArI-mArca, 20O6 u 43 For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikArIo taraphathI saMtoSakAraka javAba maLayo na hato. ane chellI tArIkha 25-11-95 nAM roja vIrapura khAte yojAyelA lokadarabAramAM sthaLa para praznonAM nIkAlanAM kAryakramamAM rAjakoTa vistAranAM saMsadasabhya zivalAla vekariyA ane rAjakoTa jillA paMcAyatanA pramukha rAmajIbhAI rAdaDiyAnI upasthitimAM mArga ane makAna vibhAga tathA paMcAyata khAtAnAM nAyaba pradhAna zrI savajIbhAI korATa samakSa vIrapuranAM patrakAra navanItalAle ugra rajUAta karatAM caMdrakAnta joSIe purAvAo rajU karyA hatAM. purAtattvakhAtA taraphathI ja pro. joSIne pAThavAyelA patramAM, ja pradhAne "A kAma ati jarUrI che." evA matalabano rimArka lekhita rIte karI ApatAM. pro, joSIe A patra 30-11-95 nAM roja rUbarU purAtattva kacerIne soMpatA "atyAranAM bajeTa pramANe daza hajAra rUpiyAne badale pacIza hajAra rUpiyAnuM aMdAjapatra banAvIne purAtattvanI mukhya kacerIne maMjUrI arthe mokalI ApyuM hovAnuM "pro. joSIne uparyukta kacerInAM patrakramAMka pavara 1302 (39) 89/85ra anvaye tA. 18-22-95 nAM roja jaNAvAyuM che. have A aMdAjapatra maMjUra thaye rAjakoTa khAtenI purAtattvIya kacerI sakriya bane ane rakSita smAraka karIne saMbhALelI vIrapuranI suprasiddha ane aitihAsika vAvanuM jatana karI zakAya teTalA tamAma asarakAraka pagalA laI vAvane vadhu jarjarIta thatI aTakAvavA tathA kAMI moTo akasmAta sarjAya te pahelAM ati Avazyaka kArya tvarita bajAve tevI loka mAMgaNI UThI che. 14-4-96 nAM phulachAba'mAM "vIrapuranI aitihAsika mInaLavAvanI jALavaNI mATe bajeTamAM vadhAro" zIrSaka heThaLa uparyukta samAcAro punaH pragaTa thayAM. tyArabAda tA. 24-9-97 nAM "ahilA' (januM sUtra che savAre cA sAMje aphINa) nAM sAMdhyadainikamAM tasavIra sAthenAM samAcAra pragaTa thayAM. tasavIra nIcenuM lakhANa hatuM. "aitihAsika mInaLavAva, purAtattva khAtA hastaka hovA chatAM khakhaDI gayelI hAlata tasavIramAM najare paDe che. A sthaLanI jALavaNI karavI ati jarUrI che." ane heDalAIna che. "vIrapuranI aitihAsika mInaLavAvanI badahAlata" nIcelI. baheDalAInamAM... purAtattva khAtuM kheMgAranAM vakhatano vahIvaTa choDI, zraddhAnAM pratika samA sthaLanI jALavaNI mATe saLagaLe "pracalita lokamAnyatA ke vAyakA pramANe saMtAnanA janma bAda koI strIne stanamAMthI dhAvaNa mAd amRtano samAsa na thato hoya to potAnI coLI ke blAujhanI mInaLavAvanAM pagathiyAM vALI, sApha karI tenI tamAma rajoTa blAujhamAM bharI ne bahAra kacarAno nikAla karI de to dUdhano strI turata ja thavA mAMDe che. seMkaDo strIone A mAnatA phaLI hovAnuM paNa kahevAya che. vAvanI dekharekha mATe eka paga hatA te paNa have nathI. A aMge 1992mAM rajuAto thatAM sarakAre rUA. 1000 phALavalA (mAtra kAgaLa para ja!). 'pathika' e itihAsa-purAtattvanuM eka mAtra gujarAtI mAsika hovAnI ane AnAthI okTobaranavembara 99nA saMyukta dIpotsavI aMka gujarAta rAjaya purAtattva khAtuM, gAMdhInagaranA sahayogathI purAtattva vizeSAMka tarIke prasiddha thaI rahyo hoI taMtrI zrInAM jAhera ijanathI 15-10-99 sudhImAM temanI apekSA mujaba A lekha pahoMcI jAya te rIte mokalavA pAchaLano Azaya evo rAkhuM chuM ke AvA pratiSThita sAmayikamAM pragaTa thayelI lekha vedanAno sAnukULa paDagho pratibhAva paDaze ane samasyA nirAkaraNanuM pathika' zreSTha mAdhyama sAbita thaze. sAthe aneka tasavIro paNa mokaluM chuM, jeTalI laI zakAya teTalI patrama puSpama phalama toyama bhAve. A uparAMta, 7-5-94nAM roja "saMdeza" ane "gujarAta samAcAra'mAM, navA 'akilA' ane "jayahinda' ema tamAma akhabAromAM ane tA. 19-6-94nAM phUlachAba'mAM paNa mInaLavAvanAM jatananI jarUriyAta para bhAra pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 1 44 For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUkatA ahevAlo prasiddha thayelAM. 24 navembara - '97nAM blIcIya jUthanAM prakAzananAM neTavarkamAM pAnA-23 para jaNAvAyela che ke "..siddharAjanI janmabhomakA evA vIrapuramAM temaNe mInala vAva paNa baMdhAvI hatI. kALakrame saMskRtinuM gaurava khoI beThelI prajA Aje e kalAtmaka vAvamAM kacaro nAMkhe che. ane purAtattva khAtuM navA itihAsa vido nirAMtanI nidrA pharoDe che te judI vAta che." (5) paDyAM upara pATuM : mInaLavAvanAM ke koI paNa purAtattvIya smArakanAM rodaNA rotA hoIe tyAM uparathI bIju pATu paDe che. rAjakoTanI purAtattvIya prayogazALAnuM sthaLAMtara karavAnI hilacAlanI gaMdha rAjakoTa 1 nAM bhAjapanAM jAgrata ane taravariyA yuvAna dhArAsabhyane AvatAM ja temaNe turata ja, vagara vilaMbe eka patra mukhyamaMtrIzrIne pAThavI A sthaLAMtara aTakAvavAno joradAra anurodha karyo hato. temanAM patranI ja vigato 'pathika'nA vAcako samakSa temanI jANa mATe mUkuM to.... rAjaya sarakAranAM yuvA ane sAMskRtika pravRttio ane ramatagamatanAM vahIvaTI vibhAga heThaLa gujarAta sarakAranuM purAtattva khAtuM kAmagIrI kare che ane purAtattva niyAmaka zrI DAyarekaTara opha ahIMyA lojInI mukhya kacerI amadAvAda mukAme AvelI che. purAtattva niyAmaka zrI amadAvAdanAM sIdhA vahIvaTI niyaMtraNa heThaLa sane 1979 thI rAjakoTa mukAme jayalIlI bAgamAM purAtattvIya prayogazALA kAmagIrI karI rahI che. A leboreTarI saurASTra sahita samagra rAjayanAM aitihAsika maMdiro ane jUnA smArakonI kemIkala prakriyAthI jALavaNInI kAmagIrI kare che. saurASTra ane kacchanAM jUnA TIMbAo jevA ke rojhaDI (zrInAthagaDha)no TIMbo, kutAsIno TImpo, zIkArapurane TIMbo-sAmakhIyANI, bAbarakoTano TIMbo-bhAvanagara vagerenAM khodakAma mAMthI maLI AvatI prAcIna vastuo jevI ke sIkkAo, mATInAM vAsaNo, dhAtunAM ojAro, poTarI vagerene kemikala prosesathI sApha karIne jALavaNI karavAnI kAmagIrI paNa rAjakoTamAM A leboreTarI dvArA thAya che. tethI saurASTranAM sAMskRtika vArasAnAM jatana mATe anivArya evI A leboreTarInuM sthaLAMtara baMdha rahevuM joIe. rAjyamAMthI traNasothI vadhu smArako che te paikInA 200thI vadhu smArako to saurASTranAM ja grAmya ane zaherI vistAromAM ja AvelA che. TUMkamAM 90 TakA kAmagIrI saurASTramAM che. rAjakoTathI 150 thI 200 ki.mI.nI trijayAmAM ja lagabhaga 200 jeTalA maMdiro ane aitihAsika sthaLa ane TIMbAo AvelA che. vIrapuranI mInaLavAva rAjakoTathI mAtra 60 ki.mI.nAM ja aMtare AvelI che.jIpa jevuM vAhana na hovA chatAM paNa A leboreTarI dvArA sAdhano rasAyaNo vagere ne gAmaDA ke maMdiro sudhI laI javA mATe anya TrAnsaporTa sarvisIjhano lAbha laIne paNa kAmagIrI bajAve che. leboreTarIno vibhAga salAmatI mATe vahIvaTa vibhAgathI judo rAkhavAmAM Ave che. A sthaLAMtarathI leba. ane vahIvaTI karmacArIone sAthe besavAnuM thatAM sabhA matIno prazna paNa Ubho thaze. sarakArazrInAM myujhiyama DipArTamenTa pAse vaDodarA ane rAjakoTamAM prAcIna kalAkRtionI jALavaNI mATe be leboreTarI che. temAMthI rAjakoTanI leboreTarI thoDA varasothI baMdha karIne saurASTrane erDa anyAya to thayAM ja che. have bIjo anyAya na thAya te icchavA yogya che. tethI 24-2-96 nAM "gujarAta samAcAra" huM to kAgaLiyA lakhI lakhI thAkI, paNa surakSA tArA manamAM nathI." ane "vIrapura mInaLa vAvanI surakSAmAM prazno sarakAranAM ThAgA TheyA, sthaLa paranAM nIkAlatAM kAryakramamAM javAba pachI grAnTa lesa thaI" evI heTa lAIna heThaLa samAcAra ahevAla pragaTa karyA ke "goMDala (hakIkate pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 ] 45 For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jetapura) tAlukAnAM purANaprasiddha vIrapura gAmamAM AvelI purANaprasiddha ane gujarAta sarakAre jene surakSita purAtattvIya smAraka tarIke jAhera karelI che. evI mInaLavAvanAM jatana mATe ahiMnAM prA. caMdrakAnta eca. joSIe tA. 4-7-92 nAM roja saMyukta mAhitI niyAmakazrIne daza muddAo vALuM Avedanapatra rUbarU Apela. je tA. 157-92 nAM roja naMbara 4827 thI rAjakoTanI pazcima vartuLa vibhAganI purAtattva adhikSakanI kacerIe patra naM. 1302thI sarakArazrIne mInaLavAvanAM jatana mATe rUA. 10,000 nI rakama phALavI hovAnuM jaNAvelA tyArabAda 16-6-95nAM roja traNa varasa sudhI A nANAkiya jogavAIno koI upayoga na thatAM ke mInaLa vAvanI surakSA prazne purAtattva khAtuM niSkrIya rahetAM 11-6-95 nAM roja nANA maMtrIzrI vajubhAI vALAne patra lakhyo ane 166-95 nAM roja yu.pI.sI. thI purAtattvakhAtAne patra mokalyo. zrI joSIne nANAmaMtrIzrInAM 28-7-9panAM patra naM. 313 thI jaNAvAyela ke yogya karavA mATe yuvaka sevA ane sAMskRtika pravRttionAM maMtrIzrI umezabhAI rAjyagusane patra mokalAyela che. Ama chatAM koI kAryavAhI na thatAM 25-11-95 nAM roja vIrapura mukAme mArga makAna maMtrI zrI savajIbhAI korATa samakSa sthaLa para nikAla mATe A prazna mukAyo-purAtattva khAtAne bahu kAma rahetuM hoI pahoMcI zakAtuM nathI. goMDalapAsenAM rojhaDInI utkhanna pravRttinAM joganI paNa AvI ja vilaMbita rakhAvaTa hovAnIM tyAMnA lokonI mAMgaNI che. phebruArI 96mAM kaccha jillAnAM mAMDavI zaheranAM aitihAsika dIvAla toDI pADavAnI kAryavAhI sAme gujarAta hAikorTanAM kAryakArI nA. mukhya nyAyamUrtizrI Ara.e.mahetA ane nA. nyAyamUrtizrI ema.esa.zAhanI Divijhana bence rAjyasarakAranAM purAtattvakhAtAnAM niyAmaka temaja mAMDavI nagarapAlikA sAme noTisa kADhIne manAI hukama Apelo. tyAre hAIkorTa samakSa evI rajUAta thayela re "bhAratanAM rAjya baMdhAraNanI kalama 21 heThaLa bhAratanAM nAgarikone temano aitihAsika vAraso jALavI rAkhavAno hakka che. *( 8-8-95 nAM lokasattAnAM agralekhamAM tasvIra sAthe upara zIrSaka hatuM. " rakSita smArakoH" khaMDahUra banA rahA hai. ''imArata hitanI bulandathI.' A taMtrIlekhano agatyano muddo tapAsI e "jo sAMskRtika vArasAne vartamAnanI preraNA bhUmi banAvatI hoya to A (itihAsakAro ane purAvidonI) goSThi pAzerAmAM pahelI pUNI che. je 303 rakSita smArakonI yAdI che te pahelAM 1978 mAM prakAzita thaI hatI. paNa cauda varSa UMdhamAM cAlyA gayA ane 1993mAM prakAzita thaI temAM paNa 1992 sudhInI yAdI ja che. A yAdI khAlI nAmavilAsathI khAsa koI mAhitI ApatI nathI. eTale bI cAro abhyAsa icchuka tene laIne paNa zuM kare ?" zrI umezarAjyagurune A agralekhamAM adhika utsAhI gaNAvAyA che !! zrI rAjyagurue rakSita smArakonI jALavaNI mATe pAMca jhonala samitionI racanA karavAnI jAherAta karelI. 330 rakSita smArakomAMthI mAtra jUnAgaDha jillAmAM ja 103 smArako hovAthI tene alaga vartuLa ApavAnI rAjyasarakAranI vicAraNA hovAnuM jaNAvAyela . 'pathika' nAM pUrvataMtrI mA. zrI.ke.kA.zAha ane vartamAnataMtrI mA.zrI subhASabhAI brahmabhaTTa, vIrabAInA mahilA kolejanAM pUrva prAcAryA DaoN. priyabALAbena zAha ane Aja kolejanAM bhAratIya saMskRti vibhAganAM adhyakSA DaoN. hasutA sedANI, viSNubhAI paMDyA jevA dhUraMdharo upasthita hatAM. pachI pachI zuM thayuM teno ahevAla jANavA nathI maLyo. 136-95nI vIrapuranI jAhera sabhAmAM A lakhanAre jyAre mInaLavAvanI jALavaNIno prazna cheDyo tyAre zrI naraharibhAI amIne sAmethI 'rajUAta patra' ApavAnuM jaNAvatAM tyAM zrI jalArAmajI vidyAlayamAM rUbarU sthaLa para ja patra Apelo ja nitara ja rahyo. 24-2-96 nAM zrI mahesUlamaMtrIzrI azokabhAI bhaTTanAM lokadarabAramAM pathika traimAsika jAnyuArI-mArca, 2006 B 46 For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUkIza jillA kalekaTarazrInI kacerImAM, purAtattva khAtAnI kacerIne paNa arajIo apAyelI. purAtattva khAtAnA abhiprAyo vIrapura gAma. paMcAyatano sahakAra maLato nathI. tethI A lakhanAre 49-92 nAM roja vIrapura grAmapaMcAyatane patra Apela. 8-6-95nAM roja talATI kama maMtrIzrI ane sarapaMcanI sahIthI javAba maLela ke "prAcIna smAraka mInaLavAvanI bAjumAM grAmapaMcAyate zopiMga senTara banAvavA prayatna karela. eTale ke mInaLavAvanI bAjumAM zopIMga senTaramAM pAyAnuM khodakAma karela, je bAMdhakAma na karavA sucanA maLatAM kAmaturata baMdha karelA bAMdhakAmano hetu phakta mInaLa vAvanI AjubAju gaMdakI na thAya ane mInaLavAva surakSita thAya te hetu ja hato." paraMtu chelle niSpakSapaNe khaMcakAyA vagara lokasattAnAM uparyukta taMtrIlekhanuM avataraNa TAMkIza " paraMtu vAstavikatA e che AvI sAMskRtika sajjatA kyAMka hadapAra thaI che "khAdhu pIdhuM ne rAja karyuM ne mITIMgamAMthI pAchA ghare paNa AvI gayA ? pathika * saimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 ] 47 For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMtha samIkSA : mantranAM rahasyo, mantrodvAra ane yantrasiddhio, le. DaoN. harSadeva mAdhava Adhi, vyAdhi ane UpAdhimAM gherAyelo, karmabaMdhanathI ke karmajALathI baMdhAyelo, avirata paNe 'sva'nI zodha calAvato mANasa kyAM jAya ane zuM kare ? kyAM maMtro ke kriyAo teNe karavA joIe ! te karI zake ! A saghaLA praznonA saraLa bhASAmAM uttara maLe che. DaoN. harSadeva mAdhavanA pustaka "mantranAM rahasyo, mantrodvAra ane yaMtrasiddhio" A pustakamAMthI. saMskRta bhASAnA kAvyomAM AmUla parivartana lAvanAra kavi tarIke DaoN. harSadeva mAdhava jANItA che. temanAM aneka kAvyasaMgraho pragaTa thayAM che. sAthosAtha taMtrazAstra temano priya viSaya rahyo che. taMtrazAstranA gADhaadhyayana nA paripAkarUpe A pustaka racAyuM che evI pratitI vAcakane vAMcatAM ja sahaja rIte thAya che. janasAmAnyane paNa taMtrazAsano prAraMbhika paricaya thAya te rIte A pustakanuM vibhAgIkaraNa thayuM che. prathama vibhAgano prathama vibhAga che. maMtranI bhASA, paribhASA ane rahasyo. A vibhAgamAM maMtrabhASAnI utpatti, maMtra, vANI ane cakronA sambandha, maMtranA vividha prakAro ane saMskAro, koIpaNa maMtranA japa pahelAM samajavA jevI Avazyaka bAbatono ahIM samAveza thayo che. maMtranI vividha rahasyamaya sthiti, maMtranA loma-viloma, japa, gurunI AvazyakatA ane kadAca guru na maLe to zuM karavuM vagere aneka sUkSma bAbato, ahIM darzAvavAmAM AvI che, je sAmAnya sAdhaka ne mArgadarzaka bane che to jijJAsunI jJAnapipAsAnuM zamana kare che. bIjo ''mantrodvAra'' vibhAga sAdhaka mATe ghaNA upayogI nIvaDe che. ahIM mukhya aDhAra upAsya devatAnA maMtro ApavAmAM AvyA che. paraMtu ahIM lekhakano eka sAdhaka tarIkeno paricaya paNa prApta thAya che. kAraNake je te devatAnAM vividhasvarUpo ane tadaviSayaka upAsanAmaMtro patha tyAM darzAvAyA che. dA.tA. gaNapatinI sAdhanA AjanA yugamAM lokapriya banatI jAya che. paraMtu tyAM paNa prathama mahAgaNezamaMtrathI zarUAta karIne kula tera gaNezamantro ApavAmAM AvyA che jemAM anukrame mahAgaNezamaMtra, nidhipradagaNezamaMtra, ucchiSTa gaNapatimaMtra, lakSmIvinAyaka maMtra, prailokyamohana gaNezamaMtra, haridvA gaNezamaMtrano samAveza thAya che. vividha phaLaprApti mATe gaNapatinA A alaga alaga UpAsanA svarUpo ane paddhatio che je ghaNI ochI pracalita UpAsanA svarUpo ane paddhatio che je ghaNI ochI pracalita che. vizeSa to koI eka graMthavizeSamAMthI mukhyamaMDA laIne teno bIjamaMtra kevI rIte banyo che te lekhake skeca dorIne darzAvyuM che. A rIte paricaya prApta thavAne kAraNe bIja maMtra ke mahAmaMtra ? evI gaDamathalamAMthI sAdhaka UgarI jAya che. trIjo vibhAga kevaLa bIjamaMtrono che. temAM bIjamaMtro aneka rahasyo udghATita thayAM che. dasa mahAvidyA nAmaka cokhA vibhAgamAM zivamahApurANa anusAra dasa mahAvidyAo ane tadviSayaka vicAraNA zabdastha thayelI che. ahIM paNa upAstha devatAno udbhava, svarUpa, svarUpabheda, upAsyadevatA viSayaka vibhinna maMtro vagerenuM UMDANabharyuM Alekhana che. 103, satttama epA. ThAkoradvAra, sujAtA sosA. sAme, rAMdera roDa, surata vibhAga bIjo keTalAMka siddhayantro, mantro, tantra durgAsaptazatI ane zrIsUktanuM tAMtrika anuSThAna darzAve che. yantro sacitra hovAthI A vibhAga viziSTa ane rasaprada banI rahe che. janasAmAnyamAM atipriya zrIsUkta, tenuM phaLa, zrIsUktano tAMtrika viniyoga paNa ahIM darzAvavAmAM Avyo che. bhAgye ja jovA maLe tevA gAyatrImaMtranAM varNonuM vargIkaraNa ane bIjanuM mahattva ghaNA vistArathI samajAvavAmAM AvyuM che. Ama vANInAM vaikharI, madhyamA ke pazyantInA kAryo maMtra vaDe ziva ane zaktinA kRpApAtra bane te mATenuM zreSTha japavidhAna atre pragaTa thAya che. lekhakanI bhASAkIya saraLatA ane kramazaH vigato rajU karavAnI paddhati A gahana viSayane paNa rucikara banAve che. DaoN. rItA eca. trivedI pathika = traimAsika - jAnyuArI-mArca, 2006 deg 48 For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ tramAsika : jAnyuArI-mArca, 2006 BOOK-POST pathika Printed Matter Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TO, ravAnA : pathika kAryAlaya C/o. bho. je. vidyAbhavana, eca. ke. kaoNleja kempasa, Azrama roDa, amadAvAda-380009 www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra