Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya zatAbdI mahotsava graMtha bhAga 1 ajhama Inaya che, AJAWAZAL.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jainavidyAlaya zatAbda mahotsava graMtha khaMs:1 saMpAdaka DaoN. kumArapALa desAI sAhitya, caritra, nibaMdha ane ciMtana vibhAga zrI mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzana, muMbaI-400 009
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Vidyalay Centenary Volume-1 Edited by Dr. Kumarpal Desai Published By: Shri Mahavir Jain Vidyalay, Mumbai-400 009 prathama AvRtti : jAnyuArI, 2015 pRSTha : 19 + 212 : prakAzaka: maMtrIzrI, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya C/o. zrI kacchI vizA ozavAla jaina mahAjana vADI, 99/101, kezavajI nAika roDa, raje mALe. ciMca baMdara, muMbaI-400 009 phona : 23759179 | 23759399 | 65046397 : mudrakaH bhagavatI mudraNAlaya bAraDolapurA, amadAvAda-380 004
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukhano saMdeza navayuga pravartaka AcAryapravara yugadraSTA zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI utkRSTa preraNAthI I. sa. 1915mAM muMbaImAM sthapAyelI saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya Aje enA zatAbdI varSamAM praveze che tyAre zrIsaMghanA pracaMDa puruSArthathI vikaselI A saMsthA svAbhAvika rIte ja AnaMda ane gauravano anubhava kare. dasa-dasa dAyakA sudhI uccazikSaNa mATe vidyArthIo ane vidyArthinIone preraNA, protsAhana ane pathadarzaka banI rahelI A saMsthAnI pravRttio satata pAMgaratI rahI che ane jJAnaprasAra mATe vidyArthIono Arthika temaja bIjI sahAya ApavAnI sAthosAtha jainasAhitya prakAzananuM paNa eNe AgavuM kArya karyuM che. - zrI mahAvIra jaina vidyAlaye rajata mahotsava smAraka graMtha, suvarNa mahotsava smAraka graMtha, amRta mahotsava smRti graMtha jevA graMtho enI pacIzInI ujavaNI rUpe prakAzita karyA che. A zatAbdI mahotsava samaye e sAhitya, saMzodhana, vivecananA be daLadAra graMtho pragaTa karIne emanI paraMparAmAM eka DagaluM AgaLa vadhe che. sadIothI sAhityamAM samAja, enI vAstavikatAo ane AdarzonuM pratibiMba jhilAtuM AvyuM che. sadvAcanamAMthI prApta thatI preraNA dvArA lokonA jIvana upara vidhAyaka asara thAya che ane potAnA jJAnavArasAthI lAbhAnvita bane che ! sAruM sAhitya yogya pariprekSyamAM mUkavAmAM Ave che, tyAre zabdanI zakti samazera karatAMya vadhu prabaLa bane che. prastuta pustakanI vAcanasAmagrI temaja rajUAtamAM koI kacAza nathI eno mane AnaMda che. DaoN. kumArapALa desAI jaina darzananA bahukhyAta tajjJa che. A pustaka ApaNA hAthamAM che teno saMpUrNa yaza emane jAya che. A prakalpanA vRkSane emanA mArgadarzana dvArA Aje suphaLa AvyuM che teno paNa utkaTa AnaMda che. A prasaMge pustakamAM samAviSTa sarva lekhakagaNano paNa aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. jemaNe sAhityathI laI vaicArika netRtva sudhInA viSaya upara Alekhana karyuM che. vicArapreraka A sAhityanuM vAcana khUba preraNArUpa che. vArtAo preraka che, to mahApuruSonAM jIvanacaritramAMthI jJAnano ane cAritryaghaDatarano khajAno maLI rahe che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA sAhitya, caritra, nibaMdha ane ciMtanalekhono A suMdara saMcaya pragaTa thaI rahyo che eno mane AnaMda che. ApaNI suvarNajayaMtI nimitte A pustaka prakAzananA saMniSTha prayatno badala huM AkhI TImane hRdayapUrvaka abhinaMdana ApuM chuM. A athAga parizrama mATe huM saMpAdakazrI, prapha-rIDaro ane prakAzakano khUba AbhArI chuM. A graMtha vidvAno, abhyAsIo ane sAhityarasikone upayogI banaze evI mane pUrNa zraddhA che. - kIrtilAla ke. dozI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Message from the President I am delighted with the efforts of Shri Mahavir Jain Vidyalaya (SMJV) in bringing out this beautiful compilation on literature. I congratulate our team for their meticulous efforts in publishing this book in our centenary year. SMJV has always been at the forefront of proliferating knowledge through educational institutes and support activities. The present publication is another set in this direction. This book comprises a collectable collection of pieces of literature. I am sure that these articles will play a catalytic role in provoking thoughts and imagination amongst readers. For ages, literature has been a reflection of our society and an imagination of reality the way we want it to be. We have many cases where people have been inspired by good articles and essays to change their way of life. Pen is mightier than the sword, in a literal sense when an article is well compiled and presented. In the present case, I am happy to see that no stone has been left unturned to ensure the best in content and presentation. Dr. Kumarpal Desai is a renowned authority on Jaina Studies. It was his idea and effort that has brought this book out in his present form. He has been instrumental in supporting this project and we are truly delighted to see the fruit of his efforts. We also wish to express our deep gratitude to all authors who have contributed to this beautiful bouquet of thoughts, covering a whole range of subjects from literature to thought leadership and beyond. It is very enlightening to read these thought provoking pieces of literature. While the stories are inspiring, there is a huge wealth of knowledge to gain from the lives of great people. I am very grateful to the editor, proof readers and the publishers for their untiring efforts. The proof of the pudding lies in eating ! I am sure that everyone will enjoy reading this book and enrigh themselves. I also look forward to many more such compilations to be published in the years to come so that SMJV can continue to pursue its objective of knowledge sharing. - Kirtilal K. Doshi Tan [IV]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnad maMtrIzrIono zubhasaMdezA pa.pU. AcArya bhagavaMta paMjAbakesarI yugadraSTA zrImad vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI preraNA ane AzIrvAda saha zarU thayelI A saMsthA enA zatAbdI varSanI utsAhapUrNa ujavaNI karI rahI che, tyAre ame A saMsthAnA kAryasaMcAlananA sahayogI tarIke atyaMta ullAsa ane gaurava anubhavIe chIe. pa.pU. AcArya bhagavaMta AtmArAmajI mahArAjasAhebanI AjJAnA pAlanarUpa pUjya gurudeve joyuM ke pazcima bhAratanAM nAnAM gAmo ane zaheromAM te samaye yogya zaikSaNika suvidhAo prApta nahotI. vaLI ucca abhyAsanI tIvra dhagaza dharAvatA ucca guNAMka dharAvatA vidyArthIo muMbaImAM abhyAsArthe AvatA hatA. ApaNA samAjanA yuvAdhana mATe ucca abhyAsanI sagavaDa UbhI karavAnA dhyeya sAthe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA thaI. pU. gurudevanA manamAM ucca abhyAsa mAtra bauddhika vikAsa mATe ja nahIM, paraMtu vidyApipAsunA sarvagrAhI vikAsanuM kAraNa banavuM joIe. e samAja-dezanA samagra vikAsanuM paNa eka mahattvanuM paribaLa che, tethI suspardhA ane parivartananA A yuga sAthe tAla milAvavA ApaNA samAjanA vidyArthIone ucca zikSaNanI sagavaDatA ApI tenA sarvAgI vyaktitvano vikAsa thavAno Azaya rAkhyo. vidyArthIomAM sarasvatI upAsanA sAthe netRtvanA guNono vikAsa e ja ucca zikSaNanA mahattvanAM aMgo gaNI, e prakAranI suvidhAo UbhI karavAnI zarUAta karI. - I. sa. 1915mAM bhADAnA makAnamAM 15 vidyArthIonI saMkhyA sAthe zarU thayelI A saMsthAmAM atyAre enI 11 zAkhAomAM 1600 vidyArthIo ane vidyArthinIo ucca zikSaNanI saMpUrNa suvidhA pAme che. . . zatAbdI ujavaNInA zubha prasaMge amArA hRdayamAM mAtRsaMsthA taraphathI je lAgaNI, prema ane bhAvanA udbhave che, tenuM varNana zabdomAM zakya nathI. A gauravanI paLe saMsthAnA AdyasaMsthApako ane bhUtakALanA samakSa kAryadakSa hoddedArone paNa yAda karI teoe saMsthAno pAyo nAkhI enI bhavya imArata racavA mATe karelA athAga prayatna ane bhAvanAne yAda karatAM ane biradAvatAM harSa anubhavIe chIe. ame traNe maMtrIo vidyAlayanA pUrva vidyArthIo chIe. amArA jIvananI saghaLI pravRtti ane vidyAlayanI zaikSaNika siddhinA pAyAmAM amArI A mAtRsaMsthA che. AthI A mAtasaMsthAnI sevA karavAno amane je moko maLyo che. te badala ame saMsthAnA ane saha kAryakaronA RNI chIe. pU. gurudeva AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIe samajAvyuM ke keLavaNI vagara uddhAra nathI. keLavaNI vyaktine sAmAnya mAnavImAMthI tejasvitAthI camakato sitAro banAvI de che. zikSaNakSetranI krAMti samagra samAjane vikAsanI dizAmAM laI jAya che. A kAraNe vidyAlayane zvetAMbara mUrtipUjaka jaina samAjanI agragaNya ane apratima saMsthAnuM mAna ane sanmAna maLyuM che. - Aja sudhI samAje amArI dareka apIlane vadhAvI lIdhI che. ApaNA samAjanI vartamAna [V]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ apekSAone paripUrNa karavA mATe ame sarve Apa sahunA sahakAra ane sahayoga icchatA satata jAgrata rahIe chIe. gharathI dUra suMdara ghara ane parivArathI dUra suMdara vizALa parivAra ApIne jeNe kArakirdInA ghaDatara, vyaktitvano sarvAgI vikAsa ane dharmasaMskAronA siMcanamAM siMhaphALo Apelo che, tevI mAtRsaMsthAne sASTAMga vaMdana. ApaNe sau jenA saMbaMdhonA tAMtaNe vizvamAM vistaryA, chatAM ApaNe sahu eka chIe evA anubhava "zrI mahAvIra jaina vidyAlaya'nuM nAma sAMbhaLatAM ja sahunA hRdayamAM thAya che. tenA utthAna, utkarSa ane vistAra mATe badhuM ja nyochAvara karI devA utsuka ApaNe sahu A mAtRsaMsthAnuM RNa adA karavAnI takanI haMmezAM rAha jotA hoIe te svAbhAvika che. Avo, sAthe maLI tana, mana ane dhanathI samAjanA yuvAdhanane ucca zikSaNanA mAdhyamathI parivAra, samAja ane dezanI sevAmAM arpaNa karI, AnaMda umaMgathI zatAbdI UjavIne mAtRsaMsthAnuM RNa cUkavIe. zubhecchAo saha. 1 jAnyuArI, 2015 zrIkAMta esa. vasA subodharatna sI. gAraDI aruNa bI. zAha [VI]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha parama pUjya yugadarza AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI preraNAthI sthapAyelI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthA eno zatAbdI mahotsava ujavI rahI che. A prasaMge zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA enI pUrvaparaMparA pramANe sarjako, vivecako ane tattvaciMtakonA vicAro dharAvatI lekha-sAmagrI eka graMtharUpe pragaTa karavAmAM AvI che. e saMdarbhamAM A zatAbdI mahotsava nimitte ekane badale be graMthonuM Ayojana karyuM che. jemAM prathama graMthamAM sAhitya, caritra ane nibaMdho jevA lokabhogya viSayane sAmela karyA che ane enA bIjA graMthamAM vivecana, saMzodhana, tattvaciMtana ane keLavaNI viSayaka lekho AvyA che. Ane pariNAme sarvakoInI rUcine saMtoSe ane ghaDe tevuM sAhitya ApavAno amAro A upakrama che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayano prayAsa che ke jainone potAnA sAhityanI dharmasiddhAMtonI samucita jANakArI maLe ane jainetarone jaina dharma vizenI pramANabhUta mAhitI prApta thAya. jagatabharamAM vartamAna sAmAjika-Arthika visaMvAdanA vAtAvaraNamAM lokonI jIvanapaddhati badalAtI jAya che. gatizIla jIvana sAthe tANamukta loko ane satata ciMtAyukta jIvanayApananI sthitimAM jaina dharma zAMtimaya sahaastitva, ciMtAmukta jIvana ane sarvAga samRddhino rAha cIMdhe che. ahiMsA, aparigraha ane anekAMtanA siddhAMtone jo sAcA arthamAM apanAvavAmAM Ave, to samagra samAjanuM sarvatomukhI kalyANa thAya, e niHsaMdeha che. vyavasAya ane parivArika jaTilatAomAM satata DUbelA rahevA chatAM mArI AsapAsa huM zAMti ane svasthatA jALavI zakuM chuM, kAraNa ke huM nava dAyakAthI jaina dharmano saMniSTha anuyAyI chuM. mArI icchA che ke navI peDhI jaina dharmanA siddhAMto zIkhe ane apanAve, jethI teo mAtra saphaLa nahi paNa bahetara manuSya paNa banI zake. Ama kahIne huM kaMI dharmano pracAra karavA nathI mAgato paNa ApaNI pAse jIvananI guNavattA sudhAravA mATe bahetara paryAya che ema bhArapUrvaka kahevA mAguM chuM. DaoN. kumArapALa desAI ApaNA mUrdhanya vidvAna ane sAhityakAra che ane tethI emanI pAse ame A be graMthonuM saMpAdana karavA vicAryuM. amAro Azaya sarvajana bhogya sAmagrIthI mAMDIne talasparzI vizleSaNAtmaka mAhitI samAvavAno prayatna karavAmAM Avyo che ke jethI enA pratyeka lekhamAMthI darekane kaMIka ne kaMIka grahaNa karavA jevuM ane AcaraNamAM utAravA jevuM maLI rahe. AvA be umadA graMthonA saMpAdana mATe padmazrI DaoN. kumArapALa desAIno hRdayapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. A prathama graMthamAM sarjanAtmaka sAmagrI prastuta karavAmAM AvI che. saMpAdanamAM samAviSTa sarva lekhakagaNanA paNa ApaNe khUba AbhArI chIe. mane khAtarI che ke AmAM AlekhAyelI sAhityika sAmagrI sahukoIne mATe rasasaMtarpaka banaze. - kIrtilAla ke. dozI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Preface Jainism is a way of life. Jain Literature and Jain Philosophy has been proliferated across the globe largely by the believers in Jainism who have practised this Philosophy. Unlike many other religions, Jainism has not been promoted by kings or monks but it certainly has inspired many people to learn from the teachings of our revered Tirthankaras. Even in this age of high speed information technology to share knowledge across the globe, the best way to inspire people is to live the way you want them to live. This is what Jainism has always been about. I am delighted to learn that a learned scholar of the caliber of Dr. Kumarpalbhai Desai has agreed to edit this book highlighting the tenets of Jainism its literature and the Jaina way of life. The wide range of topics covered in this compilation range from simplistic to in-depth analysis. Yet, there is something for everyone to learn and practise in each of these scholarly articles. We are very grateful to Dr. Kumarpalbhai Desai for his efforts in editing this compilation. We are also very grateful to all authors who agreed to contribute to this work, which I am sure will serve as a great reference to all students of Jainism. The subjects covered in this book range from Jain literature and Jaina philosophy to the relevance and practical application of Jainism in today's environment. The articles have very effectively deliberated upon the relevant topics which present a very practical view. The more we read it, the clearer our thoughts become. This is a part of SMJV's efforts in inspiring the jainas to get a better grasp of their beliefs and for the non-jainas to learn about jainism. In this present socioeconomic turmoil across the globe, coupled with changing lifestyles, fast paced life and stressed individuals, and anxiety driven culture, Jainism offers a way for peaceful coexistence, stress deescalation and overall prosperity. The concept of Ahimsa and Aparigraha, if imbibed in their true sense, can bring out the all round development in society. As a believer and follower of Jainism over nine decades, I have experienced peace and tranquility around me, despite being immersed in the complexities of business and family. I wish to encourage the younger generation to learn and practice these tenets of Jainism which will not only make them successful but also a better individuals. I do not wish to advertise my faith but certainly wish to stress that it is one of the better alternatives in improving the quality of life. The present book is an objective commentary on Jaina Literature and Philosophy. The studies thoughts expressed in each article are compelling enugh to seek more knowledge in these areas as well as source of immense knowledge and inspiration one needs to link this to his or her own life and circumstances and evaluate on how he or she can benefit from this. I am sure there is something for each one of us to learn from here. I wish you happy reading and hope you enjoy this presentation from SMJV. - Kirtilal K. Doshi [VIII
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMjAbakesarI yugavIra jainAcArya zrImad vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakanuM nivedana keTalIka vibhUtio yugadraSTA hoya che. e potAnA yuganI nADa pArakhIne enI samasyAonA nivAraNanI koziza kare che. keTalIka vibhUtio yugaRSTA hoya che, je potAnI zakti ane sAmarthyathI navayuganuM sarjana kare che. jyAre virala vibhUti ja evI hoya che ke je potAnA yugane oLakhI, enI vedanA, AvazyakatA, jhaMkhanA ane vizeSatAo jANIne navA yugane AkAra ApavAnuM kAma kare che. AvA yugadharmane pArakhanAra yugaprabhAvaka AcArya hatA zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja, jemanI kalyANagAmI dRSTi vizvanA prANImAtra para TharelI hatI. jemanI najara vartamAna rASTrabhAvanA ane jaina saMghonI sthiti para hatI, jemanA aMtaramAM satata dharmanI dhagaza ane jaina samAjanA utkarSanI tamannA gUMjatI hatI. jainakuTuMba ke jainasamAja saMskArI, cAritryazIla ane dharmasaMpanna haze, to ja jainadharma ane zrIsaMgha vadhu prabhAvazALI banaze, tema teo daDhapaNe mAnatA hatA. AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrijI A paristhiti vidAravA mATe avirata puruSArtha karatA hatA. enA phaLarUpe emanI preraNAthI sarjAyelA vyAvahArika ane dhArmika keLavaNInA subhaga samanvayathI suvAsita evAM vidyAmaMdiro ane sevAsaMsthAo Aje jovA maLe che. evA yugavI AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI pratApI preraNAnuM eka suphaLa eTale zrI mahAvIra jaina vidyAlaya. e vidyAlayanI kalpanAnI pAchaLa muni vallabhavijayajInI pAse pU. AtmArAmajI mahArAjanA AziSa hatA. ane manamAM satata eka ja vAta ghoLAtI hatI ke, jainazAsananI vRddhi mATe jene vizvavidyAlaya nAme eka saMsthA sthApita thAya ke jemAM pratyeka jaina zikSita thAya; ane dharmane bAdha na Ave evI rIte rAjyAdhikAramAM jainono vadhAro thAya. pariNAme badhA jaina zikSita thAya ane emane bhUkhanuM duHkha na rahe. zAsanadeva mArI A badhI bhAvanAone saphaLa kare e ja huM icchuM chuM.' (vi.saM. 2009, muMbaI) " yugadRSTA AcAryazrI mAtra bhAvanAnuM darzana karIne itizrI mAne tema nahotA. emane to emanI bhAvanAne vAstavanI dharatI para sAkAra karavI hatI. lakSmImaMdirone badale have sarasvatImaMdiro sarjIne AvatI peDhIne ane jaina samAjane vidyAnA prakAzathI dIptimaMta karavo hato. emaNe joyuM ke gAmaDAM ke nAnAM zaheromAM vasatA tejasvI jaina vidyArthIone muMbaI jevA zaheramAM rahIne ucca abhyAsa karavAnuM ati muzkela bane che. A tejasvI jJAnapipAsu vidyArthIone uccazikSaNamAM AgaLa vadhavuM che, paraMtu zaheramAM rahIne eno kharco uThAvI zake tema nathI. AvI jarUriyAtavALA vidyArthIo ane vidyArthInIone Arthika temaja bIjI savalato ApIne emano uccazikSaNano abhyAsa nirvighna cAle tevo vicAra AcAryazrIe pragaTa karyo. rUDhibaddha evA samAje eno virodha karyo. doSadarzI lokone kyAM muddA zodhavA javA paDe tema che ? paraMtu krAMtadaSTA AcAryazrI ane jAgRta ane vicArazIla AgevAnoe maLIne eka saMsthAnA sarjananI kalpanA karI ane ene pariNAme vi.saM. 1969nA cAturmAsa daramiyAna munirAja zrI vallabhavijayajIe jaina samAjanI ucharatI peDhI uccazikSaNamAM anya samAjothI pAchaLa na rahI jAya e mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA karavAnI preraNA ApI. [IX]
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAyakhalA lavalena, tArAbAgamAM bhADAnA gharamAM paMdara vidyArthIo sAthe I. sa. 1914nI bIjI eprila(vi.saM. 1970nI phAgaNa sudI pAMcama)ne somavAre eno maMgala prAraMbha thayo. A maMgala prAraMbha sAthe AcAryazrIe A saMsthAnuM nAma koI vyaktivizeSane badale tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra svAmInA nAma para rAkhyuM. Ama A saMsthAno prAraMbha krAMtadaSTA AcAryanI preraNAthI ane saMnniSTa kAryakarothI thayo. vaDamAMthI jema vaDavAIo pragaTe te rIte Aje A saMsthA vizALa rUpa pAmI zrI mahAvIra jaina vidyAlaye enA pacIsamA varSe "rajata mahotsava smAraka graMtha', pacAsamA varSe suvarNa mahotsava graMtha', paMcoteramA varSe "amRta mahotsava smRtigraMtha' pragaTa karyo hato. A graMthonI vizeSatA e rahI ke emAM samAjanA agraNI sarjako, saMzodhako ane vicArakonA lekho saMgrahita karavAmAM Ave che, je bhaviSyanI AvanArI peDhIne enA abhyAsamAM, saMzodhanamAM ane jJAnavRddhimAM upayogI banyA che. e paraMparAmAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA zatAbdI mahotsava prasaMge sAhitya, saMzodhana, ciMtana, caritra jevAM svarUpone laIne Aje be graMtha prakAzita thaI rahyA che. A graMtha prakAzanamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pramukha zrI kIrtilAlabhAI dozIno sadA dRSTipUrNa ane utsAhabharyo sahakAra sAMpaDyo che, e ja rIte saMsthAnA maMtrIo sarvazrI zrIkAMta esa. vasA, subodharatna sI. gAraDI, aruNa bI. zAhe paNa A kAryamAM satata sahayoga Apyo che. A baMne graMthone mATe lekha lakhI ApanAra sahu lekhakono AbhArI chuM. A graMtha mATe kalAmaya citro upalabdha karI ApanAra zrI kIrtilAlabhAI dozI ane zrI zreyasa ke. dozI tathA kobAnA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendramAM AvelA zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdiranA ame RNI chIe. AzA rAkhuM chuM ke A graMtha zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sAhitya-prasAranI viziSTa pravRttinuM eka UjaLuM pRSTha banI raheze. tA. 1-1-2015 - kumArapALa desAI [X]
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayavaMta tuja nAma amane akhUTa preraNA Ape 9 padmazrI DaoN. kumArapALa desAI jagatanI vyaktio bahudhA sva-kendrI hoya che ane te mAtra potAnI jAtane ane jIvanane ja jotI hoya che. bAkInI thoDIka vyaktio potAnI AsapAsanA samAjane joI zakatI hoya che. ethIya virala vyaktio samAjathI UMce rASTra ke vizvane jotI hoya che. keTalAMka mAtra vAdaLAM ja jue che, AkhuMya AkAza AMkhamAM bharIne AvatI kAlane jonArA krAMtidraSTA to samagra yugamAM ekAda-be ja hoya che. AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA. vartamAnanI pele pAra bhaviSyanuM jonArA ane vicAranArA virala yugadraSTA vibhUti hatA. eka bAju sAMpradAyikatAnI dIvAlo vadhu ne vadhu sAMkaDI karavAmAM AvatI hoya, kyAMka dharmane nAme rUDhicustatA poSAtI hoya ane kyAMka dharmanA oThA heThaLa aneka vighAtaka pravRttio cAlatI hoya, tyAre yuga pAranI zuti jhIlanArane aneka yAtanA, viTaMbaNA ane avarodho veThavAM paDe che. khAbociyAmAM potAnI jAtane bAMdhIne sthiti ke paristhiti sAme AMkhamIMcAmaNAM karI eka tasu paNa AghApAchA nahIM thavA icchato samAja jyAre sAgaranI vizALatA jue, tyAre zuM thAya ? baMdhiyAra kUvAnI kUpamaMDUkatAmAM jIvanArane parvata parathI kalakala ninAde rUmajhUma jharaNAMnI mastIno kyAMthI khyAla Ave ? rUDha mAnyatA, bhaya ne bhIrutA, gatAnugatika vicAradhArA ane nakArAtmaka abhigama dharAvato samAja kaI rIte kAMtadraSTAnI dRSTinA tejane jhIlI ke jIravI zake ? 68 varSano saMyamaparyAya pALanArA AcAryazrIne jIvanayAtrAno maMtra ane saMyamasAdhanAno marma mAtA pAsethI sAMpaDyo. mAtAe potAnA dasa varSanA putra chaganane DAhI zikhAmaNa ApI ke sadA ahaMtanuM zaraNa svIkAraje. zAzvata dharma-dhana meLavaje ane jagatanA jIvonuM kalyANa karaje. mAtAnA A traNa aMtima Adezo AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.nA bhAvi jIvana mATe dIvAdAMDIrUpa banI gayA. e pachI vaDodarAmAM chaganane navayugapravartaka, jainAcArya zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI (AtmArAmajI) mahArAjano meLApa thayo. vaDodarAmAM emanI vANI sAMbhaLIne chagana gadgadita banI gayo. vyAkhyAnamAM AvelA sahu koI vikharAI gayA, paraMtu bALaka chagana besI rahyo. enA aMtaramAM eTalo badho kolAhala jAgyo hato ke enI vANI mauna banI gaI. pUjya AtmArAmajI mahArAje dhAryuM ke bALaka koI Arthika mUMjhavaNathI akaLAyelo haze. emaNe chaganane sAMtvanA ApatAM kahyuM ke, "tuM svastha thA. tArA aMtaranuM duHkha kahe. tane dhanano khapa lAge che. ame to dhana rAkhatA nathI. paNa koI zrAvaka Ave to madada karavAnI preraNA jarUra ApIza.' paraMtu bALaka chaganane koI bhautika dhananI nahIM, balka Atmika dhananI khevanA hatI. pU. AtmArAmajI mahArAjanAM pravacanoe enAmAM aMtaranI Arata jagADI hatI. pachI to dAdAgurunA caraNamAM vyAkaraNa, nyAya, jyotiSa ane caritragraMthono abhyAsa karyo. vaLI sAthosAtha aharniza ekaniSThAthI gurusevA karI. Ama jIvananA AraMbhakALamAM ja mAtAnI zikhAmaNa ane gurunuM mArgadarzana maLatAM AcArya vijayavallabhasUrIzvarajIe tapazcaryAthI Atmapatha para prayANa AdaryuM. potAnI AsapAsanA samAjamAM emaNe kAramI garIbI joI. e samaye eka ukti pracalita [XI]
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI ke, "peTamAM khADo ne varaghoDo juo'. mRtyu pachInA svargalokane UjaLuM karavA mATe pRthvI paranA jIvanane adhama banAvavAmAM AvatuM hatuM. emAM paNa garIba ane madhyamavarganI hAlata kaphoDI hatI, jyAre bIjI bAju keTalAka AtmakalyANane bahAne samAjahitanI upekSA karatA hatA. AcAryazrI vijayavallabha-sUrIzvarajIe kahyuM, "dhanika varga lahera kare ane ApaNA sahadharmI bhAIo bhUkhe mare e sAmAjika nyAya nahIM, paNa anyAya che." pAlanapuramAM aThThAInI tapasyA karanArane svAmIvAtsalya karavuM paDe tevI paraMparA varSothI cAlatI hatI. pariNAme sAmAnya sthitivALI vyakti eka to tapazcaryA kare ane vadhArAmAM Arthika boja sahana kare. AthI AvI vyaktio tapazcaryAthI dUra rahevA lAgI. AcAryazrI vijayavallabhasUrijIe garIbonI mUMjhavaNanI A nADa pArakhI lIdhI. emaNe kahyuM ke A to eka jAtano pharajiyAta kara kahevAya. dharmamAM Avo kara hoI zake nahIM. emanA upadezane pariNAme pAlanapuranA jaina saMghe potAnA A rivAjane tilAMjali ApI. garIba ane madhyama varganA utkarSa mATe jeTalI Arthika suvidhAonI jarUra hatI, eTalI ja emane keLavaNI ApIne sanmArge vALavAnI hatI. yugadraSTA AcAryazrIe keLavaNInI aneka saMsthAo sthApavAnI preraNA ApI. kanyA chAtrAlaya, borDiMga, kaoNleja, vidyAlaya ane jaina vidyApIThanI sthApanA karI. emanI kalpanA to jaina vizvavidyAlayanI sthApanAnI hatI. AcAryazrInI udAra bhAvanAne kAraNe mAtra jainoe ja nahi, balka vaiSNavoe paNa emanA keLavaNI kAryamAM sArI evI sakhAvata ApI. vepArI samAjane keLavaNInA mArge vALavA mATe AcAryazrIe kahyuM, hRdayamaMdiramAM sarasvatInI jyota pragaTAvo eTale aMtaramAM pragatinI jhaMkhanA pragaTyA vagara nahIM rahe." lakSmI maMdiramAM rAcanArA lokone emaNe sarasvatI maMdira sthApavAnI preraNA ApI. gujarAtanI vidyA pahelI vAra gujarAtanI bahAra kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya mahArAjanA graMtha rUpe dezanI bahAra gaI hatI. paraMtu meM pachI vidyAprema ane jJAnaprasAranAM teja jhAMkhA paDavA lAgyA. copaDI karatAM copaDAmAM vadhu rasa paDavA lAgyo. Ave samaye nanAmAM henDabilo chApIne badaboI karavAmAM kuzaLa evA samAjanA eka bhAge AjathI 100 varSa pahelAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA sarjana samaye pU. A. zrI vijaya- vallabhasUrIzvarajIne nAme keTakeTalI muzkelIo sarjI haze ? AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja to spaSTapaNe kahetA ke keLavaNI vinA ApaNo Aro nathI. teo icchatA ke A keLavaNI dhArmika saMskAra ane zraddhAthI suvAsita hoya. temaNe samAjane DhaMDhoLatAM kahyuM, keLavAyelA ja jainazAsananI rakSA karaje.' prabhAvaka yugapuruSa pUjya AtmArAmajI mahArAje potAnA paTTadhara zrI vijayavallabhasUrIzvarajIne potAnA aMtima Adeza ane saMdezamAM sarasvatI maMdiro sthApavA kahyuM hatuM. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIe paMjAba, rAjasthAna, gujarAta ane mahArASTramAM aneka sarasvatI maMdironI sthApanA karI. potAnA dAdAgurunI AjJAnuM pAlana karavA mATe AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI pratijJA letA hatA. emaNe pratijJA karI hatI ke paMjAbamAM jyAM sudhI jaina kaoNleja na sthapAya, tyAM sudhI upavAsa, mauna ane dareka nagaramAM sAdagIbharyo praveza. emanI pratijJAnuM [XII]
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLa prajAkIya puruSArthanuM preraka banatuM. ene pariNAme teonI preraNAthI aneka samAjakalyANanAM kAryo thayAM. I. sa. 1913mAM muMbaImAM cAturmAsa samaye vidyAnuM eka vAtAvaraNa sarjyuM ane emAMthI I. sa. 1914mAM samAjanA yuvakonA vidyAbhyAsa mATe nivAsa ApatA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA thaI. A samaye saMsthAnA nAmakaraNano prazna AvatAM koIe AcAryazrIne emanA dAdAgurunuM ke emanuM nAma sAMkaLavA vinaMtI karI tyAre pU. A. vijayavallabhasUrIzvarajIe kahyuM ke A saMsthAnuM nAma koI vyaktivizeSane badale tA2ka tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA nAma sAthe joDavAmAM Ave ane A rIte zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM nAmakaraNa thayuM. vidyAlayano prAraMbha to eka nAnA bIja rUpe thayo, paraMtu thoDAM ja varSomAM eka vizALa bhavana kharIdavAmAM AvyuM ane I. sa. 1925mAM e bhavanamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayano kArobAra cAlavA lAgyo. e pachInA varSe vidyArthIgRha zarU thayuM, A jJAnanA vaDalAnI vaDavAIo phelAvA lAgI. amadAvAda, pUnA, vaDodarA, vallabhavidyAnagara ane bhAvanagaramAM enI zAkhAo vikasI, paraMtu A saMsthAnuM sauthI moTuM pradAna to eNe ApelA tejasvI vidyArthIo che, je Aje duniyAbharanA dezomAM uttama kAmagIrI bajAvI rahyA che. A saMsthA vize AcAryazrIe kevuM virATa darzana karyuM hatuM. emaNe kahyuM, 'mahAvIra jaina vidyAlaya e jaina samAjanuM gaurava che, pragatinI pArAzIzI che, zramanI siddhi che ane AdarzanI imArata che.' Aje paNa AvI saMsthAonI jarUra che, kAraNa ke jJAnaprasAranA abhAve koI paNa dharma ke samAja gaI kAlanI aMdhazraddhA ane AvatI kAlanI asaMskAritAmAM DUbI jAya che. Aje zrI mahAvIra jaina vidyAlaya enuM zatAbdI varSa ujavI rahyuM che, te sarasvatImaMdiro sthApavAno yugadarzI AcAryazrIno saMdeza yugasaMdeza siddha thayo che. eka bAju krAMtadraSTA AcAryazrIe samAjanI Arthika ane mAnasika garIbI pheDavAnI preraNA ApI, to bIjI bAju nAnA-nAnA vAdavivAda ane matAMtaramAM gUMcavAyelA samAjane ekatAno saMdezo Apyo. paMkhI ane mAnavImAM bheda eTalo che ke paMkhI nIce laDe, paNa UMce jAya to kadI na laDe. jyAre mAnavI thoDo UMco jAya ke laDavAnuM zarU thAya. zrIsaMghanI ekatA mATe emaNe 'savi jIva saruM zAsana 2sI'nI bhAvanA vyakta karI. AsapAsa cAlatA jhaghaDA, matamatAMtaro, ekabIjAne halakA dekhADavAnI vRtti - A badhAMthI teo ghaNA vyathita hatA. muMbaInA cAturmAsa daramiyAna temaNe kahyuM, 'tame badhA jANo cho ke AjakAlano jamAno judo che. loko ekatA cAhe che. potAnA hakone mATe prayatna kare che. hiMdu-musalamAna eka thaI rahyA che. aMgreja, pArasI, hiMdu ane musalamAna badhA eka ja dhyeya mATe saMgaThita thaI rahyA che. A rIte duniyA to AgaLa vadhI rahI che. khedanI sAthe kahevuM paDe che ke AvA samayamAM paNa keTalAka vicitra svabhAvanA manuSyo - ApaNA ja bhAIo dasa kadama pAchaLa haThavAno prayAsa kare che. Aje to badhAe eka thaI koI samAja, dharma ane rASTranA kalyANanuM kArya ka2vuM joIe.' AcAryazrIno rASTraprema paNa udAharaNIya hato. emaNe jIvanabhara khAdI paherI hatI. rezamI vastrono avirata virodha karyo. AcAryapadavI vakhate paNa navasmaraNanA pATha sAthenI paMDita hIrAlAla zarmAe jAte kAMtIne taiyAra karelI khAdInI cAdara oDhI hato. rASTranA agraNIo AcAryazrInAM [XIII]
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzane AvatA hatA. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAje zrI motIlAla naherunI tamAkunI Teva choDAvI hatI. aMbAlA zaheranI jAhera sabhAmAM Ano ekarAra karatAM zrI motIlAla naherue kahyuM, "huM mArI akkala gumAvI beTho hato te A jaina munie ThekANe ANI." AvI ja rIte 5. madanamohana mAlaviyA paNa emanAM pravacano sAMbhaLavA AvatA ane potAnA kAryamAM AcAryazrInA AzIrvAda mAgatA hatA. padavI ke prasiddhithI AcAryazrI haMmezAM aLagA ja rahyA. phAlanAnI kaoNnpharansa vakhate zrIsaMghe emane vinaMtI karI ke teone "sUrisamrATa'nI padavIthI vibhUSita karavA mAge che. A samaye AcAryazrIe kahyuM, mAre padavInI jarUra nathI. mAre to zrIsaMghanI sevA karavI che. mArA para sUrino bhAra che te paNa huM mUkI devA mAguM chuM." emanA hRdayanI vyApakatA emanA jIvana ane vANI - baMnemAM pragaTa thAya che. emanA A zabdonI mahattA pichAnavA mATe keTaluM vizALa hRdaya joIe ! teo kahe che, huM na jaina chuM, na bauddha, na vaiSNava, na zaiva. na hiMdu ke na musalamAna. huM to vItarAga paramAtmAne zodhavAnA mArge vicAravAvALo eka mAnavI chuM. eka yAtrALu chuM." vicAranI kevI bhavyatA ane potAnI keTalI laghutA ! mahAvIranI vIratA e siMhanI viratA che. ahiMsA dAkhavavAnuM siMhane hoya, sasalAne nahi. evI ahiMsaka viratAnuM jvalaMta udAharaNa che kotadraSTA AcAryazrInA jIvanamAM banelI pAkistAnamAM AvelA gujarAnavAlAnI ghaTanA. 1945thI 1947 sudhIno hiMdustAnano e samaya aMdhAdhUMdhI ane UthalapAthalothI bharelo hato. Ave samaye AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA. paMjAba (pAkistAna)mAM gayA ane aDhI-traNa varSa sudhI zAsanakAryo karatAM karatAM eka vIra sAdhunI peThe rahyA. A samaye AcAryazrInI umara 75 varSanI hatI emaNe gujarAnavAlAmAM comAsuM karyuM. bhArata-pAkistAnanA bhAgalAnA e samayamAM emanA upAzrayamAM cAra baoNmba mukAyA hatA. AcAryazrIne dezabharamAMthI vinaMtI karavAmAM AvI ke Apa tatkALa bhAratamAM pAchA Avo. AcAryazrI e bAbatamAM makkama hatA ke zrIsaMghanI eka eka vyakti salAmata rIte vidAya thAya te pachI ja huM ahIMthI javAno chuM. gujarAnavAlAthI amRtasaranI AcAryazrInI e yAtrA vIratAnI kathA samAna che. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIe potAnA jIvanamAM traNa Adarza rAkhyA hatAH AtmasaMnyAsa, jJAnaprasAra ane zrAvaka-zrAvikAno utkarSa. emaNe 18 varSanI saMyamasAdhanAmAM A traNeya AdarzonI siddhi mATe satata prayAsa karyo. samAjane vartamAnamAM jIvavAnI, rASTrIya pravAhone oLakhavAnI, jJAnaprasAranI, ahiMsaka vIratAnI, AtmasAdhanAnI, sarvadharmasamabhAvanI ane gatAnugatikatAne badale samayajJatAnI potAnI vANI ane jIvanathI jhAMkhI karAvIne emaNe AvatI kAlano mArga kaMDArI Apyo. ApaNe to eTaluM ja kahevAnuM rahyuM : vijayavaMta tuja nAma amone akhUTa preraNA Apo, tArI prema-suvAsa sadAye ghaTa ghaTa mAMhe vyApo ! [XIV]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya zatAbdI mahotsava graMtha khaMDa: 1
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 (8) w (o 0 0 A (c) anukrama (1) jiddI chokaro dhIrubahena paTela prema gumAvanAranI mUMgI vyathA raghuvIra caudharI mAmAM pAgala Azrama'mAM AzAno dIpaka rajanIkumAra paMDyA (4) devI le. prabhAtakumAra mukhopAdhyAya anu. anilA dalAla (5) oNDiTiMga ilA Araba mahetA (9) lIlI pAMkhonuM pataMgiyuM varSA aDAlajA (7) beTA, bola to mammI vIneza aMtANI sonacaMpAnuM phUla maNilAla ha. paTela (9) veiTiMga yogeza jozI , ' (10) devavratanI duniyA avaMtikA guNavaMta (11) saMsAra-saMbaMdhanI nazvaratAnI kathA hasu yAjJika (12) jyoti meM jyoti milAI kumArapALa desAI (13) khemo dedarANI jorAvarasiMha jAdava (14) adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI niraMjana rAjyaguru (15) zIlabhadra zreSThI zrI kastUrabhAI lAlabhAI rajanI vyAsa (13) pAlamAM prAgaTya, unAmAM asta dolatabhAI bhaTTa (17) saMta-kavi mekaNa dAdA gulAba deDhiyA (18) zrI AtmArAmajI mahArAja kalAbena zAha 111 (19) kavi labdhisUrijInuM jIvana ane kavana kavina zAha (20) gujarAtano sAMskRtika saMdarbha ane pAMca sUriratno zAMtikumAra ema. paMDyA 125 (21) motIzAha zeTha rUpA e. zeTha 133 (22) zrI bhaktAmara stotranA racayitA AcArya mAnatuMgasUrijI rekhA vorA 141 (23) zAMtidAsa jhaverI mAlatI zAha 149 (24) mAnavatAnI maheMka : zrI dIpacaMda gArDI kumArapALa desAI 154 (25) "zIlopadezamAlA" racayitA paMDita zrI jayakIrtisUri praphullA vorA 163 (29) dharma ane kavitA candrakAMta zeTha 168 (27) zikhAmaNa ratilAla borIsAgara 171 (28) ahiMsA ane gAMdhIjI dakSA vi. paTTaNI 176 (29) islAmamAM ahiMsA ane zAMti mahebUbabhAI desAI 193 vidyAlayanI vikAsagAthA 198 vidyAlaya : bhAvi vikAsanI dizAmAM 202 VISION 203 zatAbdInA Are mAlatI zAha 204 101 106 117 D. D D D [XVI]
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiddI chokaro zuM thayuM? nathI mAnato." 'tame barAbara kahyuM nahIM hoya." mAyAe javAba na Apyo. sADI sarakhI ja paherAI hatI chatAM khabhA pharatI jarA vadhAre kheMcI. nemacaMda zeTha pratye ene gharanAM bAkInAM badhAM mANasonI jema ja ahobhAva ane Adara hatAM paNa A saMjogomAM sasarAnI AjJA pALavAnuM saheluM nahotuM. te chatAM e dhIrethI bolI, "kahI jouM pharI eka vAra haM... juo.' mAyA DhIlAM pagalAM mAMDatI potAnA oraDA tarapha gaI. Ave prasaMge paNa miTiMgomAM gUMcavAI rahelA zrIpAla pratyeno eno dhUMdhavATa kADhavAnuM eka ja sAdhana hatuM paNa Akho vakhata "vyasta hai vyasta hai'nA zukasaMdezathI jarAye AgaLa na vadhatA Teliphonane tiraskArathI jarAka haDaselIne e AgaLa cAlI. enA manamAM bIka hatI, virena nahIM mAne to zuM thaze ? virenano oraDo sAphasUpha ane sarasa sajAvelo rAkhavAnA enA badhA prayatno kAyama niSphaLa ja jatA. jyAM juo tyAM copaDIo ne copaDIo ! babbe kabATa karAvyAM hatAM toye AkhA Tebala para, khurasIo para, bArInI pALa para jyAM jyAM mUkI zakAya tyAM te na ja mUkavI joIe tyAM paNa narI copaDIo ja patharAyelI hatI. "AmAM ne AmAM ja enuM magaja bhamI gayuM che.' enA manamAM vicAra Avyo, paNa e jANatI hatI, vakIlone to rAtadivasa vAMcavAnuM hoya ja. dhIrubahena paTela
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dhIrubahena paTela bApadAdAno dhIkato dhaMdho choDIne nakAmo A badhI paLojaNamAM paDyo che chokaro ! enAthI potAnI jANa bahAra ja nisAso naMkhAI gayo. bArI bahAra joI rahelo vIrena enAM pagalAMnA saMcArathI pAchaLa vaLyo ane ene joIne atyaMta AnaMdita thaIne bolyo, 'are mA ! Ava, Ava !' mAyAnI sAme jaIne e ene vahAlathI bheTyo ane sAme joI rahyo. mane thatuM ja hatuM ke tuM pAchI Avaze.' AvIneya zuM ? tuM kAMI mArI vAta mAnavAno che ?' 'mAnavA jevI hoya to na mAnuM ?' 'mAnavA jevI che ke nahIM te tAre nakkI karavAnuM, nahIM?' vIrena hasI paDyo ane bolyo, 'have to mAre ja nakkI karavuM paDe ne ? huM moTo nathI thayo?' thayo ja che to ! AvatA mAgazaramAM to lagana levAnAM che.' vIrena jarA jhaMkhavAI gayo. 'aMjunA pappA vivAha toDI na nAkhe to !' 'vAta eTalI badhI AgaLa vadhI gaI che ?' 'hA, e loko paNa pappA ane dAdAnI jema ja maMDyA che ke mAre A kesa na levo joIe.' 'toye tuM levAno ?' 'chUTako ja nathI.' 'zAno chUTako nathI ? ApaNI pAse zuM ochuM che ? eka kesa choDI daIza to ApaNe bhUkhe nathI maravAnAM.' A vAta para to vIrena khaDakhaDATa hasI paDyo. mAyAne parANe kheMcIne eka bAjue paDelA sophA 52nI copaDIo khaseDIne besADI ane pote paNa sAMkaDemokaLe enI bAjumAM goThavAyo. 'jo mA, pharI eka vAra samajAvuM. huM eka paiso paNa nahIM kamAuM toye ApaNA gharamAM bIjI ke kadAca trIjI peDhI lagI paNa koI bhUkhe nathI maravAnuM eTalI mane nathI khabara?' 'to pachI ?' 'savAla e che ja nahIM. huM eka vakIla chuM ane mAre mArA asIla mATe laDavuM ja joIe e mAruM kAma che. e mArAthI choDI na devAya.' 'eka kesa choDI daIza to AkAza tUTI nathI paDavAnuM.' 'tUTI paDavAnuM che, mArA para to kharuM ja.' 'vIrena, khoTI jIda zuM ka2vA kare che ? eka gAMDA mANasane khAtara amane badhAMne, dAdAjIne sudhdhAM keTaluM nIcAjoNuM thAya samAjamAM, kaMI samaje che ?'
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiddI chokaro ane eno kesa choDI dauM to mAre bhagavAna sAme keTaluM nIcAjoNuM thAya te tame loko samajo cho?' "bhAIsAba, tamane vakIlone vAtamAM koI nA pahoMce. mAre mAthAphoDa nathI karavI. so vAtanI eka vAta, A kesa choDI de.' "to mA ! mArI A ekaso ekamI vAta tuM paNa sAMbhaLI le. game te thaze topaNa huM A kesa nahIM choDuM.' kema ?' kAraNa ke ene pakSe nyAya che. e sAco che." koNe kahyuM ?" 'tArI hajI umara ja zuM thaI che ? tArA pappA, tArA dAdA, aMjunA pappA badhA khoTA ane tuM ekalo ja DAhyo, ema ?" mA ! zuM sAcuM che te nakkI karavAmAM ekalI matagaNatarI na cAle. AkhI duniyAnI sAthe Ubho na rahIne eka mANasa jo sAcI vAta kahe to bIjA badhAe enuM mAnavuM paDe." te A tArA pelA koNa - hA, zaMkare - badhAM pAMjarAM kholI nAkhyAM ane jAnavarone chUTAM mUkI dIdhAM te DahApaNanuM kAma karyuM ? badhAM jaMgalI janAvaro zaheramAM chUTAM phare to lokonuM zuM thAya ?' "emane jaMgalamAMthI ahIM lAvanAra mANasoe vicAra karyo hato ke emanuM zuM thaze ?' e to majAnuM khAIpIne pAMjarAmAM paDyAM rahe che. emane zI takalIpha che ? koI koIne to baccAMye thAya che. ApaNAM nAnAM chokarAM bicArAM emane joIne keTalAM khuza thAya che, khabara che ?" "emane khuza thavuM hoya to jAya jaMgalamAM ne joI Ave. emane jokhama kheDavuM nathI. kazI takalIpha levI nathI ne A bicArAne - javA de mA. tane nahIM samajAya." mAre samajavuM paNa nathI. tuM A zaMkarano kesa choDI de eTale vAta patI." "e nahIM bane.' to pachI - zuM thaze e jANe che ?' barAbara jANuM chuM ane mane eno vAMdho paNa nathI. huM kyAM rahIza ne zuM khAIza enI ciMtA nA karatI mA. A loko mane gharamAMthI kADhI mUke e pahelAM huM ja mArI meLe jato rahIza.' ne aMju -' "haM.. paNa mane nathI lAgatuM ke mArI joDe Ave. joke e mane game che to kharI." to pachI ?"
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhIrubahena paTela "je thAya te kharuM." 'vIrena !" nahIM mA ! tuM raDa nahIM. mArA para maherabAnI karIne raDIza nahIM. tane - tane khabara nathI ke tane Ama raDatI joIne mArAthI nathI rahevAtuM - mane yAda nathI ke chello huM kyAre raDyo hoIza. paNa - mA ! plIjha...plIjha.' vIrena UThI gayo ne vaLI pAcho pelI bArI pAse jaIne Ubho rahyo. enI najara AkAza bhaNI hatI jyAM thoDI vAre paMkhIonAM ToLAM kramabaddha AkAre ane gatie UDatAM jatAM hatAM. vIrena kSitija lagI joI rahyo. koNa emano AgevAna thato haze ane zA mATe badhAM ene anusaratAM haze te kazuM samajAtuM nahotuM. toye te Ama joI rahevAnuM sAruM lAgatuM hatuM. pachI e pAcho potAnI mA pAse gayo ane enA mAthA para hAtha pheravIne bolyo, "mA, tAruM raDatuM moM joIne ja mAre javAnuM che ?' 'tuM jaIza nahIM, dIkarA A gharamAM rahIne huM zaMkarano kesa laDI zakIza ?' 'paNa e kesa ja choDI de ne, virena !" e to kema bane ? ene pakSe satya che - nathI, mA?' virena icchato hato ke potAnA manano dAha e mAne samajAvI zake. potAnI jAtane sarvotkRSTa mAnIne bAkInA tamAma jIvone potAnA kutUhalanI zAMti mATe ke potAnA upayoga mATe phAve tema kanaDavAno haka mANasane koNe Apyo? zA mATe e virATa mahAnagaromAM rahIne tyAMnI tamAma sagavaDo sAthe naisargika jIvanano AnaMda paNa bhogavavA mAgato hato ? bIjA jIvone potAnA kudaratI vAtAvaraNamAMthI upADI lAvIne ahIM baMdhanamAM rAkhavAno haka eNe kyAMthI meLavyo hato ? zaMkare je karyuM te nAgarikonI sukhasalAmatI mATe jokhamakAraka hoI zake paNa enA potAnA AtmAnI zAMti mATe jarUrI nahotuM ? kadAca e ApaNA badhAnA aparAdhanuM prAyazcitta karato hoya... eno kesa vIrena choDI de to kadAca A badhAM pustako paNa ene mApha na kare. apAra snehathI potAnI mA sAme joIne eNe kahyuM, 'mArI pAse koI vikalpa nathI, mA! mane mApha karI deje. paNa mArAthI A kesa nahIM choDAya.'
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ prema gumAvanAranI mUMgI vyathA AgalA divase jerAma AkhA pAyAnA mANasone maLyo hato. ADIavaLI kazI vAta nahIM, phakta "rAma rAma' kaheto hato. tyAre koIe dhAryuM nahotuM ke jerAma kAyama mATe vidAya mAgI rahyo che. jerAmane betALIsamuM varSa cAlatuM hatuM. vIsa varSano to ene dIkaro che. kaoNleja adhUrI mUkIne UThI gayo. koIke maheNuM mAryuM hatuM : 'tArI mAne to eka vAra pAchI lAva.' jerAmanI patnI nAsI gaI e vAtaneya Aje to pAMca varSa thavA AvyAM. jerAma saLavaLyo nahIM. oLakhItAM-pALakhItAM ne sagAMvahAlAM kahetAM rahyAM : "bhALa meLavI janArIne pAchI laI Avo." jerAma eTaluM ja kaheto : "e kyAM piyara gaI che ke laI AvuM? e to nAtare gaI raghuvIra caudharI keTalAka ene polIsa kesa karavA kahetA. jerAma mUMgo raheto. koI najIkanuM mANasa Agraha kare to e AMkha UMcI karI, DhIMcaNa para hAtha daI kAThA kALaje kaheto : "pAcho polIsane dharakhuM ? pelAne polIsanI bIka hoya to Ama paraNetarane, eka chokarAnI mAne laIne nAsI gayo hota ? polIsa mArA paisA khAI, pelAnI pAsethI paisA paDAvaze. kAyadAnI bIka batAvI e kamANI karaze." koI oLakhItAne bAtamI maLI hoya ema e salAha Apato : jerAma, cAla ApaNe cArapAMca jaNA jIpa laIne jaIe. pelAne jhUDI nAkhIe. tArI vahune choDAvI lAvIe." have e mArI zenI ? ane pelAne jhUDavo hoya to huM ekalo pUrato chuM. mArI hAjarImAM A pAyAmAM kadI corI thaI che ? mArI hAka sAMbhaLI bhalabhalAne parasevo nathI vaLI jato ? paNa A to vizvAsano
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 raghuvIra caudharI savAla che. badhuM saMdhAya, tUTyo vizvAsa na saMdhAya. have e baMne mAre mATe marI gayAM che. marelAMne mAre mAravAM nathI. mAreya jhAjhuM jIvavuM nathI. ghasaraDA nathI karavA. chokaro vIsa varasano thAya, kAme vaLe, ene paraNAvuM pachI basa, rAma rAma !' jerAmanI anicchAe enI patnInI bhALa meLavanAra ene khetare AvI pahoMcatAM. eka vAra eka majUraNa bAI AvI. e jerAmanI patnIno saMdezo laI AvI hatI. sa2nAmuM pAkuM hatuM. be mANasa laIne javAnuM hatuM. pelo sAmano karI zake ema nathI. 'enI kamANIno e dArU pI jAya che. mArI majUrIno roTalo khAya che. mane narakamAMthI choDAvazo to bhagavAna tamAruM bhaluM karaze.' je2Ame kaheluM : 'huM koIne oLakhato nathI. mAre koInI jarU2 nathI. dArUnI lata to maneya lAgI che. ene kaheje, bIje kyAMka sukha zodhI le. A bAju lamaNo na kare. huM ne mAro chokaro - baMne maheNAMthI TevAI gayA chIe.' - javAba ApyA pachI jerAma jAta sAthe vAte vaLagyo. e ApameLe pAchI AvI hota to huM kAMI kADhI mUkavAno hato ? be dADA khetaranI chAparIe paDI raheta. pachI bAjunI oraDI sAphasutharI karI judo cUlo karavA kaheta. chokarAne enI mAnI mAyA haze to sau sArAM vAnAM thaze. bAkI e mArI sagI to have nahIM ja. koka vAra jerAmane potAnI bhUla samajAtI. zuM kAma kamAI nAkhavA UpaDyo hato zahe2mAM ? pahelAM TraeNkTara calAvatAM zIkhelo, pachI khaTArA calAvato thayo. TrAnsapaoNrTa kaMpanInA mAlikane vizvAsa besI gayo. kheDUtano dIkaro che. khoTuM nahIM bole. koI vaTemArgune joDe besADaze to paisA nahIM le. khaTAro bagaDyo hato ema kahI khoTA paisA nahIM paDAve. cha mahinAmAM to eNe moTAM moTAM zaheronI UDatI mulAkAta laI lIdhI hatI. zaheromAM vAhanonAM kIDiyArAM vacce AgaLa vadhatAM bhAre dhIraja rAkhavI paDatI. paNa pachI bahAra nIkaLyA pachI UMcAM jhADanI haroLa joI potAnI sIma yAda AvI jatI. patnI khetInA kAmamAM pAvaradhI hatI. dIkaro paNa nizALethI chUTI Teko karato. eka khetara bhAgamAM vAvavA ApyuM hatuM. e khetamajUra AvuM kALuM kAma ka2ze evuM sapaneya dhAryuM na hatuM. eka vAra e aNadhAryo ghera Avyo hato. ghara baMdha hatuM. khetaramAM rU vINavAnuM kAma cAlatuM hatuM. patnInI pITha para rUnI phAMTa hatI. pelo kodALI laI kAMTALiyA choDa godato hato. vacce vacce rU vINI jerAmanI patnInI phAMTamAM mUkato hato. jerAma patnIne acarajamAM mUkavA mAgato hoya tema pAchalA zeDhAthI khetaramAM dAkhala thayo. ene dUrathI dekhAyuM : pelo phAMTamAM rU mUkavAnI sAthe baraDe ane keDa para hAtha pheravI le che. zuM pelIne khabara paDatI nahIM hoya ? ke kazuM na jANavAno dekhAva karIne A rIte chUTa ApatI haze ? enA paga zeDhe jaDAI gayA. kapAsanA choDa khabhA sudhI AvyA hatA. rU phATyuM hatuM, navAM jIMDavAM phATa phATa thaI rahyAM hatAM, koIka choDanI Toce phUla DokAI rahyAM hatAM. A dRzya enuM mana mohI letuM. paNa Aje enI najara patnInI pITha parathI khasatI na hatI. pelAe kodALI upADI, eka kAMTALiyuM khodI kyArAnI pALa para nAkhyuM. bAjunA choDanI nIcalI DALInuM rU vINyuM. jerAmanI patnInI chAtI najIka hAtha laI jaIne dharyuM. 'mUkI do aMdara.' saMbhaLAyuM. e pachI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prema gumAvanAranI mUMgI vyathA mIMDhA avAjamAM puchAyuM : 'zemAM mUkuM ? phAMTamAM ke kAMcaLImAM ?' thoDI zarama ane thoDI naphaTAI sAthe jerAmanI patnIe kahyuM : 'Aja bhalA rajA levA rokAyA ?' 7 A udgAra ghaNuM badhuM sUcavI jato hato. je2Amane kALa caDhyo. jaIne pelAnA hAthamAMthI kodALI kheMcI laI - paNa e zaheranA raste ADe AvatA mANasa ke vAhanane aDapheTamAM levAne badale breka mAravA TevAI gayo hato. Aje paNa eNe jAta para kAbU meLavI lIdho. zeDhethI pAchA vaLI khaLA bAju jaI khoMkhAro khAze. paNa cIkaNA zeDhA parathI paga vALatAM khyAla na rahyo ane paga lapasyo. pAseno kapAsano choDa hAthamAM AvI jatAM ene saheja Teko maLyo. paDatAM paDatAM rahI gayo. ethI avAja thayo. e sAMbhaLI enI patnInI naja2 enA bhaNI vaLI. khabho ane pITha joI e patine oLakhI gaI. doDI AvI. 'jarA joIne cAlavAtA ne, bhInA zeDhe -' jerAma bolyo nahIM. bUTa cIkaNI mATImAM khUMpI gayo hato. e khaMkherI hAthamAM lIdho. patnI sAthe enI karaDI najara maLI. enI bhoMThapa vadhI gaI. jerAmanI najara enI kAMcaLI parathI jaladI khasI nahIM. enI ko2 52 rU vaLageluM hatuM. thoDI vAra pahelAM je kAne paDyuM hatuM e yAda AvI gayuM. hAthathI rU laI levAnI icchA marI gaI. patnI jerAmanI naja2ne kaLI gaI. coMTeluM rU joI chaLI paDI. pITha pheravI eNe kAMcaLI sApha karI. zeDhAnI bIjI bAjunI korI jamIna para phAMTiyuM pAthareluM hatuM. emAM rU nAkhI pati pAse AvI. jerAma kapAsanA vAvetaranI aMdara kAMTALiyA choDa goDatA bhAgiyAne jovA mathato hato. e kodALI calAvato dUra nIkaLI gayo. enA manamAM pApa na hota to e avAja sAMbhaLI doDI Avyo hota. nakkI, ADo vevAra khullo paDI jatAM e kodALI uchALato sarakI gayo. paLavAra mATe cokhavaTa karavAnuM mana thayuM. paNa jANe ke jIbha lUlI thaI gaI hatI. vizvAsaghAtanAM mojAM najIka ane dUrathI ene pAcho dhakelatAM hatAM. e kaMI nirdoSa gammata nahotI ja. jene sukhI karavA meM agavaDo veThavA mAMDI e A majUrane mohI paDI ? pote eka chokarAnI mA che eya bhUlI gaI ? Ane kaMI paNa pUchI cokhavaTa ka2vAno artha nathI. kharekhara to beyane jhUDI nAkhavAM joIe. paNa nA. vaLI pAchI brekanI Teva yAda AvI gaI. thaiDiyA sAvaceta rahevAnI salAha ApatA. paNa pote mAnI lIdhuM ke jamAno sudhI gayo che. UMcanIcanA saMskAra jevo koI bheda rahyo nathI. bhAgiyo AmanyA toDaze evuM sapaneya dhAryuM na hatuM. pahelAM to badhAM bUdhAnI bIke pAMsarAM rahetAM. paNa Aje majUra mANasane mArajhUDa karI besIe ne e phariyAda kare to ApaNe jelamAM. gunegArone mana phAve tema vartavAnI chUTa Ape evA kAyadA thayA. e baMdha hoThe baLato rahyo. jamyo nahIM. dIkaro nizALethI Avyo tyAre enA jIvamAM jIva Avyo. * be ghaDI vAto karI. savAre enI sAthe nIkaLaze. navuM daphatara kharIdI Apaze. dIkaro ijanera thaze e eka ja svapna akabaMdha rahyuM hatuM. gharaAMgaNe vaTemArgunI jema khATalAmAM paDI rahyo hato. UMgha AvI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 raghuvIra caudharI na hatI. patnI savAre paNa kazuM bolI zakI na hatI. zeThe jerAmanI manodazA samajI salAha ApI hatI : AMkha ADA kAna karIne ghaNA jIve che. je TukaDo hAthamAM Avyo eTalAthI rAjI rahe che. paNa tuM judI mATIno che. tAro hisAba laI pAcho jA. tane gharakhetara bheLAI javAnI bIka che, e sAcI paDe to mAroya jIva baLe. jerAme nokarI choDI e jANI patnIe khuzI dAkhavI paNa ethI emanI vaccenuM aMtara ghaTyuM nahIM. mosama pUrI thatAM bhAgiyo bIje joDAI gayo, paNa e bAjunA neLiye nIkaLatAM e khetara bAju acUka najara karato. jerAmanI AMkhethI taNakhA kharatA. pachI enI ane enI patnI vacce aMdhAruM vadhatuM. agAunI AtmIyatA jAgI ja nahIM ane eka sAMje enI patnI ghera javA nIkaLI ne bIjI dizAmAM vaLI gaI. jerAmane e aNadhAryuM nahotuM lAgyuM. e be jaNe sukhI thavAno TUMko rasto agAuthI zodhI rAkhyo haze. bhale gaI. enI sAthe rahevAthI to ekalA rahevuM sAruM. divaso, mahinAo vItatA gayA. dIkarAe bApane Thapako Apyo : tamArA vahemanuM A pariNAma, bhogavo have. jerAma jAte rasoI karI dIkarAne jamADato. paNa ene hoTalano nAsto vadhu gamato. kaoNleja choDI dIdhI. gAMThavAnI vAta nahIM. dIkaro paraNIne sukhI thAya e divasa jovo hato. paNa ene koNa kanyA Ape ? mA vaMThIne nAsI gaI, bApa vyasane caDyo. jerAma sakhata kAma karato. paNa enA sukAtA javAnuM kAraNa to hatuM gharakhetarano sUnakA2. dIkarAne kAma cIMdhavAnuM paNa ene sUjhatuM nahIM. ene khAtarI hatI ke dIkaro sAmethI Thapako Apaze. loka kahetuM : tAro bApa UMdhI khoparIno. tArI mA pAchI AvavA taiyAra che chatAM lAvavA rAjI nathI. ghaNAMnA paga kUMDALAmAM paDe che. paNa sAmAnI bhalAI joI sudharI jAya che. tArA bApane samajAva, be jaNA sarakhuM khAvA to pAmazo. be pAMdaDe thatAM taneya kanyA maLaze. dIkarAnI salAha jerAma sAMbhaLI raheto. chelle kazoka nirNaya karIne bolyoM : 'jA, tuM teDI lAva N ene. tame be sukhI thatAM ho to mane vAMdho nathI.' te divasanA nirNaya mujaba eNe badhA oLakhItAne 'rAma rAma' ka2vAnA zarU karyA hatA. Avo jama jevo mANasa maravAnI taiyArI karI cUkyo che e mAnavA koI taiyAra na hatuM. paNa je2Ame jhera pIne upara nazo paNa karI lIdho. jaMtunAzaka davAonuM jhera pInArA kevuM taraphaDe che e ghaNAe joyuM che. paNa jerAma chellA zvAsa sudhI makkama rahyo. loko enI jIdane, enI Tekane vakhANe che. paNa enuM du:kha badhAMthI ajANyuM rahI gayuM. bhaNelo dIkaro paNa pAmI na zakyo ke prema gumAvanAra mANasa AthI vadhu bhAgye ja jIvI zake.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mAmA pAgala AzramamAM AzAno dIpaka ! cheka 1984nI sAlathI Traka-DrAivarI karIne gujarAna calAvatA vaNadhAbhAI paramAra jyAre aneka TrakamAlikonI nokarI karyA pachI potAnI khudanI Traka calAvatA thayA tyAre emaNe jene guru dhAryA hatA te viramadAsabApue eka lITIno gurumaMtra A alpazikSita ziSyane Apyo hato : "vaNadhAbhAI, jenuM koI na thAya, tenA tame thAjo. to tamAro uparavALo thAze.' - A maMtra to vaNadhAbhAInA manamAM besI gayo hato. paNa eno amala eTale zuM? ane khabara paDe toya e kevI rIte karavo? jenuM koI nA thAya evuM te koNa abhAgiyuM hoya ane e oLakhANa- pichANa vagara ApaNane zuM karavA maLe ? AvA vicAro emane Traka calAvatA calAvatA AvatA hatA. evAmAM eka divasa e Traka laIne A dariyAkinArAnA hAIve parathI pasAra thatA hatA. eka bAI ADI UtarI. vaNadhAbhAIe ciciyArIno avAja thAya evI jabaradasta breka mArI. bAI bacI to gaI. vaNadhAbhAI nIce UtaryA ne bAIne lApho jhIMkI devA jatA hatA tyAM emano UpaDelo hAtha thaMbhI gayo. bAI to khikhiyATA karatI hatI ! lUgaDAMnuM ThekANuM nahotuM ne dinadazAnuM paNa bhAna nahotuM. eTalI badhI gaMdha mAratI hatI ke so dahADAthI nahAI paNa nahi hoya. AnI para khijAvuM to khijAvuM paNa kaI rIte ? koNa jANe kema keTalAka divasathI khAdhuM pIdhuM paNa nahIM hoya. bIjuM kAMI nA sUchyuM eTale vaNadhAbhAIe TrakamAMthI pANI bharelo kerabo (moTuM kanTeinara) kADhyo ne rastAne korANe jaIne bAIne mAthe ThAlavI dIdho. A rIte "navaDAvI bAjumAM paroThA hAusa hatuM, tyAMthI khAvAnuM lAvIne dharyuM to khuza khuza jhApaTI gaI. ne pachI "kyAM javuM che tAre ?' ema pUchayuM tyAre e savAla pote ja moTI kArUNI' banI rahyo. kAraNa ke vAte vAte khikhiyATA karatI e bAI A savAla pachI rajanIkumAra paMDyA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 rajanIkumAra paMDyA ekadama zUnyamanaska banI gaI. chevaTe vaNadhAbhAI ane potAne gAma garadhara, je mAdhavapurathI nava kilomITara dUra che tyAM, laI AvyA. game tema paNa e potAnI oLakha bhUlI gayelI, (AiDenTiTI) gumAvI beThelI prauDhA vaNadhAbhAIne "mAmA', "mAmA' kahevA mAMDI ane tyAM ja rahI paDI. A verAvaLa-porabaMdara kosTala (dariyAI kAMThAno) hAIve che. jevuM bhejanuM, tevuM ja verAvaLanuM - TrenanuM chelluM sTezana ! kyAMyathI paNa gADImAM caDI beThelA ahIM chelle UtarI paDe. bhAratabharamAMthI potAnI AiDenTiTI gumAvI cUkelA gAMDAo ahIM UtarI paDe ne kinAre kinAre cAlatAM cAlatAM ahIM mAdhavarAyajInA maMdira eTale ke mAMgaroLa najIkanA mAdhavapura sudhI AvI pahoMce, ne pachI vaNadhAbhAInI A jhUMpaDI jevI jagyA jue eTale Azaro pAme. AvA gAMDAo A prauDhA pachIno pahelo pAgala Avyo te jIvarAja nAmano eka harijana. sAvarakuMDalAno hato. thoDA divasa rahyo, roTalA-pANI ne Azaro maLyo, mAthe hAtha pheravanAro vaNadhobhAI maLyA - eTale dhIre dhIre enA unmAdamAM ThArako Avyo. phATI gayelA jUnA kAgaLanA TukaDAnA sAMdhA karo ane kAgaLa kaMIka Ukale, ema enI oLakha UkalI, to mULa mukAma sAvarakuMDalA uparAMta ThAmaThekANuM paNa maLyuM. vaNadhAbhAI TrakamAM ene tyAM jaIne mUkI AvyA. dhIre dhIre AjubAjunAM gAmomAM khabara prasaravA mAMDI ke A vaNadhAbhAI paramAra nAmano eka Traka-DrAivara - jenAM be chokarAM sAmAnya khetI kare che, te potAnA guru viramadAnA be lITInA gurumaMtranuM A rIte pAlana kare che tyAre lokonA manamAM e "rajisTarDa thavA mAMDyuM. mULa mAMgaroLanA, paNa muMbaI rahetA vepArI jayaMtIbhAI zAha ane bIjA evA ja emanA jevA jaM zreSThIo, ke jemanAM mAMgaroLamAM thoDAM sevAkAryonAM TrasTo cAle che. emaNe dariyAkinArAnI A jagyA upara A Azramane lAyaka bAMdhakAma karAvI ApyuM. A vAta dhIre dhIre pahoMcI dUradarzana sudhI. dUradarzane jUnAgaDha vistAranA emanA pratinidhi divyezakumArane Ano vRttAMta ApavAnI kAmagIrI soMpI. divyezakumAranA dosta jUnAgaDhanA sAikiyATrisTa DaoNkTara bakula bUca. e paNa emanI sAthe tyAM gayA, ne vaNadhAbhAIne joyA. ogaNIsa gAMDAone tyAM joyA ne pUchyuM, "A lokone tame kevI rIte sAcavo cho ?' javAba maLyo, "roTalApANI daIe, emane bane teTalA sApha-sutharA rAkhIe, emanA udhAmA jarAya garama thayA vagara sahana karI laIe - bIjuM zuM ?" (eka ADavAta ! Aje ahIM pacAsa jeTalAM strI-puruSa dardIo che.) DaoNkTara bUce kahyuM, "juo, A badhA ja narAtAra gAMDA (inseina) nathI. keTalAka mAnasika avikasita, keTalAka skijhophrenika, to keTalAka sAva pAgala che. emane sAcavI levA e to lUgaDAMne melAMnA melAM kabATamAM DUcAnI jema ghAlI rAkhavA jevuM che. ene dhUo to e paheravAlAyaka bane, nahi to ApaNane mAtra ene saMgharI rAkhyAno saMtoSa maLe. - cAlo, eka kAma karo, AjathI e lokonAM nidAnanI ane davA-sAravAranI javAbadArI mArI. huM enA rUpiyAnI jogavAI mArA sarkalamAMthI karI laIza.' ne kharekhara emaNe bolyuM pALyuM. badhuM ja karI ApyuM. A vAta sAla 2003nI.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mAmA pAgala Azrama'mAM AzAno dIpaka ! nedha2lenDanI sa2kAre gujarAtanA mAnasika rogIonI sAravAra, sAcavaNI ane punarvasananA kSetra mATe sarakAra dvArA vAparavA nirdhAreluM phaMDa to ja vAparI zakAya ke jo e prApta karanAra koI epha.sI.Ara.e. (videzathI dAna meLavavA mATe maLatuM lAisansa) dharAvanAra saMsthA hoya. A 'mAmA pAgala Azrama' koI evI saMsthA nahotI ke jenI pAse AvuM lAisansa hoya, paNa jUnAgaDhanA manocikitsaka DaoN. bakula bUcanI eka mulAkAte e suyoga racI Apyo. e jUnAgaDhanA hATakeza heltha phAunDezananA TrasTI hatA ja. (ane che ja.) vaLI gujarAta sarakAra dvArA prerita, inDiyana insTiTyUTa oNpha maeNnejamenTanI je TIme sarve karIne A viSayamAM cAraso pAnAMno sTaDI ripaoNrTa taiyAra karyo hato tenA saMparkamAM paNa e hatA. gavarnamenTanA sAikiyATrisTa DaoN. Ara. esa. bAkare, DaoN. anila zAha, DaoN. vaNakara jevA anya manocikitsako uparAMta sAikiyATrika soziyala varkarsa ane bIjA soziyala varkarsa sAthe eka nahIM, paNa zreNIbaddha beThako karI. DaoN. bAkaree ja sUcana karyuM ke nedharalenDathI AvelA phaMDano jo A mAmA pAgala Azrama' sAthe rahIne manorogIonA punaHsthApananA kSetre saMkalita upayoga karavo hoya to epha.sI.Ara.e. dharAvanAra hATakeza heltha phAunDezana dvArA eplikezana karAvI joIe. 11 e sUcanano bahu saphaLa rIte amala thayo. hATakeza heltha phAunDezanava e rIte jUnAgaDhathI 96 kilomITara porabaMdara jillAmAM ja mAdhavarAyajI maMdirathI suvikhyAta evA mAdhavapuranA dariyAkinAre AvelA garasara gAmanA mAmA pAgala Azrama sAthe DaoN. bakula bUcanA mAdhyamathI saMlagna thayuM. ane e rIte A badhAM ekamo vacce zarUAtamAM kaDIrUpa banyuM. alabatta, pAchaLathI enI bhUmikAnI jhAjhI jarUra na rahI. jUnAgaDhanA AjhAda coka pAse AvelA reDakrosa sosAyaTInA makAnamAM ja eka De-kera senTa2no navo kansepTa amalamAM Avyo. e De-kera senTara (mAnasika rogIone divasabhara sAcavI letuM sevA kendra)nuM nAma che. 'AzAdIpa' enA mATe varNanAtmaka zabdo che 'sAiko soziyala rihebiliTezana senTara' jeno sAva saraLa artha thAya che ke AvA dardIo rAte bhale svanirbhara potapotAnA parivAramAM rahe, paNa divasa daramiyAna jyAre gharanA bIjA sabhyo potAnA kAmamAM vyasta hoya ane AvA dardIone saMbhALavAnuM bane tema nA hoya tyAre A kendra ene premathI sAcavI le, eTaluM ja nahi, paNa temane koI racanAtmaka mArge vALe, yogya the2pIthI emanA unmAdo zamAve ane pharI emane kuTuMbamAM rahevA lAyaka naoNrmala manaHsthitivALA banAve, ne gharamAM enuM punaH sthApana karI Ape A mAnasika rogIne hUMpha ApatuM AzAdIpa phAunDezana. loko jUnAgaDhanA A De-kera senTara 'AzAdIpa'ne madhara senTara kahe che, kAraNa ke mULabhUta rIte e AvA rogIo mATenuM tAlIma kendra ane sAravAra kendra ema banne hetuo pAra pADavA mATenuM kendra che. ahIM dardIne savAre dasa vAgye enA gharavALA mUkI jAya athavA jAte AvI zake tevA hoya e jAte Ave, ne sAMje cha vAgyA sudhI rahe. AvuM senTara calAvavA mATe mAtra manocikitsaka hovuM ja pUratuM nathI, bIjI anekavidha kuzaLatA joIe. e mATe DaoN. bakula bUca nimAnsa gayA ane aThavADiyAnI TreniMga laI AvyA. e uparAMta bIjI agatyanI vAta e ke A praoNjekTamAM De-kera praoNjekTamAM ke 'mAmA pAgala Azrama' enI sAthe
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. rajanIkumAra paMDyA joDAyelA praoNjekTamAM davA ApavAnI jogavAI nathI. kAraNa ke menTala heltha ekTa heThaLa adhikRta haoNspiTala sivAya koI paNa dvArA manorogInI davA karI zakAtI nathI. paNa A De-kera senTara AzAdIpa' lAisanDa sAikiyATrisTanA sahayogamAM hovAthI e prazna naDato nathI. jUnAgaDhamAM rahetA mAnasika unmAdavALA skijhophrenika ke evA dardIone De-kera senTaramAM saMbhALI levAmAM Ave ane mAdhavapuranA "mAmA pAgala AzramamAM rahetA pAgalonI sAravAra, saMbhALa tyAM niyamita mulAkAta laIne levAmAM Ave. A Akhoya projekTa enI aMdara AvelA ekabIjAnA pUraka evA be projekTono banelo che. jene sarakAranuM niyaMtraNa ane madada baMne sparze che. | dardI De-kera senTaramAM rahe e daramiyAna emane premALa, hUMphALA vAtAvaraNamAM TreinDa sTApha dvArA therapIno lAbha maLe. AvanArA dardInI sthitinuM vizleSaNa karIne ene kaI therapIthI vadhu sudhAro thaze e nakkI karavAmAM Ave. have to muMbaInA jaina vaNika jayaMtIbhAI zAhe dardIone lAvavA-mUkavA mATe eka vAna paNa ApI che je anya kaTokaTImAM paNa kAma Ave. A De-kera senTaramAM eka phulaTAima klinikala sAikolaoNjisTa, eka pArTaTAima klinikala sAikolaoNjisTa, eka menejara-kamaekAunTanTa, eka phulaTAima oNkyupezanala therapisTa uparAMta bIjA ATheka jaNano sTApha che. sAravAra laI zake ane punaH sthApita thaI zake tevA maMdabuddhi (menTalI rITArDeDa) dardIone paNa sAravAra ane tAlIma ApavAmAM Ave che. sarakAra taraphathI paccIseka dardIone sAcavI levAnI jogavAInuM phaMDa maLe che. paNa ahIM to pAMtrIsa jeTalAne rAkhavAno boja upADavAno Avyo che. vaLI A kSetramAM kAma karatAM prophezanalsa, jevAM ke sAyakolaoNjisTa, oNkyupezanala therapisTa, soziyala varkarsa, sAikiyATrika narsIsa jevA loko mATe paNa ahIM tAlIma maLI rahe che. AvA vIseka jaNano samAveza thAya tevI jogavAI che. sarakAranI madada maryAdita ja hoya te svAbhAvika che. paNa jyAM sudhI pelA projekTanuM phaMDa hatuM tyAM sudhI savAre cA-pANI, bapore bhojana ane sAMje nAsto ApI zakAto hato, paNa have nANAnI kheMca che. e badhuM paravaDe tema nathI chatAM DaoN. bakula bUca jAte ane mitro pAsethI madada meLavIne e karI rahyA che ne dardIonA vAlIo sAthe avAranavAra beThako karatA rahe che ne e saunI lAgaNI game te bhoge e jArI rAkhavAnI che, paNa e zakya to ja bane ke jyAre bahAranA mAnavadharmI dAtAono Arthika Teko maLe. dara mahine pagAra, bhojana, bhADuM vagere badhuM maLIne rUpiyA eka lAkhano kharca che. eka vAra koInA sUcana pramANe samaya savAranA dasathI sAMjanA chane badale agiyArathI pAMca rAkhavAmAM Avyo. jethI dardI savAre to gherathI jamIne Ave paNa toya bapora pachI to cA-nAsto Apavo ja paDe. enA kharca mATe koI dardInA vAlIne mahine baso rUpiyA Ape che to koI eTalA paNa na ApI zake evI sthitinA che. "mAmA pAgala Azrama, mAdhavapura" je paNa A pravRttinA eka aMgarUpa che tyAM evA rakhaDatAbhaTakatA pAgalo Ave che ke je A pahelAM koI paNa sAikiyATrisTanI sAravAra nIce nahotA. jyAre jUnAgaDhanA A AzAdIpa De-kera senTaramAM dardIo evA Ave che ke je niSkriya hoya ane jemanuM AtmasanmAna bilakula 'DAuna' thaI gayuM hoya. emanA parivAramAM paNa emanI koI-kiMmata ja na rahI hoya. ahIM A senTaramAM be-traNa sAikiyATrisTa ane therapisTanI sAravAra ane dekharekha nIce
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmAM pAgala AzramamAM AzAno dIpaka ! 18 AvyA pachI emanAmAM kAma karavAnI dhagaza pedA thAya che. eTale ahIM emane jAtajAtanI kAmagIrI zikhavADAya che. phinAila banAvatAM, pagaluchaNiyAM banAvatAM, mINabattI jevI lagabhaga trevIsa jeTalI vastuo dardInI vyaktigata rUci ane kudaratanI kSamatA pArakhIne banAvatAM zikhavADAya che. e pachI enuM vecANa karavAnuM Ayojana paNa emane emAM sAmela karIne goThavAya che. jUnAgaDha jillAnAM navaso gAmaDAMomAM 16.5 TakA vastIne eka yA bIjA prakAranA mAnasika rogo che. emAM komana menTala DisaoNrDara ane bIDo siviyara menTala DisaorDara jevA be bhAga che. akAraNa vyagratA, Diprezana, hatAzA, nirAzA jevA rogo vacce to mANasa potAnuM rojiMduM kArya karI ja zake, paNa acAnaka ApaghAtane mArge paNa jaI zake. vizvamAM varasedahADe daseka lAkha loko ApaghAtathI mare che, jyAre siviyara menTala DisaoNrDara eTale narAtAra pAgala-gAMDA. AvA loko bhAratamAM lAkhonI saMkhyAmAM che. e rogIonI kAruNI e che ke e loko rogI hovA chatAM temanI pAsethI nIrogI jevA vartananI apekSA rAkhavAmAM Ave che, ne je pUrI na paDAtAM temane mAra mAravAmAM Ave che athavA bhUvAbhArADIne havAle karI devAmAM Ave che jyAM emane aneka rIte satAvavAthI mAMDIne DAma sudhdhAM devAmAM Ave che. kyAM eka alpakhyAta gurunA gurumaMtrathI prerAIne "mAmA pAgala AzramanA Akasmika sthApaka bananAra Traka-DrAivara vaNadhAbhAI paramAra, kyAM jUnAgaDha De-kera senTaranA praNetA DaoN. bakula bUca ane mitro, kyAM nedharalenDa taraphathI maLelI prAthamika sahAya ? A tribheTAnI vacce UbhA che trasta, pIDita, haDadhUta ane haDakArAyelA pAgala-ardhapAgala, hatAzAgrasta, zUnyamanaska evA zApita loko ! Aja sudhImAM ochAmAM ochA sAtasothI AThaso dardIone svastha karIne temanA parivAromAM punaH sthApita karI devAmAM AvyA che ane eMsI jeTalA manorogIo hAla mAMgaroLa pAse AvelA mAdhavapuranA mAmA pAgala AzramamAM sAravAra athavA tAlIma heThaLa che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI Aje te so varSathI vadhAre varSo pahelAMnI vAta che. poSa mahinAnI dIrgha rAtri keme karI pUrI thavA icchatI nathI. umAprasAdanI UMgha UDI gaI hatI. rajAInI nIce tapAsI joyuM, paNa tyAM patnI nahotI. pathArI para hAtha pasarAvI joyuM to tenI SoDazI patnI ekabAju guTamuTa thaIne sUI rahI che. jarA sarakIne, khUba kALajIthI tenA zarIra para rajAI oDhADI dIdhI. vaLI, paga tarapha hAthathI joI lIdhuM ke kyAMka ughADo bhAga rahI gayo nathI ne. umAprasAda vIsa varSano yuvaka che. hAlamAM saMskRta choDI daI zokha khAtara phArasI bhASAnA abhyAsano AraMbha karyo che. mA nathI - pitA parama paMDita, parama dhArmika, niSThAvAna, zakti-upAsaka, gAmanA jamInadAra che; temanAM sanmAnanI koI sImA nathI. ghaNAMbadhAMne vizvAsa che ke umAprasAdanA pitA kAlIcaraNa rAya mahAzaya eka sAcA siddhapuruSa che, teo para Adyazaktino vizeSa anugraha che. gAmanAM AbAlavRddha temanA para devatAnA jevI zraddhA dharAve che. umAprasAda AjakAla potAnA navajIvanamAM navA praNayanI mAdakatAno anubhava karI rahyo che. tenuM lagna pAMca-cha varSa pahelAM thayeluM. paNa patnI sAthe ghaniSTha saMbaMdhanuM sUtra to navuM navuM che. patnInuM nAma dayAmayI che. patnInA zarIrane rajAI oDhADI daI umAprasAde tenA kapALa para hAtha mUkyo - teNe joyuM ke ThaMDIthI kapALa ekadama zItaLa thaI gayuM che. atyaMta dhIrethI teNe patnInA mukha para cuMbana karyuM. . je rIte niyamabaddha tAlamAM dayAmayIno zvAsocchavAsa cAlato lekhaka prabhAtakumAra mukhopAdhyAya anuvAda anilA dalAla
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI hato tenAthI ekadama UlaTuM thavA lAgyuM. umAprasAda samajI gayo ke patnI jAgI gaI che. teNe tene mRdu svare bolAvI, 'dayA...' dayA bolI, 'zuM che ?' - 'zuM' khUba laMbAvIne bolI hatI. 'zuM tuM jAgatI chuM ?' dayA thoDuM khamacAIne bolI, 'nA, UMghatI hatI.' umAprasAde patnIne bhAvapUrvaka potA tarapha kheMcI ane bolyo, 'UMghatI hatI to javAba kevI rIte Apyo?' te vakhate dayA potAnI bhUla samajI thoDI chobhIlI paDI. teNe kahyuM, 'pahelAM UMghatI hatI, pachI jAgI gaI hatI.' umAprasAde pUchyuM; 'pachI eTale kyAre ? barAbara kyAre ?' umAprasAda majAkakhora, naTakhaTa hato. 15 'kaye vakhate,vaLI ? - e to tyAre !' 'kyAre ?' jAo - mane khaMbara nathI.' ema kahI dayAe patinA bAhupAzamAMthI mukta thavA phogaTa prayatna karyo. barAbara kyAre jAgI gaI hatI te dayA keme karI bolatI nathI ne teno pati keme karI vAta choDato nathI! keTalIka kSaNe mAna-abhimAna karyA pachI dayA hArI gaI. javAba Apyo, 'te vakhate, jyAre tame.' ATaluM bolI te aTakI gaI. 'meM zuM karyuM hatuM ?' dayA ekadama jaladI jaladI bolI gaI, 'peluM, jyAre tame mArA mukha para cUmI bharI - thaI gayuM! basa karo have ! e jANo !' tyAre paNa, rAtrino eka prahara bAkI che. baMnee keTakeTalI vAto zarU karI ! moTA bhAganI vAtone nathI mukha ke nathI mAthuM. are, so varSa pahelAM ApaNAM prapitAmahagaNanA taruNavayanA mAtApitAgaNamAM asAra kahevAya evI tathyahIna, ApaNA jevI ja 'AvI caMcala mati-gati' hatI. ATalA moTA zAkta parivAranA saMtAna hoIne paNa umAprasAde tyAM sudhI eka divasa paNa patnI AgaLa mudrAprakaraNa ke mAtRkA-nyAsanA koI prasaMgane upADI vAta karI nahotI; yamaniyama vagere vize paNa teNIne saMpUrNa a-jJa rAkhI hatI. jAtajAtanI vAto pachI umAprasAda bolyo, 'jo, huM pazcima tarapha nokarI karavA nIkaLI jaIza.'
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ anilA dalAla dayAe kahyuM, 'tamAre vaLI nokarI zA mATe ka2vAnI? tamAre zenuM duHkha che ? jamInadAranA dIkarA thaIne koI nokarI karatA haze ke ?' 16 'paraMtu, mane ahIM duHkha paDe che.' 'zenuM ?' 'jo tuM mAruM duHkha samaje to to pachI mAre bIjuM zenuM duHkha ?' sAMbhaLIne dayA khUba lajjita thaI gaI. vicAravA lAgI... zenuM du:kha ? paNa vicAratAM te kazuMya nakkI karI zakI nahIM. eka khoTo vicAra Avyo. te bolI, 'tamane zuM duHkha che? zuM huM tamArI icchA pramANenI nathI ?' dayA jANatI hatI ke A vAta kaheze to umAprasAdane AghAta lAgaze. umAprasAde priyAmukha para cuMbanavarSaNa karI A AghAtano badalo lIdho, pachI bolyo, 'mAruM duHkha che to tAre lIdhe ja. Akho divasa huM tane pAmI zakato nathI. mAtra rAtre ja tane maLavAnI mArI icchA maTatI nathI. videzamAM nokarI karavA jaIza to tyAM tane laI jaIza; ApaNe be jaNa ekalAM ja rahIzuM - Akho divasa ane AkhI rAta!' 'nokarI karazo to Akho divasa mane sAthe laIne kevI rIte rahezo ? mane to ekalI mUkIne tame oNphise jatA rahezo.' 'oNphisethI ekadama jaladI jaladI pAcho AvI jaIza.' dayAe vicArI joyuM H tevuM thaI to zake, paNa temAM aneka muzkelIo che,ne ? : 'tame to laI jAva, paNa badhAM laI javA zenA deze ?' ahIMthI kevI rIte laI jaIza ? jyAre mane khabara paDaze ke tuM tArA pitAne ghera gaI chuM tyAre chUpI rIte AvI tane sAthe laI jaIza.' sAMbhaLatAM ja dayA hasI paDI : 'eya zuM saMbhavita che ?' 'huM tyAM keTalA divasa rahIza ?' 'ghaNAM varSo rahIza.' dayA maraka maraka hasavA lAgI; ekAeka eka vAta tene yAda AvI gaI. te bolI, 'dIkarAne mUkI zuM huM videzamAM ghaNAM varSo rahI zakIza ?' umAprasAde patnInA gAla pAse gAla rAkhI kAnamAM kahyuM, 'teTalA divase to tAro paNa eka dIkaro haze.' vAta sAMbhaLIne dayAnA hoThathI kAnanI bUTa sudhIno bhAga lAjathI lAla thaI gayo. paraMtu aMdhArAmAM koI te joI zakyuM nahIM. jeno ullekha karavAmAM Avyo te chokaro - 'khokA' - umAprasAdanA moTAbhAI tArAprasAdanuM
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI 17 ekamAtra saMtAna. svayaM umAprasAda A gharano chello chokaro. A parivAramAM putra-rAjAnuM siMhAsana bahu lAMbA samaya sudhI zUnya hatuM. tethI A chokarA mATe badhAMne bahu snehAdara; chokaro AkhA gharanAM badhAMnI AMkhano maNi. chokarAnI mA harasuMdarI - teno to garvathI dharatI para paga aDato nathI. dayA ekAeka bolI, "Aje khokA ahIM Avyo kema nahIM ?" vahelI savAre chokaro roja kAkImAnI pAse Ave. e tenuM nityanuM - naimittika kArya. gharamAM nokara-cAkaranI khoTa nathI tema chatAM moTAbhAganuM gRhakArya dayA potAne hAthe karatI. vizeSa karIne tenA sasarAnuM pUjAnika saMparka je kaMI kAma hoya temAM dayA sivAya bIjA koIne paNa hastasparza karavAno adhikAra nahoto. Akho divasa A badhAM kAmamAM vyasta hovA chatAM paNa te chokarAne eka kSaNa paNa najara bahAra karatI nahIM. kAkImA zarIra lUchI Ape nahIM to khokA lUche nahIM; kAkImA AMkhamAM kAjala AMjI Ape nahIM to khokA kAjala lagAve nahIM; kAkImAnA khoLA sivAya bIjA koInA khoLAmAM sUI jaIne khokA dUdha pIe nahIM. khokAnI pathArImAM tenI kAkImAM moDI rAta sudhI rahI tene UMghADIne ja Ave - vahelI savAre UMgha UDI jatAM ja khokA kAkImA' 'kAkImA" bolIne raDavA lAgI jAya. AvI ADAI mATe , AvI avicArI mAMgane kAraNe vacce vacce tene harasuMdarI pAsethI dhola-dhApaTano puraskAra maLato. paNa eTaluM kahevuM pUratuM thaze ke tethI raDavAnuM aTake nahIM, paNa dasagaNuM vadhI jAya. tyAre harasuMdarI tene keDamAM UMcakI gussAmAM ane UMghanA ghenamAM aDavaDiyAM khAtI dayAnA zayanakhaMDanA bAraNe AvI bUma pADatI - nAnIvahu, o nAnIvahu, A le tArA khokAne." ATaluM kahI dayAnuM bAraNuM khUle tenI rAha joyA vinA ja khokAne bhoMya para besADI cAlI jAya. dayA moTe bhAge jAgatI hoya; na jAgI hoya to khokAnA rudanathI tarata ja jAgI UThe, doDatI AvI khokAne chAtIe vaLagADI laI jAya, koNa mAre che ? koNa mAre che ?" kahI enAM keTalAM ovAraNAM le, vahAla kare. pathArImAM potAnA - mAthA paranA pAnanA DabbAmAM kyAreka mIThAI, kyAreka patAsAM, kyAreka nAriyeLanA lADu bharI rAkhe, te khokA Aroge; te pachI nizcita banI kAkImAnA khoLAmAM paDI UMghI jAya. "Aje hajI paNa khokA Avyo nahIM' ema bolI dayA thoDI ciMtita banI. teNe kahyuM, "enI tabiyata ThIka nahIM hoya evuM haze ?" umAprasAde jaNAvyuM, 'lAge che ke hajI rAta che. thobha, huM jouM.' pathArImAMthI UThI umAprasAde bArI kholI. bahAra AMbA ane nAriyeLanAM ghaNAM vRkSovALo bAga hato. tyAre caMdra asta thayo nahoto - paNa ene bahu vAra paNa nahotI. dayA avAja karyA vinA AvIne svAmInI bAjue UbhI rahI. bolI, "zuM hajI vadhAre rAta che?' ziyALAnI ThaMDo himabharyo pavana hU-hu karato bArImAMthI aMdara AvavA lAgyo. chatAM baMne te * jhAMkhA prakAzamAM ekabIjA sAme joI keTalIka kSaNo sudhI UbhAM rahyAM. jANe ghaNA samayathI temanAM nayano upavAsI na hoya !
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 anilA dalAla dayAe jaNAvyuM, "juo, Aje mArA manane zuM thaI gayuM che ! khokA hajI paNa nA Avyo. koNa jANe, mana kema AvuM thaI gayuM !" umAprasAde kahyuM, "hajI khokAne AvavAno samaya thayo nathI. je divase UMghI jAya te divase AvavAnuM moDuM paNa thAya. tAruM mana eTalA mATe kharAba thayuM nathI. kema thayuM che te huM jANuM chuM.' zA mATe, kaho, jouM to kharI ?" meM kahyuM che ne ke huM pazcimamAM nokarI karavA jaIza, tethI tAruM mana kharAba thayuM che.' - kahI umAprasAde patnIne potAnI vadhu pAse kheMcI lIdhI. dayAe thoDo niHzvAsa nAMkhI kahyuM, "huM to kaMI samajI zakatI nathI. manamAM evuM thayA kare che ke jANe have tamane pharI maLavAnuM thaze nahIM." bahAra jyotramnA atyaMta plAna thaI che. patnInI vAta sAMbhaLI umAprasAdanuM moTuM paNa plAna thaI gayuM. ghaNI vAra sudhI baMne jaNAM UbhAM ja rahyAM. caMdramAM DUbI gayo, jhADapAna aMdhakAramAM DhaMkAI gayAM. bArI baMdha karI baMne pathArImAM pAchAM AvyAM. kramazaH ekAda paMkhIno sAda saMbhaLAyo. ekabIjAnI hUMphamAM baMne UMghI gayAM. dhIme dhIme bArInAM chidromAMthI prabhAtanAM prakAza-kiraNo praveza karavA lAgyAM. tyAre paNa baMne jaNAM nidrAdhIna hatAM. ekAeka bahArathI umAprasAdanA pitAe bUma pADI, 'umA....' pahelI UMgha UDI dayAnI. teNe zarIrane halAvI potAnA svAmIne uThADI dIdhA. kAlIkiMkare pharIthI bUma pADI, 'umA.." temano avAje kAMpato hato, jANe kazoka judo lAgato hato; jANe ke A temano ja kaMThasvara che tevuM muzkelIe samajAyuM. ' ATalI vahelI savAre pitAjI kyAreya bUma pADatA nathI ane vaLI temano avAja paNa ATalo judo kema thayelo hato ? to to cokkasa ja khokAne kazuM thayuM lAge che, tabiyata bagaDI lAge che! umAprasAde jaladI jaladI UThIne bAraNuM kholI nAMkhyuM. joyuM to pitAnA paridhAnamAM lAla raMganuM rezamI vastra che, kammara para nAmAvalI uttarIya che, gaLAmAM rudrAkSanI mALA laMbAyelI che. A zuM ! ATalI savAre temano pUjAno veza kema ? roje to gaMgAsnAna karI AvI pachIthI te pUjAno veza paridhAna kare che. - ekAda kSaNamAM ja AvI vicAradhArA umAprasAdanA manamAM udbhavI gaI. bAraNuM khUlatAM ja kAlIkiMkare putrane pUchyuM, "bAbA, nAnI vahumA kyAM che ?'
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI avAja to pahelAMnA jevo kaMpAyamAna hato. umAprasAde khaMDamAM cAretarapha joyuM. dayA zavyA choDI daI, UThI jaI, thoDe dUra saDamaDa thaIne UbhI hatI. kAlIkiMkare paNa e dizA tarapha najara nAMkhI. vahune jotAM ja, najIka jaI tenAM caraNomAM sASTAMga praNipAta karyA. vismayathI umAprasAda to avApha !dayAmayI sasarAnuM AvuM akaLa AcaraNa joI niHspadapaNe UbhI rahI. praNAma karyA pachI kAlIkiMkara bolyA, "mA, mAro janma sArthaka thayo. paNa ATalA divaso tuM zA mATe kazuM bolI nahIM, mA ?' umAprasAda bolyo, "bAbA, bAbA, A zuM ?" kAlIkiMkara bolyA, "bAbA, ene praNAma karo.' umAprasAde pUchyuM, "bAbA, tamane A zuM gAMDapaNa vaLagyuM che?" gAMDapaNa nathI thayuM, bAbA ! ATalA divasa gAMDapaNa hatuM kharuM. Aje ArogyalAbha thayo che, ane te paNa mAnI kRpAthI." umAprasAda pitAnI vAtamAMthI kazuMya arthagrahaNa karI zakyo nahIM. teNe kahyuM, "bAbA, tame zuM kahI rahyA cho ?' kAlIkiMkare jaNAvyuM, "bAbA, mAruM moTuM saubhAgya. je kuLamAM janmyo chuM te pavitra banyuM. bAlyAvasthAmAM kAlImaMtrathI dIkSita thayelo chuM; ATalA divasa je sAdhanA, je ArAdhanA karI te niSphaLa thaI nathI. mA jaganmayI kRpA karIne nAnI vahunA svarUpe ApaNA gharamAM svayaM avatIrNa thayAM che. gaI rAtre svapnamAM huM A Adeza pAmyo chuM. mAruM to jIvana dhanya banI gayuM." *** dayAmayI hatI mAnavI - ekAeka devItvathI abhiSikta thaI. pUrvokta ghaTanA pachI traNa divasa pasAra thayA che. A traNa divaso daramiyAna uparanI vAta bahu dUra sudhI vyApI gaI che. AsapAsanAM ghaNAM gAmomAMthI ghaNA loko AvyA che. ane prakhyAta zAkta-jamInadAra kAlIkiMkara rAyanA ghare dayAmayI - rUpiNI AdyazaktinAM darzana karI gayA che. dayAmayInI vidhipUrvakanI pUjAnI zarUAta thaI che. dhUpa-dIpa peTAvI, zaMkha-ghaMTa vagADI, SoDazopacAre temanI pUjA thAya che. A keTalAka divasomAM dayAmayInI sanmukhe moTI saMkhyAmAM bakarAMnAM balidAna devAyAM che. ' paraMtu A traNa divasa devatAnI pUjA pAmIne dayAmayI to kevaLa raDI rahI che. AhAra-nidrAno eka rIte tyAga karyo che ema ja kahevuM paDe. A Akasmika ghaTanAe tene evI abhibhUta ane udvigna
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 anilA dalAla karI dIdhI che ke pelA be divasa pahelAM te A gharanI vahu hatI, sasarA ane jeTha AgaLa bahAra AvatI nahotI, e badhuMya jANe vismRta thaI gayuM che. have enA mukha para koI avaguMThana nathI - je-tenI tarapha zUnya dRSTie pagalInI mAphaka jotI rahe che; teno kaMTha-svara atyaMta mRdu bhAvabharyo thayo che; raktavarNa be cakSu sUjI gayAM che; veza-vastra vyavasthita paherelAM nathI. rAtrino bIjo pahora che. pUjAnA khaMDamAM eka khUNAmAM ghIno dIvo TamaTama karato jvalI rahyo che. jADA kaMbalanA bichAnA para rezamI vastrano ochADa che, tenA upara dayAmayIe zayana karyuM che, zarIra para eka jADI zAla che. bAraNuM mAtra baMdha hatuM, sAMkaLa dIdhelI nahotI. khUba dhIme dhIme e bAraNuM khUlavA lAgyuM. coranA jevI kALajIthI umAprasAde praveza karyo. bAraNuM baMdha karI sAMkaLa daI dIdhI. umAprasAda dayAmayInA bichAnA para beTho. pelA divasanA prabhAta-samayanI ghaTanA pachI patnI sAthe A tenuM paheluM ekAMta milana hatuM. dayAmayI jAgatI hatI, patine joI beThI thaI gaI. umAprasAda bolyo, "dayA ! A zuM thayuM ?" "Aha Aja traNa divasa pachI dayAe patinA moDhe snehabharI vAta sAMbhaLI. A traNa divasanA samaya daramiyAna bhakta lokonA "mA-mA" zabdathI tenuM hRdaya marUbhUmi jevuM zuSka thaI gayuM hatuM. svAmInA mukhamAMthI sarelI A snehanI vANIe jANe tenA prANamAM ekAeka sudhAvRSTi karI dIdhI; dayAe patinI chAtImAM potAnuM mukha chupAvI dIdhuM. umAprasAde patnInA zarIra paranI zAla kADhI nAMkhI tene hRdaya-sarasI cAMpI dIdhI. UMcA zvAsabharyA avAje te vAraMvAra bolavA lAgyo, "dayA ! A zuM thayuM ? A zuM thayuM ?" dayA avAk ! umAprasAda paNa keTalIka kSaNo nIrava rahyo. te pachI bolyo, "dayA ! tane zuM lAge che ? zuM A vAta satya che ? tuM zuM mArI dayA nathI ? tuM devI cho ?' A vakhate dayAe vAta karI; te bolI, "nA, nA, huM tamArI patnI sivAya bIjuM kazuM ja nathI; huM tamArI dayA sivAya bIjuM kazuM ja nathI - huM devI nathI - huM kAlI nathI.' A vAta sAMbhaLI umAprasAde AgrahapUrvaka patnInA mukha para cuMbana karyuM. te bolyo, 'dayA ! to cAlo, ApaNe ahIMthI nAsI jaIe. koI dUranA dezamAM jaIne rahIzuM, jyAM koIne pachI ApaNo saMparka thaI zake nahIM." to cAlo -' dayA bolI, 'paNa kevI rIte jaIzuM?" umAprasAde jaNAvyuM, "e badhuM huM goThavIza, paNa thoDo samaya lAgaze."
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI 21 dayA UMcA avAje bolI UThI, "kyAre ? kyAre? jaladIthI nakkI karo - nahIM to huM vadhAre divaso jIvIza nahIM, mAro prANa tALave AvI gayo che. jo mRtyu paNa nahIM thAya, to huM pAgala thaI jaIza." umAprasAde sAMtvanA detAM kahyuM, "nA dayA ! tuM koI ciMtA, vicAro karIza nahIM. sAta divasa tuM dhIraja rAkha. Aje zanivAra che. AvatA zanivAre rAtre huM pharIthI tArI pAse AvIza. tane sAthe laI gRhatyAga karIza..A sAta divasa tuM AzApUrvaka hRdaya majabUta rAkhI pasAra karI de - lakSmI mArI! suvarNa mAruM !" dayAe kahyuM, "sAruM.' umAprasAde kahyuM, "to have huM jAuM; kadAca koI AvI nA caDhe, ATaluM kahI teNe patnIne gADha AliMgana daI vidAya lIdhI. *** bIjA divase savAre jyAre dayAmayInI pUjA lagabhaga pUrI thavA AvI che tyAre 80 varSanI uMmaranA eka vRddhajana lAkaDIno Teko laIne hAjara thayA. UMDI UtarelI temanI AMkhomAMthI ajasapaNe AMsunI dhArA vahI rahI che. AvatAM ja dayAmayIne joI ekadama namratA dAkhavI ane ghUMTaNiye paDI yogya rIte bolavA lAgyA, "mA, huM dIrgha samayathI tArI pUjA karato Avyo chuM. mA, Aje huM ghaNI moTI vipattimAM AvI paDyo chuM. Aje bhaktanI rakSA karo." dayAmayI vRddha tarapha mUMjhavaNabharI najare joI rahI. purohita bolyA, "zA mATe dAdA ? tamArA para zI muzkelI AvI che ?" vRddha jaNAvyuM, "mAro pautra keTalAka divasothI tAvamAM sapaDAyo che. Aje savAre jANe ke smazAnabhUmi uttara daI gaI che. te nA Ave to amArA vaMzano lopa thaze; amArA pUrvajonAM ghara sudhdhAM ApanAra bIjuM koI raheze nahIM. tethI mA pAse tenI prANabhikSA mAgavA Avyo chuM." kAlIkiMkara caMDIpATha karatA hatA. te vRddhanA duHkhe khUba duHkhita thayA ane dayAmayInA mukha tarapha joI bolyA, "mA re ! vRddhanA pautrane jivADavo paDaze, mA!" pachI vRddhane temaNe kahyuM, 'dAdA ! tamArA pautrane lAvIne mAnA caraNo pAse mUkI do; yamanA bApAne mATe paNa ahIMthI tene laI javAnuM zakya banaze nahIM." A vAta sAMbhaLI vRddha bahu Azvasta thayo. lAkaDIne Teko daI ghara tarapha ekadama UpaDyo. thoDA ja samayamAM vidhavA putravadhUnA khoLAmAM pautra sahita vRddha pAchA AvyA. dayAmayInAM caraNomAM pAtharaNuM pAtharI mRtaprAya zizune mUkavAmAM AvyuM. mAtra vacce-vacce purohita caraNAmRtanA pAtramAMthI AcamanI bharI jarA jarA caraNAmRta zizunA mukhamAM mUkavA lAgyA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ anilA dalAla zizunI mAtA vidhavA yuvatI hatI, dayAmayInI sakhI hatI. tenuM duHkhathI bhareluM, UtareluM moTuM joI dayAmayInuM haiyuM vyathita thaI gayuM. zizu sAme jotAM dayAmayInI AMkho AMsuthI bharAI. manomana devatAne prArthanA karavA lAgI, "he ThAkura, huM devatA houM, kAlI houM, mAnavI houM, je kaMI houM - paNa A bALakane jIvato rAkhajo, he ThAkura !" dayAmayInI AMkhomAM AMsu joI badhAM bolI UThyAM, "jaya mA kAlI, jaya mA dayAmayI, mAnI dayA thaI che-mAnI AMkhamAM AMsu." kAlIkiMkara bamaNA bhaktibhAvathI caMDIpATha karavA lAgyA. jema jema samaya jato gayo tema tema zizunI avasthA uttarottara sArI thatI gaI. saMdhyA pahelAM badhAMe abhiprAya prakaTa karyo ke have zizunA jIvana vize koI AzaMkA nathI, saraLatAthI tene ghare mokalI daI zakAya. dayAmayInA devatvanA AviSkAranI vAta jeTalI jaladI cArebAju vyApI gaI hatI tenAthI vadhAre jaladI - tarata ja, tethI kRpAthI mumUrSa zizunA prANarakSaNanI ghaTanA prasArita thaI gaI. bIje divase savAre ja bIjA eka jaNe AvIne dayAmayInA caraNamAM potAnuM nivedana karyuM. tenI dIkarI Aje traNa divasathI prasava-vedanAthI vyAkuLa, duHkhI che, kadAca chokarI jaze nahIM. kAlIkiMkara bolyA, 'tenA lIdhe ciMtA karavAnuM zuM kAraNa? mAnuM caraNAmRta laI jaI dIkarIne tenuM pAna karAvI do ne. tarata ja ArAma thaI jaze." te mANasa jharatAM AMsuo sahita dayAmayInA caraNAmRtanuM pAtra mAthA para mUkI laI gayo. eka pahora jeTalo samaya pasAra thayA pahelAM to vAta AvavA lAgI : dIkarIe caraNAmRtanuM pAna karyA pachI thoDI vAre ja koI muzkelI vinA rAjaputra jevA suMdara sulakSaNa-saMpanna putrasaMtAnane janma Apyo che. *** Aje zanivAra. Aje umAprasAda patnIne laIne chUpI rIte bhAgI javAno che. teNe badhI vyavasthA karI lIdhI che. dhana paNa ekaThuM karyuM che. murzidAbAda ke rAjamahala ke vardhamAna jevA koI najIkanA jANItA sthaLe te jaze nahIM; jo temAMthI koI sthaLe jAya to pakaDAI javAnI ghaNI saMbhAvanA che. naukA mArge pazcima tarapha jaze. ghaNe dUra jaze; kyAM jaze e vize haju te kazuM nakkI karI zakyo nathI. kadAca bhAgalapura, kadAca muMgera - tyAM nokarI mATe prayatna karaze. javA mATenA kharca jeTalA paisA to enI pAse che. tenI patnInA zarIre je alaMkAro che te vecI deze; temAMthI kaMI nahIM to be varSa baMnenAM khorAka ane vastra jevI prAthamika jarUriyAto to nIkaLI ja jaze ne ? be varSamAM zuM tene koI nokarI maLI jaze nahIM? cokkasa maLaze ja. prayatna karavAthI kazuMya asAdhya hoI zake? A prakAranA aneka vicAromAM umAprasAde divasa to pasAra karyo. samaya jatAM saMdhyA thaI. Aje te dayAmayInI AratI joze. eka divasa paNa teNe AratI joI nathI. jyAre zaMkha-ghaMTanA dhvanithI caMDImaMDapa dhamadhamI UThe, pUjA zarU thAya, tyAre umAprasAda gharamAMthI nIkaLI jaI gAmanI bahAra jato
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ devI rahe. Aje dayAmayInI chellI AratI che, Aje te te joze. joze ane manomana hasaze. AvatI kAlanI savAre purohita ThAkura jyAre badhA samakSa AvIne joze ke devI aMtardhAna thayAM che tyAre temanI kevA prakAranI avasthA haze tenI ja umAprasAda kalpanA karavA lAgI gayo. rAtrino bIjo prahara AvI pahoMcyo, gRhasthIo badhA nidrAdhIna hatA. coranI jema umAprasAde zayA choDI. aMdhakAramAM dhImA pagale pUjAnA oraDA tarapha AgaLa vadhyo. dhIre dhIre bAraNuM ughADI praveza karyo. khUNAmAM e ja rIte ghIno dIvo TamaTama karato javalI rahyo che. dayAmayInA bichAnA pAse jaI umAprasAda tyAM beTho. dayAmayI nidrAmagna che. pahelAM umAprasAde kALajIpUrvaka dayAmayInA mukha para cuMbana karyuM pachI enA zarIrane halAvI tene jagADI. nidrAbhaMgathI dayAmayI dhaDaphaDa karatI pathArImAM beThI thaI gaI. umAprasAde kahyuM, "dayA, ATalI UMgha ? UTho, cAlo." dayA vismayapUrvaka bolI, "kyAM ?' kyAM ? javAnA samaye te pUche che kyAM ? calo, Aja rAte nAvamAM besI ApaNe pazcimamAM cAlyAM jaIe chIe.' dayAe thoDI kSaNo niHzabdapaNe vicAra karyo. umAprasAde kahyuM, "UTho, UTho, mArge paDIe eTale vicAra karaje. meM badhuM barAbara goThavI rAkhyuM che. calo.. calo..." Ama vAta karI umAprasAde patnIno hAtha pakaDyo. dayA ekadama hAtha choDAvI daI bolI, "tame have mane strI rUpe sparza nA karo. huM devI chuM ke huM tamArI patnI chuM, te vize huM have nizcayapUrvaka . kaMI kahI zakatI nathI." vAta sAMbhaLIne umAprasAda hasI paDyo. patnIne dhIrethI pakaDI vahAla karavA jato hato, paNa dayAmayI ekadama ja tenI pAsethI sarakI dUra jaI beThI. bolI, "nA, nA, kadAca, tamAruM a-kalyANa thaze." A vAtathI to umAprasAda para jANe vajano ghA thayo! te bolyo, "dayA, tuM paNa pAgala thaI gaI che?" dayAe javAba Apyo, "to pachI ATalA badhA lokone rogamAMthI ArAma kevI rIte maLyo ? to pachI zuM AkhA dezanA loko pAgala che ?" umAprasAde bahu samajAvI, ghaNI vinavaNIo karI, ghaNuM raDyo, paNa dayAmayInA mukhethI kevaLa eka ja vAta nIkaLe che, "nA, nA, tamAruM akalyANa thaze. kadAcane huM tamArI patnI nathI, kadAca huM devI chuM."
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 anilA dalAla chevaTe umAprasAde kahI dIdhuM, "jo tuM devI hota to AvI paththara hRdayanI nA hota. tAruM mana ATaluM badhuM a-cala, aTala rahyuM ?' dayAmayI A vakhate raDatAM raDatAM bolI, "o re, tame mane samajI zakyA nahIM.' umAprasAda dayAmayInI pathArI choDI daI thoDI vAra khovAyelAnI jema te khaMDamAM asthirabhAve Amatema ghUmavA lAgyo. pachI ekAeka dayAmayInI pAse AvI bolyo, "dayA, mArI sAthe tAruM lagna thayuM hatuM ne ?' dayAe kahyuM, "hA, te thayuM hatuM tethI zuM ?' 'tuM jo devI hoya, tuM jo kAlI hoya to huM mahAdeva; nahIM to mArI sAthe tAruM lagna kevI rIte ?' A vAtano dayA zo javAba Ape ? te cUpa rahI. umAprasAde pharIthI bolavAnuM zarU karyuM, 'tuM jo Adyazakti bhagavatI ho, to mAnavalokamAM konI magadUra che ke tArI sAthe lagna kare ? meM tArI sAthe lagna karyuM che; ATalA divasa huM tArA patinA Asane adhiSThita rahyo chuM, ethI ja samajAI jAya che ke huM paNa manuSya nathI, - huM paNa devatA chuM, huM svayaM mahezvara chuM !" dayAmayI pachI bolI, "jo evuM hoya, to huM tamArI patnI. devI houM ke manuSya houM, paNa huM tamArI patnI!' A vAta sAMbhaLI umAprasAdane jANe hAthamAM svarga AvyuM. patnIne chAtIsarasI cAMpI dIdhI; ane bolyo, "cAlo to, to pachI ApaNe jaIe. ahIM jeTalA divasa rahIzuM teTalA divaso tAro ne mAro viccheda ja raheze !" dayAmayI bolI, "to to cAlo !" *** thoDuMka cAlI gaMgAkinAre pahoMcI nAva para caDhavAnuM. paraMtu thoDe dUra sudhI cAlI dayA ekadama UbhI rahI gaI ane pharIthI bolI UThI, "huM AvIza nahIM." A vakhate eno avAja atyaMta dRDha hato. umAprasAde pharIthI vinavaNIonI, anunayanI dhArAnI saravANI zarU karI. koI paNa rIte jarApaNa pariNAma AvyuM nahIM. dayA bolI, "jo huM devI chuM ane tame mArA pati mahezvara cho, to to ApaNe baMne ahIM ja rahIe, baMne pUjAno svIkAra karIe; jatAM zA mATe rahIe? ATalA badhA lokonA bhaktibhAvane AghAta zA mATe pahoMcADavo ? huM to jatI rahIza nahIM; cAlo, pAchA jaIe.' umAprasAda marmAhata thaI bolyo, "tuM ekalI pAchI jA, huM to AvIza nahIM." ane ema ja thayuM. dayA ekalI devatvarUpamAM pAchI pharI. umAprasAda e ja rAtre aMdhakAramAM bhaLI gayo, bIje divase tenA koI samAcAra ke mAhitI maLyAM nahIM. *** dayAmayInA devatvamAM badhAne zraddhA hatI; nahotI zraddhA eka tenI moTI jeThANI harasuMdarIne - khokAnI mAne. zarUzarUnA be-cAra divaso to A moTI vahu ja dayAmayIne haLavAnuM sthAna thayuM
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 hatuM; zarUAtamAM jyAre svayaM dayAmayI ja vizvAsa karavA icchatI nahotI ke te devI che tyAre te eka divasa moTI vahu pAse jaIne raDI paDI hatI - "dIdI, mane A zuM thayuM ?' moTI vahue jaNAveluM, "bahena, zuM karIza ? ThAkura pAgala thaI gayA che. vRddhAvasthAmAM temane matibhrama thayo che." - umAprasAdanA ghara choDI cAlI gayA pachI be saptAha pasAra thayAM. trIjA saptAhe khokAne tAva Avyo. divase divase chokaro sukAvA lAgyo. vaidya AvyA, paNa kAlIkiMkare temane upacAra karavA dIdho nahIM. temaNe to kahyuM, "amArA gharamAM svayaM mAnuM adhiSThAna che, kevA kevA, keTakeTalA duHsAdhya rogo mAnA caraNAmRtanuM pAna karavAthI sArA thaI gayA; ane amAre ghera mAMdagI Ave to vaidya AvIne upacAra kare?" moTI vahu potAnA pati tArAprasAda AgaLa raDI paDI, "are, chokarAne vaidyane batAvo, nahIM to ApaNo chokaro jIvaze nahIM. pelI rAkSasI-DAkaNa, ApaNA chokarAne jivADI zakaze nahIM. ene zuM sAdhya? enI zI siddhi ?' tArAprasAda atyaMta pitRbhakta. pitAno vizvAsa, mAtAnuM vidhAna - A badhuM te vedonI jema mAnya rAkhe. temaNe patnIne jaNAvyuM, "khabaradAra, evI vAta kara nahIM, chokarAnuM a-kalyANa thaze. mA je karaze, te ja thaze." che paraMtu moTI vahunI rojerojanI phariyAdo - vinavaNIo ane rudana vagerene kAraNe eka divasa gharanA mAlike namIne dayAne pUchayuM, "mA, khokAne je roga thayo che te mATe vaidyane batAvavAnI AvazyakatA che ke ?" dayAmayIe ekadama kahyuM, "nA, huM ja ene sAro karI daIza." kAlIkiMkara nizcita thayA, tAraprasAda paNa nizcita thayA. khokAnI mAe eka divasa eka vizvAsu dAsIne kavirAjanI pAse mokalI; roganuM je kaMI : ' vivaraNa karavAnuM hatuM te badhuM te bolI gaI. auSadha joIe che. kavirAja mahAzaya A prastAva sAMbhaLIne dAMtathI jIbha kacaDI bolyA, "mA ThAkuranane jaIne kaheje ke jyAre svayaM zakti ja kahe che ke te khokAne Arogya pradAna karI zakaze, tyAre huM auSadhanI vyavasthA karI aparAdhI thaIza nahIM." jene jene maLavAnuM thAya tene khokAnI mA raDIraDIne kahetI, "o re, kazuMka auSadha batAvo; mAro chokaro Avaze nahIM." badhAM ja kahetAM, "o mA, A vAta bolatI nahIM, tAre zI ciMtA ? tArA ghare to svayaM Adyazakti virAje che." khokAno roga to samaya jatAM vadhI gayo. dayA bolI, "khokAne lAvI mArA khoLAmAM besADo." khokAne khoLAmAM laI dayA Akho divasa besI rahI. paraMtu rAtre khokAno roga-darada vadhI gayAM. dayAmayIe ekAMta manathI ane ekAMta prANathI kemakema karIne khokAne AzIrvAda dIdhA, khokAnA zarIre hAtha pheravyo, paNa kazuMya karatAM khokA jIvyo nahIM. jyAre khokAnA mRtyunI vAta prasArita thaI tyAre tArAprasAda adhIrA thaI doDatA AvyA, dayAmayIne bolavA lAgyA, "rAkSasI, khokAne laI lIdho ? kazuM karIne mAyAjALano tyAga karI zakI nahIM?" khokAnI mA pahelAM to zokamAM atyaMta vivaLa banI gaI; jyAre thoDIghaNI svastha thaI tyAre
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 anilA dalAla dayAmayIne tenA moMe je AvyuM te badhI gALo devA lAgI. bolI, "e devI kyAMthI ? e to DAkaNa. devI kyAreya chokarAne khAI jAya ?" kAlIkiMkara chalachala nayane dayA tarapha joIne bolyA, "mA, khokAne pAcho lAvI de. haju to dehano nAza thayo nathI. pAcho lAvI de, mA, pAcho lAvI de." dayAmayI jharajhara AMsuo sAravA lAgI. manomana yamarAjane saMbodhIne AjJA karI : "hamaNAM ja khokAno AtmA khokAnA zarIramAM pAcho lAvI devo paDe." tethI jyAre kaMI thayuM nahIM tyAre teNe vinaMtI karI; AdyazaktinI vinaMtIthI paNa yamarAja khokAno prANa pAcho lAvyA nahIM. te vakhate potAnA devatvamAM dayAne azraddhA UpajI. Aje tenI pUjA vagere baMdha rahyAM hoI Akho divasa koI tenI pAse AvyuM nahIM. ekAkinI beThI beThI dayAe Akho divasa vicAro karyA. saMdhyA thaI. AratIno samaya thayo. jematema karIne AratI thaI. *** bIje divase kAlIkiMkare UThIne pUjAnA oraDAmAM jaIne joyuM sarvanAza ! paherelAM vastrane doraDA jevuM vALIne, lAkaDAnI vaLI para laTakAvI devIe AtmahatyA karI che !
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNDiTiMga savAranA daseka vAgyAno taDako Ama to zaheramAM cAre tarapha ukaLATa phelAvato hato, paNa jagadIzabhAInA "lIlAchama' nAmanA baMgalAmAM, tenA khAsuM vana kahI zakAya tevAM vRkSo ane choDavAothI khIcokhIca bharelA bAgamAM teno prakopa ocho varatAto hato. sthAnika nagarapAlikAnA pramukha aMtubhAI atyAre jagadIzabhAI sAthe bAgamAM cAlatA hatA. bhAre zarIrane kAraNe temane thoDo zrama paNa paDato hato ane pasInAthI rebajheba thaI gayA hatA. jagadIzabhAI svasthatAthI cAlatA hatA. eka hAthe temaNe temanA putra bAbuno hAtha pakaDyo hato ne bIje hAthe ghaTAdAra vRkSo batAvatA jatA hatA. kahetA hatA, aMtubhAI, vRkSo to pRthvInuM jIvanatattva che. are ApaNA prAcIna sAhityamAM juo ! bhAgavata to prakRtinAM keTalAM ramaNIya varNano kare che. ApaNAM saMskRta subhASitomAM vRkSonI mahAnatA kevI adbhuta varNavI che!" Ama kahI temaNe saMskRta zloka zarU karyo, "dhatte bhare kusumapatra-kulAvalInAM dharmavyathA..' pachI aMtubhAIne saMskRta zloka samajAze nahIM - bhASA karatAM AMkaDAnA mANasa vadhu hovAnI khabara hovAthI - temaNe sAdI gujarAtImAM samajAvyuM, "je vRkSa phUla, pAna, phaLa vagereno bhAra dhAraNa kare che, je garamI-ThaMDI sahana karI bIjAnI para chAyA pAthare che tevA gurave tarave - guru samAna taruone mArA namaskAra ho !" huM ! hA hoM !' kahetAM aMtubhAI vaDanA vRkSa pharatA bAMdhelA oTalA para besI paDyA. jagadIzabhAIe bAbune paNa oTalA para besADyo ne pote pAse beThA. ilA araba mahetA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ilA araba mahotA vRkSa nIce ThaMDaka hatI. upara vaDanI vaDavAIo laTakatI hatI. thoDe dUra khullI jagyAmAM eka pahoLA mukhavALuM mATInuM moTuM vAsaNa pANIthI bhareluM taDakAmAM camakatuM hatuM. be-traNa kALA ne lIlA raMganAM pakSIo pANI pI UDI gayAM. aMtubhAIe moM parathI pasIno lUkyo. pachI UbhA thaI cAre bAju joyuM. A jamIna ane jaMgalano kyAsa kADhatA hoya tema. pachI pUchavAno savAla pUchI kADhyo, "tamane jagadIzabhAI, A gAma bahAra ATalI jamIna levAnuM ane AvAM jhADa ropavAnuM sUjhayuM kaI rIte?' "to aMtubhAI, gAmaDAmAM moTo thayo. khetara, pAdara, pAdaranAM jhADavAM to amArA dostAro, pachI ema ja. pachI riTAyara thavAne thoDAM varSa bAkI hatAM paNa volanTarI riTAyaramenTa laIne ahIM ja Ama vasI gayo. khetI thAya ne bAbu paNa sacavAI jAya.' A ja vakhate bAbue jhADa para caDavAnI jIda karavA mAMDI. jagadIzabhAIe tene dhIrajathI samajAvyo. bAbu hato vIseka varSano tagaDo yuvAna paNa samajazakti be-traNa varSanI uMmaranA bALaka jeTalI hatI. bAbune jotAM aMtubhAInA manamAM thaI AvyuM, "ara22, AvAne to janmatAM ja...'. bAbune samajAvatAM jagadIzabhAIe nIce paDelAM pIpaLAnAM pAna vaNIne ApyAM. UDatI cakalIo batAvI. aMtubhAInA praznathI atIta thoDo AMkha AgaLa jhabakI gayo hato. hArdika pachI lagabhaga bAra varSe bAbu janmyo hato. "jo hArdikanA janma vakhate ApaNI pAse khAsa kaMI na hatuM. A vakhate to tamAre mane kAMIka apAvI ja devuM paDaze hoM !" pratimAe lADathI kaheluM. poteya tAnamAM AvIne kahI dIdheluM, "are, tuM mAge te ! muThThI bharIne mahoro daIza, basa !" pachI to bAbuno janma, mahoro levAne badale gujarAta, muMbaInA DaoNkTarone maLavA ne bAbunI davA karavA pAchaLa paisA kharcAyA. pachI jagadIze hakIkatano svIkAra karyo. pachInAM varSomAM lokonI AMkhothI dUra, temanI herAna karanArI pUchaparachathI AghA teoe ahIM jamIna kharIdI, nAnuM ghara karyuM ne bAbune sAcavavA lAgyA. bAbu sAthe sAthe temaNe vRkSonI paNa gADha dostI karI ne saMskRta subhASitomAMthI prakRti, nadI, parvata, vRkSa vagerenI prazaMsA karatA zloko manamAM gaNagaNatA rahetA, savAra-sAMja ahIM pharatA. thoDI vAre UThyA. bAganuM cakkara pUruM karI teo pAchA pharyA. "cAlo ghare, cA pIvA'. jagadIzabhAIe Agraha karyo. "nA, moDuM thayuM. A to zuM ke tamArA bAganI, tamArAM A jhADavAonI bahu vAto sAMbhaLI hatI eTale pAlikAe mane maLavA AvavAnuM kahyuM." aMtubhAIe khulAso karyo. jarUra Avo ne ! bIjA sabhyone paNa jovuM hoya to, jarUra Ave."
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNDiTiMga jatI vakhate aMtubhAIe jagadIzanA hAthamAM eka kavara ApyuM ne kahyuM, "jagadIzabhAI, ApaNI nagarapAlikAnA pramukhe tamane A kAgaLa mokalyo che. nA na pADatA. Ama to A vAtano bahu arajanTa nikAla lAvavAno che. toya mahino nIkaLI gyo tamane kAgaLa lakhavAmAM. lyo, have tame jhaTa karajo.' paNa zeno kAgaLa ? mAruM vaLI zuM kAma paDyuM ?" e to badhuM lakhyuM che A patramAM. nirAMte vAMcI lejo. cAlo tyAre, rajA lauM.' aMtubhAI temanI gADImAM ravAnA thayA. jagadIzabhAI potAnA nAnA baMgalA tarapha gayA. baMgalAnA paoNrcamAM ja khATa bAMdhI hatI. tyAM besI temaNe kavara kholyuM. patra vAMcyo. vAMcIne hasI paDyA. tyAM pratimA aMdarathI AvI. jagadIzanI bAjumAM besI teNe jarA hIMcakAne jhulAvyo. bAbu kyAM ?' jagadIze pUchayuM. 'TI.vI. jue che aMdara. bhANajIbhAI paNa che." rasoDuM baMdha che ne ?" hA, hA." pratimAe kahyuM, 'te divase dama dIdho; pachI have tyAM nathI jato.' chaeka mahinA pahelAM bAbue lAiTara laI gesano sTava peTAvavAno yatna karyo hato. pachI lAiTaramAM to spArka na thayo ne teNe sTavanA badhA noba khullA mUkI dIdhA. AkhA gharamAM vAsa phelAI gaI. spArka thayo hota to zuM thAta enA vicAramAtrathI teo kamakamI UThyA hatA. jagadIzanuM dhyAna pharI hAthamAMnA patra para gayuM. pratimAnA hAthamAM patra Apyo ne kahyuM, 'le vAMca.' ' sarakArI jevA dekhAtA parabIDiyAne sAzaMka nihALI pratimAe moM bagADyuM. 'haze pAchuM kaMI TaeNksanuM lapharuM'. are, zuM tuMya pratimA ! jema koI koI sarakArI oNphisara sArA hoya tema A kAgaLa paNa sAro che. vAMca to kharI." pratimAe kAgaLa vAMcyo. bIjI vAra vAMcyo. pachI jagadIza tarapha joI rahI. bolI, le A vaLI navuM ? A zuM vaLI ? mane to kaMI samajAyuM nahIM. navI jAtano TaeNksa che ?' jagadIza hasI paDyo, 'TaeNksa nathI paNa A che to TaeNksanA zabdo. A "DiTiMga' che." eTale ?' jagadIza kaMI barAbara samajAve te pahelAM teno mobAila raNakI UThyo. phona temanA moTA putra hArdikano hato. hArdika beMgAlurumAM koI AITI kaMpanImAM UMcA pagAre kAma karato hato. "hallo pappA" kahetAM teNe badhAnA khuzakhabara pUchaLyA.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ilA araba mahotA hallo, hA bhAI, hA, majAmAM. are, A unALe ahIM AvavAnuM rAkho. A vakhate varasAda sAro thayo che te badhe lIluMchama che. le, tArI mammIne phona ApuM." kahI jagadIze pratimAnA hAthamAM phona mUkyo. pratimAe hArdikanI patnI sukhA, bALako nIraja ne namananA khabara pUchaLyA. pachI kaMI yAda AvatAM hasatAM hasatAM kahyuM, le, hArdika, tArA pappAne ApaNI nagarapAlikAe vRkSa oNDiTiMga kamiTImAM lIdhA che. sarakAra paNa zuM jAtajAtanuM navuM zodhI lAve che !' "mammI, A to bahu sAruM kahevAya. pappAne phona Apa." hArdike utsAhathI kahyuM. pratimAe phona jagadIzanA hAthamAM Apyo. "hallo pappA, A to bahu sArI vAta che. jojo nA na pADatA.' "are paNa A badhI paLojaNamAM...' paLojaNa zuM? majA paDaze. hArdike samajAvyA. tyAra bAda suSamA, nIraja, namana badhAMe hAya hallo kahyuM ne phona baMdha thayo. pratimAe patra laI pharI vAMcyo ne pUchyuM, "paNa A vRkSanuM oNDiTiMga eTale zuM ?" jo, huM tane samajAvuM ? oNDiTiMga eTale paisAno barAbara hisAba-kitAba tapAsavAno. paisAnI Avaka-jAvaka meLavavAnI. te barAbara vaparAyA che ke kyAMya khoTA kharcA thayA che teno tALo. meLavavAno." paNa emAM jhADa kyAMthI AvyAM ?" jarA samaja. A to pachI zabdaprayoga paisA sivAya bIjI paNa bAbatomAM jyAM tALo meLavavAno hoya, kharA-khoTAno hisAba meLavavAno hoya tyAM vaparAya." to A kamiTImAM tame zuM karazo ?" jo eka zaheramAM seMkaDo-hajAro vRkSo hoya. dara varSe comAsAmAM tophAna thAya. vAvAjhoDAM thAya to A vRkSomAM je khUba jUnAM hoya, saDI gayAM hoya te tUTI paDe. DALIonA bhArathI paNa tUTI paDe tevAM hoya. to amArI kamiTIe te badhAMnI tapAsa karavAnI. temane kApI kADhavAnAM. navAM ropavAnAM. A badhA mATe A varSe ApaNI nagarapAlikAe oNDiTiMga rAkhyuM che.' "rahevA do have. nagarapAlikAvALA esI rUmamAM besI tamArA jevA pAMhe haDiyuM kaDhAvaze." pratimAbahene vAtano vIMTo vALyo. are, ekalo nathI. pAMca jaNAnI kamiTI che." jagadIze pratimAne samajAvI. zarUAta vakhate bhale jarA paLojaNano kaMTALo Avyo hoya paNa pachI temane potAne A vAtanI agatya samajAI. vaLI hArdike paNa A vAtamAM rasa lIdho tethI temaNe "chAyAmanyasya kuvanti tiSThanti svayamAtape phalAni api parArthAya vRkSAH satparuSA iva' e zloka pratimAne gAI batAvyo.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNDiTiMga pratimAo chatAM DokuM halAvI nArAjagI vyakta karI tyAre zlokano artha paNa kahyo ke pote taDako khamI je anyone chAyA Ape, jenAM phaLo bIjAne ApavA mATe hoya te vRkSo khare satparuSo jevAM kaMI evA sapuruSa nathI thavuM. A uMmare have AvI doDamadoDa zuM karavA karo cho ? basa, ApaNuM lIluMchama jaMgala saMbhALo to bahu che.' paNa jagadIza na mAnyo. 'pratimA, A to ApaNA zaheranAM vRkSo che. are e to ApaNAM svajano kahevAya. vRkSo che to varasAda che. varasAdanuM pANI taruomAM aTavAya ne nIce jamInamAM Utare. jamIna rasALa bane." huM kyAM enI nA pADuM chuM ?" paNa to ApaNe emanI saMbhALa nahIM rAkhavAnI? eya mANasanI jema mAMdAM-sAjA thAya. jIvAto vaLage. mULamAM saDo lAge. tenAM davAdArU karavAM paDe. are jo to kharI ! AkhuM zahera lIluMchama karI nAkhazuM." tyAM bAbu Avyo dhamapachADA karato. pAchaLa bhANajIbhAI AvyA. bena, cAra roTalI ne dALazAka ApyAM paNa e to vadhAre mAge che. goLa mAge che. lAla zarabata 'to be glAsa pI gayo." pratimAe nisAso nAkhyo. UThI. bAbuno hAtha pakaDI bahAra laI gaI. kAgaDA-kabUtara batAvI tene bIje pATe caDAvavA. DAyeTiziyananA oNrDarathI vadhAre kAMI tene ApavAnuM na hatuM. oNlareDI tenuM vajana paMcotera kilo para pahoMcyuM hatuM. vRkSa oNDiTiMga samitinI pahelI beThaka maLI. pAMca sabhyomAM eka to aMtubhAI pote hatA. bIjA hAIskUlanA riTAyarDa prinsipAla hatA. trIjA te lIlama nadI pAse "lIlama' nAmano risaoNrTa calAvatA naMdalAlabhAI ane cothA hatAM sunaMdAbahena. ghaNo samaya ekabIjAnI khabara pUchavAmAM ane cApANImAM vItI gayo. hAlo, jarA AMTo to mArI AvIe. kaMIka kAmanI khabara paDe." aMtubhAIe kahyuM. zaheranA mukhya rastA para teo aMtubhAInI inovAmAM pharyA. tyAM ghaNAM purANAM vRkSo hatAM. "A to bahu jUnAM che. A pIpaLo ne lImaDo ne A bIjAM je hoya te ! huM nizALe jAto taMye ahIMthI jAto.' naMdalAlabhAIe kahyuM, gADI pArka karI teo rastA para pharatAM hatAM. "oho ! eTalAM jUnAM !" aMtubhAI AzcaryathI bolyA, "eTale ke trIsa-pAMtrIsa varSa jUno che." aMtubhAI, vRkSonI Ayu to kyAreka sadIonI hoya che ne brAjhilanAM jaMgalomAM to hajAro varSa jUnAM vRkSo che ema kahevAya che." jagadIzabhAIe mAhitI ApI paNa aMtubhAI temanA sAMbhaLavAnA neTavarkathI bahAra nIkaLI gayA hatA. AgaLa jaIne teo koI joDe vAta karavA UbhA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ilA araba mahotA rahyA. vAta lAMbI cAlI. sunaMdAbahena jagadIzabhAI joDe cAlatAM hatAM. rastAnI beu bAju UgelAM taruvaronI ghaTA jotAM AnaMdAzcaryathI bolyAM, kevuM raLiyAmaNuM gokuLa jevuM lAge che ! thoDI kALajI levAnI jarUra che." jagadIzabhAI eka purANA vRkSanA thaDa para hAtha pheravatAM bolyA. tyAM vRkSa parathI kAgaDAono kolAhala saMbhaLAyo. "cAlo bena, khasI jaIe. upara kAgaDAonA mALA che. teo Dare che ke ApaNe kyAMka temanA mALAmAMnAM IMDAMone nukasAna karazuM." teo AghA khasI gayAM. sunaMdAbahena to navAI pAmI upara jovA lAgyAM. "mALo ? kAgaDAno ? jhADa para ?' jagadIzabhAI zuM kahe ? zaherIkaraNa eTaluM to jhaDapathI thatuM jAya che ke loko jhADa para pakSIno mALo hoya teya bhUlI gayA che. tyAM vaLI nAnAmAM nAnAM paMkhIothI mAMDI moTA bagalA jevaDAM pakSIo potapotAnA mALA bAMdhavA ne baccAMne ucheravA kevI kevI kALajIbharI karAmato kare che te jANavAmAM kone have rasa hoya ? bIjI vAranI zaheranI sapharanI zarUAta thaI tyAM aMtubhAIe kahyuM, A hoTalanA mAlika khImajIbhAIne kAMka kahevuM lAge che.' teo e ja jagyAe UbhA hatA jyAM gaI kAle je purANAM vRkSo jotAM hatAM. aMtubhAIe jemanI joDe lAMbI vAtacIta karI hatI te khImajIbhAI ja hatA. teo phUTapAtha para UbhA rahyA. khImajIbhAIe najIka AvI samitinuM abhivAdana karatAM namaste' karyA. kema cho khImajIbhAI ?" aMtubhAIe pUchyuM. "basa, basa, ApanI kRpA che." juo, A amArI oNDiTiMga kamiTInA badhA sabhyo che. ApaNA ja che. tamAre je kahevuM hoya te kaho, bedhaDaka." khImajIbhAInI "dhI nyU maoNDarna TI eNnDa kaoNlliMksa hoTela e phUTapAtha para ja hatI. khImajIbhAIe gaLagaLA avAje phariyAda karI, "evuM che ne aMtubhAI ke A badAmanA jhADanAM pAMdaDAM ahIM phUTapAtha para paDe che. vaLI DALIo para paMkhIo bese enI aghAra paDe." jagadIzabhAI gUMcavAyA. "paNa khImajIbhAI, e badhuM tamArI hoTelamAM kyAM aMdara paDe che ? bahAra phUTapAtha para paDe che. tamAro sTApha jarA vALIjhUDI nAkhe.' "nA, jagadIzabhAI, tame samajyA nahIM. vAta ema che ke amArI hoTela have yuropiyana sTAilanI karavI che. oluM phorenamAM kema badhA phUTapAtha para cA-kaoNphI pItA hoya tema."
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ DiTiMga phUTapAtha to nagarapAlikAnI che ane rAhadArIo mATe che. tamArI hoTela tyAM khurazI Tebala na mUkI zake." prinsipAla paTelasAhebe kAyado samajAvyo. hA hA ema karo khImajIbhAI, tamArI phariyAdanI eka lekhita nakala ApI dejo. juo, tamArI phariyAda vize vicArazuM." "jarUra karajo hoM. A jhADavAM Ame ya saDI gayAM che." kahetAM khImajIbhAIe izAro karyo. samitinA sabhyone kolDaDrinkasa apAyAM. te ja divase kAma jhaDapathI karavA teoe gADI maMdira tarapha levarAvI. maMdira "prAcIna" hatuM. eTale ke vIseka varSa jUnuM. tenA parisaramAM vaDa, pIpaLo, lImaDA, kareNa, caMpo Adi havAmAM thoDAM thoDAM laherAtAM hatAM. gADImAMthI nIce UtarI mahAdeva, viSNu, gaNeza Adine page lAgI teo parisaramAM pharavA lAgyA. vAtAvaraNa zAMta hatuM. thoDuM hUMphALuM hatuM. vRkSonI ghaTAmAMthI taDako caLAIne nIce phelAto hato. pIpaLA ne vaDa pharatA oTalAo bAMdhyA hatA - ghaDIbhara besavAnuM mana thAya tevA. samiti sabhyo tyAM beThA ja. tyAM hAthamAM paMcAmRta laI pUjArI padhAryA. sahue paMcAmRtanuM Acamana karyuM. pachI pUjArIe : aMtubhAInA hAthamAM kAgaLa Apyo. "sAheba, huM to pUjArI chuM. maMdiranA TrasTI sAheboe Apane A arajI ApavAnuM kahyuM che. pachI Apa sahune rUbarU maLavA Avaze." aMtubhAIe tyAM ja patra vAMcyo. vAMcIne bolyA, "are vAha ! A to bahu sarasa.' "zuM kahe che TrasTIo ?" paTele pUchyuM. 'teo A maMdiramAM eka divya sAdhanAno Azrama bAMdhavA mAge che. tyAM pravacana mATe eka satsaMga khaMDa paNa haze. sAdhakone rahevA mATenI nAnI nAnI oraDIo paNa haze." "A to ghaNo moTo praoNjekTa thayo." jagadIzabhAIe AjubAju jotAM kahyuM, "eTalI jagyA kyAM che?' - "joIzuM, joIzuM." kahI aMtubhAIe arajI khImajIbhAInI arajI sAthe mUkI dIdhI. chelle divase inovA zaheranA chevADAnA vistAramAM pravezI. be dasakA pahelAM ahIMyAM girijanamaMDaLa AMbeDakara AvAsa yojanA thaI hatI. te anusAra gharo baMdhAyAM hatAM ne Thera Thera vRkSo ropAyAM hatAM. ararara ! joyuM, vRkSonAM pAMdaDAM to sAva dhULavALAM thaI gayAM che. A DALIo..badhuM saDI gayuM che. A AkhI AvAsa yojanAno nagarapAlikAe vahIvaTa karavo joIe. zuM kaho cho jagadIzabhAI?" "are, paNa A vRkSo ?"
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ilA araba mahotA 'paNa vRkSo to rAkhIzuM ne. ahIMthI kapAvIne bIje ropAvI daIzuM. emane zo pharaka paDe che ?' 'ahIMnA rahevAsIone pUchavAnI jarU2 che ? mAlikI konI ?' paTelasAhebe kAnUnI muddo uThAvyo. paNa aMtubhAIe sahune 'cAlo cAlo nagarapAlikAnI oNphisa para. tyAM vicArIzuM.' kahI inovAmAM dhakelyA. DiTiMga pUruM thayuM. have thoDA divasomAM cokkasa nirNayo levA paDaze. hIMcakA para jhUlatA jagadIzabhAInI AMkha AgaLa dazyo jhabakatAM ne alopa thatAM. najara sAme dekhAtAM pelAM badAmanAM vRkSo. moTAM moTAM pAMdaDAMvALAM, girijana AvAsa yojanAmAM rahelAM AMbAnAM vRkSo, pIpaLo, vaDa ane kareNa (prabhu ja sahAya karaze)nI kyAMka khUba vistarelI ghaTA to kyAMka jhUkI gayelI DALIo - sahune teo AzvAsana ApI AvyA hatA ke tame sahu UMDA Utaro, upara vadho, vistaro. tamArAmAM kaMI saDo haze to ame davA karIzuM. pharI tamane lIlAMchama karIzuM. hIMcako halato rahyo. Aje teo bAbune laIne bAgamAM nahotA gayA. hArdika beMgAluruthI AvavAno hato. tyAM pratimA ciMtita cahere rasoDAmAMthI bahAra AvI. 'hArdika kema na Avyo haju ? phlAiTane laeNnDa thayAne be kalAka thaI gayA.' 'Avato haze. Ama paNa erapaoNrTathI ahIM AvatAM kalAka - doDha kalAka thaI jAya. ciMtA na kara.' jagadIzabhAIe kahyuM ne vATakImAMthI eka mamaro laI khAtAM bAbune pAse besADyo. thoDIvAre baMgalA AgaLa TaeNksI AvIne UbhI rahI. paisA cUkavI hArdika aMdara Avyo. TraoNlIbaeNga kheMcI eka bAju para mUkI. bAbu ekadama UThyo ne TraoNlI-baeNga laI kheMcavA mAMDyo. jorathI dhakko mArI doDavA lAgyo. 'bAbu, nahIM.' pratimAe moTethI kahyuM. bAbu aTakI gayo. jagadIzabhAI pAse besI gayo ne pachI hArdika sAme vATakI dharI. 'are, gaye vakhate tuM gayo pachI bAbu to tane ja zodhyA kare. dareka oraDAmAM jAya ne vIle moMe pAcho Ave.' pratimAe kahyuM. 'huM.' bAbu aMdara TI.vI. jovA gayo ane hArdika jagadIzabhAI pAse beTho. pratimA cA laI AvI. hArdikane cA ApI sAme khurazI para beThI. hArdike cA pI jhaDapathI lAgaluM ja pUchyuM, 'kema cAle che DiTiMganuM ?' 'le, tane kyAMthI khabara ? are hA ! kAgaLa Avyo te to tArI mammIe phonamAM kaheluM.' 'mane to pahelethI khabara hatI. aMtubhAIe ja pahelAM mane phona karelo.'
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ DiTiMga 35 jagadIza hasI paDyo, "aMtubhAI paNa ! A ApaNuM zahera ne nagarapAlikA sudharI gayAM che. bAkI Aja kAla paryAvaraNanI ciMtA kone che ?' "zuM nakkI thayuM ?" haju kaMI nakkI thayuM nathI. paNa joje ne ApaNuM zahera to huM lIluMchama rAkhIza." jagadIza hoMzathI kahyuM. teno avAja lIlAM pAMdaDAM jevo snigdha ane jIvanarasathI bharyo bharyo hato. paNa hArdikano avAja kaThora ane zuSka hato. "zuM tame paNa pappA ! AjakAla A paryAvaraNane nAme pablika khoTI dhamAla kare che." "are paNa !" bhaviSyano vicAra karo. A dezane pragati karavI hoya to udyogo joIze, kArakhAnAM ne risorTo mATe jamIna joIze. jhADanAM ThUMThAM pakaDI besI nahIM rahevAya." jagadIza hArdika sAme mUDha banI tAkI rahyo. "A zuM bole che tuM ?" juo pappA, thoDI vAto bhASaNamAM ThIka lAge. bAkI ahIM AvyA pahelAM huM aMtubhAIne maLIne ja Avyo. juo naMdalAlabhAIne lIlama risorTano vistAra karavo che eTale A badhA girijanamaMDaLanA AvAso khaseDI bIje bAMdhI daIzuM.' hArdika pAse pragatinI lUprinTa hatI. e to julama thayo mANaso ane vRkSo para. evuM na thAya.' - "thaze, ne maMdiranI jagyAmAM to Azrama thAya eTale phorenathI paNa ahIM sAdhako Ave. ApaNA - gAmane ja kamANI che.' naphA karatAM nukasAna jhAjhuM che." "have e vicAra na karatA. hamaNAM oNDiTiMga kamiTInI miTiMgamAM TharAva pAsa thaI paNa gayo che. jhADa badhAM dUra thaze. banaze to bIje ropIzuM." TharAva pAsa thaI gayo ? mArI sahI vinA ?' "sahI to huM karIne Avyo pappA, tamArA nAmanI. meM aMtubhAIne kahyuM ke huM pappAne samajAvI laIza.' hArdika ! A zuM ? are paNa." pappA, beso plIjha. juo, huM khAsa tamane samajAvavA Avyo chuM." zuM samajAvavA ?' * "juo, ApaNA A baMgalA ne bAganI jamInanA khUba sArA bhAva Ave che. aMtubhAIne rasa che. meM hA pADI dIdhI che."
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ilA araba mahotA "A lIluMchama vecI nAkhavuM che ? lIluMchama ?" bhAva paNa lIlAchama Ave che. huM beMgAlurumAM moTuM ghara laIza. tame ne mammI tyAM AvI jAva rahevA.' hArdika, ema na thAya. ame ahIM ja ThIka chIe. ahIM bAbu sacavAI jAya che." 'te ja huM kahevAno hato pappA. tyAM beMgAlurumAM meM saMsthA zodhI kADhI che. bAbune rAkhaze. aThavADiye-paMdara divase maLI Avajo.' "nA nA." kahetAM jagadIzabhAI phasaDAI paDyA. "jhADa to jhADa amane mULasotAM ukheDavAM che tAre ?' pratimA UThI. jagadIzane Teko ApI besADyA. 'hArdika, tArA pappAno to vicAra kara." "jo mammI, A badhuM AjanA jamAnAnuM oNDiTiMga che. jyAM napho maLe tyAM kriyeTiva akAunTsa karavAnAM, ne bAbune pakaDI rAkhI zuM karazo ? leTa hima go." pratimAe hArdika tarapha joyuM ne kahyuM, "hArdika, bAbu jhADa nathI, mANasa che. A gharamAM mANasanuM oNDiTiMga nahIM thAya." jagadIza pratimAne sAMbhaLI rahyo. pote bhale pratimAne mahoro na ApI zakyo paNa pratimAnA A zabdo sonAmahoro jevA ja hatA !
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlI pAMkhonuM pataMgiyuM nIlAe cAinIjha suMdara phlAvara-bAulamAM phUlo goThavyAM. ikebAnA "phlAvara erenjamenTa-hArmanI oNpha lAipha' pustakamAM chellI najara karatAM karatAM e thoDI pAchaLa khasI gaI. Ama to pustakamAM evAM evAM phUlonAM nAma hatAM te phUlagalImAM tene maLyAM nahotAM, e nAma paNa e lokoe sAMbhaLyAM nahotAM. ThIka che. jApAnIjha phUlagoThavaNI ane enI pAchaLanI udAtta bhAvanA to pote dAkhavI zake ne ! je maLyAM te phUlothI pustakamAM joI joIne eNe goThavaNI karI. e mATe, pahoLA moDhAno, gherA bhUrA ane vAsaMtI pILA raMgano cAinIjha bAula kharIdI lAvI hatI. lAMbI dAMDInAM phUlo vacce goThavyAM je AkAzAbhimukha lAge ane dhyAnAkarSaka paNa. ane nIce tenI AsapAsa ekadama jhINAM jhINAM phUla, lIlAM komaLa pAMdaDAM sAthe thoDI sukkI nAnI DALakhIo. nIlAe dUrathI joyuM, suMdara dazya lAgatuM hatuM. DraoNiMga rUmamAM aneka sanmAnapatro ane pAritoSikonI vacce paNa potAnuM AgavuM vajUda dharAvato TacUkaDo bagIco. jANe dharatImAMthI UDelo raMgono kuvAro ! pustakamAM goThavaNInI tasavIra nIce enuM rahasya samajAvatuM. lakhANa paNa hatuM : UMcI dAMDInAM phUlo eTale manuSyanI Urdhvagati, Izvarane prArthanA karavA UThelA hAtha ane evuM badhuM. abhuta ! kusumaraja' jotAM ja bolI UThaze. paritoSane gUDha artha ane pratIkAtmaka prakAranI hara cIja gamatI. emanAM lekhanamAM paNa ramatiyALapaNAnI mudrA UThatI, sAthe gahana ciMtananI chAyA paNa. pachI varSA aDAlajA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSA aDAlajA e TUMkI vArtA hoya ke je mATe e prathama paMktinA sarjaka gaNAtAM te navalakathA hoya, pravAsanibaMdha ke ciMtanalekho, lekhinImAM svAmI. zarUAtanI thoDI navalikAo sAbhAra parata AvelI tyAre emaNe kaheluM ke joje nIlu ! thoDAM ja varSomAM huM gujarAtI sAhityamAM mAruM nAma gAjatuM karIza pachI anuvAdo thakI bIjI bhASAomAM phUlanI sugaMdhanI jema jyAM jaIza tyAM maheMkI UThIza, eTale ja to upanAma rAkhyuM hatuM kusuma, paNa emAM pauruSatA kyAM? eTale "kusumaraja' nAmathI lakhavAnuM zarU karyuM. satata vAMcana, abhyAsa ane lekhana. pharI pharI lekhana, maThAravAnuM, maroDadAra akSare lakhavAnA vyAyAmano eka yajJa ja karyo. nilAe cotarapha najara pheravI. badhuM ja barAbara yogya rIte goThavAyeluM potapotAnI jagyAe. paritoSane gharamAM vastuo veraNacheraNa hoya te bilakula na gamatuM. atyaMta saMvedanazIla svabhAva. sauMdaryAnurAgI. gurumaMtra hato e paritoSano. Aje lagnanA pacIsame varSeya badhuM vyavasthita hatuM. Aje to savArathI nIlA lAgI paDelI. savAranAM akhabAro ghaDI karIne TipoInI nIce, lAibrerIno kabATa haoNlamAM ja hato. pustako ADAMavaLAM thaI gayAM hatAM. aThavADiyAthI paritoSa, emanA sanmAnasamAraMbhanuM pravacana taiyAra karI rahyA hatA. kabATamAMthI pustako le ane khosI de. aDadhI rAta sudhI e kasarata cAlatI. moDI savAre cAno ghUMTa bharatAM pahelI najara kabATa tarapha. spaSTa rIte nArAja thaI jAya, nIlu ! A zuM ? koI jue to kaheze, AvI arAjaktA? eNe kaheluM, tamAruM pravacana taiyAra thaI jAya pachI goThavIza. arAjakatAmAMthI sauMdarya pragaTAvatI tamArI sarjakatA kaMI kama che ane eNe Aje pUrA traNa kalAke kabATa goThavyo hato. vivecananAM, kavitAnAM ema pustako chuTTAM pADatAM ja kalAka pachI tenI yogya jagyAe goThavaNI. zarUAtamAM to bhADAnA eka beDarUmamAM jagyAnI khUba saMkaDAza paDatI. pahelAM malhAra pachI svAti (A nAma junavANI nathI ? - che. svAti zubha nakSatra, chIpamAM motI pAke kharuM ne !) Akho divasa beMkamAM nokarI karI sAMje gharabhegA thatAM paritoSa lothapotha. sAthe bhaNatAM, kavitAo vAMcatAM, sarjaka banavAnAM kevAM sapanAM joyelAM ! e bALako sAcave, rasoI- gharasaMsAranI paLojaNamAM gUMthAya. paritoSa agAsImAM vAMce, lakhe. bALako UMghI jAya pachI ja nIce Utare. gharanuM ghara to eka sapanuM ja. ovaraTAima karavAno paritoSane samaya ja kyAM hato ! Akhare pappAe pahelAM be beDarUmano phleTa pachI to A baMgalo ja jamAI mATe kharIdyo. AgaLa nAno bagIco, moTI porcamAM hIMcako, baMgalAmAM khAsa paritoSa mATe alAyado khaMDa ne pAchaLa nAnA be rUmanuM AuTahAusa. nIlAe najara bharIne ghara joyuM. badhuM ja hatuM...
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlI pAMkhonuM pataMgiyuM selaphonano riMgaTona guMjI UThyo. skrIna para nAma jhabakI UThya, malhAra. o hallo beTA !" hAya moma ! pappA kyAM che ? dha greTa rAiTara "kusumaraja' yAne kI paritoSajI." "Aje emano sanmAna samAraMbha che ne ! khuda sIema AvavAnA che, ane..." * "jANuM chuM moma, pappAe emanA bloga para emanuM pravacana paNa mUkyuM che. meM aMgrejI karI ApyuM mArA rUma pArTanara nIlane, e to UchaLI ja paDyo ! tuM sAthe na gaI mammI ?' javAnI to hatI beTA, paNa svAtinI rIyAne tAva Avyo che, eTale e phaMkzanamAM gaI che, huM bebIsITiMga karuM chuM." malhAra hasI paDyo. ejha yujhavala - kaMI nahIM, sIDI joI leje. rAtre ghare pArTI haze. pappAnI AvI keriyaranI sonerI kSaNone najare jovA huM tyAM nathI. paNa jojene meM badhA plAna karI rAkhyA che. Avate varSe tyAM AvatAMveMta pappAnA pablikezansa huM hAthamAM laI laIza. ApaNuM ja pabliziMga hAusa, mAtra pappAnAM ja pustako. vebasAiTa, i-buksa, inTaraneTa pablisiTI, anuvAdo..." "are vAha !" mArA pappA badhe chavAI javA joIe. o.ke.!. o.ke.! bAbA o.ke.! atyAre mane javA daIza?rIyA UThI gaI lAge che. davA ApavAnI che. are hA, havAmAM evA nyUjha che, pappAne A varSe padmazrI maLaze ane rAjyasabhAmAM . nominezana..." durAAAA.... sAme cheDethI cIso saMbhaLAtI hatI. phona svica opha karI nIlA beDarUmamAM AvI. rIyA UThI gaI hatI. hajI tAva jhINo jhINo hADamAM hato. davA ApI, AyAne dUdha banAvavAnuM kahI e rIyAne laI bagIcAmAM jhUlA para AvI. thoDI vAra hIMcakA khAdhA ke rIyA khuza thaI gaI. tAva UtarI gayo hato ane e ramavA UtarI paDI. AyAne enI pAse mokalI nIlA rasoDAmAM AvI. rasoInI taiyArI cAlI rahI hatI. be mahArAjo hatA. ane Ama to ciMtA karavAnI jarUra nahotI, paNa patine ane emanA mitrone enA hAthanI koI koI vAnagI khUba bhAvatI ane Aje e banAvavAnuM pharamAna hatuM. pUrA be kalAke e rasoDAmAMthI nIkaLI tyAM krikeTa ramavA UpaDI gayelo svAtino dIkaro rehAna dhamAdhama AvI pahoMcyo. thoDI vAra to gharamAM dhamAla thaI gaI. nIlA pautra pAchaLa doDatI rahI, DraoNiMga rUmamAM badhe dhULavALAM pagalAM, pheMkI dIdheluM baeNTa, UMdhA paDelA bUTa.. mAMDa ThekANuM pADeluM ghara pharI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 varSA aDAlajA astavyasta thaI gayuM. resanA ghoDAnI jema nIlA doDatI rahI. mAMDa vAvaMToLa zamyo. uparanA beDarUmamAM TI.vI. cAlu karI baMne bALakone sAme besADI dIdhAM. pinjhA maMgAvI Apyo, viDiyo gemsa ApI ane AyA sAthe temane rItasara pUrI dIdhAM. pharI goThavaNInI kavAyata AdarI. sAthe sAthe avirata phonanI ghaMTaDI raNakatI hatI. bahAragAmanA vAcako, dUra rahetAM sagAMo, mitronA abhinaMdananI puSpavarSAnA phona. nIlAnI najara ghaDiyALa para hatI. atyAre patinuM pravacana cAlu haze, tALIonA gaDagaDATathI haoNla guMjato haze. sTeja para pitAnI bAjumAM svAti paNa haze, eneya phUlaguccha maLaze. eNe paNa nAnuM AbhAradarzananuM bhASaNa taiyAra kareluM, ene khAsa vaMcAveluM. jo to mammI ! kevuM lakhAyuM che ! pappAne narmada suvarNacaMdraka maLyo tyAre huM bolI hatI, ethI juduM ja che haM!" maMca para ane sAme birAjelA sAhityarasika mitro, Aje mArA pitAne maLelA sanmAnathI huM khUba khuza chuM. meM emane bacapaNathI ja lakhatAM-vAMcatAM joyA che. A sthAne pahoMcavAmAM emaNe khUba saMgharSa karyo che tenI huM sAkSI chuM. vahelI savAre UThIne lakhe, yogA kare, sAMje oNphisethI AvIne kamarAmAM keda thaI jAya. eka vAra huM khUba bImAra hatI. pappAne jhaMkhatI hatI paNa traNa divasa meM emane joyA sudhdhAM nahIM. gujarAtI bhASAnA adhivezananA pramukha tarIke emane pravAsa karavAno hato. zuM emanI kAryaniSThA ane sAhitya pratye lagAva ! moDI rAtre bahAragAmathI AvatAMveMta mArA mAthe premALa hAtha pheravyo. evA vatsala pitAnI putrI hovAnuM mane gaurava che. narmada jevA krAMtikArI ane Adhunika yuganA praNetA mArA pitA... nIlAe smita karI svAtine pravacanano kAgaLa pAcho Apyo. sarasa che, beTA.' svAti pitAnI moTI tasavIra sAme joI bolI, "basa, huM paNa pappA jevuM lakhI zakuM to ! merA pitA mahAna.' "are vAha ! Aje to pappAnA nAmanA nArA lagAvI rahI che.' nahIM to zuM! mAnavamananI gaharAIone rItasara hRdayamAM jhAMkIne joI zake che, AlekhI zake che, e to emanA TIkAkAroneya kabUla karavuM paDe che. kharuM ke nahIM! emanAM nArIpAtro ekadama sAcukalAM.' nIlAe svAtine haLavo dhakko mAryo. have moDuM nathI thatuM ?' svAtie pAlava laherAvatAM Tahuko karyo,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlI pAMkhonuM pataMgiyuM basa A cAlI. pappAnI zobhAyAtrAnI taiyArI thaI rahI che. Aje to pappAnI sAthe zaNagArelI ghoDAgADImAM huM besavAnI... lA...lAlA... jAuM chuM. ane hA, rIyAne davA. sorI sorI. huM vaLI tane kyAM bhalAmaNa karavA beThI ! ene ThIka hota to ApaNe joDe ja jAta ne ! bAya moma, theMksa a laoNTa." kuNAlano phona; huM geTa pAse chuM. zuM kare che tuM hajI! mAya gaoNDa ! patideva padhArI gayA. - bolatI bolatI svAti bahAra doDI gaI. nIlAne yAda AvyuM. A badhI dhamAlamAM bALakone jamavAno samaya thaI gayo hato. emanI pharamAIza mujabanuM emane jamADI de, to mahemAnone laIne paritoSa Ave tyAre bALakono jamelo bhego na thaI jAya. sAhityacarcAo cAlatI hoya tyAre vacce Ama khalela paDe te paritoSane na game. AjanI pArTI khUba agatyanI hatI e nilAne khabara hatI. "akSarabhAratI' sAhitya saMsthAnA pramukhanI cUMTaNI najIka hatI. be mahattvanA evaoNrDanI pasaMdagI kamiTI para paritoSa hatA. e carcAonAM vaheNa ane vamaLothI nIlA paricita hatI. AvatA varSanA kAryakramo nakkI karavAnA hatA. parisaMvAda, anuvAdanI varkazopa, navodita sarjakone mArgadarzana mATe traNa divasa koI hilasTezana para javAnI vyavasthA. - nIlA sophAmAMthI parANe UThI. ene kyAM kazuM nakkI karavAnuM hatuM te A bhAMjagaDamAM paDI ? pinjhA to kyArano khatama thaI gayo haze ane rehAna hamaNAM nuDalsa mAMgaze, rIyAno tAva paNa mApavAno hato. nuDalsa banAvI nIlA bALako pAse gaI tyAre rehAna viDiyo gemsamAM ekadama mazagUla hato. rIyA dUdhanI khAlI boTala sAthe ramatI hatI ane AyA laherathI ghoratI hatI. bALakonuM prakaraNa lAMbuM cAlavAnuM hatuM ane hajI AuTahAusa ThIkaThAka karavAnuM bAkI hatuM. paritoSe khAsa kaheluM, kadAca be-traNa mitro rAtre rokAI jAya to ema karaje, AuTahAusamAM svAti ane bALakonI sUvAnI vyavasthA karI leje. khAssI keTalI vAre nIlA nIce UtarI ane chellI ghaDInI taiyArI mATe rasoDAmAM gaI. kaDhI cAkhI joI. pati saMpUrNatAnA AgrahI hatA. kaDhInA svAdamAM paNa. paripUrNatA ja jIvanamAM saMvAditA lAve che. emanI pAse pIeca.DI. mATe AvatA vidyArthIo ane navasarjakone kaMThI bAMdhatAM emanA kAnamAM e maMtra phUMkatA. nilAe kaDhI cAkhI. khaTAza thoDI ochI hatI ane methInA dANA nAMkhavAnuM mahArAja bhUlI gayA hatA. have chelluM kAma hatuM Tebala sajAvavAnuM. paritoSa zrIlaMkA gayA hatA tyAre khUba suMdara ane kIMmatI DinaraseTa lAvelA. khUba moTuM khokhuM sTorarUmamAM mUkI dIdheluM. svAti khAsa kahIne gaI hatI. "mammI, DinaraseTanuM athANuM karavAnI cho? AnAthI vadhIne kayo prasaMga hoya ? kADhaje DinaraseTa ne . joje maherabAnI karIne ramaNiyAne sApha karavA nahIM ApatI. eka to hAthamAMgalo ane pAcho bedarakAra. ekAda jhINI taDa paNa paDIne to jojene pappAne kahI huM ja eka divasa uThAvI jaIza."
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSA aDAlajA nilAe mahArAja ane ramaNanI madadathI mAMDa khokhAM kholyAM, bApa re ! so vAsaNono DinaraseTa ! A badhAM sApha karavAM, goThavavAM.. pahelethI ja svAtine ApI dIdho hota to? nIce cAdara pAtharI, sAbunA pANIthI sApha karyA, ghasIne lUkyAM ane Tebala para goThavyAM. pANInA glAsa, nepakIna, camacIo kalAtmaka rIte goThavyAM. DraoNiMgarUmanA senTara Tebala pAse TrolImAM sviskInI baoNTala, glAsa mUkyA. masAledAra kAju ane vephara paNa bAulamAM goThavyAM. najara satata ghaDiyALa para jatI hatI. samaya sAthe jANe hoDamAM UtarI hatI. patinuM pravacana kyAranuM pUruM thaI gayuM haze. kadAca svAtinuM paNa. to to hamaNAM ja Dorabela raNakI UThaze. AuTahAusa to e loko Drika letA haze tyAre goThavI zakAze. jo ke Ama to e ghaNI vAra ekalI paDatI tyAre tyAM samaya pasAra karatI eTale sAphasutharo to khaMDa hato ja. basa, palaMga paranI jUnI cAdara badalavAnI hatI ane thoDuM Amatema paDeluM goThavI devAnuM. pahelAM taiyAra thaI javuM joIe. nIlA beDarUmamAM AvI. hAtha-moM dhoyAM, Acho meikaapa karyo. Aje samAraMbhamAM paheravA khAsa vAina kalaranuM paToLuM kharIdeluM ane laoNkaramAMthI hIrAnI buTTI ane bresaleTa lAvelI. e paherIne paToLuM kholyuM. vAina kalaramAM jhINA AchA lIlA raMganA popaTa khIlI UThyA hatA. paritoSanI khAsa zikhAmaNa hatI : sTeja para lAiTsa hoya eTale gherA raMganAM ja kapaDAM paheravAM. vastro AchA raMganAM hoya to tamArI parsanAliTI paNa jhAMkhI lAge. pUrA be divasa bajAramAM rakhaDI. A raMga, temAM khIlI UThatI pAraMparika DijhAina... pUrA cauda hajAra cUkavyA hatA. paToLAnAM rezamano mulAyama sparza AMgaLIomAM pharapharI UThyo. thayuM, cAlane gharamAM to gharamAM paherI lauM. Ama paNa pArTI che eTale sarasa sADI to paheravAnI ja hatI. paToLuM paheratAM to popaTa mIThuM bolI UThyA. battInA dUdhiyA prakAzamAM, hIrAnA jhagamagatA prakAzamAM e sohI UThI. paraphyuma e karI e nIce UtarI tyAM to eka pachI eka kAra AvavA lAgI. paritoSanI AjubAju kuNAla ane svAti. baMnenA hAthamAM zAla, zrIphaLa, phUlonA hArano Dhagalo ane cAMdInuM mAnapatra. sAthe lekhakamitro. samAraMbhanI vAto karatAM khuzamijAjamAM hatAM sau. svAtie hoMzamAM phUlano hAra paritoSane paherAvI dIdho. velakama homa, pappA." saMtoSanuM smita karatAM paritoSe svAtine vahAla karyuM. jarA dUra UbhelI nIlA sAme joI smita karyuM. 'evarIthiMga reDI mAya Diyara ? kuNAle tarata kahyuM, "pU. zvazurajI, prema paNa gujarAtI bhASAmAM ja karavAno." badhAM hasI paDyAM. potapotAnI rIte goThavAvA lAgyAM. kuNAle pega taiyAra karavA mAMDyA. vhiskImAM ogaLatA barapha sAthe vAtono nazo paNa caDavA lAgyo. paritoSe nIlAnI pAse AvIne kahyuM,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlI pAMkhonuM pataMgiyuM 'tuM Aje paToLAmAM suMdara lAge che, kavitA sarakhI." samAraMbha kevo thayo ?' paritoSa pahelAM svAti UchaLI paDI ane pappAne kevuM keTaluM mAna maLyuM, mukhya atithi koNa kevuM bolyA, pappAnuM pravacana to adbhuta ! adbhuta ! sarasa, rIyAne have tAva nathI.' svAti vahAlathI mAne vaLagI paDI. tuM che ne ! pachI mane zI ciMtA ! Aje A paToLuM - meM to joyuM nathI, are hA ! Aja mATe khAsa kharIdeluM kema! joje malhAranI vahune nahIM ApI detI. mAruM che. UMcakI jaIza. AjakAla TreDizanala sADI zodhI jaDatI nathI.' vAtono raMga jAmI rahyo hato. evaoNrDa mATenAM nAmanI carcAthI garamATo AvI gayo hato. kyo sarjaka konA vaLamAM che, kone ApavAthI bIjA kone kone kharAba lAgaze ke khuza thaze, konI zuM uMmara, kone atyArasudhImAM zuM zuM maLyuM ke na maLyuM - carcAnA dorane vaLa caDato gayo. svAti ane kuNAle paNa carcAmAM jhukAvyuM hatuM. - nIlA kolDa Driksano glAsa pakaDI sau sAthe besI rahI. thoDI vAre UThI gaI. rasoDAmAM jaI makAInAM garama vaDAM taiyAra karAvyAM. masAledAra kAju, vepharsanI pleTsa bahAra mokalI. e jANatI hatI, have samaya lAgavAno hato. ane enI gerahAjarI varatAze paNa nahIM. bALakonA beDarUmamAM DokiyuM karyuM. TI.vI. baMdha karyuM. bALako ane AyA UMghI gayAM hatAM. koIe ravIndragIta lalakAryuM hatuM, eNe bALakono rUma baMdha karyo. - nilA AuTahAusamAM AvI. jamIne pachI svAti-kuNAla ahIM Avaze. eNe nAno beDarUma ThIka karyo. cAdara badalI. bAtharUmamAM TuvAla mUkyA. svAtine gamatA brAnDanA sAbu ane TUthapesTa kabATamAMthI kADhIne mUkyAM. svAti ane have kuNAla paNa enA patinI jema cokkasapaNAnAM AgrahI hatAM. AnuM ema ja, tenuM tema ja. sAiDaTebala para ADAMavaLAM paDelAM pustako goThavyAM, pepara niMSkinsa mUkyAM. era phrezanara thoDuM e karI dIdhuM ane chellI najara karI. badhAM ja kAma pUrAM thayAM hatAM. have rahI hatI mAtra pratIkSA, kazuMka banavAnI. bArI pAse, pAchaLa kampAunDamAM eNe vAvyuM hatuM tulasInuM vana ane rAtarANInI vela mahekatI hatI. e bArI pAse jaI UbhI rahI. ekalatA sAthe sugaMdhane paNa eNe zvAsamAM bharI. ahIM nAnAM Tebala-khurazI goThavyAM hatAM. pustako, sI.DI. pleyara ane eka nAnI sarasvatInI ' suMdara mUrti hatI. vizALa gharano A nAno khUNo eno hato ane emAM rahelo samaya paNa. suvAMga eno, paritoSano ghaNokharo samaya enA sTaDIrUmamAM, sAhityanA aDDAomAM ne samAraMbhamAM vItato.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSA aDAlajA svAti- malhAra baMgalAnA e.sI. rUmamAM bhaNatAM, kampyUTara para vyasta rahetAM tyAre e enA A nAnakaDA khaMDamAM potAnI sAthe samaya vitAvatI. 44 tyAM lIlIchamma velamAMthI rAtarANInI maheka laI eka pataMgiyuM aMdara UDI AvyuM. nIlA mugdha banI joI rahI. komaLa mulAyama nAnakaDI lIlI pAMkho para, kesarI zyAma raMganAM TapakAMnI bhAta. TebalanA khUNe pAMkho bIDI e besI gayuM jANe raMgaberaMgI phUlonI chAba ! dhImethI khurazI khaseDI nIlAe TebalanuM khAnuM cAvIthI kholyuM. emAM thoDI noTsa hatI. eNe uparanI noTa laI kholI. UghaDate pAne maroDadAra akSare eNe lakhyuM hatuM, nIlA-paritoSa ema.e. pArTa Tu. gujarAtI vargamAM chellI pATalIe baMnee sAthe lakhelI vArtAo, navalakathAonI kathAvastunI noMdha, gamatI kAvyapaMktio, hoMzathI pAchaLa doDI doDIne lIdhelA jANItA sarjakonA oTogrApha. hAthamAM thoDI dhULa lAgI. rezamI paToLAnA pAlavathI noTa lUchI. pena hAthamAM le che tyAM pataMgiyuM pAMkho phaphaDAvatuM bArI para ghaDIka beThuM na beThuM ane UDI gayuM. khaMDamAMnA raMgo sameTAI gayA hoya ema aMdhakArane tAkatI nIlA UbhI rahI gaI.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIneza aMtANI - beTA, bola to mammI sunaMdA parIkhanI AMkho baMdha hatI. paNa enuM dhyAna bahAra cAlatI pravRttio tarapha maMDAyeluM hatuM. cogAnamAM taiyArI cAlatI hatI. sAmiyAno kAle sAMje ja baMdhAI gayo hato. atyAre nAnakaDA sTejanuM suzobhana karavAnuM kAma cAlu hatuM. sAme khurasIo goThavAI rahI hatI. koI puruSa- avAja vana-Tu-thrI bolIne mAikanuM TesTiMga karI rahyo hato. AsapAsa bALako ramatAM hatAM eno avAja paNa saMbhaLAto hato. hajI mahemAno AvavAnI zarUAta thaI nahotI. kAryakrama zarU thavAne hajI eka kalAkanI vAra hatI. kAryakramanI taiyArI sivAya paNa atyAre AzramamAM jAtajAtanI pravRtti cAlatI haze. rasoIgharamAM baporanI rasoInuM kAma cAlatuM haze. Aje kAryakramamAM AvelA mahemAno paNa jamIne jaze. haoNspiTalamAM mAMdAM bALako, strIo ane vRddhonI sAravAra cAlatI haze. have to AjubAjunAM gAmanAM daradIo paNa AzramanI haoNspiTalamAM AvavA lAgyAM che. sunaMdAe emanA mATe bapo2no alaga samaya phALavyo che. govALa gauzALAnAM gAyo-vAcharaDAMne vahelI savAre AjubAjunI sImamAM carAvavA laI gayo haze. Azrama cAra ekara jeTalA vistAramAM phelAyelo hato. tyAM vRddhAzrama hato. vRddha strI-puruSo tyAM mUkelA bAMkaDA para beThAM haze. keTalAMka chApAM vAMcatAM haze ane keTalAMka vAto karatAM athavA mUMgAM mUMgAM beThAM haze. tyaktA strIo mATe paNa alAyaduM makAna hatuM. tyAM rahetI strIo moTe bhAge trIsa-cAlIsa vaccenI hatI. e badhI strIo AzramanAM judAM judAM kAmo saMbhALatI hatI. keTalIka rasoDAmAM, keTalIka anAtha AzramamAM, keTalIka vRddhAzramanI javAbadArI saMbhALatI hatI.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. vIneza aMtANI keTalIkane narsanA kAmanI tAlIma ApIne haoNspiTalamAM pharaja para mUkavAmAM AvatI hatI.' A badhAM ja prakAranAM sevAkAryomAM eka Azrama maMdabuddhi bALako mATe hato. sunaMdAe A AzramanI zarUAta khAsa maMdabuddhinAM bALako mATe ja karI hatI. zarUAta cAra-pAMca bALakothI thaI hatI, pachI enI saMkhyA vadhatI gaI hatI. atyAre ahIM sATheka jeTalAM bALako rahetAM hatAM. emanA mATe skUla hatI, nivAsa mATe hosTelanI sagavaDa hatI. khAsa tAlIma pAmelAM zikSako, AyAo ane anya sTApha sevA ApI rahyAM hatAM. maMdabuddhi bALako mATe jarUrI dAktarI, zaikSaNika, ramatagamata ane manoraMjana jevI khAsa plAna karelI vividha pravRttio sunaMdAnA AzramamAM mukhya kAryakSetra hatuM. bahu thoDAM ja varasomAM e pravRttinI suvAsa eTalI badhI prasaravA lAgI hatI ke samAjanI judI judI saMsthAo, nona gavarnamenTa orgenAijhezansa vageree emAM rasa levA mAMDyo hato. thoDAM varaso pachI sunaMdAne lAgyuM hatuM ke AzramamAM tyaktA strIo mATe, tyajI devAyelA vRddho mATe ane anAtha bALako mATe paNa kazuMka karavuM joIe. krame krame e dizAmAM paNa eNe AraMbha karyo hato ane have eno Azrama evI keTalIya pravRttiothI dhamadhamavA lAgyo hato. zarUAtanAM daseka jeTalAM varasomAM Arthika saMkaDAmaNanA prazno naDyA hatA, paNa pachI to cAre bAjuthI Arthika sahAyano dhodha vahevA lAgyo hato. *** sunaMdA parIkhe AMkha ughADI. e enA koTejamAM hatI. sAva sAduM, be rUmanuM kaoNTeja. jarUra pUratuM ja pharnicara. eka Tebala, kabATa, palaMga ane pustakono ghoDo. koI jue to mAne nahIM ke A ja sunaMdA eka samaye muMbaInA vAlakezvara jevA vistAramAM AvelA bhavya gharamAM rahetI hatI. gharamAM nokaracAkara hatA, traNa gADI hatI ane patino dhIkato bijhanesa hato. kyAreka sunaMdAne emAMnuM kaMI yAda AvI jatuM to lAgatuM, jANe e badhuM pUrvajanmamAM banyuM hoya. . lakSmI aMdara AvI, bolI, "bena..' sunaMdAe enI sAme joyuM, smita karyuM. AkhA AzramamAM A lakSmI ja hatI, jeNe sunaMdAnuM pUrvajIvana joyuM che. e vAlakezvaranA gharamAM kAma karatI ane sunaMdA muMbaI choDIne ahIM AvI tyArathI e paNa enI sAthe AvI che. e sunaMdA vize badhuM ja jANe che. sunaMdAnA manamAM zuM cAlatuM haze enI paNa ene khabara hoya che. hA, lakSmI, kaMI kAma hatuM ?" sunaMdAe pUchyuM. nA, khAlI tamane jovA AvI... tame ThIka to cho ne, bena ?' sunaMdA hasI paDI, "mane zuM thavAnuM che ?" lakSmI enI najIka AvI. mane badhI khabara che, bena." e sunaMdAnI AMkhomAM AMkha parovIne jovA lAgI. sunaMdAe eno hAtha pakaDyo ane snehapUrvaka bolI, "tane zuM khabara che, lakSmI ?'
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ beTA, bola to - mammI "Aje-' eno avAja DhIlo paDI gayo, jANe raDavuM AvatuM hoya, paNa raDavA mAgatI na hoya. sunaMdAe moDhuM pheravI lIdhuM. lakSmI badhuM jANe ja che, Aje kayo divasa che. jema sunaMdAne e divasa yAda hoya che ema lakSmIne paNa yAda hoya che. sunaMdAnI AMkhamAM AMsu dhasavA lAgyAM hatAM, paraMtu eNe prayatnapUrvaka hoTha dAbI dIdhA. bena.. tame mane nA pADo cho ne tame pote... tame jarAya duHkhI thAva e mane gamatuM nathI." lakSmI enuM bharAI AveluM gaLuM sApha karatI bolI, "jo huMya bhUlI nathI to tame to enAM mA." rokI rAkhelo baMdha chUTI gayo hoya ema lakSmI dhrusake ne dhrusake raDavA lAgI. lakSmI...!" sunaMdAe ene aTakAvI, "kahyuM ne, raDavAnuM nathI." 'toya bena, je yAda Ave e yAda AvyA vagara rahe ?' lakSmI sADInA cheDAthI AMkho lUchavA lAgI, "savAranuM zemAMya mana coMTatuM nathI, eTale to tamArI pAse hAlI AvI..." sAruM karyuM.' sunaMdAe kahyuM. bena, bAbAbhAI hota to Aje.. Aje pacIsa varasanA thayA hota...' lakSmI dhImA avAje bolI, jANe bIjuM koI sAMbhaLI na jAya eTaluM pUratuM nahotuM, e pote ane sunaMdA paNa sAMbhaLe nahIM to sAruM. sunaMdA phikku hasI. palaMga para beThI. bArI bahAra jovA lAgI. lakSmInI vAta sAcI hatI. moTu Aje pacIsa varasano thayo hota. moTu hota to sunaMdA ahIM na hota, e hajI paNa enA vAlakezvaranA gharamAM rahetI hota. dara varase ahIM yoje che e kAryakrama emanA gharamAM mornI hAjarImAM judI rIte yojAto hota. A Azrama, ATalAM badhAM bALako, jIvanamAMthI zraddhA gumAvI beThelI strIo ane vRddha vaDIlo - kazuM ja A jagyAe na hota. kadAca AzramanI A cAra ekara jamIna para sunaMdAnA pati puruSottamabhAInI phekTarI dhamadhokAra cAlatI hota. sunaMdA UbhI thaI. je banyuM nahotuM eno vicAra karavAno koI artha nahoto. je hatuM enA para dhyAna ApavAnuM hatuM. lakSmI, jo to, rasoDAmAM badhuM barAbara cAle che ne ? mahemAno paNa have AvavA lAgaze. e loke jamIne jaze. ne jo, bahAra sTeja para badhI vyavasthA thaI gaI che ne ?" e icchatI hatI ke lakSmInuM dhyAna pharIthI kAmamAM parovAya. hA bena, badhI taiyArI thaI gaI che." chatAM eka vAra najara nAkhI Ava, kazuM rahI jAya nahIM.' 'lakSmI javA lAgI. acAnaka UbhI rahI. : "bena, ApaNe dara varase AjanA divase savAre pUjA karAvIe chIe ane pachI kAryakrama karIe chIe. chatAM koI jANatuM nathI ke ApaNe kayA divasanI ujavaNI karIe chIe.'
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vineza aMtANI sunaMdA bolI nahIM. e cupacApa bArImAMthI bahAra jovA lAgI. thoDe dUra vRddha strI-puruSo beThAM hatAM ane bALako ramatAM hatAM, thoDAM maMdabuddhi bALako paNa grUpa banAvIne ramI rahyAM hatAM. emanA zikSako ane AyA emane judI judI ramata ramADI rahyAM hatAM. badhe roja jevI ja pravRtti cAlatI hatI, chatAM Ajano divasa judo lAgato hato. sunaMdA vahelI savAre pUjA karAve che tyAre badhAM hAjara rahe che ane bhaktibhAvapUrvaka pUjAmAM bhAga le che, paNa e khAsa pUjA zenA kAraNe karavAmAM Ave che e koI jANatuM nathI lakSmI cAlI gaI hatI. thoDI vAre phonanI ghaMTaDI vAgI. sunaMdAe phonane risIvara upADyuM. muMbaIthI koI sAmayikanA pratinidhino phona hato. e sunaMdAno inTaravyu levA mAgato hato. huM koIne inTaravyu ApatI nathI." sunaMdAe kahyuM huM jANuM chuM, chatAM tamane vinaMtI karuM chuM. tamane samAjanI - khAsa karIne mAnasika rIte vikalAMga..' "eka miniTa... sunaMdAe ene vaccethI ja aTakAvyo, "maMdabuddhi bALako mATe vikalAMga zabda mane gamato nathI.' "saoNrI. tamane samAjasevA ane khAsa karIne maMdabuddhi bALakonI sevA badala rASTrapati evorDa jAhera thayo che. svAbhAvika che ke loko tamArA vize jANavA mAgatA hoya, tame inTaravyu ApavAnI saMmati Apo to tamane anukULa samaye huM tyAM AvuM.' "nA. mArA vize jANavA jevuM kazuM nathI, je che te A saMsthA che. lokone-ahIM cAlatI pravRttinI mAhitI meLavavI hoya to saMsthAnI mulAkAta laI zake che athavA amArI bukaleTamAMthI jANI zake che. have to amArI vebasAiTa para paNa....' "saMsthA vize to jANavuM ja hoya, paNa enA sthApaka tarIke tamArA vize paNa lokone mAhitI..." meM kahyuM ke, mArA vize kazuMya jANavA jevuM che ja nahIM." sunaMdA jANatI hatI ke e loko dhAraze to game tyAMthI enA pUrvajIvananI mAhitI ekaThI karI leze. emAM kazuM chupAvavA jevuM paNa nahotuM. e phakta eTaluM ja icchatI hatI ke loko saMsthAnI pravRttio para dhyAna Ape, sunaMdA para nahIM. sunaMdAbena, bIjuM kazuM nahIM to mArA eka praznano to javAba Apo, mArI aMgata jijJAsA mATe, tamArI ATalAM varasonI niHsvArtha sevA pAchaLa konI preraNA rahelI che ?' IzvaranI !" eTaluM kahIne sunaMdAe phona mUkI dIdho. palaMga para ADI paDI. AMkho baMdha karIne paDI rahevAno prayatna karyo, paNa vicAro khasatA nahotA. sevAvRtti, niHsvArtha sevAbhAvanA, samAjasevA... evA zabdo ja ene akharatA hatA. ane e pAchaLa rahelI preraNA ? preraNA jevuM paNa kyAM kazuM hatuM? e to sunaMdAnA aMgata jIvanamAM banelo eka bhayAnaka banAva hato. lokone kyAM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 beTA, bola to - mammI khabara che ke e hajI paNa rAte acAnaka jhabakIne jAgI jAya che, paraseve rebajheba thaI gaI hoya che, mAthAmAM saNakA UThatA hoya che ane eka cIsa saMbhaLAtI rahe che. eka bALakanI cIsa ane enI sAthe kAranI brekano ciciyArI jevo krUra avAja. kazuM bhUlI zakatI nathI sunaMdA parIkha. 'monTu...' e baMdha AMkhe babaDI UThI, 'mane mApha karI de, monTu...' sunaMdAnI AMkhamAMthI AMsu sarakavA lAgyAM. eNe tarata ja AMkha lUchI nAkhI. 'monTu ! badhAMne lAge che ke huM eka saphaLa strI chuM, paNa koIne khabara nathI huM sauthI vadhAre niSphaLa gayelI mA chuM. monTu ! huM tane, mArA ekanA eka dIkarAne, sAcavI zakI nahIM... huM tane mammI bolatAM paNa zIkhavI zakI nahIM.' cIso. asaMkhya cIso. monTunA lohImAM jhaboLAyelI cIso. sunaMdA eka dukAnamAM UbhI hatI. monTu enI bAjumAM Ubho hato. sunaMdA kharIdInA kAmamAM eTalI DUbI gaI hatI ke monTu kyAre enI pAsethI khasI gayo, kyAre dukAnanI bahAra nIkaLIne saDaka para pahoMcI gayo enI ene khabara paDI nahotI. eNe acAnaka koI bALakanI cIsa sAMbhaLI hatI ane kAranI joradAra brekano avAja... e thaDakI UThI hatI ane khyAla Avyo hato ke monTu enI bAjumAM nahoto. e bebAkaLI banIne dukAnanI bahAra doDI hatI. amaMgaLa kalpanAthI enuM magaja phATavA lAgyuM hatuM... bahAra nIkaLIne joyuM to loko eka kAranI AsapAsa bhegA thaI gayAM hatAM ane eka bALaka kAra nIce AvI gayuM hatuM. e tyAM pahoMcI tyAre je dekhAyuM hatuM... monTu lohInA khAbociyAmAM paDyo hato. sunaMdA e dRzya bhUlI zakatI nathI. tyAra pachInA samayane paNa bhUlI zakatI nathI. dIkarAnA karuNa mRtyuno zoka to hato ja. bhayAnaka aparAdhabhAva ene eka ghaDI mATe paNa jaMpavA deto nahoto. monTu sAthe je banyuM e mATe e ja javAbadAra hatI. ene lAgatuM hatuM ke eNe monTuno bhayAnaka aparAdha karyo hato. e janmyo tyAre ekadama taMdurasta hato. rUpALo ane hasamukho. pachI dhIme dhIme khabara paDavA lAgI hatI ke eno mAnasika vikAsa thato nahoto. sunaMdA enI pAchaLa rAtadivasa mahenata karatI rahI hatI. keTalAka DaoNkTara pAse laI gaI hatI, paNa koI pariNAma AvyuM nahotuM. ane je pariNAma AvyuM. sunaMdA ene mATe taiyAra nahotI. ene jIvanamAMthI rasa UDI gayo hato. pati puruSottamabhAIe ene samajAvavA mATe karelA badhA prayatno niSphaLa nIvaDyA hatA. dhIme dhIme eka vicAra sunaMdAnA manamAM sthira thavA lAgyo hato. e monTu mATe je karI zakI nahIM e bIjA mATe karI zake ? enA manamAM maMdabuddhinAM bALako mATe eka saMsthA zarU karavAno vicAra AkAra levA mAMDyo hato. evI saMsthAmAM maMdabuddhi bALakone zikSaNa maLe, yogya tAlIma maLe ane teo zakya hoya evI rIte potAnA paga para UbhA rahI zake... sunaMdAnA manamAM e vicAre kabajo laI lIdho hato. eNe enA vize mAhitI ekaThI karavAnuM, niSNAtone maLavAnuM ane yojanA banAvavAnuM zarU karyuM hatuM. lagabhaga gAMDapaNanI kakSAe - eNe
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 vIneza aMtANI patine kahyuM hatuM, "huM ApaNA moTu mATe je karI zakI nahIM e anya bALako mATe karavA mAguM chuM. kadAca e ja mAruM prAyazcitta bane. mojuM paNa evuM ja icche che." puruSottamabhAI ane badhA ja prakArano sAtha ApatA rahyA hatA. zarUAta muMbaImAM ja koI jagyAe saMsthA zarU karavAno vicAra karyo. paNa sunaMdA muMbaIthI kaMTALI gaI hatI. ene lAgatuM hatuM. ke AvuM mahAnagara maMdabuddhi bALako mATe salAmata jagyA nathI. eNe koI zAMta sthaLamAM enI saMsthA UbhI karavAnuM vicAryuM hatuM. puruSottamabhAIe gujarAtanA grAmINa vistAramAM phekTarI nAkhavA mATe cAra ekara jamIna kharIdI rAkhI hatI. sunaMdAe e jamIna para saMsthA banAvavAno vicAra rajU karyo tyAre emaNe eka ja kSaNamAM e mATe saMmati ApI dIdhI hatI. e paNa sunaMdAnI mAnasika zAMti mATe ane moTunI smRti mATe badhuM karavA mATe taiyAra hatA. sunaMdA potAnA maMdabuddhi dIkarAne je ApI zakI nahIM e badhuM ja enA jevAM bIjAM bALakone ApavA mATe athAka mahenata karatI rahI hatI. eNe zarUAta traNa rUmanA makAnathI karI hatI. ahIM rahetI, thoDo samaya muMbaI jatI. puruSottamabhAInuM avasAna thayuM pachI e badhuM ja choDIne ahIM rahevA AvI gaI hatI. have loko A jagyAne sunaMdAbahenanA Azrama tarIke oLakhe che. *** Aje moTuno janmadivasa hato. dara varasanI jema Aje paNa vahelI savAre pUjA thaI hatI ane have samAraMbha thavAno hato. e samAraMbha eTale eka jAtano milana-mahotsava. vRddhAzramamAM rahetAM vaDIlonAM sagAMvahAlAM, tyaktA mahilAonAM parivArajano ane ahIM rahetAM maMdabuddhi chokarAMnAM mAtApitA ane svajano AvatAM. badhAM sAthe maLIne Akho divasa AnaMda karatAM. Akho divasa dhamAla-dhamAla cAlatI. koIne khabara nahotI ke sunaMdA AjanA divase zenI ujavaNI karatI hatI. emane to ema ja hatuM ke dara varase Azramano vArSika divasa UjavAya che. rAte UMgha UDI jAya tyAre sunaMdA enA kaoNTejanA varaMDAmAM besI rahe che. AkAzamAM TamaTamatA tArA joyA kare. emAMnA eka tArAne sunaMdA oLakhe che. eNe e tArAnuM nAma paNa pADyuM che - moTu. ghaNI vAra sunaMdAne lAge che ke e tAro AkAzamAMthI nIce UtarIne sunaMdAnA khoLAmAM besI jAya che ane enI sAme TagaraTagara joyA kare che. evuM lAge ke e tAro ene ghaNuMbadhuM pUchavA mAge che ane kazuM ja bolI zakato nathI, jANe pacIsa varasano moTu hajI paNa enA moDhAmAMthI citravicitra avAjo ja kADhI zake che. e zuM kahe che te sunaMdA samajI zakatI nathI. sunaMdA enI sAme joIne ene "mammI' zabda bolAvavA mathatI rahe che. lakSmI AvI. e sunaMdA mATe phaLa lAvI hatI. sunaMdA Aje upavAsa rAkhe che. lakSmI paNa upavAsa rAkhe che. "teM kazuM khAdhuM, lakSmI ?' 'tame khAI lo. huM pachI khAIza. ne tame taiyAra thaI jAo. mahemAno AvavA lAgyA che.' sunaMdA lakSmIne jotI rahI. lagabhaga samavayaska. have e gharanI kAmavALI rahI nathI. sunaMdAnI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ beTA, bola to - mammI sakhI banI gaI che, ekamAtra nikaTanuM parivArajana. varaso pahelAM lakSmIne enA vare gharamAMthI kADhI mUkI hatI. tyArathI e sunaMdAnI sAthe ja rahe che. sunaMdAne thayuM ? eNe pote je karyuM che ane loko niHsvArtha samAjasevA kahe che, paraMtu enI sAthe rahIne lakSmIe je karyuM che enI to koIne khabara paDavAnI nathI. AzramamAM tyaktA strIo mATe jagyA UbhI karavAno vicAra lakSmIe ja Apyo hato. 'lakSmI.." hAM, bena ?' atyAra sudhI lokone moTu vize kazI ja khabara nathI.." sunaMdAe kahyuM, "mane lAge che ke mAre Aje ahIM AvelA lokone moTu vize kahevuM joIe. teM ja kahyuM hatuM ne ke moTu jIvato hota to Aje pacIsa varasano thayo hota.' hA, bena." "to Aje pacIsa varasanA morne bIjA loko paNa oLakhe e jarUrI banI gayuM che. ApaNe kyAM sudhI ene chupAvI rAkhazuM? ApaNA kAma mATe loko badho yaza mane Ape che. emane jANa thavI joIe ke yazano sAco adhikArI to...' - lakSmIe hakAramAM mAthuM halAvyuM. tuM zuM kahe che ?" sunaMdAe pUchyuM. bena, tame je karo te badhuM barAbara ja hoya..." e javA mATe UbhI thaI, "thoDuM khAI lo." lakSmI gaI pachI sunaMdAe kabATa ughADyo. emAMthI moTI phrema kADhI. e phremamAM moTuno phoTo hato. vAMkaDiyA vALa, nirdoSa ane mIThuM smita - mAtra enI AMkho khAlI jevI lAgatI hatI, jANe ene kazuM ja samajAtuM na hoya. sunaMdAe phoTAnA kAca para hAtha pheravyo. thoDI kSaNo pachI eNe phoTAmAM dekhAtA moTune kahyuM, beTA, bola to - mammI !" moTu to kaMI bolyo nahIM, paNa sunaMdAne lAgyuM, bahAra UbhelAM hajAro maMdabuddhi bALako mATe - moTethI bolI rahyAM che, "mammI... mammI!!
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sonacaMpAnuM phUla kusumane pahelAM AvuM hotuM thatuM. chellA keTalAka samayathI vicitra anubhavo thAya che. AjakAla to gharamAM koI adrazyapaNe pharatuM hoya evuM satata lAgyA kare che. ATaluM ochuM hoya ema mananA ataLa taLiye, chellAM vIsa-pacIsa varSomAM, jANe ajANe bhaMDArAtuM raheluM vizva, ghero ghAlatuM hatuM. e atalanI ghaNI ghaNI vigatone kyAreka aDI levA mana lobhAtuM. e ajANatAM ja tyAM sarI jatI.... vartamAna ane vyatIta vaccenI bhedarekhA bhUMsAI jatI. bApujI ane prophesara bhaTTasAheba beunI bAbate, tyAre manamAM badhuM avaLAI-savaLAI jatuM hatuM emasto ! bApujI sAtheno e bALapaNano neDo yuvAnImAM maitrImAM, nikaTatama cAhanAmAM badalAI gayelo. bApujI vinA e nhotI rahI zakatI. yajamAnomAM gayelA bApujIne pAchA AvatAM rAta paDI jatI topaNa e vyagra thaI UThatI. bApujI paNa AvIne tarata kusuma sAthe hIMcake bese, beu aDoaDa ane vAtomAM tallIna. bA ghaNI vAra TokatI ane akaLAtI paNa kharI. paNa e vhelAM gujarI gaI ne bhAI bhaNavA vAste bahAragAma, pachI to enI nokarIya zaheramAM. vatanagAma paNa moTuM - tAlukAsthaLa. tyAM kusuma ane bApujI ekalAM. e kaoNlejamAM bhaNavA gaI ane yuvAna bhaTTasAheba ene gamI gayelA. enA bhaNataranI e kALajI levA lAgelA. taLAvapALe sAMje kusuma ne bApujI beu pharavA nIkaLyAM hoya ne bhaTTasAheba maLI jAya. traNenI vAto cAle. bhaTTasAheba ghare AvatA-jatA thayelA. kusumanA cittamAM emano bhAva hato. bhaTTasAhebanI snehArdratA, emanuM bhaLImaLI jatuM vyaktitva, bolavAnI rItabhAta, dareka vAtamAM UMDI nisabata, prasanna mudrA - kusumane gherI vaLatAM, bApujIne badale jANe hIMcakA upara sAthe bhaTTasAheba beThA che evI bhrAMtivALI sAMjoya AvI gayelI. maNilAla ha. paTela
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sonacaMpAnuM phUla bApujI kusumano hAtha bhaTTasAhebane soMpavA vicAratA hatA tyAre kusuma ema.e. phAinalamAM hatI. paNa eka divasa khabara AvelI ke bhaTTasAheba dUranA zaheranI adhyApikAne paraNavAnA che. kusuma mUMgI thaI gayelI ne bApujI sUnamUna. paraNIne bhaTTasAheba maLavA AvelA - bIje nokarI laIne. jatAM jatAM kusumane mAthe hAtha mUkelo - bApujI mUkatA hatA ema. kusumanuM hIMcake besavuM ghaTI gayeluM. ene potAnI ja kaoNlejamAM nokarI maLI gayelI, paNa acAnaka bA gujarI jatAM e rAtorAta vadhAre pANI thaI gaI hatI. bApujInI kALajImAM e evI to khovAI gaI ke paraNavAnAM varSo ja vahI gayAM. ghara pAchaLanA moTA taLAvamAM pANI bharAtAMsukAtAM, kamaLa thatAM ne eya kramazaH UjaDI gayAM. taLAvanuM taLa varSothI purAtuM jatuM hatuM, bApujIe betraNa vAra kusumane enA lagnanI vAta karI hatI paNa e to bApujInA pUjApAThanI sAmagrImAM, gharakAmamAM, nokarImAM, vAMcavA-lakhavAmAM, rasoImAM ke pAchaLanA vADAmAM bagIco karavAmAM, hIMcake besI bApujInI rAha jovAmAM DUbI gayelI. ne pelI vAto paNa hIMcakA sAthe jhUlatI ke ema ja aTakIne rahI gayelI! - kusumane lAgatuM ke kazoka akalpa othAra enI AsapAsa maMDarAI rahyo che. chellAM doDha-be varSathI AvI kSaNo kramazaH vadhatI hatI jANe. kahone ke bApujInA gujarI gayA pachI to khAsa prakAranI vicitra bhayanI, ekalatAnI, zUnyatAnI, DarAmaNI zUnyatAnI lAgaNI thaI AvatI hatI. kazAkanuM AkramaNa thaI rahyAno satata ahesAsa jhaLuMbato. taLAvanI moTI pALa pharatAM vRkSo kapAI gayAM hatAM ne tyAM cAre tarapha UMcAM UMcAM makAno UgI AvyAM hatAM. jANe rAtorAta zahera AkramaNa karI AvyuM nA hoya ! enI aMdara UMDe ne UMDe koI kazuMka khodatuM hatuM. daTTaNa-paTTaNa thaI gayelI enI bhAvormiono pahelAM Avo dAhaka paricaya hoto thayo. kyAreka thora sAthe ujaraDAI javAnI tIvratA jAgatI to kyAreka UMDANonA khodAyA vinAnA tharanA thara vavaLI UThatA. sonagaDhanA havaDa killAnI vAva ane enAM bhoMyarAMnAM UMDANonuM agocara vizva jANe enI bhItaramAM AvIne vasI gayuM hatuM. e savAre jAgIne vADAnA bagIcAmAM jatI to kaoNLa (moTo UMdara)no raMjADa najare paDato. kaThaNa mATI khodIne e dara kADhI bahAra AvatA....emaNe vALelA mATInA Dhagane, enI chAtIzI goLAIne e joI rahetI. e mATI kyAreka to AMkhoneya suMvALI lAgatI. e muThThI bharatAM kaMsAranI muThThI bharyAno bhAva jAgato. paNa konI thALImAM pIrasavAnuM che have ? hIMcako hAlato ne thatuM ke bApujI hamaNAM ja hIMcakethI UThIne meDIe gayA che. varasAdI sAMjomAM dUra taLAvanI pALe bhaTTasAheba jatA-AvatA hovAnI bhrAMti paNa thatI. AjakAla to kusuma paNa potAne na samajI zakatI hoya evuM lAgatuM. keTalIya ghaTanAo taratI taratI cheka sapATI upara AvI jAya che. e avaza thaIne joyA kare che. mAtra sAkSIbhAve nahIM. ghaNI vAra to e emAM ghasaDAtI hoya. koTa-killonI havaDatA, sukAtuM ne purAtuM jatuM taLAva, DemathI baMdhAI gayA badhA heThavAsamAM khAlIkhama thaI gayelI nadI, vaghaInAM jaMgalomAM lAgelo dava, pAnakharanA - pahADo, kolumAM pilAtI zeraDI, imAratonuM aNadhAryuM AkramaNa, saDako-bajAro-sTezano-bhIDakhaMDeronI lIla-vikharAtA meLA, UlI jatI sIma - saunI vacce e aTavAtI ekalI mArga karavA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNilAla ha. paTela mathatI jANe hAMphI jatI. kaoNlejanuM ke kaiM ne meM lakhavAnuM-vAMcavAnuM kAma laIne badhAMthI bacavA mathatI paNa ghaTAdAra vAdaLo gAjatAM ne yAda AvatuM ke A zrAvaNamAM bApujIne gujarve be varSa thayAM. 54 sAMja paDatI ne ene bhaNakA2o thato ke meDI upara koI dhIme pagale pharI rahyuM che. e devagokhale dIvo karIne UbhI rahetI to thatuM ke bApujI bAjumAM ja UbhA che. DilamAM jarA kaMpArI pharI vaLatI. pahelAM bApujI yajamAnavRttie jatA ne rokAI jAya toya kazo Dara nhoto lAgato. e moTA gharamAM paNa ekalI rahevA TevAI gaI hatI. rAtanI UMghamAM ne have to baporI taMdrAmAM paNa lAgyA karatuM hatuM ke dAdara upara koI caDhaUtara karI rahyuM che. kyAreka meDImAMthI dhImo dhImo avAja AvyA karato. ene bhaya nhoto lAgato paNa phaDaka pesI jatI ke dIvAla kocIne kaoNLa meDImAM badhuM 2maNabhamaNa to nahIM karI mUke ? bhoMyataLiye to kaoNLanA trAsathI okaLiyo kADhI paththara jaDelA paNa bhIMto ne meDI to hajI mATInAM ja hatAM. gharaneya varSo thayAM hatAM. e lIMpaNa, e okaLiyo ThIkaThAka karAvIneya e thAkI gaI hatI. kAyAnI mAvajatano kaMTALo Ave tyAM vaLI A ghara - jarjarita thaI gayeluM ghara ! tyAre amerikAvALA kAkA prasannamanazaMkara emAMthI potAno bhAga laIne vecI devA mAgatA hatA... ne bApujIne to bhAga ke vecANa maMjUra nhotAM. e to simenTa ke pAkA kAmanIya jarU2 na jue. jAjarU- nAtharUma jevI sagavaDo kusume vADAmAM alAyadI karAvelI. paNa have to e vADAno vaMDoya jarjara che. kaoNLa enAya mULamAM dara kADhe che. rAte AMkha maLI na maLI ne e kazAka bhaNakAre jAgI gaI. AchA ujAsamAM dAdara upara koI caDhatuM hovAnI bhramaNA thatAM e jarA halabalI gaI. svica karIne joyuM to koI nhotuM. paNa meDI u52 kyAMka halacala vartAtAM e dAdara caDhavA lAgI. thayuM ke nakkI kaoNLa ghUsI Avyo haze. e jarA kaMpIya kharI. meDImAM kazo aNasAro vartAyo nahIM. balbanA ajavALAmAM eNe meDInuM juduM ja rUpa joyuM. kadAca ajANyuM ke aNadhAryuM ! ene pahelI vAra lAgyuM ke vastuonA paDachAyA pAchaLa koI chupAI rahyuM che. e kaoNLa haze ke kALa ? kazoka thAra ke thIjI gayelo khAlIpo ? 2 moDI rAtanA sannATAmAM kusume A rIte gharane kadI joyuM ja nhotuM. ghara keTaluM havaDa ane avAvaruM lAgatuM hatuM! meDInA lIMpaNamAM khADA paDI gayA hatA, oLapA-okaLiyo ghasAIne sapATa thaI gayAM hatAM. emAM varSonI ghaTanAo rajoTInA thara banIne jAmI gaI hatI. pote mAse mAse badhuM sApha karAve che. toya lAgyuM ke cArebAju jarjaratA jAmI gaI hatI. tAMbAnAM hArabaMdha vAsaNo upara kALA DAghA UbharAtA hatA. lAlapILAM kapaDAMmAM bAMdhelI bApujInI pothIo, pustako para dhULanA thara hatA. abharAI adRzyanA bhArathI vAMkIcUMkI thaIne DhaLI paDavA dhasatI bhaLAtI hatI. thAMbhalIo bevaDa vaLavA jhUkatI hatI. chAparAmAM saLa paDelA. kapAyelA kATamALavALo 2veza bAvAM-jALAMthI bharacaka hato. jUnAM koThI-DabbA-ghaMTI varSothI vaparAyA vinAnAM - bA gaI tyAranAM noMdhorAM - namAyAM jANe - nirAdhAra paDelAM te A kSaNeya bhAMgI paDyA jevAM bhAsatAM hatAM. popaDA UkhaDI jatAM gobA paDelI, vArevAre lIMpavAthI citravicitra AkAro dhAratI, khaMDita ne jhAMkhA cUnAvALI melIdATa bhIMto ThebALI-DhekALI paDuM paDuM thatI UbhI hatI. divasanA bhejALA aMdhArAmAM kadI nA kaLAyelo A
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sonacaMpAnuM phUla asabAba e joI rahI. pelI potAnI tUTelI cAlaNagADI, navI peDhInA lobhe saMgrahelI haze te mokSanI rAha jotI bhAsI to bIje khUNe bhAInI raMgaberaMgI lakhoTIono varSo jUno e Dabbo moDhuM kholIne Ubho hato - koI laI jAya potAne ze2ImAM to ! 55 meDImAM ja UMgha UDI gaI. kusuma bhItaramAM UThatAM mojAMne dAbatI e dAdara pakaDIne nIce UtaratI hatI. bApujI sAthe joyelo pelo somanAthano dariyo aMdara jANe tophAne caDhavA-na-caDhavAnI dvidhAmAM paDelo hato. nIceya UkhaDelA popaDALI bhIMtomAM citra-vicitra AkAro jotI pATe jaI beThI. khullI phaTAka AMkhomAM AkhuM ghara pAchuM maMDarAtuM hatuM. DimalAiTamAM Akho oraDo cItaryA jevo stabdha hato. ALiyAmAM bApujInuM pItAMbara ane paheraNa gaDI vALelAM paDyAM che. jANe emaNe savAre paheravA sAMje jAte ja mUkyAM hoya evAM ! vaLagaNI paranAM vastro varSothI vaparAyA vinA jhUlatAMjhUratAM hoya evAM, enI naja2 UMce. kabATa mAthe mUkelI bAnI TUMka para paDI. varSo jUnuM bAnuM jarjarita thaI gayeluM pAnetara hajI gaDIbaddha ja haze? pote to kadI ene joyuM paNa nahIM ? kazoka aparAdha karyAnI lAgaNI janmI AvatAM oraDo narama paDelo lAgyo. nakAmI cIjothI bharelAM kabATo, pustakonA khullA ghoDA, DAmaciyo, palaMga, kALAM paDI gayelAM khurazI-Tebala. mIMTuM mauna dhArIne beThelAM vAsaNo ne cAlI nIkaLavA cAhatA jUnA bAMkaDA... sAme che deva gokhalo. devoya aTANe jaMpI gayA che. dhIme dhIme eya AMkho mIMcIne UMghavA paDakhAM ghase che. vhelI paroDhe kusumanI meDI mAMDavagaDhanAM mhelamAM badalAI gaI hatI. dUra koI gAtuM ne meDI para aMtaHpuramAM koI chamachama jhAMjhara paherIne pharatuM hatuM. khaMDeragaDha, lIlachAI kALI-rAtI bhIMto, totiMga ADazo. vacce velAcchAdita taLAva... ne sAmeno jharUkho khAlIkhama, hajIya koInI rAha joto phATI AMkhe. kusuma UbhI che koTanA kAMgarA mAthe. ne dUra sAme bUraje Ubho che koI puruSa - paricita, paNa kaLAto nathI cahero. vacce keTakeTalA avAvaruM oraDAo paDelA che - ne bAraNAM baMdha. jAgI tyAre thayuM kaoNlejakALanI mAMDavagaDha TUranuM zamaNuM ene gherI vaLyuM hatuM. savAre UThI evI vADAmAM gaI. sonacaMpAne be phUla UghaDelAM joI aMdarathI dhakko Avyo. e malakAIne pAse gaI. phUlone sparza karyo, tyAM ja sUMghI levAnuM mana thayuM paNa bApujIno devagokhalo yAda AvatAM thayuM H devane to anAghAta puSpa ja joIe ne ! tyAre sonacaMpo ucheravA e bahu mathelI. bApujI paNa madada karatA. paNa kaoNLa ene kAtarI jatA hatA. chellAM be varSamAM eNe bagIcAnI khUba saphAI karI hatI. gUMcavAyelAM velachoDa kADhIne dUra karelAM ne sonacaMpAne pharatI bhoMyane TIpI paththara dAbI dIdhA hatA ! sonacaMpAnI jhAMya jevI prasannatA paherI e pa2vA2vAmAM parovAI-nAhyA pachI vADAnI sAmI bhIMte kaoNLe mATI kADhelI joI chatAM na joI karIne eNe varasAde pADI nAkhelA vaMDAneya gaNakAryo nahIM. jhaTapaTa phUlo toDatI e jANe devagokhale bApujI enI vAta jotA hoya ema aMdara garI gaI. bhAra AvI tyAre osarIno hIMcako hAlato joIne pAchI vItelI rAta enA upara savAra thaI gaI. betraNa vAra kusumane thayeluM ke bhIMte simenTa karAvI taLiye TAilsa karAvIe. pAchaLa vaMDo sudhArI paDALIne kADhI dhAbuM nAkhI eka sUvAno oraDo ne paDakhe sTaeNnDiMga kicana paNa
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 maNilAla ha. paTela karAvIe..pachI gharaghaMTI, vaoNziMgamazIna, grAinDiMga mazIna, phrIja, TIvI..sophAseTa, zayanakhaMDamAM sarasa beDa...bhAtabhAtanA laeNmpa... paNa e aTakI gayelI. paisA to hatA paNa kAkAno gharabhAga ane bApujIne thatuM duHkha ! kusume jAtane pAchI vALelI. joke, mAtra ekAda-be ghara ja TakyAM hatAM - jUnAM ne jarjara. bAkI to pAkAM ne UMcAM makAno A TIMbAneya bharaDo letAM AvI lAgyAM hatAM. ne eTale kaoNLa mATe avAvara jagA ja A hatI. koka paradeza to koka zaheramAM. koka gADIvALA to koka senTralI e.sI. baMgalAvALA. sAMje tulasInA kUMDAmAM pANI reDI agarabattI mUkatAM ene thayuM ke zerImAMno tulasIkyAroya makAno - vAhanonAM AkramaNa vacALe sAbado na rahyo ! kyArAnAM tulasImAM A nAnI paDasALanI oTalI upara kaMDAmAM AvI gayAM ! bAjunA tanamaNizaMkaranA DhaLI paDelA ghara upara enI najara paDI. kATamALamAM AkaDiyA ne dhatUrA UgI AvyA hatA. kaoNLe kADhelI mATInA DhagamAM bhIMto ne chAparuM badhuM ya khavAtuM-khovAtuM eNe joyA karyuM hatuM. e kATamALamAMthI rAte aMdhAruM nIkaLatuM. kusumane have thAya che ke pelo oNthAra paNa tyAMthI ja cora pagale karo caDhI meDIe Avato haze. "brAhmaNanI gharathAre AkaDiyA Uge ? rAmarAma bApujI bolatA saMbhaLAtA hatA. sAMjanA ajavALAmAM kusume joyuM hatuM ke kaoNLe enA karAmAM mATI kADhI hatI. ene kSaNa vAra thayuM ke pote gharamAM sUtI che ne ghara besI paDe che. varSo pachI Tekaro khodatAM enuM zaba - ! kusumane "sAheba, bIbI aura gulAma'nI kathA yAda AvI gaI. DilamAM pAcho bhaya AvI bharAto lAgyo. karAne mAthe pIpaLo moTo thaI gayo hato. naLiyAM saMcALanAre kADhI nAkhelo toya ? e pIpaLAnAM mULa - bharaDAmAM gharane cappaTa thatuM joI rahI... aMdhArAmAM pUra ghara-TIMbAne gherI vaLelAM. sUtAM pahelAM, amerikAvALA kAkAno, bapore Avelo patra eNe pharIthI vAMcyo. kAkA DisembaramAM Avaze. A vakhate ghara vecAze. kusuma bane to navA taiyAra gharanI tapAsamAM rahevuM... sosAyaTImAM ! ene thayuM patra sAco nA hoya to ? hAza. paNa bIjI paLe gharanI bhIMto gaLatI, gAro thatI anubhavI rahI. savAre jAgIne hajI to pathArImAM hatI, ne kaika kaNasATa saMbhaLAyo. koNa kaNasatuM haze ? nIce pharasa para joyuM to caNAnA loTa jevo bhUko verAyelo hArabaddha. gharamAM baTAI gayelI vAsa pharI vaLI hatI. eNe UMce pIDho joI - emAM pILAM chidro UghaDI AvyAM hatAM... kaNasATa tyAMthI Avato hato. pIDhomAM DaoNLa paDelA te dhIme dhIme karakolatA hatA. cheka UMDe sudhI UtarI gayA hatA. DaoNLa...lAkaDAne khAtA DoLa. A kIDAo vize vicAravAnuM bAju para rAkhI e nityakarma mATe UThIne vADAmAM AvI. vADAmAM koLe upadrava macAvyo hato. pAseno vaMDo DhaLI paDyo hato. e ciMtAnI mArI sonacaMpA pAse doDI gaI. gaI evI hebatAI gaI. avAcaka banIne phATI AMkhe e joI rahI : sonacaMpAnA thaDanI cArepAsa kaoNLe mATInA Dhaga kADhyA hatA. mULa kApyAM hatAM. pelAM gaI kAle nahIM cUMTelAM beu phUlo mATInA DhagamAM ragadoLAyelAM paDyAM hatAM.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI Adizvara bhagavAnanI jinapratimA saumyamukhAkRti, vizALa chAtI, virATa bAhupAza ane unnata zikhA jevI vizeSatAo dharAvatI vasaMtagaDha zailInI prathama tIrthakara zrI Adizvara bhagavAnanI jinapratimA. dhyAnastha nayana ane prasannavadana dharAvatI paramAtmAnI A nayanaramya pratikRti aitihAsika dRSTie ati prAcIna ane mUlyavAna che. Azare vikramanI chaThThI-sAtamI sadInI A jinapratimA hovAno saMbhava che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ III GT nA = va - Jka na karo zatruMjaya mahAtIrthano paTa rAjasthAnanI jayapura kalama zailImAM Azare I. sa. 1850mAM taiyAra thayelo paTa [zrI zreyasa ke. dozInA saMgrahamAMthI]
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hannemoon formerte na laticale 24 sich wie windmeses Waamrachen enter u nI naM 1 ta 199 * nA $ + * * 5 ? 1 -tA 81 Daa ma, } #J nI +++ * ! ra lA mA kho nI tait no 1 t ?, 1451 8 88 ! }pI ke khAnuM jA ema (aa che : as an (1nA ch, (+ ( bhAra 2i nA {1}','" 141 - 1 ha 1 khata khA saMja, ke jI nI 1 1lA 1ii. ta mA 11 (11 ba 16 = 6 % < PM at 17 ( ta kI jaA }{ , (nu Aa - 1 mAsa 774/2fLIA 47 fii x 6 6 nI (tA 19 jI khA ! kanI ? | Ata } { jAkA na 1 1 nI che misitions des mirane porneschien agrarn - nI.... k(v 1 ( mata ma aa ta che ? la La 681Ne '} { {k dirnes (inchon darilganicher Warmiarkin 15 mA te tene ut yLa na ka ta kha 10 phI ( 1 A h i onligen ongeethod (nen 1446bwizar llum tA kI ( tI - - ( 3 re ta<< 44 43 Mr 1 - (1 M M - 6 41 - 3 jo Milt ft btxjnke - schichungel y - M/} 6 ) 12 / guonoche 2nes Gazelaussteit ("incolurerile.rul / MM 25 (1 M ( ) zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI kAryavAhInA copaDAnuM paheluM pAnuM vidyAlayanI sthApanAnI noMdha emAM karavAmAM AvI che. | ( hastAkSara : zrI matIcaMda giradharalAla kApaDiyA )
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ The B 02 zrI yamazila dAdAzrIdinAni ve girinArAsinI medinIrasukhadAya namamaraesaMsAratayA vAra zrIjita rAya / / 1) svasti zrI virANAMtidAyaka sAMnidhikarupa nittapAyA megharagharADAtaveM sara rASpojIvAjIvadayA mulakAraNe praNatA sasadIvazAsvastizrI rmnniirme| namaraNa kareM naraIdA bAla brahmacArI rigamIya middi|| girivAra giraMnyAdA nnirvaae| dharmavakrIyA sadA namIzvara jhinasAe svastrizrItevI rAmo pATI gomI maMmAmilAsa atithI suratarukadame |pAsa di|| // svastizrI bisalA tamAma dimoTo mahAvIrAcara evaM baaNdiipusspmNdirdhiir||8|| sidAra kala kesarI kara narahaMda | siMdalaMbanapaya soDhato / varaM vIradizrI rUpasaniva vijJaptipatra vikramanI 17mI sadImAM citrita vijJaptipatrano eka bhAga
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ veiTiMga mahino AnA ghare, mahino pelAnA ghare karavA karatAM gharaDAghara kevuM rahe ?" - thelAmAM kapaDAM bharatAM zAradAbahene kahyuM. manasukhabhAI cUpa rahyA. thoDI kSaNa bhArekhama mauna vahetuM rahyuM. nisAso nAkhatAM manasukhabhAI bolyA: "IzvaranI marajI haze ema thaze. dIkarAo sAthe RNAnubaMdha haze tyAM sudhI....' manasukhabhAIne udharasa caDI. DhIMcaNa para hAtha mUkI zAradAbahena mAMDa UbhAM thayAM ne pANI levA gayAM. ghUMTaDo pANI pIdhA pachI manasukhabhAIe kahyuM, "tuM kahetI hoya to gharaDAgharamAM jaIe..." tyAM to zAradAbahene ja vicAra pheravyo : "nA, nA. gharaDAgharamAM nathI javuM. samAjamAM chokarAonuM kharAba dekhAya." to pachI tane gharaDAgharano vicAra kema Avyo? mArI bI.pI.nI ane DhIMcaNanA duHkhAvAnI meM davA maMgAvI'tI. to rAjezanI vahu gaNIne be divasanI davA lAvI ! basa, be ja divasa enA tyAM rahevAnuM ne pachI moTAnA ghare javAnuM ne... te davA moTo lAvaze...' pAlavanA cheDAthI zAradAbahene jhaLajhaLiyAM lUchavAM, pachI bolyAM, "rAjezane to bicArAne khabareya nahIM hoya. nahitara e to AkhA mahinAnI davA lAvato ne vicArato - dakSezano pagAra TUMko te ene davAno kharca karavo na paDe, paNa rAjezanI vahu..' zAradAbahena jarI aTakyAM, eka nisAso nAkhyo; pachI bolyAM yogeza jozI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 yogeza jozI "gharaDAgharamAM javAno vicAra manamAM to ghaNI vAra Avato paNa huM cUpa rahetI. Aje sahana na thayuM te bolAI gayuM mArAthI." manasukhabhAIne thayuM. potAnuM ghara rAkhyuM hota to dara mahine Ama be chokarAonA ghare ThebAM khAvA vAro na Avata. Tiphina baMdhAvI deta ne zAMtithI raheta. rAjeze kaheluM : "dakSezane to tame rUma-rasoDAno phleTa levA jIpIephamAMthI paisA upADIne ApelA. e pachI hapatA to e enA pagAramAMthI bharI de che. A ghara have nAnuM paDe che to ApaNe 2BHKno phleTa noMdhAvI daIe. emAM eka rUma tamAro alaga rahe. A ghara vecI mArIe to navo phleTa AvI jAya. vaLI navA phleTamAM liphTa che te bAne dAdarA caDavA na paDe. DhIMcaNano dukhAvo bAne vadhato ja jAya che. mAruM baeNlensa huM rokI daIza, thoDA zera paDyA che eya vecI daIza. bAkI khUTatA paisA A ghara vecIe emAMthI umerI devAya. vadhe e paisAnI tame FD karAvI do ke MISmAM roko.." zAradAne motiyo utarAvavAno thayo tyAre rAjeze kaheluM - "bApujI, tame meDiklemano vImo lIdho hota to ? tyAre manasukhabhAIno Tona badalAyo hato. "bAne motiyo utarAvavAnA kharcanI tuM ciMtA nA kara. huM mArI FD toDIza eTale kharca nIkaLI jaze." mAro e matalaba nahoto, bApujI." manasukhabhAIe FD toDelI, paNa rAjeze paisA lIdhA nahotA. have to rAjezano pagAra paNa sAro thaI gayo hato. gharamAM badhuM vasAvI lIdhuM che. LCD TIvI ne homa thiyeTara sudhdhAM. rAjezanA beDarUmamAM AC paNa naMkhAvyuM che. AC naMkhAvyuM e unALAmAM rAjezanI AC esI cAlu karIne ArAma karatI hatI. zAradAbahena hAthamAM zetaraMjI ne ozIkuM laIne e rUmamAM pahoMcyAM. zetaraMjI pAtharI tyAM to rAjezanI vahu bolI, bA, tamane ATalA DhIMcaNa to duHkhe che. ACmAM rahezo to sAMdhA vadhAre jaMkaDAI nahIM jAya ?" paraNIne AvI tyAre zarU zarUmAM to rAjezanI vahu khUba sAruM rAkhatI. "bA", "bA' karatI. garama garama phUlakA roTalI tAsakamAM laI AvatI ne kahetI, "lo bA, A garama roTalI." "basa beTA ! have mAre nahIM joIe." nA bA, lo A garama roTalI, thALImAM che e ThaMDI roTalI lAvo pAchI..." paNa thoDA samaya pachI - zAradAbahena rAha jotA hoya. bahAra gaI che te vahu kyAre Avaze ane kyAre rAMdhaze ? sAMje jamavAnuM bahu moDuM thAya to have pacatuM nathI, gesa thaI jAya che. vaLI rAjezanA bApujIne kyAranI bhUkha lAgI che. lAva, khIcaDI to mUkI dauM. tyAM rAjezanI vahuno phona Ave - "bA, ame bahAra jamIne AvIzuM - savAranuM paDyuM che e tamane cAlaze ne ? nahIMtara huM AvIza tyAre kaMIka banAvIza athavA to savAranuM ThaMDuM na khAvuM hoya to tame kaMIka banAvI lezo ?"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ veiTiMga 59 ne pachI beya jaNa savA2nuM vadheluM khAI letAM. rAjezanI vahune rasoInuMya paNa koI mApa nahIM. koka vAra khUTe. bAkI khUba vadhAre banAve ne sAMje badhuM gAya-kUtarAMne nAkhI devuM paDe. moTA dIkarAnI vahu karakasaravALI. paNa dakSezano pagAra TUMko te bicArI kareya zuM ? kaThoLa kare... to zAka na kare, zAka moMghAM paDe te dALa-bhAta-roTalIthI calAvI le. sAMje khIcaDI ne chAza. roja roja khIcaDI khAIne chokarAM kaMTALe to kyAreka bhAkharI-zAka, e rAMdheya mApanuM. kyAreya bagADa na thAya. zAradAbahena - manasukhabhAI rAjezanA ghare rahe tyAM sudhI phula Diza jamavAmAM hoya - roTalI, dALa, bhAta, zAka, kaThoLa, salADa ke kacuMbara. kaMI ne kaMI phrUTsa paNa gharamAM hAja2 hoya, badAmaakharoTa-aMjIra vagere sUko mevo paNa gharamAM hoya. rAjeza enI vahune kahe paNa kharo. 'bA-bApujIne akharoTa-badAma-aMjI2 Apaje, kolasTe2la thoDuM vadhAre che te naoNrmala thaI jAya.' aMjI2 khAtAM zAradAbahenane thAya - Aje Akhara tArIkha. kAlathI dakSezanA ghare javAnuM thaze, to enAM chokarAMo mATe laI javA thoDo sUko mevo mAguM ? enAM chokarAMone bicArAMne sUko mevo jovAya nathI maLato. paNa pachI thAya, mUDa na hoya ne rAjezanI vahu kyAMka nA pADI de to ? nA, nathI pUchavuM. pachI emanA kaMThethI aMjIra Utare nahIM. moTAnA ghera javAnuM thAya tyAre zarU zarUmAM be-cAra divasa takalIpha paDe. moTAnA ghare phrIjha paNa nathI ne rAjezanA ghare phrIjhanuM ThaMDuM pANI pIvAnI Teva paDI hoya te mATalInuM pANI tela jevuM lAge. thAya, jamavAmAM khAlI roTalI ne dALa ja che; thoDuMka zAka hota to sAruM. zAradAbahenane to jANe bahu vAMdho na Ave. paNa manasukhabhAIne majA na paDe. emane pahelethI khAvAno zokha. avAranavAra pharasANa paNa joIe ne gaLyuM paNa. te rAjezanA ghare to badhuM maLI rahe. unALAmAM jamyA pachI rAjeza . kahe - lAva, have badhAne thoDo AisakrIma Apa. - jyAre dakSezanA ghare sAMje to khIcaDI ne chAza hoya. manasukhabhAIne thAya - sAthe ekAda pApaDa hota to sAruM. rAjezane sarakArI nokarI te pagAra vadhyA kare, moMghavArI bhaththuMya vadhyA kare ne ene u52nI Avaka paNa kharI. jyAre dakSeza prAiveTamAM TAipisTa tarIke nokarImAM rahelo paNa pachI Tebale Tebale kampyUTara AvI gayA pachI enuM khAsa kAma rahyuM nahIM. sahu potapotAnA kampyUTaramAM kAma karI letA. hA, zeThanuM kAma dakSeza pAse AvatuM. dakSeza kampyUTara zIkhI gayo te sAruM thayuM. nahIMtara enI nokarI jAta. zeThe ene chUTo to na karyo paNa pachI moMghavArI vadhatI e pramANamAM eno pagAra vadhato nahIM. te kemeya be cheDA bhegA thatA nahIM. sAta sAMdhe ne tera tUTe evI paristhiti haMmezAM rahetI. Ama chatAM dakSeza ane enI vahu bA-bApujIne bhAvathI rAkhe. mahino pUro thAya e pachI dakSezanI vahu kahe - Aje ne Aje zuM kAma javuM paDe ? rokAI jAo ne ravivAre enA pappA mUkI jaze. dakSezanI vahunuM mana moTuM. premathI rAkhe. savAranuM ThaMDuM kaMI paDyuM hoya to pote khAya, paNa bAbApujI mATe to samayasa2 garama garama khIcaDI banAve. bA-bApujI potAnA ghera Ave e ene game.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 yogeza jozI zAradAbahenanA paga bahu dukhatA hoya tyAre dakSezanI vahu rAtre paga dAbI ApatI. zAradAbahena kahetAM - "basa beTA, have tuM sUI jA." "nA, bA. hajI mane UMgha nathI AvatI' kahI e paga dAbavAnuM cAlu rAkhatI. zAradAbahenane thoDI zaradI thAya ke tarata e tulasI-marI-Adu-goLa vagereno ukALo banAvatI; gharamAM paDyuM hoya to madha paNa umeratI. dakSezanuM ghara sAva nAnuM AthI potAnuM ghara vecI dIdhA pachI manasukhabhAI tathA zAradAbahena rAjezanA phleTamAM ja rahetAM. bA-bApujI mATe alaga rUma hato. maoNTu janmyo e pachI to ene rAkhavA, moTo karavA bAnI khAsa jarUra hatI. AthI rAjezanI vahu bA-bApujIne khUba sAcavatI ne DhApalAveDA karatI. paNa moTu thoDo moTo thaI gayo. tyAra pachI - bA', rAjezanI vahu bolI hatI, "dakSezabhAI ane bhAbhI tamane bahu ja yAda karatAM hoya che te thoDAka mahinA emanA ghare rahevA jAo to ?' bA-bApujI dakSezanA ghare gayA pachI rAjezanI vahune thatuM - have DosA-DosI pAchAM na Ave to sAruM. rAjezaneya e kahetI - bA-bApujIno bhAra ApaNe ekalAe ja thoDo veMDhAravAno ? dakSezabhAI-bhAbhInIya kaMIka to javAbadArI kharI ke nahIM ? zarUmAM to rAjeze patnInI vAta gaNakArI nahIM paNa enI kAnabhaMbheraNI avAranavAra cAlatI ja rahI. dakSezanA ghera bA-bApujI hoya to rAjezane thatuM, lAva, have huM bA-bApujIne laI AvuM. enuM ghara nAnuM che, vaLI, pagAra paNa ocho. paNa patnInI Taka Taku cAlyA ja karatI. AthI chevaTe vArA kADhyA - bA-bApujI eka mahino rAjezanA ghera ane eka mahino dakSezanA ghare. sAruM che ke bA ahIM ne bApujI tyAM - evA bhAgalA na paDyA. manasukhabhAI rAjezanA ghare hatA tyAM sudhI emane aMdAja nahoto Avato ke dakSezanA ghare be cheDA kema bhegA thatA haze...e joyA pachI manasukhabhAI potAnA penzanamAMthI lagabhaga eMsI TakA jeTalI rakama dakSezane ApatA. A bAbatanI jANa thatAM ja rAjezanI vahunA peTamAM jANe tela reDAyuM. A te kyAMno nyAya ? bA-bApujI je mahine ahIM rahe e mahineya paisA dakSezabhAIne mokale?! emanA tyAM rahe e mahine bhale emane paisA Ape. paNa ApaNe tyAM rahe e mahine to paisA ApaNane maLavA joIe ne.." rAjeza vahune kahyuM, "ApaNane bApujInA paisAnI kyAM jarUra che ? A ghara levA mATe emaNe potAnuM ghara vecIne paisA ApelA." te emAM zuM navAI karI ? dakSezane emaNe ghara laI ApeluM te pachI ApaNaneya Teko to karavo ja paDe ne ?!' "bApujI ahIM rahe e mahine huM emanA penzanamAMthI paisA levAno nathI, samajI ?' 'tame samajatA kema nathI ?! bA-bApujIne meDiklema to che nahIM, kazI gaMbhIra mAMdagI Avaze
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ veiTiMga to badhoya kharca ApaNe ja karavo paDaze ne ? bApujInA penzananA paisA ApaNe nathI vAparavA, e paisA ApaNe judA rAkhIzuM. emanI mAMdagI Ave tyAre kAma lAge...' paNa rAjeza patnInI vAta mAnyo nahoto. tyArathI rAjezanI vahu bA-bApujIne barAbara jALavatI nahIM. gaI agiyArase ja kevuM thayeluM ?! zAradAbahene savAre ja kaheluM, "Aje amAre agiyArasa che, beTA..." pharALa karavAno mane TAima nathI." to pharALa huM banAvI daIza, beTA." paNa gharamAM pharALa banAvavA mATe kazuM paDyuM nathI. gharamAM je bane che te khAI letAM ho to... agiyArasa-phagiyArasa na karo to nahIM cAle ?' zAradAbahena kazuM bolyAM nahIM, mana vALyuM - A agiyArase ame pharALa na karIe evI icchA haze IzvaranI... rAjezanI vahu enI pArTa-TAima joba mATe gaI tyAre zAradAbahene rasoDAmAM jaIne joyeluM. moraiyo hato, sAbudANAya hatA, zIMgoDAno loTa paNa hato, sIMgadANAya hatA, zAkanA chAbaDAmAM joyuM to baTAkA hatA ne sUraNa paNa hatuM. Aje pahelI tArIkhanI savAra. rAjeza jImamAM gayelo. rAjezanI vahu nAhIne vALa korA karatI bAtharUmamAMthI bahAra AvI, bolI, "bA.. thelo bharI dIdho ? taiyAra thaI jAo jaladI, huM rikSAmAM tamane dakSezabhAInA ghare mUkatI jauM.' manasukhabhAI khoMkhAro khAIne bolyA - "ame rikSAmAM jatAM rahIzuM. tAre dhakko khAvAnI jarUra nathI.' thelo UMcakIne manasukhabhAI cAlyA, pAchaLa zAradAbahena. liphTamAM nIce UtaryA. jhAMpe ja rikSA maLI gaI. kyAM javuM che ?' "vRddhAzrama.' thoDI vAramAM rikSA vRddhAzrama pahoMcI. vRddhAzramamAM jaIne tapAsa karI to - nAkanI dAMDI para nIce UtarelAM cazmAMnA phremanI uparathI najara karIne koI kAkA bolyA, hAusaphula che dAdA, veiTiMga cAle che."
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ avaMtikA guNavaMta - devavratanI duniyA devavratane eka mahattvAkAMkSA hatI. e nAno hato, nizALamAM bhaNato hato tyArathI enI A AkAMkSA AkAra levA mAMDI hatI. nizALamAM mAruM svapna' evo nibaMdha lakhavAno hato tyAre paNa eNe enI A mahattvAkAMkSA vize ja lakhyuM hatuM. eNe lakhyuM hatuM, 'huM amerikA jaIza, mabalakha kamAIza. samudranI vacce eka TApu kharIdIza ane tyAM mAruM moTuM moTuM makAna bAMdhIza. duniyAbharanAM badhAM sugaMdhI phUlachoDa lAvIne tyAM vAvIza. mArA gharanI AsapAsa TekarIo haze tyAM vividha jAtanAM vRkSo haze ne vRkSo para paMkhIonA mALA haze. paMkhIo madhura sUre gAtAM haze ne huM tyAM besIne citra dorIza. huM pacAsa varSano thaIza tyAM sudhI kamAIza ane bAkInAM pacAsa varSa mArI marajI mujaba jIvIza. rasa-raMgathI mArI jiMdagI chalakAtI haze. huM sukhI thaIza ane bIjAne sukhI karIza.' devavrata sAdhAraNa bApano dIkaro na hato. enA pitAne phaeNkTarI hatI, khUba napho karatI phaeNkTarI. pitAe evI rIte badho kArobAra goThavyo hato ke koI Tenzana ke sTresa nA lAge. emanI proDakTa akhAtanA dezomAM jatI hatI. hajIya jo e vepAra vadhu vikasAvavA icche to enA mATe tako hatI, paNa teo jiMdagI jIvavAmAM mAnatA hatA, paisA kamAvAnuM yaMtra banavA nahotA mAMgatA. emane hatuM ke devavrata bhaNIgaNIne dhaMdhAmAM Ave pachI emane je ka2vuM hoya e karaze. dhaMdho je rIte vikasAvavo hoya e rIte vikasAvaze. devavrata bhaNavAmAM hoziyAra hato, mahenatu hato, kahyAgaro hato tethI pitAne koI ciMtA na hatI. devavrata enjiniyara thaI gayo. bApane hatuM ke dIkaro have dhaMdhAmAM Avaze, paNa devavrata bolyo, 'pappA, mAre vizeSa abhyAsa arthe amerikA javuM che.'
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ devavratanI duniyA 63 pitAe tarata kahyuM, "bahu sarasa beTA, mANase icchA hoya eTaluM bhaNavuM ja joIe." devavrata amerikA gayo. eno abhyAsa pUro thayo ne bApane thayuM ke dIkaro dezamAM Avaze ne udyoga saMbhALI leze, paNa devavrate lakhyuM, "ahIM eka surekhA nAmanI chokarI sAthe huM lagna karavA dhAruM chuM. surekhAnAM mAtApitA chellAM cAlIsa varSathI amerikAmAM vaselAM che. surekhAno janma ane uchera ahIM thayo che. mane e yogya jIvanasAthI lAge che to ApanI saMmati ane AzIrvAda prAthuM chuM." patra vAMcIne mAbApa eka kSaNa to stabdha thaI gayAM. "zuM dIkaro pAcho AvavAno ja nathI? lagna paNa tyAM ja karaze ? chokarI amAre jovAnIya nahi, are eno phoTo paNa mokalyo nathI. enA kuTuMba vizenI koI vigata nathI lakhI, e kyA rAjyanI che, kevI che kaMI lakhavAnuM ene jarUrI nathI lAgatuM, o re dIkarA, ame zuM tArAM mAbApa ja maTI gayAM? ame tArA mATe kazuM ja nathI? amArI icchA, AzAno jarAka to vicAra karavo hato. bhale tuM tyAM vase, tyAM paraNe, tArI koI icchAne ADe ame nA Avata, paNa dIkarA ! ame tArAM chIe, tuM amAro che evuM to amane lAgavA devuM hatuM. lagnamAM hAjara rahevAnuM amane AmaMtraNa to ApavuM hatuM.' A rIte mAbApa manomana ghaNuM valovAyAM chatAM paNa potAne ochuM AvyuM che eTaluMya dIkarAne nA jaNAvyuM. emaNe kazuM kahyuM nahi, kazuM pUchyuM nahi. hRdayanA UMDANamAMthI AzIrvAda mokalyA ne sAthe dAgInA mokalyA. atyaMta mUlyavAna dAgInA. devavratanI mAe ghaNI hoMzathI vahu mATe agAuthI banAvaDAvelA ne pote jAte vahune paherAvaze evAM svapnAM joyelAM, e dAgInA mokalyA. | devavratane sarasa jaoNba maLI hatI. bepAMca varSa jaoNba karyA pachI e potAno udyoga sthApavA mAMgato hato. pitAnI jema moTA udyogapati thavAnA ene manasUbA hatA. devavratanI kamAvAnI yojanA to saphaLa thaI, paNa patnI surekhA sAthe sumeLa sadhAyo nahi. devavratanI dareka vAtamAM surekhAne vAMkuM paDatuM. devavrata vadhAre ne vadhAre bAMdhachoDa karIne surekhAne anukULa thavA prayatna karato. ene khuza karavA prayatna karato, paNa surekhA to kleza ane kakaLATa ja karatI. - devavrata AghAta pAmI gayo ke, "jene meM prema karyo hato e A ja surekhA che ! lagna pahelAMnA paricayamAM huM kema ene oLakhI nA zakyo ! huM zuM enA rUpamAM sAva bhAna bhUlI gayo ! huM mohAMdha chuM! prema vagaranI mArI A jiMdagIne zuM karavAnI !" devavrata aMdara ne aMdara zoSAvA mAMDyo. saMtApathI enAM zarIra, hRdaya ane mana kSINa thatAM cAlyAM ane aMte e beu chUTAM paDyAM. kAyadesara chUTAcheDA thayA. je saMpatti ane bacata hatI e surekhAne maLI. devavratane sthULa saMpattino moha na hato. devavrata ekalo paDyo. have ene mAbApa, ghara, vatana, mitro yAda AvavA mAMDyAM, paNa deza tarapha paga nA UpaDyo. pote mAbApanI kevI avagaNanA karI hatI, cheha dIdho hato e yAda AvyuM ne hRdaya pazcAttApathI phATI javA mAMDyuM. mAbApanuM vahAla ane hUMpha mATe e taraphaDavA mAMDyo, paNa javAnI hiMmata nA cAlI. zuM moM laIne e vatsala mAbApa pAse jAya ?
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ avaMtikA guNavaMta paNa mAbApane khabara paDI ke temaNe tarata kola karyo, "dIkarA, tuM mUMjhAIza nahi, tuM ekalo nathI, ame tyAM AvIe chIe." devavrata sAMbhaLI ja rahyo, "oha, mArAM mAbApa mane kazuM pUchatAM nathI, mAtra gaLe lagADavAnI vAta kare che. nathI Thapako ApatAM, nathI maheNuM mAratAM, basa mArAM sukhacena icche che." e raDI UThyo. raDatAM raDatAM bolyo, "pappA, tame badho bijhanesa ema ja mUkIne nA Avazo. mArI mammI Ave e pUratuM che. mammIne mokalo. tame ciMtA nA karazo.' beTA, tuM bijhanesanI ciMtA nA kara. amane tArI phikara che. tArI AMkhamAM eke AMsu nA joIe, haiye nirAzA na joIe. tuM to mAro bahAdura dIkaro che." bApe kahyuM. pappA, mArI ciMtA nA karazo' pachI eNe mammIne kahyuM, "basa mammI, tuM ahIM AvI jA." devavratanI mammI sumIbahena pahelI phlAiTamAM nyUyorka pahoMcyAM. mAne joIne devavratane aparaMpAra hUMpha ane zAMti maLyAM. eNe mAne enI vItakakathA saMbhaLAvI. ekanI eka vAta e kahyA kare che, to ya eno aparAdhabhAva ocho nathI thato. sumIbahena bolyAM, "beTA, have tuM e badhI vAta bhUlI jA. ekanI eka vAta raTyA karIza to tArA hRdayamana nirbaLa thatAM jaze. tuM AbhAra mAna ke AnAthI vadhAre kharAba kazuM nathI thayuM. have tuM che ane sAthamAM ame chIe, badhuM barAbara thaI jaze.' paNa badhAM mArI hAMsI uDAvatAM haze ke bApano udyoga saMbhALavAnA badale dIkaro amerikA rahI paDyo, paNa kazuM nA karI zakyo. huM hArI gayo, niSphaLa gayo. mArA pappAe zUnyamAMthI sarjana karyuM hatuM ane huM emanA sAnnidhyamAM vikAsa karavAnA badale ahIM Avyo to zuM pAmyo ! beTA, koI zuM kaheze eno Dara kADhI nAkha, ane tArI jAtane kosavAnuM baMdha kara. tuM vadhAre kamAya to ja saphaLa thayo kahevAya, moTo udyoga sthApe to ja kaMI karyuM kahevAya evuM koNe kahyuM ? lokoe UbhA karelA mApadaMDathI tArI jAtane na mApa. tuM hatAza na thA. lAMbI-jiMdagI sAme paDI che. tuM tArI dRSTithI tArI jiMdagIne jo. tuM svastha thA, tAruM hRdaya utsAha ane AzAthI bharI de. tAruM dhAryuM badhuM tuM karI zakIza." sumIbahenanA premabharyA zabdothI devavratane sAMtvana maLatuM, e sAtA pAmato, paNa thoDA kalAka pasAra thAya ne e pAcho hatAzAmAM sarI paDato. enI mAne pUchato, "mammI, mArA pitAnI jema huM kema badhAM kSetramAM saphaLa nA thayo ? pratiSThA nA pAmyo ? zarUAtathI mArA amuka vicAro hatA, mAre mArA pappAnI chatrachAyAmAM pAMgaravuM na hatuM. mane hatuM ke huM mAro alaga mArga kaMDArIza. emAM mAruM kauvata dekhADIza, paNa mArI icchA nA phaLI. pachaDATa khAdhI. huM kyAMyano nA rahyo. mArA lagnanI niSphaLatAe mane caitanyahIna banAvI dIdho. huM kaMI nA karI zakyo.' saMyama rAkha beTA, saMyama rAkha. samatA rAkha. nahi to tArI hatAzA tane behAla karI mUkaze. mANasa para kyAMthI kevI rIte acAnaka Aphata UtarI Ave che e koIneya khabara nathI paDatI. AnuM nAma ja jIvana che."
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ devavratanI duniyA 'je sukhano mArga dekhAto hoya, saraLa dekhAto hoya e kaMTakabharyo thaI jAya, saMkaTabharyo thaI jAya. ApaNe badhuM sahana karavuM ja paDe. emAMthI mArga kADhavo paDe.' 65 'paNa mammI, huM kamanasIba chuM. bIjAM chokarAo mArI jema nasIba ajamAve che ne jhaLahaLatI phatteha pAme che.' 'are, surekhAnI moTIbahenano vara sAmAnya kuTuMbano che, paNa ene koI vAMdho nA Avyo. eNe enAM mAbApa bhAIbahenane paNa ahIM bolAvI lIdhAM che. badhAM sumeLa ane saMpathI rahe che. jyAre surekhAe koInI sAthe saMbaMdha ja nA rAkhyo, sagAInI mIThAza paNa nA samajI, tamArA hetane ThukarAvyAM mane ThukarAvyo.' mane e kahetI, 'ApaNe potAno saMsAra racyo che pachI tArAM mAbApanA saMsAramAM zuM 2sa levAno? huM tamane yAda karuM e ene gamatuM nahi. meM ene keTaluM kahyuM hatuM, paNa eka vAreya inDiyA nA AvI. eNe kadI mArI icchAnI darakAra nA karI. ene rAjI rAkhavA huMya inDiyA na Avyo. ane huM ja nAlAyaka ke enuM kahyuM sAMbhaLato rahyo. mammI, mArI buddhi ja jANe bahera mArI gaI hatI. tame ane pappA kadI mArI sAthe sakhtAIthI vA~ nathI, to pachI zuM kAma huM tamArAthI dUra gayo ? huM mUrakha kema kazuM samajI nA zakyo !' aphasosa...aphasosa... aphasosa.. devavratanA aphasosano koI pAra nathI. sumIbahena dIkarAne samajAve che, 'beTA, tuM tArI jAtanI TIkA karavAnuM baMdha karI de. je thaI gayuM e thaI gayuM. tArA mATe evuM nirmANa thayuM haze, e svIkArI le ane have sAme naja2 ka2. ujjvaLa bhaviSya tArI rAha joIne beThuM che.' 'mammI, tuM kahe che e sAcuM che, mAre jUnuM badhuM bhUlI javuM joIe, paNa nathI bhulAtuM. vaLI vaLIne badhuM yAda Ave che ne mArI jAta mATe tiraskAra chUTe che. mane zarIramAMya koI zakti nathI lAgatI. huM sAva nirbaLa thaI gayo chuM.' 'beTA, khoTA saMtApamAM tArI prANazakti nabaLI paDI gaI che. tArA vicAranI bhUtAvaLamAMthI bahAra nIkaLavAno saMkalpa kara ane bhagavAnanuM smaraNa kara, maMtrajApa kara, zraddhA rAkha. tuM dhIre dhIre A badhAmAMthI upara AvIza, tArI mAnasika, nirbaLatA jatI raheze, tArAmAM utsAha pragaTaze, tuM zaktino ahesAsa karIza. beTA maMtrano prabhAva sUkSma aMtaramana sudhI pahoMce che. tArAmAM parivartana Avaze. beTA, IzvaramAM mAnavuM, zraddhA rAkhavI eTale tArI jAtamAM mAnavuM. tArI zaktimAM mAnavuM. tuM tArA suMdara bhaviSyanI kalpanA kara. tArI najara samakSa AgAmI sukhI divasone jo, utsAha ane AnaMdano tuM anubhava kara. ane dIkarA tane khyAleya nahi Ave ne tuM badhuM bhUlI jaIza. A ghA vIsarAI jaze.' sumIbahena dIkarAne vAraMvAra A ja vAta judA judA zabdomAM kahyA kare che. devavrata taddana nAnA bALakanI jema mAne vaLagIne besI raheto. mA ene paMpALatAM ane Izvarane pokArIne manomana kahetAM, 'Izvara, tuM amAro hAtha pakaDa. A ghora aMdhakAramAMthI tuM ja prakAza tarapha laI jA.'
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 avaMtikA guNavaMta sumIbahena dIkarAne jamADe tyAreya Izvarane kahe, "he Izvara ! A eka eka koLiyo amRta bano, ane mArA dIkarAne utsAhathI thanaganato kare." rAtre devavrata UMghI jAya tyAreya sumIbahena mAthe hAtha paMpALatA jAya ane bolyA kare, "dIkarA tArA jIvananI badhI kaTu yAdo dUra thAo. mananI kaDavAza osarI jAo, surekhA mATeno durbhAva jato rahe." sumIbahena Izvarane roja kahetAM, "prabhu, dIkarAnI A niSphaLatAne saphaLatAmAM tuM nahi badale to koNa badalaze ? ene AzA utsAhathI tuM dhabakato kara.' teo devavratane kahetAM, "beTA, tuM kamabhAgI nathI. Izvara tArI samagra zakti jAgrata karavA mAge che, tethI ja tArI AkarI parIkSA lIdhI che. te Izvarane sAMbhaLa. e tane kaMI kahevA mAge che. tuM AMkho mIMcIne tArI aMdara dhyAna Apa. Izvara tArI aMdara che. eNe tane choDI nathI dIdho.' mAnI satata mAvajatathI devavrata pharI eka vAra beTho thayo ne potAnI AkAMkSA pAra pADavA udyame lAgI gayo. have enAmAM koI nirAzA nathI.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra-saMbaMdhanI nazvaratAnI kathA (vaidika, bauddha ane jena e traNe prAcInatama bhAratIya Aryadharma, dharmanA sUkSmatama saMkula siddhAMtone saraLa ane sarvagamya tathA rocaka banAvavA daSTAnnurUpa kathAnakono AdhAra le che. AvI nidarzanarUpa traNe dharmadhArAonI kathAmAM keTaluMka mahattvapUrNa sAmya che, keTalIka dRSTAMtakathAo traNemAM samAna che, te sAthe ja A traNenI AvI kathAomAM AgavAM tattvo paNa hoya che. bauddha ane jaina dharmo IzvaravAda ane tadanuSaMgI avatAravAdane svIkAratAM nathI. ethI emAM deva-devIonI paurANika kathAone badale lokapracalita kathAnakono savizeSa upayoga thayo ane pAli bhASAnI jAtakakathAo, prAta bhASAnI vasudeva-hiMDI ane upadezapadanI kathAo, saMskRta graMtha kathAsaritsAgaranI pUraka-upakAraka banI. traNe dharmoe cAturmAsane bAda karatAM 'sAdhu to calatA bhalA' apanAvyuM. AmAM paNa jaina dharma jemAM 'upadezapada' to saMsArIo ane mukhyatve sAdhuo mATe prAcInatama Code of Conduct che, temAM to sAdhuo mATe eka sthaLano lAMbo ke satata vasavATa paNa agrAhya manAyo. pariNAme, jenayatio vizeSataH mAragurjarakSetramAM temaja bhAratabharamAM pagapALA vihAra karatA rahyA, grAmINa tathA AdivAsI baMne kSetronA pratyakSa paricayamAM rahyA, enA pariNAme jaina srotamAM likhita srotanI prAcIna-madhyakAlIna kathAo samaya-samaye jUnI gujarAtImAM padyarUpanI kRtionA rUpamAM baMdhAtI gaI. gujarAtanA kaMThapravAhanA grAmINa temaja AdivAsI baMne srotanA lokasAhityamAM AthI jaina kathAsAhityanuM AdAna-pradAna vizeSa pramANamAM jovA maLe che. paraMtu, nidarzana-kathA, eTale ke dRSTAMtarUpa kathAomAM keTalIka evI paNa che je jainayatie Make believenuM eka navuM saMbhavita vAstavika rUpa kalpIne sarjI che. saMsAranAM mA-bApa, bhAI-bahena, kAkA-bhatrIjA jevA badhA ja saMbaMdha nazvara ane paristhitijanya saMdarbhanuM ja pariNAma che, e darzAvatuM jainakathAnuM eka lAkSaNika coTadAra kathAnaka che, te ahIM vArtAnA rUpamAM ApyuM che.). vahetI madharAte upAzrayamAM sAdhvIe bAjumAM sUtelI kusumazrIne hIbakuM bharatAM sAMbhaLI ! yuvAna kusumazrIne dIkSA lIdhAne hajI eka hasu yAjJika
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 hasu yAjJika comAsuM paNa nahotuM vItyuM. sAdhvI kusumazrInI vedanA jANatI hatI. vAta karI haiyuM haLavuM karavAnI taka ApatAM pUchyuM, 'zarIre - mane koI azAtA che, bahena ?' 'bahena' jevuM kuTumbavatsala saMbodhana sAMbhaLatAM ja kusumazrIno hRdayano baMdha tUTI paDyo. sAdhvIe beThAM thaI, najIka AvI zAtA ApatAM kahyuM, 'jIvanano Avo bhavya ane udAtta mArga grahaNa karavA chatAM tAruM hRdaya AvI asvasthatAno bhoga zAthI banyuM che kusumazrI ! mana-hRdaya zuM saMsArI rAgadveSathI mukta nathI banyAM ?' 'saMsArano to koI moha nathI, mAyA paNa nathI. e badhuM asAra jaNAtAM to A mokSamArga apanAvyo che. paraMtu eka moha chUTato nathI.' 'kayo ?' 'mAre ekano eka nAno bhAI che. huM enI ekanI eka bahena chuM. kAle 2kSAbaMdhana che, kAle mAro bhAI...' kusumazrIno haiyAno baMdha tUTI paDyo. sAdhvIe ene raDavA dIdhI. thoDIka kSaNo vItye kahyuM, 'saMsAra svapna, mAyA che, saMsAranA saMbaMdho mithyA che. koNa bhAI, koNa bApa, koNa mAtA ! badhAM ja mAtra saMsArI saMbaMdhanA mALakhAnA asthira saMdarbho mAtra che.' 'e huM samajuM chuM, paNa...' kusumazrI bolatAM aTakI gaI. sAdhvInA mukha para maMda smita relAyuM. manomana kazuMka vicArI lIdhuM, goThavI dIdhuM. savAre sAdhvI kusumazrIne laI gocarI mATe nIkaLyAM ane mathurAnA vizALa mArga para AgaLa vadhyAM. jANItA zrAvakonA AvAso pasAra thavA chatAM sAdhvI AgaLa cAlatAM rahyAM. kusumazrIe pUchyuM, 'haju AgaLa javAnuM che ?' 'hA.' sAdhvIe sUcaka smita karyuM ane AgaLa cAlatAM rahyAM. chevaTe nagaranA chevADe AvelA vizALa mahAlayamAM pahoMcyAM. dAkhala thayAM tyAre bhavya paDazALa pAsenA ghoDiyAmAM bALaka raDatuM hatuM. gRhiNI ke bIjAM koI cAkara hAjara na hatAM. bALakanA AchA rudanano avAja mahAlayanA UMDANamAM rahelA koIe sAMbhaLyo na hato. sAdhvI sasmita cahere osarImAM pahoMcyAM ne ghoDiyAnI dorI hAthamAM laI bALakane hIMcoLatAM vicitra hAlaraDuM gAvA lAgyAM : sUI jA mArA bhAI ! sUI jA. sUI jA mArA diyara ! sUI jA. sUI jA mArA dIkarA ! sUI jA. sUI jA mArA kAkA ! sUI jA. sUI jA mArA bhatrIjA ! sUI jA.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra-saMbaMdhanI nazvaratAnI kathA - sAdhvInuM A vicitra hAlaraDuM sAMbhaLI kusumazrIne hasavuM AvyuM. bahAranA saMcArathI gRhiNI ane cAkaro AvI pahoMcyAM. Adara sAthe gocarI vahorAvI. sAdhvI sAthe bahAra nIkaLatAM ja kusumazrIe pUchyuM, "pelA bALakane tame tamAro bhAI, diyara, dIkaro, kAko, bhatrIjo kahyo e mane samajAya che. bhavobhavamAM to jIvane AvA aneka saMbaMdho baMdhAya che." "bhavobhavamAM ja nahIM, eka bhavamAM ja ekanA bIjA sAthe saMsArI saMdarbhajanya saMbaMdha hoI zake!' e kevI rIte ?' kusumazrIe sAzcarya pUchyuM, "eka ja bhavamAM je bhAI hoya te bhatrIjo, kAko, diyara thoDo banI zake ?" hA, kusumazrI ! eka ja bhavamAM eka ja jIvane bIjA jIva sAthe AvA parasparavirodhI sAMsArika saMbaMdha hoI zake che. A vAta samajAya e mATe eka vArtA kahuM chuM." sAdhvIe kahyuM ne vArtA karI : - A mathurA nagarImAM eka prakhyAta nagaravadhU rahetI hatI. e vRddha thaI tyAre enI yuvAna putrI kuberasenAe nagaravadhUnuM sthAna saMbhALyuM ane prathama garbha dhAraNa karyo. peTamAM pIDA thatAM mAtAe nagaranA prakhyAta vaidyane bolAvyo ane roganA kAraNanuM nidAna karIne vaidya auSadhano ukALo Apyo ane teno prabhAva jaNAvyo. mAtAe auSadhano kaDho kuberasenAne ApatAM kahyuM, "dIkarI ! A kADho pI jA. tAruM darda zamI jaze ane sAthe ja tArA garbhano paNa nikAla thaI jaze." A auSadhane haDaselatAM kuberasenA bolI, "mAtA ! mAre A auSadha pIne mArA garbhano ane mArA prathama saMtAnano nAza nathI karavo. huM badhI ja pIDA sahana karIne mArA garbhane dhAraNa karIza ane mArA saMtAnane janma ApIza.' mAtAe khUba samajAvyuM, "putrI, saMtAnane janma ApI ucheravAnuM ApaNane na poSAya ! tArI to UgatI yuvAnI che ane mAge te mUlya tane maLe che. A vaya kamAI levAnI che. mAtA banI saMtAna ucheravAnI paLojaNamAM paDIza to tAruM mUlya ghaTI jaze ne kAmIjanone tAruM AkarSaNa nahIM rahe." game te thAya, mArA prathama garbhane poSIza ane saMtAnane janma to ApIza ja." kuberasenA dRDhatApUrvaka bolI. mAtAnI koI ja dalIla kuberasenAe na svIkAratAM mAtAe aMtima toDa kADhatAM kahyuM, 'tArI raDha aphara hoya to tAre mArI eka zarata mAnavI paDaze. tArA saMtAnane janma ApI tAre tajavuM paDaze. enA ucheranI huM bIjI vyavasthA karIza.' kuberasenAne mAtAnI zarata svIkAravI paDI. yogya samaye kuberasenAe joDiyAM bhAI-bahenane janma Apyo. mAtAe zarata pramANe ja baMne saMtAnonI gupta rIte yojanA karI. putranuM nAma kuberadatta ane putrInuM nAma kuberadattA pADyuM ane baMnenA nAma sAthenAM mAdaLiyAM banAvI baMnene alaga - alaga peTImAM mUkI nadImAM vahAvI dIdhAM.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 hasu yAjJika baMne peTIo yamunAnA pravAhamAM taratI taratI AgaLa vadhI. dUranA nagarano eka vepArI snAna karavA nadIe gayo ane enI najare peTI caDI. te hAtha karI to suMdara hRSTapuSTa putra! vepArIe ene potAnA putra kuberadatta tarIke ucheryo. bIjI peTI bIjA nagaranA vepArIne hAtha caDI. joyuM to atyaMta suMdara bALakI ane gaLAmAM kuberadattA nAmanuM sonAnuM mAdaLiyuM ! A bALakIne bIjA vepArIe kuberadattA tarIke ucherI. Ama kuberasenAnAM putra ane putrI pAlaka pitAe ucheryA. baMne yuvAna thayAM ne lagna mATe yogya pAtranI zodha cAlI. emAM vidhivaza kuberadattanA pAlaka pitAe kuberadattAne ja putravadhU tarIke pasaMda karI. AthI kuberadatta ane kuberadattAnAM lagna thayAM ane eka ja bhavanAM mAjaNyAM bhAI-bahena saMsAra-saMbaMdhe pati-patnI banyAM. lagnanI pahelI rAte pati-patnI banelAM kuberadatta ane kuberadattA copATa ramavA beThAM. kuberadattAnA hAthe be-cAra vArA niSphaLa gayA ne joItA dANA na paDyA. AthI kuberadattAe potAnA nasIbadAra manAtA mAdaLiyA para muThThI mUkIne joItA dANA mAgI dAva nAkhyo ke joItA dANA paDyA ne sogaThuM cokaThe beThuM ! kuberadattA bolI, "joyuM mAruM mAdaLiyuM? mArA mATe zukaniyALa che ne je mAMguM e Ape che!" mAdaLiyuM jotAM ja kuberadatta bolyo, "are ! mArA gaLAmAM paNa AvuM ja mAdaLiyuM che ne mArA mATe e paNa manovAMchita phaLa ApanAruM che. ne mAre eka vAta jaNAvavI joIe kuberadattA ! mane mArA pitAe ucheryo che. e to aputra hatA. ane pachI jANa thaI ke huM to emane yamunA nadImAM taNAtI jatI peTImAMthI maLyo ! tyAranuM A mAdaLiyuM mArA gaLAmAM che ! e sAthe ja kuberadattA bolI UThI, "are, huM paNa mArAM mAtApitAnI pAlaka putrI ja chuM ne huM paNa emane yamunA nadImAM taNAtI peTImAM A mAdaLiyA sAthe maLelI! ghaTasphoTe baMne coMkI UThyAM, vicAramAM paDyAM, parasparanAM samAna cihno tapAsatAM gayAM ne aMte kuberadatta bolyo, mAno ke na mAno paraMtu mane lAge che ke ApaNe sahodara chIe. eka ja mAtAnAM saMtAno chIe. have mane samajAya che ke mane tArA pratye koI judo ja snehabhAva kema jAge che !' thoDIvAra baMne mauna thaI gayAM. aMte kuberadattA bolI, "mane khAtarI che ke ApaNe eka ja mAtAnAM sahodara saMtAno chIe. A mAdaLiyAe ja ApaNane paristhitijanya aniSTamAMthI bacAvyAM che." A ghaTanA baMne mATe asAdhAraNa ane asahya banI. e ja rAte kuberadatta vyathA anubhavI gRhatyAga karIne cAlyo gayo ane deza-paradeza athaDAto-kuTAto potAnI sUjhazakti ane nasIbe khUba kamAyo ane aMte mathurA nagarImAM ja sthira thayo. kuberadattA paNa ghero AghAta pAmI dIkSA grahaNa karI sAdhvI banI gaI ! kALakrame kuberadatta
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra-saMbaMdhanI nazvaratAnI kathA mAnasika rIte svastha thayo ane saMsAra mAMDavAnI icchA jAgI. niyati ke vidhinI ja karAmata evI banI ke kuberadatta mathurAnI prakhyAta nagaravadhU kuberasenAnA saMparkamAM Avyo, premamAM paDyo ane lagna karyA. kuberasenAe putrane janma Apyo. yogAnuyoga sAdhvI banelI kuberadattA paNa mathurA nagarImAM vihAra karatI pahoMcI ane kuberadatta-kuberasenAnA AvAse pahoMcI tyAre ghoDiyAmAM raheluM bALaka raDatuM hatuM! A bALaka enA bhAInuM hatuM ethI bhatrIjo ! enI mAtAnuM hatuM tethI bhAI paNa !patithI nAno bhAI diyara paNa ! saMsArasaMbaMdhanA kevA-keTakeTalA tANAvANA ! A dRSTAMtakathA sAMbhaLatAM ja kusumazrInI mohamAyA chUTI gaI ane ene pratIta thayuM ke saMsAranA saMbaMdho mithyA che; vividha paristhiti ane saMdarbhanuM ja pariNAma che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti meM jyoti milAI Azaya AnaMdaghana taNo ati gaMbhIra udAra, bALaka bAMha pasAri jima kahe udadhivistAra. I. sa. 1830(vi. saM. 1886)mAM "AnaMdaghana bAvIsI' para vistRta stabaka lakhatI vakhate zrI jJAnasAra vAraMvAra AnaMdaghanajInA gahana AtmajJAna pratye Adara ane ahobhAva pragaTa kare che. teo AnaMdaghananA gahana AtmajJAnane varNavatAM kahe che ke koI bALaka hAtha prasArIne udadhivistAra eTale ke virATa ane aphATa sAgarane darzAvato hoya tevo anubhava emane thaI rahyo che. AnaMdaghana e jaina paraMparAmAM paNa virala lAge tevA yogI che. emanI oLakha zuM? eka padamAM teo A rIte sva-paricaya Ape che. mere prAna AnaMdaghana, tAna AnaMdaghana, mAta AnaMdaghana, tAta AnaMdaghana, gAta AnaMdaghana, jAta AnaMdaghana, mere. 1 rAja AnaMdaghana, kAja AnaMdaghana Aja AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana mere. 2 Abha AnaMdaghana, gAbha AnaMdaghana nAma AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana. mere. 3 ane hA, AmAM ja che AnaMdaghananI oLakha. AnaMdaghana covIsInA saMzodhana arthe 500thI vadhu hastaprato joI, paraMtu kartA paricayamAM mAtra eTaluM ja maLe ke emanuM mULa nAma lAbhAnaMda hatuM ane upanAma AnaMdaghana hatuM. emane vizenI keTalIka daMtakathAo maLe che, paNa pramANabhUta mAhitI to ATalI ja. joke daMtakathAmAM paNa pratibhAno ya aNasAra kharo. kumArapALa desAI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti meM jyoti milAI ekavAra upAdhyAya yazovijayajI vyAkhyAna ApI rahyA hatA. Akhoya sabhAkhaMDa khIcokhIca bharAyelo hato. teo eka AdhyAtmika zloka para vivecana karI rahyA hatA. nyAyavizArada, nyAyAcArya ane kUrcAlazArada (dADhI mUMchavALA sarasvatI)nuM birUda pAmelA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja vyAkhyAna ApI rahyA hatA. "mUchALI sarasvatI'ne koI pUjyabhAve mAthuM namAvatA hatA, to koI mugdha bhAve mAthuM halAvatA hatA. sarvatra ahobhAva pragaTa thato hato. vyAkhyAna pUrNa thayuM, upAdhyAya yazovijayajIe joyuM ke sabhAgRhamAM beThelA eka vRddha sAdhu vyAkhyAna samaye sAva korA kAgaLa jevA nirlepa hatA. upAdhyAyajIe pUchyuM, "adhyAtmanA A zlokanA vivecanamAM kaMI samaja paDI ke ?' vRddha sAdhu na bolyA, na hAlyA, na cAlyA. koIne thayuM ke teo badhira lAge che. eka vyaktie emane jarA halAvatAM kahyuM, "gurujI, mahArAja tamane pUchI rahyA che. javAba Apo." vRddha sAdhue UMcuM joyuM. emanA caherA para yogasAdhanAnuM teja pragaTeluM hatuM. bolyA, "adhyAtmanA AvA ucca zlokanuM AvuM sAmAnya varNana ! A to sAva bALapothI evuM kahevAya. upAdhyAyajI, hajI tamAre ghaNAM DuMgarA oLaMgavAnA che ane ghaNAM jharaNAM pAra karavAnAM che." AkhI sabhA stabdha banI gaI. yogInA svaramAM raNako hato. mukha para yoganuM teja ane avAjamAM saccAIno raNako hato. upAdhyAye yazovijayajIne khyAla AvI gayo ke A to svayaM yogIrAja AnaMdaghanajI che. pATa parathI UThI pAse gayA ane vaMdana karIne kahyuM, "kSamA karo, mahAyogInA yogane oLakhavA jeTalI pAkaTa mArI vaya nathI. hajI bALa chuM. meM vivecana karela zloka para ApanI vANIgaMgA pahevaDAvo." mahAyogI AnaMdaghanajI pATa para beThAM ane ekadhAruM rasavivecana karyuM. upAdhyAya yazovijayajI hAtha joDI jhIlatA rahyA. - jIvanabhara paribhramaNa karatA rahelA A mastayogI AnaMdaghana keTalAya sAdhu, saMta, jati, saMnyAsI ane sUphIne maLyA haze ane AthI emanI kavitAmAM vaiSNava bhakti jovA maLe, sUphI asara anubhavAya ane haThayoganI kriyAnI vAta maLe. AnuM kAraNa e ke A baMdhanamukta yogI hatA. upAzraya, parigraha ane svanAma ityAdino tyAga karIne teo avadhUta AnaMdaghana banyA. gacchAdithI mukta thaIne sarvamAnya banyA. Agamika, dArzanika, AtmAnaMdI ane rahasyavAdI yogInAM stavanomAM yogamArganuM Alekhana che. emanAM stavanono prAraMbha teo tIrthaMkaranA nAmollekhathI kare che, paraMtu emanA stavanamAM jJAna, bhakti ane yoganI anupama triveNImAM jijJAsu snAna kare che. e sAdhakane ekAeka sAdhanAnA UMDANamAM laI jatA nathI, paraMtu kramazaH uttarottara unnata sopAnanuM digdarzana karAve che. jyAre emanAM padomAM yoganA agamapiyAlAnA pAna pachInI anubhavalAlI pragaTa thAya che. A mastI ane anubhavalAlI evI che ke tIrthakarane priyatamanI dRSTithI nihALe che. "RSabha jinesara pritama mahArA, ora na cAhu re kaMta." ema kahe che. - ahIM nirguNa paraMparAnA mahAna saMta kabIranI aMtarabhAvanAno anubhava thAya che. kabIra kahe che, "rAma mero pIva, meM to rAma kI bahariyA." AnaMdaghanajI bhagavAna RSabhadevanI preyasInA rUpamAM zabdAMtare A vAta kare che. e kahe che ke bhagavAna RSabhadeva mArA priyatama che mAre koI bIjA pati
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapALa desAI ke priyatamanI jarUra nathI. e prasanna thaI jAya to badhuM ja maLI jAya. vaLI A prema sabaMdha to nirUpAdhika che. koIpaNa prakAranI sAMsArika abhilASAonA baMdhanathI mukta che. emanA padomAM virahiNInI vedanA maLe che. rAjasthAnanuM meDatA gAma e mIrAM ane AnaMdaghananI pAvanabhUmi che. jANe mIrAMnA virahano bhAva AnaMdaghanamAM e ja rIte AkArita thato lAge che. A kavinI zrI puNyavijayajI Adi saMgrahamAMnI 13442 kramAMka dharAvatI pratamAM maLatuM eka apragaTa pada tIrthaMkara RSabhadevanuM kevuM anokhu avadhUtarUpa Ale che. bAvA rISabha beTho alabelo, DAruM gulAla muThI bharake. bA. covA cothA caMdana ora aragajA kesarakI maTakI bharake. mastaka mugata kAMne doya kuMDala, phalanakA gajarA sirape. bA.2 bAMhe bAjUbaMdha sohe bahorakhA aMgI banI hIrA jhalake bA.3 AnaMdaghana ke nAtha niraMjana tAra lIjyo apano karake. bA. 4 AnaMdaghananAM padomAM "avadhU' zabdano prayoga maLe che. ghaNAM padono prAraMbha ja e "avadhU' saMbodhanathI kare che. guru dattAtreyanA celAo zarIre bhasma lagADI, hAthamAM cIpIyo rAkhI aleka aleka pokAre tene "avadhU' kahevAmAM Ave che paNa ahIM avadhU zabdaprayoga AtmajJAnamAM masta evA jijJAsu ke jJAnIne mATe che. yogI AnaMdaghane eka bhinna prakAranA yoganuM Alekhana karyuM che. eka arthamAM kahIe to emaNe AcArya haribhadrasUrinuM yogadRSTi samuccaya' ane hemacaMdrAcAryanA "yogazAstranI yoganI vicAraNAnI sAthosAtha rAjayoga ane haThayoganI paribhASAno paNa prayoga karyo che. emaNe hakyoga ane rAjayoganI paddhati sAthe jaina siddhAMto anusAra AtmAnA mULa guNo ane uttara guNono svIkAra karIne ene yogapaddhati sAthe joDyA che, jethI enuM rUpa AdhyAtmika banI gayuM che, kAraNa ke mULaguNa, saMvega, nirveda, zIla, vairAgya, saMyama, samiti, gupti Adi sAdhanAnA AMtarika pakSo sAthe joDAyelA che. bIjI bAju ekavIsamA naminAtha bhagavAnanA stavanamAM bhAratIya darzananA chae darzananI vAta karI che. A chae darzano jinezvara bhagavAnanA aMgarUpa che. ane ene jinamatarUpI kalpavRkSanI upamA Ape che. enA be paga eTale ke vRkSanA mULarUpa te sAMkhyadarzana ane yogadarzana jyAre bauddha darzana ane mImAMsaka mata e jinezvara prabhunA be sazakta hAtha. cArvAka darzana e jinezvaranA peTa ane jainadarzana e mastiSka.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti meM jyoti milAI A rIte chae darzanono samanvaya karatAM AnaMdaghanamAM udAratA ane samanvayavAditA jovA maLe che. teo cArvAka matane paNa bhUlyA nathI ane chaTAdAra rIte nayavAda-syAdvAdanuM Alekhana kare che. e kahe che, jinavaramAM saghaLA rizaNa che, darzana jinavara bhajanA re; sAgaramAM saghaLI taTanI sahI, taTanImAM sAgara bhajanA re. 75 A yogI dehane kaI rIte jue che ? narasiMha mahetA A dehane "kAyA pAtra che kAcuM" kahIne "e cAMdaraDuM cAra divasanuM aMte to aMdhAruM.' ema kahe che. jyAre dhIro bhagata kAyAne AkaDAnA phUla sAthe sarakhAve che, "phUla khIlIne kharI paDe, evuM kAyAnuM che kAma." to avadhU AnaMdaghana kAyAne maTha sAthe sarakhAve che ane e cetanane jagADI jagADI ne kahe che A zarIrarUpI maThamAM mohanidrA kyAM sudhI rahIza ? have jAga ! bhItaramAM dRSTi kare, A pudgala eno nAzavaMta dharma kyAre choDato nathI, to tuM tArA svabhAvane kema choDe che ? te tArA Atmapradezone kaMpita karI rahyo che. e kahe che, avadhU kyA sove tana manameM, nAma vinona ghaTameM.... / avadhUtana maTha paratIta na kIje, Thahi pare eka palameM... / halacala meTi khabara le ghaTakI, vindre ramatAM nanameM...' he avadhUta AtmAM ! tuM tArA zarIrarUpI maThamAM kema sUI rahyo che? jAga ane aMtaraghaTane jo, A tanamaThano bharoso karato nahi. e to eka kSaNamAM DhaLI paDaze. mANasanI bAhya vyastatAne choDIne bhItaramAM jovAnuM kahetA AnaMdaghana kahe che tuM 'halacala meTI' eTale ke A badhI mAthAkUTa choDIne aMtaranI khabara le, tuM pANImAM mAchalInA paganI nizAnI zuM zodhe che ? mahAyogI AnaMdaghana vizenI eka pracalita kathA evI che ke teo meDatA zaheramAM cAturmAsamAM sthiravAsa karI rahyA hatA. * e samaye rAjAnI aNagamatI rANIne kAgaLa para eka maMtra lakhIne Apyo. rAjAne enI jANa thatAM e kopAyamAna thayo. eNe kahyuM ke sAdhu thaIne AvuM karavuM te anucita gaNAya. AnaMdaghane tAvIjamAM rahelo kAgaLa vAMcavAnuM kahyuM. emAM yogI AnaMdaghane lakhyuM hatuM, 'terA pati vaza hove usameM AnaMdaghana ko kyA, terA pati vaza na hove usameM AnaMdaghana ko kyA.' jIvananI vyarthatA vize AnaMdaghane ahIM mArmika rIte kahyuM che. e ja rIte A padamAM e kahe che, zira para paMca base paramesara, ghaTameM sUchama bArI Apa abhyAsa lakhe koI viralA, nirakhe dhU kI tArI.... (tArA mastakamAM vasatA paMca paramezvarane tArA hradayanI sUkSma bArI vaDe jo. koI AtmajJAnano abhyAsI virala purUSa tene dhruva tArAnI jema nirakhe che.) zira para paMca paramezvara vase che. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye paNa mastakane dhyAnanuM sthAna
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 kumArapALa desAI batAvyuM che, jyAre yogamArgamAM hradayathI mastaka sudhI javA mATe suSumnA nADI che, tyAM thaIne brahmaraMdhra sudhI javAya che . pariNAme suSumnA nADI rUpa bArI che, tyAM Atmaupayoga rAkhIne cheka brahmaraMdhra sudhI Atma upayoge caDavuM. Ama thAya tyAre te tyAM potAnA AtmAne dhruva tArAnI jema sthira jue che. AvI AtmAdhruvatAnA darzana e ja parameSTidarzana che. kavi ane lekhakoe mastakane uttamAMga kahyuM che ane A mastakamAM brahmaraMdhra raheluM che. avadhUta AnaMdadhana yogasAdhakonI sAdhanAnuM darzana karAvatA kahe che ke, AzA mArI Asana dharI ghaTameM, ajapAjApa jagAve AnaMdaghana cetanamaya mUrati, nAtha niraMjana pAve. avadhU (4) AzAno tyAga karI hradayarUpa ghaTamAM sthira upayogarUpa Asana jamAvI vaikharI vANI vinA jo 'soham' no jApa kare to sAdhaka AnaMda-samUha caitanyamUrtirUpa niraMjana paramAtma devane pAme che ane te vakhate jApa svayaMmeva layarUpa banI jAya che ane ajapAjApa cAlu thaI jAya che. jaina yoganI dRSTie AtmA ane paramAtmAnuM tAdAtmya siddha thAya che tyAre AtmAnI jyoti manana, ciMtana, dhyAna dvArA paramAtmAmAM lIna thaI jAya che. paramAtma-svarUpane prApta kare che. ane alakSya banI jAya che. A AnaMdaghana A alakSya - alakhanA sAdhaka ane ArAdhaka che. kavie ahIM sAdhakane bhalAmaNa karI che ke "he sAdhaka ! saMsAramAM AzA ane apekSA rAkhyA vinA kArya karye jA ane AtmagharamAM Asana jamAvI de." yogasAdhako mananI sthitatA mATe Asano kare che. ahIM dhyAnasAdhakone Atmagha2mAM Asana bichAvavAnuM kahyuM che ane vANI vinA ajApAjApa karavAnuM kahyuM che. Ama kare to sAdhaka caitanyamUrtinAtha niraMjanane pAme che. yogasAdhakonI sAdhanAnuM mArmika darzana che. kavi AnaMdaghana AzavarI rAgamAM ApatAM kahe che, 'avadhU rAma rAma jaga gAve, viralA alakha jagAve...' AnaMdaghana kahe che, ke jagatamAM mAtra rAma nAmanA nArA lagAvavAthI rAma maLatA nathI, to rAma che kyAM ? e kahe che ke jagatanA jIvo rAma nAmano jApa kare che, paraMtu tenA alakSya svarUpane bhUlI gayA che. sahu potAnA ISTadevatAnuM raTaNa karatA hoya che, paraMtu enA vAstavika svarUpane bhAgye ja koI jANatuM haze. kayAM che A rAma ? eka kavie kahyuM che, eka rAma dazaratha ghara Dole, eka rAma ghaTo ghaTa bole, eka rAma jagata pasArA, eka rAma jagase nyArA. eka rAma dazaratha putra rAma, bIjA rAma pratyeka jIvanA hRdayamAM vasyA che, to koI kahe che ke rAma to jagatavyApI che, paraMtu saMta tenI chellI paMktimAM marma kholI ApatA kahe che ke A rAmanI vacce paNa eka rAma vase che ane te sauthI nyArA ane nirALA AtamarAma. AnaMdaghana e AtamarAmanI vAta kare che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ T jyoti meM jyoti milAI "lokA bahibuddhayaH" mAtra bAhya dRSTine kAraNe loko enA alakSya svarUpa samajI zakatA nathI. saMta kabIra kahe che ke "lakSyanA upayoga vinA kevaLa rAma-rAmanuM smaraNa kare te sarvene aMdha saMsArIo gaNavA' AthI AnaMdaghananA kahevA pramANe vedapAThI veda bhaNIne, gItApAThI gItA karIne ane jinAgama jANanArAo jinAgamanI vAto karIne thAkyA che, kAraNa ke emaNe Ano mAtra abhyAsa karyo che, paraMtu Ama karatI vakhate teo barDiAtmAne choDI zakyA nathI. AnaMdaghana kahe che, Agama paDhi AgamavAra thAke, mAyAdhArI chAke; duniyAdAra duni meM lAge, dAsA saba AzAke...(avadhU)' AnaMdaghanajI e yoganI vAta karatAM kahyuM che ke mAtra saMsArano tyAga karavAthI, laMgoTa paherI levAthI ke bhabhUti lAgavavAthI yogI thavAtuM nathI. eno vezabhUSA sAthe saMbaMdha nathI, paNa mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti sAthe saMbaMdha che. ane tethI ja teo verAvala rAgamAM kahe che ke tA joge citta lyA re, vahAlA tA joge" eTale ke he vahAlA. tame yogamAM citta lagAvo. A yogamA citta lagAvavA mATe tamAre je kamara para dorI lagAvavAnI che te samakitanI saDasaTha bolanI dorI che, je kamaranA madhyabhAgamAM bAMdhavAmAM Ave che, kAraNa ke tema karavAthI anyatra bhAgatuM mana sthira thaI jAya che. yoganA aMga tarIke badhA yogadarzanakAro baddhakaccha thavAno upadeza Ape che eTale ke yogamArgamAM praveza karavA akhaMDa brahmacarya pAlana jarUrI che. "pAtaMjala yogasUtra'mAM yoganA ATha aMga che ane AcArya haribhadrasUrijInA "yogadRSTi samuccaya'mAM paNa yoganI ATha dRSTi che. AcArya hemacaMdrAcArya e paNa yogazAstramAM ATha aMga batAvyA che. Ama prathama aMga yama che je yogamArgano pAyo che. kavi AnaMdaghane ahIM e vAta karatA kahyuM che ke, "samakita dorI zIla laMgoTI, dhula dhula gADha dhulAu tattvaguphAme dIpaka jouM cetana ratana jagAuM re vahAlA." Ama ahIM samakitanI dorI che ane zIlanI laMgoTI che. jainazAstrakAra zIlane yoganA aMga tarIke varNave che. brahmacarya eTale brahma svarUpa AtmA ane carya eTale ramaNa karavuM. AnaMdaghana yogInA dravyavezane badale bhAvavaza para mahattva Ape che. yogane aMte e tattvaguphAmAM samyagu jJAnano dIpaka pragaTe che. tyArabAda A bhAva yogI potAnA cetana AMgaNamAM aSTakarmanI dhUNI jagAve che. ane A aSTakarmano kacaro agni vinA baLato nathI eTale sAdhako aSTakarmarUpa chANAmAM dhyAnanI agni lagAvI dhUNI jagAve che. kavi kahe che, | 'aSTa karma kaMDelI dhUnI, dhyAnA agana jagAuM ' upazama chanane bhasama chaNAuM, malI malI aMga lagAu re.." - yogI AnaMdaghananI kalpanA to juo ! teoe upazamane cAraNInuM rUpa ApyuM che. jIva anAdikALathI ArtadhyAna ane raudradhyAnarUpa karmabaMdha kare che ane zubhadhyAnathI karmathI mukta bane che.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 kumArapALa desAI AvA dharmadhyAna ane zubhadhyAna rUpa agnimAM karmarUpI chANAMne bALI pachI tenI rAkha upazama gaLaNAthI cALIne ke bhasma zarIra upara ghasI ghasIne lagAvavAmAM Ave che. rAkhamAM kacaro ke nAnA kAMkarA, kAMkarI vagere rahI jAya che, mATe kavie cALavAnI vAta karI che. A upazama cALaNI eTale nivRtti bhAvarUpa cALaNI. pachI kavi kahe che, ke karmanAzanI cAvI sadgurU pAse che. gurU vinA jJAna nahi AthI sadgurUnI othe karmathI mukta thavA che. kavi kahe che, 'Adi gurU kA celA hokara, mohake kAna pharAMuM; dharama zukla doya mudrA sohe, karUNAnAda bajAuM re vahAlA.' ane Ama yogAbhyAsa mATe gurUzaraNanI AvazyakatA darzAvI che. kabIranuM smaraNa thAya 'gurU goviMda dono khaDe, kisako lAgu pAya; balihArI gurU ApakI, jisane goviMda diyo batAya.' athavA zrImad rAjacaMdra kahe che tema 'pratyakSa sadgurU sama nahIM, parokSa jina upakAra evo lakSa thayA vinA, Uge na AtmavicAra' yogIo kAna vIMdhe ane temAM mudrA pahere che. dharmadhyAna ane zukladhyAnanI mudrAthI zubhato huM karUNA nAda bajAvIza. kavi kahe che, yogIo zaMkhanAda athavA bIjA vAjiMtro vagADe che, paraMtu huM karUNAnAda karIne 'mA haNo, mA haNo'no avAja phUkIza ane aMte kahe che, 'iha vidha yoga siMhAsana baiThA, mugati purI kuM dhyAuM; Ama cetananuM mana yogamAM Asakta thaI gayuM che ane yogasiMhAsana besI ajarAmara padanuM dhyAna kare che. nAda vilubyo prAnakuM, ginai na traNa mRgaloI, AnaMdaghana prabhu prema kI, akatha kahAnI koI. lokamAM paNa rAgamAM asakta mRgalo potAnA prANanI taNakhalA jeTalI paNa kIMmata gaNato nathI. nAda zabdano yaugIka artha anAhata nAda thAya che. yogamAM dhIme dhIme vadhAro karyA pachI jyAre sthiratA thAya che tyAre ati madhura nAda aMtaramAMthI UThe che. enA para Asakta jIva potAnA zarIranI paNa darakAra karato nathI. yogamAM DUbelI vyaktio jagata tarapha beda2kA2 hoya che. premathI teo A mArga pakaDe che ane prema khAtara ja teo tene nabhAve che. sAmAnya rIte bhakta ane yogImAM aMtara mAnavAmAM Ave che. bhaktimAM samarpaNa hoya che. ahIM eka yogI pAse bhakti, jJAna ane yogano samanvaya pragaTa thAya che. jaina paraMparAmAM paramAtmAne priyatama mAnIne upAsanA karavAnI paddhati nathI, paraMtu
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti meM jyoti milAI AnaMdaghanajInI racanAomAM vaiSNava bhaktimArgano prabhAva che. kabIra, mIrAM, sUradAsa ane raidAsa Adi bhaktakavionI kavitA emaNe sAMbhaLI haze. prema e hRdayanI sAdhAraNa bhAvuka sthiti nathI, paraMtu AtmAnubhava janya prabhuprema che ane AvA anirvacanIya premanI bAbatamAM teo kahe che, "kahAM dikhAvuM aura kuM, kahAM samajAvuM bhora, tIra na cUke prema kA, lAga so rahe Thora. emanA stavanomAM paNa bhagavAna zAMtinAthanI stutimAM AtmazAMti, adhyAtmayoga ane tene apekSita dhyAnayoganuM suMdara bhAvacitra maLe che. jyAre munisuvrata-svAmInA stavanamAM jagatanAM badhAM prapaMco choDIne AtmadhyAnamAM 2maNa ka2vAthI enA zAMta svarUpanI prApti thaze. AtamadhyAna kare jo kouM, so phira iNameM nAve; vAgajALa bIjuM sahu jANe, eha tattva citta lAve. 79 je prANI AtmadhyAna kare che te pharI vakhata rAgadveSa ane mohaajJAnamAM phasAto nathI A sivAya bIjuM sarva vANIno vilAsa che ema e sAcI vAtane cittamAM grahaNa kare che. nemarAjulanI kathA stavanamAM AlekhIne e ja darzAve che ke sAcI ekaniSThA - dhyeya pratyenI dhyAtAnI ekAgratA ja tene gaMtavya sthAna sudhI pahoMcADe che. mohAdi SavikArothI 52 thaIne muktipada prAptinA bhavya mumukSu AtmAone A sthiti dvArA kahyuM che ke bAhya dhyeya to nimitta hoya che. sAcuM ane aMtima dhyeya to dhyAtAnA zarIramAM raheluM Atmatattva che, AthI Atmatattva sAthe ekatA sAdhavI joIe ane to ja dhyAtA ane dhyeyanI ekarUpatA thAya che tyAre zuM thAya ? AnaMdaghananA stavana ane padanI paMktithI samApana karIe. soLamA stavananI teramI gAthAmAM e kahe che, 'aho huM aho huM mujhane kahuM, namo mujha namo mujha re.' ane AnaMdaghana graMthAvalInA pada 11mAM teo kahe che, 'AnaMdaghana kahe suno bhAI sAdhu, jyoti meM jyoti milAI'
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemo dedarANI, itihAsanAM pAnAM bole che. I. sa. 1298mAM allAuddIna khalajIe gujarAta para AkramaNa karyuM tyAre gujarAtamAM vAghelA solaMkIvaMzano chello rAjA karNadeva rAjya karato hato. dhasamasatA pUranI jema prasarelA sulatAnanA sainya gujarAtane jItI lIdhuM. karNadeva jIva bacAvIne nAsI chUTyo. A vijaya pachI allAuddIna khalajIe tenA sALA alphakhAnane gujarAtanA nAjhima (sUbA) tarIke nImatAM, gurjara rajapUtonI rAjyasattAno asta thayo ane muslima sattAno udaya thayo. musalamAna zAsakomAM amadAvAda vasAvanAra ahamadazAhe gujarAtamAM saltanatano pAyo nAkhyo. paMdaramI sadInA aMtakALanI A vAta che. ahamadazAha pachInA sulatAnomAM mahamUdazAha begaDo sauthI mahAna sulatAna gaNAya che. te eka bahAdura laDavaiyo ane prakhara vijetA. hato. nyAyapriyatA, yuddhakauzalya, vivekabuddhi, hiMmata, prajAvatsalatA jevA guNone laIne prajApriya thayo ane daDha manobaLane kAraNe vijayanI varamALA enA gaLAmAM AvIne paDavA mAMDI. nAnI nAnI jItothI ene saMtoSa nahoto. AthI mahattvAkAMkSI sulatAne soraThI siMha rA'mAMDalikane mahAta karIne jUnANA(jUnAgaDha)no gaDha jItI lIdho. e kALe madhya gujarAtamAM cAMpAneranI jAhojalAlI indrane paNa IrSA Ave evI hatI. nagaranI sohAmaNI zerIomAM samRddhinI choLo UDatI. vaibhavI nagaranA rahIzo caMdanakASThanAM makAno bAMdhatA. e sarva saMpattinuM rakSaNa karato pAvA(pAvAgaDha)no majabUta gaDha gauravazALI yoddhAnI mAphaka aDIkhama Ubho hato. tyAM jayasiMhadeva patAI rAvaLanI ANa varatAtI. "mirAte sikaMdarI' graMthanA kartA kahe che ke mahamUdazAhe jorAvarasiMha jAdava
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemo dedarANI 81 jUnAgaDha pachI pAvAgaDhane jItIne tyAM vijayano vAvaTo pharakAvyo. Ama babbe gaDha joTe jItanAra mahamUdazAha "begaDo' kahevAyo. e pachI cAMpAneranI jAhojalAlI soLe kaLAe khIlI UThI. nagaranA pAdaramAM phUlavADiyuM laherAvA lAgI. vepAra-vANijyathI nagara dhamadhamavA mAMDyuM. cAMpAneranA nagarazeTha ane mahAjanano mAnamaratabo vadhyA. vepArI vANiyA "zAha-sodAgara'nA nAme mAnapAna pAmyAM. sulatAnanA darabAramAM emanAM mAna-Adara vadhyAM. sulatAnanI hArohAra zAhanI beThako paDavA maMDANI. nagarajanonA praznomAM mahAjananI salAha mAnya thavA mAMDI. evA samaye megharAjAe rusaNAM lIdhAM. meghAne manAvavA lokoe devamaMdiromAM homahavana karyA, yajJo karyA, paraMtu mAnavInI koI kArIne kudarate yArI ApI nahIM. hariyALA gujarAtanI dharatI sUkIbhaTha banI gaI. nadI-sarovaro sukAI gayAM. ghAsacArA vagara Dhora TapoTapa maravA mAMDyAM. gAyo makoDA khAvA maMDANI. bhUkhanA duHkhe mAe bALarAjA(bALako)ne choDyAM. dharatI parathI mAnavIno dharama ne AMkhanI zarama saghaLuM jANe ke jAtuM rahyuM. bhUkhyA mAnavIonAM ToLAMe jhADanAM pAMdaDAM ke thaDanI chAlaya rahevA dIdhI nahIM. lokakavionA mukhamAMthI kALanA duhA ThekaThekIne bahAra nIkaLavA mAMDyA. - dukALiyAmAM cAra gayA, dAna, mAna ne dIvo, me'mAnunI me'mAnagati gaI, jema tema karIne jIvo. AkarA dina AviyA, kALuM kholyuM mukha karALa; dharatImAMthI nIra caLyAM, mAvatare chAMDyAM bALa. rAMkAno phATyo rAphaDo, jonArA bhaNe jAkAra; AkarA dina AviyA, bhoM bhAse bheMkAra. ziyaLa vece nAriyuM, pitA vece bALa; ... bhAIbhAI judo paDe, varatyo hAhAkAra. evo kaDeDATa kALa (dukALa) paDyo. duHkhiyAonI vaNajhAra Thera Thera dekhAvA mAMDI. kALanI thapATamAM to kaMIka satiyAonAM sata ane dhanavAnonI sAyabI saDaDATa karatI gAmatare vaI gaI. khoraDe khoraDe bhUkha ane duHkhanA bhayaMkara bhoriMge bharaDo lIdho. lokonA gharamAM hanumAna haDiyuM kADhavA mAMDyA. gokuLa AThama rAhaDe ramavA lAgI. bhUkhanI bheMkAra bhUtAvaLa bhUsakA mAravA mAMDI. bhUkha nacAvata rekahI rAvatI, bhUkha nacAI ju vizva bigoI, bhUkha nacAvata iMdra surAsura aura aneka jahAM laga joI. bhUkha nacAvata hai adhaUrdhahI tInahu loka gine kaha joI.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 jorAvarasiMha jAdava (bhUkha raMka ane rAjAne nacAve che. bhUkha malaka AkhAne nacAvIne nimANI kare che. nIcuM jovarAve che. bhUkha iMdrane, devadAnavone ane jyAM sudhI najara paDe tyAM sudhI sau koIne nacAve che. bhUkha nIce ane upara traNe lokamAM saune nacAve che.) kALanA kolumAM pisAtI bhUkhI prajAnA duHkhane joIne prajAvatsala mahamUdazAha begaDAnI AMkhamAMthI UMghe ucALA bharyA che. ciMtAnI sAraDI enA hRdaya para cakkara-bhammara pharavA maMDANI che. prajAnI bhUkhanuM duHkha TALavAno upAya zuM? moTAM moTAM nagaronA zreSThIo sAthe besIne sulatAna salAha lya che. evAmAM eka vakhata begaDAno mukAma cAMpAneramAM thayo. nagarazeThane rAjanuM teDuM AvyuM che. cAMpazI zeThe to sonerI kasabI koranuM dhotiyuM paheryuM che. gheradAra jAmo (lAMbo Dagalo) paheryo che. mAthe rAtI cAMcALI pAghaDI mUkI che. kethe bheTa bAMdhI che. bheTe talavAra jhUlI rahI che. pagamAM mAravADI mojaDI ApI rahI che. khaMbhe khesa vAyare lapeTA khAI rahyo che. A bAju zeTha sAbadA thayA ne bIjI bAju gAmanuM mahAjana. sau darabAra bhaNI cAlavA lAgyA. cAMpazI mahetAnI TUMkaDo sAdulakhAM nAmano umarAva paNa hAlyo Ave che. A Akho rasAlo bAroTavADA pAsethI pasAra thato hato tyAM osarImAM khATalo nAMkhIne hoko gaDagaDAvatA baMbha bAroTa nagarazeThane bhALI gayA. zeThiyAne lATApATA thayelA joIne bAroTa biradAvalInA duhAno ghA karyo caturAI, cAraNataNI, ThA rajapUtA, varaNacakora vANiyo, ko' ko" avadhUtA. bAroTanI vANIthI nagarazeTha bhAre prasanna thayA. emaNe gaLAmAM paherelI sAcA motInI mALA baMbha bAroTane bheTa ApI. mahAjana saghaLuM khuza thayuM paNa sAdulakhAMnuM kALajuM A vAtathI ghavarANuM. eNe AvIne sulatAnane saghaLI vAta karI. jahAMpanAha, bAroTanI A hiMmata? baMbha bAroTa jAgIra tamArI khAya ne vakhANa vANiyAnAM kare ? tamArI biradAvalI bolavAne badale nagarazeThane biradAve che. nagaramAM nimakaharAmano tUTo che?" ATalI vAta pUrI thAya tyAM to cAMpazI mahetA ane mahAjana dariyAnAM mojAMnI jema kacerImAM pravezyA. begaDAnI AMkhyuM khoboeka gulAla nAkhyo hoya evI dhagela trAMbArokhI thaI gaI. tyAM bAroTajI hAjara thayA. emaNe jevuM Asana lIdhuM evuM ja begaDe zarU karyuM : cAMpAneranuM mahAjana jIvadayApremI kahevarAve che. nagaranA vaNiko "zAha'no khitAba dhAraNa karIne phare che. bAroTajI emanI moTAInAM biruda lalakAre che. rAjyamAM loko muThThI anAja mATe taraphaDIne mare che. bAroTajI ! sAme beThelA zreSThIone kahI do ke mahAjana rAjyanI prajAne A dukALamAMthI pAra utAre athavA to zAhanuM biruda choDI de. eka mAsanI mahetala ApuM chuM. sAruM I tamAruM.' gujarAtamAMthI "zAha' nAma miTAvavAnA zAhI akhatarAne sahana na karI zakanAra khaMbha bAroTa UbhA thaIne eTaluM ja kIdhuM:
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemo dedarANI 'rAjA, cAraNa ne vANiyo, cothI nakharALI nA2, e te bhakti na Upaje, Upaje to beDo pAra.' 83 'cAMpazI mahetA, mUMjhAzo mA. sulatAnanA paDakArane vadhAvavA sAbadA thAo.' tyAM to AMkhyuM vaDe bhoM khotaratA mahAjanomAM thoDI hiMmata AvI. cAMpazI mahetAe kahyuM, 'neka jALavavA mahAjana AkAzapAtALa eka ka2ze. 2Aja jo prajAne duSkALamAMthI pAra nahIM utarAvI zake to mahAjana e paDakAra jhIlI lye che. Apa sau movaDIo mArI vAta sAthe saMmata cho ne?' sau mahAjane mAthAM halAvIne hA pADI potAno mUMgo sUra purAvyo. 'A moTAInA pArakhAmAMthI jo pAra nahIM Utaro to bAroTajI, pahelAM tamArA ane pachI tame jemanI moTAInAM aharniza guNagAna gAo cho e badhAnA bhUMDA hAla thaze.' 'raNe caDelA sainikone kadI motanI bIka lAgatI nathI. rAjanuM elAna sau zreSThIone, mahAjanane ziromAnya che. emAMthI jo have pAroThamAM pagalAM bharAze to baMbha bAroTane peTamAM kaTArI khAIne maravA sivAya bIjo koI ArovAro nahIM hoya.' bAroTe peTachUTI vAta karI. kacerInI vAta vAe caDIne nagaramAM pahoMcI. yuddhanA dhoraNe kAmagIrI AraMbhAI. cAMpAneranA Niko bhegA thayA. badhAno eka ja sUra hato ke bhale dhananA bhaMDAra khAlI thaI jAya paNa 'zAha'no saratAja jAvA nathI devo. kharaDo thayo. nagaranA mahAjane cAra mahinA lakhAvyA. ATha mahinAnI jogavAInI TIpa karavA mATe cAMpAneranuM mahAjana ghoDe caDIne cAlI nIkaLyuM. eka nagara mUke che ne bIjuM nagara jhAle che. ema karatAM karatAM sau pATaNa AvyA. pATaNanA mahAjane be mahinA mAthe lIdhA. tyAM to vIsa divasanAM vahANAM vAI gayAM. haju to cha mAsanI jogavAI karavAnI hatI. dasa divasa bAkI rahyA hatA. cAMpazI mahetAne mUMjhavaNano pAra nahoto. kola na paLAyo to gujarAtabharanA * vANiyAone 'zAha' aTaka choDI devI paDaze. mahAjananA mAthe kalaMkanI kALI TIlI besI jaze. bAroTa ApaghAta karIne maraze to pApano bhAra jIvanabhara nahIM dhovAya. have to hira kare I kharI. Ama ciMtAnA bhAranuM poTaluM mAthe laIne cAMpazI mahetA ane mahAjana pATaNathI dhoLakA thaIne dhaMdhukA javA nIkaLyA bhAlapradezanI dharatI mAthe ghoDAnA DAbalA paDatA jAya che. evAmAM mAraga mAthe lAkheNI lADInA lalATe karelA cAMllA jevuM haDALA (bhAla) nAmanuM gAma AvyuM. cAMpAneranuM mahAjana dukALanI TIpa karavA mATe dhaMdhukA bhaNI jAya che. e vAtanI jANa thatAM melAMghelAM lagharavaghara lUgaDAM paherelo eka mANasa pAdare pogyo. be hAtha joDIne mahAjananI ADo pharyo, ne bolyo; 'cAMpazI zeTha, mArI eka araja sAMbhaLatA jAo.' 'are bhalA mANasa ! aTANe araja sAMbhaLavAno vakhata kyAM che ? mAruM nAma jANIne gAmaDAnA loko mArI pAse dhananI mAgaNI karatA Ave che. atyAre huM ja dhananI vimAsaNamAM chuM. gujarAtano dukALa taravA huM mahAjanano movaDI banIne nIkaLyo chuM. ghaDIkeya vakhata bagADAya ema nathI. paisoya ApavAnuM pohAya evuM nathI.'
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 jorAvarasiMha jAdava zeTha, huM vaNika chuM. huM tamArI pAse paisAnI mAgaNI karavA nathI Avyo. sAdharmika chuM eTale araja gujAravA Avyo chuM ke mahAjana mArA ghera chAzuM pIvA padhAre.' ApanuM nAma ?" 'loko mane khemo dedarANI tarIke oLakhe che. mahAjana mArA AMgaNe pagalAM karI AMgaNuM pavitara karatA jAya eTalI ja mArI araja che. sAMbhaLyuM che ke jaina dharmanA zreSThIonuM mahAjana dukALanA TANe jagatane jivADavA mATe nIkaLyuM che. zreSThIo potAnA saMgraho khAlI karavA maMDANA che. garIba kheDUto kaNamAMthI ardhA kaNa Ape che. moTA mananA mahAjano e kaNane maNa mAnI eno svIkAra kare che. huMya yathAzakti kaMIka arpaNa karIza.' Ama kaheto khemo dedarANI mahAjananA pagamAM pAghaDI utArI emane potAne ghera laI gayo. dedarANInI DelImAM mahAjane mukAma karyo. ozarImAM rAtI jAjama mAthe gAdalAM ne takiyA naMkhAI gayAM. otAriyA(gAma)nA TADhAboLa goLAmAMthI pANInA kaLazyA AvyA. hAtha-moM khaMgALI zeThiyAoe jAmA ne pAghaDiyuM khIMTIe TAMgyAM ne musApharIno thAka haLavo karavA sau ADA paDakhe thayA. tyAM to gAmanA zeThiyAo AvI gayA. rasoI taiyAra thatAM sau premathI jamyA. jamyA pachI cAMpazI mahetAe TIpa kADhIne maMI nAma mAMDyuM: khemA dedarANI haDALA bhAla. ane TIpe dedarANInA hAthamAM mUkI. sonArUpAnI vATakIomAM dUdha pIne moTA thayelA khemA dedarANInA pitA jIvA dedarANI khATalAmAM beThA beThA hoko gagaDAve che. nevuM varSanA kALanA jhapATA khamIne beThelA navakArasI bApa beThA beThA navakAramaMtra jape che. khemA dedarANIe AvIne bApane TIpa batAvIne eTaluM ja kIdhuM: bApu, dezamAM dukALa DAkaliyuM vagADe che. bhUkhanA duHkhe mAnavI ribAI ribAIne motane bheTe che. A mAnavIone jIvatadAna devA mATe begaDAe be hAtha joDIne mahAjanane vinaMtI karI che. mahAjana gAmogAma jaIne anAja ane pazuo mATe ghAsacAro ekaTho karavA araja gujAre che. A badhA zreSThIo ApaNA AMgaNe padhAryA che. ApaNe bApu, zuM AlazuM ?' moM para AnaMdanI rIMchaDI ramADatA tapasvI bApa eTaluM ja bolyA, beTA khamA ! vadhu paisA bhegA karavAthI ApaNe na icchIe toya adharama thAya. anyAya thAya. lakSmIne sArA kAmamAM na vAparIe to bUrAM kAma karAve. dhana ghaDI dhana bhAgya. dIkarA ApaNI sAta peDhI tarI jAya evo UjaLo avasara Avyo che. mahAjana AgaLa kaNanA saMdhAya koThAra ughADA mUkI gho. mAnavatAno sAda paDe tyAM ApaNAthI mauna kema besAya ? jIvone jivADavAnuM punya zAstromAM moTuM manAyuM che. ApaNA pU. sUrIzvarajI mahArAjasAhebe AjathI pAMca varSa pUrve koThAro karAvI emAM kaNa (anAja) saMgharavAno Adeza Apyo hato. meM aDhaLaka dravya kharcIne kaNanA koThAro bharyA che. saMtanI AgamavANI Aja sAcI paDatI jaNAya che.'
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ khemo dedarANI 85 khemA dedarANIe mahAjanane be hAtha joDIne kahyuM, 'TIpa baMdha karo. muja gAmaDiyAne AvA lAbha maLatA nathI. bAra mahinAnuM prajAnuM kharca huM ApIza. anAja tathA ghAsano saghaLo baMdobasta karIza. Apa ciMtAmukta bano.' ATaluM kahIne khemA dedarANIe haiyAkapATa sarIkhA saghaLA saMghane samarpita karI dIdhAM. mahAjanoe joyuM to javA dedarANIe potAnA ekaso ne ATha makAnonA madhyabhAgamAM UMDA kUvA jevA koThAro karAvelA. emAM ghauMnuM kuMvaLa bharI vaccenA bhAgamAM ghauM bharelA. saMgharavAnI A sUjhane laIne pAMca pAMca varSanAM vahANAM vAyA chatAM anAjano eka paNa kaNa saDyo nahoto. saghaLA koThAra ghauthI chalochala bharyA hatA. jaina zreSThIo melAghelA mAnavInI dilAvarI joIne Azcaryacakita thaI gayA. cAMpazI mahetAne moTAInuM abhimAna osarI gayuM. gAmaDAgAmanA vaNikane mahAjana vaMdana karI rahyuM. saunI AMkhamAMthI harakhanAM AMsuDAM vahyAM jAya che. bhUkhyA lokone mATe gADAmAM anAja bharAvA mAMDyuM. baLada, poThiyA, gADAM ane ekAnI hakaDeThaTha hAra lAgI gaI che. A samAcAra kAsada mAraphate mahemUda begaDAne maLyA. enAthI eTaluM ja bolI javAyuM : yA allAha paravaradigAra ! terA aphezAnamaMda chuM." kahevAya che ke e pachI mahemUda begaDAe khemA dedarANI ane tenA buDhA tapasvI bApane cAMpAnera teDAvyA. darabAra bharIne begaDAe dAnavIra bApadIkarAnuM - cAMpazI zeTha ane mahAjananuM - sanmAna karyuM. e vakhate mahemUda begaDAe prajAjanone jAheramAM kahyuM ke, "gujarAtamAM AjathI prathama zAha vANiyo ane bIjo zAha sulatAna begaDo !basa tyArathI jaina temaja anya vaNikone prathama 'zAha' zabdano zirapAva maLyo. duSkALamAM jaga jivADanAra jenono jayajayakAra thayo. A pahelAM mAtra rAja darabAramAM 'zAha' zabda rAjyAdhikArI ke sulatAnane mATe ja vaparAto hato. A divasathI 'zAha' zabda vaNikone mATe vaparAto thayo. enI lokajIbhe kahevata ramatI thaI ? 'prathama zAha vANiyA, bIjA zAha sulatAna' ane dAnezvarInI kIrtine cAra cAMda lAgI gayA.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI. saMtasAhitya ane saMtasAdhanAnuM kSetra ati gUDha ane rahasyabharyuM che. samagra jIvataranI AtmasAdhanA-adhyAtmasAdhanA-ne aMte maLeluM A zabdanavanIta saMtoe bhaviSyanI peDhInA utkarSa 2 ne AtmavikAsa mATe tAravIne saMtavANI rUpe prastuta karyuM che. enuM rahasya, erno marma zabdakozanA arthothI ApaNe kyAreya na pAmI zakIe. saguNa ane nirguNa, sAkAra ane nirAkAra, saMta ane bhakta, bhakti ane upAsanA ke sAdhanA... ema sAhityavivecananA kSetramAM, vyApaka arthamAM be parasparavirodhI dhArAo hoya evuM Alekhana thayA kare che. saMtasAhitya eTale mAtra ne mAtra nirguNa-nirAkArane mAnanArA saMta dvArA racAyeluM jJAnamArgI-yogamArgI ke.upAsanAlakSI sAhitya ane bhaktisAhitya eTale saguNa-sAkArane pUjanArA bhakta dvArA racAyeluM premalakSaNA bhaktidhArAne vahAvatuM sAhitya... evA bheda abhyAsanI saraLatA khAtara kyAreka pADavAmAM AvyA haze paNa e bheda sAcA nathI. ApaNA madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM mAtra "nirguNiyA' gaNAvI zakAya je saguNa-sAkAranI bhaktino saMpUrNa niSedha ke virodha karatA hoya evA saMtonuM pramANa keTaluM ? ApaNe tyAM to samanvaya thayo che. "saMta" zabda saguNa ane nirguNa baMne dhArAo upara cAlanAra saMtabhakto yogI-sAdhako mATe samAna arthamAM ja vaparAto rahyo che. ekano eka kavi jJAnamArgI-vedAntI tattvaciMtana Apato hoya, vairAgyano upadeza Apato hoya ane premalakSaNA bhakti dhArAnI - saguNa sAkAra upAsanAnI viraha-milananI kSaNo varNavatI UrmikavitAnuM paNa sarjana karato hoya...ene mana saguNa brahma ke nirguNa-nirAkAra brahma vacce koI ja bheda na hoya ane tene ja kahevAya saMta ke bhakta. niraMjana rAjyaguru
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI 87 AtmasAdhanAnI AtmAnubhUtithI je sAdhaka brahmatattvano anubhava kare che tene pachI AvA bheda nathI rahetA. paNa tenA pachI AvanArA anuyAyIo ke jeNe kazI anubhUti nathI karI paNa mAtra paMthasaMpradAyanI gatAnugatika mAnyatAnI kaMThI bAMdhI che teo kaTTarapaMthI banI jAya che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM ApaNe jene tattvajJAnI-jJAnamArgI-vedAntI-yogamArgI ke AtmajJAnI kavio ke bhajanika saMta-bhakto tarIke oLakhIe chIe. temaNe paNa bhaktikAvyo ApyAM ja che. premalakSaNA bhaktinuM paNa gAna karyuM che. kyAreka emAM nirguNa-sAkAra paNa AvI jAya to kyAreka saguNa-nirAkAra. cidAnaMdajInI upAsanA-ArAdhanA-bhaktisAdhanAnuM lakSya hatuM anubhava. adhyAtmano anubhava, AtmAno anubhava. ane anubhava eTale cetanAno pUrNa cetanamAM praveza. parama cetanA sAthenA sAyujyanI pUrNa pratIti. "cidAnaMda' e emanuM mULa nAma nahIM, paNa takhallusa che. mULa nAma to kapUracaMdajI. paNa kavinAma tarIke emaNe svIkAryuM 'cidAnaMda'. cidAnaMda' zabda ja "AnaMdaghanajI'nI avadhUta paraMparAnuM sUcana karato hoya ema lAge che. tamAma prakAranA bAhya kriyAkAMDo ane gaccha-paMthanI mAnyatAonA haThAgraho choDIne sIdho-saraLa Atma-sAkSAtkArI yogasAdhanAno mArga pote pasaMda karIne pote ekAkI sAdhanA ane AnaMda: mastIbharyuM jIvana jIvavAnI rAha apanAvyo haze, veda bhaNo kyuM kitAba bhaNo aru, dekho jinAgama huM saba joI dAna karo aru snAna karo, mauna dharo vanavAsI kyuM hoI. tApa tapo aru jApa japo koI, kAna phirAI phiro phUni doI Atama dhyAna adhyAtama jJAna, samo ziva sAdhana aura na koI." adhyAtma yogIrAja zrI cidAnaMdajI ke jenuM bIjuM nAma zrI kapUracaMdajI hatuM e arvAcIna kALanA jaina dharma sAthe saMkaLAyelA saMtakavi hatA. I. sa. 1850mAM teo hayAta hatA eTale ke AjathI mAtra ekaso bAsaTha varSa pahelAM saurASTramAM bhAvanagara mukAme emaNe keTalIka racanAonuM sarjana karyuM che. emanA jIvana vize saMpUrNa pramANabhUta kahI zakAya eTaluM vigatapUrNa caritra mane nathI sAMpaDyuM. kadAca kyAMka chapAyuM haze paNa mArI najaramAM nathI AvyuM. mu. zrI dhanavaMtabhAInA saujanyathI mane padyAvalI' bhA.1,2 graMtha prApta thayelo.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 niraMjana rAjyaguru bhAratIya jaina saMpradAyanA aneka phAMTAomAM agaNita sAdhu-kavio thaI gayA che. zrI mohanalAla desAInA "jaina gUrjara kavio' graMthanI mu. zrI jayaMtibhAI koThArI dvArA saMzodhitasaMvardhita bIjI AvRttinA 10 bhAgomAM 1400thI vadhu jaina kavio ane temanI pAMca hajAra uparAMtanI sAhityakRtio vize pramANabhUta noMdha maLI Ave che. A mahAgraMthanA chaThThA bhAgamAM pR. 350thI 353 sudhImAM cidAnaMdajInI ATha kRtio vize saMdarbha sahita vigato apAyelI che, tenA parathI jANavA maLe che ke 143 varSa pahelAM vi. saM. 1925mAM ja bhAvanagaramAMthI zilAchApa presamAM munirAjazrI kapUracaMdajI kRta graMthAvali' prakAzita thayelI. e pachI zrI karkharavijayajI mahArAja dvArA 'cidAnaMdajI kRta padyAvalI' bhA-2 jaina dharmapracAraka sabhA bhAvanagaranA sahayogathI prakAzita thaI. jenuM punaH prakAzana vi. saM. 2051mAM zrI jinasAdhana ArAdhanA TrasTa, muMbaI dvArA thayuM che. dayA chatrIzI', "praznottaramAlA' "svarodaya', "anubhava vilAsa' nAme bahoMterI athavA padasaMgraha, "pugala gItA', "paramAtma chatrIzI', 'hita zikSArUpa dohA' ane chUTaka "sarvayAo' jevI racanAo adhyAtmayogI cidAnaMdajInA nAme maLI Ave che, parama cetanAne meLavavAnI bhaktanI vyAkuLatA enA romaromamAMthI pragaTe che. cidAnaMdajInI vANIno zabdasAdhanAno yAtrAno prAraMbha potAnI virahAnubhUtinuM zabdamAM avataraNa karavAnI sAthe thAya che. tyAMthI zarU karIne cidAnaMdajI AtmasAkSAtkAra ane pachI paramAtmA sAkSAtkAranI bhUmikAo sudhI kaI rIte pahoMcyA eno saMpUrNa Alekha ApaNane cidAnaMdajInI racanAomAMthI prApta thAya che. cidAnaMdajI sAdhaka che, bhakta che, avadhUta che, yogI che ane jIvanmukta siddha paNa che. emanA zabdo ja bhaviSyanA sAdhako mATe adhyAtmayAtrAnI keDI kaMDArI gayA che. parama priyatama-cetana; priyA sumatA-sumati ke sarvidyA; ane kumati, kumatA, zokya-avidyA; e traNa pAtrone laIne cidAnaMdajIe potAnI anubhUtine vAcA ApI che. kavi cidAnaMdajInAM pado, stavano ane anya tamAma racanAo tapAsatAM emanA vyaktitvanI je lAkSaNikatAo najare caDe che te joIe to - (1) vividha stavanomAM gahana siddhAMtabodha, jaina zAstranI paribhASAno pariveza, mArmika zAstra- dRSTi ane ghUMTAIne Avato yogAnubhava pachI e tIrthaMkaranI stuti-stavana rUpe hoya ke mumukSuone upadeza rUpe... (2) padomAM Urmino kavitmaya uchALa, judA judA aneka bhAvone lADathI uchALatI, ramADatI -vIjaLInI jema camakArA karatI aMtaramAMthI pragaTelI ullAsamayI zabdasaravANI. (3) premalakSaNA bhaktinA gAyaka, maramI saMta, Urmikavi, siddha yogI, avadhUta, vidrohI sAdhu, jagata pratye beparavAI ane abheda darzana. avadhUta ene ja kahevAya jemaNe badhuM ja uDADI dIdhuM hoya, AcAra-vicAra, kriyAkAMDa, vidhiniSedha... sarva baMdhanothI mukta, sarvataMtra, svairavihArI, svAdhIna AtmA, mukta mAnava je potAnA AtmAmAM ja sthira hoya ane saMsAranA tamAma bAhya avarodhone atikramI gayo hoya; jene sahaja samAdhi prApta hoya, manuSyanI sAthe kAyama anusaMdhAna chatAM manuSyatvanI sImAo vaTAvI dIdhI hoya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI evuM vyaktitva; saMsAra ane nirvANa vaccenA saghaLA bhedathI para UThelo siddhono rAjA eTale avadhUta.. je lokAbhimukha paNa hoya, saMsArAbhimukha paNa hoya ne chatAMye sadeva AtmAbhimukhaaMtarmukha hoya. ApakuM Apa kare upadeza kyuM, ApakuM Apa sumAraga ANe ApakuM Apa kare sthira dhyAnameM, ApakuM Apa samAdhimeM tANe ApakuM Apa lakhAve svarUpa zuM, bhogana kI mamatA navi ThANe ApakuM Apa saMbhArata yA vidha, - ApaNo bheda to Apa hI jAne..." cidAnaMdajInI vANImAM gurumahimAnuM gAna paNa agatyanuM sthAna dharAve che : kalpavRkSa citAmaNi, dekhadu paratakha jAya; sadguru sama saMsArameM, upakArI nahIM koI. - "caraNakamaLa gurudeva ke, surabhI parama suraMga lubdhA rahata tihAM sadA, cidAnaMda mana mRga.' tIrthakaronAM stavanomAM paNa enI kavitvazakti jhaLahaLI UThe che. "neminAtha stavana'mAM emaNe gAyuM che : akhIyAM saphaLa bhaI re, ali ! nirakhata nemi niNaMda. nayana kamala dala, zuka mukha nAsA, adhara biMba sukhakaMda, datapaMkti kyuM kuMdakalI he, rasanA dala zobhA amaMda' - paNa adbhuta racanAo to temanI che adhyAtma sAdhanAnI anubhUtionuM bayAna karatI : saMto ! acarija rUpa tamAzA... kIDI ke paga kuMjara bAMdhyo, jaLameM makara piyAlA; saMto ! acarija rUpa tamAzA... karata halAhala pAna rucidhara, taja amRta rasa khAsA, ciMtAmaNi taja dharata cittameM, kAca zakalakI AzA. saMto ! acarija rUpa tamAzA. bina bAdara barasA ati barasata, bina diga bahata batAsA; vaja galata hama dekhA jala meM, korA rahata patAsA... saMto ! acarija rUpa tamAzA...
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vera anAdi paNa uparathI, dekhata lagata bagAsA, cidAnaMda sohi jana uttama, kApata yamakA pAsA... saMto ! acaraja rUpa tamAzA... avaLavANI prakAranA A padamAM cidAnaMdajI kahe che : AzA-tRSNA jevI sUkSma vAsanAonA page anaMta zaktivALo AtmA baMdhAI gayo che, ane AtmajJAnarUpI jaLathI bharelA saMsAra-sAgaramAM jIvarUpI magara kAyama tarasyo rahe che. enI tRSA chipAtI nathI. satya, sAdhanA, tapa, tyAganA amRta rasano tyAga karIne jIva kAyama viSayavAsanA ane ahaMkAranuM haLAhaLa jhera pIto rahe che. ratnaciMtAmaNirUpI dharma ke adhyAtmane tajIne sAMsArika kSaNika vastuo ke je kAcanA phUTelA kaTakA jevI che enI AzA karyA kare che, ne ene prApta karavA aneka prapaMco kare che. A sRSTinI ajAyabI kevI che? sAdhanAnI anubhUti thAya tyAre vinA vAdaLIe varSA thAya, AMkha vinA badhuM ja joI zakAya, emAM ahaMbhAva jevA vrajakaThina bhAvo ogaLI jAya ne premabhAva jevuM komaLa patAsuM koruM ja rahI zake. bagalAnI jema dhyAna dharIne sAdhanAno khoTo dekhAva karanArA karatAM je potAnAM baMdhana kApI zake te uttama. paraMparita rAmagarI DhaMgamAM cidAnaMdajI gAya che : he jI re joga, jugati jANyA vinA kahAM nAma dharAve, 2mApati kaho raMka kuM, dhana ene hAtha na Ave, evI joga jugati jANyA vinA... he jI re bhekha dharI, mAyA karI, sAre jagakuM bharamAve, pUraNa paramAnaMdakI, sUdhi paMca na pANe; niraMjana rAjyaguru he jI re mana maMDyA vinA bhUMDakuM, ati gheTAM mUMDAve; jaTAjUTa zira dhArake, kou to kAna phaDAve, evI joga jugati jANyA vinA... he jI re Urdhva bAhu ke adhomukhe, tanaDAMne tApa tapAve, cidAnaMda samajyA vinA, enI giNatI navi Ave evI joga jugati jANyA vinA... yogayukti jANyA vinA koI potAne yogI, jati, siddha, saMnyAsI, sAdhu, phakIra evuM nAma ApIne potAne oLakhAve tethI zuM vaLavAnuM ? koI garIbanuM nAma 2mApati ke lakSmInArAyaNa hoya tethI zuM ? e zrImaMta thaI jAya ? upara uparanAM TIlAM-TapakAM, veza, kaMThI, mALA, TopInuM koI ja mUlya nathI. potAnA AtmAnI oLakha thaI hoya te ja sAco ti, sAco muni, sAco guru... bAkI badhuM ja vyartha che. dIkSA levI hoya to Atama dIkSA; bIjI to badhI mAyA che.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI 91 svarodaya zAstra : bhAratIya adhyAtmavidyAnA kSetramAM svarodaya zAstranuM mahattva yogI sAdhako dvArA vAraMvAra potAnI racanAonA mAdhyamathI darzAvavAmAM AvyuM che. hiMdu dharmanuM ziva svarodaya, AcArya hemacaMdranuM yogazAstra, kabIra saMpradAyanuM jJAna svarodaya ane adhyAtmayogI jaina kavi cidAnaMdajI dvArA racita svarodaya jJAna" jevI racanAono tulanAtmaka abhyAsa karIe to khyAla Ave che ke mAnavazarIranI mukhya traNa nADIo IDA, piMgalA ane suSummA; tathA pAMca mukhya vAyu prANa, apAna, samAna, udAna ane vyAna.. enAM cokkasa sthAno ane kAryo; pAMca tattva : pRthvI, pANI, AkAza, teja ane vAyu; traNa guNa sattva, raja ane tama; pacIsa prakRti.. vagere bAbatonuM nirUpaNa saMpUrNa vaijJAnika DhaMgathI ati sUkSma carcA rUpe A yogI kavioe karyuM che. vedAntamAM paNa "paMcIkaraNa'nuM AkhuM zAstra che. manuSyanuM zarIra Take che prANathI, vAyuthI. ApaNe zvAsa-ucchavAsanI kriyA karIe chIe paNa jANatA nathI ke atyAre kaI nADI cAle che; kayA nasakorAmAMthI zvAsanI Avana-jAvana cAlu che; kayo svara cAlu che; enAM raMga, svabhAva, prakRti kevAM che; ane eno prabhAva zarIra ane mana upara kevo paDe che ? cidAnaMdajIe 453 kaDInI racanA ApI che "svarodayajJAna'. dohA, chappaya chaMda, copAI vagere chaMdomAM hiMdI bhASAmAM racAyelI A kRtinI zarUAta thAya che : namo Adi arihaMta, deva devanapati rAyA; jAsa caraNa avalaMba, gaNAdhipa guNa nija pAyA. dhanuSa paMcazata mAna, sapta kara parimita kAyA, vRSabha Adi aru aMta, mRgAdhipa caraNa suhAyA, Adi aMta yuta madhya, jina covIza Ima dhyAe cidAnaMda tasa dhyAnathI, avicala lIlA pAIe.. covIsa tIrthakaronAM caraNomAM vaMdanA karIne pachI vANInI devI sarasvatInuM smaraNa karIne "guru kirapA karI kahata huM, zuci svarodaya jJAna' evI bhUmikA bAMdhIne sIdhA zarIranI pradhAna covIza nADIo, emAM mukhya evI traNa iMgalA, piMgalA, suSummA - jene sUrya, caMdra ke madhyamAM sUkSma evAM apara nAmo apAyAM che enI pUrI oLakhANa Ape che. jyAre DAbA nasakorAmAM zvAsa cAlato hoya tyAre candra nADI ane jamaNo zvAsa cAlato hoya tyAre sUrya nADI cAle che ema kahevAya. jyAre baMne nasakorAmAM samAna rUpe zvAsa cAle tyAre suSuNNA nADI jAgrata thaI ema kahevAya. dareka svara aDhI ghaDI cAle pachI badalI jAya. eka sUryodayathI sUryodaya vaccenA 24 kalAkanA samayamAM manuSya ekavIza hajAra chaso vakhata zvAsa-ucchavAsanI kriyA kare che. - jyAre DAbI candra nADI cAlatI hoya tyAre lakSya saumya kAryo karavA joIe ane sUrya nADI cAlatI hoya tyAre calita ke krUra kAryo karIe to te turata ja siddha thAya. suSummA ke madhyamA nADI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ niraMjana rAjyaguru cAlatI hoya tyAre vyaktigata svArthanAM koI ja kAma karyA vinA dhyAna, tapa, pUjA, dAna vagere pavitra kAryo karavAM joIe. cidAnaMdajIe gAyuM che : zobhita navi tapa viNa muni, jima tapa sumatA TAra, tima svarajJAna vinA gaNaka, zobhata nahi ya lagAra. sAdhana viNa svara jJAna ko, lahe na pUraNa bheda; cidAnaMda guru gama vinA sAdhana hu tasa kheda. dakSiNa svara bhojana kare, bADe pIve nIra; DAbe kara khaTa sUvatAM hoya nIrogI zarIra. saurASTranAM saMta kavayitrI gaMgAsatIe A ja vAta A rIte karI : sUryamAM khAvuM ne caMdramAM jaLa pIvuM ema kAyama levuM vartamAna jI, ekAnta besIne alakhane ArAdhavA ne hari guru saMtanuM dharavuM dhyAna jI. jyAre AkAzamAM sUrya hoya tyAre ApaNo candrasvara vadhu cAlavo joIe to zarIramAM garamI ochI lAge ane jyAre rAtrie candra prakAzamAna hoya tyAre jo sUrya nADI calAvIe to zaradIno roga kadI paNa na thAya. dinameM to zazi svara cale, nizA bhAna parakAza; cidAnaMda nice ati dIragha Ayu tAsa. zvAsa e manuSya ja nahIM prANImAtra - jIvamAtra mATe amUlya dhana che, enuM mUlya jANyA vinA ApaNe sau ene veDaphIe chIe. eka eka zvAsanuM mUlya jANavuM hoya to pANI bahAra kADhelI mAchalInI taDapa ApaNAmAM jAgavI joIe. jo vyAsa sthira thAya to zarIra sthira thAya, zarIra sthira thAya to mana sthira thAya. adhyAtmanA kSetramAM cAra vastuo khUba ja mahattvanI che : mana, pavana, vANI ane zukra. cAramAMthI eka jo baMdhAya to anya traNe ApoApa baMdhAI jAya. prANAyAma, dhyAna, brahmacarya ane mauna e cAra mArge AtmasAkSAtkAranI dizAmAM AgaLa vadhI zakAya. cidAnaMdajI dvArA racita "svarodaya jJAnamAM to zukla pakSamAM ane kRSNa pakSamAM, sAta vAramAM, paMdare tithimAM, traNe RtumAM, bAra rAzi ke sUrya saMkrAntimAM, bAre mahinA, nakSatra ane RtumAM manuSya prAtaHkALe jAge to tyAre kaI nADI cAlatI hoya enuM saMpUrNa vijJAna paNa apAyuM che. e sivAya prazna jyotiSa, AtmasAdhanA, piMDazodhananI prakriyA, candrayoga, kriyAyoga ane
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI 98 saMpUrNa zvAsa-ucchavAsanuM gaNita ApavAmAM AvyuM che. enA vize vigate vAta karavI hoya to ekeka zloka ke kaDI upara vistArathI lakhavuM paDe. paNa ApaNe to atyaMta saMkSepamAM cidAnaMdajInI sAhityasaravANImAM vihAra karavAno che. musAphira, rena rahI aba thorI... jAga jAga tuM nIMda tyAga de, hota vastunI corI... musAphira... maMjira dUra bharyo bhava sAgara, mAna ura mati morI musAphira cidAnaMda cetanamaya murata, dekha hRdaya dRga jorI..musAphira cidAnaMdajI vAraMvAra ajJAna-mAyAmAM sUtelAM prANIone jagADavA Alabela pokAre che ! jAga re baTAu ! bhaI - aba to bhora verA.. jAga re.. *** - avasara bina jAye, pIche pasatAvo thAye cidAnaMda nihace e mAna kahA merA... jAga re *** o ghaTa viNasata vAra na lAge yA ke saMga kahA aba mUrakha china china adhiko pAge... o ghaTa viNasata... kAcA ghaDA, kAMcakI zIzI, lAgata ThaNakA bhAMge; saDaNa paDaNa vidhvaMsa dharama jasa, tasathI nipuNa nirAge o ghaTa viNasata... *** je jAgI jAya, jenA gharamAM ajavALAM jokAra thaI jAya enI dazA kevI hoya ? jJAna kaLA ghaTa bhAsI jAkuM, - jJAna kaLA ghaTa bhAsI.. tana dhana neha kahyo nahIM tArka, china meM bhayo udAsI, jJAna kaLA... huM avinAzI bhAva jagata ke,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ niraMjana rAjyaguru nicce sakala vinAzI; evI dhAra dhAraNA gurugama, anubhava mAraga pAsI.. jJAna kaLA.. meM merA e mohajanita jasa, esI buddhi prakAzI, te niHsaMga paga moha ziza de, nicce zivapura jIsI...jJAna kaLA.. sumatA bhaI sukhI Ima suna ke, kumatA bhaI udAsI; cidAnaMda AnaMda lahyo Ima, | tora karama kI pAsI... jJAna kaLA... jenA piMDamAM jJAnakaLAno udaya thAya che ane zarIrano ke saMpattino kazo ja moha nathI raheto. eka ja kSaNamAM udAsI-virakta banI jAya. A jagata kSaNika che, vinAzI che ane mAro AtmA avinAzI che. evI dhAraNA sadgurunI kRpAthI pragaTe ane anubhavamArge te AtmAnubhava tathA brahmAnubhava karatA rahe. huM ne mAruM e mAyA tathA motanuM kAraNa che. jyAre AtmajJAnano sUrya jhaLahaLI UThe tyAre pote virakta thaI mohanA mAthA upara paga daIne DagalAM mAMDe ane mokSapurImAM pahoMcI jAya. karmanAM baMdhanothI mukta thaI gayelA avadhUtanI sumati, satuvRttio AnaMdita thaI jAya ane kumatikuSTa buddhi udAsa banI jAya che. cidAnaMdajI kahe che ke meM bhAga tamAma karmabaMdhano kApI nAkhyAM che ane avinAzI-aharniza AnaMda prApta karyo che. aba hama aisI mana meM jANI, paramAratha paMtha, samaja vinA nara, veda purANa kahANI aba hama aisI manameM jANI. aMtara lakSa vigata uparathI, kaSTa karata bahu prANI; koTi yatana kara tupa lahata nahIM, mathatAM nizadina pANI. aba hama aisI manameM jANI. lavaNa pUtaLI thAha leNa huM, sAgaramAMhI samANI; tA meM mila bhadrupa bhaI te, palaTa kahe koNa vANI.., aba hama aisI manameM jANI. khaTa mata mila mAtaMga lakha, yukti bahuta vakhANI; cidAnaMda sarasvaMga vilokI, tattvAratha lyo tAlI. aba hama aisI manameM jANI. Aja mane khAtarI thaI gaI che ke paramArthanA paMthanI samajaNa vinAnA nara mATe veda-purANazAstro mAtra vAto ja che. AtmasvarUpanI oLakhANa na thAya, aMtarlakSI dRSTi na sAMpaDe tyAM sudhI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmayogI avadhUta zrI cidAnaMdajInI vANI game teTalA sAdhanAmArgo dvArA zarIrane kaSTa ApavAmAM Ave paNa jema rAtadivasa pANInuM mathana karavA chatAM ghI prApta thatuM nathI ema badhA prayatno nakAmA jAya che. dareka dharmanAM darzano-zAstro-graMtho potapotAnI rIte AMdhaLA jema hAthInuM eka aMga pakaDIne hAthIne oLakhAvavAno prayatna kare evAM che. sarvAga darzana thAya pachI to jema mIThAnI pUtaLI sAgaramAM ogaLI jAya, eno tAga laI zake nahIM, bhaLI jAya pachI potAno anubhava kema varNavI zake ? potAnuM astitva ja palaTI gayuM hoya - Avo tattvArtha prApta karavAnI zIkha saMtakavi Ape che. Aja sakhI mere vAlamA, nija maMdira Ave; ati AnaMda hiye dharIne, hasI hasI kaMTha lagAye re. - Aja sakhI mere vAlamA... sahaja svabhAva jaLa karI, ruci dhara navarAye; - thALa bharI guNa sukhakI, nija hAthethI jiyAye re. Aja sakhI mere vAlamA... surabhi anubhava rasa bharI, pAna bIDAM khavarAye, cidAnaMda mila daMpatI, mana vAMchita pAye re. Aja sukhI mere vAlamA. potAnI ati rahasyabharI gopanIya vAta koI paNa nArI mAtra potAnI sakhI-sAhelIne ja kahI zake. cidAnaMdajIno nArIbhAva A padamAM A rIte vyakta thayo che. milana-zRMgAranuM varNana ati saMyamita rIte karatAM kavi paramAtma sAkSAtkAranI kSaNone adhyAtmanI paribhASAmAM vyakta kare che. te sakhI, Aje mArA prItama mArI AMtaracetanAnA gharamAM - hRdayamaMdiramAM padhAryA, mArA aMtaramAM ati AnaMda UbharAyo ne meM hasI hasIne AliMgana ApIne eno satkAra karyo. zuddha bhAvarUpI jaLamAM ene premasnAna karAvyuM. sattvaguNanI sukhaDI jamADI ane anubhavarasanAM pAnabIDAM khavarAvyAM. - AtmA ane paramAtmAnuM A milana thatAM manavAMchita phaLa prApta thaI gayuM." cidAnaMdajInI premalakSaNA bhaktinI kAvyasaravANI paNa ApaNA haiyAne bhIMjavI de tevI che. ho prItamajI !re, prIta ko rIta atIta tajI citta dhArIe 000 mata jAvo jora vijora vAlama ! aba mata jAo re.. pila piu piu raTata bajaiyA, garajata ghana ati ghora; cama cama cama camakata capalA, mora karata mila zora vAlama ! aba mata jAo re.. 000 piyA, nija mahela padhAro re, karI karuNA mahArAja .. 000
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 niraMjana rAjyaguru piyA ! piyA ! piyA ! mata bola cAtaka piyA ! piyA mata bola... re cAtaka tuma zabada suNata merA, vyAkula hota re jiyA; phUTata nAhI kaThina ati ghana sama niTura bhayA hai hiyA...bola mata.. 000 A racanAo vize ati laMbANathI - vistArathI vAta karI zakAya. paNa e virahabhAvamAM jyAre sUranI, zabdanI ane saMvedanAnI traNa saravANInI triveNI vahetI hoya emAM snAna karIne pAvana thavAnuM A saubhAgya ApaNane maLyuM e jinaprabhunI aparaMpAra kRpA. avadhu ! piyo anubhava rasa pyAlA kahata prema matavAlA 000 dhana aru dhAma sahu, paDyo hi rahego nara dhAra ke dharAmeM tuM to khAlI hAtha jAvego. dAna aru punya nija karathI na karyo kachu hoya ke jamAI koI dUsaro hI khAvego. phUDa kapaTa karI pApa baMdha kIno tA teM ghora narakAdi duHkha tero prANI pAvego, punya vinA dUsaro na hoyago sakhAI taba hAtha malamala mAkhI jima pasatAvego.. 000 mAkhI kare madha bhero sadA, te to Ana acAnaka aura hI khAve; kIDI kare kaNakuM jima saMcita, tAsu ke kAraNa prANa gumAve; lAkha karora ke jora are nara ! kAhe ke mUrakha suma kahAve ? dharyo hIM rahego IhAM ko IhAM sahu, aMta same kucha sAtha na Ave.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI zaka & bharo cho zera che ||||||||||||||||||||| | | | | | | | | | | | | | | | | | || ||||||||| aSTApada tIrtha paTa bhagavAna RSabhadevanA nirvANasthaLa zrI aSTApada mahAtIrthano rAjasthAnanI jayapura kalama zailImAM Azare I. sa. 1850mAM taiyAra thayelo yAtrA-paTa [zrI zreyasa ke. dozInA saMgrahamAMthI].
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? hiro che A% - S Sche che / 1 ? che ET 3 re te RTERS ke A T che T choko nA , - thai ke mahAla jovo I . je - navapadajInuM citra suvarNakAma sAthe vela-buTTAnI DijhAIna yukta navapadajI (gaTTAjI)nuM citra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kilamAvarabhidhAvidhanavAdAvidyAmadhizAvAko sabAdAyakavAdamAyanavAlA kApasAcalavAtAhAlasaMhAvAbAyAcaticAyAsamanAmamA samandinakamanaBARVINATomAyA lAvAyalAmAvalasAvamA tayAbAbamAmAyAlayAsamA samayamA sAmAna jagAritikavAvamAviskAra iinikomAmAnAmA saMzAvAvAsyAyAlayamavikAsamAvikAlamAnAyavamAniesIBAIviniyamanastilakAmAsAzyAgAjinAzsAsamA samAvatihAsakalApravAsAtavamAyAmazilAlamamasan RWAashanMalaranAnavAsa jAnAdhivika vidyAlayAvivakSitA yAvata mAnisamAnAvayAlayAtaravArthamayasAdAtAainnoiNTENT syAtyAgAvisamAHiARITamimAdAmamA sarvasAmadhArakA savAlamAkAgAvatAtAvamavAyasavAlaNAkaviditivAsAkasivini PRESEARvajayavidAzavavividhiniyakAyAlAzayAvanika nAtAvAsakAmatAramAmAmAyApAlApaniyatakAlikAmAsAnAtinakAyamA vizayAmA naradevimAyAvinAyajA ma yademadhyavinAvAtalAvanyanAvAvamAyAmAca ravivAnivanavibhAparinivitAnA PinAkimitimahArAjA eaninvilAa amaas. -mAtrAmA sAvayAsamatAvAna mamatAvAna vAlA ManlAmAzAvAsthAkA nayAantana mientoadindesavAyAgatAbatitaraHiRIDEObApAvAsImAvidaEASNAyana salinadrdasAzivama sarvajJavAtAvazijavirAma samAdhAnAvAmAnazyAmavAlAkamAnIvazAsanAsAyAmAlA khadAyAzayAlinivAsApAmAyAmamAyA saMvAzimacAyAAyaziyAta vizvAsa nAzivarAmalAzayAzAjavipakSiyavivivAdigrasa ligatAmAyA mAna havasaroknavAvadhAnavANi yogazAstranI ati prAcIna prata kalikAlasarvajJa AcAryadevazrI hemacaMdrasUrijI kRta yogazAstra vi.saM. 1473nA pATaNamAM lakhAyAno ullekha karatI A pratanuM aMtima patra che. e samaye kAgaLano vaparAza prAraMbhika avasthAmAM hato, tyAre e samayamAM tADapatra jeTalI moTI sAIjhamAM lakhAyelI kAgaLanI A hastaprata zrI. kailAsasAgarasUrijI jJAnamaMdira (kobA)nA saMgrahanI prAcIna pratomAMnI eka zreSTha prata che. jJAtAdhana mAgaNInagavayAmahAvI zadizANa tibagAraNa maryasabAraNA shisaajhaamnndhrimsiidaann|kaa kpaashvH| dharmayAnaNAdhammakadArAMjhayamADayAmAvatibamiannAyaMdhasaMkhyAyavazAbAzrI // saMvatazya53vayImAzisthadizvAmArAmAvatI gAvAzrIjyamAvAsAyIpAlalAyaritrahI ajmaansy| nimAvimAyAmAmAyanarasiMgalAyayiNarAjadhAvaNyAdhamAdhAna yAlamAyavatamAlAnyAzriIjalamAna varazrInAvamAgasvarAjaviSyavANdayAkanagamAnA muvAvadhAnajanakanAnAjAnAkSasile khitAba zva kalAmaya hastaprata jinAgama "zrI jJAtAdharmakathAAgamanI A prata vi.saM. 1573nA mAgasara suda 14nA lakhAyela che. aMcalagacchIya AcAryadeva zrI bhAvasAgarasUrIzvarajInA ziSya vAcaka dayAvardhanagaNivaranA upadezathI 5. jinavardhanagaNi dvArA lakhAyela "jJAtAdharmakathAMga sUtra'nI A prata lekhana daSTie vizeSatA dharAve che. Aju-bAjunA hAMsiyAmAM karela lAla raMganI pArzvakulikAo temaja jJAna pratyenI prIti ane bahumAna bhAvane sUcavatA aMta bhAge khAlI jagyAmAM naMdAvarta vagere cihno jovA maLe che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ E G'S GCS o @ Tii a TCO (g 0 0 6 (jI. 'nA nirAka || NIM jJAnabAjI jJAnabAjI eTale vartamAna sApasIDInuM AdhyAtmika rUpa, AtmAne vaLagelA karma ane enA pariNAmothI jIvane prApta thatA guNadoSonA sthAnono bodha karAvatI nirdoSa ramata gammatanI sAthe jJAna ane bodha Ape che. cAre bAju phalapattInI jADA tharanI borDara ane upara, vacce ane nIcenA bhAge phala gucchanuM suzobhana citranI zobhAno vadhAro kare che. derInA zAmaraNanA citraNamAM.vyakta thatI mugala zailI A citramAM noMdharUpe vaiziTsa umere che. Azare 250 varSathI vadhu prAcIna evI 84 lAkha jIvayoninA ullekha svarUpe 84 khAnA dvArA darzAvatA A citramAM jJAna sAthe gammatano sumeLa che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlabhadra zreSThI H zrI kastUrabhAI lAlabhAI paNa mA, mAre to AgaLa bhaNavuM che, khUba bhaNavuM che." "beTA, huM jANuM chuM. mane khabara che ke tane bhaNavAmAM rasa che. tuM hoziyAra che paNa tArA pitA Ama acAnaka ApaNI vaccethI jatA rahyA. 49 varSa e kAMI maravAnI uMmara che? paNa kudaratanI kone khabara che ? milono ATalo moTo kArobAra che. badhuM raphedaphe thaI jaze. tArA pitAe karelI badhI mahenata pANImAM jaze. ATalo moTo dhaMdho choDIne tuM ocho nokarI karaze ? beTA, mArI vAta mAnI jA. tuM zuM bhaNyo chuM e tane koI pUchavAnuM nathI. tArI akkala-hoziyArIthI dhaMdho jamAvI de. tuM to DigrIdhArIone nokarIe rAkhIza." mAtA mohinIbAe kahyuM. kastUrabhAInA pitA lAlabhAI ane dAdA dalapatabhAIe paNa sAmAjika sevA uparAMta jaina dharmanAM tIrthasthAnonuM rakSaNa, navAM derAsaro baMdhAvavAmAM ne jaina saMghanA prabhAvano vistAra karavAmAM potAnAM jIvana ane dhanasaMpattine kRtArtha karyA hatAM. kastUrabhAInAM mAtA mohinAbA paNa vyavahAradakSa ane jAjaramAna sannArI hatAM. emanA kuTuMbamAM emanI AjJA ziromAnya hatI. kastUrabhAIe maeNTrikano abhyAsa pUro karI kaoNlejamAM hajI jyAM praveza meLavyo tyAM emanA pitAzrIno mAtra 49 varSanI vaye acAnaka svargavAsa thayo. pitA - zeTha lAlabhAI dalapatabhAIe AMkha mIMcI tyAre putra kastUrabhAI mAMDa 17-17 varSanA. evI nAnI uMmare te rAyapura milanA mAlika banyA. vaLI milanI Arthika paristhiti paNa te vakhate kathaLelI hatI eTale ja to milanI DabatI nAva bacAvI levA mAtAe Avo kaparo Adeza Apyo. kaoNlejanuM bephikaruM jIvana choDIne teo milanA vahIvaTamAM rajanI vyAsa
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajanI vyAsa parovAI gayA. A prasaMge emanA jIvanano rAha sunizcita karI dIdho. sattara-aDhAra varSanI uMmare zarU thayelI e kAryazaktino aneka rUpe vikAsa thato ja rahyo. jANe prazAMtapaNe saMgRhIta thayeluM khamIra yogya takanI rAha jotuM hatuM. lagabhaga cha dAyakA sudhI aviratapaNe karelI emanI kAmagIrIne kaMIka A rIte vaheMcI zakAya : 98 dezavidezamAM bhAratanA udyogapati tarIke gujarAtanA zreSTha mahAjana tarIke, keLavaNInA samartha himAyatI ane puraskartA tarIke, kAryadakSa rASTrIya vyakti tarIke, jaina saMghanA mukhya agraNI tarIke temaja tIrthasthAnonAM bAMdhakAma tathA jIrNodvAranA niSNAta tarIke Ama vividha kSetre temaNe asAdhAraNa kIrti prApta karI. - mAtra gujarAtanA ja nahi, paraMtu dezanA eka moTA udyogapati tarIkenI emanI jvalaMta saphaLatAnI kIrtigAthA to emaNe saMcAlita karelI ane sthApelI ekeeka mila ane ekeeka kArakhAnAM ke saMsthAnI vikAsagAthAmAM ja sAMbhaLavA maLe. I. sa. 1912mAM temaNe rAyapura milano vahIvaTa hAthamAM lIdho tyAre zarUmAM to eka kArakunanI jema emaNe kAma karyuM hatuM. milano vahIvaTa vaDIlonI salAha mujaba cAlato, paraMtu temanI buddhi jevI kuzAgra hatI tevI ja pariNAmalakSI ane vyavahAru paNa hatI. milonA muzkelInA samayamAM potAnI kAryadakSatA ane kuzaLatAthI temaNe milone naphAmAM taratI karI dIdhI hatI. I. sa. 1929mAM emaNe aruNa mila ane 1931mAM AjanI vikhyAta araviMda mila UbhI karI. I. sa. 1933mAM nUtana mila ane I. sa. 1936mAM nyU kaoNTana mila thaI. sAta sAta milonAM saMkula kastUrabhAI grUpa oNpha milsa tarIke oLakhAvA mAMDyAM. temaNe A milonA zaeNraholDarone pUruM vaLatara ApIne temano vizvAsa TakAvI rAkhyo hato. kApaDa udyogane vikasAvavAnI A kAmagIrI pUrI karIne emaNe bIjA vizvayuddhanI zarUAtathI anya udyoga tarapha paNa dhyAna ApyuM. I. sa. 1939mAM 'anila sTArca' zarU karyuM ane 1948mAM valasADa pAse atula proDakTsa - raMgo, rasAyaNo ane davAonuM jaMgI kArakhAnuM sthApyuM. A kArakhAnuM kastUrabhAInA saphaLa ane kuzaLa udyogapati tarIkenI siddhinA suvarNakaLaza samAna che. kastUrabhAInI vahIvaTI saphaLatA ghaNI bAbatone AbhArI che : eka to prAmANika ane karakasarayukta vahIvaTa. vahIvaTa calAvavAmAM javAbadArIvALAM sthAno para teo niSNAta ane kAbela vyaktione svataMtra rIte kAma karavAnI mokaLAza ApatA. alabatta, A samagra sAmrAjyanA kArobAra para temanI jhINI najara satata pharyA karatI. udyoga ane vyavahAru arthazAstranI nipuNatAne kAraNe bIjI milo, vImA kaMpanIo, beMko uparAMta aneka kaMpanIonA DirekTara tarIke emanI varaNI uparAMta emane rASTrIya kAmonI paNa javAbadArI soMpAtI gaI. teo A kAryone khaMta, niSThA ane abhyAsazIlatAthI sAMgopAMga pUrAM karatA rahyA. pariNAme rASTranI eka viziSTa vyakti tarIke temanI khyAti prasaratI rahI. Arthika ane sAmAjika kSetre pragati ane pratiSThA uparAMta teo rASTradhArAthI paNa alipta rahyA na hatA. I. sa. 1918mAM mAtra 24 varSanI uMmare gujarAtamAM paDelA dukALanA samaye gAMdhIjI ane vallabhabhAInI preraNAthI kastUrabhAI tathA aMbAlAla sArAbhAIe prazasya kAmagIrIthI saradAranuM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 zIlabhadra zreSThI zrI kastUrabhAI lAlabhAI dila jItI lIdhuM. evI ja kAmagIrI temaNe 1927mAM gujarAtanA relasaMkaTa vakhate paNa bajAvI hatI. I. sa. 1929mAM jinIvAmAM maLelI inTaranezanala lebara kaoNnpharansamAM bhAratanA pratinidhimaMDaLanA netA tarIke emaNe hAjarI ApI hatI. 1937thI 1949 tathA 1957thI 1960 sudhI teo rijharva beMka opha inDiyAnA DirekTara hatA. 1943mAM ijiziyana rUnI eka lAkha gAMsaDInA sodAmAM gUMca paDI teno nikAla lAvavA bhArata sarakAre temanI madada lIdhI hatI. 1946mAM kApaDa udyogane lagatAM yaMtro meLavavAnI vATAghATo karavAnI kAmagIrI sarakAre temane soMpI hatI. A uparAMta 1948mAM karAMcInI khoTa pUre evuM baMdara hiMdamAM UbhuM karavA mATe racAyelI kaMDalA paoNrTa DevalapamenTa kamiTInA teo caeNramenapade niyukta thayA hatA. 1948mAM ja hiMda sarakAre potAnAM judAM judAM khAtAMonI tapAsa karIne karakasaranAM pagalAM sUcavyAM. nImelA kamizananuM adhyakSapada kastUrabhAIne soMpyuM hatuM. kAma jaMgI ane jaTila hatuM. savA varSa sudhI khUba jahemata laIne temaNe ahevAla taiyAra karIne sarakArane suparata karyo hato. eka dIrghadraSTA udyogapati mUDIne vAparI nAkhavA karatAM mUDInuM rokANa karavAmAM vadhAre mAne che. e ja rIte kastUrabhAIe potAnA dAnanA viniyoga mATe mukhyatve zikSaNanuM kSetra pasaMda karyuM. teo kahetA ke zikSaNakSetre mUDIrokANa e kharca nahi, paNa vAvetara che. kastUrabhAIe potAnI tathA potAnAM kuTuMbIjano vatI, zikSaNanA kSetramAM lagabhaga eka karoDa rUpiyAnI sakhAvata karI che. temaNe jIvanamAM karelAM mahattvanAM kAryomAM eka che, amadAvAda ejyukezana sosAyaTInI sthApanA. zeThazrI amRtalAla haragoviMdadAsa ane gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara sAthe emaNe A kAryamAM je jahemata uThAvI hatI te asAdhAraNa hatI. A saMsthAnA suphaLa rUpe ja amadAvAdamAM ATalI kaoNlejo zarU thaI zake. A uparAMta inDiyana insTiTyUTa opha menejamenTa (AI.AI.ema.), skUla opha ArkiTekTara tathA - aTIrA jevI saMsthAo sthApavAno yaza paNa kastUrabhAIne che. vidyamAna munizrI puNyavijayajInI preraNAthI ane potAnAM kuTuMbIjanonI sakhAvatothI sthapAyeluM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya vidyAmaMdira (inDolojI) to bhAratIya temaja prAcyavidyAonA abhyAsIo mATe eka vidyAtIrtha che. inDiyana insTiTyUTa oNpha TeknolojI jevI bhAratavyApI saMsthAnA paNa teo adhyakSa hatA. kastUrabhAI jaina dharmanA upAsaka, gRhastha saMghanA sukAnI hovA chatAM sAMpradAyika abhinivezathI mukta rahyA hatA. emanI vicArasaraNI ane kAryapaddhati rUDhicusta ane sudhArAvAdInI vaccenI - madhyamamArgI hatI. jaina tIrthasthAnono vahIvaTa saMbhALatI zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInuM pramukhapada temaNe lagabhaga 50 varSa sudhI saMbhALyuM hatuM. A pada dvArA kaLAnAM dhAma mAM prAcIna tIrtho suvyavasthita banyAM ane aneka navAMnI temaNe racanA karI hatI. sAduM ane zIlasaMpanna temanuM jIvana hatuM. mahAjana paraMparAnA A chellA zreSThIne gujarAta sadAya yAda karaze. satata udyogarata rahetA kastUrabhAImAM pragADha kalAprIti ane UMcI rasadRSTi hovAno khyAla sahaja na Ave. emaNe jyAre UMDI sUjhabUjha ane jhINavaTabharI dRSTithI zatruMjaya, Abu, tAraMgA, rANakapura AdinAM prAcIna jaina maMdirono pUrvavat jIrNoddhAra karAvyo tyAre lokone enI jANa thaI. temAMye zatruMjaya
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 rajanI vyAsa paranAM maMdironI utkRSTa kAmagIrI para caDAvelA plAsTaranA thatheDA ane khUNekhUNA bharIne avicArI rIte khaDakelAM nAnAM maMdira-mUrtione rUDhicusta dharmAcAryonA virodhavaMToLa sAme paNa aDaga rahIne emaNe e ukheDIne je dUra karAvyAM ane enI sthApatyaracanA asala rUpamAM dIpI UThI tyAre emanI zuddha kalAprItinI sAcI pratIti thaI. e jIrNoddhAra bAbatamAM somapurA zilpIone salAhasUcana ApatA ke paradezI musApharone bhAratanI kalAlakSmIno paricaya ApatA ApaNe emane sAMbhaLIe tyAre ja emanI rasadaSTino khyAla Ave. emano kalAsaMgraha bhAratanI Adhunika kalA-asmitAnA ugama kALe saMgharAyelA keTalAka bahumUlya namUnAo dharAve che. temAM lagabhaga 2500 citro-skeco uparAMta dhAtunI tathA pASANanI mUrtio, tibeTanA kApaDa paranA paTa Adi maLIne 150thI 200 kalAkRtio e saMgrahamAM che. vividha kSetre ATaluM vyasta jIvana hovA chatAM kuTuMba pratye paNa teo evo ja prema ane nisabata dharAvatA hatA. temanI saMvedanazIlatAno eka prasaMga joIe : 9mI phebruArI - 1950no divasa. kastUrabhAI muMbaI hatA. tyAMthI kaMDalA baMdara samitinI sabhAmAM hAjarI ApavA bhuja javAnA hatA. tyAM ja patnI zAradAbahenanI mAMdagI aMge narottamabhAIno phona Avyo, eTale amadAvAda AvyA. - zAradAbahenane peTamAM sakhata dukhAvo thato hato. dAktaro nidAna karI zakatA na hatA. bIje divase bapora pachI oparezana karavAnuM nakkI thayuM. cAra ja divasa pachI 14mIe zAradAbahenanuM avasAna thayuM. kastUrabhAIne mAthe Abha tUTI paDyuM. UMDo AghAta lAgyo. pAMtrIsa varSanA sahavAse jIvana je bharyuM bharyuM banyuM hatuM te eka ja vyaktinA jatAM jANe lakhyuM verAna banI gayuM. saMyamI ane dRDha manobaLavALA kastUrabhAI patnInA viyogathI bhAMgI paDyA. lAMbA samaya sudhI A ghA rujhAyo nahi. lagabhaga be mahinA jeTalo samaya vItI gayo hato. sAinemAiDa kaMpanInA pratinidhio nyUyorkathI AvelA. temane mATe kastUrabhAIe hoTelamAM eka bhojana samAraMbha goThavelo. zAradAbahenanA avasAnane ekAda-be mAsa ja thayelA. paradezI mahemAno pratye aviveka na thAya eTalA mATe ja mAtra teo hAjarI ApavA gayelA. dhaMdhAkIya vAtacIta thaI. tyArabAda kauTuMbika stara para AvatAM ja kastUrabhAI saMyama na jALavI zakyA. te vakhate hRdayamAM patnInA smaraNathI evo DUmo bharAI Avyo ke badhAnI vacce khullekhulluM raDI paDAyuM hatuM. pachInAM varSomAM temaNe bhAgye ja divALI amadAvAdamAM gALI haze. e divasomAM teo koI tIrthasthAne jaI AtmaciMtana karatA.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlamAM prAgaTya, unAmAM asta AbunA peTALamAMthI pragaTa thaIne gujarAtanI pRthvIne pakhALatI, jIvasRSTine cetanavaMtI rAkhatI, pazudhanane pALatI, poSatI, hariyALI veratI, haiye heratI kuMvArikA rUpe kacchanA raNamAM samAtI banAsano asabAba ahoniza patharAyelo raheto. jenI uttare mAravADano mAraga paDelo che, dakSiNe pATaNanA sImADA sUtA che, pUrve parvatamALanI kAtara baMdhAyelI che to vRkSa vihoNA vistArano khAropATa pazcime patharAyelo che jenI upara kAThiyAvADanA keDI kaMDArAyA che evA pAlanA nagarane TIMbe. khImasarA gotranA ane ozavALa vaMzanA velA kuMrAzAhanA khoraDe nAthIbAnI kUkhe vikrama saMvata aDhAraso tyAzInI mAgazaranA zuklapakSanI noma ne somavAre zizue janma dhAraNa karyo tyAre ziziranI zarUAtano zILo samIra gulAbI mosamanI mIThapa verato viharI rahyo hato. kurAzAhanI DelIe thALI para dAMDI paDI. thALInA UThatA raNakAre zerImAM saune khabara dIdhA ke kuMrAzAhanA ghera kaMdorAnA paheranArano janma thayelo che. saMsAranAM sapanAM pUrAM thayAM. saunAM citta AnaMdathI chalakAtAM hatAM. haiyA harakhAtAM hatAM. zeThane oraDe chaThano dIvaDo jhabUkato hato. vidhAtA lekhaNa kara dharIne zizunA takadIranI TAMka mAratI hatI. lekhaNamAMthI AvanArA vakhatanI vAta maMDAtI hatI. vidhie zA zA lekha lakhyA ? jinazAsanane zobhAyamAna karaze. IrSALuonI AMkhanAM jhera pArakhaze ne potAnA premathI tene utAraze. tyAga, tapanAM teja jhaLAMjhaLAM thaze. hiMdanA vidharmI samrATane jJAnagaMgAmAM jhaboLaze. dallInA darabAramAM dabadabAbharyA AdaramAna thaze. kavio jenA yazogAna dolata bhaTTa
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dolata bhaTTa gAze. dIvanA dariyAkAMThe aNakhUTa ajavALAM pAtharanAra AtamadIk olavaze. lAkho haiyAM rudana ka2ze. AvA AvA lAMbI lekhaNe lekha lakhIne bhaviSyanI bhAkhanArI devIe vidAya lIdhI. tyAre ugamaNA AbhamAM ujAsanAM kiraNo phUTaphUTa thaI rahyAM hatAM. zizunuM nAma pADyuM hIrajI. 102 traNa bhAIo ane traNa bahenomAM sauthI nAnA hIrajI para haiyAnAM heta varasatAM hatAM. hIrajInA zaizava samayanI kAyA 52 kizora avasthAnI kUMpaLo phUTI. pitAe putrane vahevArika jJAna sAthe dharmasaMskAranA siMcana mATe ciMtA sevI. hIrajIne sAdhunA sAnnidhyamAM mUkyo. bAra varSanI vaye AMbatA pUrvenA sukarmanA sUryodaya pUrvenuM bhItaramAM puNyavaMta prabhAtanuM pahora phATI rahyuM. tapanI tejarekhAo dhIre dhIre taNAI rahI. gUDha-nigUDhanAM grahaNa-maMDANa maMDAI gayAM. vizvaniyati anusAra hIrajInAM mAtA-pitA paralokane paMthe paraharyAM. A ghaTanA hIrajInA haiyAne saMsAranI asAratAno aNasAro ApI gaI. hIrajInI be baheno vimaLA ane rANI paraNIne pATaNa para harelI. pATaNamAM vasavATa, hIrajIne pAlanapurathI pATaNa teDI gaI. pATaNamAM te samaye zrI vijayadAnasUrijI mahArAjano puNyaprabhAva patharAyelo hato. temanA pagale punita pamarATa patharAto hato. jenI vANImAMthI narI nirmaLatA nItaratI hatI. AvA bhagavaMtane vaMdana ka2vA javAno hIrajIno nityano niyama thaI gayo. divasa UgyA ne AthamyA, vahevArIne tahevAronI ghaTamALo pharatI rahI paNa hIrajInA haiyAmAM hIragAMTha gaMThAtI rahI. dazeya dizAonA daravAjA ughADavAnuM sAmarthya ekamAtra dIkSAmAM samAyeluM che. dIkSAno bhAva dRDha thayo. bhItaramAM pAyA jAmekAmI dharabANA. eka divasa mananA manoratha hIrajInA mukhAraviMdamAMthI sarI gayA. baheno coMkyAM ane cetyAM. nArIhRdayanI sahaja lAgaNI bhAIne saMsArI sukhamAM jovAnI icchuka hatI. tema baMne bahenonA cittamAM dharmabhAvanAnAM sumana paNa mahekatAM hatAM. tethI temane samajaNa hatI ke mAnavajanmano muktimArga dIkSAnI divyatAmAM samAyelo che. bahenoe anumati ApI nahIM ane virodha vyakta karyo nahIM. pATaNanA prAMgaNamAM punita divasa pragaTyo. zrI vijayadAnasUrinA ziSya tarIke hIrajIe dIkSA grahaNa karI. saMsArano jene cheDo chabyo nahoto evA hIrajImAMthI hIraharSa munino uddabhava thayo. e divya divasa hato saMvata paMdaraso channu (saM. 1596)nA kArataka kRSNapakSanI bIjano. pachI to sAdhutAnAM zikharo caDhIne sUripadane pAmIne hIravijayasUrinA nAme paMkAyA ane pUjAyA. te vakhate dezanA takhta para samrATa akabaranI sattAno sUraja soLe kaLAe tapato hato. kalAno poSaka ane saMgItano upAsaka bAdazAhI darabAra DolaranA bagIcAnI jema magharo magharo maheka maheka thato hato. eka divasa zAhI mahelanA jharUkhAmAM samrATa akabara ArUDha che. enI gurura naja2 cAreya sImADAne AMbI rahI che. yamunA ane caMbalanAM vahetAM vArino ninAda saMbhaLAI rahyo che. te vakhate rAjamArga parathI pasAra thatAM vAjiMtrono UThato rava jharUkhe beThelA bAdazAhane kAne jaIne guMjyo.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlamAM prAgaTya, unAmAM asta 103 akabare jorAvara bhujAnI be hatheLIonI tALI pADI hAka mArI, "koNa che hAjara ?" "jI hajUra." bolatA tAbedAroe zira jhukAvI pharamAna sAMbhaLavA kAnane sAbadA rAkhyA. A dhAmadhUma zAnI che ?' "jahAMpanAha, eka zrAvikAe cha mAsanA upavAsa karyA te tapa pUruM thayAno A utsava UjavAI rahyo che.' cha mAsanA upavAsa !" AzcaryathI samrATa akabaranI beya bhammaro kheMcAIne bheLI thaI gaI. 'tAjjubI'. samrATa akabare vAtano tALo meLavavA maMgaLa caudharI ane kamarUkhAna nAmanA be mANasone zrAvikAnA ghera mokalyA. Adara sAthe caMpAbahenane pUchyuM, "cha mahinA sudhI annatyAga karyA pachI tame TakI zako e kevI rIte zakya bane ?" caMpAbahenano eka ja uttara hato, "deva-gurudevanI bevaDI kRpA baLa pUre che ne huM tapamAM pAra UtaruM chuM." koNa che tamArA guru ?" zAhI nokaroe sagaDa zodhavA sIdhA savAlano AdhAra lIdho. "mArA deva che tIrthakaro ane guru che hIravijayasUri. gujarAtamAM vihAra kare che.' tapasvinI caMpAbAIne vaMdana karIne baMne jaNA vaLI nIkaLyA. samrATane vAtathI vAkepha karyA. vAta sAMbhaLIne zAhI takhtanA sarvesarvA samrATane hIravijayasUrinAM darzananI dilamAM jhaMkhanA jAgI. gujarAtanA sUbA upara rUko lakhANo ke hastIazvo-pAlakhI saha-sanmAna saha zrI hIravijayasUrine ahIM mokalo." sUbAe amadAvAdanA saMghanA movaDIonI mulAkAta lIdhI. samrATa akabaranA AmaMtraNanI jANa karI. vAta sAMbhaLI pahelAM to movaDIo mUMjhANA paNa pachI niradhAra upara AvyA ke ApaNe hAnA kahevI nahIM. gurudevane vAtanI jANa karavI. hIravijayasUrijI te vakhate gAMdhAramAM birAjatA hatA. vaccharAja pArekha, mULA zeTha, nAnA vipuzeTha ane kuMvarajI jhaverI gADIo joDAvI gAMdhAra pUgyA. khaMbhAtathI udayakaraNa saMghavI, vajIA pArekha, rAjIA pArekha ane zrImallarAjA parabArA gAMdhAra AvyA, akabaranuM teDuM AvyAnI sUrijIne mAMDIne vAta karI. kema karavuM? javuM joIe ke nahIM ? tenA vicAronAM vartuLo racAtAM rahyAM. koI saMgha niradhAra para AvI zakyo nahIM. Akhare hIravijayasUrie potAno daDha saMkalpa saMghane jaNAvyo. akabaranA AmaMtraNane pAchuM ThelavuM nahIM, mAre javuM evuM huM mAnuM chuM."
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dolata bhaTTa bhaya bhAgI gayo. zaMkA-kuzaMkA sameTAI gaI. vihAranAM tithi-vAra nakkI thayAM. dharmayAtrAno keDI kaMDArAyo. sUrijInA caraNa cAlyA. pahelo paDAva cAMcolamAM thayo. pachI to jhaMbusara dhuAraNAnA kAMThe mahisAgara pAra karI punita pagalAM vaTAdare pUgyAM. khaMbhAtanA saMghe vaTAdarAmAM vaMdana karyA. sojItrA, mAtara, bArejA thaIne amadAvAdanuM AMgaNuM ujALyuM. thoDA divasanI sthiratA karIne sUrijInAM pagalAM paMtha kApavA lAgyAM. usamAnapura, sohalA, hAjIpura, borIsaNA, kaDI, visanagara ane mahesANA thaIne pATaNa padhAryA. gujarAtanI sImA choDIne rAjasthAnanI DuMgarI keDIone jIvaMta karatA pahoMcyA phatehapura sikrInI lagolaga. hIravijayasUrinA AgamananI jANa samrATane karavAmAM AvI. bAdazAhanuM pharamAna chUTyuM: svAgatanI taiyArIo karo !" hAthI, ghoDA, UMTa, DaMkA, nizAna, nejA, nobatonA nAda thaI rahyA. tyAga, Teka ane tapano triveNIsaMgama jemanAmAM racAI gayo che evA sUrijIno sAkSAtkAra karavA hajAro naranArIo, AbAlavRddho Atura AMkhe khaDAM thaI rahyAM. zrAvaka nAthasiMgha ane vidvAnamAM jenI gaNanA thatI hatI te abula jale sUrijInuM svAgata karyuM. upAzraye sthiratA karI. samrATanA darabAramAM padhAravAno samaya nirdhArita thayo. sUrijI sahita tera sAdhuo terasanA divase bAdazAhanA darabAramAM ahiMsAnA upadezano amI-chaMTakAva karavA dAkhala thayA ke samrATa siMhAsana uparathI UThIne sUrijIne AvakAravA-satkAravA sAmA cAlyA. jyAre samrATane abula phajhale bayAna karyuM ke "sUrijI gujarAtanA gAMdhArathI ughADA page cAlIne ahIM AvyA che, teo eka vakhata bhojana le che ane bhUmi para sUe che.' AvuM kathana sAMbhaLIne akabarane acaMbo thayo. samrATa akabare jaina tIrthadhAmo aMge jANavAnI jijJAsA karI ke tatkaNa sUrijIe zatruMjaya, giranAra, sametazikharajI, aSTApada vagere tIrthadhAmono mahimA kahyo. samrATa akabarane sUrijInA dharmasiddhAMto rasapUrvaka samajavAnI iMtejArI thaI. temaNe citrazALAnA eka khaMDamAM beThaka goThavI. citrazALAmAM pravezadvAre gAlIco patharAyelo joI sUrijI thaMbhI gayA eTale samrATe kAraNa pUchyuM. bAdazAhane javAba jaDyo ke gAlIcA upara cAlavAno adhikAra amAro nathI tenuM kAraNa eTaluM ja - ahiMsA ! A gAlIcA nIce jIvajaMtu kacaDAya ke pIDAya te paNa hiMsA ! pachI to citrazALAnA khaMDamAM samrATa ane sAdhu vacce satsaMgano setu racAyo. savAlo, saMzayo ane dharmakarmanI AMTIonA ukela maMgAyA. sUrijIe samrATane paramapadanI prAptino sAra samajAvyo. enI TUMkamAM noMdha ATalI ja laIe ke rUpa, rasa, gaMdha ane sparza paNa jene nathI tema roga, zoka ane bhaya paNa jene nathI te anaMta sukhano anubhava kare che. gurunuM guNavarNana paNa temaNe potAnI divyavANI dvArA darzAvyuM. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigrahanuM pAlana kare che. bhikSA mAtrathI potAnuM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlamAM prAgaTya, unAmAM asta poSaNa kare che. jenA samabhAvarUpa sAmAyikamAM niraMtara sthiratA dhAraNa karelI che. jeo sadA dharmano upadeza karI saunuM kalyANa kare te guru. AvA amApa UMDANavALA jJAna dvArA sUrijIe samrATanA cittataMtrane cetanavaMtuM banAvI dIdhuM. 105 Ama, sUrijI ane samrATa vacce vArtAlApano satata dora saMdhAyo. emAM jyotiSa, graho, jJAnagraMtha vagere anekavidha viSayo vistArathI varNavAyA. sUrijInA sat vacana ane sat vahevArano virATa meru racAto rahyo. samrATa sUrijInI icchAone AjJA samajI pALatA rahyA. sUrijIe kahyuM, 'pAMjarAmAMthI pakSIone mukti maLe to janmArAno phero TaLe.' piMjare purAyelAM pakSIo mukta thayAM. anaMta AbhAnI chAyAmAM enI pAMkho vIMjhAtI joI sUrijInI AMkhamAM amIbhAva chalakAyA. jIvone abhayadAnanI apekSA rAkhI. DAbara taLAvanA tIre mAchalAMnA motano paigAma laIne paLe paLe patharAtI jALa saMkelANI. Ama, anaMta jIvonuM kalyANa icchatA hIravijayasUrijIe phatehapura sikrI jevAM anya sthaLoe vihAra karIne punaH gujarAta tarapha prayANa karyuM. te pahelAM samrATa akabare keTalAMka pharamAno bahAra pADIne temanA pratye UMDA AdaranI lAgaNI jAhera karI hatI ane sUrijInI mAMgaNI maMjUra karI hatI. sUrijI pATaNa padhAryA. tyAMthI pAlItANA yAtrA AraMbhI. saMgha amadAvAda pahoMcyo. amadAvAdathI zatruMjaya sau pahoMcyA. yAtrA karI sau vikharAyA. hIravijayasUrijI cauTA ane delavADAnA mArge dIva gayA. dIvathI teoe unAmAM nivAsa karyo. tyAM sthiratA karI ane saMvata 1652 ne bhAdaravA suda cotha, I. sa. 1595nA sapTembara mAsanI cothI tArIkhe kALadharma pAmyA.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ gulAba deDhiyA Hui saMta-kavi mekaNadAdA "saMta, sAdha, satiyuM ne zUrA; tapasI, pIra phakIra ja pUrA." dulerAya kArANIsAhebe kahyuM che : kacchamAM saMta, sAdhu, satI, zUravIra, tapasvI, pI2 ane phakIroe dharaNIne dhanya banAvI che. kacchanA saMta kaviono vicAra karatAM paheluM nAma mekaNadAdAnuM yAda Ave. emano janma kacchanA nAnI khoMbhaDI gAme I. sa. 1667mAM vijayAdazamInA dine thayo hato. mAtAnuM nAma pabAbA ane pitAnuM nAma haradhorajI bhaTTI hatuM. teo jJAtie kSatriya rAjapUta hatA. mekaNadAdAe kApaDI saMpradAyamAM mahaMta gaMgArAma pAse mAtAno maDha(AzApurA)mAM bAra varSanI vaye dIkSA lIdhI hatI. sATha varSanI vaye I. sa. 1727mAM mekaNadAdAe praMga gAmamAM samAdhi lIdhI hatI. A vigato upayogI che paNa mahattvanI to emanI vANI che. emanI sahaja, saraLa kavitA tattvajJAnanI agharI vAtone lokabolImAM samajAvI de che. emanI khUba pracalita sAkhIthI zarUAta karIe. sAkhI kacchI bhASAmAM che. pachI eno artha jANIzuM. 'muM bhAyo taDa hikaDo, paNa taDa lakha hajAra; juko jyAM laMgayo, utarI jyo pAra.' meM mAnyuM hatuM ke pAra UtaravA mATe eka ja kinAro che paNa kviArA to aneka - lAkha-hajAra che. je koI jyAMthI, je mArge tarI gayo te UtarIne pAra pAmI gayo che. sAdhanAnI vizALatAnI ahIM vAta che. sAdhanAne koI vADA, baMdhana ke kAyadA na hoya. e to AkAza jevI hoya che. aMdarathI pragaTe ane pAra pahoMcADI de.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMta-kavi mekaNadAdA 107 kavi, sAdhaka, saMta ke jANatalane haMmezAM evuM thayA kare ke, mane samajanAra samaju maLI jAya to majA paDI jAya. kavi lakhe che : "guDhAratha kyuM gAliyuM, vadhIne vaDa thayuM, caMge mADu na pUchiyuM, manajya manameM raiyuM." gUDhArthanI vAto vadhIne vaDa thaI gaI. caMgA-DAhyA-samaju mANasoe mane pUchI nahIM e vAto mananI manamAM ja rahI gaI. koI paNa sAdhaka, kalAkAra, jJAnI ke DAhyA mANasanA aMtaratamane khUlavA mATe marmajJa zrotAvarga, bhAvakavarga joIe; to rasa jAme. saMta kavi mATe sarjana kevuM sahaja che, aMtara kevuM UghaDI rahyuM che !-- muMje manapuM gAliyuM, jeDiyuM samaMdhara leriyuM, hikaDIyuM pUchyuM taDa mathe, baiyuM UpaDIyuM." mArA mananI vAto udadhitaraMga jevI che. eka kAMThe pahoMcI nathI ke bIjI UpaDe che. sAkhI kevI citrAtmaka che ! sAgarataraMga ane sarjanamananI lIlA adbhuta che. anubhavajanya sarjana anokhuM ja hoya che. je bhItarathI Ave, saraLa hoya, gAmaDAnA jIvananI sugaMdha hoya. agharI vAtane saraLa chatAM asarakAraka banAvatAM mekaNadAdA lakhe che : aja ajuNI gujarai sibhu thIMdho tho; rAya jhalIdhI kitaro ? jemeM mApa peo.' - Ajano divasa to vItI gayo, kAle bIjI subaha thaze, khaLAmAM rAkhela anAjano Dhagalo (rAya-rAzi) keTalI vAra Takaze ! jemAM anAja kADhavAnuM kAma mApiyAthI zarU thaI gayuM che. samayanuM sonuM sAcavI levAnI, pramAdamAM samaya na veDaphI devAnI uttama salAha kevA citrAtmaka grAmya pariveza dvArA kahevAI che! badhAM jJAnI saMto jIvananI nisAratA oLakhI gayA hoya che. A deha nazvara che. ApaNe sau mRtyunI sanmukha katAramAM UbhA chIe. cetavA jevuM che. ajJAnI, aMdhazraddhALu ke DhoMgI lokone saMta mekaNe A salAha ApatAM sAkhI lakhI : "jAM vinAM jIrANameM ta koro ghaDo masANa, jaDe taDeM jItavA ! I pala thIMdhI pANa.' jyAre masANamAM jaIne huM najara karuM chuM to koro ghaDo tyAM paDyo che, koIke vidAya lIdhI che. he jIva! kyAreka ApaNI paNa e ja gata thavAnI che. tattvajJAnanI, siddhAMtanI vAto gUDha hoya, agharI paNa hoya, zAstrane samajavA bahu UMDe UtaravuM paDe paNa saMtanI vAta to taMta vagaranI saraLa hoya, abhaNane paNa samajAya. mekaNadAdA zuM pUche che? bhalo karIdhe bhalo thIe, bhUko karIMdhe bhUcho; paMdha I tAM padharo, yuM ke kulA pUcho ?"
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 gulAba deDhiyA bhaluM karaze to sAruM thaze, bUruM karIza to bUruM thaze. e paMtha pAdharo che, mane zuM pUchyA karo cho? sat ane asanI vAta badhA ja dharmoe, jJAnIoe A rIte ja karI che. jJAnI kavi akho ke kabIradAsa jevA maramIonI yAda A sAkhIo sAMbhaLatAM ja AvI jAya che. priyajana kone na game ! priyajanano meLApa kevo hoya che ! e satsaMga, e meLApa, e mahephila mATe kavi moMghA molanI vAta kare che : 'viThe jinI vaTe, so ghaTe zarIrajo; moMghA daIne maTa, pariyana rakhaje pAsameM.' jemanI saMgAthe, pAse besatAM dehanAM duHkha ochAM thaI jAya, maTI jAya evA priyajanone to moMghA dAma daIne paNa pAse rAkhavA joIe. priyajanathI moMgheruM kaMI nathI. aMtara sukha denAra e ja che. aMdara vaLavAnI vAta, jAtane oLakhavAnI vAta, AtmanirIkSaNanI vAta koNe nathI karI ? maramI saMta mekaNadAdA kahe che, khoja kara khaMta seM, nAMya kiDAM paro; nakAmI dhoDuM kaDhIeM, Aya tAM miMjAro.' khaMtathI, dilathI, lagAvathI, ekAgra thaIne, khoja kara, zodha kara, to e parama tattva kyAMya dUra nathI. ati nikaTa che. nirarthaka jyAMtyAM doDAdoDI kare che. e to aMtaramAM ja birAjamAna che. vAda-vivAda, paMtha, jAta, bhedabhAva, kriyAkAMDa, vADAbaMdI, ahaMkAra e badhAMthI dUra rahIne saMta mekaNe potAnA samayamAM hiMdu ane muslima bhAvakone eka karyA. jene samAja chellI paMgatamAM besADato evA garIba, ajJAnI janone potAnA karyA, are tyAM sudhI lAliyA gadheDA ane motI kUtarAne potAnA sAthI banAvI raNanA tApamAM lokone pANI pAyAM. meghakaraNa-mehaka2Na-mekaraNa ane mekaNa evuM emanA nAmanI vyutpatti mAnI zakAya. kaccha bhale emanI mAtRbhUmi rahI, kaccha ane kacchI bhASAne nyAla karyAM paNa mekaNadAdAe dvArakA, giranAramAM vasavATa paNa karyo hato. bIlakhA, jaMgI, loDAI ane dhaMgamAM bAra-bAra varSa rahI emaNe satsaMganI sarvajIva sevAnI dhUNI dhakhAvI hatI. niHspRhI evA ke kacchanA rAjA rA' dezaLajIe sAme cAlIne korI (kacchanuM nANuM) ApavAnI vAta karI to A oliyA phakIre kahI dIdhuM, koriyuM koriyuM kuro karyo, koriemeM Aya kuDa, marI veMdhA meko ceM, moMmeM poMdhI dhULa.' nANuM nANuM zuM karo cho, dhananI lAlaca khoTI che. mota Avaze tyAre koI sAtha nahi Ape. dhanathI badhuM kharIdI zakazo, motane nahi rokI zako. tyAre moDhAmAM dhULa paDaze, badhuM dhULamAM maLI jaze. DhoMgI, dhutArA, kathAkAra, kusAdhuonI bolabAlA dareka jamAnAmAM rahI che. saMta-kavi to evA banAvaTI bhajanikonI pola khullI karatAM kahI de che bedhaDaka :
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMta-kavi mekaNadAdA 109 'taMbhUre te tUdha caDAie, vaDIyuM Di tA dhAuM, rAma taDeM rAjI thIe, jarDe chaDAje Ale." tUbarAnA tArane vaLa caDAve, moTA AlApa daI bhajana lalakAre emane prabhu nathI maLavAnA. jyAre ahaM choDAze, ahaMkAra gaLI jaze tyAre ja prabhu maLaze. sAmAnyajanane samajAya, gaLe Utare evI lokabhogya bhASA e sau saMta-kavionI vizeSatA rahI che. eka gharagaththu citrane kavi kaI UMcAI sudhI laI jAya che te joIe. ahIM marma che, kavitA che ane aMtaranI vAta paNa che. jaba laga dIdhI UphaNe, taba laga sIjhI nAhi; sIjhI ko taba jAnIye, jaba nAcata kUdata nahi.' khIcaDI rAMdhavA mUkI hoya. jyAM lagI khIcaDI kAcI che tyAM lagI hAMDalImAM e khIcaDI UMcInIcI thAya. jyAre barAbara raMdhAI jAya tyAre khIcaDI zAMta thaI jAya. jIvataranI pUrNatAnI vAta paNa AvI ja haze ne ! adhUrA ghaDAnI kahevata kaMI amathI thoDI AvI che ! AjanA manovaijJAniko je kahe che, ApaNo sauno anubhava che te vAta saikAo pahelAM mekaNadAdAe kaI rIte kahI ! - "kaDaMka mana mAkaDI, kaDeMka manaDo sIM, haiDo hikaDI dhANa, re na sajo DIM." " mana kyAreka kIDI-maMkoDI jevuM nAjuka, tuccha vicAre che to kyAreka bahAdura siMha paNa e ja mana banI jAya che. mananI bhAvadazA divasamAM dasa vAra badalAtI rahe che. dinabhara eka manodazA rahetI nathI. manane samajavuM, vaza karavuM, aMdara vALavuM agharuM che te manovijJAnanI vAta A kacchI sAkhImAM kahevAI che. jIvananA ucca lakSyane prApta karavA jIvanane udAtta banAvavA kavi kevI asarakAraka vAta kahe che! pokhA ! kara pokha, vattara veMdhI varI; thIMdhI zodhAzodha, mekaNa ceM hatha haNane hArI." he kheDUta ! tuM vAvaNI karI le, bIja vAvI de; A khetaranI - mananI uSmA, bhInAza cAlI jaze paNa tArI zodhakhoLa kAma nahIM Ave. tuM hAtha ghasato rahI jaze. akSara kone kahIe ? je kSara na thAya, nAza na pAme tene. amuka vAto akADhya, avinAzI hoya che. kALa jene kaMI nathI karI zakato. kavi mitrabhAve je zikhAmaNa Ape che te gAMThe bAMdhavA jevI che. jiyo ta jhera ma thiyo, sakkara thIjA seNa; marI veMdhA mADuA, roMdhA bhaleMjA veNa.'
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 gulAba deDhiyA he bhalA mANaso ! tame sAkara jevA mIThA, sadgaNI thajo. rAga-dveSathI bharelA jherI na thatA. maraNa to Avaze paNa bhalA mANasonI vAto bhulAze nahIM, jIrNa nahIM thAya, sadAkALa raheze. sarvatra prabhudarzana karanAra, samabhAvI saraLa AtmA mekaNadAdAe prakRtine kaI dRSTie nihALI che! pipparameM paNa pANa, nAMya bAvarameM vyo; nimameM u nArANa poya, kaMDhemeM kyo ?" pIpaLAnA jhADamAM paramAtmAno vAsa che. bAvaLamAM paNa e ja che. lIMbaDAmAM nArAyaNa che to kAMTAnA vRkSa khIjaDAmAM koNa che ? upamAonI ujANI joIe : deha golo, dayA gophaNa, cetana haNahAra; tinI saMdhe khetara ke, kuro karIMdho kALa ?" deharUpI goLo hoya, dayArUpI gophaNa hoya, ghA karanAra caitanya hoya to e kSetrane kALa zuM karaze? dehamAM dayAbhAva, caitanyanI jAgRti sAme kALa paNa lAcAra che. mekaNadAdAe aneka sAkhIo ane bhajananI racanA karI che athavA sahaja rIte emanA dvArA thaI che. pAThAMtara maLe che, emanA nAme joDI kADhelI racanAo paNa maLe che. paraMtu emanI vANI hajI kacchanI dharatImAM kacchIonAM haiyAMmAM guMjyA kare che.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAbahena zAha - zrI AtmArAmajI mahArAja (zrI vijayAnaMdasUri mahArAja) viSayavirAgI, parigrahatyAgI, dhUla paDI hai kaMcanameM; namana karata hai narapati yatiyati janama saphala hai vaMdanameM. vijayAnaMdasUri mahArAjA, jaya jaya raho sadAnaMdameM, kAMtivijaya guru caraNa kamalameM vaMdana hove anaMtanameM. (kAMtivijaya) paMDita sukhalAlajIe lakhyuM che, 'AtmArAmajI 52ma buddhizALI hatA. zaktisaMpadA hatA ane tattvaparIkSaka paNa hatA. paraMtu e badhA karatAM vizeSa to e che ke teo krAMtikArI paNa hatA. emaNe saMpradAyabaddhatAnI kAMcaLI pheMkI devAnuM sAhasa karyuM. te ja batAve che ke te zAMta krAMtikAra hatA. krAMtikAranI preraNAe ja emane jUnA cIle cAlavAnI nA pADI. rUDhinA cIlA emaNe bhUMsyA.' chellA be saikAmAM thayelA bahuzruta prabhAvaka AcAryomAM AtmArAmajI mahArAjanuM sthAna mukhya che. DaoN. ramaNalAla cI. zAha lakhe che, 'nyAyAmbhonidhi tArkika ziromaNi, sarvadarzananiSNAta, naiSThika brahmacArI, mahAna krAMtikArI ane dIrghadraSTA, zAsanaprabhAvaka, yugapravartaka, kavi ane saMgItajJa, tapasvI ane saMyamI, tejasvI jyotirdhara, mahAna jainAcArya zrImad vijayAnaMdasUri (zrI AtmArAmajI mahArAja) - paMjAbanI dharatI para jaina dharmano dhvaja pharakAvanAra hatA.'
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kalAbahena zAha jIvanaparicaya : paMjAbanA jIrAnagara najIka laherA gAmamAM pitA gaNezacaMdra ane mAtA rUpAdevIne tyAM zIkha parivAramAM kapUra brahmakSatriya jAtimAM temano janma vi. saM. 1892nA caitra suda 1 ne maMgaLavAranA roja thayo hato. emanuM janmanAma dittArAma hatuM. dittArAmanA pitA kedamAM jatAM temanA mitra jodhamala osavAlane tyAM temano uchera thayo. tyAM temanuM nAma devIdAsa rAkhavAmAM AvyuM. jodhamalane tyAM devIdAsane jaina dharmanA saMskAra maLyA ane dittAe vi. saM. 1910mAM aDhAra varSanI vaye mAlerakoTamAM dIkSA lIdhI. teo jIvanarAmajI mahArAjanA ziSya banyA ane temanuM nAma AtmArAma mahArAja rAkhavAmAM AvyuM. tejasvI evA A navayuvAna sAdhunI grahaNazakti ane smaraNazakti adbhuta hatI. temanI adhyayananI bhUkha tIvra hatI. teo rojanI traNaso gAthAo kaMThastha karI zakatA hatA. hiMdu dharmanA vedo, upaniSado, purANo, gItA, rAmAyaNa, mahAbhArata, zAMkarabhASya tathA kurAna, bAibala ane jaina dharmanAM Agamo, pratimApUjana, bhASyo vagereno abhyAsa temaNe karI lIdho hato. sthAnakavAsI samAjanA paMDita ratnacaMdrajI mahArAje eka vAra AtmArAmajI mahArAjane kahyuM, "sthAnakavAsI sAdhu ApaNe chIe paNa tuM jinapratimAnI ane muhapattinI niMdA karato nahIM." AtmArAmajI mahArAja amadAvAdamAM buTerAyajI ane mULacaMdajI mahArAjane maLyA ane mULacaMda mahArAjanA kahevAthI anya 17 sAdhuo sAthe saMvega pakSanI dIkSA buTerAyajI pAse lIdhI ane temanuM nAma AnaMdavijaya rAkhavAmAM AvyuM. vyaktitva: AtmArAmajI mahArAjanuM vyaktitva atyaMta prabhAvazALI hatuM. teonuM zarIra bharAvadAra hatuM. teo nIDara ane zArIrika zakti dharAvatA hatA. teo vinayI hatA. temanA ziSyoe paNa temanA vinayaguNanA aneka prasaMgo noMdhyA che. potAnAthI dIkSAparyAyamAM jo koI moTA hoya ane padavImAM nAnA hoya topaNa AtmArAmajI mahArAja temane vaMdana karatA. teo samayapAlananA kaDaka ane custa AgrahI hatA. A kAraNane lIdhe ja teo sATha varSanA samayagALAmAM ATalAM badhAM kAryo karI zakyA. AtmArAmajI mahArAja hAjarajavAbI hatA. temanA kadAvara zarIrane joI eka kustIbAje majAkamAM temane kustIbAja kahyA. tyAre AtmArAmajIe javAba Apyo, hA, huM kustIbAja chuM paNa deha sAthe nahIM, paNa huM mArI indriya sAthe kustI laDI rahyo che." AtmArAmajI mahArAja ApeluM vacana pALavAnA AgrahI hatA. teo potAnA ziSyo pAse paNa vacanapAlana karAvatA. teo potAnA ziSyone kahetA, vacana ApavAnI utAvaLa na karavI ane vacana ApyA pachI tenuM pAlana karavuM ja joIe. tamArA zabdonI kiMmata jo tame ja nahIM karo to pachI tamArA zabdonI kiMmata koI ja nahIM kare." AtmArAmajI mahArAja potAnA ziSyo saMyamapAlanamAM daDha rahe ane temanAmAM kaSAyo na AvI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AtmArAmajI mahArAja 113 jAya te mATe dhyAna rAkhatA. teo bIjAnI zaktinI kadara karanArA udAradilanA hatA. temaNe surata saMghanA AgevAnone kahyuM hatuM ke, "mohanalAlajI mahArAja mArA karatAM paNa vadhAre jJAnI ane tejasvI che, tame temane cAturmAsa mATe vinaMtI karajo." Ama teomAM rahelAM vinayaguNa, zistabaddhatA, saMyamapAlana, udArabhAvanA vagere guNone kAraNe teo prajAmAM ane ziSyomAM priya hatA. AtmArAmajI mahArAja sAcA tyAgI hatA. teo zrImaMto tarapha sadbhAva rAkhatA paNa temanI zrImaMtAI tarapha AkarSAtA nahIM. maMtravidyAnA jANakAra : meDatAnA maMtravidyAnA eka vayovRddha yati jeo ghaNI maMtravidyAo jANatA hatA temanI pAsethI AtmArAmajIne maMtravidyA maLI hatI. AtmArAmajInI pAtratA joI temane A vidyAo AtmArAmajIne ApI hatI. te samaye AtmArAmajIe kahyuM hatuM, "pote A vidyAono upayoga potAnA aMgata kArya mATe kyAreya nahIM kare paraMtu mAtra dharmanA hetu mATe karaze. ane bhaviSyamAM yogya pAtrane A vidyAo Apaze.' AtmArAmajIe A vidyAo zrI zAMtivijaya tathA zrI vijayavallabhasUrine ApI hatI evI mAnyatA che. " pravacanazailI ane bhASAjJAna : AtmArAmajI mahArAje gujarAta, rAjasthAna ane paMjAbamAM ugra vihAra karyo hato. sAmAnya janone temanI viziSTa ane anokhI vyAkhyAnazailImAM rasa paDato. teo gujarAtI chAMTavALI hiMdI bhASAmAM bulaMda avAje vyAkhyAna ApatA. temanAM vidvattAbharyA vyAkhyAnomAM saMgItamaya laya ane tAlanI anubhUti thatI. temanuM saMskRta, prAkRta ane ardhamAgadhI bhASA para asAdhAraNa prabhutva hatuM. temaNe potAnA ziSyone saMskRta bhASAmAM vyAkhyAna ApI zake ane carcA paNa karI zake evA taiyAra karyA hatA. potAnA ziSyone teo roja zAstrAbhyAsa karAvatA. temanA samayamAM zAstrAbhyAsa mATenI ruci lokomAM ochI hatI. tethI teo Takora karatA. zrAvakoe potAnI zravaNendriyane ane nayanendriyane vadhu sateja rAkhavAnI jarUra che. jethI teone zAstragraMtho vAMcavA game, tattvamAM ruci janma ane dharmacarcA sAMbhaLavI game." - AtmArAmajI mahArAjanA aneka ziSyomAM vallabhasUri mahArAje temanuM nAma rozana karyuM. vallabhavijayanI kuzAgra buddhi, daDha cAritrapAlana tathA vyavahAradakSatAnA guNonI parakha karI AtmArAmajIe temane zAstrAbhyAsa karAvyA ane samajadAra ane vyavahAradakSa ziSyanA hAthamAM potAnA samudAyanI javAbadArI soMpI. vallabhasUrie paMjAbamAM aneka dhArmika ane samAjopayogI kAryo karyA. anya ziSyomAM zrI kAMtivijayajI tathA zrI harSavijayajInuM sthAna mahattvanuM hatuM. - AtmArAmajI mahArAja aMtima divasomAM gujarAnavAlAmAM (hAla pAkistAnamAM) hatA. vi. saM. 1953nuM cAturmAsa teo tyAM karavAnA hatA. gujarAnavAlAmAM saM. 1953mAM jeTha suda sAtamanI
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 kalAbahena zAha rAtrie temane ekadama zvAsa caDyo ane aham aham aImunA maMtroccAra karyA ane pote bolyA, lyo bhAI, aba hama calate hai, sabako khamAte hai." ane AMkha mIMcI dIdhI. A rIte eka mahAna AtmA paramAtmAmAM lIna thaI gayo. lekhanakArya : - AtmArAmajI mahArAjanI vizeSatA e hatI ke temaNe jJAna para vadhu bhAra mUkyo hato. jinamaMdironI sAthe sAthe sarasvatI maMdiro paNa UbhAM karavAnuM kArya karyuM hatuM. temaNe racelA graMthonAM nAmo A pramANe che : jainatattvadarzana, ajJAnatimira bhAskara, tattvanirNaya prasAda, samyakatva zalyoddhAra, zrI dharmaviSayaka praznottara, jaina mata kA svarUpa, navatattva upadeza bAvanI, cikAgo praznottara, IsAI mata samIkSA, caturtha stuti nirNaya bhAga-1-2. A uparAMta teo kavi hatA tethI hiMdImAM temaNe prabhubhaktinAM stavano tathA vividha pUjAo kAvyamaya bAnImAM racyAM che, jemAM temaNe jainazAstronA siddhAMtone lokabhASAmAM gUMthyA che. hiMdImAM pUjA- sAhityanuM sarjana karanAra teo prathama hatA. temanI A sevA sadAkALa yAdagAra banI raheze. lagabhaga doDhaso varSanA itihAsamAM zvetAMbara ke digaMbara baMne paMthamAM eka mahAna vibhUti AtmA AtmArAmajI ja najare paDe che. temanAmAM zAsana pratye aDaga zraddhA ane anurAga hatAM. je samaye chApelAM pustako bahu ochAM hatAM evA samayamAM jaina-jainetara darzanonAM aneka viSayonAM saMkhyAbaMdha pustako temaNe vAMcI lIdhAM hatAM. je samaye jaina paraMparAmAM aitihAsika dRSTi na hatI, e samaye aitihAsika dRSTie jaina darzananI prAcInatA ane mahattA sthApita karavAno pahelavahelo prayatna temaNe karyo. temanuM vizALa vAMcana, adbhuta smaraNazakti ane hAjarajavAbIpaNuM emanA graMthomAM pratIta thAya che. kAryo : AtmArAmajI mahArAje jaina samAja ane khAsa karIne paMjAbanA loko mATe aneka kAryo karyA hatAM. potAnA 10 varSanA jIvanakALamAM lokomAM dharma pratye eka adbhuta jAgRti temanA prayatnathI AvI. zikSaNa ane saMskAranA kSetre pote jyAM jyAM vicaryA tyAM aneka prazno hatA. tenuM nirAkaraNa teo karAvI ApatA. aneka zubha kAryo mATe temaNe lokone preraNA ApI. temanA jIvanakALa daramiyAna ane temanI hayAtI pachI paMjAba, rAjasthAna ane gujarAtamAM temanI yAdamAM aneka saMsthAonI sthApanA karavAmAM AvI. temanuM prathama nAma vijayaAnaMdasUri ane bIjuM nAma AtmArAmajI hatuM. A baMneno sumeLa karI AtmAnaMda'nA nAme zALAo, kaoNlejo, pustakAlayo, dharmazALAo, davAkhAnAM vagerenI sthApanA thaI. muMbaImAM paNa AtmAnaMda jaina sabhAnI sthApanA thaI. aneka kavioe kAvyamaya aMjali ApI che. jemAM AtmArAmajInAM jIvanakAryone biradAvyAM che. temaNe racelAM aneka pado ane bhajano je Aje paNa paMjAbamAM gavAya che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AtmArAmajI mahArAja 115 pU. AtmArAmajI mahArAja ane vIracaMda rAghavajI : I. sa. 1893 ane vi.saM. 1950mAM zikAgomAM bharAnArI vizvadharma pariSadamAM jaina dharmanA pratinidhi tarIke AcArya AtmArAmajIne AmaMtraNa AvyuM. paraMtu jaina sAdhu apavAda sivAya samudra oLaMgI na zake tethI teo na gayA. paNa vIracaMda rAghavajI gAMdhIne jainonA pratinidhi tarIke pariSadamAM mokalavAnuM nakkI karyuM. vIracaMdabhAIe pU. AtmArAmajI pAse jaina tattvajJAnano UMDo abhyAsa karyo ane vizvadharma pariSadamAM bhAga levA cikAgo gayA. A pariSadamAM hiMdu dharmanA pratinidhi tarIke svAmI vivekAnaMda paNa AvyA hatA. A pariSadamAM vIracaMda rAghavajIe jaina dharmanuM svarUpa : nIti ane tattvajJAna baMne uttama rIte pariSada samakSa mUkyAM. te sAMbhaLIne pariSadanA vikramaMDaLe vIracaMda rAghavajIne ropya padaka arpaNa karyo. pachI amerikAnAM moTAM zahero bosTana, nyUyaoNrka, vaoNziMgTana vageremAM jaina dharma para vyAkhyAno ApI tenuM rahasya, tenI vyApakatA ane suMdaratA samajAvyAM. kAsADogA zaheranA nAgarikoe temane suvarNapadaka Apyo. ane jaina tattvajJAnano paricaya amerikAnA lokone thayA kare te mATe "gAMdhI philosaoNphikala sosAyaTInI sthApanA karI. tyArabAda iMglenDamAM paNa jaina dharmano pracAra temaNe karyo. A pUrve amerikA, iMglenDamAM jaina dharmano pracAra karavA koI gayuM na hatuM. tethI videzamAM jaina dharmano pracAra prasAra karavAnuM mAna jaina zrAvakone ghaTe che ane teno yaza pU. AtmArAmajInA phALe jAya che. Aje zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM zatAbdI varSa ujavAya che, tyAre e yAda karIe ke A virATa vaTavRkSanI mAphaka phelAyelI saMsthAnuM vicArabIja pU. AcArya AtmArAmajI mahArAje ApyuM hatuM. emaNe joyuM ke game teTalAM tIrtho ke jinamaMdironI racanA thAya, paraMtu jo jaina samAjamAM jJAnano prasAra nahIM thAya, to samaya jatAM samAja nirbaLa banato jaze. AthI emaNe aneka gAmo ane zaheromAM vidyAlayo, kaoNlejo ane gurukuLo sarjavA mATe preraNA ApI. samAjamAM vadhune vadhu - sarasvatImaMdiro sarjAya ane jJAnanA prakAzathI samAja vadhu tejasvI bane evI emanI bhAvanA emanA ziSyanA praziSya evA AcArya zrI vijayavallabhasUrijI mahArAje yathArtha rIte jhIlI lIdhI ane ene pariNAme emaNe zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jevI saMsthA sthApavA mATe samAjane preraNA ApI. Ama pU. AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanA vicArabIjane AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajIe muMbaInI dharatI para vALyuM ane samaya jatAM e vaDamAMthI UgelI aneka vaDavAIonI mAphaka Aje * zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI saMsthA aneka zaheromAM vikasI rahI che. - pU. AtmArAmajInA prabhAvaka vyaktitva vize vidvAna sAkSara zrI mohanalAla dalIcaMda desAI lakhe che, "jaina zrutano je vAraso maLyo te ja vAraso saMbhALIne besI rahyA hota ane bahuzruta kahevAyA hota topaNa temanuM A sthAna na hota. temaNe dezakALanI vidyAsamRddhi joI ane temano AtmA tanamanI UThyo. te sAthe ja te mATe jeTaluM potAnAthI thaI zake te karavA mAMDyA. temaNe vedo vAMcyA, upaniSado joyAM. zrotasUtro, smRtio ane purANonuM pArAyaNa karyuM. sAmayika navuM udbhavatuM. sAhitya joyuM. mRta ane jIvanI badhI jaina zAkhAonuM sAhitya, temano itihAsa ane temanI paraMparAo jANyAM ane tyArabAda potAne je kahevuM hatuM te kahyuM. temanA kathanamAM zAstrano pracaMDa saMgraha
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 kalAbahena zAha che. vyavasthAnI pratibhA che ane abhyAsanI jAgRti che.' 'mahArAjazrIe je bahuzrutapaNAnI gaMgA zarU karI te navI paristhiti jotAM mAtra gaMgotrI che ane saMpradAyanI bhUmikA para UbhA rahI temaNe saMzodhanavRtti temaja aitihAsika vRtti dAkhavI che. te bhAvi saMzodhako ane aitihAsikone itihAsanA mahela bAMdhavA mATe pAyAmAM paththaranI garaja pUrI pADe che.' ('jaina sAhityano saMkSipta itihAsa', pR. 690-691) DaoN. hornala uvAsaga 'dasAo sUtra'mAM arpaNa-patrikAmAM lakhe che, 'he durAgraharUpI aMdhakArane toDavAmAM sUryasamAna! hitopadeza ke amRtanA sAgara jevA cittavALA ! saMdehanA samUhano nirAsa karanArA ! tame jinoe prarUpelA dharmanI dhoMsarIne dharanArA dhuraMdhara cho. sahRdayonA ajJAnane dUra karavA Ape 'ajJAnatimira bhAskara' temaja 'jaina tattvAdarza' nAmano bIjo graMtha paNa Apela che. AnaMdavijaya !? zrImAn AtmArAma ! mahAmuni ! zAstranI pAra janArA ! Ape mArA badhA praznonI vyAkhyA karI ApI. he dhanya ! A graMthanuM yatnathI saMpAdita kareluM saMskaraNa kRtajJatAnA cihna rUpe Apane arpaNa karuM chuM. ('jaina sAhityano saMkSipta itihAsa', pR. 684)
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi labdhisUrijInuM jIvana ane kavana arvAcIna jaina sAhityanA pratibhAsaMpanna kavizrI labdhisUrijInA jIvanano mitAkSarI paricaya nIce pramANe che. gujarAtanA suprasiddha bhoyaNI tIrthanI pAse bAlazana nAmanA gAmamAM motIbAInI kukSie vi. saM. 1940 po. su. 12nA roja emano janma thayo hato. emanA pitAnuM nAma pItAMbaradAsa hatuM. emanuM nAma lAlacaMda pADavAmAM AvyuM hatuM. bAlyAvasthAmAM bhoyaNInI yAtrA karI ane AcArya kamalasUrinI vANIthI vairAgyavAsita thayA hatA. tyAra pachI berUgAmamAM saM. 1959mAM dIkSA aMgIkAra karIne lAlacaMde labdhivijayanA nAmathI saMyamajIvananI yAtrA zarU karI. dIkSA lIdhA pachI saMyamane anurUpa Avazyaka sUtrano abhyAsa karyo ne tIkSNa buddhine kAraNe tattvajJAnano paNa UMDo abhyAsa karyo. syAdvAda maMjarI, ratnavatAnAkaratArikA, pramANamImAMsA, nyAyadIpikA vagerethI tattvajJAna samRddha thayuM. gujarAta, mahArASTra ane dakSiNamAM cAturmAsa karIne zAsanaprabhAvanAnAM kAryo karyA. saM. 1991mAM chANI nagaramAM AcAryapada pradAna karavAmAM AvyuM. emanuM aMtima comAsuM muMbaI lAlabAgamAM thayuM ane saMvata 2017mAM zrA. su. pAMcamanA roja kALadharma pAmyA. emano dIkSA paryAya 58 varSano hato. AyuSya 77 varSanuM pUrNa karIne svarge sidhAvyA. saMyamajIvanamAM gurubhakti, upadhAna, pratiSThA, saMghayAtrA jevAM zAsanaprabhAvanAnAM kAryonI sAthe kavie pramAdano tyAga karIne samayano sadupayoga karIne traNa bhASAmAM zrutajJAnanI upAsanA karI hatI, teno paricaya A sAthe ApavAmAM Avyo che. emanI zrutabhakti pratibhAzALI kavinuM biruda caritArtha kare che. kavi labdhisUrijInI kAvyakRtiono paricaya nIce pramANe che. kavina zAha
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 kavina zAha pUjA : 17mI sadImAM bhaktimArgano eka navo prakAra 'pUjAno prApta thayo. zrI sakalacaMde upAdhyAyajIe sattarabhedI pUjAnI racanA karI tyArapachI vividha kavioe jainadarzananA viSayone kendramAM rAkhIne pUjAsAhitya samRddha karyuM. temAM kavinI pUjAracanAo paNa gauravaprada banI che. kavi labdhisUrijIe dvAdaza bhAvanAnI pUjAnI saMvata 1960nA poSa suda pUrNimAnA divase pATaNamAM racanA karI hatI. AtmAne zubha bhAvamAM lIna karavA mATe bAra bhAvanAnI pUjAmAM jJAna ane bhaktino samanvaya karyo che. kavie paraMparAgata rIte pUjAnI racanA karI che. duhA, DhALa, saMskRtamAM kAvyaracanA ane maMtrathI pUjAnI racanA pUrNa thaI che. bAra bhAvanA e jainadarzananI yogasAdhanAno eka prakAra che. prabhubhaktithI AtmA tallIna bane che. to bhAvanAthI AtmA dhyAnastha dazAnI viziSTa prakAranI anubhUti kare che ane karmakSaya thAya che. kavie pUjAnI racanAmAM dezI uparAMta saMskRta chaMdano prayoga karyo che. rAjakIya prabhAvathI gajhalano paNa prayoga noMdhapAtra che. bAra bhAvanA nIce mujaba che. anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asava, saMvara. nirjarA, bodhidurlabha, dharmasauMdarya, lokasvarUpa. anitya bhAvanA bhAvavAthI paudgalika padArthonI Asakti dUra thAya che. kavie gajhalanI rAhamAM anitya bhAvanAnA paricayamAM jaNAvyuM che ke - A vinAzI jagata jANo na sthira vAsa vasavAnuM nahIM koI sAthamAM Ave prathama e bhAvanA jANe. ll1// rahyA nahIM rAya ne rANA mUrakha zANA ane kANA vaLI be AMkha dharanArA prathama e bhAvanA bhAvo. //rA/ azaraNa bhAvanAmAM AtmAnI asahAya dazAnuM nirUpaNa karatAM kavi jaNAve che ke - zaraNa nahIM koI sRSTimAM zaraNa vina bhAI maravuM che. zaraNa prabhu pArzvanuM sAcuM bIjI e bhAvanA bhAvo //1 samyakatva bhAvanAmAM AtmalakSI vicAro vyakta thayA che. kavinA zabdo che : nahIM che A zarIra tAruM to bIjuM zuM thavAnuM che ? badhAM nyArAM che tArAthI, paMcama e bhAvanA bhAvo. azubha karmono nAza karavA mATe saMvara bhAvanA upayogI che. AtmAne prabhubhaktimAM ekarUpa thavA mATe aSTamaMgalanI pUjA saMvara bhAvanAnA saMdarbhamAM racI che. kavie dareka pUjAmAM duhA pachI gajhala ane DhALamAM nirUpaNa karyuM che. pUjAnA aMte kalaza racanA karIne guruparaMparA ane racanA samayano ullekha karyo che. emanI nAnImoTI dareka racanAomAM Atmakamalalabdhino viziSTa rIte prayoga thayo che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi labdhisUrijInuM jIvana ane kavana 119 dareka bhagavAnanAM pAMca kalyANaka bhavya jIvone mATe upakArI che. indro ne devo meruparvata upara zAhI ThAThathI bhavyAtibhavya rIte janmakalyANakanI ujavaNI kare che. pRthvI paranA loko bhagavAnanA janmakalyANakanI ujavaNI nimitte snAtra abhiSeka kare che. janmAbhiSekanI ujavaNI mATe kalaza racanA thaI che te uparathI snAtrapUjAnI racanA pracalita thaI che. kavie vividha dezIomAM racanA karI che. namUnA rUpe kusumAMjalinI DhALa : zivasukhakArI re, jagaduHkhavArI re vhAlA snAtra kijiye ho snAtra kare Atama pAtra thAya pAtra thaye riddhisiddhi maLe. zivasukhakArI... sAmAnya rIte kavioe pUjAnI racanA karI che, paNa kavi labdhisUrie pUjA pachI AratI ane maMgaladIpakanI paNa racanA karI che. kavinuM rAgavaividhya noMdhapAtra che. dhanyAzrI rAgamAM AratInI paMktio joIe to - Arati vIra siMda karone bhavi ! Arati vIra niNaMda Arati aratikaMiko kApI karata hai paramAnaMda karene 1// nava tattvanI pUjA ? jainadarzanamAM tAttvika vicAraNA karavAmAM AvI che. temAM jIva ane jagatanA svarUpa vize nava tattvano samAveza thayo che. kavie tattvajJAnanI kaThina vicAradhArAne pUjAmAM sthAna ApyuM che. duhAmAM vastunirdeza karyA pachI kALamAM tAttvika vicAronuM nirUpaNa karyuM che. nava tattvamAM jIva-ajIva, puNyapApa, Asava-saMvara, baMdha-nirjarA ane mokSa. pUjAmAM uparokta nava tattvonI mAhitI ApavAmAM * AvI che. jIvatattvane kendramAM rAkhIne A tattvo mokSaprApti mATe mArgadarzaka bane che. nava tattvanI vicAradhArA jaina tattvajJAnamAM mahattvanI gaNAya che. namUnA rUpe atre nirjarA tattvanI paMktio pragaTa karavAmAM AvI che. azubha karmonA nAza mATe nirjarA tattva upayogI che. tattvavedI jinavara kahe, nirjarA bAra prakAra upAdeya e tattva ko rAkho dila mojhAra /1 kAla anaMtase kara kahe, bhava paryaTana) anaMta nirjarA tattva liye vinA abhI na Ayo aMta sArA jainadarzanamAM pAMca jJAnano vizeSa saMdarbha prApta thAya che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna, kevalajJAna. kavie pUjAnA vizeSomAM tattvajJAnano prayoga karI eka navI dizA tarapha bhaktonuM dhyAna doryuM che. vizvanA pratyeka dharmamAM jJAnano mahimA svIkAravAmAM Avyo che. temAM jainadarzana pAMca jJAnano svIkAra kare che. jJAnamArga kaThina che. tema chatAM kavie pUjAnI racanA karIne jJAnanA vicAro grahaNa karavAmAM saraLatA thAya te mATe prazasya puruSArtha karyo che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 kavina zAha paMcajJAnanI pUjAmAM jJAnanA bhedanI sAthe tenuM mahattva samajAvavAmAM AvyuM che. matijJAna ane zrutajJAna vize kavinA duhA pragaTa karavAmAM AvyA che. zruta akSara pratyekTa svapara bhAga vicAra karanese paryAyakI rAzI anaMtI dhAra; zraddhA yukta susaMyamI kahare guru kulavAsa karI zruta abhyAsako bhava tarI lahe ziva. (pR. 81) kevalajJAnanI pUjAmAM teno mahimA gAvAmAM Avyo che. namUnA rUpe paMktio nIce mujaba cheH zama dama uparati nitya kare cothA titikSA sAra samAdhAna zraddhA karI lahe kevaLa cikAra |1 paramajyoti pAvana karaNa paramAtama pradhAna kevalajJAna pUjA karI le lo kevalajJAna ro kavie kalaza racanAmAM jaNAvyuM che ke - jJAnapaMcaka sukhakAra sevo bhavi jJAnapaMcaka sukhakAra " paMcaka hAni vRddhimeM, hAni vRddhi paMcavAra /// jJAna ArAdha virAdhana karate lAbha hAnimeM nahi pAra merA devavaMdananI racanAmAM pAMca jJAnanI vistArapUrvaka mAhitI ApavAmAM AvI che. kavie A pUjAmAM zAstrIya rAgano prayoga karyo che. rAga sAraMga, horI, sAmerI, pIlu, kalyANa, dhanyAzrI vagerenA prayogathI kAvyane anurUpa geyatA siddha thaI che. maMjula padAvalIothI jJAnano mahimA gAvAmAM Avyo che. kavie tattvatrayI pUjAnI racanA karI che. temAM deva, guru ne dharma vizenA vicAro vyakta karyA che. jaina dharmanA sArabhUta tattva tarIke deva eTale ke vItarAga, guru eTale paMcamahAvratadhArI sAdhu ane dharma eTale kevalI bhASita jinavANI. A pUjAmAM dharmanuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. dareka pUjA be prastAvanAmAM racI che. eTale tattvatrayImAM cha pUjA che. pUjAne aMte kalaza racanA karI che. pUjAmAM aSTadravyano upayoga karavAmAM Ave che. eTale A pUjA bhaktinuM uttama sAdhana che. gurutattva vize kavi jaNAve che ke - guru tattvameM jANIye ApopAdhyAya muni pada bhI mAnIe gurutattva sukhadAya 1il (pR. 105). paMca mahAvrata pUjA kavinA pUjAsAhityamAM paMca mahAvratanI racanA virati dharmano mahimA pragaTa kare che. sarvavirati dharma e mokSano rAjamArga che. temAM praNAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha - A pAMca vratanuM svarUpa pUjAno viSaya che. kavie saMyamajIvana svIkAryA pachI vratapAlanamAM puruSArtha karyo
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi labdhisUrijInuM jIvana ane kavana 121 hato ane pratibhAzALI vyaktitva vikasyuM hatuM. kavie zAstrIya rAgamAM pUjA racI che. AraMbhamAM hUmarI ane sAkhIno prayoga karyo che. pachI pUjAnA viSayano vistAra karyo che. namUnA rUpe paMktio nIce mujaba che : karma sakala vana kATavA caMdrahAsa sama sArA mukti mArgameM jIvako sArthavAha AdhAra huM dekhI zrIvIra Abho Abho karuM maMgalI/1 mama jIvana mama prANanAtha mama mana ekAkAra rAtadivasa supanAMtare tuMhI tuMhI AdhAra aba moha pizAcase jarI na DaruM maMgalora (pR. 144) mRSAvAda vizenI racanA nIce pramANe che : mahAvrata dujo vArejI dilameM lo dhAra mana vaca kAyA jhUTha na bolo yaha ati sukha sArejI dila lo nA bole bolAve nahIM anumode janmamaraNa duHkhavArejI pUjAne aMte kalaza racanAmAM gajhalano prayoga karyo che : prathama jina stuti rasavAlA piyA pyAlA somatavAlA milA hai bhAgyase AlA pItA hai kau nasIbavAlA ||1|| na soce duniyAdArI ko amIrI ko nAdArI ko - gamIko aura sAdIko savArI ko khuvArI ko rA uparokta pUjAonI sAthe aSTaprakArI pUjA racI che. A rIte kavinuM pUjAsAhitya navA viSayo sAthe samRddha che. dezI, zAstrIya rAga, vastunuM nirUpaNa, dharmavibhAjana ane madhura padAvalIothI samagra pUjA-sAhitya, jJAna ane bhaktinuM sarvottama mAdhyama che. tenI sAthe saMgItanA sUrono samanvaya bhaktinI ramajhaTa jamAvavAmAM saphaLa nIvaDe che. stavana : bhaktimArgamAM pUjA ane stavana vadhu lokapriya che. jinamaMdira ane Avazyaka kriyAmAM stavana gAvAmAM Ave che. bhagavAnanI bhakti mATe stavananuM mAdhyama sarva janane sparze che. stavana covIsImAM RSabhadevathI mahAvIra svAmIno ema covIza bhagavAnano mahimA gAvAmAM Avyo che. mahAvIra jinastavana daSTAMta tarIke pragaTa karavAmAM AvyuM che. prabhoDAM dInatAdhArI samapAtazcaraNosta janma mRtyuni lagnAni rakSAMsi nAtha pRSTha jo AvA mocaya mAM mocakoDasi - adrAkSanaivatvatoDakhyama: sakala guNa zAlina deva surezvarakRtapadasevam |ro.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 kavina zAha kavinAM anya stavanomAM paryuSaNa, sAmAnya jina ane tIrthaMkarono samAveza thAya che. taduparAMta tIrthaviSaya stavananI racanA karI che. Avazyaka kriyAmAM AtmalakSIpaNA mATe sakjhAyanuM vidhAna che. pratikramaNa, pauSadha, upadhAna vagere kriyAmAM sajhAya sthAna dharAve che. sakjhAyano kendravartI vicAra Atmazuddhi mATe tyAga ane vairAgyano che. sajhAya to sAdhunI - e vicAra satya che. sajhAyanuM dRSTAMta joIe : suno cetanajI ! Atama jJAna vinA savi vAto khoTI nahIM jJAna koI cIja moTI suno cetanajI II tAruM kSaNa kSaNa AyuSya tUTe che; tAruM aMtara dhana moha lUMTe che, tAruM amRta bhAjana phUTe che l/1 phasso ATha karmanA phaMdAmAM paDyo tethI dhaMdhA gaMdAmAM tArI dharma nIti malI maMdAmAM // suno cetanajI ll e kAme vratapaNuM vAgyuM tAruM dila durAyA re jAmyuM tAruM jJAna badhuM temAM nAkhyuM || suno cetanajI phall kavi labdhisUrinI kAvyasRSTimAM prabhubhaktinI gItaracanAo lokapriya banI che. dhArmika tahevAro ane mahotsava daramiyAna bhAvanA rAkhavAmAM Ave che temAM gItonI ramajhaTa dvArA bhakto bhaktimAM tallIna bane che. vAjiMtranA sUronI sAthe gItono samanvaya thavAthI bhAvanAnuM dazya AkarSaka bane che. namUnA rUpe paMktio nIce mujaba noMdhavAmAM AvI che. nUtana stavanAvalI bhA. 1 thI 6 ane anya laghu pustikAomAM gItono saMcaya thayo che. namUnA rUpe paMktio nIce mujaba che. jaya jaya vira vibhu zivapada Apo. A to lAkheNI AMgI kahevAya, zobhe jinavarajI vIra tAruM nAma vhAluM lAge. janAruM jAya che, jIvana jarA jinavarane japato jA. sohaM sohaM bola manavA siddha svarUpa taba pAyeMge sohaM. Aja mere dila jinajI Ave rahata sumanameM dilake dilAre lIjIe prabhu vIranAM uvAraNAM jethI UghaDaze jJAna taNAM bAraNAM re. dhamasAna bhAge darIzana prabhu ke kiye
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi labdhisUrijInuM jIvana ane kavana 123 dilameM japa japa guNa gahata hai. aba tere siva kauna merA jinajI dilArA batAve merI kistI ko prabhu kauna kinArA. Aja zAntijina darzana karake yaha hamane pokArA hai dUra haTo dUra haTo dUra haTo. tuma mAyAvAle dhArmikabhAva hamArA mUkIne vAto e pApanI rAkhajo bhavabhayanI thoDIsI bIka. uparokta paMktio kavinAM gItonA namUnA rUpe che. ahIM emanA cittamAM rahelI prabhubhaktino paricaya thAya che. kavie gajhalanA rogamAM saMskRta bhASAmAM caMdraprabhusvAmI, suvidhinAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra svAmInAM stavana racyAM che. jaina sAhityamAM gurustuti mATe gahulIo racAI che. vyAkhyAnamAM gahuMlI gAvAno rivAja pracalita che. jaina dharmanA graMthono mahimA, gurubhagavaMtanuM Agamana, vihAra, tIrthayAtrA, mahotsava vagerenA prasaMgomAM vyAkhyAna vakhate gahulI gavAya che. kavie vijayAnaMdasUrIzvarajInI gahulInI racanA karI che. namUnA rUpe paMktio nIce mujaba cheH nitya vo Atama rUpameM ramate anubhava sukhabhaMDAra se II nija sama parako nitya samajhate nItiniguNa the udAra se rA/ guru kamalasUrijI, lakSmIvijayajI paryuSaNa vihAranI gahelIno samAveza thAya che. - ' kavie gujarAtI bhASAmAM pUjAstavana, gIta, gahulI, sakjhAya, snAtrapUjA vagerenI racanA karIne sAhityane samRddha karyuM che. taduparAMta kavinuM saMskRtanuM jJAna uccakoTinuM hatuM. emaNe saMskRta bhASAmAM kalama calAvIne sAhityasarjana karyuM che. merUtradazI kathA, vairAgyamaMjarI, caityavaMdana, caturvizatikA, zakarAja kathA. sanmati tarka ane tenI tattvabodhivRddhinuM saMkSiptakaraNa, dvAdazAniyacakra ane tenI vRtti - kavinuM saMskRta sAhitya emanA bhASAprabhutvanuM pratIka che. temAM kathAnuyoga, bhaktiyoga ane tattvajJAnano triveNIsaMgama che. kavie hiMdI bhASAmAM sAhityasarjana karyuM che. A rIte kavi labdhisUrijInuM sAhityasarjana gujarAtI, saMskRta ane hiMdI bhASAmAM prApta thAya che. te uparathI emanuM bhASAjJAna, kavitvazakti ane tattvajJAnano paricaya thAya che. emanA cittamAM jJAna, bhakti ane vairAgyano sAgara laherAto hato. emanI vANImAM raNazUrA rajapUtanuM vIratva hatuM. zrotAo pravacana saMbhALIne maMtramugdha thaI jatA ane pravacananA vicAromAM lIna banI jatA. temane apAyela vyAkhyAna vAcaspatinuM biruda paNa kharekhara ucita hatuM. kavie chaMda, zAstrIya rAga,
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 kavina zAha dezIo ane pracalita paMktionI rAhamAM racanA karIne kAvyane anurUpa geyatA siddha karI hatI. emanuM samagra sAhitya jJAna, bhakti ane tattvajJAnano AsvAda karAve che. pariNAme dharmamAM zraddhAvAna thavAnI anerI kSaNo prApta thAya che. emanA sAhityamAM 'zIla evI zailI'nuM sUtra nihALI zakAya che. saMskAra ane sAhityakalAno ullAsa paNa sAhityanuM AkarSaNa bane che. saMdarbha : "pUjA tathA stavanAdi saMgraha', saMpA. zAha karamacaMda manasukhalAla, rAdhanapura jaina gUrjara sAhityaratno', bhA.2, prakA. saMpA. nagInadAsa caMdubhAI, surata
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtano sAMskRtika saMdarbha ane pAMca sUriratno ApaNA gujarAta rAjyano aitihAsika, sAMskRtika ane sAhityika itihAsa ghaNo spaSTa che. aitihAsika yuganA prAraMbhakALathI Ajadina sudhInA lagabhaga aDhI hajAra varSonA gALAmAM gujarAtanI oLakha vadhu ne vadhu spaSTa thatI rahI che. hiMdu dharma, bauddha dharmanI sAthe jaina dharmAcAryo ane munibhagavaMtoe sAhitya ane zAstranAM kSetromAM ghaNuM yogadAna ApyuM che. gujarAtanI prAcInakALanI sAhityika pravRttionuM parizIlana karatAM jaNAya che ke veda-vedAMgonA adhyayana ane praziSTa saMskRta, prAkRta ane pAli sAhityanA astitva ane vikAsamAM gujarAta paNa kadama milAvatuM rahyuM hatuM. mauryakALathI guptakAlanA lagabhaga I. sa. pU. 320thI 470 sudhInA lagabhaga AThaso varSanA e prAcIna kAlakhaMDamAM gujarAtanI bhASAkIya ke sAhityika pravRttio tapAsavA mATenAM pramANabhUta ane zraddheya sAdhano alpa pramANamAM che, to paNa A samayamAM sAhityika vikAsanA je nirdezo prApta thAya che te niHzaMka enA itihAsanuM daDha anumAna karavA prere tevA che. valabhI A prAcIna kAlakhaMDanuM eka ati mahattvanuM vidyAdhAma hatuM. cInI yAtrI hyu-enasvAMge enuM vistRta varNana karyuM che. I. sa.nI cothI zatAbdImAM valabhI najIkanA vihAramAM rahIne sthiramati ane gaNamati nAmanA bauddha vidvAnoe potAnA prasiddha graMtho racyA hatA. lagabhaga e ja arasAmAM jaina AcArya nAgArjunasUrinI adhyakSatAmAM (I. sa. 300 AsapAsa) taiyAra thayelI jaina zrutaparaMparA paNa tatkAlIna uttama sAhityika pravRtti zAMtikumAra ema. paMDyA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zAMtikumAra ema. paMDyA ane jaina, bauddha ane hiMdu dharmonA pArasparika sadbhAvanuM paNa sUcana kare che." maitraka kALa (lagabhaga I. sa. 471thI 788) ane anumaitraka kALa(I. sa. 788thI 942)mAM bhASA ane sAhitya adhika vikAsa pAme che. maitraka kALamAM valabhIe jIvaMta vidyAdhAma tarIke bhAre pratiSThA prApta karI hatI. e mAtra rAjakIya ja nahIM, paNa sAMskRtika temaja dhArmika pravRttionuM paNa ati mahattvanuM kendra hatuM. A vidyAdhAmamAM brAhmaNo, jaino ane bauddha vidvAno potapotAnA dharmagraMthono uddhAra karavAnI sAthe sAthe keTalAka lalita sAhitya ane zAstrIya vADmayanuM paNa sarjana karatA hatA. sAmAnyatayA brAhmaNo saMskRta, jaino prAkRta ane bauddho pAli bhASA sAthe saMkaLAyelA hovAnuM manAya che. paNa A vidyAdhAmamAM jaino, brAhmaNo temaja bauddho ema traNe dharma sAthe saMkaLAyelA vidvAno samAna rIte saMskRta bhASAne samRddha karavAmAM rata rahetA hatA. AvA vidvAnomAM chaThThA saikAmAM thayelA lATa pradeza (tatkAlIna dakSiNa gujarAta ane madhya gujarAta)nA bauddha bhikSu dharmagupta, AcArya hemacaMdrasUrie jemane zreSTha vyAkhyAnakAra tarIke biradAvyA hatA te jinabhadragaNi kSamAzramaNa, koTyAryavAdigaNi kSamAzramaNa, siddhasenagaNi, sAtamA saikAnA jyotiSAcArya brahmagupta, bauddhabhikSu zAMtideva, cUrNavyAkhyAnakAra jinadAsagaNi mahattara, AThamA saikAnA jinabhadrasUri, jinahnasUri, haribhadrasUri, bappabhaTTasUri udyotanasUri, jinasenasUri ane dasamA saikAnA AcArya siddharSihariSaNAcArya vagere vidvAno mukhya che. gujarAtamAM jene sahuthI paheluM mahAkAvya kahI zakAya enI racanA anumaitraka kALamAM ja thaI hatI. "harivaMzapurANa' nAmanuM zakavartI mahAkAvya I. sa. 783-84mAM racAyuM hatuM. enA mahAkavi hatA jinasenasUri, je punnATa saMghanA digaMbara sAdhu hatA. emAM harinA vaMzamAM janmelA vasudeva, balarAma, zrIkRSNa tathA ariSTanemi (neminAtha) jevA mahAnAyakonuM jIvanacarita AlekhAyuM che. gujarAtamAM Aja dina sudhI jaina sAhitya niraMtara vikasyA karyuM che. kALakrame enI bhASA badalAtI rahI che. gujarAtanA vividha kAlakhaMDomAM aneka jaina yatioe satata vidyAparAyaNa rahI je sAhityika, zAstrIya ane tAttvika kRtionI racanA karI che enI carcA aneka graMthomAM samAI zake. agaNita jaina sUriomAMthI pAMca ati mahattvanA sUrivaryono ApaNe paricaya prApta karIe. maitraka ane anumaitrakakALamAM valabhI ane zrImAla moTAM vidyAdhAmo hatAM. aneka vidyAzAkhAomAM vividha zAstrono tyAM abhyAsa thato. vikrama saMvatanA 11mA saikA sudhI A vidyAdhAmonI jAhojalAlI rahI. e pachI moTI rAjakIya UthalapAthalo thaI. gujarAtamAM vanarAja cAvaDAe aNahilavADanI sthApanA karI ane vi. saM. 802mAM aNahilavADa pATaNanI sthApanA thaI. prabaMdhaciMtAmaNi'mAM merUtuMgAcArye noMdhyuM che tema gurjaronuM A rAjya vanarAjathI mAMDIne jaina maMtrIoe daDha karyuM. bhinnamAlanA patana pachI tyAMnA ghaNA nivAsIo osavAla, poravADa ane zrImALIo aNahilavADa AvyA. sAthe sAthe valabhI ane zrImAlanI vidyAvyAsaMganI pravRttionuM kendra aNahilavADa pATaNa banyuM.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtano sAMskRtika saMdarbha ane pAMca sUriratno 127 vinsenTa smitha ane baoNmbe gejheTiyaramAMnI noMdha pramANe anukrame valabhI ane bhinnamAlanuM vidyAdhAma tarIke patana thatAM pATaNa vidyAdhAma banyuM. valabhI ane zrImAlanI bhavyatAnA, yazanA ane vidyAnA aMzo pATaNamAM tabadila thayA. sarasvatI mAhAtma pramANe zrImAlamAM jaina dharmano pracAra sAro hato. prasiddha jainAcArya haribhadrasUrino vihAra A nagaramAM vAraMvAra thato ane emaNe poravADone potAnA upadezathI jaina dharmanA anuyAyI banAvyA hatA. vanarAja cAvaDAe sthApeluM aNahilavADa pATaNa solaMkI sAmrAjyamAM enI soLe kaLAe khIlI UThyuM. bhImasena nAmanA rAjAnA samayamAM 18000 gurjaroe bhinnamAla choDyuM. "zrImAlapurANa'nA mata mujaba vi. saM. 1203mAM zrI (lakSmI)e zrImAlano tyAga karyo. bhinnamAlano tyAga karI je nagarajano pATaNa AvyA hatA temaNe rAjavIonI sAthe sAthe emanI sAhasikatA, zakti, buddhi, Atmagaurava, pratApa ane tejasvitAthI je te rAjAonuM maMtrIpada saMbhALyuM hatuM. vanarAja cAvaDAnA maMtrI jAMba ane nimnayathI mAMDI vastupAla ane amadAvAdanA nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI sudhI sahue potAnAM sAhasa, zaurya, dharmaparAyaNatA ane sAhityapremathI gujarAtane gaurava apAvyuM che. solaMkIkALamAM gujarAtanA sAMskRtika samAjamAM jaina dharmanI gADha asara hatI. mULarAja (vi. saM. 998thI 1053) eka khUba mahattvAkAMkSI ane gatizIla rAjavI hato. teNe mALavAnA lokapriya, pratApI ane vidyApriya rAjA muMjano sAmano karyo hato ane enA samayathI ja gujarAtane sAMskRtika kSetre mALavA jevuM banAvavAno - upakrama Adarelo. vidvattAnA kSetre gujarAta mALavAnI barobaranuM thAya e mATe eNe audIcyone uttara bhAratamAMthI khAsa AmaMtraNa ApI vasAvyA hatA. paDozanA pratipakSI rAjavIo ane Akramakono himmatabhera sAmano karI emaNe gujarAtanA sAmrAjyano pAyo nAkhyo. mULarAja pachI eno putra cAmuMDa, cAmuMDanA be uttarAdhikArIo durlabharAja ane vallabharAja, ane durlabharAja pachI enA bhAI nAgarAjano putra bhImadeva pahelo rAjagAdIe (vi.saM. 1078) beTho. A bhImadeve gujarAta saMskRta ane samRddha bane e mULarAjanI bhAvanAne baLavattara banAvI. gujarAtane mALavAthI paNa vadhAre samRddha banAvavAnA prayatno cheka rAjA kumArapALa sudhI cAlu rahyA. AcArya hemacaMdrAcAryanA jIvana ane kavanano UMDo abhyAsa karanArA vidvAna saMzodhaka zrI madhusUdana modIe yathArtha ja lakhyuM che ke, "gujarAtanI saMskRtinI bhavyatAnA savitAno udaya mULarAjanA samayamAM thayo, tenAM badhAM kiraNono AviSkAra bhImadevanA samayamAM thayo; siddharAjanA samayamAM te madhyAhna pahoMcyo; kumArapALanA samayamAM temAM madhyAhna pachInI sukumAranA pravezI ane karNa vAghelAnA samayamAM te asta pAmyo." samagra solaMkIkALane samayAMtare je pAMca vidvAna sUriratno prApta thayAM eno paricaya prApta karavo e eka AlAdaka lhAvo che. AcArya zAMtisUri ane buddhisAgarasUri : mULarAjanA putra cAmuMDarAja upara jainAcArya varasUrino prabhAva hato. emaNe anugraha karIne karelA vAsakSepathI cAmuMDanI rANIne vallabharAja nAme putra thayo. cAmuMDa pote yuvarAja hato tyArathI ja jaina dharma tarapha Adara darzAvato hato. e zaivadharmI hovA chatAM jinamaMdirane dhUpa, dIpa temaja phUlahAranA nibhAva mATe eka khetara dAnamAM ApyuM hatuM. durlabharAjanA zAsana pachI enA bhAI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zAMtikumAra ema. paMDyA nAgarAjano putra bhImadeva gAdIe Avyo. eNe mALavA sAthenA saMgharSa uparAMta vidvAnone rAjyAzraya ApavAnuM cAlu rAkhyuM. enA darabAramAM mobhAbharyuM sthAna prApta karanAra AcArya zAMtisUri "kavIndra' ane "vAdIcakrI' tarIke prasiddha hatA. solaMkI rAjAonA prabaLa pratipakSI muMjarAje paNa emanI advitIya pratibhAthI AkarSAIne emane "sarasvatI'nuM biruda ApyuM hatuM. kavi dhanapAle emanI prasiddha kathA "tilakamaMjarI" kathAmAM emanI pAse ja yogya sudhArAvadhArA karAvyA hatA. A zAMtisUrijIe potAnA samakAlIna kaula matanA prakAMDa paMDita dharmane aNahilapuramAM vAdavivAdamAM harAvyo hato. durlabharAja ane bhImadevanA samayamAM zaiva dharma ane jaina dharma vacce UMDo sadubhAva pravartato hato. anya dharmanA anuyAyIo paNa jaina dharmane Adara ApatA hatA. "prabhAvaka carita'mAM zrI sUrAcArya prabandha aMtargata prApta thatA eka kathAnakamAM tatkAlIna samayamAM dharmomAM paraspara kevo sadbhAva pravartato hato e jovA maLe che. durlabharAjanA rAjapurohita somadeve jaina dharmanA be suvihita vidvAno - jinasenasUri ane buddhisAgarasUrine potAnA gharamAM potAnI javAbadArIthI Azraya Apyo hato. caityavAsIonA virodhane avagaNIne purohita somadeve A Azraya Apelo ane potAnA nirNayane rAjanuM samarthana ja nahIM. rAjA pAse te munionA nivAsa mATe bhUmi vagereno paNa prabaMdha karI Apyo hato. e munio paikI AcArya zrI buddhisAgarasUrie svakIya pratibhAthI ATha hajAra zlokapramANanuM "buddhisAgara' nAme vyAkaraNa racyuM hatuM. A vyAkaraNa zvetAMbara paraMparAnuM prathama vyAkaraNa che. bhImadevanuM jyAre zAsana hatuM tyAre jabAlipuramAM nivAsa karIne emaNe A vyAkaraNa racyuM hatuM. emanI sAthenA AcArya jinezvarasUrie "pramAlakSaNa' nAme nyAyazAstrano graMtha racyo hato ane emanA ja ziSya abhayadevasUrie "sanmatitarka' nAmanA mahAna tarkagraMtha para "vAdArNava' nAme TIkA lakhI hatI. kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdrasUri : AcArya hemacaMdrasUri solaMkIkALanA mahAna jyotirdhara hatA. emano janma I. sa. 1089mAM dhaMdhukAmAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma caMcadeva ane mAtAnuM nAma pAhinIdevI hatuM. teo moDha vaNika hatA. emanAM mAtApitAe emanuM nAma caMgadeva pADyuM hatuM. bacapaNathI ja e adhyAtmapriya ane tejasvI hatA. ATha varSanI nAnI uMmare emaNe dIkSA aMgIkAra karI hatI. e vakhate emanuM nAma somacaMdra rAkhavAmAM AvyuM hatuM. khaMbhAtamAM rahetA udayana maMtrIe ja caMgadevane dIkSA ApavA emanAM mAtApitAne taiyAra karyA hatAM. devacaMdrasUrie emane dIkSA ApI hatI. khaMbhAtamAM rahIne potAnA guru pAse emaNe prAraMbhika zAstrAbhyAsa karyo. te samaye saMskRta bhASAnA adhyayana mATe kAzmIranI bolabAlA hatI. muni somacaMdranI prabaLa jijJAsA joIne ane jANIne udayana maMtrI ane emanA gurujIe kAzmIrathI graMtho maMgAvavA uparAMta keTalAka paMDitone paNa khAsa AmaMtraNa ApIne bolAvyA ane somacaMdrasUrine jJAnanAM vividha zAstromAM pAraMgata banAvyA. ekavIsa varSanA ekadhArA adhyayana bAda emane emanA guruzrI devacaMdrasUrie AcAryapade prasthApita karyA ane teo somacaMdrasUrimAMthI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtano sAMskRtika saMdarbha ane pAMca sUriratno 129 AcArya hemacaMdra tarIke oLakhAvA lAgyA. e vakhate pATaNamAM rAjA siddharAja jayasiMhanuM zAsana hatuM. eka vAra nagarayAtrAmAM AcAryazrInA zIghrakavitvane sAMbhaLI rAjA siddharAja atyaMta prabhAvita thayA. pachI zrI ane sarasvatIno e saMgama dinapratidina vadhato ja cAlyo. AcArya hemacaMdra emanI tejasvI vidvatvabhAthI rAjAnA manamAM ananya sthAna prApta karI lIdhuM. rAjA AcAryazrI pAsethI vAraMvAra mArgadarzana meLavato hato. siddharAja jayasiMha vi. saM. 1193mAM mAlavarAja yazovarmAno parAjaya karyo, paNa rAjAne to sAMskRtika kSetre paNa gujarAtane samRddha karavuM hatuM. zrI ma. cU. modI lakhe che ema "rAjA siddharAjane mALavAnA saMskAranAM, sAhityanAM ane kalAnAM badhAM ja pratIko temaja sAdhanone gujarAtamAM vasAvavAM hatAM. gurjara rAjyane sAmrAjyanI bhavyatA ane bRhaspatino viveka ApavAM hatAM, potAnuM cakravartitva siddha karavuM hatuM ane pATaNane mAnavasamudra banAvavuM hatuM. rAjAe potAnI aMtaranI icchA pragaTa karI ane AcArya hemacaMdrasUrie saMskRta temaja prAkRta bhASAmAM pravartita badhAM ja zAstro ane sarjanAtmaka sAhityamAM potAnuM ananya pradAna karyuM. rAjAe emane mATe samagra dezamAMthI prasiddha graMtho maMgAvI ApyA. vidvAnone nimaMtryA. rAjAnA preraka protsAhanathI AcArya hemacaMdra traNa zAstrIya graMtho - (1) siddhahemacaMdra zabdAnuzAsana (vyAkaraNa) (2) kAvyAnuzAsana (alaMkArazAstra) ane (3) chaMdonuzAsana (chaMdazAstra) uparAMta dayAzraya" tathA "triSaSTizalAkApuruSacarita' nAmanAM mahAkAvyoe emane amara banAvI dIdhA. emanI saMskRta, prAkRta ane apabhraMza ema traNe bhASAomAM abAdha gati hatI. somaprabhasUrie emanA "zatArtha' kAvyamAM AcArya hemacaMdranA ajoDa pradAna saMdarbhe lakhyuM che, navuM vyAkaraNa kamyuM, navuM chaMdazAstra racyuM, kayAzraya mahAkAvya ane alaMkArazAstrane vistAryA ane navAM ja pragaTa karyA. zrI yogazAstrane paNa navuM racyuM. navA tarkazAstrane janma Apyo, jinavaronAM caritrono navo graMtha racyo. kaI kaI rIte zrI hemacaMdrAcArye ajJAnane dUra karyuM nathI ?10 AcAryazrIe mAtra siddharAja jayasiMhane ja nahIM paNa enA anugAmI kumArapAlane paNa eTalo badho prabhAvita karyo ke temanA upadeze te paramAtu thayo. jaina dharmane rAjyAzraya prApta thayo. kumArapAlapratibodha' nAmanA munizrI jinavijayajI saMpAdita graMthamAM AcArya hemacaMdrasUrinA adbhuta vyaktitvano ApaNane tAdaza paricaya maLe che. "zrI hemacaMdrAcAryanuM vyaktitva adbhuta hatuM. emano varNa hama jevo tejasvI hato. temanA mukhacaMdramAM caMdranI zItaLatA vasI hatI. temanAM netro kamalasamAM ramaNIya hatAM. temanI dehakAMti lokonA locanamAM harSanA vistArane pallavita kare evI hatI. teo bAlabrahmacArI hatA. temanuM zuddha cAritrya lokone camatkAra upajAve tevuM hatuM. bAvIsa prakAranA pariSahone sahana karI zake tevuM ane tIvra tapathI kasAyeluM temanuM khamIra hatuM. temasUrinAM A lokottara lakSaNo joI koI paNa buddhizALI mAnavIne AsthA besatI ke ApaNe tIrthakara ke gaNadharone joyA nathI chatAM paNa kharekhara purAtana kALamAM temanuM vyaktitva saurabha phelAvatuM haze." A yugamUrti hemacaMdrAcArya 25 graMthono akSaradeha jagatane ApI, 84 varSanuM kRtArtha jIvana jIvI kALadharma pAmyA.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zAMtikumAra ema. paMDyA "prabaMdhazatakartA rAmacaMdrasUri : AcArya hemacaMdrasUrie emanA jIvanakALa daramiyAna emanA kALadharma pUrve 40thI 42 varSe rAmacaMdrasUrinI potAnA paTTadhara ziSya tarIke ane uttarAdhikArI tarIke udghoSaNA karI hatI. eka vAra rAjA siddharAje AcAryazrIne emanA uttarAdhikArInuM nAma pUchayuM tyAre emaNe pUrA umaMga ane utsAhathI rAmacaMdrasUrinuM nAma ApyuM. sAthe sAthe potAnA ziSyanI zAstra-sarvajJatA temaja guNotkarSa darzAvI e pada mATenI rAmacaMdrasUrinI yogyatAnuM pratipAdana karyuM. AcAryazrI dvArA emano paricaya karAvavAmAM AvatAM rAmacaMdrasUrie potAnI zIgha kavitvazaktinI pratibhA pragaTa karatAM rAjAne kahyuM, mAtrayA'pyadhike kiJcinna sahantejigISavaH / ___ itIva tvaM dharAnAtha dhArAnAthamapAkRthAH / / vijayazIla vIro potAnA pratipakSIonuM eka mAtrA jeTaluM Adhikya paNa calAvI letA nathI ane mATe ja che dharAnAtha ! (pRthvIpati) tame dhArAnAtha (mALavAnA rAjA)no parAbhava karyo." rAmacaMdrasUrinI A camatkRtipUrNa kAvyokti sAMbhaLI siddharAja jayasiMha prasanna thayA ane AcAryanI pasaMdanuM samarthana karyuM. kavie pATanagara pATaNanuM je manorama varNana karyuM te vAMcI rAjAe rAmacaMdrasUrine "kavi kaTAramala'nuM biruda ApyuM. rAmacaMdrasUri pote jANItA nATakakAra ane vizeSa to nATyazAstravizArada hatA. emanA gurubhAI guNacaMdrasUri sAthe emaNe racelo "nATyadarpaNa" nAmano graMtha nATyazAstrano eka pratiSThita ane pramANabhUta graMtha che. potAnA "kaumudImitrANaMda' ane "nirbhayabhImavyAyoga' nAmanAM rUpakomAM kavi potAne "pranyarAta' tarIke oLakhAve che. e uparathI vidvAno evuM anumAna kare che ke rAmacaMdrasUri jevA pratibhAsaMpanna kavie emanA jIvanamAM vipula pramANamAM lalitasAhityanuM sarjana karyuM haze. muni zrI jinavijayajI ane munizrI puNyavijayajIne mate kavie "prabaMdhazata' nAmano nATyazAstrIya graMtha lakhyo hato jyAre "nATyadarpaNa' para zodhaprabaMdha lakhanAra Do. ke. eca. trivedIne mate "prabaMdhazata' dvArA kavine moTA pramANamAM racelI potAnI kRtiono nirdeza karavAnuM ja abhipreta che. kumArapAlanA uttarAdhikArInI bAbatamAM rAjagRhamAM je kAvAdAvA cAlyA, eno A guNiyala muni bhoga banyA. ane rAjA ajayapAle emane akALe motane ghATa utAryA e eka kamanasIba ane krUra ghaTanA ghaTI hatI. kavisArvabhoma amaracaMdrasUri : solaMkIkALanA uttarArdhamAM vIsaladeva (rAjyakALa I. sa. 1238thI 1272)nA vicakSaNa ane pratibhAsaMpanna kavi mahAmAtya vastupALe ghaNA vidvAnone rAjyAzraya Apyo hato. AvA vidvAna kaviomAM amaracaMdrasUrinuM nAma agragaNya hatuM. A mahAkavi emanA mahAbhAratanA prasiddha sArakAvya bAlabhArata" ane kAvyazAstrIya graMtha "kAvyakalpalatA'nI racanAthI saMskRta sAhityamAM savizeSa jANItA che. emanA mahAkAvya "bAlabhAratanA aMtima 44mA sargamAM kavi potAno TUMko paricaya Ape che. teo dIkSA laIne jaina yati banyA te pUrve uttara gujarAtamAM pATaNa pAsenA vAyaDa gAmanA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtano sAMskRtika saMdarbha ane pAMca sUriratno 131 brAhmaNa hatA. jaina sUri hovA chatAM emaNe mahAbhAratanI kathAne anusarIne "bAlabhArata' nAmanuM sArakAvya racyuM che. A mahAkAvyamAM sUrizrIe pote noMdhyuM che tema vAyaDa gAmanA brAhmaNonA Agrahane vaza thaIne A mahAkAvya racyuM che. nayacaMdrasUrie emanA 'hammIramahAkAvya'mAM A kavine mATe kahyuM che, "dradAsapravaro mahAvratadharo veLInoDamaraH 24.rU. "vivekavilAsa'nA racayitA ane jaina zvetAMbara saMpradAyanA vAyaDagacchanA AcArya jinadattasUri amaracaMdrasUrinA guru hatA. "prabaMdhakoza'mAM rAjazekhare lakhyuM che ke jinadattasUrinA ziSya arisiMha pAsethI A amaracaMdrasUrine "siddha sArasvata maMtra' maLyo hato. padmamaMtrInA vizALa mahelamAM besIne kavie 21 divasa sudhI maMtranA japa karyA jene pariNAme emane devI sarasvatI pAsethI rAjAmahArAjAothI sanmAna prApta thAya evI kavipratibhA prApta thayAnuM varadAna maLyuM hatuM.' prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyA pramANe amaracaMdrasUrinI cAre bAjue prasarelI kIrti sAMbhaLIne dhoLakAnA rAjA vIsaladeve maMtrI vaIjala dvArA emane potAnA darabAramAM padhAravA AmaMtraNa ApyuM hatuM. kavie rAjasabhAmAM pravezatAM ja be camatkRtipUrNa padyothI rAjA vIsaladeva ane sabhAjanone maMtramugdha karyA hatA. rAjasabhAmAM beThelA paMDita kavio somezvara, somAditya, kamalAditya ane nAnAke kavi samakSa keTalIka phUTa ane kAvyamaya samasyAo prastuta karI jene amaracaMdrasUrie AvI 108 samasyAonI kuzaLatApUrvaka racanA karI samasyApUraNa karyuM. kavinA A zIghrakavitvathI sabhAjano maMtramugdha thaI gayA. e sabhA cheka sAMja sudhI cAlu rahI. rAjAe kavine "kavi sArvabhauma' khitAba sAtheno rAjyAzraya Apyo. "bAlabhArata'nA eka hRdayaMgama zlokamAM prabhAte dadhimaMthana karatI suMdarInI vilola (caMcaLa) veNInI tulanA kAmadevanA kRpANa sAthe karI hoI ene 'veNIkRpA'nuM biruda prApta thayuM hatuM. 15 amaracaMdrasUrinI pratimA pATaNanA TAMgaDiyAvADAnA jainamaMdiramAM Aje paNa astitva dharAve che. . solaMkI yugamAM to aneka bahuzruta jaina yatio thayA hatA, paNa A pAMca sUriratnone amApa yaza prApta thayo hato e bAbata solaMkIkALanA suvarNayuganI dyotaka che. pAdaTIpa 1. parIkha 2. cho. ane zAstrI ha. gaM., graMtha-1, 'itihAsanI pUrvabhUmikA', graMtha-2 "mauryakAlathI guptakAla', graMtha 3. "maitrakakAla ane anumaitraka kAla'. DaoN. zAstrI ha, gaM. : "maitrakakAlIna kAla gujarAta', pR. 463thI 477 3. Vincet Smith : 'Early History of India', p. 314-315 8. Bombay Gazeteer: Vol. I Part i: History of Gujarat, p. 469 5. modI madhusUdana cU. 'hamasamIkSA', pUrvaraMga, pR. 14. 3. ejana, pR. 17 7. prabhAvakacarita, zrI sUrAcAryaprabaMdha pR. 260, zloka 251-252 '8. zrIbuddhisAgarasUrizcakre vyAkaraNa navam / sahasrASTakanAmAnaM tat zrI buddhisAgarAbhidham / / 'prabhAvakacarita', pR. 267
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 siddharAja gajarAjamuccakaiH kAraya prasarametamahAtaH / saMtrasantu haritAM mataMgajastaiH kimadya bhavataiva bhUbhRtA / / 'prabhAvakacarita', pR. 300, zloka-67 klRptaM vyAkaraNaM navaM viracitaM chandaM navaM dvayAzrayA laMkArau prathitau navau prakaTitaM zrI yogazAstraM navam / tarkaH saMjanito navo jinavarAdInAM caritraM navaM baddhaM yena na kenakena vidhinA mohaH kRto dUrataH / / - hemasamIkSA, pR. 23 11. mena, pR. 24 12. tuSTena sarvasamakSaM kavikahAramallaM iti birudaM dattam / 'ratnamaMdiragaNi', upadezataraMgiNI, pR. 62 . 93. Dr. K. H. Trivedi, The Natyadarpana of Ramchandra And Gunachandra, A Critical Study p. 219ff. 14. DaoN. mo. 4. sAMsa21, 'mahAmAtya vastupAdana sAhitya tathA saMskRta sAhityamA tano yo', pR. 15. dadhimathanavilolallolahagveNidambhA dayamadayamanaGgo vizvavizvakajetA / bhavaparibhavakopatyaktabANaH kRpANa zramamiva divasAdI vyaktazaktirvinakti / / 'bAlabhArata', 33.6
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ motIzAha zeTha "lAve lAve motIcaMda zeTha navaNa jala lAve re, navarAve marudevInaMda, prabhu padharAve re." muMbaI bhAyakhalAmAM zatruMjayanI TUka jevuM AdinAtha dAdAnA derAsaranuM nirmANa karanAra, kuMtAsarano khADo purAvI "motIzAnI TUka' baMdhAvanAra, abola prANIo mATe pAMjarApoLanI pahela karI aMgrejone paNa sAnaMdAzcaryamAM garakAva karanAra, eka ja dAyakAmAM nAnAM-moTAM majabUta vahANono dezadezAvara kheDato moTo kAphalo mahAsAgaramAM vaheto mUkanAra, pAlitANAmAM vizALa dharmazALA baMdhAvanAra, keTalIya udAra sakhAvato karanAra, goDIjI pArzvanAthamAM atUTa zraddhA dharAvanAra dharmaniSTha - motIzAha zeThanAM keTakeTalAM AtmasvarUpanA guNa gAvA? ke jethI 'uttama guNa gAvatAM, guNa Ave nija aMga." 19mI sadInI zarUAtamAM muMbaI jyAre eka avikasita sAta beTano TApu kahevAto tyAre saM. 1814nI sAlamAM zrI amIcaMda sAkaracaMda mAtra 13 varSanI uMmare roTalo raLavA khaMbhAtathI muMbaI AvelA. mULe kSatriya jAtimAMthI vaNika thayela hovAthI kSAtrateja dharAvatA ozavALomAMnA te jaina visA osavALa jJAtinA hatA. A amIcaMda prathama sojitrA ane pachI khaMbhAta AvI vasyA hatA. muMbaI AvyA pachI temaNe jhaverAtano dhaMdho karavA mAMDyo hato ane temAM sAruM kamAyA paNa hatA. temanAM patnInuM nAma rUpAbAI hatuM. rUpAbAI khAsa bhaNelAM na hovA chatAM vyavahAradakSa ane kuzaLa hatAM. temane traNa dIkarA ane be dIkarI ema pAMca saMtAno hatAM. sauthI moTo dIkaro nemacaMda, nAno devacaMda ane vacalo rUpA e. zeTha
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 rUpA e. zeTha dIkaro motIcaMda - te ja ApaNA motIzAha zeTha. zeTha amIcaMda potAnA puruSArtha, AvaData ane bAhozIthI vyApAranA kSetramAM AgaLa vadhyA ane jaina samAjamAM paNa sArI evI nAmanA meLavI hatI. paraMtu pachIthI nasIbe sAtha na Apyo. dhaMdhAmAM khoTa gaI ane yuvAna vaye avasAna thatAM kuTuMbano bhAra moTA putra nemacaMdabhAI para Avyo. temaNe jhaverAtano dhaMdho choDI vahANavaTAnA dhaMdhAmAM dalAlInuM kAma cAlu karyuM jenA kAraNe horamasajI bamanajI vADiyA - pArasI kuTuMba sAthe nikaTanA paricayamAM AvyA. paraMtu durbhAgye emanuM yuvAna vaye mRtyu thayuM. have saghaLI javAbadArI trIsa-batrIsa varSanA motIcaMdane mAthe AvI paDI. A varSomAM temanAM lagna divALIbAI sAthe thayAM hatAM. temane khImacaMdabhAI nAme eka putra paNa hato. mAtA rUpAbAInI chatrachAyA to bhAInA pahelAM gumAvI hatI. vaLI nemacaMdabhAInA baMne dIkarA ane nAno bhAI devacaMda gujarI jatAM saM. 1870nI eka savAre bahoLA parivAramAM janmelA ane UcharelA motIcaMda taddana ekalA thaI gayA. saM. 1870no samaya motIcaMdanA jIvanamAM moTo pheraphAra kare che. nemacaMdabhAIe vahANavaTAnA dhaMdhAmAM dalAlInuM kAma cAlu karyuM ja hatuM ane vADiyA kuTuMba sAthe gharobo keLavyo hato. vaLI e vakhate vahANavaTIno dhaMdho dhIkato hato. motIcaMde paNa A dhaMdhAmAM jhukAvyuM hatuM. vADiyA kuTuMbanA mArgadarzana heThaLa ane potAnI vepArI buddhi, AvaData ane hoziyArIthI A dhaMdhAmAM temano hAtha eTalo sArI rIte besI gayo hato ke temAMthI sArI evI kamANI karI. moTA moTA saDhavALAM aneka vahANo uparAMta gAmaThI banelAMo ane phate mArIo temanI mAlikInAM hatAM. vepAra baharInathI cIna sudhI cAlato hato. bhAratanAM baMdaro uparAMta arabastAna, jAvA, sumAtrA, cIna, laMkA vagere bajAromAM temanuM nAma mazahUra banI gayuM hatuM. teo aphINa, sonuM, rUpuM, motI, jhaverAta, rezama vagerenA vepAramAM sAruM evuM kamAyA hatA. potAnI dIrghadRSTi, gaNatarI, sadvartana ane sAhasa thakI teoe muMbaInA eka AgevAna zAhasodAgara tarIke gorA vepArIo ane amaladAromAM pratiSThA aMkita karI lIdhI hatI tathA nAta-jAtamAM paNa agrasthAna prApta thayuM hatuM. motIzAha zeTha zarIre sudaDha tathA gauravaNa hatA. te AjAnabAhu hatA. pitA-putrane sUrata sAthe vepAra ane kuTuMbane kAraNe ghaNo gADha saMbaMdha hovAthI temano paheraveza ane raheNIkaraNI dhIme dhIme sUratI jevI thatI gaI te eTale sudhI ke temanI gaNatarI khaMbhAtIne badale sUratI tarIke thaI. te mAthe sUratI pAghaDI paheratA ane zarIra para lAMbI karacalIvALuM bAlAbaMdhI keDiyuM paheratA hatA. teo yazanAmI hoI je kAma hAthamAM letA temAM kIrtino vadhAro thato hato ane temanI AvaData, dhIraja ane cIvaTane kAraNe saM. 1871 pachI to temAM uttarottara vadhAro thato ja gayo. tyArabAda temaNe AkhA jIvanamAM dhana saMbaMdhI duHkha joyuM nathI. temanAmAM dAna-sakhAvatano guNa paNa bahu ja sAhajika tathA uttama hato. dharmaprema ane dharmaniSThA paNa teTalI ja. temanI dinacaryAmAM paNa A guNo UbharI Ave che. muMbaI-koTanI aMdara AvelA potAnA gharamAM savAre UThI nitya niyama karatA; pUjA-sevA karyA pachI ja bahAranA kAma mATe
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ motIzAha zeTha 135 nIkaLatA. nIkaLatI vakhate anAjathI bharelo eka moTo pittaLano vADako ane temAM eka rUpiyo rokaDo mUkI je koI brAhmaNa athavA bhikSuka pahelAM maLe tene oTalA parathI ApI detA ane tyArapachI kAma para jatA. temane goDIjI pArzvanAtha upara khUba zraddhA hatI. e potAnA copaDAmAM dararoja goDIjI mahArAjanuM nAma - "zrI goDIjI pArasanAthajInI karapA hojo" athavA "zrI goDIjI pArasanAthajI sAhebanI maMgala hojo' lakhIne pachI ja kArya cAlu karatA. potAnA vasiyatanAmAmAM paNa e pramANe ja emaNe AraMbhamAM lakheluM hatuM. temanuM vAraMvAra smaraNa karatA ane dararoja temanAM darzane jatA. koI sAdhumahArAja muMbaImAM hoya to vyAkhyAna zravaNa karatA ane tyArabAda peDhIe AMTo mArI potAne ghera jatA. jamIne bapore baMdara para athavA jyAM kAma hoya tyAM jatA ane vepArIo tathA mitrone maLatA. te eTalA cIvaTavALA hatA ke pote sthApelI ke poSelI dharmasaMsthAonI vAraMvAra mulAkAta letA hatA. jinamaMdire pUjA-sevA karIne ja bahAra nIkaLavAno niyama hoI bahAragAma hoya topaNa pUjA karavAnuM cUkatA nahIM. tethI temaNe agAzI baMdare derAsara paNa baMdhAvyuM hatuM. A samaye muMbaImAM dharmakriyA mATe koI jinamaMdira ke bIjI sagavaDa nahotI. temanA moTA bhAI nemacaMdabhAIe koTa vistAramAM zAMtinAtha bhagavAnanuM derAsara baMdhAvyuM. pachI to koTa bahAranA vistAramAM paNa bIjA zreSThIonA sahakArathI ciMtAmaNi pArzvanAtha, zAMtinAtha dAdA, goDIjI pArzvanAtha, pAyadhunInA khUNA para AdIzvara bhagavAnanAM vagere derAsaro baMdhAvavAmAM zeTha motIzAhe mukhya phALo Apyo che. zAMtinuM sthAna ane bhaktinuM nivAsasthAna; zeTha motIzAhanuM cirasmaraNIya smAraka ane jaina bhaktinuM kendra eTale muMbaImAM bhAyakhalAmAM motIzAhe zatruMjayanI TUka samAna potAnI vADImAM baMdhAvela AdIzvaradAdAnuM derAsara ! A eka aitihAsika ghaTanA che. saM. 1888mAM paMDita zrI vIravijayajI mahArAje lakhelA "bhAyakhalAnA DhALiyA pramANe deve svapnamAM AvIne motIzAha zeThane bhAyakhalAnA potAnA bAgamAM derAsara karavA tathA amadAvAdathI RSabhadeva bhagavAnanA pratimAjI maMgAvI tenI ahIM pratiSThA karavA sUcana karyuM hatuM. Ama paNa zeThane zatruMjayanI yAtrAmAM ghaNI zraddhA hovAthI te vAraMvAra tyAM jatA. vaLI muMbaImAM paNa loko navvANunI yAtrA karI zake te mATe derAsaranI sAme puMDarika gaNadharanI sthApanA, pAchaLa rAyaNa pagalAM ane tenI pAchaLa sUrajakuMDa paNa karyo. vaLI tyAM vizALa coka rAkhI kArtakI ane caitrI pUname zrI siddhagirino paTTa khullo mUkavAnI yojanA karI. A AkhA prasaMgane sAmaiyA, jaLayAtrA, saMghajamaNa vagere karI dhAmadhUmathI UjavavAmAM Avyo. bahAranI bAju dharmazALA karavAmAM AvI. vaLI pote baMgalAmAM beThA beThA pratimAjInAM, zikharanAM ane dhajAnAM darzana karI zake tevI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. e vizALa jinAlaya sAthe saMkaLAyela "motIzAha zeTha lena' khyAta-prakhyAta che. motIzAha zeThe potAnA pitAzrI amIcaMda sAkaracaMdanI yAdagIrImAM rU. 86,000/- kharcIne pAlitANAmAM eka vizALa dharmazALA bAMdhI hatI. sAdhu-sAdhvIne saMghanI mAlikInuM ghara hoya tethI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 rUpA e. zeTha 'zayyAtara' karavAmAM muzkelI na paDe tevo paNa hetu emAM rahela che. vaLI bhAyakhalAnA derAsaranI pratiSThA vakhate amadAvAdathI lavAyelA AdIzvaradAdAne derAsaranI bAjumAM baMdhAvelA potAnA baMgale padharAvavAmAM AvyA tyAre AvA saMghabhakti ane prabhubhaktinA kAryamAM samasta zrIsaMghanI paravAnagI ane temanA sahakAranI jarUra hoya che. A mATenuM AjJAtilaka e vakhate zeTha motIzAhane ka2vAmAM AvyuM hatuM. tyArathI Aja sudhI pAlitANAmAM koI paNa gAmano saMgha Ave, tenA saMghavInuM sAmaiyuM thAya tyAre prathama 'cAMllo' zeTha motIzAhanI dharmazALAno munIma kare eTale ke saMghapatine tilaka motIzAhanA nAmanuM thAya che. zrI kumArapALa desAI lakhe che tema, 'jaina dharmanI eka AgavI vizeSatA te khoDAM banI gayelAM abola prANIne mATe pAMjarApoLa karavAnI che.' ahiMsA ane jIvadayAne prAdhAnya ApanAra jaina dharmanA anurAgI motIzAha zeThe muMbaImAM pahelavahelI pAMjarApoLanI zarUAta karI. vAta ema banI hatI ke kUtarAMnA trAsathI trAsI gayela aMgreja sa2kAre kUtarAMone mArI nAMkhavAno hukama karyo. rojeroja kUtarAMonAM zabanA DhagalA thavA mAMDyA. jaina, hiMdu, pArasI dareka komanI prajAe AthI sarakAra sAme moTuM baMDa pokAryuM. A bAbate kazuMka vicAravuM joIe evI aneka lokonI bhAvanAne sAkAra karavA motIzAha zeThe AgevAnI lIdhI. gAma bahAra pAMjarApoLa bAMdhI temAM kUtarAMone rAkhavAmAM Ave ane tenA nibhAvanI javAbadArI mahAjana uThAve tevI darakhAsta sarakAra samakSa 2jU karIne kUtarAM na mAravAnuM vacana mahAjane aMgreja sarakAra pAsethI lIdhuM. motIzAha zeThe pote koTa bahAra lIdhelI vizALa jamInano thoDo bhAga pAMjarApoLa bAMdhavA mATe Apyo tathA pAMjarApoLanA bAMdhakAma mATe paNa moTI 2kama ApI. pachI to temAM gAya, baLada, gheTAM, bakarAM, kabUtara vagere jIvo mATe paNa vyavasthA thaI. ATalA moTA nibhAvakharcane pahoMcI vaLavA dareka komanA loko joDAyA hatA. zeThane sarvadharma pratye keTalo samabhAva ane Atithyano keTalo mahimA hato tenuM paNa eka dRSTAMta ullekhanIya che. eka vakhata havelInA gosAMIjI mahArAjanI padharAmaNI zeThA ghera thaI. paraspara dharmanI carcA ane muMbaInA jIvananI carcA bAda zeThe gosAMIjIne bheTa tarIke cAMdInA moTA thALamAM aneka kImatI ratno sAthe rU. 15,000 temane yogya lAge te rIte vAparavA caraNe dharyA. juo, vyaktinI zubhabhAvanA ane vicAro kevA reciprocate thAya che ! Azcaryacakita thayelA gosAMIjIe gaLagaLA thaI potAne lAyaka koI kAma hoya te jaNAvavA kahyuM. zeThe pAMjarApoLa ane tenA moTA nibhAvakharcanI vAta karI ane gosAMIjIe to bIje ja divase 'maMgaLA'nAM darzana tyAre ja khulaze jyAre pAMjarApoLa mATe TIpa thaze ema jAhera karyuM ane potAno nirNaya jaNAvI annajaLano tyAga karI besI gayA. AgevAno bhegA thayA - jIvadayAnA kAmane protsAhana apAyuM. muMbaI baMdara upara moTA pAye thatA mAlanI heraphera upara lAgo nAMkhavAmAM Avyo. lAgAnI zarata pramANe pAMjarApoLane dara varSe lagabhaga traNa lAkha rUpiyA jeTalI ghaNI moTI 2kama maLavA lAgI. motIzAha zeThe sakhAvato paNa ghaNI karI che. temaNe je badhAM derAsaro, upAzrayo, dharmazALAo, pAMjarApoLo vagere mATenI je moTI sakhAvato ane zubha kAryo karyAM che temAM temano noMdhAyelo
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ motIzAha zeTha 137 dhanavyaya aThThAvIsa lAkha rUpiyA upara thayo che. pitAnuM devuM bharapAI karavA kAyadesara baMdhAyelA na hovA chatAM temaNe te paNa pAIe pAI cUkavI dIdhuM. eTaluM ja nahIM paraMtu pitRdharmane gaurava gaNI temanI sarva sakhAvata zeTha amIcaMda sAkaracaMdanA nAme ja thatI. vaLI te eTalA paragaju ane sahRdayI hatA ke jyAre te mAMdagInA bichAne hatA tyAre potAnA devAdAronAM devA mApha karyA jeno AMkaDo te jamAnAmAM paNa eka lAkha rUpiyA jeTalo thato hato. teonA vyaktitvamAM kevI pAradarzitA hatI, keTalI kRtajJatA hatI, mitrAcArInuM gaurava ane mAnavatAbharI udAratA hatI tenA to keTalAya dAkhalA noMdhAyelA che. zeTha horamasajI bamanajI vADiyA kuTuMbe temanA parivAra para karelA upakAranA badalAmAM zeTha motIzAhe potAnA pahelA vahANanuM nAma horamasajI" rAkhI premAdara darzAvyo hato. vaLI horamasajIe mRtyu pathArIethI motIzAha zeThane potAnAM sagIra vayanAM bALakonuM dhyAna rAkhavAnuM kahyuM hatuM ane motIzAhe jIvananA aMta sudhI potAnA kartavya tarIke nibhAvyuM hatuM. motIzAhane sara jamazedajI jIjIbhAI beroneTa sAthe paNa kuTuMbI jevo saMbaMdha hato. baMne aneka vakhata bhAgamAM vepAra karatA. zeThe UbhI karelI pAMjarApoLanA pahelA ceramena sara jamazedajI jIjIbhAI banelA. zeTha motIzAhanA dIkarA khImacaMdabhAI pAlitANAno saMgha kADhe ane sara jamazedajI jIjIbhAI temane eka lAkha rUpiyAno cAMllo kare e khUba noMdhavA jevI bAbata che. amadAvAdanA traNa zeThiyA - zeTha haThIsiMha kesarIsiMha, hemAbhAI vakhatacaMda ane karamacaMda premacaMdanI peDhIo muMbaImAM sthapAI gaI hatI. motIzAha zeThanA dareka kAryamAM A traNe khUba utsAhathI bhAga letA hatA ane lagabhaga zeThanA samavayaska hovAthI sAmAjika ane sAMsArika vyavahAramAM javA-AvavAno saMbaMdha paNa temanI vacce sAro hato. teo ekabIjAnI sagavaDa sAcavatA ane ekabIjAnI salAha laI kAma upADatA. pAlitANA sTeTa hemAbhAI pAse gIravI hovAthI zeTha emane "rajavADuM' kahe. vaLatAM hemAbhAI motIzAhane "sarakAra' kahe, kema ke gavarnaranI kAunsilanA teo sadasya hatA. zeThane bhAyakhalAnA derAsaranI pratiSThA saM. 1884nA zrAvaNamAM karavI hatI. paraMtu zeTha hemAbhAIe comAsAmAM amadAvAdathI muMbaI AvavAnI agavaDa batAvatAM muhUrta saM. 1885nA mAgazara mAsamAM lIdhuM. saM. 1878mAM zeTha haThIsiMha ane mahokkamabhAI eka saMghamAM kAThiyAvADanI yAtrAe gayelA. jyAre saMgha coravADa Avyo tyAre haThIbhAIe motIzAha zeThanA nAmanAM notarAM pheravI sAta hajAra rUpiyA kharcA saMghajamaNa karyuM hatuM. A vAtanI zeTha motIzAhane khabara paDI eTale mitraRNa cUkavavA aphINa haThIbhAInA nAme cIna caDhAvI dIdhuM. A eka ja pherAnA vepAramAM napho ane hakasAInA traNa lAkha rUpiyA haThIbhAIne raLAvI ApyA. nAnajI je karaNa cInAI - mULa mAMgaroLanA paNa peTiyuM raLavA muMbaI AvyA hatA. prAmANikatAthI paiso ane nAma paNa kamAyA. paraMtu cIMcabaMdara para moTI Aga lAgatAM temanI vakhAro baLIne khAkha thaI gaI. "phira laDeMge' kahI zeThanA kuTuMbe sathavAro Apyo. zeThe temane cIna mokalyA ane bAra varSe jyAre pAchA pharyA tyAre vahANa dvArA je lAkhonI kamANI thaI hatI te tathA vahANa
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 rUpA e. zeTha bheTamAM ApI dIdhAM ane A bAra varSa daramiyAna temanA kuTuMbano (nAnajI jekaraNanA) paNa khyAla karyo, saMbhALa lIdhI. motIzAha zeTha mAtra temanA jevA zeThiyAo sAthe ja maitrI ke sabhAva rAkhatA tevuM nathI. temane tyAM kAma karatA munImo, kArIgaro, salATa, mistrI dareka tarapha sadbhAva rAkhatA. temane savalato pUrI pADatA, temanA kAmanI prazaMsA karatA ane vakhatovakhata inAmo paNa ApatA. bhAyakhalAnA derAsaranI pratiSThA mahotsava vakhate temaNe rAmajI salATane sUMDalo bharI dAgInA ApelA. paraMtu rAmajIne devuM cUkavavAnuM hovAthI teNe zeThanA munIma dvArA te dAgInA vecAvI kADhyA. zeThane A vAtanI khabara paDatAM temaNe rAmajI salATane bolAvI devAnI rakama kaDhAvI, badhA paisA cUkavI ApyA ane dAgInA salAmata rAkhyA. kArIgarone saMtoSavAnI paddhatinuM bIjuM paNa udAharaNa khaMbhAtathI bolAvelA kArIgaro sAthenA vyavahArathI UbharI Ave che. mistrI amathAlAlane kAmanI hoziyArI badala kasabI zAla tathA kAMDAnAM sonAnAM kaDAM bheTa ApyAM hatAM je haju paNa temanA vaMzajo pAse mojUda che. eka pATha pramANe motIzAha zeThane briTiza sarakAre kaMIka saMgharSa thatAM traNa vakhata phAMsI phaTakArI hatI paraMtu puNyapratApe mAMcaDo ja tUTI jato. A briTiza sarakAra sAthenA saMgharSamAM vepAramAM je napho thAya te dhanathI zatruMjaya para derAsara baMdhAvavuM evI paNa emanI icchAnI eka vAtanI noMdha levAI che. motIzAha zeThanuM sauthI cirasmaraNIya kAma te temanI jiMdagInAM pAchalAM varSomAM zarU karAyeluM zatruMjayagiri para pAMca derAsara ane bhamatI sAthenuM caitya nirmANa karavAnuM kAma - jene "motIzAhanI TUka' kahIe chIe. bhAyakhalAnA derAsaranuM kAma pUruM thatAM te rAmajI salATa sAthe AnI vAraMvAra vAta karatA. paraMtu ATalI moTI Traka bAMdhavA parvata para vizALa parisara meLavavo kaI rIte ? e vakhate zatruMjaya DuMgara para sAmasAme be TekarIo hatI ane A baMne vacce lagabhaga 200 phUTa UMDI khAI hatI. je kuMtAsaranI khAI" ke "gALo" tarIke oLakhAtI. motIzAhe vicAra karyo ke jo te khAI pUrI devAmAM Ave to moTI jagyA paNa maLI jAya, be TekarIo eka ja stara para AvI javAthI jAtrALuone paNa sagavaDatA rahe. paNa khAI pUravI eTale mahAbhArata kArya hatuM. A vizenI judI judI vAto ApaNane jANavA maLe che. paMDita vIravijayajIe to gAyuM ke - cothA ArAmAM aneka dhanavAno ane pratApI puruSo thaI gayA, tenAthI A khADo purAyo nahIM, te kALe motIzAha zeThe rUpAnA rUpiye bharAvyo. jyAre kuMtAsarano khADo pUravAnI vAta AvI tyAre zeTha hemAbhAI paNa sAthe hatA. zeTha hemAbhAI khADAnI dhAra upara UbhA UbhA motIzAha zeThane kahe che, "zeTha, A vaita veMtanA mANaso dekhAya che, ane AvaDI moTI khADa upara laI AvavI... zeTha, kAma kaparuM to kharuM ! tame bhAre paDatuM kAma upADyuM che. motIzAha zeTha javAba Ape che, "zeTha ! AmAM mUMjhavaNa jevuM zuM che ? A to muMbaI dUra paDI. nahIM to mArI eka vakhAra ughADuM to cinAI sAkarathI A khADo pUrI dauM. cAlo, utsAha
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 motIzAha zeTha rAkho ane paramAtmAnuM nAma lo. sArA kAmamAM zaMkA rAkhavI nahIM." zeTha hemAbhAI to motIzAha zeThanA nizcayabaLathI Azcarya pAmyA. emanI AMkhamAM harSanAM AMsu AvI gayAM. bIjA eka pATha pramANe hemAbhAIe zeThane ToNo mAryo ema kahIne ke, "zeTha! Apa A bhagIratha kAma mATe ApanI vakhArono mAla lAvI khaDako to bhale. pachI to Apa muMbaInA nagarazeTha cho ! zeTha haThIbhAIe paNa A vAtamAM sUra purAvyo hato. karoDonI kamANI karI jANanAra A karmI-dharmI dhanADhyanA karamAM kaMjUsAInI rekhA taNAyelI nahotI. temaNe zubha muhUrta jovarAvI bhUmipUjana karavAno niradhAra pAkko karI lIdho ane motIzAha zeThe pAlitANAmAM palAMThI vALI. zeThane kALaje eka ja sUtra kotarAyeluM hatuM, "karyuM te kAma, bhajyA te rAma.' ' chevaTe khADo purAyo ane dhamadhokAra kAma zarU thaI gayuM. zeThano umaMga ekadama vadhI gayo ane vepAramAM paNa ghaNI phateha maLavA lAgI. zatruMjaya upara TUka bAMdhavA eka AkhuM vyavasthAtaMtra UbhuM karI dIdhuM. zilpa ane sthApatyanI badhI javAbadArI mistrI rAmajI salATane soMpavAmAM AvI. traNa zikhara, traNa gabhArA ane traNa mALanuM devavimAna jevuM mukhya derAsara bAMdhavAnuM nakkI thayuM. sAtaATha varSa sudhI satata cAlanArA A kAma mATe judA judA sthaLethI kArIgaronI bharatI thatI ja rahI. pANInI paNa barAbara vyavasthA thaI rahe eTale eka moTI vAva paNa khodavAmAM AvI che "motIvAva'nA nAme oLakhAya che. pote avAranavAra pAlitANA jaI kAmakAja nihALI AvatA, kyAreka potAnA mANasone paNa mokalatA. paraMtu mukhya javAbadArI emanA mukhya munIma zeTha amaracaMda damaNIne soMpI hatI. vaLI zeThanI icchA A vakhate hajAro pratimAnI pratiSThA karAvavAnI hatI. e pratimAonI AkRti "prazamarasanimagna' lAge, enAM darzanathI zAMtinuM vAtAvaraNa cotarapha phelAI jAya, enI sanmukha UbhA rahetAM ahiMsA, saMyama ane tapanAM teja jhaLakyA kare evA kaLAnA namUnA taiyAra karavAnI hatI. lokoe to prazaMsA karI paraMtu zilpa sthApatya ane kaLAnA niSNAta evA eka jainetare paNa tenI mukta kaMThe prazaMsA karI che. ane emAMye motIzAha zeThanA mukhya derAsaranI sAme puMDarikasvAmInI pratimAjIne to temaNe AkhA zatruMjaya paranI sarva pratimAomAM agrasthAne mUkI che. mahinAo gayA, varSo gayAM, kAma to dhamadhokAra cAlatuM hatuM ane saM. 1892nA vaizAkhamAM zeThanI tabiyata bagaDI. te vakhate te 54 varSanA hatA. tabiyatano khyAla AvatAM vasiyatanAmuM taiyAra karyuM ane tenA ekamAtra ekjhikyuTiva tarIke putra khImacaMdabhAIne ja nImyA e vAta temanuM vyavahArakuzaLapaNuM darzAve che. jarUra paDe pArasI mitronI salAha levI tema paNa sUcavyuM. aMjanazalAkAnuM muhUrta saM. 1893nA mahA suda 10nuM ane pratiSThAnuM muhUrta mahA vada bIjanuM AvyuM. daramiyAna zeThanI mAMdagI vadhI paDI. pratiSThA karAvavAnI potAnI tIvra icchA chatAM goDIjI mahArAjano hukama haze tema mAnI putra khImacaMdabhAIne potAnuM zarIra paDI jAya to zoka na karavA ne muhUrta sAcavI levA bhalAmaNa karI.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 saM. 1892nAM paryuSaNa AvI pahoMcyAM. roga vadhI gayo. bhAdaravA suda 1, ravivAranA roja mahAvIra janmavAMcanane divase prabhusmaraNa karatAM ane sarvanI kSamA mAgatAM zeTha motIzAha A lokamAMthI cAlyA gayA. eka dharmadhuraMdhara mahAna sitAro AthamI gayo. zeThanI icchA mujaba temanAM patnI divALIbahena tathA putra khImacaMdabhAIe zeThanA mitro ane peDhInA mukhya sUtradhAronA sahakArathI pratiSThA mahotsavanI taiyArI karI. muMbaIthI saMgha kADhI, bIjA saMghone samAvatAM, pAlitANA pahoMcI nakkI karelA muhUrta bAvana saMghavIonA saMghapati banI, vidhividhAnayukta aMjanazalAkA karI mULanAyaka RSabhadeva bhagavAnanI bhavyAtibhavya pratiSThA karI. joke te pahelAM pAlitANAmAM mAtA divALIbAInuM paNa avasAna thayuM hatuM. loko to mAnatA hatA ke zeTha motIzAhano jIva devagatimAM jaIne A pratiSThA prasaMge sahAya kare che ane divALIbAI patine pratiSThAnI vadhAmaNI ApavA svarge sidhAvyAM. kharekhara, pariNata dharma sAthe mRtyu paNa mahotsava bane che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhaktAmara stotra'nA racayitA AcArya mAnatuMgasUrijI jaina stotranA navasmaraNa stotramAM sAtamuM smaraNa mahAprabhAvaka bhaktAmara stotra'nA racayitA zrI mAnatuMgasUrinuM nAma sarvatra prasiddha che. paTTAvalI samuccayamAM ApelI paTTAvalIomAM zrI mahAvIra svAmInI vIsamI pATe sirimAtuMsUri (20) zrI mAnatuMgasUri thayAno ullekha che. A mAnatuMgasUrie 'bhaktAmara stotra' ane 'bhayahara" tathA "bhattibhara' Adi stotra racyAnI noMdha paNa tyAM upalabdha che. zrI mAnatuMgasUrinuM gRhastha-jIvana ane dIkSA payaya saMbaMdhI vizeSa vigato sauthI pahelAM lagabhaga I. sa. 1277mAM racAyelA "prabhAvaka carita'mAM maLe che. temAM kahyuM che ke : vArANasI nagarImAM hadiva nAmano rAjA hato. e nagarImAM brahmakSatriya jAtino dhanadeva nAmano zreSThI tenI patnI dhanazrI sAthe raheto hato. temane mAnatuMga nAmano putra hato. A putre vairAgya pAmIne cArukIrti nAmanA digambarAcArya pAse dIkSA lIdhI hatI ane mahAkIrti nAma dhAraNa karyuM hatuM. A ja vArANasI nagarImAM lakSmIdhara nAme temanA banevI rahetA hatA je dhanADhya ane Astika-ziromaNi hatA. eka vAra mahAkIrti mAnatuMga) gocarI levA mATe temane tyAM padhAryA. te vakhate kogaLA karavA mATe kamaMDaLamAMthI jaLa lIdhuM to temAM niraMtara jaLa bharI rAkhavAthI saMmUrchAima porA utpanna thayelA jaNAyA. temanI bahene A vastu tarapha temanuM dhyAna doryuM ane "vratamAM dayA e ja sAra che" vagere dharmavacano kahI temane zvetAmbara matanI dIkSA grahaNa karavA anurodha karyo, eTale bhavabhIru evA mAnatuMge zrI jinasiMha nAmanA zvetAmbarAcArya pAse dIkSA grahaNa karI. gurue temane vividha zAstrono abhyAsa karAvyo ane sarva rIte yogya jANI sUripade sthApyA. tyArathI teo zrI mAnatuMgasUri tarIke prasiddhi pAmyA. tyArabAda mayUra-bANavALI ghaTanA banatAM "bhaktAmara stotra' banAvyuM. rekhA vorA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA vorA chevaTe mAnasika roga lAgu paDatAM 'bhayahara stotra' racIne te roga dUra karyo. chevaTe guNAkara nAmanA ziSyane potAnA pade sthApI anazana karIne svarge sidhAvyA. 142 'prabhAvaka carita'nA AdhAre eTaluM spaSTa thAya che ke zrI mAnadevasUrinI pATe AvanAra mAnatuMgasUrijIe nahi paNa zrI jinasiMhasUrinA ziSya zrI mAnatuMgasUrijIe A 'bhaktAmara stotra' banAveluM che. 'prabhAvaka carita' anusAra rAjA harSavardhana(samaya : I. sa. 606thI 647 sudhI)nI rAjasabhAmAM pratispardhaka mahAkavi bANa ane kavi mayUra saMbaMdhita lokaprasiddha daMtakathAo anusAra kavi mayUra dvArA racita 'sUryazataka stava' ane kavi bANa dvArA racita 'caMDikAzataka stava'nI camatkArapUrNa racanAne laIne jaina munio paNa evI ja camatkArI racanAo karI zake che - evuM batAvIne rAjAnA jaina anuyAyI maMtrI dvArA zrI mAnatuMgAcAryane bolAvavA mATeno anurodha karyo. sUrijIne bolAvIne jaMjIrothI bAMdhIne eka oraDAmAM baMdIvAna banAvI devAyA. A baMdhanaavasthAmAM sUrijIe 'bhaktAmara stotra'nI racanA karIne tenA prabhAvathI eka eka zlokanI racanAnI sAthe sAthe jaMjIronA tUTavAno ullekha maLe che. prabaMdha, cUrNio, avacUrNio, carito vagere mahimApreraka sAhityamAM ghaTanAsthaLa, samakAlIna rAjA, samakAlIna kavio saMbaMdhita bhinna bhinna stotramAM taphAvata jovA maLe che. prasiddha kathAo saMbaMdhita vividha vidvAnoe potAnAM maMtavyo rajU karyAM che. temAM aitihAsika dRSTie sauthI upayogI carcA zrI harmana yakobI dvArA thaI che. teno sArAMza kaMIka A pramANe che. zrI harmana yakobIe batAvyuM che ke bANa ane mayUra samakAlIna hovAnuM koI pramANa maLatuM nathI. dasamI sadInA pUrvArdhamAM A baMne kavione harSa rAjAnI sabhAnA sadasyo mAnavAmAM AvatA hatA. evuM zAdhira (I. sa. 1368) ane rAjazekhare (lagabhaga I. sa. 900) eka zlokamAM ApelA udAharaNa parathI kahI zakAya, je nIce mujaba che : aho prabhAvo vAgdevyA yanmAtagDa divAkara / zrI harSasyA bhavatsabhyaH samaM bANa mayUrayoH / / tyAra bAda lagabhaga I. sa. 1000mAM thayelA kavi zrI padmagupte 'navasAhasAMkacarita'mAM kahyuM che ke : sacitravarNavicchati hAriNoravratI patiH / zrI harSa va saMghaTTaM cakre bANamayUrayoH / / arthAt bANa ane mUyaranI vacce cAlatI pratispardhA zrI harSa rAjA dvArA protsAhita thatI rahetI hatI. lagabhaga I. sa. 1100mAM zrI mammaTe kAvyaprakAzanI sarvopajJavRttimAM dvitIya kArikAnI TIkA karatAM lakhyuM che ke : 'AvityAremapUrAvinAmivAnanivArAM' AmAM kavirAja mayUre 'sUryazataka' racIne kuSTharoganuM nivAraNa karyuM hatuM te kathA to pracalita che te sAthe 'vi' zabdathI camatkArika ghaTanAo joDI dIdhI. udAharaNa tarIke mahAkavi bANe mayUra sAthenI spardhAmAM 'caMDIzataka'nI racanA karIne potAnAM kApelAM aMgone pharIthI joDI dIdhAM. A uparathI evuM sUcita thAya che ke I. sa. 1100 pahelAM paNa mayUra ane bANanI pratispardhInI phalazruti saMbaMdhita daMtakathAo prasiddha thaI cUkI hatI. I. sa. 1277mAM prabhAcandrae racelA 'prabhAvaka carita'mAM 'mAnatuMga cirata'nI racanAnA saMdarbhamAM jaNAve che ke "ahIM-tyAMnI sAMbhaLelI ane kaMIka saMpradAyamAM pracalita kiMvadaMtIono AdhAra levAmAM Avyo hato. jema mayUranA kuSTharoganA nivAraNa mATenI daMtakathA sUryazatakano chaThTho zloka banI haze, kadAca e ja prabhAcandranI preraNA ane Adarza rahyAM haze.'
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhaktAmara stotranA racayitA AcArya mAnatuMgasUrijI 13 bhaktAmara stotranA 42mAM digambaranA 46mA) zlokamAM jaNAvyuM che ke - "bApAlag...matti !' arthAt beDIonA baMdhanathI baMdhAyelo manuSya jo niraMtara zrI jinezvaradevanA nAmanuM smaraNa kare to baMdhanamAMthI mukta thaI jAya che. A saMdarbhamAM zrI vinTarani- jaNAve che ke "A zlokano AdhAra banAvIne camatkArane kathAmAM parivartita karavAmAM Avyo che." prabhAcandra pachI zrI merUtuMgAcArya I. sa. 1305mAM thaI gayA. teoe A saMbaMdhamAM ati saMkSipta vivaraNa ApyuM che. emanI kathAmAM bANa-mayUra ane mAnatuMga ekIsAthe rahyA che. chatAM paNa emaNe camatkAranuM ghaTanAsthaLa ujjayinI batAvyuM che. hakIkatamAM ghaTanAsthaLa vArANasI che. rAjAnuM nAma paramAra rAja bhoja ApyuM che. baMdhanagrasta avasthAmAMthI muktinI ghaTanA temaNe paNa batAvI che. jo ke A ghaTanA baMdIgRhamAM nathI banI, paraMtu nagaranA yugAdIzvaranA maMdiranA pAchalA bhAgamAM banI hatI evuM kahevAmAM AvyuM che. bhaktAmara stotra'nA sauthI prAcIna vRttikAra rudrapalIya zrI guNAkarasUri I. sa. 1970mAM thaI gayA. teo temanI saTIkAmAM ujjayinIne ghaTanAsthaLe darzAve che. vRddha bhoja rAjane teoe rAjA kahyo che. paraMtu bANa ane mayUranI pratispardhInI kathA pracalita daMtakathA anusAra ApI che. zrI mAnatuMgasUrinI camatkArakathAmAM eka nAnI vizeSa vigata ApI che ke sUrijInA eka eka zlokanI racanAnI sAthe ja eka pachI eka baMdhana tUTatAM jAya che ane 12mA zlokanI samApti thatAM ja oraDAnAM tALAM paNa tUTI gayAM ane sUrijI bahAra AvI gayA. 15mI sadInA prAraMbhamAM zvetAmbara saMpradAyanI paTTAvaliomAM paNa A camatkArika ghaTanAno ullekha jovA maLe che. I. sa. 1410mAM thayelA tapAgacchIya somasuMdarasUrinA ziSya munisuMdarasUrinI guvavilImAM A ghaTanAno ullekha maLe che ane bhaktAmara' sivAya "bhayahara stotra' ane 'bhaktibhara stotranI racanA A mAnatuMga dvArA thaI che ema jaNAvavAmAM AvyuM che. . somasuMdarasUrinA gurubhAI guNaratnasUrinI I. sa. 1410nI racanA gurupUrvakramamAM mAnatuMgasUri viSe ullekha che. temAM kahyuM che ke "bhaktAmaranI kAvyasiddhie zrI mAnatuMgasUrine bahu prasiddhi apAvI." 15mI sadImAM aMtabhAgamAM nayacaMdrasUrinI rAjagaccha paTTAvalImAM mAnatuMgane mALavAnA mAlezvara cAlukya vayarasiMhadevanA amAtya batAvavAmAM AvyA che ane "bhaktAmara' ane 'bhayahara stotra'nA racayitA hatA ema jaNAvyuM che. mAlezvara vayarasiMha prathama I. sa. 825mAM ane bIjA I. sa. 875mAM thayA. teo cAlukya vaMzanA nahIM paraMtu paramAra vaMzanA hatA. e nizcita rUpe che ke A baMne karatAM "bhaktAmara stotra prAcIna racanA che. lagabhaga I. sa. 1580mAM tapAgacchIya laghusopAlikA paTTAvalImAM mAnatuMgasUrinA saMbaMdhamAM A prakArano ullekha prApta thAya che. mAnatuMgasUribhaktAmara-bhayahara-bhattibbhara-amarastapAdikRta bhaktAmaraM ca bhayaharaM ca vidyApanena namrIkRtaH kSitipatirbhujagAdhipazca / mAlavake tadA vRddhabhojarAjasabhAyAMmAnaM prAptaM bhaktAmarataH /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 rekhA vorA athatuM "bhaktAmara-bhayahara' ane "bhattibbara stotra'e zrI mAnatuMgasUrinI amara kRtio che. mAlavadezanA rAjA vRddha bhojarAjanI sabhAmAM bhaktAmara stotra dvArA teoe mAna prApta karyuM hatuM. lagabhaga e ja samaya arthAtu I. sa. 1582mAM tapAgacchIya dharmasAgaragaNinA tapAgaccha paTTAvalI sUtramAM paNa AvuM ja kAMIka kahyuM che ke : yena bhaktAmara stavanaM kRtyA bANa mayUra paMDita vidyA camatkRto'pi kSitipAtaH pratibodhitaH / bhayahara stavana vIracena ca nAgarAjI vazIkRtaH bhaktibbharetyAdi stavanAni ca kRtAni / / / tAtparya ke bANa ane mayUra paMDitonI camatkArabharI vidyA pratibodhita karavA mATe "bhaktAmara stotranI racanA thaI. nAgarAjane vazIkRta karavA mATe "bhayahara" ane "bhattibbara stotranI racanA karI. Ama, mAnatuMgasUrinA jIvana saMbaMdhI aneka vicAradhArAo pracalita che. zvetAmbaromAM bhaktAmara saMbaMdhI sauthI prAcIna kathAo maLe che. paraMtu digambara sAhityamAM 'bhaktAmara stotra' ke zrI mAnataMgari vizenI je kathAo maLe che te lagabhaga 17mI sadI pachInI jovA maLe che. I. sa. 1626mAM thayelA bhaTTAraka sakalacaMdranA ziSya "brahmacArI rAyamallanI bhaktAmara vRtti" I. sa. 1370 pahelAM thayelA zvetAmbarAcArya zrI guNAkarasUrinI vRttine najara samakSa rAkhIne lakhAI hoya tema lAge che. A saMdarbhamAM zrI sArAbhAI navAbanuM kahevuM che ke "guNAkaranI ApelI kathAo pAtronAM nAma badalI karIne potapotAnA saMpradAyane puSTi ApatAM nAmanI pherabadalI karI nAkhI che." I. sa. 1667mAM bhaTTAraka vizvabhUSaNakRta 'bhaktAmara carita'mAM bIjI kathA lakhAI che. emAM bhoja, bhartuhari, bhAravi, kAlidAsa, dhanaMjaya, vararuci ane mAnatuMga Adine samakAlIna gaNAvyA che. evuM paNa jaNAvyuM che ke, AcArya mAnatuMgasUrie 'bhaktAmara stotranA prabhAvathI 48 kamarA(oraDA)nAM tALAMne toDIne potAno prabhAva batAvyo hato. AmAMthI mahAkavi kAlidAsa guptakAlIna hatA, mahAkavi bhAravi jemaNe 'kirAtArjuna' nI racanA karI teo I. sa. chaThThI sadInA pUrvArdhamAM thayA che ane gUrjara kavi mAghanA zizupAla vadha' mahAkAvyano samaya lagabhaga I. sa. 7mI sadInA uttarArdha che. tethI ja DaoN. jyoti prasAda jene viSNubhUSaNanA 'bhaktAmara carita'mAMthI digambara saMpradAyamAM thayelA mahAkavi dhanaMjaya mAnataMganA ziSya hatA eTalo ja ullekha karyo che. | DaoN. nemicaMdra zAstrIe paNa dhanaMjaya sivAyanA varaci, kAlidAsa, bhartuhari ane zubhacaMdrane samAviSTa karyA che. AmAMthI vararucino samaya guptakALa ke tenAthI pUrvano rahyo che. bhartuhari pAMcamI sadInA pUrvArdhamAM thayA hatA. zubhacaMdra 10mI sadImAM thaI gayA. zvetAmbara kathAkAro karatAM paNa digambara kathAkAro mAnatuMganA jIvanakALa mATe vizeSa aMdhArAmAM jaNAyA che. teoe dhArAnagarInA rAjA bhojanA darabAramAM A sarve mahAkavionI ekasAthe upasthiti batAvI che. tAtparya ke "prabhAvaka carita'nA thayelA ullekhathI eTaluM to spaSTa thAya che ke zrI mAnatuMgasUri kadAca brAhmaNa jAtimAM janmyA hoya. "bhaktAmara-kalyANamaMdiranamiuNastotratrayam" nAmanA graMthamAM stotrayugalanuM tulanAtmaka paryAvalocana
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhaktAmara stotranA racayitA AcArya mAnatuMgasUrijI 145 karatAM zrI hIrAlAla kApaDiyAe jaNAvyuM che ke zrI mAnatuMgasUri brAhmaNa jAtinA haze, nahi to vIsamAM zlokamAM sUcita hariharanA pUrvadarzananI vAta ane A 23mA zlokamAM zrutavAkyono zabdollekha du:saMbhavita che. vizeSamAM aMtima bhAga to zrImad bhagavad gItAnA AThamA adhyAyanA navamA padyamAM paNa daSTigocara thAya che. zukla yajurveda (a. 31)nA puruSasUktamAM nIce mujaba ullekha jovAya che." vedAhametaM puruSaM mahAntam, AdityavarNaM tamasaH parastAt / RgvadamAM paNa AnA aMtima zabdo najare paDe che. kema ke tyAM evo ullekha che ke : 'OM nagnaM sudhIraM digvAsasaM brahmagarbhaM sanAtanaM upaimi varaM puruSamarhanAmAdityavarNa tamasaH parastAt svAhA / / AnA uparathI anubhavAya che tema aMtima caraNa e zrutivAkya che ane tene kavirAje zlokamAM gUMthI lIdhuM che. AvA ja vicArone potAnI kalpanA tarIke jaNAvatAM digambara vidvAna zrI amRtalAla zAstrIe "bhaktAmara stotram (hiMdI)nA saMpAdananI prastAvanAmAM 'eka kalpanA' nAmanA paricchedamAM lakhyuM che ke "bhaktAmara stotranA agiyAramA zloka " bhavanta' ityAdi ane ekavIsamA zloka "mava' ityAdi padothI mArA manamAM e kalpanA UThI rahI che ke AcArya mAnatuMga pahelAM jainetara saMpradAyathI prabhAvita hatA. je traNa padomAM bhagavAna AdinAthane kramaza: apUrvadIpa, sUrya ane caMdra batAvavAmAM AvyA che tethI ema jaNAya che ke teo pahelAM je saMpradAyathI prabhAvita hatA, temAM sAyaMkALe dIpakane, prAta:kALe sUryane ane pratyeka mAsanA zukla pakSanI bIjanA divase caMdramAne namana karavAmAM AvatuM hatuM je Aje paNa cAlu che. mahAkavi bhAravinI kRti je kirAta' nAmathI prasiddha che tenI mallinAthanI TIkAthI bIjanA caMdrane namana karavAnI vAtane puSTi maLe che. mAnatuMga e saMpradAyanA paramArAdhya devonA caritragraMthomAM emanAM mana DagavAnI vAta vAMcI cUkyA hatA. ema lAge che ke tethI ja temaNe "vitra mitra' ityAdi paMdaramAM padyamAM bhagavAna AdinAthane nirvikAra aDaga mananA jaNAvI prativastRpamA alaMkAranA mAdhyamathI sumeru zikharanI upamA ApI che. A kalpanApuSTi prastuta stotranA, 'tAmAmananti' ityAdi tevIzamA padyanA AdhAre kahI zakAya che, kema ke ukta racanA zukla yajurvedanA maMtrane maLatI jhUlatI che. ATalI samAnatA Akasmika zI rIte thaI zake? - jyAM sudhI puSTa pramANa na maLe tyAM sudhI A viSayamAM huM kAMI kahI zakato nathI, eTale ja A vAtane eka kalpanA tarIke lakhI che." pro. hIrAlAla kApaDiyA ema mAne che ke zrI mAnataMgasUri brAhmaNa jAtinA haze ane amRtalAla zAstrI temane vedanA abhyAsI mAne che. e temanI kalpanAmAtra che. paraMtu e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke anekAneka jaina AcAryoe paNa potAnI racanAomAM bhagavadgItA, veda, upaniSada, Adi brAhmaNagraMthonAM vAkyo gUMthyAM che. Ama chatAM teo brAhmaNa jAtimAM janmyA na hatA. paNa A badhAM zAstrono UMDANapUrvakano abhyAsa ja karyo hato. udAharaNa tarIke kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya, upAdhyAya zrI yazovijayajI vagere. bhaktAmara stotranA racayitA zrI mAnatuMgasUri mahAvidvAna hatA ane temaNe jaina dharma uparAMta jainetara dharmazAstrono paNa khUba ja gahanatAthI abhyAsa karyo hato ke je pratibiMbita svarUpe A stotramAM joI zakAya che. rUpaka, upamA alaMkArano bhaMDAra, AkAzI tattvano samanvaya, chaMda vagere dvArA stotra racanAnI adbhuta
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA vorA kAvyazakti temane prAraMbhathI ja varelI haze, nahi to AvuM alaukika gaMbhIra padAvalIvALuM kAvya thoDI vAranI baMdhana-avasthA daramiyAna tatkAla zI rIte racI zakAya ? e paNa eka prazna che. 146 I. sa. 1370mAM rudrapallI zrI guNAkarasUrie bhaktAmara stotra'nI TIkAmAM evo ullekha karyo che ke 'bhayaharabhaktibbhara stavAdikaraNa prakaTAH / zrI mAnatuMgasUrayaH zvetAmbarAH santiH / / ' arthAt zvetAmbarAcArya zrI mAnatuMgasUrie bhayahara stotra', 'bhattibbara stotra'nI racanA karI che. A sarvamAnya hakIkata che. zrI munisuMdarasUrie guvavavalImAM nIcenAM padyo dvArA tenuM samarthana kareluM che. AsIt tato daivata siddhiRddhiH, zrImAnatuMgGo'ya guruH prasiddhaH / bhaktAmarAd bANamayUra vidyAcamatkRtaM bhUpabodhayad yaH / / 35 / / bhayaharataH kavirAja yazcAkArSId vazamyadaM bhagavAna / bhattibhare tyAdi namaskAra stavadabdha bahu siddhi: / / 36 / / 'rAjagaccha paTTAvalI', 'tapAgaccha paTTAvalI sUtra', 'laghuposAlika paTTAvalI', 'hIra saubhAgya' vagere anya graMthomAM paNa A vigatano ullekha thayo che. zrI mAnatuMgasUri racita A traNa stotramAM bhattibbara stotranA prAraMbhamAM 'mattivvara amaravALayaM paLamaya' e zabdothI zarUAta thAya che. bhayahara stotra' ke 'namiUNa'nA prAraMbhamAM 'namiLa pAya surALa cuDAmAM' e zabdo Ave che ane 'bhaktAmara stotra'nA prAraMbhamAM 'mahAmara pratta maupti' e zabda Ave che. ane A ja zlokanI trIjI paMktimAM prAmya zabda Ave che. AmAMnI prathama baMne kRtio prAkRta bhASAmAM racAyelI che jyAre trIjI kRti saMskRta bhASAmAM racAyelI che. tAtparya ke zrI mAnatuMgasUri prAkRta ane saMskRta baMne bhASAnA mahAvidvAna hatA ema mAnavuM yathAyogya che. A stotrayanI racanA kayA kramAnusAra thaI haze, arthAt bhattimbhara, nimauNa ke bhaktAma2 e traNamAMthI kayuM stotra prathama racAyuM haze. A saMdarbhamAM zrI dhIrajalAla TokarazI zAha jaNAve che, "temaNe saupahelAM bhattibbara stotra racyuM haze kAraNa ke temAM zrI namaskAra maMtra saMbaMdhI aneka gUDha rahasyo bharelAM che ane tenI yathAvidha ArAdhanAthI temaNe maMtrazakti meLavI haze. A stotra paranI eka avasUrNimAM ame vAMcyuM che ke zrI mAnatuMgasUrie eka vakhata namaskAra mahAmaMtranA keTalAka camatkArika prayogo batAvIne mithyAdarzanavALAone cUpa karI dIdhA hatA ane kadAca AvA prasaMge ja temane mahAna camatkAra sarjavAnuM zraddhAbaLa ApyuM haze. tyArabAda 'bhaktAmara stotra'nI racanAno prasaMga Avyo ane chevaTe bhayahara nAmanuM stotra banAvyuM.Y arthAt 'bhattikhmara stotra', 'bhaktAmara stotra' ane chelle 'bhayahara stotra' racAyuM. A 'bhayahara stotra'nI racanA aMge 'zrI prabhAvaka carita'mAM kahyuM che ke : 'koIka vA2 karmanI vicitratAthI temane mAnasika roga thayo. kAraNa ke je karmoe zalAkA puruSone paNa choDyA nathI te karmothI teo paNa pIDA pAmyA. eTale teozrIe nAgarAja dharaNendranuM smaraNa karyuM ane tene anazana mATe pUchyuM tyAre dharaNendre kahyuM ke, "he prabho ! haju ApanuM AyuSya bAkI che to te kSINa kema thaI zake ? vaLI ApazrI jevAnI vidyamAnatA ghaNAM prANIone upakAraka che." ema kahIne dharaNendre teozrIne aDhAra
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhaktAmara stotranA racayitA AcArya mAnatuMgasUrijI akSarano (ciMtAmaNi) maMtra Apyo ke jenA smaraNarUpa jalathI nava prakAranA rogono nAza thAya che ane te potAnA sthAne pAtAla lokamAM cAlyo gayo. pachI paropakAraparAyaNa zrImAna mAnatuMgasUrie te maMtrAkSarothI garbhita navIna bhayahara stotra'nI racanA karI ke je adyApi paryaMta vidyamAna che. te maMtrAkSaronA prabhAvathI AcArya mahArAjano deha hemaMta rUtunA kamaLa jevo zobhAyamAna thaI gayo. Ama 'bhaktAmara stotra'nI racanA kArAvAsamAM baMdhanAvasthAmAM hatA temAMthI mukti meLavavA mATe thaI ane "bhayahara stotra'nI racanA roga rUpe AvI paDelA upasargane dUra karavA mATe thaI. prathama thayelA mAnatuMgasUrie zrI vIrAcAryane gacchano bhAra soMpI svargagamana kareluM che jyAre A mAnatuMgasUrie chevaTe guNanidhAna evA guNAkara nAmanA ziSyane gacchano bhAra soMpI anazana karIne svargagamana kareluM che. 147 digambara paTTAvalI je 17mI sadImAM racAyelI che temAM zrI mAnatuMgasUrinA nAme nIcenI pAMca racanAo lakhAyelI che : (1) ciMtAmaNi kalpa (2) maNikalpa (3) cAritrasAra (4) upasargahara stotra ane (5) bhaktAmara stotra. evo ullekha paNa prApta thAya che ke 'ciMtAmaNi kalpa'nI racanA mAnatuMgaziSya dharmaghoSe karI hatI. A mAnatuMga te kayA teno nirNaya thaI zakato nathI. vinTaranitjhe evI saMbhAvanA vyakta karI che ke bhaktAmarakAra klAsikala saMskRta yuganA kavi hovA joIe. evuM temane zrI mAnatuMgasUrinI bhaktAmara stotra'nI bhASA ane zailInA AdhAre lAge che. harmana yakobIno mata paNa temane lagabhaga 7mI sadImAM rAkhavAno che. mayUra, bANa ane dhanaMjaya paNa A ja samayamAM thayA hovAnuM samarthana kare che. DaoN. jyotiprasAda jaine paNa bhaktAmarakAra mAnatuMgano samaya 7mI sadI ja nakkI karyo che. paMDita amRtalAla zAstrIe pUrvApara prabhAvonuM vizleSaNa karIne nizcita karI dIdhuM che ke 12mI sadI pahelAM ghaNA vidvAnoe bhaktAmara stotranA padyano upayoga (uSkRta) karyo che. udAharaNa rUpe 'kalyANamaMdira stotra' parano bhaktAmara stotrano spaSTa prabhAva badhA ja vidvAnoe svIkRta karyo che. abhimAna meru puSpadaMtanA 'zivamahimna stotra' (10mI sadI), jina svAmInuM AdipurANa (9mI sadI), hirabhadrasUrinI zAstravArtAsamuccaya (8mI sadI) 52 paNa 'bhaktAmara stotra'no prabhAva kyAMka ne kyAMka jovA maLe che. paMDita amRtalAla zAstrI kahe che ke, "e paNa suspaSTa che ke bhaktAmarakAra vaidika ke brAhmaNIya sAhityathI bhalIbhAMti paricita hatA ane temanA saMskArothI paNa kadAca prabhAvita hatA.'7 DaoN. zekharacaMdra jaina A saMdarbhamAM jaNAve che ke, "A badhAM tathyonA pariprekSyamAM mane to evuM lAge che ke mAnatuMga mUlata: eka brAhmaNa dharmAnurAgI vidvAna ane sukavi hatA. jaina dharmathI AkarSita thaIne teo eka jaina zrAvaka banyA. kadAca koI zvetAmbara sajjana(strI ke puruSa)nI preraNAthI, tyArabAda saMbhavata: karNATakanA koI digambarAcAryanA prabhAvathI teo digambaramuni banI gayA hoya.'* A uparathI mAnatuMga kaI jAtinA hatA ane kayA samayamAM thayA e kahevuM khUba muzkela jaNAya che. zrI kaTAriyAjI jaNAve che te mujaba, "A nirmANakathAo keTalI asaMgata, paraspara viruddha ane asvAbhAvika che e vicArakothI chupAyeluM nathI. koIka kathAmAM mAnatuMgane rAjA bhojanA samayamAM batAvyA che, to koIkamAM kAlidAsanI sAthe to koIkamAM bANa-mayUra vagerenA samayanA batAvyA che je paraspara viruddha che."
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA vorA A badhI carcAnA aMtamAM eTaluM ja kahI zakAya ke zrI mAnatuMgasUrijI temanA samayanA samartha AcArya hatA. temaNe potAnI adbhuta kAvyazakti, AdhyAtmika zakti tathA maMtrazakti vaDe 'bhaktAmara stotra'nI racanA karI hatI. te uparAMta 'bhayahara stotra' ane bhattibbara stotra'nI racanA karI jaina zAsananI mahAna prabhAvanA karI hatI. A stotranI racanA dvArA ajaina dharmanI sAme jaina dharmanI bolabAlA vadhArI hatI. rAjA tathA prajA sarvene jaina dharma aMgIkAra karavA mATe AkarSyA hatA. Aje paNa bhaktAmara stotra jaina dharmI jananA hRdayamAM eka anokhuM sthAna dharAve che. 148 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. pAdaTIpa Winternitz : 'A History of Indian Literature', Vol. VI, p. 556-661 pUrvAcArya viracita mahAprabhAvika navasmaraNa', sArAbhAI navAba, prastAvanA, pR. 11 'bhaktAmara-kalyANamaMdira-namiUNastotratrayam', devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAraka phaMDanA graMthAMka 79, pro. hIrAlAla kApaDiyA, pR. 27 'bhaktAmara stotram', prastAvanA, amRtalAla zAstrI, pR. 7 'bhaktAmara rahasya', dhIrajalAla TokarazI zAha, pR. 40-41 prabhAvaka carita', saM. jinavijayajI, pR. 116 'bhaktAmara stotram', amRtalAla zAstrI, pR. 7-8 'bhaktAmara bhAratI', bhUmikA, DaoN. zekharacaMdra jaina, pR. 38 bhaktAmara stotra jaina nibaMdha ratnAvalI', kaTAriyAjI, pR. 349
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlatI zAha - zAMtidAsa jhaverI (janma - Azare I. sa. 1585 AsapAsa, avasAna - Azare I.sa. 1990 AsapAsa) IsunI sattaramI sadImAM mogala rAjyakALa daramiyAna sakriya jIvana pasAra karanAra AgevAna jaina vyApArI zAMtidAsa jhaverInI pratibhA Aje paNa samAjane Adarza pUro pADe tevI che. mAravADarAjasthAnanA sisodiyA vaMzanA kAkolA zAkhAnA osavAla vaNika zAMtidAsamAM kSAtrateja, 2Ajateja ane vepAra-vaNajanI kunehano subhaga samanvaya jovA maLe che. zAMtidAsa jhaverInA chaThThI-sAtamI peDhInA pUrvaja padmae eka nAnA haraNAno zikAra karyo. tene laIne nAsatA nAsatA pAchaLa naja2 karI to bALa haraNanI mAtAne padma AMsu sAthe dayArdra cahere potAnA ghAyala baccAnI pAchaLa doDatI joI. kAbela zikArI padma A dRzyathI manomaMthana anubhavavA lAgyA. lAMbo paMtha kApI thAkelA padma pANInI AzAe dUra potAnA ziSyavRMda sAthe beThelA sAdhu pAse gayA. padmanA moM 52nI mUMjhavaNa joIne sAdhupuruSe sahajabhAve jaNAvyuM ke, 'kSatriyano dharma to prANIonuM rakSaNa karavAno che, haNavAno nahIM.' A vAta padmanA dilasoMsa2vI UtarI gaI ane temaNe ahiMsApradhAna jaina dharma aMgIkAra karyo. zAMtidAsanA pitA sahasrakiraNa potAnI paMdara-sattara varSanI uMmare mevADamAM gAma-garAsa vagere lUMTAI javAthI bhAgya ajamAvavA amadAvAda AvyA ane mAravADI jhaverIne tyAM nokarImAM rahyA ane AgaLa jatAM jhaverAtanA dhaMdhAmAM pAvaradhA thayA. pitAno A jhaverAtano hunnara zAMtidAsane gaLathUthImAM maLyo hato. zAMtidAsa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 mAlatI zAha bacapaNathI ja mahattvAkAMkSI hatA ane kizorAvasthAmAM jhaverAtanA vyavasAyamAM teoe kuzaLatA prApta karI hatI. potAnA dhyeya aMge spaSTa zAMtidAsa potAnI AkarSaka rItabhAta, zAlIna paheraveza ane phArasI, parziyana jevI vividha bhASAnA jJAna sAthe bolavAnI vAkchaTAne kAraNe rAjA ane prajA baMnemAM AdarabharyuM sthAna prApta karI zakyA hatA. temanI A saphaLatAnA vyaktigata, sthAnika, prAdezika, sAmAjika, sAMskRtika tANAvANA paNa eTaluM ja mahattva dharAve che. potAnI nAnI uMmaramAM akabaranA darabAramAM kuzaLa jhaverI tarIke nAmanA prApta karanAra zAMtidAsa AgaLa jatAM jahAMgIra, zAhajahAM, murAdabakSa tathA auraMgajheba sAthe paNa sAro gharobo keLavI zakyA hatA. teo vizvAsu jhaverI ane vepArI tarIke begamonA janAnakhAnAmAM praveza karavA mATe paNa bAdazAhonAM dila jItI zakyA hatA. prasaMga evo noMdhAyelo che ke risAyelAM begama amadAvAda AvyAM tyAre temaNe teone AtmIyatApUrvaka sAcavyAM ane begama dilhI pAchA pharyA tyAre temane mUlyavAna ratnajaDita kaMkaNa vIrapasalImAM bheTa ApyAM. potAne teDavA AvelA . salIma(jahAMgIra)ne begame zAMtidAsanI oLakhANa mAmA tarIke karAvI tethI teo rAjadarabAramAM 'jhaverImAmA' tarIke oLakhAyA. mogala bAdazAhone avAranavAra jhaverAta pUruM pADanAra zAMtidAsane bAdazAho taraphathI avAranavAra umadA pozAka ane mAna-sanmAna prApta thatA. potAnA pitAnA jhaverAtanA vyavasAyane zAMtidAse hIrA, motI, pannA, ratnone lagatAM prAcIna zAstronA abhyAsa dvArA AgaLa vadhAryo. teo rAjakuTuMbo ane zrImaMtomAM ghareNAMno vepAra karatA ane zarApha hatA. jarUratamaMdone paisA uchInA ApatA, jarUra paDye rAjavIone paNa paisA dhIratA. teramI sadInA jagaDuzA, vastupALa-tejapALanI jema temaNe paNa vyApArI pravRttione ahiMsA, sahakAra ane sahiSNutAnI bhAvanA sAthe joDI hatI. jaina dharma ane nItizAstranI vicAradhArA temanA vyApAra-udyoga sAthe paNa vaNAyela hatI. temanA jIvanamAM dhaMdhAkIya ane AdhyAtmika bAbatono sumeLa pragaTato hato. te samayanA amadAvAdanI vAta karIe to zAMtidAsa jevA jhaverIo rahetA te jhaverIvADa, tenI AsapAsa TaMkazALanI poLa, sodAgaranI poLa, mANekacoka vagere badhA vepAra-zarAphanI pravRttionAM kendrasthAno hatAM. zAMtidAsanA jhaverAtanA dhaMdhAno vyApa amadAvAda uparAMta burkAnapura, vIjApura, AgrA, dilhI, siMdha vagere kendromAM hato. dariyApAranA dezo sAthe paNa teo vepAra kheDatA. parziyana rekorDa vageremAM moTA vepArI ane jhaverI tarIke temano ullekha maLe che. teo golakoMDA, rAvalakoMDA, maisUra, kulara jevI hIrAnI khANonA sthaLe jatA. Ama gujarAta, rAjasthAna, madhyapradeza, dilhI ane dakSiNamAM cheka AMdhrapradeza ane karNATaka sudhI temanI vyApArI pravRttio vikaselI hatI. te samayanA gujarAtI vepArIo ane jahAjAtio jarUra paDe yuropIya cAMciyAgIrI sAme paNa laDyA hatA. I. sa. 1935mAM prasiddha vepArI vIrajI vorAno mAla madhadariye lUMTAyo tyAre sara TaoNmasa raoNe sUcana karyuM ke, "amAruM vahANavaTuM svIkArIne tame enA sabhya thaI jAva.' tyAre khumArIpUrvaka teno virodha karatAM zAMtidAsa jhaverIe jaNAvyuM ke, "amAruM sadIo jUnuM vahANavaTuM haDaselIne amAre tamAruM vahANavaTuM nathI svIkAravuM."
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtidAsa jhaverI jarUra paDe tyAre teo naitika tAkAtathI potAnI vAta bhArapUrvaka mUkI zakatA. vepArIo vaccenA parasparanA jhaghaDAmAM teo paMca tarIke nimAtA tyAre sArAsAravivekathI teno niveDo lAvatA. judA judA zarAphonA mahAjananA paNa teo agraNI hatA. rAjasattAne prajA sudhI koI saMdezo pahoMcADavo hoya ke prajAne potAnI vAta sattAdhIzo sudhI pahoMcADavI hoya to amadAvAdanA nagarazeTha evA zAMtidAsa rAjA ane prajA vaccenA vizvAsu pratinidhi tarIke sArI nAmanA prApta karI zakyA hatA. jema ke auraMgajheba dasamI oNgasTa 1658nA roja prajAjoga kalyANa saMdeza eka pharamAnamAM zAMtidAsa dvArA mokalAve che. 151 jIvanamAM puruSArtha dvArA prApta karela samRddhimAMthI teo chUTA hAthe dAna paNa karatA. dharmaparAyaNa vepArI hovAnA nAte potAnAM zraddhAnAM kSetromAM sattA ane saMpattino chUTathI upayoga karyo hato. duSkALanA samayamAM teo annakSetro kholatA, garIbone gupta madada karatA. I. sa. 1618mAM temaNe amadAvAdathI zatruMjayano cha'rI pAlita saMgha kADhyo hato. jenA rakSaNa mATe amadAvAdanA sUbA AjamakhAne pAMcaso mANasonuM sainya Apela. A saMghamAM gayelA paMdara hajAra mANaso mATe traNeka hajAra gADAM, sAravAra mATe vaidyo, jinAlaya vagere vyavasthA karavAmAM Avela. zatruMjaya upara AdIzvarajInI mUrtinI baMne bAju temaNe navAM bibonI pratiSThA karela. teoe aneka pauSadhazALAo baMdhAvela, jinamaMdira ane jinamUrtionI pratiSThA karAvela. jJAnabhaMDAro mATe hastaprato lakhAvela. potAnA zraddheya guru muktisAgarajIne I. sa. 1730mAM amadAvAdamAM AcAryapada ApIne temane rAjasAgarasUri nAma ApavAmAM AvyuM te prasaMge ane sAgaragacchanI sthApanA samaye temaNe chUTathI nANAM kharyAM hatAM. amadAvAda, khaMbhAta, pATaNa, sUrata, vaDodarA, DabhoI, bhAvanagara, sANaMda, mahesANA, rAMdera vagere aneka sthaLe teoe sAgaragacchanA upAzrayo baMdhAvela. zrI rAjasAgarasUri paNa potAnA aMgata snehI tarIke zAMtidAsanI gaNanA karatA. potAnA gurunI preraNAthI temaNe amadAvAdanA bIbIpura (hAlanA sarasapura)mAM jahAMgIra pAsethI vizALa jamIna prApta karIne I. sa. 1921mAM derAsara baMdhAvavAnuM kArya zarU karyuM. I. sa. 1625mAM temAM 'ciMtAmaNi pArzvanAthanI ane anya pratimAonI pratiSThA karI. I. sa. 1638mAM jarmana pravAsI AlbarTa DI . menDelasToe tenI mulAkAta laI tenuM varNana karyuM. I. sa. 1940mAM muni vidyAsaubhAgyae tIrtha samAna A derAsara mATe 87 zlokanI 'ciMtAmaNi prazasti'nI saMskRtamAM racanA karI. bAdazAha auraMgajhebe I. sa. 1645mAM A bhavya derAsa2ne masjidamAM pheravavA mATe nukasAna pahoMcADyuM ane temAM gAyano vadha karAvyo. derAsaranI mUrtione khaMDita karIne temAM navI mahe2Abo banAvI ane A imAratane 'kuvvata-ala-islAma' (islAmanI tAkAta) evuM nAma ApyuM. A kaparA samayamAM paNa vicakSaNa zAMtidAse mukhya pAMca pratimAone jhaverIvADamAM surakSita rIte pahoMcADela. A pratimAonI pratiSThA pAchaLathI jhaverIvADanAM derAsaromAM karavAmAM Avela che. dIrghadraSTA zAMtidAse dhIrajathI kAma laIne yogya samaye A imAratane pAchI meLavavA mATe zAhajahAM pAse mAMgaNI karI, tenA pariNAmasvarUpa trIjI julAI 1948nA pharamAna dvArA A derAsarano kabajo zAMtidAsane pAcho maLe te mATe zAhajahAMe dhairatakhAna ane bIjA amaladArone Adeza karyo. paNa gAyano vadha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 mAlatI zAha thayela sthAnane apavitra gaNIne upAsako, ArAdhanA karavA pharIthI tyAM pAchA na vaLyA. I. sa. 1666mAM phreMca musAphara thevenoe ane anya eka phreMca musAphara Tevaraniyare bhagna thayela A imAratanI mulAkAta laIne tenuM varNana karela che. aMte A imArata kALanA pravAhamAM lupta thaI gaI. A pharamAna uparAMta zAMtidAsane zAhajahAM, murAdabakSa, auraMgajheba dvArA bIjAM bAvIsa pharamAno prApta thayAM che. pharamAna eTale bAdazAha taraphathI viziSTa sIla (chApa ke mahora) sAthe bahAra pADavAmAM Avela hukama ke jeno amala je te rAjyanA amaladAroe karavo paDe. zrI ema. esa. komiseriyeTanAM traNa pustako 'Imperial Mughal Farmans in Gujarat', 'Studies in the History of Gujarat' ane 'History of Gujarat - Vol.II'mAM A pharamAno phoTAo sAthe 2jU thayAM che. tIrtharakSAne lagatAM ATha pharamAno ane anya cauda pharamAno temanI milakata, jhaverAtanA dhaMdhA vagere aMge maLela che. I. sa. 1729-30mAM zAhajahAM dvArA prApta thayela pharamAnamAM amadAvAdanuM ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara, zatruMjaya, zaMkhezvara, udepura pAse levAmAM Avela kezInAthanuM derAsara tathA amadAvAdanI traNa, khaMbhAtanI cAra, surata ane rAdhanapuramAM Avela eka eka pozALa zAMtidAsanI che tethI temAM jaina sivAya bIjI vyaktioe pravezavuM nahIM ema adhikArIone sUcanA apAyela che. I. sa. 1957mAM zAhajahAM dvArA zaMkhezvara tIrthanA ijArAne lagatAM be pharamAno temane maLela che. : I. sa. 1957-58nA rAjakIya arAjakatAbharyA mAholamAM zAhajahAM dvArA be, murAdabakSa dvArA eka ane auraMgajheba dvArA eka ema pAlItANAno hakka zAMtidAsane ApatAM cAra pharamAno noMdhAyela che. zAhajahAMnA cAra putro dArA, sujA, murAdabakSa ane auraMgajheba vacce thayela gAdIvArasAnI huMsAtuMsIne kAraNe jyAre jyAre jenI jenI pAsethI pAlItANAnA hakka mATe pha2mAna meLavavAnI jarUra jaNAI tyAre tyAre tenI pAsethI pharamAna dvArA tIrthanA hakkone jALavI rAkhavA mATenI takedArI teoe rAkhela. A uparAMta bAramI mArca 1960nA roja auraMgajheba dvArA pAlItANAmAM zatruMjaya parvata, jUnAgaDhamAM giranAra parvata, sirohImAM Abu parvata vagerene lagatA hakka-hissAo temane prApta thayela che. jaina tIrthonA hakka ApaNA sudhI TakI rahyA che tenA A prAcInatama dastAvejo che. jenI pAchaLa zAMtidAsa jhaverI jevA vicakSaNa puruSonI dIrghadRSTi ane cIvaTa rahelI joI zakAya che. A sivAya temane prApta thayela anya cauda pharamAnomAM potAnI milakatanI surakSA aMge, jhaverI ane jhaverAtanA dhaMdhA aMge, loMkA jAti sAthenA saMbaMdho aMge, lona rUpe murAdabakSane anya vepArIoe dhIrela sADA pAMca lAkha rUpiyA je te vepArIone parata karavA aMgenAM cAra pharamAno vagereno samAveza thAya che. zAMtidAsa baMdaro uparathI jhaverAta ane bIjI vastuo kharIde temAM koIe mAthuM mAravuM nahIM, zAMtidAse amane ghaNA samayathI alabhya kahI zakAya evuM koI jhaverAta mokalAvyuM nathI, vagere bAbatonI jANa A pharamAno dvArA thAya che.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtidAsa jhaverI 153 zAMtidAsa jhaverIne amadAvAdanuM nagarazeTha pada maLe che te aMge vidvAno jaNAve che ke tenuM koI pramANa ApaNane maLatuM na hovA chatAM rAjA ane prajA baMnenuM dila jItI laI baMne vaccenA saMbaMdhonI sAMkaLanI khUTatI kaDIrUpa bhUmikA to temanI hatI ja ane lokonA hRdayamAM to temanuM sthAna amadAvAdanA nagarazeTha tarIkenuM ja hatuM. A nagarazeTha pada pachI to vaMzaparaMparAgata rIte temanA kuTuMbanA sabhyomAM cAlyuM Ave che jenI yAdI A pramANe che : nagarazeTha zrI lakSmIcaMda, zrI khuzAlacaMda, zrI nathuzA, zrI vakhatacaMda, zrI hemAbhAI, zrI premAbhAI, zrI maNibhAI premAbhAI, zrI cImanabhAI lAlabhAI, zrI kastUrabhAI maNibhAI ane chelle zrI vimalabhAI mayAbhAI, pachI amadAvAdanA nagarazeThanI A prathA baMdha thaI gaI. zAMtidAsa jhaverI ane temanA jevA anya gujarAtI vepArIoe "manuSyayatna, IzvarakRpA', navAM rokANo mATe bacata', "puruSArtha dvArA saphaLatA ane sAmAjika mobho' jevAM jaina ane vaiSNava dhArmika mUlyone vikasAvIne Arthika vikAsane vega ApavAnuM mUlyavAna kArya karela che. vaLI temanA jevA AgevAnoe aMtarAyo dhIrajathI sahana karyA tethI ja viruddha zAsanamAM paNa mahAjana jevI saMsthAo TakI zakI. paristhitino sAmano karatAM karatAM prajA kevI rIte vikase che, Take che teno khyAla temanA jIvana parathI AvI zake che. dhIraja, viveka, namratA, sAhasikatA, dIrghadRSTi, sumeLa karavAnI vRtti A badhA temanA sahaja guNo hatA. Ane kAraNe muslima zAsanamAM paNa teo khUba sanmAna pAmyA hatA.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatAnI maheMka (zrI dIpacaMda gADI) saMsAra svapnadaSTAono che. svapna vagara kazuM sarjAtuM nathI. saMsArane mArga batAvanArA haMmezA svapnadAo hoya che. e svapnamAM siddhinuM darzana hoya che. jIvana lakSyanuM nizAna hoya che, paraMtu jo e svapnamAM mAnavatAnI maheMka maLe, to e vyaktigata vikAsanI sAthe mAnavakalyANanI suvAsa prasarAve che. AvA mAnavatApremI dIpacaMdabhAI gArDae 99mA varSe vidAya lIdhI, tyAre emanA aMgata smaraNo cittamAM jAge che *** " kumArapALa desAI saurASTranA mULI gAmamAM AvelA potAnA kuLadevatA mAMDavarAya dAdAne 1926mAM agiyAra varSano eka bALaka gadgad kaMThe ane lAgaNIbharI AMkhe prArthanA kare che, "he mAMDavarAya dAdA! Aje mArI game te dazA hoya, paNa huM tArI pAse eTaluM mAguM ke huM dararoja eka hajAra rUpiyA jeTaluM dAna karI zakuM evI mArI sthiti thAya." mAMDavarAya dAdAne prArthanA karIne bALaka dIpacaMdabhAI manomana vicAra kare che. manamAM eka ja khyAla che ke bhagavAne mane A jIvana bIjAnAM AMsu lUchavA mATe ApyuM che. paDadharI gAmamAM pitA savarAja gArDane ghera mAtA kapUrabenanI kUkhe 25mI eprila 1915nA roja dIpacaMdabhAI gArDIno janma thayo. janma bAda bALaka na hAle ke na cAle ! sahune thayuM ke A to mRta bALaka janme che.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatAnI maheMka thoDo samaya rAha joI. kazuM halana-calana jovA na maLe. ene daphanAvavAno vicAra karyo. nAnakaDo khADo paNa khodyo. paraMtu janmanI pistALIseka miniTa bAda e bALakamAM halanacalana jovA maLyuM. e jIvatuM rahyuM. janma samaye AvI sthiti hovA chatAM koI khoDa rahI gaI nahIM. tethI dIpacaMda gArDI jIvanabhara ema mAnatA hatA ke A jIvana e to Izvare ApelI bakSisa che. bAkI kyAM e maLavAnuM hatuM ? 155 cAra varSa ane be mahinAnI uMmara thaI, tyAre dIpacaMdabhAIe pitAnI chatrachAyA gumAvI. pitAnA mRtyuno eTalo badho AghAta lAgyo ke sArA kapaDAM pahere nahIM ke bhojanamAM koI miThAIne aDe nahIM. basa, eka ja raDha lAgelI, ke mAre kazuM joItuM nathI. mAre mArA pitA jIvaMta joIe chIe ! dIpacaMdabhAInuM hRdaya evuM karUNAmaya ke potAno ke pArakAno AghAta sahana karI zake nahIM. mAtA kapUrabene emane ghaNI hADamArI veThIne moTA karyA. emanA pitAnuM mRtyu thayuM, tyAre mAtA kapUrabenanI uMmara mAtra vIsa varSanI hatI. emaNe ekale hAthe AkhA piravAranuM pAlanapoSaNa karyuM. kapUrabenanI sauthI moTI vizeSatA e ke ATalI badhI Arthika bhIMsa ane taMgImAM jIvatA hovA chatAM emaNe kyAreya potAnA jIvana vize phariyAda karI nahIM. teo svabhAve atyaMta sahanazIla hatA ane ethIya vadhu to e lokone nAnI-moTI sahAya karatA rahetA. kyAreka kIDIne loTa nAkhe, to kyAreka mAchalAMne khavaDAve. dIpacaMdabhAIe paDadharImAM prAthamika zikSaNa pUruM karyuM, paNa gAmamAM nizALa nahIM hovAthI vAMkAneramAM phaibAne tyAM jaIne vizeSa abhyAsa karyo. pAse paisA nahIM, paNa sevAnI bhAvanA aMtaramAM eTalI jAgI ke Izvara pAse eTaluM mAgyuM ke huM jarUratamaMdone khUba sahAya karuM. je jamAnAmAM rUpiyAnI kiMmata gADAnA paiDAM jeTalI hatI, e jamAnAmAM khissAmAM mAtra cAra AnA hoya ane hajAra rUpiyAnI madadano vicAra karavo e kevuM kahevAya ! potAne kazuM joItuM nathI. ghaNuM maLI gayuM che, Izvare jIvADyo e ja eno moTo pADa. pachI bIjI kaI aMgata kRpA enI pAsethI meLavavAnI hoya. e divasomAM paNa kyAMkathI eka paiso ke be paisA maLatA, to potAnA sAthI garIba vidyArthIne ApI detA. koIka vAra evuM paNa thatuM ke vAMkAneranI hAiskUlamAM koI vidyArthIne phI bharavAnA sAMsAM hoya, dIpacaMdabhAI mitrone ekaThA kare ane darekane kahe ke ApaNAthI ApaNA sahAdhyAyIne bhaNyA vinA kaI rIte rahevA devAya ? varganA mitro pAsethI bhaMDoLa ekaThuM kare, koI eka paiso Ape to koI eka Ano Ape ane pachI A mitramaMDaLI e garIba vidyArthInI phI bharI detI. dIpacaMdabhAI vadhu abhyAsa mATe muMbaInA zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM rahevA AvyA. e samaye raoNyala insTiTyUTa oNpha sAyansa kaoNlejamAMthI bI.esa.sI. pasAra karyuM ane gavarmenTa laoN kaoNlejamAMthI ela.ela.bI.mAM uttIrNa thayA. abhyAsakALanA samaye ja eka kAyadAnI pharmamAM pArTa-TAIma joba karatA hatA ane sAthe jamInanI dalAlInuM kAma karatA hatA. dhIre dhIre proparTI morgejanuM kAma zIkhyA ane e kAryamAM evA to nipuNa banI gayA ke pachI satata pragati karavA lAgyA.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 kumArapALa desAI 1933mAM zrI dIpacaMdabhAI gArDI ucca zikSaNa mATe muMbaI AvyA ane zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA kAryaniSTha maMtrI zrI motIcaMda kApaDiyAne maLyA ane kahyuM ke mane eka varSa mATe lonavidyArthI tarIke zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI govAliyA TenkanI zALAmAM praveza Apo. huM mAtra eka varSa mATe ja praveza icchuM chuM. e pachI rahevAnI bIjI koI vyavasthA karI laIza.' A pratibhAzALI vidyArthIe 1933mAM govAliyA Tenka zAkhAmAM lona-vidyArthI tarIke praveza lIdho, paNa sAthosAtha A svAbhimAnI yuvAne nokarI karatA rahIne vidyAlayanI lona parata karI. cittamAM jANe eka ja vAta ghUmatI hoya ke mAro janma levA mATe nahIM, paNa devA mATe thayo che. be varSa vakIla tarIke prekTisa karyA pachI iMglenDa jaIne 1942mAM berisTara-eTa-lonI padavI meLavI. A samayagALA daramiyAna emane vakIlAtamAMthI je kamANI thatI, te jamIna-kharIdImAM rokatA gayA. kyAreka mitro kahe ke zerabajAramAM thoDuM rokANa karatAM ho to, paraMtu dIpacaMdabhAI mAnatA ke eka jaina tarIke huM AvA vyavasAyamAM paisA rokavA mAgato nathI ane garva letA ke sIdhI lITInA zrAvakanI jiMdagI jIvyo chuM.' e samaye jaMgalanI vacce AvelI aMdherI vistAranI jamIna lIdhI. e AThaso ekara jamInamAM lokhaMDavAlA kaoNmplekSa sarjAyuM. Ama jamIna letA gayA, ane aDhaLaka dravya upArjana karatA gayA, paNa manamAM eka ja raTaNa cAle ke lokonI sevA kaI rIte karavI ? bIjAnAM AMsu kaI rIte lUchavAM ? vyavasAyamAM jema caDatI-paDatI Ave tevA divaso paNa AvavA lAgyA. 1976mAM jamInanI TocamaryAdAno kAyado AvatA abajo rUpiyA acAnaka zUnya thaI jAya evI dazA thaI. paNa emaNe parAjaya svIkAryo nahIM. nirAzA ghaNI hatI, paNa phiniksa paMkhInI jema nirAzAmAMthI AzA jagADI. aDhaLaka kamANI vacce manamAM eka ja vAta thAya ke berisTara thaIne moTI-moTI adAlatomAM kesa laDIne mAre kamANI karavI nathI, paNa samAjanA kacaDAyelA vargonI brIpha laIne emanA utkarSa mATe avirata prayAsa karavo che, AthI 49 varSanI uMmare janasevA mATe dIpacaMdabhAIe vakIlAtane tilAMjali ApI ane AjIvana sevAno mArga svIkAryo. mahAtmA gAMdhInI TrasTIzIpanI bhAvanA jIvanamAM caritArtha karavAno prayatna karyo. ekavAra emaNe kahyuM, "kumArapALa, kyAM huM dAna karuM chuM ? mAro zeTha to uparavALo che, enI cIThThIno huM cAkara chuM. ane Ane to kaMI dAna kahevAya. huM roja mAtra pAMca ja paisAnuM dAna karuM chuM. mAre pAse roja pAMceka karoDathI vadhu rakamanA dAnanI mAgaNI Ave che ane huM mAMDa thoDIka mAgaNIne saMtoSI zakuM chuM. A pAMca paisAnuM dAna ApatI vakhate paramAtmAno AbhAra mAnuM chuM ke eNe mane AvI sevAne mATe yogya gaNyo." koI kAryakramamAM dIpacaMdabhAI upasthita hoya, to kAryakrama pUrNa thayA bAda badhAne nirAMte maLe. sAmAnyamAM sAmAnya vyaktinI vAta sAMbhaLe. enuM du:kha ke jarUriyAta jANe. enI bhAvanA samaje ane pachI jarUrI uttara Ape. emane ghera dAnanI yAcanAnI bhAvanAthI Avelo mANasa paNa uttama AtithyasatkAra pAme.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatAnI maheMka 157 snehathI ene sophA para potAnI bAjue besADe, nirAMte enI saghaLI vAta sAMbhaLe. enuM Ayojana jANe ane pachI potAnA e aMgenA potAnA vicAro kahe. tyArabAda dAna mokalI Ape. emanI pAse dAna mAgavA AvanArane kyAreya koI laghutAgraMthi ke hinabhAva thAya nahIM tenI cIvaTa rAkhe. ene sAcI vAta kare, paNa pUrA snehathI. hasatAM hasatAM kahe paNa kharA ke, "huM to bhAI bIpha lesa berisTara chuM. mArI pAse kyAM kazuM che ?" sAdAM kapaDAM, sAduM bhojana ane sAduM jIvana e emano maMtra. emanA rUmamAM kyAreya e.sI. na hoya. nevuM varSanI uMmara hatI, tyAre paNa thAkyA vinA lAMbA pravAsa kare. e saMsthAnA kAryakramamAM jAya. enI pravRttio jue ane dAna Ape. sAmAnamAM eka nAnI bega hoya. eka vAra eka kAryakramamAM javAnuM hatuM. e bahArathI AvyA ane emaNe kahyuM, "A bUTanI nIce navA sola nakhAvI Avyo. jUnA sola phATI gayA hatA. have A bUTa cha mahinA vadhu cAlaze." Ama potAne mATe kazuM nahIM. paNa bIjAne mATe ja jIvana che ema mAnatA. ATaluM badhuM dAna kare, chatAM rAjakAraNathI khUba dUra rahe. pAMcaso karatAM vadhu zALA, kaoNlejo, yunivarsiTI, chAtrAlayo, dharmazALAo, pAMjarApoLo, jIvadayAnI saMsthAo, haoNspiTalo, anAthAzramonuM nirmANa karyuM. koIpaNa saMsthAnuM sukAna saMbhALe eTale ene Arthika rIte pagabhara karavA mATe paheluM Ayojana kare. pote dAna Ape ane mitro pAse dAna apAve. emanA sevAkAryathI prabhAvita thaIne eka samaye tatkAlIna vaDApradhAna zrImatI iMdirA gAMdhIe emane dezanA uparASTrapati banavAnuM nimaMtraNa ApyuM hatuM. dIpacaMdabhAI vicAramAM paDyA. emaNe vicAryuM ke Avo hoddo svIkArIza, to Ama janatA sAtheno mAro munimano nAto tUTI jaze. AthI emaNe nA kahI. e mAnatA ke lokone madadarUpa thavuM hoya to sattA ane pratiSThAthI dUra rahevuM joIe. .. jIvanamAM jainadharmanA siddhAMto pALatA hatA, mAtra "jIvo ane jIvavA do ja nahIM, paraMtu "jIvo ane bIjAne sukharUpa jIvavAmAM madada karo' ema kahetA hatA. jainanI emanI vyAkhyA evI hatI ke jaina eTale evo jana ke jenAmAM bIjAne mATe karUNA ane anukaMpA vahetI hoya. ene potAnA jIvanavikAsamAM rasa hoya kharo, paraMtu eTalo ja AnaMda ane anyanI pragatithI Avato hoya. emane sauthI vadhu ruci jIvadayAmAM. nAnA hatA tyAre mAchalAMne khavaDAvavA jatAM ane e pachI varSo sudhI kIDInA dara pAse loTa nAkhavA jatA. e kahetA ke pANImAM jIvatI keTalIka jIvAtanuM jIvana cAra kalAkathI traNa divasanuM hoya che. AvI jIvAtane mAchalAM mArI nAkhe che. AthI pelI nAnI-nAnI jIvAta taraphanI karuNAne kAraNe e mAchalAMne khavaDAvavAmAM mAnatA hatA. abhayadAna mahAdAna mAnatA dIpacaMdabhAI ema kahetA, "katalakhAne thatI prANIhatyA mane dhrujAvI nAkhe che. koI ApaNane khIlI mAre to ApaNane kevuM thAya." AthI prANIone mATe emaNe aharniza ciMtA karI. gujarAtanI pAMjarApoLomAM parivartana lAvavAno Ahaleka jagAvyo. pAMjarApoLanI vartamAna sthiti, tenI jarUriyAto ane muzkelIo para sahunI sAthe maLIne vicAra karyo.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 kumArapALa desAI ekavAra sarakAre pAMjarApoLa hastakanI vadhArAnI jamIno japta karavAnI nIti amalamAM mUkI eka pAMjarApoLa pAse moTuM bIDa hatuM. emAM e jamIna jAya nahIM te mATe potAnA kharce trIseka hajAra vRkSo ropAvyAM sAthosAtha bAjaro ane juvAra paNa vAvI dIdhA. A bAjaro ane juvAra bajAramAM vecavAne badale pazuono pauSTika khorAka mATe upayogamAM lIdhA. pazuone lIluM ghAsa khavaDAvavAnI vyavasthA UbhI karI. vRkSomAMthI tela ane khoLa maLavA lAgyA. gaumUtra ane Ayurvedika auSadho taiyAra karavAnI vyavasthA karI. amuka ropAo ane choDavAo judA judA kheDuto vecAtA laI javA mAMDyA. ane potAnAM khetaromAM vAvetara karIne utpAdana vadhArI zakyA. vaLI vAvetaranuM utpAdana vadhe te mATe pANI jarUrI bane, Ane mATe pAtALakUvA taiyAra karavAmAM madada ApI. saurASTra ane gujarAtamAM varasAda thayo nahIM. sarakAra duSkALa samayanuM Ayojana kare te pahelAM prANIonI satata ciMtA karanArA dIpacaMdabhAI svayaM ghAsacArAnI vyavasthA goThavI detA hatA. A badhI sevAbhAvanA darzAvatI vakhate teo eTaluM ja kahetA ke, jarA vicAra karo ke ApaNA zarIranA avayavo svArthI nathI hotAM, jo hRdaya svArthI banI jaIne lohIne cAre bAju nahIM mokale, to hRdaya baMdha paDI jAya. zarIranA dareka aMgone paraspara pratye prema che. potAne prApta thayelI cIja bIjAne ApavAnI kriyA jema zarIramAM, tema samAjamAM paNa cAlatI rahevI joIe. prApta thayelI cIja potAnI pAse saMgrahI na rAkhatA tene vaheMcI devAmAM ja lAbha che." AvI utkRSTa hatI emanI dAnabhAvanA ane jIvanasAdhanA. mAganArA vadhu hoya ane ApanArA koIka ja hoya evA AjanA yugamAM jiMdagIbhara ApavAno Ahaleka jagAvIne jIvana samarpaNa karanArA dIpacaMdabhAI jevA viralA ja haze. koI emane itihAsamAM amara nAmanA meLavanAra dAnavIra jagaDUzA kahetA, koI emane Adhunika bhAmAzAnuM birUda ApatA hatA, paraMtu e pote to hasatAM hasatAM ema kahetA ke "jagaDUzA ane bhAmAzAne dAna karavAnI vadhu saraLatA hatI, kAraNa ke e jamAnAmAM TeksanI koI mAthAkUTa nahotI. inkamaTeksa paNa kyAM hato ?" emanA dAnano pravAha pAMcaso karatAM vadhu zALA-kaoNlejo, yunivarsiTI, chAtrAlayo, dharmazALAo, pAMjarApoLo, jIvadayAnI saMsthAo, haoNspiTalo ane anAthAzramomAM vaheto rahyo. dIpacaMdabhAIe rojanA eka hajAranuM dAna ApIne prAraMbha karyo, pachI eka lAkha ane traNa lAkhanuM dAna karatA hatA. kahevAya che ke chellAM dasa varSathI rojanuM eka karoDanuM dAna karatA hatA. emaNe emanI dAnagaMgA emanA baMne putra DaoN. razmibhAI gADa ane hasamukhabhAI gADane soMpI che ane ethIya vadhu to potAnA pautra-pautrIo paNa A kArya avirata rUpe cAlu rAkhe te mATe ghaNI saMsthAonAM nAmAbhidhAna emaNe pautra-pautrIo parathI karyA che. chellA samayamAM solApuranI skUlanI vAta karatAM emanI AMkhomAM AnaMda UbharAto hato. mahArASTramAM solApuramAM eka aMgrejI mAdhyamanI kanyAzALA vAtsalyadhAma' zarU karI. emAM rUpajIvInI tarIke jIvana gujAratI strIonI putrIone bhaNAvavAnI vyavasthA hatI. 330 chokarIone rahevAnI, abhyAsanI ane emanI pUrepUrI saMbhALa levAya. vaLI keTalIka bAlikAo eiDjhanA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatAnI maheMka 159 rogathI pIDAtI hatI. emane paNa saghaLI sagavaDa maLe. pote jyAM dAna Ape, e kaoNleja sAthe zarata kare ke mArI A dIkarIo mATe tamAre thoDI beThako alAyadI rAkhavI. A saMsthAne emanA prapautra ane prapautrIo liyAna, ronena ane AyezAnuM nAma ApyuM. bhaviSyamAM te paNa moTA thaIne A zALAnI saMbhALa le, e bhAvanAthI. ekavAra evuM banyuM ke "vAtsalyadhAma'nA vArSikotsava samaye A rUpajIvInIo dIpacaMdabhAI gADane maLavA AvI. emanA caraNe paDI ane kahyuM, "tame amArI dIkarIonA jIvanadAtA-deva cho." tyAre dIpacaMdabhAIe kahyuM, "huM deva nathI, paNa prabhuno sevaka chuM. eNe mane AvI sevA karavAno moko Apyo che." dIpacaMdabhAInA gharamAM je koI ghara-ghATI kAma karatA hoya, e ghATInA gAmamAM koI skUlanI jarUra hoya, davAkhAnAnI jarUra hoya ke komyuniTI haoNlanI jarUra hoya, to teo ene mATe dAna ApatA. dAna ApyA pachI e skUla, davAkhAnuM ke haoNlane nAma ApavAnuM thAya, to e kyAreya potAnuM nAma na Ape, paraMtu potAnA gharanA ghATInuM nAma Ape. arjuna ane gaNapata jevA emanA gharanA sevakonA nAme emaNe emanA gAmamAM nizALo baMdhAvI hatI. e nizALanA udghATana-samAraMbhamAM dIpacaMdabhAIne zAla oDhADavA AvyA, tyAre emaNe nA pADI ane kahyuM ke "e to arjunane paherAvo, kAraNa ke enuM nAmAbhidhAna karIne huM to RNa cUkavuM che. mAre mAthe caDeluM karaja cUkavuM chuM." Ama gAmanI vacce jyAre A ghATIne hAra ane zAla paherAvavAmAM Ave ane enA nAmanI takatI lAge, tyAre eno potAnA samAjamAM ApoApa eno mobho vadhe. - teo kahetA ke Ane kAraNe lokonI arjuna ke gaNapata tarapha jovAnI dRSTi badalAI gaI. emane ghaNI ijjatathI jovA lAgyA ane e sevako paNa jIvananI dhanyatA anubhavavA lAgyA. Avo sevaka e nimakahalAla nokara bane. vaLI AnI pAchaLa eka e paNa Azaya kharo ke enAmAM zubhakAmanI bhAvanA jAge. AvI aneka saMsthAo ane yunivarsiTIone emaNe karoDonA dAna ApyA, paNa niyama evo ke kyAreya saMsthAnA vahIvaTamAM paDavuM nahIM. vahIvaTamAM paDIe to hoddAno aham jAge, jyAre manamAM to e valaNa rahevuM joIe ke badhuM ja karyuM hovA chatAM ApaNe kazuM karyuM nathI ! hajI ghaNuM karavAnuM bAkI che! - saurASTra yunivarsiTI ke bhAvanagara yunivarsiTI jevI yunivarsiTIone Arthika muzkelImAMthI bahAra lAvyA. gujarAtI vizvakozanA rAhabara ane insTiTyUTa opha jainolojInA AdhArasthaMbha banI rahyA, paNa dIpacaMdabhAI gAraDIne sauthI vadhu sevA-mahimA to potAnA jIvadayAnA kAmano hato. e kahetA, "gAMdhInA gujarAtamAM Aje rAjakAraNa AvI gayuM che. je kIDIne jIvADavAmAM mAnaze, e mANasane nahIM mAre. enuM konziyasa bAITa thaze. AthI tamAma jIvone sAtA pahoMcADavI e pAyAnI bAbata gAya maratI hoya ane tenI chellI dasa miniTa zAMtithI pasAra thAya tevI koI sevA kare. enI
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 kumArapALa desAI emane mana ghaNI moTI kimata hatI. kIDIthI mAMDIne pAMjarApoLanA pazuone jeTalI zAMti ApI zake, eTalo potAnA AtmAno uddhAra thaze ema mAnatA hatA. AthI emanI pAse AvIne koI ema kahe ke "huM kIDIyArAne eka varSa sudhI ApIza" to emane apAra AnaMda thato. zikSaNa ane Arogya mATe e satata dAnano pravAha vahevaDAvatA rahyA ane kahetA paNa kharA ke jeTalA dUra-dUra chevADAnA gAmamAM ekAda zALA sthapAya, tyAre aneka bALakonI pragatino rasto khUlI jAya che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pUrva vidyArthI tarIke mAtRsaMsthAnuM RNa cUkavavAnI bhAvanAthI I. sa. 1992mAM vidyAlayanA pramukha tarIkenI javAbadArI emaNe svIkArI ane e pachI 1994mAM AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajInI bhAvanA pramANe amadAvAdamAM sarva prathama zrImatI zAradAbahena yu. mahetA kanyA chAtrAlaya zarU karyuM. tyArabAda rAjasthAnanA udepuramAM DaoN. yAvantarAja pUnamacaMdrajI ane saMpUrNa jaina vidyArthIgRha zarU karyuM. emanA be dazakAnA kAryakALa daramiyAna vidyArthIonI saMkhyA bamaNI thaI gaI. vallabhavidyAnagaramAM zrImatI nalinIbena pravINacaMdra cAMgANI kanyA chAtrAlaya ane pUnAmAM zrImatI zobhAbahena rasikalAla dhArIvAla kanyA chAtrAlaya zarU karyA. vaDodarA khAte sI. ke. zAha vijApUravALA insTiTyUTa opha menejamenTa zarU karI. govAliyA Tenka bilDiMganuM punaHnirmANanuM kAma zarU karela hoI, senDaharTa roDa zAkhAnuM nAmakaraNa zrI vADIlAla sArAbhAI vidyArthIgRha karavAmAM AvyuM. A rIte aneka saMsthAonI sthApanAmAM prerakabaLa banIne emaNe pUrva vidyArthIonA elmanI esoziezananA sabhyono paNa vidyAlayanI anekavidha zaikSaNika pravRttiomAM sakriya sahayoga meLavyo. emanA cittamAM vidyAlayane Arthika rIte pagabhara karavAnA vicAro cAlatA hatA. emanA mArgadarzanane pariNAme vidyAlayanA mAnamaMtrI zrI subodhabhAI gArDInA prayatno saphaLa thatAM vidyAlayane sArI evI Arthika saddharatA sAMpaDI. sahunA manamAM eka icchA hatI ke vidyAlayanI zatAbdInI sAthosAtha enA pramukha zrI dIpacaMda gArDano paNa ekasomo janmadivasa ujavAya, paraMtu te zatAbdImAM praveze te pUrve emanuM avasAna thatAM vidyAlaye eka kAryadakSa rAhabara gumAvyA. mane emanA dhArmika anuSThAnomAM eka nokhI daSTinuM smaraNa thAya che. emaNe emanA gAmamAM eka derAsara baMdhAvyuM. derAsaranI pratiSThAno samaya Avyo. sAmAnya rIte AvA pratiSThAnA mahotsavamAM moMghIdATa nimaMtraNa patrikAo chapAya ane emAM jemanI nizrAmAM pratiSThA thavAnI hoya, e sAdhumahArAjanI vigato ane lAbhArthInI tasavIro ArTapeparamAM phora kalaramAM chapAya, dIpacaMdabhAIne sAdhu-mahArAjoe kahyuM "huM maMdiranI pratiSThA karuM chuM, paNa patrikA chapAvavAno nathI. Apane anukULatA hoya to jarUra padhAro." emaNe tamAma grAmajanonI eka sabhA bharI ane sabhAmAM kahyuM, "A koI derAsaranI pratiSThA nathI, paNa gAmanA pratyeka dharmasthAnonI pratiSThA che eTale A pratiSThA samaye mAtra jaina maMdiramAM ja nahIM, paNa ziva maMdira temaja anya saghaLAM maMdiromAM temaja masjidomAM rozanI thaze." emaNe kahyuM, "ApaNA mATe sauthI moTA AnaMdano viSaya e che ke ApaNA gAmamAM tIrthakara
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatAnI maheMka 11 bhagavAna padhAre che. ApaNe ghera koI atithi Ave tyAre keTalo badho AnaMda thAya che. tyAre A to svayaM tIrthakara bhagavAna AvI rahyA che ane te paNa ApaNI sAthe vasavA. jyAM tIrthakara bhagavAna birAjamAna hoya, tyAM temanI dRSTi paDe tyAM sudhI koIpaNa vyakti bhojana vinA bhUkhI na hoya." Ama kahIne emaNe gAmalokone kahyuM, "tamAre ghera prasaMga hoya ane tame snehIjanone nimaMtraNa Apo, ema dareka gharanI vyaktie bahAragAma vasatA potAnAM sagAMone A maMgala prasaMge Agrahabhera bolAvavA." traNa divasa AkhA gAmane jamADavAnI javAbadArI dIpacaMdabhAIe mAthe lIdhI. TrakomAM gAdalAM ane godaDAM bharIne AvyA ane nAtajAtanA tamAma bheda bhUlIne AkhA gAme traNa divasa sudhI mIThAInAM bhAvatAM bhojana karyA ane IzvaranA Agamanano prasaMga Ujavyo. Ama dIpacaMdabhAIe kyAreya nAtajAtano bheda joyo nahoto. dharma ke pradezanI saMkucita divAlone AdhAre bhedabhAva karatA nahotA. ghaNAM muslima birAdaro to hajayAtrAe jatAM pahelAM emanA AzIrvAda levA AvatA hatA. emanA manamAM gujarAtamAM meDikala kaoNleja karavAnI icchA hatI, paNa te saphaLa thaI nahIM. ujjainamAM ekaso karoDanA kharce meDikala kaoNleja ane haoNspiTala baMdhAvI ane tyAM rojanAM 2500 dardIone vinAmUlya saghaLI suvidhA ane sAravAra ApavAnuM Ayojana karyuM. saurASTra yunivarsiTI ke somanAtha yunivarsiTIne mAtabara rakamanuM dAna karyuM. ekaso karatAM vadhu pAMjarApoLo ane pacAsathI vadhu chAtrAlayonuM nirmANa karyuM. AmAMthI aDadhAM chAtrAlayo to pachAta varganA ke AdivAsI-vanavAsI bALako mATenAM nivAsasthAno banyAM. zArIrika ane mAnasika vikalAMgo mATenI aneka zALAone emaNe madada karI. haoNspiTala ane komyuniTI heltha senTara uparAMta kensara, hRdayaroga ke thelesemiyA jevA rogonA pacIsa hajAra dardIone teo Arthika sahAya karatA hatA. pUra, vAvAjhoDuM, bhUkaMpa ke duSkALa jevI Aphata Ave eTale sahu dIpacaMdabhAI pAse doDI jAya. e pachI macchu DemanI honArata hoya ke lAtUra ke orissAno bhUkaMpa hoya, AvA eka bhUkaMpa samaye emaNe 400 jeTalI zALAo UbhI karIne vikrama saryo hato. savAre koI kAryakramamAM javAnuM hoya, to emano pahelo Agraha pUjApAThano raheto. roja savAre dasa vAgyA sudhI emano pUjApATha cAle. kAryakramamAM moDA pahoMcAya to vAMdho nahIM, paNa pUjApAThamAM saheje cUka nahIM. emAM lezamAtra utAvaLa nahIM. vaLI bhagavAna pAse sAme hAtha joDIne e kyAreya kazuM mAgatA nahIM. e ema mAnatA ke apekSA sAthe bhagavAna pAse javAya nahIM, koI sAdhu-mahArAja kahe ke bIjuM badhuM to ThIka, paNa mokSanI to mAgaNI karo, tyAre teo uttara ApatA, "bhagavAne A janmamAM mane je ApyuM che, te dAna ane sevA dvArA pAchuM ApI rahyo chuM. huM eNe soMpeluM karma karuM chuM, ane enA badalAmAM enI pAsethI mokSa ke bIjuM kaMI mAguM, te kevuM kahevAya ? mokSanA badale pharI pharI janma icche chuM, jethI dAna ane sevA thAya. AvI dAnagaMgA vahevaDAvanAra vyaktinA jIvanamAM anokhI karakasara hatI. ekavAra ame zikAgomAM emanA jyeSTha putra DaoN. razmibhAI gArDIne tyAM sAthe UtaryA hatA. zikAgomAM yojAyelI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 kumArapALa desAI vizvadharma pariSadanA sthaLe ame jaI rahyA hatA, tyAre razmibhAIe pUchyuM, "ApaNe gADI kyAM pArka karIzuM ? jo najIka pArka karavI hoya to vIsa Dolara thaze ane thoDuM cAlIne dUra pArka karIe to cAra Dolara thAya." dIpacaMdabhAIe kSaNanA vilaMba vinA uttara Apyo, 'ApaNe gADI dUra pArka karIe. cAlIne sabhAsthaLe pahoMcI jaIzuM.' Ama jIvananI nAnI nAnI bAbatomAM emanI pAse bhAre cIvaTa hatI ane pramANikatA to evI ke khuda sAdhumahAtmAone kahe ke "game tenA, game te raste AvelA paisAthI maMdira bAMdhazo, to samaya jatAM e maMdira myujhiyama banI jaze ane emAM Izvarano kyAreya vAsa nahIM thAya." samAjamAM dharmakAryomAM kALAM nANAMno dhodha vaheto hoya, eve samaye e jAherasabhAmAM kahetAM ke huM dRDhapaNe mAnuM chuM ke IzvaranuM maMdira bAMdhavA mATe sAcA mArge kamAyelA dhanano ja upayoga karavo joIe." samAjane sAcI vAta kahetA teo kyAreya acakAtA nahIM ane game tevo virodhI hoya to paNa enI sAthe kyAreya potAnuM saujanya choDatA nahIM. lokonI pAse jaIne e kahetA ke bhagavAne je ApyuM che te huM samAjane pAchuM ApavAnI aparigrahanA siddhAMta pAsethI preraNA maLe che. huM to eka DisTrIbyuTara chuM, nimitta mAtra chuM ane ethI AgaLa vadhIne lokonI zubhakAmanA ane AzIrvAda jhaMkhato bhikSuka chuM, AthI dhana ApIne emanA aMtaranA amUlya AzIrvAda meLavuM chuM ane e AzIrvAda ja mArI kharI tAkAta che. mRtyu to dehanA hoya, amara paMtha che AtmAno ane bhAvanAno !
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ praphullA vorA 'zIlopadezamAlA' racayitA paMDita zrI jayakIrtisUri 'zIlopadezamAlA'nuM mULa nAma 'sIlovaesamAlA' che. A graMtha zrI jayasiMhasUrinA ziSya zrI jayakIrtisUri dvArA jaina mahArASTrI (mAgadhI ane prAkRtano paNa ullekha che.) bhASAmAM, AryA chaMdamAM kula 116 padyamAM racAyo che. lagabhaga dazamI zatAbdImAM vi. saM. 915mAM racAyAno ullekha maLe che. (mahetA, kApaDiyA anu. zAha, 2004). ahIM zIla eTale cAritrapAlana ke brahmacaryapAlana upara dRSTAMta rUpe ke kathA svarUpe upadeza ApavAnI bAbata vaNAyelI che. je rIte mALAmAM parovAyelo pratyeka maNako samagra asara sarje che, e rIte vividha caritro mALAnA maNakArUpa che. (zAstrI, 1900). je rIte kaMThamAM puSpamALA dhAraNa karavAthI teno satata anubhava thAya che, e rIte zIlapAlana saMbaMdhita caritro satata yAda karavAno ahIM racayitAno upakrama che. 'zIlopadezamAlA' vize thayelA abhyAsanA AdhAre je mAhitI prApta thaI che, te nIce pramANe che. rudrapallIgacchanA saMghatilakasUrinA ziSya somatilakasUrie vi. saM. 1394mAM lAla sAdhunA putra chAjunA mATe A graMtha upara 'zIlataraMgiNI' nAmanI vRtti lakhI che jenA prAraMbhamAM sAta zloko che, je maMgalAcaraNa rUpe che. jema ke (AryAvRttam) AbAlabaMbhacAriM nemikumAraM namittu jayasAraM 1 sIlovaesamAlaM vRzcAmi viveyakarisAlaM / / 1 / / (janmathI mAMDIne brahmacArI evA ane traNa jagatane vize pradhAna
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 praphullA vorA evA bAvIsamA tIrthaMka2 zrI nemikumArane namaskAra karIne vivekarUpI hastIne rahevAnI zAlarUpa evA 'zIlopadezamAlA' nAmanA graMthane huM kahIza.) e ja rIte aMte prazasti rUpe kula cauda zloko ApelA che jemAMno dazamo zloka nIce pramANe che. (AryAvRttam) tatpAdapadmahaMso, vivRtti zIlopadezamAlAyAH I zrI somatilakasUri; zrI zIlataraMgiNIM cakre / / 10 / / (te saMghatilaka gurunA caraNakamaLane vize haMsa jevA zrI somatilakasUri thayA ke, jemaNe 'zIlopadeza-mAlA'nI zIlataraMgiNI nAmanI TIkA karI che.) * * * * zrI lalitakIrti ane puNyakIrti zramaNoe mULa graMtha upara eka TIkA lakhI che. somatilakasUrinI zIlataraMgiNI nAmanI TIkA sAthe mULa kRti hIrAlAla haMsarAje san 1909mAM prakAzita karI che. zAstrI harizaMkara kAlidAse sana 1900mAM mULa kRti ane zIlataraMgiNIno je gujarAtI anuvAda karyo che, te zrI jaina vidyAzALA - amadAvAda dvArA prakAzita thayo che. upAdhyAya zrI merusuMdaragaNie vi. saM. 1525 (I. sa. 1469)mAM 'zIlopadezamAlA'nA bAlAva-bodhanI racanA karI hatI. (koThArI, zAha 1993) 'zIlopadezamAlA' para saMskRta bhASAmAM cAra TIkAo racAyelI che. gujarAtI bhASAmAM naveka jeTalA bAlAvabodha racAyA che. Ama, 'zIlopadezamAlA' para judA judA samaye thayelI racanAonA ullekha che. vividha itihAso, AdhAro ane 'zIlopadezamAlA' paranI vRttio, TIkAo ke gujarAtI anuvAdamAM jaNAvyA anusAra A mULa graMthanA racanAkAra zrI jayasiMhasUrinA ziSya zrI jayakIrtisUri nAmanA AcArya hatA. temanA vize koI vigatavAra paricaya upalabdha nathI. jeoe A mULa graMtha para anya koI sAhitya racyuM che teonA paricaya upalabdha che, jema ke bAlAvabodhakAra zrI merusuMdaragaNi ke A graMtha para 'zIlataraMgiNI' vRttinA racanAkAra zrI somatilakasUri. AdhAromAM mAtra nAmollekha ja thayelo jaNAya che. prastuta graMthanA nAma uparathI ja khyAla Ave che ke zIla (ziyaLa ke brahmacarya) vratanuM pAlana. jaina zAsananA cAra AdhArastaMbho eTale dAna, zIla, tapa ane bhAva. A tamAmamAM naitika ane prabhAvaka AdhArastaMbha che zIla. zIlapAlana e ciMtAmaNiratna samAna che, puruSArtha ka2vA mATenuM pre2ka ane mukhya baLa che. zIlavratane divyaguNo paikI eka mahattvano guNa gaNavAmAM Ave che. raciyatAe pote ja A graMthanA viSaya vize jaNAvyuM che ke zIla saMbaMdhI bAbato zIlanA AcAra ane bhaMga vizenAM kathAnako, dRSTAMto ane caritro A graMthanuM mukhya viSayavastu che. zAstromAM kahyuM che ke zarIramAthaM atu dharmasAdhanam eTale ke dharmanuM mukhya sAdhana zarIra che. zarIra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zIlopadezamAlA' racayitA paMDita zrI jayakIrtisUri 165 eTale tamAma dharmAcAra mATenuM baLa. A baLa prApta karavA mATe zIlapAlana e auSadha gaNAya che. je rIte koI TaoNnika levAthI svAthyaprada sthiti prApta thAya che, e rIte tejasvI ke ojasvI guNanI prApti ane sthiti meLavavA mATe divya auSadhasamAna zIlapAlana che. jIvo para apUrva upakAra karavAno hetu ahIM jaNAvAyo che. kula 116 padyamAMthI prApta thatA maNakAmAM 39 kathAnako samAyelAM che. A caritromAM guNasuMdarI ane puNyapAla, dvaipAyana ane vizvAmitra, nArada, ripuvardhanarAjA ane bhunavanAnaMda rANI, vijayapAla rAjA ane lakSmI rANI, brahmA, caMdra, sUrya, iMdra, AdrakumAra, naMdiSaNamuni, rathanemi, neminAtha, mallinAtha, sthUlabhadra, vajasvAmI, sudarzana zeTha, vaMkacUla, subhadrA, madanarekhA, aMjanAsuMdarI vagere maLIne je caritrakathA nirUpAI che temAM kathAtattvanA AdhAre zIlapAlana, strIdAsatva, viSayaprabaLatA, satIcaritra, zIlabhaMza, kAmavijetA jevI saMdarbhagata bAbato joDAyelI che. jenA kAraNe A caritro sAmAnya janasamAja paNa rasapUrvaka vAMcIne jIvana sAthe vaNI zake. tamAma kathAone vargIkRta karavI hoya to nIcenI sAraNI pramANe vargIkRta karI zakAya. sAraNI : 1 zIlopadezamAlA'mAM kathAonuM kathAtatva AdhAre vargIkaraNa kathAtattva caritro zIlapAlana guNasuMdarI, nAradamuni zIlabhraMza vaipAyana RSi, vizvAmitra RSi, kula-vAlaka strIdAsatva ripumadana, indra rAjA, vijayapAla rAjA, harinI kathA, brahmA, caMdra, sUryanI kathA viSayaprabaLatA AdrakumAra, naMdiSeNa, rathanemi (rahanemi) kAmavijetA * nemicaritra, mallinAtha caritra, sthUlabhadra, vajasvAmI, sudarzana zeTha, vaMkacUla satIcaritra subhadrA, madanarekhA, suMdarI, aMjanAsuMdarI, narmadA suMdarI, ratisuMdarI, RSidattA, davadaMtI, kamalAsatI, kalAvatI, zIlavatI, naMdayaMtI, rohiNI, drupadI, sItA, dhanazrI - asatIcaritra nUpurapaMDitA, dattaduhitA, madanamaMjarI, pradezI rAjAnI rANInI kathA. sAraNI 1mAM jaNAvyA anusAra vividha kathAnakomAM zIlanI bAbata kendrasthAne che. keTalAMka kathAnako jevAM ke dvaipAyana, vizvAmitra, nArada, sUrya, caMdra vagere hiMdupurANakathAonA AdhAre lakhyAM che. bAkInAM jaina Agamika sAhitya, uttarAdhyayana sUtra, jJAtAdharmakathA, rAjapraznIya sUtra, vasudevahiMDI, samarAccakahAnA AdhAre AlekhAyAM che. mahArASTrI prAkRta kathAsAhityamAMthI pallavita thayAM che. keTalAMka kathAnako ghaNAM nAnAM che. jevAM ke kaipAyana, vizvAmitra, nAradamuni, hari, sUrya, caMdra, brahmA, indra vagere. eTale ke mULa graMthanA bAlAvabodha ke gujarAtI anuvAdamAM kathAnako navapallavita thayAM che.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 praphullA vorA maMgalAcaraNanA rUpe tattvanA upadezarUpa amRtanA samUhane ekaThuM karanAra zrI jinakIrtisUri puNyarUpI velanA pallavane praphullita karavAne jema meghanuM Agamana upakAraka bane ema zIlopadezamAlAmAM zIlanA upadezanuM prayojana darzAve che. mULa zloka : nimmahiyasayalahIlaM uhavallImUlanarakaNaNakIlaM kayasivasuhasamIlaM, pAlaha niccaM vimalasIlaM / / 2 / / (arthAtu) vizeSArtha karatAM A zlokane nIce pramANe varNavI zakAya ? he bhavyajIvo ! je rIte dahIMne maMthana karIne sarva prakAranI niMdAne maMthana karanAra (ravaiyAnI peThe) duHkharUpI velanA mULane ukheDI nAkhavAne khIlA samAna ane mokSasukha ApanAra evA nirmaLa zIlavratanuM pAlana karo." Ama, racayitAe prathama bhAgamAM eTale ke pUrvArdhamAM vidhvanivRtti mATe iSTadevane namaskAra ane uttarArdhamAM graMthano viSaya darzAvyo che. uparAMta kartAne ane A sAMbhaLanArane mokSaprAptinuM phaLa darzAvyuM che. anya tIrthakarone namaskAra karavAne badale zrI neminAthane nama kAra karavAmAM zIlanuM prAdhAnyapaNuM sUcave che. pachInA padyamAM kahelI vAtano sAra evo ApI zakAya ke niSkapaTapaNe zIla pALavAthI A bhavane vize lakSmI, yaza, aizvaryapaNuM, prAdhAnyapaNuM ane Arogya, kAryomAM saphaLatA temaja paralokane vize traNa bhuvananA lokoe jemane namaskAra karyo che, evA karmathI mukta, zIlavratadhArI manuSya ane devatAonI samRddhi bhogavIne mokSasukha pAme che. A graMthanuM koI paNa kathAnaka vAcakane pahelethI chelle sudhI jakaDI rAkhe te nirUpaNazailIno prabhAva che. AcArya zrI jayakIrtisUrinI "zIlopadezamAlA" A khAsiyata dharAve che. pravAhI zailImAM AlekhAyeluM padya temAMthI phuTa thatI racanAzailIthI vAcakane vAMcavAmAM rasa prere che. Ama to mahArASTrI prAkRta mULa bhASA hovA chatAM temAMthI saraLa artha kathAnakane rasaprada banAvavA mATe upayogI che. rahanemine rAjula samajAve che - vAsanA zuM che? hAthIne tyAgIne gadheDA para besavuM ane ratnane tyAgIne kAcanA TukaDAne meLavavA jevI che. dareka kathAnakamAM ApelAM sthaLa, nagara ke dezane alaga alaga upamAothI varNavyAM che. dA.ta. pRthvInuM rUpa strInA lalATa jevuM uttama, lalATanA tilaka jevo avaMti nAmano deza - vagere vAcakanA manamAM bhAvajagata sarje che. sAhityika guNavattAnI dRSTie rasAtmakatA, kathArasa, varNanarasa, upadezamAtra nahIM, paNa vizALa jIvanabodha, mahArASTrI-prAkRta ane saMskRta sAthe gujarAtI bhASAmAM thayelAM bhASAMtaro ke bAlAvabodha dvArA pragaTa thatuM racanAcAturya, alaMkArI cAturya, chaMdobaddhatA, RtuvarNana temaja bhAvanirUpaNanuM kauzalya e "zIlopadezamAlAnAM noMdhavA jevAM pAsAMo che. vAstavamAM koI paNa samaye sarjAtA sAhityamAM je te samayanI rAjakIya ane sAmAjika
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zIlopadezamAlA' racayitA paMDita zrI jayakIrtisUri 167 cetanAno dhabakAra jovA maLe che. samayanA badalAtA pravAho sAhityanA pravAhomAM dhabake che. A racanAno samaya vi.saM.nI dazamI sadI e sAhityano suvarNakALa hato. rAjAonuM yogadAna, vidyAkalAne uttejana, bhASAno prabhAva, gujarAtImAM apabhraMza bhASAne pratiSThA jevI bAbato jANItI che. ke. kA. zAstrInA zabdomAM kahIe to zuddha sAhityagraMthone bAda karatAM jaina sAhityakAroe sarjeluM sAhitya te samayanuM pIThabaLa che. te yugabaLano prabhAva che. A dRSTie zIlapAlana ane zIlabhaMga mATenAM paribaLo e mAnavaitihAsamAM haMmezAM banatI ghaTanAnAM kathAnako che. sItAno samaya lo ke Adhunika dRSTAMtakathAo dvArA sAhityanI bodhAtmaka bAbato samaye samaye jarUrI hoya che. A dRSTie A kathAnako samAjanuM darpaNa che. kathAgUMthaNI ane kathAnuM saMyojana aitihAsika dastAveja banAvavA mATe samartha che. strInI svabhAvagata duHzIlatA ke zIlavatI strIonI nIti paraMparApUrvathI pracalita che. (jozI, rAvaLa ane zukla - 1976). samakAlIna saMskRtinuM jhilAtuM pratibiMba to che ja, sAthe sAMprata samaya zIlapAlana mATe kaparo samaya che. A dRSTie jotAM A graMthanuM mahattva mAtra jaina zAsana pUratuM sImita na rahetAM, temaja samaya ane sthaLanAM baMdhano paNa na gaNatAM te sAMprata samayane paNa pratibiMbita kare che. nIcenA zabdomAM kahIe to kALa jhapATo saune vAge yogIjana jaga jAge buddhisAgara Atama arthI rahejo sau verAge ! (muni vAtsalyadIpa) mATe ja 'zIlopadezamAlA' saMskRta, prAkRta, mahArASTrI prAkRta, apabhraMza ane bAlAvabodha sAthe gujarAtI bhASAmAM paNa AlekhAI che. uparokta saMdarbhe thayelI carcA anusAra merusuMdara upAdhyAyajIe racelA prasiddha bAlAvabodha uparAMta saMskRta bhASAmAM cAreka TIkAo racAyAnI noMdha che. (koThArI ane zAha - 1993). zIlataraMgiNInA AdhAre I. sa. 1337mAM TIkAo lakhAI che. gujarAtI bhASAmAM naveka jeTalA bAlAvabodho racAyA che. merusuMdara pahelAM be ane bAkInA temanA pachI racAyA che. ahIM ApelAM kathAnako vize svataMtra kRtio, pustako ke racanAo paNa maLe che. anya kathAsAhityamAM A kathAo, sajjhAyomAM A caritro gUMthAyAM che. TUMkamAM joIe to A graMtha haju paNa vizeSa saMzodhanAtmaka kArya mAgI le che. aneka graMthabhaMDAromAM hastaprato upalabdha che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrakAnta zeTha Hui dharma ane kavitA sarva dharmo A paMcabhUtAtmaka sRSTimAM manuSyane sarvottama prANI mAne che. manuSya anya prANIothI alaga tarI Ave che te enI dharmabuddhithI tathA kalAvRttithI. bhagavAnanI sarvottama sarjakatA jo manuSyamAM pragaTa thayelI jovA maLe che to manuSyanI sarvottama sarjakatA enA dharmavidhAna ane kalAvidhAnamAM pragaTatI jovA maLe che. sAhityasaMgItAdi kalAno rasaraMga manuSyamAM na hota to te pucchaviSANahIna pazu ja lekhAta. manuSyanI zakti-pratibhAno ananya AviSkAra bhASA, dharma tema ja kalAvyavahAramAM dRSTigocara thAya che. AhAra, nidrA, bhaya, maithunamAM ja manuSya jo khUMpelo rahe to saMskAra-saMskRtinuM myabhavya maMDANa na thaI zakyuM hota. manuSyanI kSamatA-zakti, enI riddhi-siddhi, enI saMkrAnti-utkrAnti ApaNe dharma tema ja kavitAnA kSetramAM joI zakIe chIe. manuSyanI puruSottamatA tenA dharmapuruSa ne kalApuruSa thavAmAM varatAya che. dharma ane klA-kavitA gaMgA-jamanA jevAM che. baMnenAM mULa-kuLamAM gahanatA-vyApakatA ne saMkulatA aMtarhita che. baMnenAM vaheNa sAthe samAMtara cAle che to baMneya parasparane maLatAM, parasparamAM bhaLatAM, parasparane u5kA2ka thatAM vahetAM hoya evuM paNa dekhAya che. dharmane kathAnI vANImAM bolavAnuM to kavitAnI vANImAM pAThagAna karavAnuM ghaNuM anukULa AvyuM che. dharmatattvanuM ciMtanadarzana RcAomAM, sUtrAtmaka vidhAnomAM sa-rasa ane sa-coTa rIte abhivyakta thatuM ApaNe jANyuMmANyuM che. vaikharIno mULabhUta tabakko te parAvANI. enuM anusaMdhAna che Atmatattva-52mAtmatattva sAthe ane dharmanuM anusaMdhAna paNa e ja tattva sAthe che. vizuddha dharma tema ja kavitAmAM kauMIka rIte
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma ane kavitA adhyAtmatattvanI prANadhabaka teno prANasaMcAra anubhavavA maLato hoya che. manuSyanI jIvanakalAmAM enI AtmakalAmAM dharmacetanA tema ja kAvyacetanAno raktasaMcAra ApaNe pAmI zakIe chIe. dharmanI nADImAM kalAnA ane kalAnI nADImAM dharmanA dhabakAra sahajatayA ja pAmI zakAya che. tAttvika bhUmikAe to dharma ane kavitAne mAnavacetanAnA ja prabaLa ane prabhAvaka AvirbhAvo rUpe ApaNe grahavAnA rahe che. - = - 169 vaidika bhUmikAe 'kavi' zabdano eka artha 'Izvara' paNa karAyo che. paramAtmAnI lIlAmaya sRSTi sAme, enA ja AlaMbane khaDI thaI che kavinI navarasarucirA, svAyatta ane AhlAdamaya kAvyasRSTi ane tenA nirmAtA - sarjaka tarIke kavinI prajApati-brahmAnI rIte supratiSThA karAI che. dharmanA kendramAM je daivItattva - IzvarI tattva che tene kavinI je sahaja pratibhA che tenuM uddbhAvakapreraka ne poSaka lakhyuM che. mAnavajIvanamAM kAvyapradIpanI jyotine sAcavavA-prasarAvavAmAM dharmano hAtha hovAnuM svIkArAtuM rahyuM che. vedopaniSada, purANo, rAmAyaNAdi mahAkAvyo ane tadanuvartI ghaNuMbadhuM sAhitya dharmakendrI hovAnuM joI zakAya che. jIvananA cAra mahAna puruSArthomAM artha, kAma ane mokSa e traNeyane potAnI UMDaLamAM leto mahattvano cotho puruSArtha dharma che. A dharmatattva mahAna kAvyakRtiomAM to pArvatI-paramezvaranI jema kAvyatattva sAthe saMyukta hovAnuM varatAya che. rAmAyaNa ke mahAbhAratanI vANI dharmavANI che to kAvyavANI paNa che ja. te dharmabodha sAthe brahmAsvAdasahodara AnaMda paNa Ape che. dAntenI 'DivAina kaoNmeDI' ne jhaoNna milTananI paeNreDAisa laoNsTa' kAvyakRtimAMthI jo dharma-nItinI bhUmikA bAda karI devAmAM Ave to tenI kalArItinI gaharAI ne garimAnI sAkSAtkRti nahIM thaI zake. jIvanaviveka tathA kalAvivekathI bhraSTa thaIne jyAre dharma ane kalA-kavitAnA mAmalA hAthamAM levAmAM Ave che, tyAre aneka garabaDagoTALA ke bakheDA emAM pedA thatA hoya che. dharma kalASTi vinAno AMdhaLo hoya to dhRtarASTranI jema aniSTano preraka-poSaka bane ane kAvya jo dharmasattvathI vi-rakta - pAMDurogI hoya to te pAMDunI jema nirmAlyatAnuM vAhaka bane. sadbhAgye, pAMDavo daivI tattvonA saM-yoge bacI zakyA hatA. ApaNe kalA-kavitAnA saMbaMdhamAM dharmanI vAta karIe chIe tyAre tene rUDha ane saMkucita arthamAM na levAya e anivArya che. ahIM ApaNA mATe to dharma eTale mAnavadharma mAnavatAnA 2se saceta evo dharma. evo dharma ja kalAkarmanuM - kavikarmanuM teja vadhAravAmAM pratyakSa tema ja parokSa rIte sahAyaka ne samarthaka thato hoya. dharmanA oja-baLe kavitAno cahero kevo camakato ne AkarSaka bane che tene ApaNane jema praziSTa ke abhijAta kavitAnAM, tema saMtakavitA ne lokakavitAnAM viSayavastu, prayojana, svarUpa, alaMkAra ne chaMdolaya vagerenuM nirvighna saMvitathI bhAvana-Akalana karatAM pratIti thAya che. dharme kavitAne keTakeTalA viSayo ApyA che ! dharme maMtra-taMtra-yogAdinAM kevAM kevAM kSetro kholI ApyAM che ! rAmAyaNa, mahAbhArata, purANAdi dvArA keTakeTalA kathA-saMdarbho tathA pAtra-prasaMgo kavitAne maLyA che! dharme zabdArthane pragaTa karavA tema ja pAmavA mATenA kevA kevA abhigamo ApaNane cIMdhyA che ! kathana-varNana-saMvAda vagerenI dhATImAMye jarUrI prayogo karavAmAM tema ja te sarvanI
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 candrakAnta zeTha amukatamuka paripATIo taiyAra karavAmAM ane keTalIka prazasta paraMparAo bAMdhavAmAM tathA nibhAvavAmAM dharmano ghaNo mahattvano phALo rahyo che. ahIM vistArabhaye A badhAMnAM udAharaNo ApavAnuM TALyuM che. ApaNA kavivRMdamAMye caturvarNanI kAmagIrI najare caDe che. Ama to kavi hovuM eTale ja mULabhUta rIte RSi hovuM, draSTA hovuM, manISI hovuM. vAlmIki-vyAsanI evI udAtta kakSA hatI. ApaNI saMtakavitAnI paraMparAmAM keTalAka to dharmanuM paripAlana karanArA - teno bodhapracAra karanAra sAdhusaMto ja hatA. temanI kavitA temanI jIvanavANI hatI; parama tattvane upAsanArI - dharmatattvane vyakta karanArI bhakti, jJAna tathA vairAgyabhAvanAnI vANI hatI; bhajanakIrtananI vANI hatI. e vANI keTalAka mahAna saMtakavionI bAbatamAM dharmakalA ane kalAdharmanA kImiyAthI amRtavANI paNa thaI. A saMdarbhamAM kabIra, sUradAsa, tulasIdAsa, tukArAma jevA kavio turata yAda Ave. "kharAM ilmI ne kharAM zUrAM" evAM bhaktiparAyaNa narasiMha ke mIrAMnuM sIdhuM lakSya hatuM bhagavAna. ene anulakSIne je gAyuM temAM kAvyatattva - kalAtattva pragaTa thayuM te ghaNI agatyanI paNa Ama to AnuSaMgika ghaTanA ja lekhAya. aneka jaina kavioe je rAsAprabaMdhothI mAMDIne pado, sakjhAyo vagere ApyAM temAMye lakSya to dharmatattvanI ArAdhanAnuM; paNa emAM kAvyatattva UghaDI Ave to te suvarNasurabhiyoga jevuM lekhAyuM. kabIrapaMthI ane svAminArAyaNapaMthI kavionI bAbatamAM paNa AvuM kahI zakAya. dharme vyakti tema ja samaSTijIvanamAM je varcasa sthApyuM che temAM teNe kAvyakalA, saMgIta, citra, zilpa ane sthApatya; nATya ne nRtya jevI aneka kaLAonI mokaLAzathI madada lIdhI jaNAya che. dharmarasa supeya ne supAcyA karavAmAM kathArasa, kAvyarasa vagerenuM sahAnupAnanI rIte ghaNuM mahattva che. ' ' dharmakalA ane kalAdharmano samudaya ane vikAsa saMskAra tema ja saMskRtinA samutkarSamAM keTalo badho kAragata hoya che te vizvasamAja tathA vizvasAhityano itihAsa jotAM samajAya che. kalAtattva vinA dharma nIrasa, jaDa ne bojala banI rahe che. dharma ane kalAnuM sakhya - sAyujya ja zAzvatInI rasaramaNAno AsvAda ApaNane ApI zake che. bhavabhUti-nirdiSTa "AtmAnI amRta kalA'no marma paNa vizvasAhityanI uttama kRtionA sarjana-bhAvanamAMthI ja ApaNane sAMpaDe che. dharma koIne duHkhI karavA mATe nathI. te zAzvata sukhanI gurucAvI Ape che. te amRtAnubhavano avasara ApaNA mATe kholI Ape che. kAvyanuM paNa evuM ja kAma che. saMkucitatA, svArthaparAyaNatA, svacchaMdatA, pAzavatA vageremAMthI mukti apAvI jIvananAM sAttvika mUlyo prati mAdhuryapUrvaka preravAdoravAnuM kAntakRtya - kAntAtya te kare che. tethI dharma ane kAvya, bhale emanAM kSetra alaga hoya topaNa, parasparanAM pUraka, saMvardhaka ane sAhacarya tathA saMvAditAthI parasparanAM samarthaka temaja tAttvika bhUmikAe samAnadharmI che. dharma jeTalo kAvyakalAno lAbha leze ane kAvyakalA jeTalI dharmanI adaba rAkhaze teTalo baMneyane lAbha che ane tethI mAnavanI jIvanayAtrA satyam, zivam ane sundaramanI darzanAnubhUtithI vadhu tejasvI ane raLiyAta thaze ema zraddhApUrvaka kahI zakAya.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikhAmaNa. sva. jyotIndra davee kahyuM hatuM ke, "aneka zikhAmaNo laIne ane ApIne mane have ema lAge che ke sau ApI zake ne sau laI zake evI zikhAmaNa eka ja che : "koIne zikhAmaNa ApavI nahIM ne koInI zikhAmaNa levI nahIM." - jyotIndra davenI uparokta zikhAmaNano uttarArdha ja mAnavA jevo che - pUrvArdha mAnavA jevo nathI evI zikhAmaNa ApavA ja A lekha huM lakhI rahyo chuM. dalIla khAtara mAnI laIe ke "koIne zikhAmaNa ApavI nahIM" evI zikhAmaNa jagatanI chellI zikhAmaNa che ne A zikhAmaNa pachI jagatamAM zikhAmaNa ApavAnI pravRtti taddana baMdha thaI javAnI che. to jagatanuM zuM thAya ? jagatamAM koI koIne zikhAmaNa ApatuM ja na hoya evA jagatanI kalpanA ApaNAthI thaI zake ema che ? ane dhAro ke jagata AvuM thaI jAya to e jagata jIvavA jevuM rahe kharuM? A jagatanI sAsuonuM zuM thAya ? mAtApitAonuM zuM thAya ? zikSakonuM zuM thAya ? saMnyAsIo ane kathAkAronuM zuM thAya ? netAonuM zuM thAya ? zikhAmaNa ApavAnI pravRtti taddana baMdha thaI jAya to jagatamAM AtmahatyAnuM pramANa atyaMta vadhI jAya emAM zaMkA nathI. paNa, AvI ciMtA na karavAnI mArI zikhAmaNa che. jagatanA AdikALathI manuSyo ekabIjAne zikhAmaNa ApatA AvyA che ne jagatanA aMtakALaparyata ekabIjAne zikhAmaNa ApatA raheze. pazupaMkhIo ekabIjAne zikhAmaNa ApatAM haze ke kema te vize haju koI jIvazAstrIe prakAza pADyo nathI. mArA keTalAka jIvazAstrI mitrone pazu-paMkhIo ekabIjAne zikhAmaNa Ape che ke kema teno abhyAsa karavAnI zikhAmaNa meM ApI che. meM pote paNa pazu-paMkhIomAM ratilAla borIsAgara
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 ratilAla borIsAgara zikhAmaNa ApavAnI kaLA keLavavAno vicAra aneka vAra karyo che, paraMtu huM pAse jAuM chuM tyAM pakSIo UDI jAya che. "mane joIne UDI jatAM pakSIone' nAmanuM kalApInuM eka kAvya che. huM kavi na hovAne kAraNe AvuM koI kAvya lakhI zakyo nathI ane e kAraNe gujarAtI kAvyomAM eka uttama kAvyanI khoTa paDI che eno mane raMja che. Ama chatAM, meM kabUtarone aMdara aMdara na laDavAnI; koyalane TikiTa-zo rAkhIne gAvAnI; kAbarane mimikrInI phI rAkhavAnI; cakalIne mALo kema bAMdhavo tenI zikhAmaNa ApavAnA prayatna karyA che. paMkhIone meM jyAre jyAre zikhAmaNa ApI che tyAre tyAre bhale emaNe e kImatI zikhAmaNo mAnI nathI ane A kAraNe ja emano joIe evo vikAsa thayo nathI. tema chatAM, paMkhIoe je-te samaye mArI zikhAmaNa zAMtithI sAMbhaLI lIdhI che evuM mAre svIkAravuM joIe; paraMtu pazuonI zikhAmaNa sAMbhaLavAnI zakti ghaNI sImita hovI joIe ema - prANIzAstrI na hovA chatAM - aMgata anubhavanA AdhAre kahI zakuM tema chuM. gAyane kAgaLa ane plAsTika na khAvAnI ane kUtarAMne bhasavAmAM zaktino vyaya na karavAnI zikhAmaNa ApavA meM prayatna karyo hato; paraMtu, gAye ziMgaDAnI madadathI ane kUtarAMoe emanA tIkSNa dAMtanI madadathI mArA pratye tIvra aNagamo pragaTa karelo. zikhAmaNa ApavAnI vRtti manuSyamAtramAM janmathI ja hoya che ne mRtyuparyata TakI rahe che. jyotIndra davee emanA "zikhAmaNa' nAmanA nibaMdhamAM ema lakhyuM che ke, "bALako paNa moTerAMone zikhAmaNa ApavAnA zokhIna hoya che. hamaNAM ja mAthe hAtha daIne lekha lakhavAnA vicArathI huM beTho hato te veLA pAse UbhelI pAMca varSanI eka chokarIe mane zikhAmaNa ApI, "mAthe hAtha na daIe, mAthuM duHkhatuM hoya to peinabAma ghaso, sojo Avyo hoya to bhoMyaraso copaDo' - A meM vAMcyuM tyAre mane lAgeluM ke jyotIndrabhAIe majAka karavA A lakhyuM haze - paNa mane potAne Ano anubhava thavA mAMDyo che. mArAM pautra-pautrI mane Dagale ne pagale zikhAmaNa Ape che : dAdAjI ! braza karyA pachI braza ne pesTa ThekANe mUkavAM joIe." 'dAdAjI ! cA pIvI e sAruM na kahevAya ! dUdha pIvuM joIe." dAdAjI ! tame gijharanI svica baMdha karatAM bhUlI jAva cho e sAruM na kahevAya.' 'dAdAjI ! barAbara cAvIne dhIme dhIme jamavuM joIe." dAdAjI ! kapaDAM badalIne khIMTIe TiMgADavAM joIe. Ama jyAM ne tyAM paDyAM rAkhavAM e sArI na kahevAya.' dAdAjI ! oNphisanI baeNga TIvI para na mukAya." dAdAjI !.' A TeNiyAM mane je zikhAmaNo Ape che enI yAdI ghaNI moTI thAya ema che. e mArI sAthe je vAto kare che e vAtono moTo bhAga zikhAmaNothI ja bharelo hoya che. alabatta, gharamAM je pukhta uMmaranA sabhyo che e badhA paNa mane satata zikhAmaNo ApatA rahe che ane bALako A zikhAmaNanuM
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikhAmaNa 173 punaHprasAraNa kare che. Ama chatAM, A kevaLa moTerAMonuM anukaraNa nathI enI khAtarI paNa mArAM pautra-pautrIe karAvI che. mane eka paNa zikhAmaNa na ApavAnI zikhAmaNa tamArAM mammI-pappAne ane dAdImAne Apo evI zikhAmaNa meM bALakone eka karatAM vadhu vAra ApI che; paraMtu mArI A zikhAmaNa emaNe mAnI nathI ne mane zikhAmaNa ApavAnI bALakonI vRtti ane pravRtti cAlu rahI che. eTale zrIgaNeze jema dareka zlokano artha samajIne mahAbhAratanuM DikTazana lIdhuM hatuM ema mArAM pautrapautrI samajapUrvaka ja zikhAmaNa Ape che enI mane khAtarI thaI gaI che. zikhAmaNa ApavAnI mANasanI janmajAta vRtti maraNaparyaMta TakI rahe che e paNa eTaluM ja sAcuM che. amArA eka snehI sattANuM varSanI uMmare avasAna pAmyA. emanI satata zikhAmaNa ApavAnI vRtti ne pravRttine kAraNe emanA traNa putro judA rahetA hatA. emanAM patnI DAyAbiTIsa, blaDaprezara, ArtharAiTisa, kamarano dukhAvo ane evAM bIjAM AnuSagika dardIthI pIDAtAM hatAM. amArA murabbI badhAM chApAMmAMnI Arogya viSayaka kaoNlamonAM kaTiMga ekaThAM karatA ane emAMnI salAhomAM potAnI maulika salAho umerIne patnIne premapUrvaka ApatA. patnI emanI zikhAmaNono amala na kare tyAM sudhI emanI zikhAmaNa-varSA satata cAlyA karatI. emanI zikhAmaNothI chUTavA emanAM patnI bicArAM e zikhAmaNono amala karavAno saMniSTha prayatna karatAM. Ane pariNAme emanI tabiyatamAM aneka prakAranAM kaoNmplikezansa thayAM ne bicArAM jIvanathI ja chUTI gayAM. DosA Ama to pachI jIvanabhara ekalA rahyA paNa putro ane pautro Ave (putravadhUo to AvatI ja nahotI) tyAre khoTA kharcA na karavAnI; hoTalamAM jamavA na javAnI; bALakone TIvI na dekhADavAnI; dara varSe pharavA javAmAM paisA na bagADavAnI; koI maLavA Ave eTale cA pAvI ja paDe evo niyama na rAkhavAnI - vagere vagere jAtajAtanI zikhAmaNo ApyA karatA. Akhare je divase e gaMbhIra rIte mAMdA paDyA ane DaoNkTaroe emanA jIvananI AzA mUkI dIdhI tyAre DaoNkTaronI vAtamAM zraddhA mUkI dIkarAo emane potAnA ghera laI AvyA. DaoNkTare dAdA traNa-cAra kalAkathI vadhu nahIM kADhe ema chAtI ThokIne kahyuM hatuM, paNa DosA cAra divasa jIvyA. chello zvAsa mUkyo te pahelAM komAmAM sarI gayA. jIvananI jAgRtinI chellI kSaNomAM potAnA mRtyu pachI kone kone patro lakhavA; nAtIlAMone zuM-zuM jamADavuM; gorane keTalI dakSiNA ApavI; phaMDaphALAvALAne kevI rIte hAMkI kADhavA vagere aneka prakAranI zikhAmaNo emaNe saMtAnone ApelI. . A snehIno sauthI moTo putra mAro khAsa mitra che. eNe mane enA pitAnI A vAta karI tyAre meM gaIgujarI bhUlI javAnI ne pitAnI vAta koIne na karavAnI zikhAmaNa ApI hatI. zikhAmaNa ApanAre je-te zikhAmaNa potAnA jIvanamAM pahelAM utAravI joIe, ane pachI zikhAmaNa ApavI joIe evI zikhAmaNa - zikhAmaNa ApanArAMone manuSyajAtinA AdikALathI apAtI AvI che ne aMta kALa sudhI apAtI raheze ema lAge che. A zikhAmaNane anusaravAmAM Ave to zikhAmaNa ApavAnI rasadAyaka pravRttine gaMbhIra phaTako paDe ane manuSyajIvanamAMthI AnaMdanAM jharaNAM sukAI jAya. zikhAmaNa ApanAre zikhAmaNa potAnA jIvanamAM utAravI joIe evo durAgraha zA mATe rAkhavAmAM Ave che te ja mane to samajAtuM nathI. DaoNkTara pAse evI apekSA rakhAtI nathI
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 ratilAla borIsAgara ke tame pahelAM davA pIo, iMjekzana lo, oparezana karAvo pachI dardIne davA pIvAnuM, iMjekzana levAnuM ke oparezana karAvavAnuM kaho. ApaNA rASTrapati ApaNA saMrakSaNa-daLanI traNeya pAMkhanA vaDA che. Ama chatAM yuddha thAya tyAre rASTrapatie laDavA javuM joIe evo Agraha rAkhIe chIe ? zikSaNapradhAna bhaNelA hovA joIe evo bhAratanA baMdhAraNamAM niyama che ? uttama lagnajIvana kevI rIte jIvavuM e aMgenI uttama zikhAmaNo ApatA eka pustakanA lekhaka bAlabrahmacArI che ! lekhake A pustaka lakhyuM tyAre mAre emanI sAthe paricaya hota to AvuM pustaka vAMcavAthI koInAM lagnajIvana sukhI thatAM nathI mATe AvuM pustaka lakhavAmAM samaya barabAda na karo evI zikhAmaNa lekhakane meM avazya ApI hota! chatAM A pustaka meM aneka daMpatIone bheTa ApyuM che. meM pote e pustaka vAMcyuM nathI chatAM dareka daMpatIne vAMcavAnI zikhAmaNa meM ApI che ! gAMdhIjI kahetA e pote karatA ja e ApaNe jANIe chIe. Ama chatAM, "kharAba akSara adhUrI keLavaNInI nizAnI che' ema kahyA pachI e pote jIvanabhara sArA akSaro kADhI zakyA nahotA - ane chatAM, sArA akSaro vizenI emanI . zikhAmaNa khoTI che ema koI mAnatuM nathI. savAla tamAruM vartana tamArA vicAra pramANenuM che ke nahIM te nathI, tamArA vartananuM jasTiphikezana tamArI pAse che ke nahIM te che. eTale tame je zikhAmaNa Apo enAthI viruddha vartana karavAnuM thAya to gabharAvAnI ke gilTa phIla karavAnI jarUra nathI. mAtra tamArA vartananuM jasTiphikezana zodhI kADhavAnI zikhAmaNa mAre tamane ApavAnI che. zikhAmaNa ApanArA mahAnubhAvonA ApaNe be varga pADI zakIe : " (1) sakAma upadezako ane (2) niSkAma upadezako. sakAma upadezako zikhAmaNa ApI potAnuM kAma pUruM thayeluM nathI gaNatA. emanI zikhAmaNono saMniSTha amala thAya evo emano Agraha hoya che. eTaluM ja nahIM, amala mATe teo jhanUnapUrvaka jhUjhe. che. amArA eka murabbI A sakAma upadezakonA varganA sarvottama pratinidhi che. emanA paricita vartuLamAM koI bImAra paDe che to kayA DaoNkTaranI davA karavI, kaI haoNspiTalamAM sAravAra karavI vagere tamAma bAbato e ja nakkI kare che. DaoNkTara jo saheja nabaLA mananA hoya to kaI davA ApavI e aMge paNa DaoNkTarane zikhAmaNa Ape che ane DaoNkTara jo vadhAre nabaLA mananA hoya to potAne iSTa evI davA apAvye ja chUTako kare che. A kAraNe have emanuM koI oLakhItuM mAMduM paDe to emanA sudhI samAcAra na pahoMce enI badhAM kALajI rAkhe che. emanI sakAma zikhAmaNane kAraNe jIvanasAthI tarIke joDAI gayelAM aneka yugalo nisAsA nAkhatAM jIvana vyatIta karI rahyAM che. emanI zikhAmaNa ane zikhAmaNanA saMniSTha amalIkaraNa aMgenI emanI kALajIne kAraNe aneka jaNa khoTI nokarInAM bAkInAM varSo gaNI rahyA che, aneka jaNa vepAramAM gayelI khoTa bharapAI karavA mathI rahyA che. niSkAma upadezako pramANamAM atyaMta nirdoSa ane nirupadravI hoya che. teo zikhAmaNa ApavAmAM atyaMta utsAhI hoya che paNa zikhAmaNonA amala aMge taddana niHspRha hoya che. niSkAma karmayogInI peThe potAno adhikAra zikhAmaNa ApavAmAM ja che, zikhAmaNanA amalamAM nahIM - ema teo mAne che. potAnI zikhAmaNa mAnavAne kAraNe keTalA loko kevA sukhI thayA ane potAnI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikhAmaNa zikhAmaNa na mAnavAne kAraNe keTalA loko kevA duHkhI thayA enI yAdI teo satata raTatA rahe che, ane prasaMgopAtta A dRSTAMtono pracAra-prasAra karatA rahe che. emanI zikhAmaNa mAnavA jatAM duHkhI thayelA lokomAMthI koI emanI AgaLa phariyAda kare che to teo emanI zikhAmaNane kAraNe nahIM, paraMtu zikhAmaNa barAbara na samajavAne kAraNe ane zikhAmaNa pramANe yogya samaye yogya pagalAM levAmAM niSphaLa javAne kAraNe du:khI thayA evuM sAbita karI Ape che ane bhaviSyamAM potAnI zikhAmaNa barAbara samajavAnI ne zikhAmaNano yogya rIte amala karavAnI navI zikhAmaNa Ape che. 175 keTalAka upadezakonuM sahAnubhUtinuM kSetra vizALa hoya che. pote jemane oLakhatA hoya emane ja zikhAmaNa ApavI evI saMkucitatA emanAmAM hotI nathI. amArA eka mitra bhAratanA rASTrapatine ane vaDApradhAnane, dezanAM judAM judAM rAjyonA gavarnarone ane mukhyapradhAnone patro lakhIne deza ane rAjyanA sakSama vahIvaTa mATe kImatI zikhAmaNa Ape che. teo potAnuM arthataMtra kyAreya vyavasthita karI zakyA nathI, paraMtu bajeTanA samayamAM nANApradhAnane bajeTa aMge avazya zikhAmaNa Ape che. koI paNa sarakAra jeTalA pramANamAM kharAba cAle che te emanI zikhAmaNa na mAnavAne kA2Ne - ema teo dRDhapaNe mAne che; eTaluM ja nahi, jemane zikhAmaNa ApI hoya temane manAvavAnA prayatno paNa teo kare che. 'vyakti maTI banuM vizvamAnavI' evI kavinI bhAvanA amArA A snehIe emanA jIvanamAM saMpUrNapaNe caritArtha karI batAvI che. irAka-IrAnanuM yuddha cAlatuM hatuM tyAre aDhAra divasa sudhI cAlelA A yuddha daramiyAna teoe eka patra yunonA mahAmaMtrIne ane eka patra saddAma husenane, ema dararoja be patro lakhyA hatA. yunonuM lazkara chevaTe jItyuM e emanI zikhAmaNone kA2Ne ane saddAma husena aDhAra divasa sudhI TakI zakyA te paNa temanI zikhAmaNone kAraNe ema teo mAne che. yunonA mahAmaMtrI ane saddAma husena paNa Ama mAne tevI emanI icchA pAra paDI nahIM eno emane Ajeya ghaNo aphasosa che. 'zikhAmaNa' vizenuM A piSTapeSaNa baMdha karavAnI zikhAmaNa tame Apo e pahelAM aTakuM chuM.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI ahiMsA e vicAra ApaNA dezamAM ane saMskRtimAM cheka vaidika samayathI atyaMta spaSTa ane paripakva vicAra tarIke pragaTa thato rahyo che. Ama chatAM e vicAramAM eTaluM sattva ane UMDANa che ke yuge yuge mAnava jIvanamAM thatAM saMcalanone pariNAme tenA sUkSmAtisUkSma artho vikasatA rahyA che ane haju paNa vikAsanI aneka zakyatAo temAM bharelI paDI che. cheka vaidika sAhityamAMthI ja eka mahattvanA jIvanamUlya tarIke paMcamahAvratomAMnA eka vrata tarIke ahiMsA pratiSThA pAmyo che ane ahiMsA paramo dharma' e sUtra sarvamAnya rahyuM che; paraMtu mAnavasamAja mATe e vAta paNa samajI levA jevI che ke samagra jIvasRSTinA AraMbhamAM ane tenA vikAsamAM e enA prAgaTya sAthe ja zarU thaI cUkyo che, nahIM to ahiMsAnI lAgaNI vinA koI sajIva UcharI ja na zake eTalo e ApaNA jIvanamAM sahaja, svAbhAvika, prAkRtika aMza che. paNa sAthe e paNa eTaluM ja satya che ke prakRtimAM hiMsA ane ahiMsA baMne AdikALathI cAlyAM Ave che ane kadIye koI eka bhAva saMpUrNapaNe nAza pAme tevo saMbhava ke zakyatA paNa nathI. baMne A jIvasRSTi sAthe saMkaLAyelA sanAtana aMzo che e vaijJAnika dRSTithI kudaratanA A kAyadAne svIkArIne duniyAnA aneka mahApuruSoe jIvasRSTinA astitva, vikAsa ane zAMti mATe vyaktigata ane sAmUhika jIvanamAM hiMsA sAme ahiMsAnI zaktine siddha karatAM AzcaryakAraka parivartano karyA che. teno itihAsa mAnavajAtanA itihAsa sAthe tANAvANAnI jema gUMthAyelo che. cheka vedakALathI dareka yugapuruSe pachI e vaidika RSi hoya ke upaniSadakAra, gItAkAra kRSNa hoya, vyAsa hoya ke vAlmIki, dakSA vi. paTTaNI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 177 buddha hoya ke mahAvIra, Izu hoya ke pachI gAMdhIjI hoya - e badhAe vAraMvAra potAnA aMtaHkaraNanI zuddhithI hiMsAmAM nAza pAmatI mAnavajAtane ugArI lIdhI che. jIvanazodhananI AdikALathI cAlI AvatI A akhaMDa prakriyAmAM gAMdhIjInI ahiMsAnI vicAraNA e ApaNo viSaya che. temAMye vizeSa karI gAMdhIjInuM viziSTa pradAna zuM rahyuM che ? - e aMzane ujAgara karavAno prayatna che. gAMdhIjInA jIvana ane ciMtana be paraspara gUMthAyelAM che arthAt emanA jivAtA jIvananI prayogabhUmimAMthI ja ciMtana sarjAyuM che ethI (1) emanA jIvana ane ciMtanane sAthe sAthe ja mUlavI zakAya, (2) e ciMtana emanA jIvana sAthe vikasatuM rahyuM che eTale temAM nitya parivartana dekhAya che. pariNAme tenuM zuddha zAstrIya rU5 ghaDAyuM nathI. Ama chatAM emanA jIvana ane ciMtanamAMthI je siddhAMto ghaDAtAM gayAM te atyaMta spaSTa ane vaijJAnika paddhatie pragaTa thayelA che eTale abhyAsIne mATe tenuM saiddhAMtika svarUpa samajavuM azakya nathI. evA eka prayatna rUpe A rajU karyuM che. (3) trIjI mahattvanI vAta e che ke gAMdhIjInA jIvanaciMtanamAM ahiMsAne be bhUmikAe joI zakAya che : (1) emanA vyaktigata jIvanamAM vikaselI ahiMsA je emanA vyaktitvanuM abhinna aMga banI gaI che, je emanA jIvana ane ciMtanano AdhAra banI cUkI che eTale ke e gAMdhIjIne mATe dharmarUpa ahiMsA che je emanI nIti nahIM, vrata nahIM paNa dharma - ahiMsA dharma banI cUkI che jenAthI alaga karIne gAMdhIjIne kalpI zakAya nahIM te ahiMsA; ane (2) sAmUhika kSetre satyAgrahanA sAdhana tarIke emaNe ahiMsAnA - je prayogo karyA ane jagata jenAM akathya pariNAmo najare nihALyAM te eka adhUrA paNa adbhuta saphaLa, apUrva prayogarUpa sAmUhika kSetre ahiMsAnA prayogo. A be bhUmikA jotAM spaSTa thAya che ke vyaktigata bhUmikAe satyanI sAdhanA deza ane duniyAmAM aneka sAdhakoe karI che ane kadAca emaNe prApta karelI siddhi gAMdhIjI karatAM paNa vizeSa hoya evuM bane. paraMtu sAmUhika kSetre satyAgrahanA sAdhana tarIke ahiMsAno prayoga e gAMdhIjInI mAnavasaMskRtinA vikAsamAM moTAmAM moTI deNa che. | gAMdhIjInA jIvana ane ciMtanano mukhya viSaya athavA aMtima lakSya che satyanI zodha athavA satyano sAkSAtkAra. emanI pratyeka pravRtti ane nivRtti satyanI zodha mATe ja che evuM emaNe vAraMvAra kahyuM che ane potAnA vyavahArathI pragaTa karyuM che. A dizAmAM sabhAnatApUrvaka sAdhanA karatAM karatAM emanA jIvanamAM agiyAra vrata svAbhAvika rIte ja AvyAM che. eTale ke gAMdhIjInA jIvanamAM A agiyAra vrato koI zAstramAMthI AvyAM nathI ke nathI koI guru pAsethI maLyAM. alabatta zrImad rAjacaMdra pAsethI emane keTalAka prazno ane mUMjhavaNomAMthI mArga maLyo che. samAdhAna thayuM che paNa keDI to emaNe potAnI rIte ja kaMDArI che. ApaNI paraMparAno koI zAstrIya abhyAsa paNa emaNe karyo nathI. A vrato to emanA sabhAnatApUrvaka jivAtA jIvanamAMthI svAbhAvika rIte ja pragaTa thayAM che ane emanA jIvanavikAsanI sAthe sAthe niraMtara vikasatAM rahyAM che. AthI gAMdhIjInA jIvanamAM ane ciMtanamAM ahiMsAnAM mUlyono praveza satyanI zodhanA ekamAtra sAdhana tarIke teno svIkAra ane jIvananA aMtimAsa sudhI ahiMsAnA sUkSmAtisUkSma svarUpane pAmavAnI emanI mathAmaNa tathA pote je pAmyA teno anubhava jagatane karAvavA ahiMsAnI amApa zaktino paricaya potAnA prayogo dvArA emaNe je jagatane karAvyo e samagra prakriyAne aMte, sAdhanAne aMte ahiMsAnuM eka saiddhAMtika rUpa
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dakSA vi. paTTaNI sarjAyuM che ane prayogasiddha thaI jagata sAme pragaTa thayuM che eTale eka vaijJAnika paddhatie tenA saiddhAMtika svarUpane ane tenAM prayogasiddha pariNAmone tapAsIe. udbhava : gAMdhIjInA jIvana ane ciMtananA uddabhava ane vikAsanuM jo koI kendrabiMdu hoya to te che potAnA vartana vizenI cIvaTa. gAMdhIjI AtmakathAmAM lakhe che ke, "kaMI bahu hoziyAra vidyArthI na hato paNa mArA vartanane vize mane bahu cIvaTa hatI. A vartana vizenI cIvaTane kAraNe ja e dareka bhUla karyA pachI tyAMthI pAchA pharyA che. nizALamAM zikSakanA kahevA chatAM e chokaro speliMganI corI karato nathI. kaDAmAMthI sonAnI corI karyA pachI tenuM aMtaHkaraNa tene DaMkhe che ane pitA pAse pote corI karI hovAnuM kabUla kare che. potAnA vartana vizenI A cIvaTane kAraNe baLavAna banI aMgrejonI sAme laDavAnI mugdhatAmAM mitranA kahevAthI mAMsa to khAdhuM paraMtu mAMsa khAdhA pachI jyAre mAtA pAse, khoTuM bolavuM paDyuM ke "bhUkha nathI kAraNa ke peTamAM ThIka nathI'. A khoTuM bolyA pachI potAnA vartana vize e vicAre che ke, "khoTuM bolavuM ane te paNa mAtAnI sAme ? enA karatAM to mAMsa na khAvuM vadhAre sAruM.' potAnA vartana vizenI cIvaTane kAraNe ene e paNa khyAla Ave che ke khoTuM bolavuM potAne phAvatuM nathI. A eka bhUmikA thaI AtmanirIkSaNanI. satata cIvaTane kAraNe e AtmanirIkSaNa karyA pachI tenI pUrepUrI cakAsaNI karavA AtmaparIkSaNa kare che ane jyAre ene khyAla thAya che ke potAnI A maryAdA che tyAre temAMthI mukta thavAno sakhata prayatna karI e Atmazuddhi kare che. Ama vartana vizenI cIvaTa ane sabhAnatAthI thayelI sAdhanAnAM traNa sopAna emanA samagra ciMtanamAM dekhAya che : (1) AtmanirIkSaNa, (2) AtmaparIkSaNa ane (3) Atmazuddhi. A prakriyA pramANe jyAre mAtA pAse khoTuM bolyA pachI potAne thatI becenIne kAraNe emanuM AtmanirIkSaNa emane khyAla Ape che ke potAne khoTuM bolavuM phAvatuM nathI. A aMge pUrA parIkSaNa pachI Atmazuddhino yajJa zarU thAya che ane e satyapAlana zarU kare che. satyapAlananuM vrata le che. mana, vacana ane karmathI potAne je satya samajAya tenuM pAlana eTalo ja mAtra A satyapAlanano artha che. eTale ke sthULa satyanuM, sApekSa satyanuM pAlana che. paNa pUro saMbhava che ke mANasane potAne je satya lAge che te bIjAne na paNa lAge; evA samaye mANasa pote mAnela satyano Agraha bIjA pAse paNa rAkhe to tenA AgrahamAMthI satyAgraha nahIM paNa durAgraha ane kyAreka saramukhatyArI sarjAvAno pUro saMbhava che ane gAMdhIjInA jIvanamAM kaMIka aMze A tabakko Avyo paNa che. paNa potAnA vartana vizenI cIvaTane kAraNe e tyAMthI pAchA phare che ane emanA AtmanirIkSaNa ane AtmazuddhinA prayatnathI emane ahiMsAnuM sAdhana maLe che. eTaluM ja nahIM, A mArga vikAsa karatAM agiyAra vrata anAyAsa paNa anivArya banI emanA jIvanamAM Ave che. A sAdhanAmAMthI emanuM ahiMsAnuM darzana vikasatuM cAlyuM e pahelAM gAMdhIjIe satyapAlananuM vrata lIdhuM ane niSThApUrvaka pAlana paNa karyuM, paNa jyAM sudhI ahiMsAnuM sAdhana nathI maLyuM tyAM sudhI e mAnelA satyathI AgaLa gayA nathI ane tethI ja emanA jIvananA AraMbhanA tabakkAmAM ane pariNAme ciMtanamAM paNa vAraMvAra badalAva AvyA kare che. jema ke gAMdhIjI mAtra paisA kamAvA mATe ja baeNrisTara thayA hatA ane pachI sAruM kamAvA mATe ja dakSiNa AphrikA gayA. paraMtu vartana vizenI cIvaTane kAraNe emanA jIvanamAM badalAva AvyA kare
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 179 che ane te eTale sudhI ke raskinanuM pustaka "ana Tu dhisa lAsTa' vAMcIne eka kSaNanAye vilaMba vinA sattA, saMpatti, vakIlAta ane pratiSThA badhuM choDIne "sAduM majUrInuM jIvana ja sAcuM jIvana che' e sUtrane jIvanamAM utArI kuhADI ane pAvaDo laI jaMgalamAM cAlI nIkaLyA. ahIMthI AzramajIvana zarU thayuM. A tyAganuM kAraNa mAtra ane mAtra AtmapreraNA che. je rIte rAma AvI raheluM rAjapATa, sukhasaMpatti choDIne anAsakta bhAve vanavAsa mATe cAlI nIkaLyA hatA temaja kazIye Asakti vinA : vAlmIki "rAmAyaNa'mAM lakhe che, "jema manuSya potAnA vastra para paDelA ghAsanA taNakhalAne khaMkherI nAkhe che tema rAme A badhuM sahajabhAve choDI dIdhuM." anAsakti baMnenI sarakhI che paNa rAmanA tyAganuM prerakabaLa pitRprema che, raghukularIti che, pitAnA vacana khAtara che; jyAre gAMdhIjInA tyAganuM kAraNa AtmapreraNA che. je hakIkate to samagra mAnavasamAja sudhI patharAyelo emano vyApaka banato premabhAva eTale ke ahiMsA ja che. A pahelAM ahiMsA vinAno emano satyAgraha e durAgraha ja hato. kema ke A e ja gAMdhIjI hatA jemaNe potAne je satya lAgyuM tenuM pAlana karAvavAnA AgrahamAM dakSiNa AphrikA jatI veLAe potAnI patnI ane bALakone pArasI phezana pramANe jIvavAnI ane parANe bUTamojAM paheravAnI pharaja pADI hatI. pote mAnI lIdhelA satyanuM bIjA pAse parANe pAlana karAvavAnI A vRtti ane pravRttimAM parivartana paNa emanA AtmanirIkSaNathI ja Ave che jemAMthI emane ahiMsAnuM sAdhana maLe che. kasturabA pAse potAne ghare mahemAna tarIke rahetA gorAnuM meluM gAMdhIjI parANe upaDAve che. patnI hovAne kAraNe ja e raDatAM raDatAM paNa upADe che, paNa gAMdhIjIno Agraha che ke mAtra pharaja samajIne nahIM paNa hasate moDhe upADavuM joIe. AvA pote mAnI lIdhelA satyanuM kastUrabA pAse baLajabarIpUrvaka pAlana karAvatA gAMdhIjI gussAmAM ne gussAmAM ajANyA pradezamAM aDadhI rAte kastUrabAne hAtha jhAlI kADhI mUke che. paNa Ama chatAM potAnA vartana vizenI cIvaTane kAraNe AtmanirIkSaNa zarU thAya che. pote zuM karyuM ? e yogya hatuM ke ayogya? A ja hetu mATe pote bIjuM zuM karI zake ? A AtmanirIkSaNa karI e eka bhUmikA upara jAya che ane Atmazuddhi sudhI pahoMce che jyAM temane ahiMsAnuM spaSTa darzana thAya che ane samajAya che ke satyanuM darzana pote karavuM hoya ane bIjA pAse satyanuM pAlana karAvavuM hoya to tenuM eka ane ekamAtra sAdhana ahiMsA che. - gAMdhIjInA jIvanavikAsanI sAthe sAthe emanI ahiMsAnI vyAkhyA paNa vikasatI rahI, vistaratI rahI ane abhyAsIne spaSTa dekhAya tevI traNa bhUmikA temAMthI sarjAI. gAMdhIjInA ciMtanamAM e vyAkhyAnuM svarUpa A pramANe che. ahiMsAnI paribhASA : traNa bhUmikA : (1) aMhiMsA zabdArthane joIe to 5 + hiMsA - koInI hiMsA na karavI te. taddana prAthamika bhUmikAe koI sajIvanI hiMsA na karavI eTale ke tene zArIrika IjA na karavI te ahiMsA. sAmAnya lokavyavahAramAM ApaNe ahiMsAno ATalo ja artha karatA hoIe chIe paraMtu gAMdhIjInI vartana ' vizenI cIvaTamAMthI emanuM AtmanirIkSaNa emanI ahiMsAne kaI UMcAIe laI jAya che te samajavA jevuM che. potAnA pratyeka vartana pachI tenA vizenuM ciMtana ane kaDaka parIkSaNane aMte potAno doSa
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dakSA vi. paTTaNI dekhAya to kSaNanAye vilaMba vinA parizuddha banI bahAra AvavuM A AkhI prakriyA e keTalI zAstrIya ane vaijJAnika paddhatie cAle che ? manovaijJAnika dRSTie abhyAsa karanArane mATe gAMdhIjInuM A svacittapRthakkaraNa atyaMta upayogI che paraMtu AtmavikAsa mATe AdhyAtmika sAdhanA karanAra sAdhakane mATe to e vikAsanI sIDI dekhADI Ape che ke A mArge sIdhA upara caDI zakAya che. mAnavaitihAsamAM ATaluM, jivAtA jIvanamAM vaijJAnika prayogo sAthe vyakta thayeluM svacitta pRthakkaraNa bIje kyAMya maLatuM nathI. gAMdhIjInI ahiMsA A mArge taddana saraLatAthI samajAya tevI che. koInI hiMsA na karavI te ahiMsAno taddana prAthamika ane mAtra zabdArtha thayo, paNa gAMdhIjInuM ciMtana tene AgaLa laI jAya che. e lakhe che ke hiMsA nahIM te ahiMsA. paraMtu hiMsA eTale zuM? mAtra zArIrika IjA na karavI eTalo ja hiMsAno artha che? potAnA jIvanamAM banatA prasaMgo ane svacitta pRthakkaraNamAMthI ene samajAya che ahiMsAnI bIjI bhUmikA. (2) A bIjI bhUmikAe gAMdhIjI lakhe che ke "khoTuM bolavuM te hiMsA che. corI karavI te hiMsA che. bIjAne jenI jarUra che tevI vastuno saMgraha karavo te hiMsA che." vagere. AmAM gAMdhIjInAM agiyAre vrata samAI jAya che. paNa gAMdhIjI A vratavicArathI paNa AgaLa jAya che ane chelle lakhe che, "kuvicAramAtra hiMsA che." kharAba vicAra karavo te paNa hiMsA che. mAnavacittano abhyAsa karanAra kahe che ke kharAba vicAra e sAmenI vyaktinI hiMsA to kare ja che paraMtu kuvicAra karanAra vyakti potAnI paNa hiMsA kare che. enA kuvicAranI jvALAo enA cittamAM UgatI sabhAvanA ke sadvicAranA aMkurone khIlatAM pahelAM ja bALI nAkhe che. bahAranI hiMsAno bhoga banatAM pahelAM mANasa pote ja potAnI hiMsA karI bese che. ethI ja zAstro kahe che ke kharAba vicAra e mANasanA potAnA ane samaSTinAM sukhazAMtine haNI nAkhe che. gAMdhIjInI vicArayAtrA emane mAnasika zuddhi sudhI laI jAya che. A vyAkhyAmAM ahiMsaka samAja-racanAnuM AkhuM mALakhuM pragaTa thAya che. gAMdhIjInuM ciMtana emanA jivAtA jIvanamAMthI ja prayogasiddha thaI sarjAyuM che. AthI emanI vyaktigata sAdhanAmAM AgaLa vadhatAM potAnI mAnasika sthitinAM kevAM avalokano emaNe noMdhyAM che, ahiMsAnI A bIjI bhUmikA gAMdhIjInA jIvanamAM kaI kakSAe siddha thaI che e joIe. 'dakSiNa AphrikAnA satyAgrahano itihAsa" e gAMdhIjInA pustakamAM eka prakaraNanuM zIrSaka che, "janarala smaTsano vizvAsaghAta ! vizvAsaghAta zabda lakhyA pachI gAMdhIjIe Azcaryacihna mUkyuM che. A prakaraNamAM evo prasaMga che ke dakSiNa AphrikAmAM satyAgrahanI laData cAlatI hatI tyAre gAMdhIjI ane emanA ghaNA sAthIo jelamAM hatA. eka divasa tyAMnA rAjakIya vaDA janarala smaTse gAMdhIjIne maLavA bolAvyA. vATAghATane aMte kahyuM ke mi. gAMdhIne atyAre choDI daIe chIe ane bIjA satyAgrahI kedIone kAle choDazuM. pachI gAMdhIjIne to mukta karyA paNa bIjA divase emanA sAthI kedIone choDyA nahIM. A prasaMge aMgrejI chApAMoe paNa smaTsanA A vartanane vizvAsaghAta kahI tenI AkarI TIkA karI. smaTsa vize khaMdho, lucco evAM vizeSaNo paNa vaparAyAM. A samagra ghaTanAne aMte gAMdhIjI lakhe che :
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 181 "zuM kharekhara janarala smaTse e irAdApUrvaka karelo vizvAsaghAta hato ?' pachI lakhe che, "kadAca nahIM." emane khAtarI nathI paNa A kadAcanI zakyatAthI e potAnI to vicArazuddhi kare ja che. atyaMta buddhizALI mANasa praznane badhI bAjuthI vicAre che paraMtu jIvana vizenI vyApaka samajaNa keLavavA icchato sAdhaka to emAMthI jagatane mATe ane potAnI zuddhi mATe zuM kalyANamaya che te vicArI teno ja svIkAra kare che. - Avo ja eka bIjo prasaMga che. gAMdhIjI lakhe che, "sarakAre hetupUrvaka AvuM pagaluM lIdhuM che; athavA sarakArane khyAla ja nahIM hoya ke tenA A pagalAthI AvAM bhayaMkara pariNAmo Avaze.' gAMdhIjI atyaMta buddhizALI che. pAchA baeNrisTara che eTale kazuMye emanA khyAla bahAra nathI. paNa enAthIye AgaLa e sAdhaka che ane ahiMsAnI sAdhanA ane kyAM laI jAya che e banne vicAra mUkyA pachI gAMdhIjI lakhe che ke, "mAnavajAtanA kalyANane khAtara huM pahelo vicAra jato karuM chuM.' A thayo kuvicArano prayatnapUrvaka tyAga. manuSyanA AMtarika vikAsamAM buddhi pachI je prajJAnuM sthAna che te prajJAvAna puruSanuM ApaNane ahIM darzana thAya che. (3) niraMtara vikasatA jatA jIvana ane ciMtanamAM ahiMsAnI sAdhanA roja navI navI kSitijo kholatI jAya che. hiMsAno Avo sUkSma ane vyApaka artha karyA pachI gAMdhIjI vicAre che ke A vyAkhyA to nakArAtmaka che. hiMsA nahIM e ahiMsA e vaijJAnika dRSTie paNa adhUrI vyAkhyA che. vyAkhyAnuM koI nakkara ne bhAvane saMpUrNapaNe oLakhI zakAya tevuM vidhAyaka (positive) svarUpa hovuM joIe ane trIjI bhUmikAe paribhASA sarjAya che. ahiMsA tenuM pUrNa svarUpa eTale prema, sArvatrika prema, nisvArtha ane nirapavAda prema. A darzana thayuM. paNa jIvananA kasoTI-paththara para potAnA prayoganI kasoTI karI e potAnI prayogapothImAM noMdhe che: "huM mArA virodhIne prema karI zakuM chuM?" vijJAnanA prayoga jevI ja A taTastha tapAsa che ane tenAM pariNAma paNa eTalAM ja vaijJAnika noMdhe che. potAnA cittanI kaDaka parIkSA karI e AtmanirIkSaNa noMdhe che, "prema karI zakuM chuM ke nahIM tenI mane khabara nathI, paNa koInoye tiraskAra karyAnuM mane yAda nathI.' A prema karavo ane tiraskAra na karavo e baMne judI judI sthiti che. tiraskAra na karavo e prakRtimAMthI prema karavo e sthitie pahoMcavuM e juduM che. e pachInI bhUmikA che. gAMdhIjI ghaNA vahelA A kakSAe pahoMcI gayA che paNa emanuM kaDaka AtmaparIkSaNa ane emanI namratA emane ema kahetAM roke che. prema karavAnI sthitie pahoMcyAnI parIkSA ke pratIti bhale have thavAnI hoya paNa koInoya tiraskAra na karavAnI mAnasika svasthatA to gAMdhIjIe ghaNI vahelI meLavI lIdhI che. eka bALapaNamAM gAMdhIjIne mAMsAhArane mArge laI janAra mitra, jeNe mAMsAhAra uparAMta gAMdhIjI ane kastUrabAnA saMbaMdho sarakhA na rahe tevI pravRtti karI hatI. gharamAM paNa e mitra koIne pasaMda na hato chatAM gAMdhIjI potAnI zuddhi karatA rahe che, paNa mitrano saMbaMdha toDatA nathI. eTaluM ja nahIM pAchaLathI gAMdhIjI keTalAMka parivArajanone sAthe laI gayA temAM pelA mitrane paNa dakSiNa AphrikA nasIba ajamAvavA mATe laI gayelA. tyAM paNa gAMdhIjIne badanAma karavA teNe je pravRtti karelI te pravRttinuM varNana AtmakathAmAM che. paNa gAMdhIjIe AkhAye prasaMgone potAnA jIvananI prayogazALAmAM karelA prayogo rUpe ja AlekhyA che. kyAMye pelA mitrane doSita TheravI tenuM
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dakSA vi. paTTaNI nAma ke tiraskAra emaNe vyakta karyo nathI. ahIM gAMdhIjInI cittazuddhi uparAMta emanI lekhanazailInuM prabhutva paNa dekhAI Ave che. 'pahelo giramITiyo' e girirAja kizoranI aitihAsika ane AdhArabhUta navalakathAmAM gAMdhIjInA dakSiNa AphrikAnA vasavATa daramiyAna eka mANase niraMtara khalanAyakanuM kAma karyuM hatuM jenuM varNana lekhake vigate karyuM che. paraMtu gAMdhIjInA koI lakhANamAM ke vAtacItamAM te vyakti ke ghaTanAono achaDato ullekha sudhdhAM dekhAto nathI. AthI eka abhyAsIne mATe svAbhAvika evI samajaNathI lekhakanI hAjarImAM meM evuM vidhAna karyuM kai 'A vilananuM pAtra kAlpanika che.' tyAre lekhake spaSTatA karatAM kahyuM hatuM ke meM A graMtha lakhatAM pahelAM AdhArabhUta mAhitI meLavavA dakSiNa AphrikAmAM jAte jaIne e samaye je jIvatA hatA tevA mANasonI mulAkAta laI A vigato lakhI che ke kharekhara Avo mANasa gAMdhIjInA jIvanamAM Avelo? paraMtu gAMdhIjIe to teno paNa kyAMya ullekha karyo nathI. e ja rIte gAMdhIjI dakSiNa AphrikAmAM puSkaLa kamAtA hatA tyAre emanI AvakamAMthI hiMdustAnamAM rahetA emanA be moTA bhAIonAM ghara ane eka vidhavA bahenanuM ghara cAlatuM. ATalI ane ATalo samaya e javAbadArI premathI upADanAra gAMdhIjIe jyAre raskinanuM pustaka vAMcI potAnI nokarI, dhaMdho ne saMpattino tyAga karI sAduM majUrInuM jIvana svIkAryuM ane potAnA badalAyelA vicAranI bhAIne vAraMvAra jANa karI, vinaMtI karI paNa bhAI saMmata na ja thayA. chatAM gAMdhIjIe potAnA daDhasaMkalpathI saMpattino tyAga karyo tyArathI e vaDIlabaMdhue gAMdhIjI sAtheno saMbaMdha toDI nAkhyo hato. bolavAnuM baMdha karI dIdhuM hatuM. e bhAIne potAnA jIvananA aMtakALe pastAvo paNa thayo evuM Alekhana gAMdhIjInI pautrI sumitrA kulakarNIe potAnAM pustaka 'aNamola virAsata'mAM karyuM che. paraMtu gAMdhIjIe kyAMye A visaMvAdane pragaTa thavA dIdho nathI. A to gAMdhIjInAM sagAM, saMbaMdhI ane snehI hatAM paNa dakSiNa AphrikAnA satyAgraha daramiyAna tyAMnA rAjakIya vaDA mi. janarala smaTsa jemaNe gAMdhIjIne parAsta karavAmAM vAraMvAra vizvAsaghAta karI jelajIvanamAM paNa trAsa ApavAmAM koI kamI rAkhI na hatI te janarala smaTsa gAMdhIjI vizeno potAno abhiprAya noMdhatAM lakhe che, 'huM temano pratipakSI hato. temaNe kadI mijAja khoyo nahIM ke teo dveSane vaza thayA nahIM.' (janarala krizcana smaTsa). - virodhI zuM kuTuMbanA hoya, mitra hoya, saltanatanA hoya ke pachI svarAjyanI laDatanA potAnA ja rAjakIya kSetranA anuyAyIo hoya - gAMdhIjIe A badhAnA asahya vyavahArano, bhraSTAcArano ke naryA juThThANAno paNa kyAreya tiraskAra karyo nathI. jyAre svarAjya maLyuM tyAre gAMdhIjInI icchA viruddha emane aMdhArAmAM rAkhI kaoNMgresa kArobArIe, muslima lIge ane zIkhoe sarvAnumate mAunTa baeNTana karAra para sahI karI lIdhI che evI jANa jyAre baMgALamAM komI ramakhANo zAMta karavA gayelA gAMdhIjIne prArthanA sabhAmAM rAjakumArI amRta kore karI tyAre gAMdhIjI aDhaLaka vedanA sAthe eTaluM ja bolyA, 'bhagavAna temanI rakSA karo ane saMpUrNa zANapaNa bakSo.' kraoNsa para caDavA jatA IzunAM
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 183 vacana paNa AvAM ja vyApaka premabhAvathI, ahiMsAthI nItaratAM hatAM ke, he Izvara ! emane mApha karaje. emane khabara nathI ke e zuM karI rahyA che.' AvAM to keTalAMya viSa gaLe utArI emaNe jagatane ahiMsAnuM amRta pAyuM che. "ana Tu dhisa lAsTamAM chellAmAM chellI kakSAnI adhamatA gAMdhIjI sAthe AcaranAra mAnavInA paNa zuddhIkaraNa mATe, kalyANa mATe emanI karuNA patharAyelI che. "ana Tu dhisa lAsTa' e siddhAMta mAtra arthazAstra pUrato maryAdita nathI. gAMdhIjInA jIvanaciMtanamAM to jIvananA koI paNa kSetre chellAmAM chellA mANasane, are, mAnavetara sRSTi sudhI vistaratI emanI karuNA, patharAyelI che. gAMdhIjI ahiMsAnA A pUrNa arthane samajAvatAM lakhe che, "ahiMsA eTale vizvaprema, jIvamAtrane vize karuNA ne temAMthI utpanna thatI potAnA dehane homavAnI zakti." A ahiMsA e koI vyakta ke sahaja svAbhAvika sthiti nathI. e anaMta sAdhanAnuM pariNAma che ane ethI pUrNa ahiMsApAlanamAM manuSya prANImAtra sAthe abheda anubhave che. gAMdhIjIno e Adarza che. e lakhe che, "mAre prANImAtra sAthe abhedabhAva anubhavavo che. A sthitie jaDa-cetananA bhedabhAva paNa lupta thAya che ane evI mAnyatA che ke e avasthAmAM hiMsaka pazuo ane pazu jevA hiMsaka mAnavIo paNa hiMsA choDI premabhAvathI varte che. pAMca varSano dhruva jaMgalamAM tapa kare. e kathAthI zarU karI ApaNA dezamAM bauddho ane jainonA aneka sAdhuo - ane jaMgalamAM pharatA aneka sAdhu-saMto Aje paNa A dezamAM nirbhayatAthI jIve che. teno AdhAra A ahiMsA sivAya bIjuM zuM che? gAMdhIjInA jIvanamAM satya sAdhya che ane ahiMsA sAdhana che. satya eTale kudaratano niyama - kAyado ane tene jANavAnuM ekamAtra sAdhana te ahiMsA. eTale satyano sAkSAtkAra, vyApaka vizvacaitanyano anubhava ke darzana e mAtra pUrNa ahiMsApAlanathI ja thaI zake. A pUrNa ahiMsAne vyakta rUpe na paNa jANI zakAya. gAMdhIjI kahe che tema, "ahiMsAno bhAva najare caDanArAM pariNAmomAM - nathI paNa aMtaHkaraNanI rAgadveSa vinAnI sthitimAM che. A rAgadveSa rahita sthiti e ahiMsAnI aMtima bhUmikA che tenuM pUrNa svarUpa che. tenI pUrNatA e ja satyano sAkSAtkAra ane e ja advaitAnubhava. A trIjI bhUmikAe ahiMsA eTale sarvavyApaka prema." ahiMsAnI traNa bhUmikA : gAMdhIjInA jIvana ane ciMtanamAM ahiMsAnI traNa bhUmikA spaSTa dekhAya che : (1) prAkRtika (2) vratarUpa (3) dharmarUpa. svabhAvathI to pratyeka vyakti prAthamika avasthAmAM ahiMsaka vRttinI hoya che, paraMtu e mAtra maryAdita arthamAM. ane tethI koI eka athavA amuka vyakti pratyenI premanI ajJAnamUlaka atizayatA tene bIjAnI hiMsA karavA prere che. kizoralAla mazarUvALA lakhe che tema je bIjAnI hiMsA kare che te jemanI hiMsA e karato nathI temanA pratyenA premane lIdhe. AthI prAkRtika avasthAmAM jJAnanA abhAve prema svArthamAM, hiMsAmAM pariName paraMtu jyAre vyakti pote sabhAna hoya, sajAga hoya tyAre potAnA vyaktiniSTha premano vistAra karIne ahiMsAno vyApaka premabhAvano anubhava karI zake.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dakSA vi. paTTaNI (2) manuSya jyAre ahiMsAne jIvanamUlya svarUpe svIkArI tenA pAlana mATe niraMtara tapa karato rahe e sAdhanAnI avasthA. jemAM eNe aneka parIkSAmAMthI, mUMjhavaNamAMthI pasAra thavAnuM che. paraMtu jyAre e vrata mAtra bAhyaAcAra na rahetAM tenI vRtti ane pravRtti sAthe saMvAdamaya banI jAya tyAre e dharmarUpa ahiMsA bane che. . (3) dharmarUpa ahiMsAnuM A svarUpa e pUrNa AtmazuddhinuM pariNAma che. vratapAlanathI jagatane Atma svarUpe oLakhavA mathAmaNa karato manuSya e jyAre vyApaka premabhAvathI UbharAya che tyAre ahiMsA teno svabhAva, eno dharma banI enI sarve pravRtti ane nivRttino AdhAra banI jAya che. ene e mATe koI prayatna karavo paDato nathI. AtmavistAranI e svAbhAvika sthiti che jemAM te AnAthI viruddha vartI zakato ja nathI. tenA virodhanI asAdhAraNa paristhiti sarjAya topaNa e potAnI jAtane homI de che. paNa potAnA jIvanamAM dharmarUpa banela ahiMsAne te choDI zakato nathI. Ama ahiMsApAlananuM prayatna maTI svabhAva thavuM, vratarUpa maTI bhAvarUpa banavuM te ja ahiMsAnuM dharmasvarUpa . ane e ja ahiMsAnuM pUrNa svarUpa. gAMdhIjI A dharmarUpa ahiMsA sudhI pahoMcyA che tenAM aneka dRSTAMtomAMthI eka pUratuM che. bIjI goLamejI pariSada niSphaLa gaI tyAre e goLamejI pariSadamAM banelI ghaTanAnuM varNana karatAM amerikana patrakAra zirare lakhyuM che, "DaoN. bhImarAva rAmajI AMbeDakara aMtyajonA kaDavAza anubhavelA netAe mahAtmA para evuM DaMkhIluM AkramaNa karyuM ke briTiza ane hiMdI baMne prakAranA pratinidhioe teno jorazorathI virodha noMdhAvyo. AMbeDakara jyAre gAMdhI upara phiTakAronI jhaDI varasAvatA hatA, emane vizvAsaghAtI, ApelAM vacano bhaMga karanArA ane khoTA khoTA dAvAo karIne purepurA bejavAbadAra rahenAra kahetA hatA tyAre gAMdhIjI emanI beThaka upara lAgaNIvaza thaIne beThA rahyA. pachI emaNe potAno bIjo gAla dharyo. teo vacamAM eTaluM ja bolyA, "sAheba, AbhAra tamAro.' ATalA AkSepo pachI paNa gAMdhIjIe kahyuM ke A AMbeDakara nathI bolatA; chellAM pAMca hajAra varSathI je koma anyAya ane pIDA bhogavI rahI che tenA pratyAghAto bole che. taddana khoTA AkSeponA A udAratAbharyA svIkArathI loko stabdha thaI gayA ane A amerikana patrakAre gAMdhIjIne IzunI sAthe mUkyA. A badhI vigato gAMdhIjInA vyaktigata ahiMsAnA tAttvika svarUpa ane tenA prayoganI, prasaMgonI che, paNa sAmUhika kSetre gAMdhIjIe karela ahiMsAnA prayogo paNa mAnavasaMskRtinA vikAsamAM mahattvanuM sImAcihna banI raheze. sAmUhika kSetre gAMdhIjInI ahiMsA : AtmakathAmAM gAMdhIjI harizcaMdranuM nATaka joyA pachI potAnA para zuM asara thaI te vize lakhe che, "harizcaMdra para AvI paDyAM evAM duHkho ApaNA para kyAre AvI paDe ?" pachI lakhe che, "badhAM harizcaMdra jevAM kAM na thAya?' kaSTa sahana karI ahiMsAthI pote je sukha ne zAMtino anubhava karyo,
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI je AtmAnI zaktino prabhAva pichAnyo jagatane karAvavAnI bhAvanAmAMthI, emanA premanA vistAramAMthI sAmUhika satyAgraha sarjAyo. nArAyaNa desAI kahetA hoya che, 'badhA harizcaMdra jevA kAM na thAya ?' e vicAranuM pariNAma eTale sAmUhika kSetre satyAgraha. 185 (1) sAmUhika kSetre ahiMsaka satyAgraha e gAMdhIjInA koI paNa purogAmI ane anugAmI satyAgrahathI taddana judo paDe che. tenuM mukhya kAraNa emaNe ahiMsAnI zaktino AtmabaLa pragaTa karavAmAM adbhuta prayoga karyo te che. AtmAnI zaktine jo jAgrata karavAmAM Ave to tenI sAme lazkarI tAkAta paNa niSphaLa nIvaDe che te emaNe siddha karI batAvyuM. (2) gAMdhIjInI ahiMsA mAtra zastrathI na mAravuM eTalI ja nathI. virodhInI koI paNa muzkelIno lAbha na letAM manathI paNa tenuM kalyANa karavAnI vRtti rAkhavI e che. gAMdhIjInA badhA ja sAmUhika satyAgrahomAM paNa satyAgrahIonA vyavahAra e rItanA ja rahyA che. jyAre jyAre adhUrI keLavaNIne kA2Ne takavAdI sAthIoe AthI juduM valaNa laI hiMsA karI che tyAre gAMdhIjIe laData thaMbhAvI dIdhI che (caurIcaurA). ane pote upavAsa karI potAnI Ahuti ApavAnI taiyArIthI hiMsA aTakAvI che. (1947nAM komI 2makhANa - kaoNlakAtA noAkhalI). gAMdhIjInA sAmUhika satyAgrahanuM tattva je emane jagatanA bIjA krAMtikArIothI juduM pADe che te e che ke gAMdhIjInA satyAgrahamAM zoSaka ane zoSita baMne ta2pha karuNAno bhAva che. emanI satyazodhaka dRSTi baMnenI nabaLAIne, doSone oLakhe che ane tene dUra karI baMnene zuddha karavA icche che. e kyAreya zoSito sAthe virodhano jhaMDo laI zoSako sAme UbhA nathI paNa zoSito kaSTa sahana karI ahiMsaka rIte potAnA doSothI mukta thaI zoSaka lokonA aMtarAtmAne jAgrata karI sArvatrika nyAyanI mAgaNI kare che. satyAgrahI jAte kaSTa sahana karI zoSakanA mUrchita AtmAne jagADe che. temAM baMne pakSanI zuddhino, kalyANano bhAva che. sAmUhika satyAgraha dvArA gAMdhIjInuM dhyeya kyAreya mAtra parivartana karavAnuM na hatuM. gAMdhIjI emAMthI eka susaMvAdI samAjanuM darzana race che. gAMdhIjIe sAmUhika kSetre ahiMsaka satyAgrahanA prayogo karyA te mAtra briTiza saltanatane dUra karI svarAja meLavavA ja nathI karyA. jyAM jyAM asatya ke anyAya hoya tyAM asatyane dUra karI satyanI, nyAyanI sthApanA mATe emaNe A sAmUhika ahiMsAnA prayogo karyA che. hiMdustAnamAM gAMdhIjIe je racanAtmaka kAryakramo karyA te sAmAjika kSetre emano sAmUhika satyAgraha je hato. A ja siddhAMta pramANe aspRzyatA-nivAraNanA kAmamAM gAMdhIjIe sanAtanIonA mUrchita AtmAne emanAM ja zastro dvArA kevA jAgrata karyA ke gAMdhIjInI aspRzyatA-nivAraNanI A sAmUhika ahiMsaka pravRttimAM 85 TakA satyAgrahIo brAhmaNo hatA. ATaluM karyA pachI keTalAka jaDa manovalaNa dharAvanArA sanAtanIone emaNe cetavyA ke aspRzyatA dUra nahIM thAya to baMne pakSe hAni ja che. Ama gAMdhIjInA sAmUhika ahiMsaka satyAgrahamAM baMne pakSa taraphathI karuNA ane baMnenI zuddhi rahelI che. A emanI sAmUhika kSetre vyApaka banatI ahiMsAnA ja prayogo che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dakSA vi. paTTaNI sAmUhika kSetre ahiMsAnA prayogo : sAmUhika kSetre ahiMsAnA prayoganI asara hiMsA karavA AvanAra pratipakSIne paNa thayA vinA rahetI nathI. e janarala smaTsa jevo khaMdho rAjakAraNI hoya ke sAmAnya vAtothI doravAI jato abhaNa manuSya hoya - badhA para ahiMsA potAno prabhAva pAthare che. A uparAMta ahiMsAno prayoga karanAra samUhano mAnasika vikAsa keTalo thAya che tenAM paNa daSTAMto che, ane ethIye vizeSa, eka AkhA samUhane hiMsAmAMthI ahiMsAne mArge doranAra tapasvInA tapano prabhAva kevo pavitra ane zAMta hoya che tenAM dRSTAMta joIe. dakSiNa AphrikAnA rAjakIya vaDA janarala smaTsa je satata gAMdhIjInI satyAgraha laDatanA pratipakSI hatA teno gAMdhIjI vizeno eka abhiprAya to ApaNe AgaLa joyo paraMtu bIjo prasaMga to A rAjapuruSanA aMtaranA prakAzanuM darzana karAve che bIjI goLamejI pariSada vakhate gAMdhIjI iMglenDa javAnA hatA. pariSadanuM kaMI pariNAma maLe tevuM gAMdhIjIne lAgatuM na hatuM. janarala smaTsa e samaye nivRtta thaI gayelA ane emanI khyAti gAMdhIjInA pratipakSI tarIke ja hatI ane che, paraMtu A spaSTa dekhAtA hiMsaka pakRtinA virodhI para paNa gAMdhIjInI sAmUhika ahiMsAno eTalo to prabhAva hato ke goLamejI pariSada pahelAM smaTse iMglenDanI pArlAmenTamAM patra lakhI mokalyo ke, 'mi. gAMdhI jevo mANasa duniyAmAM lAkho-karoDo varSe eka thato hoya che. enI vAta jo tame na samajatA ho to huM samajAvavA AvuM." A AdaramAM baMne : pakSa para ahiMsAno prakAza joI zakAya che. A to bhaNelAgaNelA buddhizALI, gaNatarIbAja rAjapuruSanA hRdayaparivartananI vAta thaI; paNa sAmAnya, abhaNa, ochI samajaNavALA ane hiMsaka prakRtinA aneka mANasone ahiMsAnA sparzathI kevAM parivartano Ave che ane teye pAchAM tAtkAlika ! tenuM eka dRSTAMta misisa polAka je daMpatI mi. ane misisa polAka gAMdhIjInI sAthe ja gAMdhIjInA gharamAM dakSiNa AphrikAmAM rahetAM hatAM. emaNe potAnA pustakamAM eka prasaMga TAMkyo che ke eka samaye moDI sAMje aMdhAruM thavA mAMDyuM hatuM te veLA gAMdhIjI ane misisa polAka eka zAMta mArga parathI pasAra thaI rahyA hatA. eka mANasa pAchaLathI Avyo ane dhIme dhIme gAMdhIjInI sAthe cAlavA lAgyo. baMne dhIme avAje kaMIka vAtacIta karI rahyA hatA. misisa polAka emanI aMgata vAta haze ema samajI sabhyatA khAtara thoDAM dhImAM paDI pAchaLa rahyAM. rastAmAM eka jhADa hatuM tenI nIce aMdhArAmAM baMne thoDI vAra dhImA avAje vAta karatA UbhA rahyA. thoDI vAra pachI pelo mANasa gAMdhIjInA hAthamAM kazuMka ApI jato rahyo. gAMdhIjI e ja svasthatAthI cAlatA rahyA. misisa polAka gAMdhIjI pAse pahoMcI gayAM pachI sahaja pUchyuM, "e mANasa koNa hato ?' gAMdhIjIe javAba Apyo ke haze koka. tyAre misisa polAke jarA kutUhalathI pUchyuM, "e tamArA hAthamAM kazuMka ApI gayo e zuM hatuM?" gAMdhIjIe hAtha bahAra kADhI dekhADyuM. emanA hAthamAM eka charo hato. pelo mANasa e charo laI gAMdhIjInuM khUna karavA Avelo paNa gAMdhIjIne ApI e cAlato thayo. misisa polAke bhaya ane Azcarya sAthe kahyuM ke, "to to ApaNe polIsane jANa karavI joIe.' gAMdhIjIe kahyuM, zuM kAma ? e mANasane keTalIka bAbatamAM mArI sAthe
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 187 sakhata virodha hato. bApaDo bIjuM to zuM karI zake ? eTale mAruM khUna karavA Avyo hato. paNa vAtacItathI eno Akroza samI gayo. sAcI hakIkata ene samajAI gaI ane zAMta thaI cAlyo gayo. enAthI bhaya rAkhavAnuM ke ene polIsane soMpavAnuM koI kAraNa nathI. gAMdhIjInA jIvanamAM AvA aneka prasaMgo banyA che ane emanI svasthatA ane ahiMsAno Avo ja prabhAva patharAyo che. ApaNI kamanasIbI ke gAMdhIjIe vAraMvAra kahevA chatAM goDase gAMdhIjIne maLavA kyAreya AvyA ja nahIM. nahIM to enI hiMsA paNa gAMdhIjInI ahiMsA sAme ogaLI gaI hota. ahiMsAno A prabhAva jenAthI jIravI zakAto na hato tevA nabaLA mANaso AthI ja gAMdhIjInI AMkhamAM AMkha parovavAnuM TALatA, paNa je zuddha hRdayanA karoDo mANasoe e AMkhanI ahiMsAnA amRtane jhIlyAM ane pacAvyAM te deza ane duniyAnA gAMdhIjInA mitro ne virodhIo, jJAnI ane ajJAnI, bhaNelA ane abhaNa sahu koI jIvanamAM dhanyatAno anubhava karI zakyA jenAM varNano aneka videzI pravAsIoe paNa karyA che. gAMdhIjInI ahiMsAnA A prabhAvathI carcila paNa paricita hatA ane ethI ja carcila iMglenDathI koI adhikArIne vATAghATa mATe mokalatA tyAre kaDaka sUcanA ApIne pachI mokalatA ke "tame dhyAna rAkhajo... gAMdhI sAthe vAta karatI vakhate tame tenI AMkhamAM AMkha parovI vAta nahIM karatA; nahIM to tame paNa enA jevI vAta karatA thaI jazo." gAMdhIjInI sAmUhika ahiMsAnA prayoganI sahuthI moTI siddhi to e hatI e eNe kaMIkeTalAye nirdoSa, bhoLA, bhalA karoDo mANasone pavitratAnuM siMcana karyuM. gAMdhIjInI ahiMsAnuM koI sahuthI mahattvanuM phaLa hoya to emaNe kazAya bhedabhAva vinA samagra jagatamAM mAnavatAnI khetI karI. jANatAM ke ajANatAM manuSya sUryaprakAzamAM cetanA meLave ema karoDo mANasonA jIvanamAM anAyAsa A cetanA kema siMcAI che? tenAM keTalAMka dRSTAMto joIe. eka vyaktinI ahiMsA sAmUhika ahiMsAmAM pariName tenuM dRSTAMta. - dakSiNa AphrikAmAM cAlatA satyAgrahanuM nirIkSaNa karavA gopAlakRSNa gokhale dakSiNa AphrikA gayA hatA tyAre paristhitino pUro abhyAsa karyA pachI emaNe gAMdhIjIne je aMjali ApI che te AinsTAine gAMdhIjIne ApelI aMjali karatAM paNa ghaNI vadhAre mahAna che, adbhuta che. e lakhe che, "meM evA aneka mANaso mArA jIvanamAM joyA che ke jemanAM cittamAM vikAro utpanna ja na thatA hoya. paraMtu evA mANaso mArI jiMdagImAM meM mAtra be ja joyA che. eka mArA guru rAnaDe ane bIjA A mohanadAsa gAMdhI. jenI hAjarI mAtrathI bIjAnA vikAra zamI jAya." vyaktinA, samAjanA, rASTranA ane duniyA para emanI ahiMsAno prabhAva patharAyo che. alabatta, duniyA ati vikArothI khadabade che paNa temAM nirvikAritAnI eka saravANI vahetI karavI e paNa kudaratanI bahu moTI kRpA che. Aje AkhI duniyAmAM e saravANI pharI vakhata vahetI thaI te gAMdhIjInA sAmUhika ahiMsAnA prayogothI. - gAMdhIjInI A sAmUhika zuddhine prakaTa karatI eka ghaTanA A pramANe che. dakSiNa AphrikAmAM chellI ane sahuthI moTI satyAgrahanI laData cAlatI hatI jemAM satyAgrahI tarIke satyAgrahanI naitika
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dakSA vi. paTTaNI tAlIma pAmelA koI keLavAyelA sainiko na hatA. sarakAre kAyado karyo ke dakSiNa AphrikAmAM AvIne rahetA hiMdIonAM hiMdustAnamAM thayelAM lagna kAyadesara nahIM gaNAya. A kAyado bhayaMkara hato ane samasta komane lAgu paDato hato. gAMdhIjIe khANamAM kAma karatA khANiyAo sAme paNa A vAta mUkI ane emane gAMdhIjInI vAta gaLe UtarI gaI. eTale sarakAra sAme nyAya meLavavA potAnAM kAmadhaMdhA, gharavakharI badhuM choDI nIkaLI paDelA A khANiyAo hatA. lagabhaga traNa hajAra sainikonI A kUca hatI jene TrAnsavAlanI kUca tarIke ApaNe oLakhIe chIe. tenuM varNana karatAM dakSiNa AphrikAno itihAsamAM gAMdhIjI noMdhe che ke "A khANiyAone khANamAMthI bahAra kADhatI vakhate meM spaSTa kaheluM ke A laDatamAM joDAvAthI tamArI nokarI-dhaMdho jaze. rojIroTI nahIM maLe. tamArAM gharabAra paNa japta thaze. mArI pAse tamane ApavA mATe kazuM ja nathI. paNa huM mAtra eTaluM kahuM chuM ke tamane khavarAvyA vinA huM khAIza nahIM ane tamane suvarAvyA pahelAM huM sUIza nahIM. mAtra ATalA vizvAsa para nIkaLI paDelAM e khANamAM kAma karatAM taddana pachAtavarganAM strIpuruSo ane sAthe bALako hatAM. gAMdhIjI lakhe che ke jyAM khAvAnuM maLe tyAM khAI levAnuM ane jyAM sUvAnuM maLe tyAM sUI javAnuM AvI sthitimAM pUratuM khAvAnuM paNa na maLe. puSkaLa cAlIne thAkI gayelAM strI-puruSone gAMdhIjInI bhASA to AvaDe nahIM, tyAre ThapakAbharI AMkhe gAMdhIjI sAme jue ane pUche ke "basa ATaluM ja?" tyAre pIrasatAM pIrasatAM gAMdhIjI emane hasIne premathI tUTIphUTI bhASAmAM eTaluM kahe ke, "Aje ATaluM ja' tyAre mAMDa saMtoSa" evA matalabanuM bolIne, hasIne cAlI jAya. gAMdhIjI lakhe che "e dazya Aje paNa bhulAtuM nathI." paNa ethIye vadhAre mahattvanI vAta to gAMdhIjI e noMdhe che ke, "jyAM khullA medAna maLe tyAM strIpuruSa sahue ekasAthe sUI rahevAnuM paNa bane. vaLI A loko e kakSAnA hatA ke kazuM ajugatuM. banI jAya to paNa temane bahu vAMdho na hoya.' chatAM gAMdhIjI AgaLa noMdhe che ke, "eka paNa anicchanIya banAva banyo nahIM." e lakhe che ke AvuM sAhasa kema karI zakyo te mane khabara nathI. Aje kadAca huM evuM sAhasa na paNa karI zakuM paNa AvuM zAthI banI zakyuM te huM jANato nathI.' A pachI hiMdustAnanA bhAgalA samaye phATI nIkaLelAM komI ramakhANone zAMta karavA gAMdhIjI kaoNlakAtA gayA. paMjAbamAM sarakAre paMcAvana hajAra sainikonuM lazkara mokalyuM paNa tophAna zAMta na thayAM. kolakAtAmAM mukhya pradhAna surA vardI to tophAnane uttejana ApI madada pUrI pADatA hatA. e vAtAvaraNamAM gAMdhIjI ekalA khullI chAtIe varasatI goLIo vacce pharyA ane jagatanA Azcarya vacce tophAno zamI gayA tyAre gAMdhIjIne aMjali ApatAM vAisaroya lorDa mAunTabaeNTane kaheluM, "One man boundry force' eka mANasanuM sarahadI lazkara. noAkhalImAM to gAMdhIjInuM mahAbhiniSkramaNa AnAthI paNa vadhAre udAtta ane pavitra hatuM. paNa eTaluM spaSTa che ke A gAMdhIjInI vyaktigata ahiMsAno sAmUhika jIvana para prabhAva hato. gAMdhIjIne jyAre mAunTa beTane aMjali ApI tyAre A sAdhaka potAnA AtmaparIkSaNanA prayogo noMdhatAM javAba Ape che ke, "mArI ahiMsA ochI paDI, nahIM to AvuM thAya ja nahIM." gAMdhIjI potAnI parIkSAmAM potAnA mApadaMDathI ahiMsAnI sAdhanAmAM haja sAdhaka ja rahyA che. e sAdhaka maTI siddha thayA nathI paNa e sAdhaka siddhanI kakSAno che emAM zaMkA nathI.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI 189 mahattvanI vAta e che ke ahiMsAnI saphaLatA vize gAMdhIjIne saMpUrNa zraddhA hovA chatAM ane karelA prayogomAM abhUtapUrva siddhio maLI hovA chatAM jemAM potAnI zraddhA ke lokonI keLavaNI adhUrI lAge tyAM temaNe te spaSTapaNe kabUlI pote je bhUmikAe pahoMcyA che e prayoganAM prApta pariNAmo ja noMdhyAM che. AthI ja sAmUhika satyAgrahanA jagatane AzcaryakAraka pariNAmo dekhADyA pachI paNa e prayoganI maryAdA e spaSTa rajU kare che. prazna : asaMkhya mANaso ahiMsA grahaNa karI zake kharA? evA eka praznano javAba ApatAM gAMdhIjI kahe che. gAMdhIjI : mAro dRDha vizvAsa che ke tema thAya. A prayoga sahuthI vadhAre prabaLa ane muzkela che kharo, paNa azakya nathI. kharI vAta e che ke mArI potAnI ahiMsA ja eTalI zuddha ke UMDI che evo dAvo huM nathI karI zakato. nahIM to te ja basa thAya. mArA prayogomAM huM sAthIo khoyA ja karuM chuM tenuM eka kAraNa to mArI potAnI apUrNatA che ja. A zAstranI siddhi vize mane kadI lavaleza paNa azraddhA nathI AvI. - TUMkamAM ahiMsAnI zakti vize, tenI sarvavyApakatA vize gAMdhIjI apAra zraddhA dharAve che, paNa vyaktigata jIvanasAdhanAmAM gAMdhIjI ahiMsAnI je bhUmikAe pahoMcI zakyA che tevI saphaLatA temane sAmUhika ahiMsAnA prayogamAM maLI nathI. eTaluM ja nahIM, ApaNe e paNa svIkAravuM joIe ke koI paNa sAdhakanA jIvanamAM ahiMsA-dharmanA pAlananA prayogo ja saMbhavI zake, nahIM. parasparanI hiMsA para nabhatI sRSTimAM koI mahAna vyakti Atmazuddhi dvArA ahiMsAnuM niSThApUrNa pAlana kare ema banI zake paraMtu eneya maryAdA che. ahiMsAne potAnA jIvananA siddhAMta tarIke svIkAranAra vyakti game tevI mahAna hoya toye buddhithI para rahelA ahiMsApAlananA pariNAma rUpe amuka phAyadAo joI zake paraMtu tenuM niHzeSa pUrNadarzana karAvI zake nahIM. ane eTale ja jyAM sudhI vyaktijIvananI A maryAdA che, mAnava-jAtinA mAnasika jagatamAM aneka vikAsa ane vikAranI zakyatAo paDelI che tyAM sudhI AvA niraMtara gatizIla vistaratA bhAvane ke tenA vyavahAramAM pragaTatA kAryane zabdanI. siddhAMtanI maryAdAmAM bAMdhI zakAya nahIM. gAMdhIjI nathI bAMdhI zakyA e gAMdhIjInI maryAdA nathI, e ahiMsAnI vizeSatA che. caitanyanI e prakRti che ke e kadI koIthIye baMdhAtuM nathI. agatyanI vAta e che ke gAMdhIjIe kyAreya ciMtana khAtara ciMtana karyuM nathI. jIvanamAM niraMtara satya ane ahiMsAnI sAdhanA karavA chatAM e potAnA A apUrva prayogone atyaMta namratAthI jIvananI prayogazALAmAM karelA prayoga rUpe ja mUke che. e prayogomAM e keTaluM meLavI zakyA che ane keTalI zakyatAo temane dekhAya che tenuM spaSTa Alekhana che. temAM keTalAka pAyAnA siddhAMto je pote meLavI zakyA che te siddhAMta rUpe spaSTa ane anivAryatattva tarIke bhArapUrvaka pragaTa kare che. (1) ahiMsAmAM nirbaLatAne sthAna nathI. AtmabaLa vinA ahiMsApAlana saMbhavI zake nahIM. jyAre ahiMsAne nAme daMbha ane nirbaLatAnuM emane darzana thayuM tyAre e kahe che, "kAyaranI ahiMsA e. ahiMsA nathI. enA karatAM to hiMsA sArI'. potAnI AsapAsa ahiMsAnA nAme poSAtI kAyaratAno to emaNe sakhata virodha karyo che. e lakhe che,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dakSA vi. paTTaNI "anyAya joIne palAyana karIe to to ApaNe pazuthI paNa napAvaTa thayA. hiMdustAna manuSyatva na batAvI zake to potAnuM pazubaLa to jarUra batAvI zake che. temanuM ciMtana vAstavikatAnA pAyA para UbheluM taddana vyavahArakSama che. e lakhe che, "AtmarakSaNanI kaLA lokoe zIkhavI ja rahI, pachI te hiMsaka hoya ke ahiMsaka." polIsa ane lazkara para AdhAra rAkhavAnuM to koI paNa saMjogomAM baMdha thavuM joIe. e vastu prajAne heThI pADe che, teno adha:pAta kare che. gAMdhIjI nirbaLa ane daMbhI mANasone ahiMsAnI tAlIma ApI zakyA nahIM e keTaluM spaSTa rIte samajAve che ! e lakhe che, mArA ahiMsAdharmamAM saMkaTaveLAe potAnA vhAlAMone vilAM melIne hAsI chUTavAne sthAna nathI. mAravuM athanA nAmardAIpUrvaka nAsI chUTavuM e be vacce ja jyAM pasaMdagI karavAnI che tyAM mAro mArga mAravAno hiMsAmArga pasaMda karavAnuM kahenAro che kAraNa AMdhaLAne huM sRSTi-sauMdaryanI majhA nIrakhatAM zIkhavI zakuM to nAmardane huM ahiMsA-dharma zIkhavI zakuM. ahiMsA to zauryanI kamAla che ane ' mane jAta anubhava che ke hiMsAnA mArgamAM UcharIne keLavAyelA mANasone ahiMsA-mArganuM caDiyAtApaNuM karI batAvavAmAM mane muzkelI naDI nathI. I. sa. 1924mAM ATaluM vizvAsapUrvaka kahenAra gAMdhIjIe A pachI to aneka vAra ahiMsAnI zaktino jagatane AzcaryakAraka anubhava karAvyo che." gAMdhIjInI ahiMsA-vicAraNAmAM satya e sAdhya che, ahiMsA e sAdhana che. AthI jema prAthamika kakSAe gAMdhIjInA jIvanaciMtanamAM dekhAtA sApekSa satyathI dhIme dhIme vyakta thatA nirapekSa satyanuM darzana badalAya che tema tenA sAdhana rUpe vaparAtI ahiMsAnuM svarUpa ane kSetra paNa svAbhAvika rIte ja juduM ane vyApaka bane che. AthI ja gAMdhIjInA vyaktigata jIvanamAM ahiMsAno vikAsa thatAM e vratamAMthI nIti ane chelle dharma banI temanA vyaktitvano avibhAjya guNa bane che. je samUha mATe mahad aMze zakya nathI. gAMdhIjInA jivAtA jIvana sAthe vikasatA ciMtanamAM A parivartano spaSTa rUpe dekhAya che. gAMdhIjI lakhe che, "mArI ahiMsA e mArI ja che. jIvadayAno sAdhAraNapaNe je artha karavAmAM Ave che te mane mAnya nathI. je jIvajaMtu mANasane khAI jAya athavA nukasAna pahoMcADe tene bacAvavAnI dayAvRtti mArAmAM nathI. tenI vRddhimAM bhAga levo te huM pApa samajuM chuM." e ja gAMdhIjI pachI lakhe che, "huM sanAtana siddhAMtano tyAga nathI karato. e siddhAMta e che ke jIvamAtra eka che ane mArI Izvarane prArthanA che ke mArA manamAMthI sarpano bhaya TALe.' enI anubhavavANImAM saccAIno kevo raNako che ! e lakhe che, "mAre sAru koIne mAravAnuM meM samarthana karyuM nathI. mAro evo prayatna che ke mane sarpa karaDavA Avaze ke koI mAravA Avaze tyAre tene mArIne huM jIvavA na icche ne mane deha jato karavAnI zakti Izvara Ape.' A sthitie gAMdhIjI kyAranAye pahoMcI gayA hatA ane potAnA vyavahArathI eNe e siddha karI ApyuM che. paraMtu eka sAmAjika netA tarIke sAmUhika ahiMsAnA prayogamAM emane aneka adbhuta pariNAmo maLyAM chatAM pUrI saphaLatA maLI che ema kahI zakAya nahIM. ethI emanI vyavahArasUjhe ema spaSTa kahyuM che ke "hiMdustAnane meM parAkASThAnI hadano ahiMsA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane gAMdhIjI dharma svIkA2vAnuM kadI kahyuM ja nathI.' AjhAdInI laDatamAM ane pachI svataMtra bhAratane mATe mAtra nIti (paoNlisI) rUpe ja ahiMsA svIkArI che. je jyAre anukULa na paDe tyAre badalI zakAya. duniyA AkhI e vAta sArI rIte jANe che ke gAMdhIjInA rAjakIya kSetranA anuyAyIo kyAreya A bAbatamAM gAMdhIjInI sAthe na hatA. emanI e bhUmikA ja nahotI. paraMtu gAMdhIjInI ahiMsA UgI nIkaLI A dezanA koI lAkho bhAvanAzIla pavitra aMtaHkaraNavALA nikhAlasa mAnavInA jIvanamAM, jyAM gAMdhIjInI sAdhanAnI amRtavarSA prajAnI Atmazakti rUpe prakAzI UThI. 191 gAMdhIjInI ahiMsA sAme be paribaLono emaNe jIvanabhara sAmano karyo che. eka briTiza saltanata ane bIjA ApaNA dezanA rAjakIya pakSanA anuyAyIo. Ama chatAM A dezanA karoDo lokoe potAnA AtmabaLane pragaTa karatI ahiMsAnI zaktithI duniyAne prabhAvita karI. lokone e dizAmAM vicAratA karI mUkyA che. AvI siddhiomAM I. sa. 1930nI dAMDIkUca ane I. sa. 1946mAM gurakhAoe dekhADeluM satyAgrahInuM AtmabaLa mAnavasaMskRtinA itihAsamAM suvarNa akSare lakhAze. I. sa. 1947mAM hiMdustAnane AjhAdI maLI ane iMglaeNnDa sa2kAre bhAratane sattA soMpI e hastAMtara samaye lakhAyela dasa graMthomAM iMglaeNnDanI pArlamenTamAM banelo eka prasaMga aMgrejonA hAthe noMdhAyo che. jyAre iMglaeNnDanI pArlamenTamAM majU25kSa sattA para Avyo tyAre eTalI vaDApradhAna banyA ane carcila virodhapakSanA netA hatA. bhAratane AjhAdI maLavA pAchaLa satyAgrahanI laData sivAya paNa aneka paribaLoe bhAga bhajavyo che te itihAsanA abhyAsI jANe che. paNa gAMdhIjInI ahiMsAno prabhAva zuM hato ? e darzAvato eka prasaMga che. iMglaeNnDanI pArlamenTamAM carcile eTalIne prazna karyo ke tame gAMdhInA satyAgrahamAM evuM te zuM joyuM ke hiMdustAnane svarAja ApI devAno nirNaya karyo ? eTalIe javAba ApatAM kahyuM ke 'aphaghAnistAnamAM satyAgraha zarU thavAno hato. sarahadanA gAMdhI abdula gaphArakhAne tenuM netRtva svIkAryuM hatuM. briTiza sarakAre sAvacetInA pagalA rUpe satyAgraha zarU thAya tenA AgalA divase ja emane giraphatAra karI lIdhA hatA. dhAraNA evI hatI ke have to satyAgrahIo badhA DhIlA paDI jaze chatAM paThANonI tAkAtano paricaya hovAthI sarakAre atyaMta kaDaka aMgreja adhikArInA netRtva nIce satyAgrahIone vikherI nAkhavA lazkarI TukaDI mokalI. gaphArakhAnanI gerahAjarImAM paNa lAla khamIsavALA gurakhA satyAgrahIo ahiMsaka satyAgraha mATe sajja UbhA hatA. adhikArIe hukama choDyo ke khasI jAva, nahIM to tamane badhAne goLIe devAmAM Avaze. e samaye gurakhA satyAgrahIo khasyA to nahIM, paNa emanA lAla khamIsanAM baTana choDIne khullI chAtIe sAmA UbhA rahI bolyA ke, 'calAvo tamArI goLIo, Aje to ame paNa joIe ke tamArI baMdUkanI goLI calAvavAnI tAkAta vadhAre che ke amArI dezanI svataMtratA mATe ahiMsaka rIte marI phITavAnI tAkAta vadhAre che ?' sahunA Azcarya vacce e samaye sAme UbhelA lazkaranA javAnoe potAnI pistola nIce mUkI dIdhI. adhikArIe lazkaranA javAnone kahyuM ke hukamanuM pAlana karo, nahIM to tamane motanI sajA thaze. paNa lazkaranA koI javAne pistola upADI nahIM.'
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dakSA vi. paTTaNI A prasaMga noMdhI eTalIe kahyuM ke je dezamAM lazkara paNa ApaNI sAthe nathI te dezamAM samaju sarakAra kyAM sudhI rAja karI zake? tethI AbarUbhera svarAja soMpavAmAM ja briTiza saltanatanuM hita che ema samajI A nirNaya levAyo che. A sAmUhika ahiMsAno keTalo vikAsa darzAve che ! gAMdhIjInA ahiMsaka satyAgrahanA vArasAnI A trIjI peDhI hatI. gAMdhIjI eka, emanA prabhAvanI nIce taiyAra thayelA abdula gaphArakhAna be ane emanI gerahAjarImAM paNa maravA mATe sajja UbhelA A gurakhA satyAgrahIo. tyAM sudhI gAMdhIjInA AtmabaLathI kaSTa sahana karatAM karatAM marIne paNa nyAyane jAgrata karavAno, nirapekSa satyane pragaTa karavAno prayoga saphaLa rahyo che. paNa gAMdhIjInA rAjakIya anuyAyIone mATe to aMgrejo pAsethI sattA meLavI levAnA eka sAdhanathI vizeSa tenuM mUlya nathI. I. sa. 1915thI 1947 sudhI thayela AMdolanonI siddhi AvAM tapapUta mAnavInA balidAnane, ahiMsAnA prabhAvane AdhArita hatI ane ema ja cAlatuM AvyuM che. devoe paNa dAnavo sAme yuddhamAM jItavA mATe dadhicI RSi jevA tapasvInAM hADakAMnAM ja zastro banAvyAM hatAM ne ! anyathA jItavAnI zakti devonI paNa na hatI. evI daivI zaktithIye uparanI A vyaktigata manuSyanA tapanI, sAmAnya mAnavInA aMtarane paNa ujALatI AtmabaLanI ahiMsAnI siddhi che. gAMdhIjInA chellA upavAsa vakhate 'nyUjha kronikala' nAmanA aMgrejI chApAe lakhyuM hatuM, mahAtmA gAMdhInA upavAsanI saphaLatA eka evI zakti darzAvI Ape che je aNubaoNmba karatAM paNa kadAca vadhAre prabaLa nIvaDe ane pazcimanA dezoe AzAthI tenuM nirIkSaNa karatA rahevuM joIe." e AgaLa lakhe che, 'mi. gAMdhI jenI sAme bhautika zastro kAragata nIvaDI na zake tevI tAkAtano upayoga karI rahyA che ane mAnavI Akhare teNe sarajelI sRSTi karatAM sadAye mahAna nIvaDaze." Aje samasta mAnavajAta ane jIvasRSTi mATe AzAno prakAza ke jIvananuM amRta to ahiMsAmAMthI ja siMcAI rahyuM che ne ! ahiMsA arthanI dRSTie, kSetravyApanI dRSTie ane prayoganI dRSTie akathya vikAsa ane vistAranI kSamatA dharAvato zabda che. tenAM arthavartuLo vistaratAM ja rahyAM che ane mAnavInuM sUkSma saMvedana- taMtra tathA buddhi jyAM sudhI vikAsanI bhUmikA para che tyAM sudhI ahiMsAno artha vistarato ja raheze. vistarato ja raho.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ islAmamAM ahiMsA ane zAMti. 'islAma' zabda arabika bhASAmAMthI UtarI Avyo che. arabI bhASAnA mULa zabda salAma parathI UtarI AvelA A zabdano artha thAya che zAMti, samarpaNa ane tyAga. islAmanA dharmagraMtha "kurAne zarIphamAM paNa Thera Thera e ja vAtano ullekha jovA maLe che. "kurAne zarIpha' hajarata mahammada payagambara (sa.a.va.) para "vahI' (IzvarIya saMdeza) khudAnA saMdezAono saMgraha che. A saMgrahamAM mAtra dhArmika bAbato nathI, paNa te samagra mAnavajAtane jIvana jIvavAnI kaLA zIkhavato graMtha che. prema, dayA, karuNA, ahiMsA, nItimattA, satya, samabhAva, bhAIcAro, pADozI dharma ane sarvadharmasamabhAva jevA aneka viSayo ane kathAo A graMthamAM che. islAmanA payagambara mahaMmada sAhebanuM jIvana paNa AvA saguNothI mahekatuM hatuM jenAM aneka dRSTAMto emanA jIvana-kavanamAMthI sAMpaDe che. eka vakhata hajarata mahaMmada payagambara (sa.a.va.)ne temanA eka anuyAyIe pUchyuM, "mArA sArA uchera ane saMskAra mATe kone javAbadAra gaNI zakAya ?' mahaMmadasAhebe kahyuM, "tArI mAtAne." e vyaktie pUchyuM, "mAtA pachI koNa ?' 'tArI mAtA' pharI e ja javAba maLyo. "e pachI koNa ?' mahaMmadasAhebe pharamAvyuM, "e pachI tArA pitA.' eka sahAbIe mahaMmadasAhebane pUchyuM, "aulAda para mAbApanA zA hakko che ?" mahebUba desAI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 mahebUba desAI Ape pharamAvyuM, "aulAdanI jannata (svarga) ke dojhakha (narka) mAbApa che.' arthAt mAbApanI sevAthI jannata maLe che ane temanI sAthenI nApharamAnI ane geravartaNUkathI dojhakha maLe che. eka vAra mahaMmadasAheba muAvajhanI dIkarInI zAdImAM gayA. temane joIne bALAo hajarata mahaMmada (sa.a.va.)nI AsapAsa goThavAI gaI ane zahIdonI prazaMsA karatAM gIto gAvA lAgI. eka bALAe e gItamAM eka kaDI umerI, "phInA nabITyuna yAsaalamu mAphIgadA' arthAt "amArI vacce . eka nabI che, je kAlanI vAta jANe che.' mahaMmadasAheba potAnAM vakhANa ke prazaMsA kyAreya sAMbhaLatA nahIM, eTale temaNe tarata gIta gAtI bALAone rokIne kahyuM, "je gAtA hatA te ja gAo, AvI vAta na karo." hajarata mahaMmadasAheba nyAya, insAphanA khUba AgrahI hatA. eka vakhata makhajhUma kabilAnI eka strIe corI karI. insApha mATe phariyAdI rasUlapAka pAse Avyo. sAmA binajhedI pratye rasUlapAkane khUba mAna. AthI e corI karanAra strI osAmA binajhedIne laIne mahaMmadasAheba pAse AvI. osAmA binajhedIne joIne mahaMmadasAheba bolI UThyA, "sAmAM, zuM tame nyAyanI vacce paDavA AvyA cho ? rasUlepAkano prazna sAMbhaLI sAmAnI najara zaramathI DhaLI gaI. mahaMmadasAhebe sAthIone saMbodhana karatAM kahyuM, 'tamArI pahelAMnI prajA pRthvI parathI bhUMsAI gaI che, kAraNa ke temaNe garIbo, majhalumo pratye insApha karyo na hato. khudAnA kasama jo phAtimAe (rasUlapAkanI priya putrI) guno karyo hoya to ene paNa sajA karuM." mahaMmadasAhebane avAranavAra sonuM cAMdI ane kImatI cIjavastuonI bheTo maLatI rahetI, paNa potAnI kuTIramAM te vastuo eka rAta paNa teo rAkhatA nahIM. vastuo jevI Ave ke tarata tene jarUratamaMdomAM takasIma (vaheMcI) karI detA. eka rAtre temane becenI jevuM lAgavA mAMDyuM. kaMI cena na paDe. aMte temaNe patnI AyazAne pUchayuM, "ApaNI chata nIce paisA ke sonuM-cAMdI nathI ne ?' AyazAne yAda AvI jatAM bolI UThyAM, "abbA (abubakra) garIbo mATe thoDA paisA ApI gayA che, te paDyA che." rasUlapAka (sa.a.va.)e pharamAvyuM, "atyAre ne atyAre te paisA hAjatamaMdomAM vaheMcAvI de. tane khabara nathI, preSitonI chata nIce dhana na hoya.' laDAInA divaso cAlatA hatA. yuvAno moTA pramANamAM laDAImAM joDAI rahyA hatA. e divasomAM koIke mahaMmadasAhebane kahyuM, "he payagambara, huM allAhane vAste laDAImAM javA icchuM chuM." mahaMmadasAhebe tene pUchayuM, "tArI mA jIve che ?" pelA yuvAne kahyuM, "hA." mahaMmadasAhebe pharI pUchyuM, "zuM koI bIjuM enuM pAlanapoSaNa karanAra che ?"
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ islAmamAM ahiMsA ane zAMti 195 yuvAne javAba Apyo, "nA.' mahaMmadasAhebe kahyuM, "to jA, tArI mAnI sevA kara kAraNa ke tenA pagomAM jannata che.' musApharImAM eka vAra sAthIo sAthe hajarata mahaMmada payagambarasAheba pagapALA jaI rahyA hatA. bhojanano samaya thatAM kAphalo eka jagyAe rokAyo. rAMdhavA mATe saue kAmanI vaheMcaNI karI lIdhI. payagambarasAhebe baLataNa bheguM karavAnuM potAnA mAthe lIdhuM. sAthIoe kahyuM, "Apa e takalIpha na lo, e kAma ame karI laIzuM." mahaMmadasAhebe kahyuM, "paNa huM mArI jAtane tamArA karatAM UMcI rAkhavA nathI mAgato. je potAne potAnA sAthIo karatAM ucca gaNe che tene khudA nathI cAhatA.' hajarata mahaMmada payagambarasAhebanI umara 13 varSanI thavA AvI hatI. teo bImAra rahetA hatA. tAvane kAraNe azakti paNa ghaNI lAgatI hatI. Ama chatAM potAnA baMne pitarAIo alI ane phajalano Teko laI teo niyamita sAthIone maLavA masjidamAM AvatA, namAja paDhatA. te divase paNa namAja pachI temaNe sAthIone kahyuM, "mArA sAthIo, tamArAmAMthI koIne meM nukasAna karyuM hoya to teno javAba ApavA atyAre huM mojUda chuM. jo tamArAmAMthI koInuM mArI pAse kazuM leNuM hoya to je kaMI Aje mArI pAse che te badhuM tamAruM che." - eka sAthIe yAda apAvyuM, "meM ApanA kahevAthI eka garIba mANasane traNa dirahAma ApyA hatA.' mahaMmadasAhebe tene te ja kSaNe traNa dirahAma ApI dIdhA ane kahyuM, 'ApaNI leNadeNa mATe A jagatamAM zaramAvuM sAruM che jethI khudAne tyAM kaSTa sahana karavuM na paDe." khudAnA AvA pAka-pyArA payagambaranI vaphAta (avasAna) muslima cAMda 12 rabbIula avvala, 11 hijarI, 8 jUna I. sa. karU2nA roja thaI hatI. noMdhapAtra bAbata e che ke mahaMmadasAhebano janma ane vaphAta 12 rabbIula avvala arthAt eka ja muslima tArIkhe thayAM hatAM. Ama mahaMmadasAhebanuM jIvana samagra mAnavajAtane mATe AdarzarUpa che. e ja rIte "kurAne zarIphano upadeza paNa mAnavajAtane zAMti ane ahiMsAno paigAma Ape che. hajarata mahaMmada payagambara (sa.a.va.) para ramajAna mAsamAM Utarela prathama vahI zikSaNa ane jJAnanA mahattvane vyakta kare che. temAM kyAMya hiMsAno izAro sudhdhAM nathI. e prathama vahImAM khudAe mahaMmadasAheba(sa.a.va.)ne kahyuM hatuM, paDho-vAMco potAnA khudAnA nAme jemaNe AkhA vizvanuM sarjana karyuM che, jeNe lohInA eka buMdamAMthI insAnanuM sarjana karyuM che, e ja tAro pAlanahAra khudA che. jeNe insAnane kalama dvArA jJAna ApyuM ane insAna je nahoto jANato, jenAthI e ajJAna hato, te badhuM tene zIkhavyuM che.' "kurAne zarIphano AraMbha bismillAha arararahemAna nirarahimathI thAya che. jeno artha thAya che, "zarU karuM chuM allAhanA nAme je behada maherabAna ane dayALu che."
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 mahebUba desAI 'kurAne zarIpha'mAM prema, karuNA, ahiMsAne lagatI AyAto Thera Thera jovA maLe che. jema ke, 'khudA kSamAzIla ane premALa che. evuM eka paNa prANI A pRthvI para nathI ke jenI AjIvikAno bhAra khudA para na hoya. te prANImAtranA nivAsa ane aMtima vizrAmadhAmane jANe che.' 'ane khudA tamArA upara kRpAdRSTi rAkhavA icche che, paNa kSudra vAsanAonI pAchaLa bhaTakanAra loko tame ADe mArge jaIne khudAthI dUra cAlyA jAva cho.' 'dharatI para phasAda utpanna na karo. allAhane pukAratA raho. nizcita allAhanI kRpA sArA cAritryavALA lokonI samIpa che.' 'je koI rajamAtra paNa nekI (sadkArya) ka2ze ane je rajamAtra paNa bUrAI ka2ze, tene saune khudA joI rahyo che. tAro raba (khudA) evo nathI ke te vinAkAraNa vastIone naSTa kare.' 'allAhane zuM paDI che ke te tamane akAraNa yAtanAo Ape ? jo tame kRtajJatA dekhADatA raho ane zraddhAthI nItinA mArge cAlatA raho.' ane jo tame lokothI badalo lo to basa eTalo ja lo jeTalI tamArI upara baLajabarI karavAmAM AvI hoya, paraMtu jo sabra rAkho to te khudAne vadhAre pasaMda che.' 'teo je saddakAryo kare che tenI kadara karavAmAM Avaze. allAha saMyamI lokone sArI rIte oLakhe che. jyAre tamane koI salAma kare to tame paNa tene atyaMta sArA zabdomAM javAba vALo. athavA jevA zabdo teNe kahyA che tevA ja zabdomAM javAba vALo. allAha dareka bAbatono nigehabAna che.' 'zetAna mAtra eTaluM ja icche che ke dArU ane jugAra dvArA tamArI vacce duzmanAvaTa ane verabhAvanA utpanna thAya. tamane allAhanI yAda ane namAjathI aTakAve. zuM tame aTakI jazo ?' AvI prema, zraddhA, karuNA ane ahiMsAnI zIkha ApatI 'kurAne zarIpha'nI AyAtone hajarata mahaMmadasAhebe potAnA jIvanamAM AcAramAM paNa mUkI hatI. ane eTale ja mahaMmadasAheba vize gAMdhIjIe kahyuM che, 'mahaMmada (sala) paNa bhAre kalAkAra kahevAya. temanuM kurAna arabI sAhityamAM suMdaramAM suMdara che. paMDito paNa tene evuM ja varNave che. enuM kAraNa zuM ? enuM kAraNa e ja ke teNe satya joyuM ane satya pragaTa karyuM.' islAmamAM mAMsAhAra tenI saMskRtinA bhAga tarIke svIkAravAmAM Ave che. kAraNa ke arabastAnano retALa pradeza e samaye upajAu na hato. tyAM zAkabhAjI, phaLaphaLAdi ke anya koI vanaspati utpanna thatI na hatI. pariNAme mAnavasamAjane TakI rahevA pharajiyAta mAMsAhAra karavo paDato hato. paNa teno bilakula evo artha nathI thato ke islAma mAMsAhAra dvArA hiMsAne prAdhAnya Ape che. islAmanA pavitra graMtha 'kurAne zarIpha'mAM The2 The2 ahiMsA ane zAMtine vizeSa mahattva
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ islAmamAM ahiMsA ane zAMti ApavAmAM Avela che. lA ikarA phIddIna arthAt 'duniyAmAM phasAda kyAreya phelAvazo nahIM.' evA kurAne Adeza sAthe ema paNa kahevAmAM AvyuM che ke, 'paraspara jhaghaDo na karo, saMtoSamAM ja sukha che.' 197 samAjamAM vyApaka banatI jatI azAMtinA mULamAM ekabIjA pratyenI prasarI rahela napharata javAbadAra che. 'kurAne zarIpha'mAM kahyuM che, 'na to tame koInAthI napharata karo, na koI para julama karo. khudA julama karanArathI nAkhuza che.' zAMtimaya sahaastitvanA siddhAMtanA prakhara pracAraka samA 'kurAne zarIpha'mAM mAnavIya abhigamane prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. jeNe koIno jIva bacAvyo, teNe saMpUrNa mAnavajAtine jIvatadAna ApyuM.' AvI zAMti ane ahiMsAnA puraskartA hajharata mahaMmada pagambara (sa.a.va.)e jIvananAM aMtima dasa varSomAM covIsa yuddhomAM sarasenApati tarIke lazkarane mArgadarzana ApyuM hatuM. paraMtu temanA sarasenApati tarIkenA netRtvano mukhya uddeza rakSaNAtmaka hato. temanAM dareka yuddho Akramaka nahIM, rakSaNAtmaka hatAM. paMDita suMdaralAlajI mahaMmadasAheba(sa.a.va.)nA AvA ahiMsaka abhigamanI noMdha letAM lakhe che, 'asIma dhairya, zAMta citta, sahiSNutA ane zAlInatA e mahaMmadasAhebanA ahiMsaka abhigamanA pAyAmAM hatAM,' islAma dharmanuM khoTuM arthaghaTana karanAra keTalAka kaTTa2paMthIoe ja islAmane samAja samakSa kurabAnI ane jehAda jevA viSayane kAraNe badanAma karyo che. bAkI, je majahabanA nAmamAtramAM zAMtino saMdeza samAyelo hoya te majhahaba azAMti ane hiMsAnI vAta kevI rIte karI zake ?
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAlayanI vikAsagAthA jainasamAjanI keLavaNInA itihAsamAM ane jJAnaprasAranA kAryamAM 1914nI bIjI mArce eTale ke vi. saM. 1970nA phAgaNa sudI pAMcama ne somavAre sthapAyelI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA samAjanI UgatI peDhIne dareka kakSAnuM vyavahArika ane dhArmika zikSaNa maLatuM rahe evI vyavasthA karIne sAmAjika utkarSa sAdhavA mATe yugadraSTA AcAryazrI vijayavallabhasUri mahArAjanI preraNA ane subhAziSa sAthe A vidyAsaMsthAnI jJAnayAtrAno prAraMbha thayo. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya vidyArthIone rahevA mATenI vidyArthIgRha ja banI rahe nahIM, paraMtu vidyArthInA sarvAMgI vikAsanuM mAdhyama banI rahe evo Azaya rAkhavAmAM Avyo. Ane pariNAme vyAvahArika zikSaNanI sAthosAtha dhArmika jJAna, cAritryanirmANa ane mUlyalakSI jIvanano mahimA karavAmAM Avyo. jaina dharmanI rAtribhojana niSedha, abhakSya temaja kaMdamULano tyAga temaja jinapUjA jevI dharmakriyAone AmAM vaNI levAmAM AvI. A rIte jJAnano prakAza ane dharmanA teja sAthe vidyArthIonI AMtarazakti jAgrata thAya te mATe prayAsa karavAmAM AMvyo. 1915mAM eka bhADAnA makAnamAM 15 vidyArthIo sAthe zrI mahAvIra jaina vidyAlayano prAraMbha thayo. je vidyAlaya Aje zatAbdIne Are AvIne UbhuM che ane bhAratanAM mahattvanAM zaheromAM emAM traNa kanyA chAtrAlaya sahita 11 zAkhAomAM kula 1500 vidyArthIo ane vidyArthinIo adyatana suvidhAo sAthe ucca abhyAsa karI rahyAM che. mAnanIya zeTha zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, zeTha zrI devakaraNa mULajI, zeThazrI motIlAla mULajI, zeTha zrI goviMdajI khuzAla ane zeThazrI nagInacaMda kapuracaMda jhaverInI hRdayapUrvakanI bhAvanA, avirata prayAso ane athAga parizramanA phaLasvarUpe 1915mAM zarU thayelI A saMsthAe pragatinAM sopAna sara karela che. (1) 1914 : (2) 1925 vi.saM. 1970nI phAgaNa suda pAMcamane somavAre yugadarzI AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajInI preraNAthI zrI mahAvIra jaina vidyAlayano zubha prAraMbha. : tA. 31/10/1925nA zubha divase bhAvanagara rAjyanA mAnanIya dIvAna sva. sara prabhAzaMkara paTaNInA zubha haste zeThazrI vADIlAla sArAbhAI vidyArthIgRha, govAliyA TaeNnka, muMbaI-400036 saMsthAno prAraMbha thayo. atyAre A makAnanuM navanirmANa kArya cAlatuM hovAthI hAla zrI kacchI vizA ozavAla jaina mahAjana vADInA cothA ane pAMcamA mALe bhADAnA makAnamAM vidyArthIgRha kArya2ta che. : mAnanIya saradAra vallabhabhAI paTelanA zubhahaste amadAvAdamAM zrI jesIMgabhAI bhoLAbhAI vidyArthIgRha zarU karavAmAM AvyuM. (3) 1946 (4) 1947 (5) 1954 : mahArASTramAM pUnA zaheramAM zeThazrI gagalabhAI hAthIbhAI jevA dAnezvarInA sahayogathI bhArata jaina vidyAlayanA nAmathI vidyArthIgRha zarU thayuM. : saMsthAnA Adyapreraka pa. pU. paMjAbakesarI, prAtaHsmaraNIya AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.nI janmabhUmi 'vaDodarA'mAM zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha zarU karavAmAM AvyuM.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAlayanI vikAsagAthA 199 (9) 1994 : gujarAtanI vidyAnagarI vallabhavidyAnagaramAM paNa zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha zarU karavAmAM AvyuM. (7) 1995 : pUnAnI saMsthAmAM praveza mATe vadhatA jatA dhasArAne lakSamAM laIne vidyArthIgRha mATe navuM makAna bAMdhavAmAM AvyuM. (8) 1970 : saurASTranI dhIMgI dharA para bhAvanagara zaheramAM zrI maNilAla durlabhajI vidyArthIgRha zarU karavAmAM AvyuM. (9) 1972 : saMsthAnA olDa baoNijha yuniyane 1970mAM parama pUjya gurudeva AcArya zrI vijaya vallabhasUrIzvarajInI janmazatAbdInA zubha prasaMge karelA saMkalpanA pariNAma svarUpe pU. gurudevanA puNyanAma sAthe muMbaImAM aMdherI (vesTa)mAM zAkhA zarU karavAmAM AvI. (10) 1992 : vidyAlayanA pUrva vidyArthI, dAnezvarI, dIrghadraSTA ane kuzaLa vahIvaTakartA zeThazrI dIpacaMda gAraDI sAhebanI saMsthAnA pramukha tarIke varaNI thaI ane teoe jIvana paryata saMsthAnA vikAsa mATe puruSArtha karyo (11) 1994 : amRta mahotsava prasaMge dRDhanirdhAranA phaLasvarUpe amadAvAdamAM zrImatI zAradAbena uttamacaMda kanyA chAtrAlaya zarU karavAmAM AvyuM. (12) 2001 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya inTaranezanala elmanI eNsosiyezana(amerikA)nA sahakArathI ane sva. DaoN. mohanarAjajI jainanA prayAsothI rAjasthAnanA ramaNIya ane aitihAsika zahera udayapuramAM DaoN. yAvantarAja pUnamacaMda ane saMpUrNa jaina vidyArthIgRha zarU karavAmAM AvyuM. (13) 2005 : kanyA keLavaNIne protsAhita karavA vallabhavidyAnagara mukAme vidyAlayanA pUrva vidyArthI sva. zrI pravINabhAI cAMgANInA mAtabara dAnanA sahayoga sAthe "zrImatI nalinIbena praviNacaMdra cAMgANI kanyA chAtrAlaya zarU karavAmAM AvyuM. (14) 2007 : pUnAmAM "zrImatI zobhAbena rasikalAla dhArIvAla kanyA chAtrAlaya' zarU karavAmAM AvyuM. (15) 2009 : zaikSaNika kSetranA vistaraNa hetu mATe vaDodarAmAM ema.bI.e. kaoNleja zarU karI. (19) 2010 : udayapura ane pUnAmAM zrI vAsupUjya svAmI jinAlayano pratiSThA mahotsava saMpanna thayo. jaina samAjanuM yuvAdhana zaikSaNika kSetre vadhu ne vadhu samRddha thAya tevA saMsthAno mukhya uddeza rahyo che. khAsa karIne grAmya vistAranAM vidyArthIo ke vidyArthinIo zikSaNathI vaMcita na rahe te mATe vidyArthIgRhomAM praveza mATe cAra keTegarI rAkhavAmAM Avela che. peiMga, hApha peiMga, lona ane TrasTa sITa. dareka vidyArthIgRho ane kanyA chAtrAlayomAM adyatana pharnicara tathA kamyuTara - zikSaNa mATe kapyuTara - suvidhA ApavAmAM Ave che. janarala noleja mATe dareka zAkhAomAM akhabAro, sAmayiko
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 vidyAlayanI vikAsagAthA ane sArAM pustako temaja vizALa lAibrerIo sthApavAmAM AvI che. vaLI sAttvika bhojana maLe te mATe cIvaTa rAkhavAmAM Ave che. varSa daramiyAna dareka zAkhAmAM jaina dharmanAM niSNAta zikSaka/zikSikAo dvArA niyamita dhArmika zikSaNa ApavAmAM Ave che ane dara varSe lekhita, maukhika parIkSA ane grUpamAM projekTa paNa taiyAra karAvavAmAM Ave che. enA pariNAmane AdhAre vividha prakAranAM anekavidha pAritoSiko ApavAmAM Ave che. vidyAlayanI koI paNa zAkhAmAM rahIne abhyAsa karatA vidyArthI ke vidyArthinIomAM prathama AvanAra vidyArthI/vidyArthinIne zrI cImanalAla amRtalAla zAhanI yojanA mujaba golDa meDala enAyata karavAmAM Ave che ane te ja rIte dara varSe dareka zAkhAmAM prathama AvanAra vidyArthI/vidyArthinIne zrImatI revAbena cImanalAla zAhanI yojanA mujaba silvara meDala enAyata karavAmAM Ave che. vidyAlayanI dareka zAkhAomAM ramata-gamata temaja vyAyAma temaja jImanAM sAdhano upalabdha che. temaja dara varSe vidyAlayonA vidyArthIo vacce AMtarazAkhA ramata-gamata spardhA yojavAmAM Ave che ane tevI ja rIte kanyA chAtrAlayanI vidyArthinIonI vacce paNa AMtarazAkhA ramata-gamata spardhA yojavAmAM Ave che ane protsAhana rUpe inAmo tathA TrophI enAyata karavAmAM Ave che. vidyAlayamAM rahIne abhyAsa karatAM Arthika rIte nabaLA vidyArthIone paNa vividha yojanAo dvArA Arthika sahAya ApavAmAM Ave che. - vidyAlayanI bahAra rahIne ucca abhyAsa karatA vidyArthI ke vidyArthinIo mATe paNa nIce mujabanI vividha yojanA dvArA skolarazipa yA lona rUpe Arthika sahAya ApavAmAM Ave che : (a) janarala skolarazipa (ba) phorena sTaDI lona (ka) zrI kheDA jaina vidyArthI ucca zikSaNa lona/skolarazipa phaMDa (Da) zrI sArAbhAI maganalAla modI lona skolarazipa phaMDa tathA ucca abhyAsa ziSyavRtti phaMDa (I) zrImatI indumatI esa. vasA hAyara ejyukezana sTaDI lona (pha) sva. zrImatI hIrAbena ramaNIkalAla zAha kuMbhANavAlA garlsa hAyara ejyukezana lona. (sI.e.nI DigrInA abhyAsa mATe). , mukhya pustakAlaya : hAla aMdherI zAkhAmAM saMsthAnuM mukhya pustakAlaya che. muMbaImAM govAliyA Tenka pAse AvelA vidyAlayanA vidyArthIgRhanA niyAmaka tarIke varSo sudhI yazasvI kAma karanAra ane umadA sevA ApanAra sva. zrI kAMtilAla DI. korAnuM nAma mukhya pustakAlaya sAthe joDavAmAM AvyuM che. lAibrerImAM hAla 22,000 jeTalAM hindI, gujarAtI ane aMgrejImAM vividha viSayo paranAM pustako che. vaLI 1000 jeTalI alabhya hastalikhita prato saMpUrNa jALavaNI sAthe rAkhI che temaja zrI mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzita vividha prakAzanonuM yogya kiMmate vecANa paNa karavAmAM Ave che. vaLI 45 AgamomAMthI 24 AgamonuM vidyAlayanA saMlagna TrasTa jinAgama prakAzana TrasTa dvArA atyAra sudhI prakAzana thayela che. (1) zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAlaya TrasTa : (1) vidyAlayanI aMdherI, vaDodarA, vallabhavidyAnagara, bhAvanagara, pUnA ane udayapura zAkhAnA prAMgaNamAM zikharabaddha jinAlayonuM nirmANa karavAmAM AvyuM che. jemAM pUnA ane
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAlayanI vikAsagAthA 201 udayapuramAM devavimAna svarUpa navanirmita jinAlayo AkAra pAmela che. A baMne jinAlayonI aMjanazalAkA tathA enI pratiSThAnA mahotsavo saMsthAnA preraka AcArya bhagavaMta paMjAbakesarI zrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.nA zrImad paTTadhara vartamAna gacchanAyaka zrImad vijaya nityAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nA zubhahaste saMpanna thayela che. (2) vidyAlayanI senDavarTa roDa ane amadAvAda zAkhAmAM gRhaderAsaranuM nirmANa karyuM che. tamAma jinAlayono vahIvaTa, jALavaNI, suzobhanakArya temaja jIrNoddhAra tathA riperiMga jevAM kAryo zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, jinAlaya TrasTanA TrasTIonI doravaNIthI thAya che. (2) zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, jinAgama prakAzana TrasTa : jaina dharmanA mukhya hArda samAna 45 Agamo che. samayAMtare Agama graMthonuM prakAzana karavAmAM Ave che. Agama graMthonuM saMpAdanakArya pahelAM pa. pu. AgamaprabhAkara AcArya bhagavaMta zrI puNyavijayajI ma. sA.e saMbhALyuM hatuM. tyArabAda e kArya parama pUjya zrI jakhkhavijayajI mahArAje saMbhALyuM. A kAryamAM parama pUjya paramavaMdanIya zrI jakhkhavijayajI ma.sA.no siMhaphALo prApta thayela che. hAlamAM Agama graMthonuM saMpAdanakArya AcAryadeveza zrImad vijayamunicaMdrasUrIzvarajI ma.sA., AcArya zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna munizrI ratnabodhivijayajI temaja zrutabhAskara AcArya zrI dharmadhuraMdharasUrIzvarajI ma.sA. saMpAdana karI rahyA che. atyAra sudhImAM 24 AgamanuM prakAzana thaI cUkyuM che. che. AgamagraMtha prakAzita thAya tyAre bhAratabharamAM dareka jJAnamaMdiromAM enI eka prata bheTa svarUpe mokalavAmAM Ave che. (3) zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ejyukezana phAunDezana : ' zaikSaNika pravRttione AgaLa dhapAvavA varSa 2009mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ejyukezana phAunDezana nAmanuM alaga TrasTa karIne vaDodarAmAM menejamenTa insTiTyUTa zarU karI. 4 varSa jeTalA TUMkA samayamAM A ema.bI.e. kaoNleje gujarAtanI pahelI Topa pAMca maeNnejamenTa insTiTyUTamAM sthAna prApta karyuM che. atyAra sudhImAM 400 jeTalA vidyArthIo/vidyArthinIoe maeNnejamenTa DigrI meLavIne sArI kaMpanIomAM ucca hoddA para birAjamAna che. ApaNI maeNnejamenTa insTiTyUTa bhArata ane paradezanI jANItI menejamenTa insTiTyUTa sAthe sahayoga sAdhIne ApaNA vidyArthIone maeNnejamenTanuM ucca kakSAnuM zikSaNa Ape che. hAlamAM A insTiTyUTanI kSamatA 240 vidyArthIonI che. gujarAtamAM A kaoNleje eka agraNI saMsthA tarIke Adara-sanmAna prApta karyuM ucca zikSaNanA sathavAre ja ApaNA samAjanA vidyArthIo ane vidyArthinIonA vyaktitvano sarvAgI vikAsa thaze, e bAbatane lakSamAM rAkhIne vidyAlaya teonA kArakirdInA ghaDatara mATe haMmezAM jAgrata rahe che. Avo ! Apa saunA sAtha sahakAra ane sahayogathI ane yugapuruSanA AziSa sAthe ApaNA samAjanA yuvAdhananA ujvaLa bhAvinuM svapna siddha karIe.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAlaya : bhAvi vikAsanI dizAmAM jaina samAjamAM ucca zikSaNa kSetre aitihAsika yogadAna ApanAra zrI mahAvIra jaina vidyAlaya e mAtra jainasamAjanI agragaNya saMsthA to che ja, paNa have maeNnejamenTa, TaeNknaoNlaoNjI ane maeNDikala sAyansa jevA vaividhyapUrNa ucca zaikSaNika abhyAsakramonA vidyArthIo mATenuM eka uttama kendra banaze. badalAtA vizva, parivartana pAmatI TaeNkanolaoNjI ane satata vistaratI vidyAnI kSitijo sAthe tAla milAvavA mATe mahAvIra jaina vidyAlaya vidyArthInI bhAvi pragati tarapha mITa mAMDI rahyuM che. badalAtA sthAnika ane vaizvika samAjamAM aMgata ane vyAvasAyika saphaLatA hAMsala karavA vidyArthI sakSama bane, te AzayathI potAnA snAtaka vidyArthIone jJAna ane vyAvahArika kauzalyathI susajja karI rahyuM che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya vyavasAyalakSI zikSaNakSetre tathA zodha-saMzodhanakSetre AMtararASTrIya stare agresara banavA prayatnazIla banI rahyuM che. A dizAmAM gati karI rahelA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya A dhyeyasiddhi mATe nIcenI bAbato lakSamAM rAkhIne kArya-Ayojana karI rahyuM che mATe Avazyaka cheH pratyeka vidyArthIne abhyAsa ane abhivyakti mATe saMpUrNa sajja ane suvidhAyukta abhyAsalakSI vAtAvaraNa. vidyArthIlakSI sevAo ane abhyAsakSetre utkRSTa sAdhavAnI vacanabaddhatA. * bhAratabharamAM vizvakakSAnA kaeNmpasa. * kampyUTara dvArA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA kaeNmpasano bahoLA vidyArthIvargamAM pracAra-prasAra. * saMzodhana vikAsanI sAthosAtha vizvabharanA lokonI jIvanarIti ane jJAnasaMcayamAM abhivRddhi thAya evuM vAtAvaraNa racavAnuM kArya. manoratha : ucca tAlImabaddha, mUlyaniSTha ane spardhAtmaka vyAvasAyiko mATe vizvakakSAnI vikAsazIla saMsthA. dhyeya : jaina vidyArthIonA guNavattAsabhara zikSaNa ane sarvAMgI vikAsa dvArA vyAvasAyika abhigamathI sthAnika ane vaizvika samAjanI jarUriyAta saMtoSavI. uddezo : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya eka khAnagI zaikSaNika saMsthA hovAthI enA uddezo : 1.maeNnejamenTa, TaeNknaoNlaoNjI ane maeNDikala sAyansamAM adhyApana ane adhyayana banneno samAveza thaI zake evA zaikSaNika vAtAvaraNa vacce vidyArthIono sarvAMgI vikAsa sAdhatuM ucca zikSaNa pradAna karavuM. 2.jaina--saMskRti, rASTrIya uddezo ane vaizvika spardhAtmakatAne lakSyamAM rAkhI prApta saMsAdhanano zakya teTalo lAbha laI samAja sahabhAgItA ane sadbhAva sAthe mAhitI ane saMzodhana mALakhuM vikasita karavuM. 3.zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA vidyArthIo, adhyApako ane zaikSaNika-samAjano saMsthAnA sthAnika ane vaizvika prasAra-mAdhyamonA vikAsamAM sahayoga prApta thAya. 4.netRtva, sahakAra, zista ane mAnava mAtra mATeno saddabhAva jevAM mUlyono sauhArdapUrNa rIte vikAsa karavo.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ VISION Shri Mahavira Jaina Vidyalaya will build upon its rich history as the premier institution serving Jaina community to become the center for higher education of first choice for the most qualified, diverse group of students not only from amongst the Jainas but also, students pursuing careers related to management, technology and medical sciences. SMJV will empower its graduates with the knowledge and practical skills vital to achieving personal and professional success in the changing local and global communities in which they live and work. SMJV will also strive to become the leading international resource for research, innovation and outreach related to professional education. SMJV will achieve these outcomes through : A learning environment that provides full access for all students to learning and communication. A commitment to excellence in learning and student service. World-class campuses throughout India. Creation of a virtual campus that expands SMJV's reaches to a broader audience of students. An environment in which research can grow, develop, and improve the lives and knowledge of all people worldwide. Vision : A world-class institution dedicated to continuous development of highly skilled, value-driven and competitive professionals Mission : To provide quality education and support for the total development of Jaina students committed in practicing professionalism and in meeting the demands of local and global communities. Goals: As a private academic institution, SMJV aims to : 1. Provide higher education in Management. Technology and Medical Sciences for the total development of individual students in an academic environment conducive to teaching and learning; 2. Develop instructional, research, and community extension programs attuned to the Jaina culture, national goals and global competitiveness with optimum utilization of existing programs attuned to the Jaina culture, national goals and global competitiveness with optimum utilization of existing resources, harnessing community involvement and goodwill in its implementation; 3. Provide opportunities for SMJV's academic community, teaching staff, and students to join hands and help improve the institution as well as its local and global networks; 4. Develop and strengthen the values of leadership, cooperation, collegiality, and respect for human dignity in a culture of peace. 15
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA Are mAlatI zAha vRkSa moTuM thAya, phUlephAle, tenAM raMgaberaMgI phUla ane sumadhura phaLa maLatAM thAya tyAre tene joIne, tene khAtAM tRptino anubhava thAya. A phaLa ane phUlanI prAptinA pAyArUpa tenAM mULa dekhAtAM na hovA chatAM tenA astitva vagara vRkSa-phaLa ke phUla kazuMya na Take te to sau jANe. A mULane oLakhavAmAM Ave, mULanuM jatana karavAmAM Ave to vRkSanI AvaradA vadhe, teno vikAsa satata cAlyA kare. vRkSomAM paNa vaDanuM to pUchavuM ja zuM ! tenI DALIomAMthI vaDavAIo nIkaLe, A vaDavAIo dharatIne maLavA pAchI nIce Ave, tenA sahAre bALako jhUlA jhUle ane nIce ne nIce AvatAM AvatAM vaDavAI jamInamAM praveze ane tyAMthI pAchuM eka navIna vRkSa pragaTe. AvI ja kaMIka vAta saMsthAnI paNa hoI zake. koI eka pragatizIla vicAramAMthI saMsthAno janma thAya. zarUAtamAM to kadAca TakavuM paNa muzkela, paNa jamAnAnI sAme Takkara jhIlatAM jhIlatAM saMsthA TakI jAya ane pachI teno vikAsa thatAM temAMthI zAkhA-prazAkhAo nIkaLyA kare ane eka ghaTATopa vRkSa rUpe e samAjane potAnAM phaLa Ape. varSonuM evuM che ke jema jema varSo pasAra thatAM jAya tema tema vyaktinI uMmara vadhatI jAya ane te vRddhatvanI najIka pahoMcato jAya, tenI zaktio kSINa thatI jAya. paNa koI saMsthAno vicAra karIe to jema varSo pasAra thatAM jAya tema tema saMsthA vadhu majabUta banatI jAya, tenI zaktiomAM vadhAro thato jAya, tenI navI navI pravRttionA phaNagA phUTyA ja kare. hajAro varSo jUnI bhAratanI saMskRti. tenI alaga alaga vicAradhArAo. sadIo thayAM chatAM A vicAradhArAnA pravAho avirata vahyA kare che, tenA pAyAmAM che AvI saMsthAo ane tenA dIrghadraSTA sthApako. cAritranA baLe ucca AdhyAtmika jIvana jIvI janAra keTakeTalA yogIpuruSo, karmaTha sAdhako, dIrghadraSTAo A bhArata dezane maLyA ja karyA che. te pachI prAcIna yuganA RSabhadeva hoya. yoganuM amRta ApanAra pataMjali hoya ke Adhunika yuganA avakAzayuganA vikAsanA svapnane hakIkatamAM badalanAra DaoN. vikrama sArAbhAI hoya ! kaMI keTalAya RSimunio, saMtajano, vidvAnonAM nAmo ahIM laI zakAya ke jeNe mAnavajIvanane sadAya unnata banAvavA mATe avirata kArya ane bhagIratha puruSArtha karyo che. potAnI dRSTimAM dekhAtA rUpane sAkAra karavA mATe je niSThA, je mahenata, je dhIrajanI jarU2 hoya tenA baLe ane temaNe vAvelA nAnA bIjamAM bhArobhAra khamIra bharyuM paDyuM hoya che tethI te bIjarUpa saMsthA AgaLa jatAM vikAsa pAmIne samAjane tenA suphaLano lAbha Ape che. AvI eka saMsthA ane tenA sthApaka - tenI avanavI vAto khUba preraNAdAyaka che. samaya che vIsamI sadInA pUrvArdhano. aMgreja zAsana, aMgrejI keLavaNIno vadhato jato vyApa ane bIjI bAju samAjamAM vadhatuM vahema, aMdhazraddhAnuM pramANa. tenI sAme Takkara jhIlavA samAja sudhArakonA dIrghadarzI
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA Are prayAso. cAhe te rAjArAmamohanarAya hoya, vIra narmada hoya ke svAmI dayAnaMda sarasvatI hoya. samAjanA vikAsane avarodhe tevAM paribaLone dUra karIne, aMdhArAnA paDaLane ulecIne, vAdaLAMone haTAvIne sUryanA prakAzane pragaTa karavAnA prayatno virodhonA vaMToLane avagaNIne paNa A uddhArakoe cAlu ja rAkhyA. samAjanA A vaheNamAM jaina samAjano vikAsa paNa jyAM rUMdhAto hoya tyAM rasto kADhavo Avazyaka banI jAya. 205 vicAraka kahI zakAya evAM keTakeTalAM ratno A samayamAM jaina samAjane paNa maLyAM ! cAhe te svAmI vivekAnaMdanI sAthe sAthe paradezamAM bhAratIya saMskRti - jaina saMskRtinA vicArone daDhatApUrvaka rajU karanAra vIracaMda rAghavajI gAMdhI hoya ke aDhAre AlamanA avadhUta yoganiSTha AcArya pU. buddhisAgarasUrijI hoya, zAsanasamrATa nemisUri hoya ke prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI hoya - AmAM bIjAM paNa krAMtadraSTAonAM ghaNAM nAmo umerI zakAya - A saue potAne je satya lAgyuM te nirbhayatApUrvaka samAja sAme rajU karyuM. vicArabIja : paMjAba pradezamAM AvuM eka UbharatuM nAma te pU. AcArya AtmArAmajI mahArAja. eka satya to temanA haiye vasI gayuM hatuM ke kriyAkAMDa game teTalA karo, jinamaMdiro ane tIrtho game teTalAM sthApo paNa jJAnanA abhAvamAM e badhAnuM mUlya ekaDA vagaranA mIMDA jevuM. prajAne dhIme dhIme jJAnanA ghUMTa pivaDAvavAmAM Ave to te amRta sarIkhI vidyAmAMthI prajA navuM joma prApta kare. potAne have vadhu ne vadhu sarasvatImaMdiro - eTale ke zALA-kaoNlejo-gurukuLo vagere UbhAM karavAM che evI bhAvanA teo potAnA aMtima cAturmAsa pahelAM vyakta karatAM karatAM gujarAnavAlAmAM kALadharma pAmyA. teonA ziSyanA praziSya muni vallabhavijayajInA manamAM A sarasvatImaMdiro sthApavAnA vicAronuM bIjAropaNa A badhI guruvANIthI thaI ja cUkyuM hatuM. A bIja keTaluM zaktizALI hatuM te to samaya ja batAvI zake tema hatuM, paNa eka nAnuM evuM vicArabIja saLavaLATa karyA karatuM hatuM. nAmakaraNa : kALabaLe A vicArabIjane paNa aMkura phUTavA mAMDyA. saM. 1969nuM cAturmAsa munirAja zrI vallabhavijayajI mahArAje muMbaImAM karyuM. A cAturmAsa daramiyAna ane te pUruM thayA bAda jaina samAjanAM saMtAnone Adhunika samayanI vividha vidyAzAkhAo jevI ke dAktarI, enjiniyariMga, vijJAna, vANijya, vinayana vagerenI keLavaNI meLavavA mATe jarUrI sagavaDo maLI 2he te mATe muMbaI jevA zahe2mAM 2hevA-jamavAnI vyavasthA thAya tevI koI saMsthA hovI joIe te vicAre jora pakaDyuM. krAMtadraSTA saMtapuruSa ane vicakSaNa AgevAno vaccenA vicAravinimayane pariNAme tA. bIjI mArca, 1914 ane vi. saM. 1970nA phAgaNa suda pAMcama ne budhavAranA roja muMbaImAM 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' nAmakaraNayukta saMsthAnI sthApanA thaI. A samaye prathama vizvayuddha zarU thaI cUkyuM hatuM ane maMdIno samaya hato tethI samagra jaina samAjanAM saMtAnonI keLavaNI mATe AvI vyavasthA UbhI karavI e kadAca pahoMcI na vaLAya evI paristhitinuM sarjana kare eTale A saMsthAnuM kAryakSetra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka samAja pUratuM maryAdita rAkhavAmAM AvyuM. nAmakaraNa karatI vakhate paNa koI vyaktivizeSanuM nAma rAkhavAne badale covIsamA tIrthaMkara zrI vI2 prabhunA nAma sAthe A saMsthAnuM nAma joDavAno nirNaya thayo. gurukuLa jevI A saMsthAmAM zrAvakonAM saMtAnone keLavaNI prApta -
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlatI zAha ka2vA mATe jarUrI savalato maLI rahe; sAthe sAthe teomAM dhArmika saMskaraNa thAya ane A dvArA ja zrAvaka-zrAvikAonI sAmAjika unnati thaI zake, e vAta yugadraSTA zrI vallabhavijayajInA manamAM spaSTa hatI. 206 saMsthAnA zrIgaNeza : 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' nAma nakkI karIne te saMsthAne zarU karavA mATe nava sabhyonI eka haMgAmI samiti nImavAmAM AvI. maMdInA A samayamAM eka sAthe paisA kADhavAne badale dara varSe rU. 51 ApanArane 'AjIvana sabhya' tarIke nImavAnI zarUAta karI. dasa varSa sudhI A rakama maLI zake tevA sabhyonI noMdha karavAnA prayatna rUpe vArSika rU. 8996nI 2kama dasa varSa sudhI maLyA ja kare tevAM vacano zrI mULacaMda hIrajIbhAI (maMtrI), zeTha devakaraNa mULajI, zeTha motIlAla mULajI, zrI mohanalAla dalIcaMda desAI, zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, zrI sArAbhAI maganabhAI modI vagere karmaTha AgevAno meLavI zakyA. dasa varSa sudhI dara varSe lagabhaga nava hajA2 tathA nAnI-moTI rakamo bheTa maLyA ka2ze e vizvAse tA. 27 sapTembara, 1914nA roja lAlabAgamAM maLela sAmAnya sabhAe pachInA I. sa. 1915nA jUna mAsathI akhatarA rUpe saMsthA cAlu karavAno TharAva karyo. vahIvaTa : saM. 1970no cAturmAsa paNa pU. vallabhavijayajIe muMbaImAM karyo. saMsthA sthApavAnI pAkI bhalAmaNa karIne pachI pU. vallabhavijayajI to vihAra karI gayA, paNa teoe kAryavAhakomAM je vizvAsa mUkyo te vidyApremIoe sAco karI batAvyo. tA. 9mI mArca, 1915nA roja paMdara sabhyonI eka vyavasthApaka samitinI racanA karavAmAM AvI. A vyavasthApaka samitinI cha miTiMgomAM puSkaLa carcA karyA bAda saMsthAnuM baMdhAraNa, uddeza, niyamo, paisAno vahIvaTa vagere agatyanI bAbata aMge 102 kalamano kharaDo taiyAra karyo. noMdhapAtra bInA e che ke "e vakhata to dhanavAna ane keLavAyelA sabhyono sahakAra ane arasaparasanAM prema ane vizvAsa kharekhara anukaraNIya hoI pariNAma upajAvanAra nIvaDyA." ('zrI mahAvIra jaina vidyAlaya-2jata mahotsava graMtha', pR. 10). A samaye TrasTaDIDa taiyAra karavAnuM na hatuM. kAraNa ke vagara paise TrasTaDIDa thAya nahIM. paNa A baMdhAraNano 'lonano vicAra' te tenI vizeSatA hatI. saMsthAmAMthI koI vidyArthI lona le to te jyAre kamAto thAya tyAre e 2kama vagara vyAje saMsthAne pAchI Apato jAya. A lona yojanA AgaLa jatAM khUba vyavahAru ane kAryasAdhaka sAbita thaI. saMsthAnI A prAraMbhika avasthAno tAdaza citAra nIcenA zabdo Ape che : "A rIte madhyamavarga para AdhAra rAkhanArI ane jAhe2 matabaLa upara jhajhUmanArI A saMsthAnuM AkhuM baMdhAraNa janamatanA viziSTa dhoraNa 52 racAyuM ane tene sAmAnya samitie tA. 26-5-1915nA roja saMmata karyuM. janatAnA dhyAnamAM rahe ke A AkhI carcA daramiyAna saMsthAnA hAthamAM eka pAI nahotI, ene rahevAnuM sthaLa nahotuM, enI sevAmAM eka sipAI na hato ke dhArAdhoraNane sApha dastake lakhI Ape tevo eka maheto ke nokara paNa nahoto." ('rajata mahotsava graMtha', pR. 11)
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA Are 207 zubha zarUAta : ucca zikSaNa prApta karavA icchatA vidyArthIone sagavaDa ApavA icchatI saMsthA "zrI mahAvIra jaina vidyAlaya'nI zubha zarUAta bhAyakhalA lavalena, tArAbAgamAM jagyA bhADe laIne karavAmAM AvI. tyAMnu jinamaMdira ane meDikala kaoNleja najIka hovAthI A sthAna pasaMda karyuM. 15 vidyArthIothI, aneka svapnAM sevatI A navIna saMsthAno nAnA pAye udbhava thayo. teno A prAraMbhakALa ghaNo vikaTa hato, paNa tenA Adyapreraka pU. vallabhavijayajI ane temanI A kalpanAne sAkArarUpa ApanArA sau zreSThIo ane saMniSTha AgevAno dhIrajapUrvaka A navI keDI kaMDAravAmAM mathyA rahenAra hatA. navA navA sImAstaMbho : 15 vidyArthIothI zarU thayela A vidyAlaya jema jema majala kApatuM gayuM, virodhanA vaMToLa vacce paNa samAjanA vikAsa mATe jarUrI nirNayo letuM gayuM tema tema navA navA sImAstaMbho 2catuM gayuM. pacIsa varSa 2jata mahotsava, 50 varSa suvarNa mahotsava, 10 varSa hIraka mahotsava, 75 varSe amRta mahotsava ane atyAre 100 varSe zatAbdI mahotsava UjavanAra A saMsthAnI yAtrA kevI rahI tenA upara dRSTipAta karatI vakhate ApaNe gaurava laI zakIe tevA navA navA cIlAo jovA maLe che. vidyAlayanA ATalA sudIrgha mArgamAM tene svapnasevI vicArako ane vidvAno maLatA gayA. A badhAnAM nAmono ullekha karIe to khUba lAMbI nAmAvali ApavI paDe. jyAre jyAre koI navI yojanA A saMsthAe samAja pAse mUkI, potAnI jhoLI phelAvI tyAre keLavaNIpremI udAra dAtAoe mukta mane sakhAvata karIne tenI jhoLI bharI ApI che tene paNa kema bhUlI zakAya ? dAnanI gaMgA to vahe, paNa teno sadupayoga karanArA saMcAlako, vahIvaTI karmacArIgaNa, nAnA-moTA sau hoddedAro saMsthAne samaye samaye maLyA karyA ane A rIte tenI jJAnanI gaMgAnA vaheNamAM kyAreya oTa AvI nahIM. mUkasevaka evA saMsthAnA mahAmAtra zrI kAMtilAlabhAI DAhyAbhAI korA, vicakSaNa evA zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, saMsthAnA Adyapreraka paMjAbakesarI pU. AcArya vallabhasUrijI, AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI, AgamoddhAraka muni jaMbuvijayajI, saMsthAne bheTa. ApanAra AzrayadAtAo, upa-AzrayadAtAo zubhecchako, kanyA chAtrAlayanA AdyasaMsthApako, konAM nAma laIe ane konAM na laIe - paNa A badhAnA sAtha ane sahakAramAM je vikasI te saMsthAnI maMjilamAM je je navAM navAM zikharo teNe sara karyA tenI eka jhalaka to meLavavI ja rahI. to A lAMbI majalayAtrAmAM kevA kevA paDAvo AvatA rahyA tenI para najara karatAM paNa ApaNane sAnaMdAzcarya thAya ! dhAryuM hota to muMbaImAM A eka gurukuLa sthApIne tenA saMcAlakosaMyojako saMtoSa mAnIne besI gayA hota to vidyAlaya mAtra eka haoNsTela rUpe ja hota. | vividha zAkhAo : tenA svapnasevI, saMskArasevI, keLavaNIvAMchu AgevAnone to tenA Adyapreraka pU. A. vallabhasUrijInA samagra samAjanI keLavaNInA svapnane pUruM karavuM hatuM. vidyAlayanI sevAo vadhu ne vadhu vidyArthIone ApI zakAya te mATe tenI eka pachI eka zAkhAo gAmegAma kholavAnuM sAhasa karatAM karatAM Aje tenI 11 jeTalI zAkhAo che. kanyAo paNa keLavaNImAM pAchaLa rahI jAya to samAja teTalA aMze pachAta rahe. eTale AmAMthI traNa to kanyA chAtrAlayo che ke je kanyAone rahevA-jamavAnI lagabhaga niHzulka sagavaDa Ape che. muMbaImAM
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 mAlatI zAha govAliyA TeMka, oNgasTa krAMti mArga para Avela (1) zrI vADIlAla sArAbhAI vidyArthIgRha - e sauprathama sthapAyela zrI mahAvIra jaina vidyAlaya che. (hAlamAM nirmANa heThaLa) tyArabAda kramazaH (2) amadAvAdamAM I. sa. 1946mAM zrI bhoLAbhAI jesIMgabhAI vidyArthIgRha, (3) pUnAmAM I. sa. 1947mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya - zrI bhArata jaina vidyAlaya, (4) vaDodarAmAM I. sa. 1954mAM zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha, (5) vallabhavidyAnagaramAM I. sa. 1997mAM zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha, (9) bhAvanagaramAM I. sa. 1970mAM zrI maNilAla durlabhajI vidyArthIgRha, (7) muMbaI aMdherImAM I. sa. 1972mAM AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI janmazatAbdI vidyArthIgRha, (8) amadAvAdamAM I. sa. 1994mAM zrImatI zAradAbahena uttamalAla mahetA kanyA chAtrAlaya, (9) udayapuramAM I. sa. 2001mAM DaoN. yAvantarAja punamacaMdajI ane zrImatI saMpUrNa jaina vidyArthIgRha, (10) vallabhavidyAnagaramAM I. sa. 2005mAM zrImatI nalinIbahena praviNacaMdra jamanAdAsa cAMgANI kanyA chAtrAlaya, (11) pUnAmAM I. sa. 2007mAM sau.. zobhAbena rasikalAla dhArIvAla kanyA chAtrAlayanI zarUAta karavAmAM AvI. A uparAMta zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ejyukezana phAunDezana dvArA vaDodarAmAM I. sa. 2009mAM zrI sI. ke. zAha vijApuravALA insTiTyUTa oNpha menejamenTa kaoNleja zarU karavAmAM Avela che. I. sa. 1915mAM 15 vidyArthIothI zarU thayela zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI A badhI zAkhAomAM atyAre soLasothI vadhu vidyArthIo ane vidyArthinIo mATe kSamatA UbhI karela che. vidyArthIomAM paNa TrasTa vidyArthI, peiMga vidyArthI, hApha peiMga vidyArthI vagere yojanAo lAgu karIne vidyArthIone satata madadarUpa thavAno vidyAlayano A stutya prayAsa che. , jinamaMdira : zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanAnI zarUAtathI ja A saMsthA sAthe joDAnAra vidyArthIne bhaNataranI suvidhAo ApavAnI sAthe sAthe tenAmAM dhArmika saMskAro paDe te vAta avibhAjyapaNe joDAyela rahI che. bhaNataranI sAthe gaNatara ane abhyAsanI sAthe saMskaraNa - e A saMsthAno mULabhUta khyAla che. A saMsthA mAtra rahevA-jamavAnI hosTela banI rahevAne badale jiMdagInI pAThazALA banI rahe e khAsa agatyanI bAbata hovAthI AvelA vidyArthIne jinamaMdira - derAsaramAM jaIne darzana-sevA-pUjA-dhArmika kriyAono pratyakSa khyAla Ave evo mAhola hovo Avazyaka gaNAya ane tethI ja jyAre I. sa. 1915mAM 15 vidyArthIone rahevA mATe bhADAnuM makAna zodhyuM tyAre te kaoNlejo ane jinamaMdiranI najIkanuM sthAna pasaMda karyuM. jyAM jyAM vidyAlayano vistAra thato gayo tyAM tyAM zarUAtamAM derAsaranI najIkanuM sthAna pasaMda karAtuM, saMsthAmAM gharaderAsara jevuM jinamaMdira sthApavAmAM AvatuM ane vakhata jatAM saMsthAnI aMdara ja jinamaMdiranI pratiSThA karavAmAM AvatI. jinAlaya TrasTa' dvArA I. sa. 1970thI A pravRttione lagatA nirNayo TrasTIo dvArA vyavasthita rIte levAya che. muMbaImAM aMdherI zAkhAmAM, vaDodarA, vallabhavidyAnagara, bhAvanagara, udayapura, pUnA zAkhAomAM zikharabaMdhI derAsaro che. senDaharTa roDa ane amadAvAdanAM vidyArthIgRhomAM gharaderAsaranI vyavasthA che. A jinamaMdiromAM vidyArthIonI sAthe sAthe AjubAjunA vistAranA jainone paNa sevA-pUjA vagereno lAbha maLe che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA Are 209 dhArmika zikSaNa : jinamaMdiranI sAthe A vidyArthIgRhomAM dAkhala thatA vidyArthIone dhArmika zikSaNa paNa ApavAmAM Ave che, je pratyeka vidyArthI mATe pharajiyAta che. vidyAlayanI sthApanAnA pahelA varSathI ja jaina dharmanA siddhAMto, vidhividhAnano khyAla Ave tevA jainAcAryo, vidvAnoe lakhelA graMthono abhyAsa karAvavAmAM Ave che. jema jema tenI zAkhAomAM vistRtIkaraNa thatuM gayuM tema tema dareka vidyArthIgRhamAM ekasarakho abhyAsakrama rAkhavAmAM Ave te jarUrI banI gayuM. A mATe vidvAnonAM sUcanone maMgAvIne zrI ratilAla dIpacaMda desAI dvArA tenuM saMkalana karavAmAM AvyuM ane temAMthI tAravaNI karIne samiti dvArA I. sa. 197rathI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM badhAM ja rthIgRho mATe ekasarakho abhyAsakrama ghaDavAmAM Avyo. A abhyAsakramamAM jarUrI sudhArA-vadhArA thatA rahyA. badhI ja zAkhAomAM atyAre parIkSA paNa eka ja divase ane eka ja samaye levAmAM Ave che ane temAM pratyeka varSadITha ekasarakhuM praznapatra ja ApavAmAM Ave che. vidyAlayanAM badhAM vidyArthIgRhomAM Aja sudhI aneka vidvAno-abhyAsIoe dhArmika zikSaka tarIke sevAo ApI che ane dhArmika parIkSako tarIkenI pharaja paNa uttama rIte bajAvI che. dhArmika parIkSAnA pariNAmo uparathI dhArmika inAmo paNa ApavAmAM Ave che. pustaka-prakAzana : samagra samAjamAM keLavaNI ane jJAnano prakAza phelAvavo ja joIe tenI khevanA zrI mahAvIra jaina vidyAlaye prAraMbhakALathI ja karI che. zAkhA vidyArthIgRhanI sthApanA dvArA zALA-kaoNlejamAM bhaNatA vidyArthI-vidyArthinIone sagavaDa ApavAnI bAbata to sArI rIte cAlavA lAgI, paNa bAkInA samAjanuM zuM ? sAruM vAMcana hoya to mANasamAM saMskaraNa thAya. to AvuM vAMcana pUruM pADavA mATe vidyAlaye pote pustaka-prakAzana yojanA zarU karI, jenA anvaye eka ekathI caDhiyAtAM graMtharatno samAjanA caraNe dharI dIdhAM - jenA abhyAsathI vyaktinA vicAromAM - AcAromAM parivartana Ave. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA graMthamALAnAM prakAzano samAjamAM khUba AvakAra pAmyAM. ' zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM vividha prakAzanomAMthI keTalAka graMthonA nAma A pramANe cheH adhyAtmakalpadruma, zrI AnaMdaghanajInAM pado bhAga 1 ane 2, zrI AnaMdaghana covIzI, zrI zAMtasudhArasa, jaina dRSTie karma, jaina gurjara kavio bhA. 1 thI 10, maraNasamAdhi : eka adhyayana, kAvyAnuzAsana, The System of Indian Philosophy, New documents of Jaina Painting, madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya, upAdhyAya yazovijayajI svAdhyAya graMtha vagere Agama prakAzana : jaina dharmanA mULa siddhAMtone, tenA mULa zAstragraMthone vaijJAnika Dhabe saMzodhana karIne saMpAdita karIne prakAzita karavAnI yojanA zarU karI ane AgamaprabhAkara muni puNyavijayajI mahArAja, 5. zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA, paM. amRtalAla bhojaka, prakhara AgamavettA muni jaMbuvijayajI ane bIjA aneka vidvAno-saMtonA sahakArathI eka pachI eka AgamonuM prakAzana vidyAlaya dvArA thavA mAMDyuM. A mATe saMsthAmAM "jinAgama prakAzana TrasTanI sthApanA karavAmAM AvI. jaina Agama graMthamAlAnI A zreNImAM naMdisUtra, AcArAMgasUtra, sUtrakRtAMgasUtra, ThANAMgasUtra, paNavaNAsUtra, dazavaikAlikasUtra, uttarAdhyayanasUtra. AvazyakasUtra, jJAtAdharmakathA, anuyogadvArasUtra,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 mAlatI zAha samavAyAMgasUtra vagere Agamo prakAzita thayelAM che. vividha vizeSAMko : sAhitya prakAzananI bAbatamAM to uttama sAhitya taiyAra karIne vidyAlaya prasaMge prasaMge samAjane pIrasatI ja rahI che. tenA eka eka mahotsava prasaMge mAtra be-cAra divasa utsava Ujavyo, badhA haLyA-maLyA, vicAraNA karI ane chUTA paDyA evuM karIne saMtoSa na mAnatAM, dareka mahotsava prasaMge eka ekathI caDhiyAtA daLadAra graMtho bahAra pADatA ja gayA ane A rIte varSo pachI paNa ApaNA hAthamAM Ave to ApaNane vAMcatAM gaurava thAya, ApaNane navA navA jJAnapradezomAM laI jAya tevA graMthorUpI 'akSara' mUDI ApatA ja gayA. bhale pachI te 'rajatamahotsava graMtha' hoya, 'suvarNamahotsava graMtha' hoya ke 'jJAnAMjali' hoya. AvA to keTalAya graMtho samAjanI adbhuta mUDI che. dhananuM vAvetara : zrI mahAvIra jaina vidyAlayane jJAnaprasAranI pravRttimAM samAja. vadhu ne vadhu joDAya te taraphanI dRSTi hatI. saMsthAnA Adyapreraka pU. AcArya vallabhasUrinI jJAnarUpI sUryanA prakAzathI samAjanI unnatinI bhAvanA samaye samaye hoddA upara AvatA saMcAlako, vidyApremIonA dilamAM paNa vaselI hatI ane eTale je je pravRttio saMsthAmAM cAlatI hatI temAM haju zuM khUTe che ? hajI kyAM ajJAnane dUra karavAno prayatna thaI zake tema che ? A vicAravaloNuM satata cAlyA karatuM. je che temAM saMtoSa mAnIne besI rahevAne badale hajI to A ka2vA jevuM che, A thaI zake tema che, e vicArIne tene mATenA saghana prayatno zarU karavAmAM vidyAlaye kyAMya pAchI pAnI karI nathI. Avo navo vicAra - navI dizA pakaDAya eTale te mATenuM Ayojana thAya, te mATe Arthika madada meLavavA mATe samAja pAse Tahela nAkhavAmAM Ave, vidvAnonAM sUcano meLavavAmAM Ave ane Ama navI eka pravRttinA zrIgaNeza thAya. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM prAraMbhika varSomAM eka suMdara vAta karavAmAM AvI hatI ke 'bhaNelo bhIkha mAgaze to te paNa AyojanapUrvaka mAgaze.' Ama pAse paiso na hovA chatAM khUba mahenate ghaDelI vizALa pravRttinI yojanA samAja sAme mUkavAmAM Ave ane A yojanAmAM vidyApremI zreSThIvarga udAradile sakhAvata Ape. ahIMyAM to eka arthamAM dhananuM vAvetara thatuM hatuM eTale potAnI mUDInA baLe samAjane jo tenuM sAruM vaLatara maLatuM hoya to temAM potAnuM dravya rokavAmAM kAMI vAMdho nahIM, evI zraddhA samAjane rahetI. jaina sAhitya samAroha : AvI eka navI pravRttinI zarUAta vidyAlayanAM 60 varSa pUrAM thatAM hIraka mahotsava prasaMge thaI. te che 'jaina sAhitya samAroha'. koI sAMpradAyika dRSTithI tenI zarUAta karavAmAM AvI na hatI. saMzodhako, vidvAno, dIrghadraSTAonI eka vicAraNA AkAra letI hatI ke jaino pAse sAhitya, kalA, darzana vagereno je vipula vAraso che, jeno abhyAsa jarmano ahIM AvIne karI gayA che, paradezamAM paNa jainazAstranA abhyAsanI mAMga vadhI che tyAre A dizAmAM je abhyAsIo che tene protsAhita karavA mATe, saMzodhana ane tulanAtmaka dRSTie abhyAsa ka2vA mATe AvA sAhitya samAroha yojAya te jarUrI che. vipula jaina sAhityamAMthI ghaNuM apragaTa che teno abhyAsa karIne tenA kAyamI prakAzananI vyavasthA paNa thaI zake. I. sa. 1913nA mArca mAsamAM jodhapura khAte eka jaina sAhitya pariSada yojAI hatI. jemAM DaoN. harmana jekobI jevA paradezI vidyAne
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA Are 211 khAsa hAjarI ApI hatI. 33 varSa pachI zrI mahAvIra jaina vidyAlaye tA. 21, 22, 23 jAnyuArI 1977nA roja muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavananA gItAmaMdira haoNlamAM prathama jaina sAhitya samArohanuM Ayojana karIne saMsthAnA hIraka mahotsavane vadhu yAdagAra banAvyo. A pachI samayAMtare AvA eka pachI eka jaina sAhitya samAroha yojAtAM atyAre tenI saMkhyA bAvIsa upara pahoMcI che. 7-8-9 mArca 2014nA roja mohanakheDA tIrtha (madhyapradeza) khAte bAvIsamo jaina sAhitya samAroha yojAI gayo. A badhA sAhitya samArohamAM navA abhyAsuone paNa taka ApavAmAM Ave che ke jethI abhyAsa karatAM karatAM te potAnuM abhivyaktinuM stara paNa sudhArI zake. A rIte rajU thayelA abhyAsa lekhomAMthI saMzodhana, tulanAtmaka abhyAsa vagere dRSTie je lekho dhoraNasaranA hoya tene pustaka rUpe prakAzita paNa karavAmAM Ave che ane A rIte A samAroha nimitte taiyAra thayelA saMzodhanapatro samAja sudhI pahoMce paNa che. Aje jyAre samAjamAM vAMcananuM pramANa ochuM thatuM jAya che, abhyAsa to khUba nAno varga kare che tyAre AvA sAhitya samAroha dvArA samAjanI abhyAsanI pravRttine eka dizA maLe che tema jarUra kahI zakAya. pUrva vidyArthIo : zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM abhyAsa karI gayelA pUrva vidyArthIone A saMsthA mATe agAdha prema ane sanmAna uparAMta RNanI lAgaNI jovA maLe che ane teo varSo vItyA pachI paNa emanA jIvanamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayane kAraNe thayelI pragatinuM smaraNa karatA rahe che. prAraMbhamAM A purvavidyArthIo ApoApa sahAya karatA hatA, paraMtu e pachI saMsthAnA pUrvavidyArthIonI saMkhyA vadhatA olDa bonjha yuniyana sthapAyuM ane cheka 1920thI 1982-85 sudhI eNe A saMsthAnA vikAsamAM siMhaphALo Apyo. 1992mAM pUrvavidyArthIoe elamnI phaMDarezananI sthApanA karI ane dhIre dhIre eno vistAra phelAtA enI bAra zAkhAo sthapAI. amerikA, muMbaI ane uttara gujarAta jevA sthaLoe vasatA pUrva vidyArthIoe saMsthAnA smaraNone jIvaMta rAkhIne saMsthAmAM potAnuM yogadAna ApavA lAgyA. A badhA esoziezano e elamnI phaMDarezananA sabhyo che. vaLI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI dareka zAkhA ane mukhya kAryAlayanI pratyeka samitimAM saMsthAnA pUrva vidyArthIo sabhyo tarIke saMkaLAyelA che. vaLI sAthosAtha saMsthAnA hisAbI kAmakAja, DaoNkTarI sevAo, kAyadAkIya salAha, ijanerI sevAo vagere kSetromAM A pUrva vidyArthIo saMsthAne sakrIya sahayoga ApI rahyA che. bAhoza saMcAlana : ATalI zAkhAo, ATalA vidyArthIo, ATalAM TrasTo - A badhAMno vahIvaTa e khUba mahenata mAMgI le e svAbhAvika che. saMsthAnA bAhoza saMcAlako A mATe samaye samaye jarUrI pheraphAro paNa karyA kare che. satata parivartana pAmatA yugamAM samaya sAthe kadama milAvavA mATe jarUrI nirNayo levAya che. atyAre saMpUrNa kamyuTarIkaraNa karIne saMsthAnA vahIvaTamAM pAradarzitA ane saralIkaraNa lAvavAmAM Avela che. vidyAlayanI sthApanAnA pahelA varSathI dara varSe tenA vArSika riporTa bahAra pADavAmAM Ave che te khUba sArI rIte sacavAyela che ane temAM prAraMbhanAM varSothI ja sughaDa, saMskArI, sAkSara bhASAmAM je ahevAlo rajU thayA che te koI paNa saMsthA mATe Adarza namUno pUro pADe tevA che.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlatI zAha dAtAono phALo : zrI mahAvIra jaina vidyAlayane Arthika rIte baLa pUruM pADanAra keLavaNIpriya dAtAono phALo paNa khUba ja agatyano che. saMsthAmAM peTrana (AzrayadAtA), vAisa peTrana, zubhecchaka, kanyA chAtrAlayanA AdyasaMsthApako vagere saue je baLa pUruM pADyuM che te temanI udAratA ane vidyApriyatA darzAve che. vividha TrasTo mATe, kanyA keLavaNI mATe, paradeza abhyAsa mATe je je sakhAvato A saMsthAne maLI che te samAja taraphathI A saMsthAne maLelo apratima pratisAda darzAve che. A udAradila dAtAono sahakAra A saMsthAne satata UrjA ApyA kare che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA sattANumAM vArSika ahevAlamAM 31 hitavardhako, 679 AzrayadAtAo (peTrana), 659 vAisa peTrana, 232 kanyA chAtrAlaya AdyasaMsthApako, 50 zubhecchakonAM nAmo ApelAM che. A vizALa saMkhyA ja samAjane A saMsthA sAthe keTalo vizvAsa ane lagAva che te darzAvavA mATe pUratI nathI zuM ? 212 sanniSTha mahAnubhAvo dvArA dIrghadraSTi ane koThAsUjhathI saMsthAnA bhAvivikAsane lakSamAM rAkhIne enA nItiniyamonuM pAlana karavAmAM Ave che. vaLI saMsthAkIya vahIvaTanA dareka sthaLe enA niyamo ane dhArAdhoraNono cIvaTapUrvaka amala thAya che. e rIte A saMsthAnI kAryapaddhati satata vikAsalakSI rahI che. ApaNe kALadevatAne evI prArthanA karIe ke AvanArAM varSomAM A saMsthA dvArA jJAnano dIpaka sadA prajvalita rahe ane jJAnaprakAzanA ajavALAmAM samagra samAja paNa kalyANapaMthe pragati kare.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ SINCE 1915. prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI