________________
મણિલાલ હ. પટેલ
મથતી જાણે હાંફી જતી. કૉલેજનું કે કૈં ને મેં લખવાનું-વાંચવાનું કામ લઈને બધાંથી બચવા મથતી પણ ઘટાદાર વાદળો ગાજતાં ને યાદ આવતું કે આ શ્રાવણમાં બાપુજીને ગુજર્વે બે વર્ષ થયાં.
54
સાંજ પડતી ને એને ભણકા૨ો થતો કે મેડી ઉપર કોઈ ધીમે પગલે ફરી રહ્યું છે. એ દેવગોખલે દીવો કરીને ઊભી રહેતી તો થતું કે બાપુજી બાજુમાં જ ઊભા છે. ડિલમાં જરા કંપારી ફરી વળતી. પહેલાં બાપુજી યજમાનવૃત્તિએ જતા ને રોકાઈ જાય તોય કશો ડર ન્હોતો લાગતો. એ મોટા ઘરમાં પણ એકલી રહેવા ટેવાઈ ગઈ હતી.
રાતની ઊંઘમાં ને હવે તો બપોરી તંદ્રામાં પણ લાગ્યા કરતું હતું કે દાદર ઉપર કોઈ ચઢઊતર કરી રહ્યું છે. ક્યારેક મેડીમાંથી ધીમો ધીમો અવાજ આવ્યા કરતો. એને ભય ન્હોતો લાગતો પણ ફડક પેસી જતી કે દીવાલ કોચીને કૉળ મેડીમાં બધું ૨મણભમણ તો નહીં કરી મૂકે ? ભોંયતળિયે તો કૉળના ત્રાસથી ઓકળિયો કાઢી પથ્થર જડેલા પણ ભીંતો ને મેડી તો હજી માટીનાં જ હતાં. ઘરનેય વર્ષો થયાં હતાં. એ લીંપણ, એ ઓકળિયો ઠીકઠાક કરાવીનેય એ થાકી ગઈ હતી. કાયાની માવજતનો કંટાળો આવે ત્યાં વળી આ ઘર - જર્જરિત થઈ ગયેલું ઘર ! ત્યારે અમેરિકાવાળા કાકા પ્રસન્નમનશંકર એમાંથી પોતાનો ભાગ લઈને વેચી દેવા માગતા હતા... ને બાપુજીને તો ભાગ કે વેચાણ મંજૂર ન્હોતાં. એ તો સિમેન્ટ કે પાકા કામનીય જરૂ૨ ન જુએ. જાજરૂ- નાથરૂમ જેવી સગવડો કુસુમે વાડામાં અલાયદી કરાવેલી. પણ હવે તો એ વાડાનો વંડોય જર્જર છે. કૉળ એનાય મૂળમાં દર કાઢે છે.
રાતે આંખ મળી ન મળી ને એ કશાક ભણકારે જાગી ગઈ. આછા ઉજાસમાં દાદર ઉપર કોઈ ચઢતું હોવાની ભ્રમણા થતાં એ જરા હલબલી ગઈ. સ્વિચ કરીને જોયું તો કોઈ ન્હોતું. પણ મેડી ઉ૫૨ ક્યાંક હલચલ વર્તાતાં એ દાદર ચઢવા લાગી. થયું કે નક્કી કૉળ ઘૂસી આવ્યો હશે. એ જરા કંપીય ખરી. મેડીમાં કશો અણસારો વર્તાયો નહીં. બલ્બના અજવાળામાં એણે મેડીનું જુદું જ રૂપ જોયું. કદાચ અજાણ્યું કે અણધાર્યું ! એને પહેલી વાર લાગ્યું કે વસ્તુઓના પડછાયા પાછળ કોઈ છુપાઈ રહ્યું છે. એ કૉળ હશે કે કાળ ? કશોક થાર કે થીજી ગયેલો ખાલીપો ?
2
મોડી રાતના સન્નાટામાં કુસુમે આ રીતે ઘરને કદી જોયું જ ન્હોતું. ઘર કેટલું હવડ અને અવાવરું લાગતું હતું! મેડીના લીંપણમાં ખાડા પડી ગયા હતા, ઓળપા-ઓકળિયો ઘસાઈને સપાટ થઈ ગયાં હતાં. એમાં વર્ષોની ઘટનાઓ રજોટીના થર બનીને જામી ગઈ હતી. પોતે માસે માસે બધું સાફ કરાવે છે. તોય લાગ્યું કે ચારેબાજુ જર્જરતા જામી ગઈ હતી. તાંબાનાં હારબંધ વાસણો ઉપર કાળા ડાઘા ઊભરાતા હતા. લાલપીળાં કપડાંમાં બાંધેલી બાપુજીની પોથીઓ, પુસ્તકો પર ધૂળના થર હતા. અભરાઈ અદૃશ્યના ભારથી વાંકીચૂંકી થઈને ઢળી પડવા ધસતી ભળાતી હતી. થાંભલીઓ બેવડ વળવા ઝૂકતી હતી. છાપરામાં સળ પડેલા. કપાયેલા કાટમાળવાળો ૨વેશ બાવાં-જાળાંથી ભરચક હતો. જૂનાં કોઠી-ડબ્બા-ઘંટી વર્ષોથી વપરાયા વિનાનાં - બા ગઈ ત્યારનાં નોંધોરાં - નમાયાં જાણે - નિરાધાર પડેલાં તે આ ક્ષણેય ભાંગી પડ્યા જેવાં ભાસતાં હતાં. પોપડા ઊખડી જતાં ગોબા પડેલી, વારેવારે લીંપવાથી ચિત્રવિચિત્ર આકારો ધારતી, ખંડિત ને ઝાંખા ચૂનાવાળી મેલીદાટ ભીંતો ઠેબાળી-ઢેકાળી પડું પડું થતી ઊભી હતી. દિવસના ભેજાળા અંધારામાં કદી ના કળાયેલો આ