________________
માનવતાની મહેંક
157
સ્નેહથી એને સોફા પર પોતાની બાજુએ બેસાડે, નિરાંતે એની સઘળી વાત સાંભળે. એનું આયોજન જાણે અને પછી પોતાના એ અંગેના પોતાના વિચારો કહે. ત્યારબાદ દાન મોકલી આપે. એમની પાસે દાન માગવા આવનારને ક્યારેય કોઈ લઘુતાગ્રંથિ કે હિનભાવ થાય નહીં તેની ચીવટ રાખે. એને સાચી વાત કરે, પણ પૂરા સ્નેહથી. હસતાં હસતાં કહે પણ ખરા કે, “હું તો ભાઈ બીફ લેસ બેરિસ્ટર છું. મારી પાસે ક્યાં કશું છે ?”
સાદાં કપડાં, સાદું ભોજન અને સાદું જીવન એ એમનો મંત્ર. એમના રૂમમાં ક્યારેય એ.સી. ન હોય. નેવું વર્ષની ઉંમર હતી, ત્યારે પણ થાક્યા વિના લાંબા પ્રવાસ કરે. એ સંસ્થાના કાર્યક્રમમાં જાય. એની પ્રવૃત્તિઓ જુએ અને દાન આપે. સામાનમાં એક નાની બેગ હોય.
એક વાર એક કાર્યક્રમમાં જવાનું હતું. એ બહારથી આવ્યા અને એમણે કહ્યું, “આ બૂટની નીચે નવા સોલ નખાવી આવ્યો. જૂના સોલ ફાટી ગયા હતા. હવે આ બૂટ છ મહિના વધુ ચાલશે.”
આમ પોતાને માટે કશું નહીં. પણ બીજાને માટે જ જીવન છે એમ માનતા. આટલું બધું દાન કરે, છતાં રાજકારણથી ખૂબ દૂર રહે. પાંચસો કરતાં વધુ શાળા, કૉલેજો, યુનિવર્સિટી, છાત્રાલયો, ધર્મશાળાઓ, પાંજરાપોળો, જીવદયાની સંસ્થાઓ, હૉસ્પિટલો, અનાથાશ્રમોનું નિર્માણ કર્યું. કોઈપણ સંસ્થાનું સુકાન સંભાળે એટલે એને આર્થિક રીતે પગભર કરવા માટે પહેલું આયોજન કરે. પોતે દાન આપે અને મિત્રો પાસે દાન અપાવે.
એમના સેવાકાર્યથી પ્રભાવિત થઈને એક સમયે તત્કાલીન વડાપ્રધાન શ્રીમતી ઇંદિરા ગાંધીએ એમને દેશના ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનવાનું નિમંત્રણ આપ્યું હતું. દીપચંદભાઈ વિચારમાં પડ્યા. એમણે વિચાર્યું કે આવો હોદ્દો સ્વીકારીશ, તો આમ જનતા સાથેનો મારો મુનિમનો નાતો તૂટી જશે. આથી એમણે ના કહી. એ માનતા કે લોકોને મદદરૂપ થવું હોય તો સત્તા અને પ્રતિષ્ઠાથી દૂર રહેવું જોઈએ. .. જીવનમાં જૈનધર્મના સિદ્ધાંતો પાળતા હતા, માત્ર “જીવો અને જીવવા દો જ નહીં, પરંતુ “જીવો અને બીજાને સુખરૂપ જીવવામાં મદદ કરો’ એમ કહેતા હતા. જૈનની એમની વ્યાખ્યા એવી હતી કે જૈન એટલે એવો જન કે જેનામાં બીજાને માટે કરૂણા અને અનુકંપા વહેતી હોય. એને પોતાના જીવનવિકાસમાં રસ હોય ખરો, પરંતુ એટલો જ આનંદ અને અન્યની પ્રગતિથી આવતો હોય.
એમને સૌથી વધુ રુચિ જીવદયામાં. નાના હતા ત્યારે માછલાંને ખવડાવવા જતાં અને એ પછી વર્ષો સુધી કીડીના દર પાસે લોટ નાખવા જતા. એ કહેતા કે પાણીમાં જીવતી કેટલીક જીવાતનું જીવન ચાર કલાકથી ત્રણ દિવસનું હોય છે. આવી જીવાતને માછલાં મારી નાખે છે. આથી પેલી નાની-નાની જીવાત તરફની કરુણાને કારણે એ માછલાંને ખવડાવવામાં માનતા હતા. અભયદાન મહાદાન માનતા દીપચંદભાઈ એમ કહેતા, “કતલખાને થતી પ્રાણીહત્યા મને ધ્રુજાવી નાખે છે. કોઈ આપણને ખીલી મારે તો આપણને કેવું થાય.” આથી પ્રાણીઓને માટે એમણે અહર્નિશ ચિંતા કરી. ગુજરાતની પાંજરાપોળોમાં પરિવર્તન લાવવાનો આહલેક જગાવ્યો. પાંજરાપોળની વર્તમાન સ્થિતિ, તેની જરૂરિયાતો અને મુશ્કેલીઓ પર સહુની સાથે મળીને વિચાર કર્યો.