________________
ખેમો દેદરાણી
81
જૂનાગઢ પછી પાવાગઢને જીતીને ત્યાં વિજયનો વાવટો ફરકાવ્યો. આમ બબ્બે ગઢ જોટે જીતનાર મહમૂદશાહ “બેગડો' કહેવાયો.
એ પછી ચાંપાનેરની જાહોજલાલી સોળે કળાએ ખીલી ઊઠી. નગરના પાદરમાં ફૂલવાડિયું લહેરાવા લાગી. વેપાર-વાણિજ્યથી નગર ધમધમવા માંડ્યું. ચાંપાનેરના નગરશેઠ અને મહાજનનો માનમરતબો વધ્યા. વેપારી વાણિયા “શાહ-સોદાગર'ના નામે માનપાન પામ્યાં. સુલતાનના દરબારમાં એમનાં માન-આદર વધ્યાં. સુલતાનની હારોહાર શાહની બેઠકો પડવા મંડાણી. નગરજનોના પ્રશ્નોમાં મહાજનની સલાહ માન્ય થવા માંડી. એવા સમયે મેઘરાજાએ રુસણાં લીધાં. મેઘાને મનાવવા લોકોએ દેવમંદિરોમાં હોમહવન કર્યા, યજ્ઞો કર્યા, પરંતુ માનવીની કોઈ કારીને કુદરતે યારી આપી નહીં. હરિયાળા ગુજરાતની ધરતી સૂકીભઠ બની ગઈ. નદી-સરોવરો સુકાઈ ગયાં. ઘાસચારા વગર ઢોર ટપોટપ મરવા માંડ્યાં. ગાયો મકોડા ખાવા મંડાણી. ભૂખના દુઃખે માએ બાળરાજા(બાળકો)ને છોડ્યાં. ધરતી પરથી માનવીનો ધરમ ને આંખની શરમ સઘળું જાણે કે જાતું રહ્યું. ભૂખ્યા માનવીઓનાં ટોળાંએ ઝાડનાં પાંદડાં કે થડની છાલય રહેવા દીધી નહીં. લોકકવિઓના મુખમાંથી કાળના દુહા ઠેકઠેકીને બહાર નીકળવા માંડ્યા.
- દુકાળિયામાં ચાર ગયા, દાન, માન ને દીવો,
મે'માનુની મે'માનગતિ ગઈ, જેમ તેમ કરીને જીવો. આકરા દિન આવિયા, કાળું ખોલ્યું મુખ કરાળ; ધરતીમાંથી નીર ચળ્યાં, માવતરે છાંડ્યાં બાળ. રાંકાનો ફાટ્યો રાફડો, જોનારા ભણે જાકાર; આકરા દિન આવિયા, ભોં ભાસે ભેંકાર.
શિયળ વેચે નારિયું, પિતા વેચે બાળ; ... ભાઈભાઈ જુદો પડે, વરત્યો હાહાકાર. એવો કડેડાટ કાળ (દુકાળ) પડ્યો. દુઃખિયાઓની વણઝાર ઠેર ઠેર દેખાવા માંડી. કાળની થપાટમાં તો કંઈક સતિયાઓનાં સત અને ધનવાનોની સાયબી સડડાટ કરતી ગામતરે વઈ ગઈ. ખોરડે ખોરડે ભૂખ અને દુઃખના ભયંકર ભોરિંગે ભરડો લીધો. લોકોના ઘરમાં હનુમાન હડિયું કાઢવા માંડ્યા. ગોકુળ આઠમ રાહડે રમવા લાગી. ભૂખની ભેંકાર ભૂતાવળ ભૂસકા મારવા માંડી.
ભૂખ નચાવત રેકહી રાવતી, ભૂખ નચાઈ જુ વિશ્વ બિગોઈ, ભૂખ નચાવત ઇંદ્ર સુરાસુર ઔર અનેક જહાં લગ જોઈ. ભૂખ નચાવત હૈ અધઊર્ધહી તીનહુ લોક ગિને કહ જોઈ.