________________
6
રઘુવીર ચૌધરી
સવાલ છે. બધું સંધાય, તૂટ્યો વિશ્વાસ ન સંધાય. હવે એ બંને મારે માટે મરી ગયાં છે. મરેલાંને મારે મારવાં નથી. મારેય ઝાઝું જીવવું નથી. ઘસરડા નથી કરવા. છોકરો વીસ વરસનો થાય, કામે વળે, એને પરણાવું પછી બસ, રામ રામ !'
જેરામની અનિચ્છાએ એની પત્નીની ભાળ મેળવનાર એને ખેતરે આવી પહોંચતાં. એક વાર એક મજૂરણ બાઈ આવી. એ જેરામની પત્નીનો સંદેશો લઈ આવી હતી. સ૨નામું પાકું હતું. બે માણસ લઈને જવાનું હતું. પેલો સામનો કરી શકે એમ નથી. ‘એની કમાણીનો એ દારૂ પી જાય છે. મારી મજૂરીનો રોટલો ખાય છે. મને નરકમાંથી છોડાવશો તો ભગવાન તમારું ભલું કરશે.’
જે૨ામે કહેલું : ‘હું કોઈને ઓળખતો નથી. મારે કોઈની જરૂ૨ નથી. દારૂની લત તો મનેય લાગી છે. એને કહેજે, બીજે ક્યાંક સુખ શોધી લે. આ બાજુ લમણો ન કરે. હું ને મારો છોકરો - બંને મહેણાંથી ટેવાઈ ગયા છીએ.'
-
જવાબ આપ્યા પછી જેરામ જાત સાથે વાતે વળગ્યો. એ આપમેળે પાછી આવી હોત તો હું કાંઈ કાઢી મૂકવાનો હતો ? બે દાડા ખેતરની છાપરીએ પડી રહેત. પછી બાજુની ઓરડી સાફસુથરી કરી જુદો ચૂલો કરવા કહેત. છોકરાને એની માની માયા હશે તો સૌ સારાં વાનાં થશે. બાકી એ મારી સગી તો હવે નહીં જ.
કોક વાર જેરામને પોતાની ભૂલ સમજાતી.
શું કામ કમાઈ નાખવા ઊપડ્યો હતો શહે૨માં ? પહેલાં ટ્રૅક્ટર ચલાવતાં શીખેલો, પછી ખટારા ચલાવતો થયો. ટ્રાન્સપૉર્ટ કંપનીના માલિકને વિશ્વાસ બેસી ગયો. ખેડૂતનો દીકરો છે. ખોટું નહીં બોલે. કોઈ વટેમાર્ગુને જોડે બેસાડશે તો પૈસા નહીં લે. ખટારો બગડ્યો હતો એમ કહી ખોટા પૈસા નહીં પડાવે. છ મહિનામાં તો એણે મોટાં મોટાં શહેરોની ઊડતી મુલાકાત લઈ લીધી હતી. શહેરોમાં વાહનોનાં કીડિયારાં વચ્ચે આગળ વધતાં ભારે ધીરજ રાખવી પડતી. પણ પછી બહાર નીકળ્યા પછી ઊંચાં ઝાડની હરોળ જોઈ પોતાની સીમ યાદ આવી જતી. પત્ની ખેતીના કામમાં પાવરધી હતી. દીકરો પણ નિશાળેથી છૂટી ટેકો કરતો. એક ખેતર ભાગમાં વાવવા આપ્યું હતું. એ ખેતમજૂર આવું કાળું કામ ક૨શે એવું સપનેય ધાર્યું ન હતું.
એક વાર એ અણધાર્યો ઘેર આવ્યો હતો. ઘર બંધ હતું. ખેતરમાં રૂ વીણવાનું કામ ચાલતું હતું. પત્નીની પીઠ પર રૂની ફાંટ હતી. પેલો કોદાળી લઈ કાંટાળિયા છોડ ગોદતો હતો. વચ્ચે વચ્ચે રૂ વીણી જેરામની પત્નીની ફાંટમાં મૂકતો હતો. જેરામ પત્નીને અચરજમાં મૂકવા માગતો હોય તેમ પાછલા શેઢાથી ખેતરમાં દાખલ થયો. એને દૂરથી દેખાયું : પેલો ફાંટમાં રૂ મૂકવાની સાથે બરડે અને કેડ પર હાથ ફેરવી લે છે. શું પેલીને ખબર પડતી નહીં હોય ? કે કશું ન જાણવાનો દેખાવ કરીને આ રીતે છૂટ આપતી હશે ? એના પગ શેઢે જડાઈ ગયા. કપાસના છોડ ખભા સુધી આવ્યા હતા. રૂ ફાટ્યું હતું, નવાં જીંડવાં ફાટ ફાટ થઈ રહ્યાં હતાં, કોઈક છોડની ટોચે ફૂલ ડોકાઈ રહ્યાં હતાં. આ દૃશ્ય એનું મન મોહી લેતું. પણ આજે એની નજર પત્નીની પીઠ પરથી ખસતી ન હતી. પેલાએ કોદાળી ઉપાડી, એક કાંટાળિયું ખોદી ક્યારાની પાળ પર નાખ્યું. બાજુના છોડની નીચલી ડાળીનું રૂ વીણ્યું. જેરામની પત્નીની છાતી નજીક હાથ લઈ જઈને ધર્યું. ‘મૂકી દો અંદર.’ સંભળાયું. એ પછી