Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [12] 1. prAstAvika-lekhanuM navA jevuM mathALuM joI koI vAcaka na bhaDake. kAraNa, emAM manuSyajAtinA buddhibaLa ane pauSane ja ItihAsa che. alabata, e pauruSa zArIrika pauruSa karatAM kAMIka judI jAtanuM te che ja, manuSyajAtie rAjyavistAra ke mahattAnI AkAMkSAthI agara mAnApamAnanI lAgaNIthI aneka yuddho khelyAM che. tenA anubhave yuddhanAM zastro paNa teNe vyAM che ane e zAstrIya niyamAnusAra te viSayanI teNe zikSA paNa lIdhI che ane le che. tenA pauruSanuM A badhuM pariNAma ItihAse naidhyuM che. tenA anubhave taSiyaka niyamonAM zAstro paNa teNe racyAM che ane te zAstranI zikSA paNa lIdhI che. A lekhamAM manuSyajAtinA e bIjI jAtanA pauruSano ja itihAsa che. eTale e viSaya na jaNAvA chatAM vastutaH ciraparicita ja che. . 2. zabdArtha -- kathA' zabda saMskRta "ja" dhAtumAMthI banela che. teno artha "kahevuM" athavA "bolavuM eTale che. manuSya kAMI ekale ekale bela nathI; tene bolavAne prasaMga samUhamAM ja maLe che. samUha maLavAnAM nimitte aneka che. sAmAjika ane dhArmika utsavo, upadezazravaNa vagere e jAtanAM nimitto che. vIra ane Adarza pUrva puruSanAM carita sAMbhaLavA loko ekaThA thatA. e prasaMga uparathI "sthA" zabda tevA "carita' arthamAM ja vaparAvA lAge; jemake "rAmakathA ', "kRSNakathA' ityAdi. eTaluM ja nahi paNa tevA caritanI khAsa vAcanapatinA arthamAM paNa vaparAvA lAge; jemake bhAratanI kathA thAya che. rAmAyaNanI kathA thAya che ItyAdi. A prasaMge ekatra thayela manuSyamAM vividha carcAo paNa thatI. koI vAra praznottara cAlatA te kaI vAra amuka viSaya para matabheda dharAvanAra vyakitao pitApitAnA pakSanI puSTi ane bIjAnA pakSanuM khaMDana karavA carcA paNa karatA. AvI carcAnA arthamAM paNa "kathA' zabda jAvA lAge. ane te chevaTe e arthamAM rUDha thaI pAribhASika rUpe darzana sAhityamAM prasiddha thaze
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ thApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1197 F ane sacavAI rahyo. A lekhamAM e zabda peAtAnA pAribhASika arthamAM ja samajavAnA che. tethI kathA" zabdanA koi paNa vicArIya vizvacamAM matabheda dharAvanAra baMne pakSakAronI niyamasara uktipradyuti rUpa carcA'1 evo eka artha rUDha thaye che. 3. utpattimIja--kathApati matabhedamAMthI janme che. tethI matabheda tenI utpattinuM prAmika khIja che. paNa amuka viSayamAM e vyaktine matabheda thayA eTale te matabhedamAtrathI ja kAMI bane jaN te viSaya upara kathApaddhati dvArA vicAra karavA marI jatA nathI. paraMtu jyAre e matabheda puSTa anI mANasanA cittamAM vyaktarUpa pAme che tyAre pakSabhedanuM rUpa dhAraNa kare che, ane te pakSabheda pakSakArane matabhedanA viSayamAM kathApaddhati dvArA carcA karavA prere che. A padmabheda dhaNIvAra zuddha, koI paNa jAtanI sAMpradAyika asmitAthI adUSita hoya che; te ghaNIvAra kAI ne kaMI jAtanI asmitAthI dUSita thayelo paNa hoya che. zudgha pakSabhedamAMthI cAlatI kathApaddhati ane dUSita pakSabhedamAMthI cAlatI kathApaddhati vacce aMtara hoya che. tenu kAraNa e che ke zuddha padmabheda hoya tyAre pakSakArazanAM manamAM tattvaniNaeNya (satyajJAna ) ApavAnI `ka meLavavAnI icchA hoya che; jyAre malina pakSabhedamAM tema nathI hatuM. temAM te ekakSmIjAne jItavAnI ane chata dvArA dhyAti prApta karavAnI agara bIjA kAI bhautika lAbho meLavavAnI IcchA hoya che. tethI matabheda e kathApaddhatinuM sAmAnya kAraNa ane tattvani yanI IcchA tathA vijayanI A e tenAM vizeSa kAraNe che e samajI levu joI e. ja 4. utpAdaka prasaMgaH-mANasa ekalA maDhI samudAyamAM mukAyA eTale tene kAInI sAthe matabheda thavAno ja. joke matabhedanI preraka ane poSaka AMtarika sAmagrI (yogyatA, vAsanA ane dRSTibheda) te sarva deza, ane saMkALe manuSyahRdayamAM samAna hoya che, paNa tenA bAhya prasaMgo dareka deza, dareka kALa ane dareka jAtinA manuSya mATe kAMI sarakhA ja hotA nathI. sokreTIsa pahelAMnA prAcIna grIka ane prAcIna bhAratIya sAhityika tihAsa uparathI spaSTa jANI zakAya che ke baMne dezanA te vakhatanA vidvAnenI carcApaddhatinA utpAdaka mAhya prasaMgagna judA ja hatA. grIka vidyAnA sAmAjika ane rAjakIya mahattvAkAMkSAthI prerAI carcAmAM UtaratA, ane vaktRtva kaLAtI kasarata 1 juo, nyAyasUtratti, a. 1, A. ra sU. 1. tathA baMgALI anuvAda..
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1198 ] darzana ane ciMtana karatA, jyAre bhAratIya vidvAne dhArmika kriyAkalApa, AdhyAtmika tane, sAmAjika nItiprathAo ane dhArmika jIvana vagerenA matabhedathI carcA karavA prerAtA. tenuM pariNAma paNa juduM juduM AveluM baMne dezanA sAhityamAM najare paDe che. prAcIna grIka sAhityamAM AdhyAtmika dRSTie upaniSadanI kakSAmAM mUkI zakAya evA sAhityanA abhAva uparathI A bheda saheje kaLI -zakAya che. samaya badalAtAM vaLI baMne dezanA vikAnI mAnasamRSTimAM phera paNa paDele jaNAya che. carcAnI bhUmikAmAM sokreTIsanuM padArpaNa thatAM ja zrIka vicArasRSTinuM valaNa satyadarzana tarapha thAya che, ane bhAratIya vidvAnonuM mAnasa sAMpradAyika asmitAthI vizeSa kaluSita thatAM ja teomAM zuSka, tarka, jaLa ane vAgaDabaravRtti vadhe che. pa. praznottarapaddhati ane kathA paddhati --praznottara ane kathA (carcA) e be paddhatinA mULamAM ghaNI AkarSaka samAnatA chatAM paNa tenA bAhya svarUpamAM bheda che. praznottara paddhatimAM eka pUche che ne bIje uttara Ape che, eTale eka zretAne ane bIjo vaktAne pade che; jyAre carcApaddhatimAM vAdI prativAdI bane samAna pade che. paznottara paddhatimAM praznakartA ane uttaradAtA e baMne pitAnI vAta dalIla sivAya muddA pUratI paNa kahI zake, jyAre carcApaddhatimAM tema na cAle temAM te vAdI-prativAdI baMnene dAkhalA-dalIla ApavA anivArya thaI paDe che. praznottarapaddhatimAM be vakatA zrotA vacce pakSabheda ane ane siddhAMtabheda hovAne kAMI niyama nathI, jyAre carcApaddhatimAM pakSabheda ane siddhAMtabheda hevAne ja. sArAMza ke praznottara paddhatimAM praznakartA ane uttaradAtAnI vAkyaracanA nyAya (paMcAvayava) thI yukta hevAne niyama nathI; jyAre carcApaddhatimAM vAdI-prativAdI banenI vAkyaracanA spaSTa ke aspaSTarUpe nyAyayukta heya che ja. bAhya svarUpamAM Avo bheda hovA chatAM tenA uddagamamAM te bheda nathI. jema praznottara e jJAnecchA ane jayecchAmAMthI janma pAme che, tema carcA paNa temAMthI ja janma pAme che. je vyakti koI vastunuM sAmAnya 2. juo, vinDalabAnI A His. of Philosophy, pR. 87, vibhAga 8 ane AgaLa. 3. A kathanano purA brAhmaNo, upaniSado, sUtra, jaina Agamo ane bauddha tripiTaka jotAM saheje maLI Avaze. 4. juo, kUTanaTa 2.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ -kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana t 1199 jJAna agara vizeSajJAna meLavavA Icache, te ja bIjA tajajJane prazno kare che. A jAtanA praznone udyama jijJAsAmAMthI thAya che. vaLI bIjI koI vyakti piote kaI vastunuM jJAna meLavavA khAtara nahi, paNa sAmAne cUpa karI parAjita karavAnI IcchAthI prazno kare che. AvA praznone uddagama jayeSThAmAMthI thAya che. tevI ja rIte carcAnI bAbatamAM paNa che. koI carcAkAre jJAna (zuddha jJAna) meLavavAnA irAdAthI carcA karavA prerAya che, jyAre bIjA keTalAka aMdara aMdara eka bIjAne hAra ApavAnA uddezathI carcA karavA prerAya che. A rIte praznottara tathA cacapaddhatinA uddagamamAM jJAnecchA ane jayecchAnuM tatva samAna hovA chatAM emanAM mULamAM eka sUkSma paNa jANavA jevo taphAvata che. ane te e ke jJAnecchAmUlaka koI paNa jAtane prazna karanAra mANasa potAnA jJAna viSe jeTale asthira ane akakasa saMbhavI zake teTaluM vadhAre sthira ane vadhAre cokkasa carcA karanAra hoya che. sArAMza ke praznottara paddhatimAM (jayeSThAmUlaka paddhati bAda karIe te) zraddhA mukhya heya che, arthAta te upadeza pradhAna bane che jyAre carcA paddhatimAM prajJA ane tarka mukhya hoI te hetapradhAna bane che.' A uparAMta bIjo dhyAna devA lAyaka taphAvata e che ke praznottarapaddhatinA mULamAM rahelI jJAnecchA ane kathAnA mULamAM rahelI jJAnecchA e baMne jJAnecchArUpe samAna hevA chatAM paNa kAMIka judA judA prakAranI hoya che. kAraNa ke je prazno vastunA ajJAnathI janma pAme che te tenuM sAmAnya jJAna maLatAM ja zamI jAya che, paNa carcAmAM tema nathI hotuM. carcAmAM te baMne pakSakArene pitA potAnA pakSanuM amuka aMze nizcita jJAna hovA chatAM vizeSa prakAranA tavanirNayanI ja IcchA carcAnI preraka hoya che, eTale carcAnA mULamAM rahelI jJAnecchA e sAmAnya jJAnecachA na hatAM tatvanirNayerachArUpa hoya che. ATale taphAvata jANuM lIdhA pachI AgaLanuM vivecana samajavuM vadhAre sarala thaze. 6. samayavibhAga-ahIM je kathA paddhatine ItihAsa AlekhavA dhAryo che, tenA be aMze che : kathAnA svarUpa(lakSaNa)ne ItihAsa ane tenA 5. ahIMyAM prazna thaze ke eka bAju pleTonA jevA saMvAdone ane bIjI bAju hAlanI DIbeTa paddhatine zemAM samAveza thaI zake. leTenA saMvAda e praznottara paddhati ane kathA paddhatinuM vacaluM svarUpa che, jyAre DIbeTa paddhatine te kathA paddhatimAM ja samAveza kara joIe. joke emAM koI pacAvavI athavA triavayavI nyAyavAkyano spaSTa rIte upayoga nathI karatuM, chatAM paNa temAM te garbhita rIte te hoya che ja; ane kaI vAdInI icchA thAya to te spaSTa paNe karavuM paDe. sAdhAraNa rIte hetu thanathI ja calAvI levAya che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1200 ] darzana ane ciMtana sAhityano ItihAsa. A baMne prakArane ItihAsa je sAhityamAMthI tAravavAne che te sAhityanA samayane traNa vibhAgamAM ahIM vahecI nAkhIzuM. AthI prastuta viSayanA ItihAsamAM uttarottara kevAM kevAM rUpAntara thatAM AvyAM che, vidvAnanI bAhya sRSTi ane anyalekhakonI mAnasamRSTi kevI kevI badalAtI gaI che te jANavuM sugama thaze. te traNa vibhAge A pramANe che: (#) vikrama saMvata pahelAM samaya, (g) vikramanI prathama sadIthI navamI sadI sudhI samaya, (1) navamI sadInA uttarArdhathI Aja sudhIno samaya. A traNene anukame pUrvavata samaya, madhyavartI samaya ane uttaravatI samaya evAM nAmothI ahIM oLakhIzuM. A traNe vibhAganA sAhityamAM vaidika, jaina ane bauddha saMpradAyanuM eTale samagra upalabdha hiMdu sAhitya AvI jAya che. 7. maharSi gautamanAM nyAyasU---atyAre bhAratavarSanuM vaidika, bauddha ane jaina e traNa saMpradAyamAM vahecAyeluM jeTaluM sAhitya upalabdha che, temAM kathA paddhatinA svarUpanuM spaSTa nirUpaNa hoya e sauthI prAcIna grantha maharSi akSapAda gautamane racele che. A grantha "nyAyasUtra ne nAme prasiddha che. atyAre te ja nyAyadarzanano Adi grantha lekhAya che, ane te pAMca adhyAyamAM vaheMcAyele hAI paMcAdhyAyI" paNa kahevAya che. dareka adhyAyanAM be eTale kula tenAM daza Ahnika che. tenAM sUve, prakaraNe, pade ane akSaranI saMkhyA anukrame 528, 84, 196, 8385 che. 8. kathA paddhatinI ja mukhyatA -keTalAka vicArake A nyAyasUtranA seLa padArthomAM pramANanuM prathama sthAna joI ane temAM pramANanA nirUpaNanI atispaSTatA joI e sUtronuM pramANapaddhatinA grantha tarIke oLakhe che. paNa e sUtronA TIkAkAra vAsyAyana tene nyAya nAma Ape che, ane nyAyapaddhatinA nya tarIke oLakhavAnI sUcanA kare che. bArIkIthI vicAratAM e sUtrone kathA paddhatinA prakhya tarIke ja oLakhavAmAM vizeSa aucitya che. paMcAvayavarUpa nyAyanI prathama pejanA akSapAde karI che. saraLa padArthamAMnA ghaNAne saMbaMdha e nyAya sAthe che evI dhAraNAthI ke vAsyAyane ene nyAya e nAma ApyuM hoya te e eka rIte ThIka che. chatAM seLe padArthonA saMbaMdha jevI rIte kathA paddhati sAthe baMdha bese che te te nyAya sAthe baMdha nathI ja besato. tethI sUtrakAranI dRSTimAM kathA paddhatinI ja pradhAnatA hovAno saMbhava che. arthAt sUtrakAre pitAnA granthamAM saLa padArthonuM je nirUpaNa karyuM che te kathA paddhatinA jJAnanI paripUrti mATe ja che ema mAnavuM joIe.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana | [ 1200 9. kathA paddhati sAthe saLa pArthone saMbaMdha--pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, taka', nirNaya, vAda, japa, vitaDA, havAbhAsa, chAla, jAti ane nigrahasthAna: A nyAyasUtranA seLa padArtho che. * pAMca avayava e ja nyAyavAkya agara parAthanumAna kahevAya che. cAre pramANe te nyAyavAkyamAM samAI jAya che. prameya vinA te nyAya cAlI zake ja nahi. prameya e te nyAyanuM pratipAdya vastu che. saMzaya, prajana ane daSTAMta nyAyanA pUrvaga tarIke manAya che, kAraNa ke e traNa vinA nyAyanuM utthAna ja thatuM nathI. siddhAMta e nyAyane Azraya che. taka ane nirNayane nyAyanA uttarAMga mAnela che, vAda, jalpa ane vitaMDAnI pravRtti nyAyane AdhAre cAle che ema kahyuM che. havAbhAsa nyAyamAM ja saMbhave che. chaLa, jAti ane nigrahasthAnane saMbaMdha paNa jalpa dvArA nyAya sAthe che. A rIte keI ne koI daSTie paMdare padArthone saMbaMdha avayAvAtmaka nyAya sAthe joDI zakAya. che. paNa nyAyane upaga zo e praznano uttara vicAratAM kahevuM paDe che ke te kathAne arthe che. koI jAtanI kathA hoya temAM nyAya sivAya cAle ja nahi. eTale ukta nyAyasUtramAM pratipAdita soLe padArthone kathA paddhatinA jJAnanI sAmagrI ja samajavA joIe. A seLa padArthonA paricaya mATe ane khAsa, karI chaLa, jAti ane nigrahasthAnanA vizeSa khulAsA mATe juo. pariziSTa 1. 10. nyAyasUtra pahelAnuM kathA paddhativiSaka sAhitya - jeke upalabdha sAhityamAM kathA paddhatine sauthI prAcIna grantha gautamanI paMcAdhyAyI ja che, paNa tenA pahelAM te viSayanA grantha ke grantha racAyA nahi. heya ema mAnavAne kAMI kAraNa nathI. tethI UlaTuM A paMcAdhyAyI pahelAM paNa te viSayanA grantha jarUra racAyelA hovA joIe ema mAnavAne. nIcenAM kAraNo che - (2) gautamanI paMcAdhyAyImAM padArthonuM varNana jeTaluM spaSTa, nizcita ane vyavasthita che te pUrvakAlIna vikAnanA te viSayanA dIrghakAlIna abhyAsa ane ciMtanane vAra svIkAryA vinA ekAeka saMbhavI na zake. (4) gautamanAM sUtramAM vAda, jalpa ane vitaDAnuM svarUpa ane emAM jatAM La, jAti ane nigrahasthAnanuM svarUpa, tenI saMkhyA ane udAharaNa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] darzana ane ciMtana je ApyAM che te pUrvakAlIna dArzanika vidvAnonI lAMbAkALanI vidyAgoSThI ane pArasparika vAdavivAdanI pravRtti ane tatsaMbaMdhI zikSAnI paraMparAne vArase mAnyA sivAya ekAeka na ja saMbhavI zake. (T) e sUtromAM je aneka matamatAMtare noMdhI tenuM nirasana vAdapaddhatio karavAmAM AvyuM che te bhinna bhinna darzananA pUrvakAlIna vidvAne ekabIjAnA darzananuM jJAna keTaluM sAvadhapaNe meLavatA ane tenuM nirasana karavA keTaluM ciMtana karatA, tathA pitAno pakSa bacAvavA keTalI carcAmAM UtaratA enuM sUcaka che. A tarkanA samarthanamAM nIcenA purAvA TAMkI zakAya ema che. kadanA ane atharvavedanAM praznAtmaka ane keyaDA rajU karatAM sUkta, brAhmaNonI vividha viSaya uparanI carcAo ane upaniSadonA saMvAdo tatkAlIna AryonI carcapravRttine purAvo Ape che. yAskAcAryanuM nirukta te vAdapaddhatithI lakhAyela graMtha che; eTaluM ja nahi paNa pitAthI pUrvakAlIna vyavasthita carcAone sUcaka che. A uparAMta bauddha tripiTaka ane jaina AgamomAM je aneka pratipakSonA ullekha Ave che te paNa A pravRttine ja purAvA Ape che. jenA AgAme paikI aupapAtika nAmanA upAMgamAM dIrdha tapasvI mahAvIranA 400 vAdakuzaLa ziSya hovAno ullekha che. kalpasUtramAM paNa A paraMparA neMdhAI che. tema ja rAyaparoNIya upAMgamAM kezI ane prasenajita rAjAne saMvAda carcApaddhatinuM bhAna karAve che. bauddhonA saMyukta nikAyamanA vaMgI saMyukta nAmanA prakaraNanA bAramA suranI adrakathAmAM vaMgIsanI mAtA vAdapaTu paritrAjikA hatI, ene pAMcaso jAtanA vAde AvaDatA hatA ane e sarva parivAjane harAvatI e ullekha che. bauddhasAhityamAM vAdavivAdamAM gUMthAyelA rahetA hathaka zAkyaputrano ullekha che. "bIja paMthanA parivrAjake sAthe vAdavivAda karatI vakhate, eka vakhate pitAne amuka muddo che ema kahI bIjI ja kSaNe e muddo pitAne nathI ja evuM pratipAdana karata; athavA e vAta uDADI daI bIjI ja vAta karavA mAMDato. amuka vakhate amuka ThekANe vAda mATe hAjara 6. juo, purAtattva, pu. 2, aMka 1 ane pu. 3, aM. 2. 7. aupapAtika sU. sU. 16. 8. bauddha saMghano paricaya. 5. 23/.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAjaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1200 rahIza ema kahI te vakhate hAjara thato nahi. Itara paMthanA parivrAjaka tenA A vartana upara TIkA karavA lAgyA." cANakayane arthazAstramAM AvIkSika vidyAne ullekha che te pUrvavartI ghaNuM lAMbA samayathI cAlI AvatI ane bIjI vidyAonI peThe sthiratA pAmelI AndhIkSikIne ja sUcaka che. A purAvA carcapravRttinA sUcaka che. te uparAMta jemAM carcAne lagatA padArthonuM eka athavA bIjI rIte varNana hoya tevA paNa purAvAne abhAva nathI. jaina AgamamAM paNa prAcIna gaNAtAM agiyAra aMge pikI sthAnAMga nAmanA trIjA aMgamAM kathA, dRSTAMta, hetu, vivAda ane doSanuM je varNana che te nivRttiparAyaNa jaina nigendronI kathA paddhativiSayaka adbhuta mAhitI ane akSapAda gautamathI varNita padArtho karatAM kathA paddhatinA viSayamAM bIjI kaI mitra prAcIna paraMparAne purAvo che. sthAnAMga nAmanA mULa AgamamAMnuM e varNana vaLI jenaparaMparA pramANe prAcIna gaNAtA bhadrabAhukRta nijajuti nAmanA granthamAM paNa che. sthAnAMga ane nijajuttinA e varNanathI ema jaNAya che ke prAcIna jaina sAhityamAM kathA paddhativiSayaka kaI khAsa grantha athavA prakaraNa pahelAM hovuM joIe. sthAnAMganA e padArthonI vigata mATe juo pariziSTa 2, bauddha saMpradAyanA prAcIna gaNatA tripiTaka sAhityamAM kathA paddhativiSayaka koI khAsa grantha racAya tenuM spaSTa pramANu adyApi mArI jANamAM nathI. chatAM azakanA samayamAM racAyela manAtA kathAvatthanAmaka granthamAM ApaNe joI zakIe chIe ke tenI varNana paddhati ane tenuM nAma e baMne kathA paddhatinAM ja sUcaka che. eTaluM ja nahi paNa temAM nigrahasthAna zabdane ullekha suddhAM che ane tenuM varNana moTe bhAge chaLa, khAsa karI zabdachaLathI bhareluM che. e badhuM te samayanA ane tenA puvatI samayanA vidvAnanI mAnasika sRSTi, vicAradizA ane lekasacinuM sUcana kare che. vaidaka sAhityamAM sauthI prAcIna gaNatA carakamAM kathA paddhatine lagatA padArthonuM savistara ane te samayanAM vaijJAnika udAharaNothI bharapUra varNana che. A graMthane samaya joke anizcita cheto paNa temAMnuM prastuta varNana 9. bauddha saMghane paricaya. pR. 16 10 juo durgAzaMkara zAstrIne lekha. purAtattva pu. 3, 5. 107. carakasaMhitAne daDhabalanI anupUrti vagerene mULa bhAga I. sa. pUrve bIjA saikAthI I. sa. pUrve pahelAM zataka sudhImAM hovuM joIe."
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1204 } daIna ane ciMtana mAtra gautamanA nyAyasUtranuM ja anukaraNa na hovAthI kAMIka pUrvavartI binta paraMparAnu sUcaka mAnavu' joI e. A graMthamAM vaNa velI carcAnuM vadhAre upayukta varNana jovA mATe nu pariziSTa 3. 11. kathAnu vizeSa svarUpa :~~~have ApaNe joIe ke gautama kathAnA svarUpa vize zuM lakhe che. te kathAnA traNa bheda kare che : vAda, jalpa ane vitaNDA. ane dareka bhedanuM svarUpa A pramANe vaNa veche: (1) je vacanavyApAramAM pakSa ane pratipakSane svIkAra hAya arthAt jemAM eka ja padArthanA parasparavidhI evA e AzAmAMthI eka eka azanA vAdIe ane prativAdIe peAtapAtAnA pakSa tarIke niyamapUrvaka svIkAra karyo hoya. ane tethI jemAM vAdI-prativAdI te pramANa ane tarka dvArA potAnA pakSanu sthApana ane parapakSanuM nirAkaraNa karatA hoya tema ja A sAdhana ane nirAkaraNanA prakAra pratijJA vagere pAMca avayavarUpa nyAyavAthI yukta hoya ane je siddhAntathI viruddha na heAya evA vacanavyApAra te vAda. (ra) vAdanAM ukta badhAM lakSaNa hevA uparAMta jemAM chaLa, ti ane nigrahasthAnanA prayogathI svapakSanuM sAdhana ane parapakSanuM nirAkaraNlR karI zakAtu hAya tevA vacanavyApArane japa kahevAmAM Ave che. (3) e ja jaSa pratipakSanI sthApanAne bAda karIe teA vitA kahevAya che. 11 12, paraspara sAmya vaiSamyaH--kathAkAronI niyamapUrvaka carcArUpa te vAda, japa, vitaNDA e traNe samAna che. chatAM temAM mATI asamAnatA paNa che. vAdAtmaka carcA, tattvaniyanI IcchAmAMthI janma le che ane japa ane vitAtmaka carcA vijayanI icchAmAMthI janma le che. eTale jalpa ane vitA e ane vijigISukathArUpe samAna che ane vAda tethI tattvanirNitIjI kathArUpe te tethI judo paDe che. vijigISu kathArUpe samAna hovA chatAM japa ane vitA vacce eka taphAvata che ane te e ke vitaSThAmAM vaitaNvika vAdI sAmApakSanuM khaMDana ja karato jAya che ane peAtAnA pakSanuM sthApana karatA ja nathI. sAmAnuM khaMDana karatAM arthAttathI tene amuka pakSa bhale mAnI levAmAM Ave paNa te vidhirUpe potAnA pakSanI sthApanA karo nathI ane tethI tene peAtAnA pakSanuM maMDana pharavAnI phikara hAtI ja nathI. game te rIte vipakSanuM khaMDana karavu e ja tenuM dhyeya hoya che. jyAre ja5mAM 1. nyAsa, a. 1, A. 2. sa. 1, 2, 3.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAtinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [25 tamanathI hotuM. temAM baMne pakSakAe potapotAnA pakSa spaSTa rUpe ja svIkArI tene sAdhavAnuM jokhama vahoreluM hoya che. janma ane vitaSThA baMne kathAno uddeza game te rIte vijaya meLavavAno ja hovAthI temAM baMne pakSakArene satyAsatya jovAnuM nathI hotuM. kaI paNa rIte vipakSane parAbhava Apavo e eka ja vRttithI A kathA cAlatI hevAne lIdhe temAM baMne pakSakAre jANI joIne jaLa ane jAtirUpa asaduttarano prayoga sudhdhAM karI zake che. ane dareka jAtanA nigrahasthAnanuM udbhAvana karI sAmAne parAjyanI najIka lAvavAne yatna paNa karI zake che. vijayerachAthI unmatta thayela vAdIe kAMI parAjeya svIkAravA taiyAra na hoya eTale jalpa ane vitaDAtmaka kathAne prasaMge aMkuza mUke ane eka pakSane tene parAjaya svIkArAve tevA prabhAvazAlI madhyastha ane sabhAsadanI paNa jarUra hoya che. paNa vAdamAM emAMnuM kazuMye hetuM nathI. vAdakathA tatvanirNayanI IcchAthI prerAyela be athavA vadhAre sahAdhyAyIo vacce agara te guru-ziSya vacce cAle che. tethI temAM asatyane jANI joIne avakAza nathI. eTale vAdamAM chaLa, tathA jAtine buddhipUrvaka praga agara nigrahasthAnanuM udbhAvana saMbhavatuM ja nathI. 13. prayojana uparanA varNanathI e te spaSTa ja che ke vAdakathAnuM projana tatvano nirNaya ane jalpa tathA vitaSThAnuM prayojana vijayaprApti e che. chatAM maharSi gautama, pitAnA zAstramAM varNavelA seLa padArtha, jemAM chaLa, jAti ane nigrahasthAnane paNa samAveza thAya che, tenA tattvajJAnane mekSaprAptinuM aMga mAne che e eka jAtano virodha che. jyAM te chaLa, jAti ane nigrahasthAnarUpa asata pramANe, ane kyAM jalpa ane vitaSThAmAM vije. chAjanita cittamAlinya ane kyAM tenA jJAnathI mokSanI prApti ! e dekhIte virodha che. paNa A virodha maharSi gautamanA dhyAna bahAra te nathI ja. nyAyazAstrane sUtradhAra e maharSi ukta vidhine parihAra karavA jalpa ane vitaSThAkathAne upayoga kaI sthitimAM kare e paNa jaNAve che. te kahe che ke vijaya dvArA koI bhautika lAbha ke khyAti prApta karavAnA hoya te te vijaya meLavavA jalpa ane vitaDAne praga na kara. vijayanuM sAdhya paNa tattvane nizcaya ja he joIe. eTale ke pitAne agara pitAnA saMpradAyanA anuyAyIone thayelA tatvanizcaya upara koI bIjA vAdIo AvI AkramaNa karatA hoya ane tevI sthitimAM tatvanizcayamAM vikSepa paDato hoya to te tattvanizcayanI rakSA karavA aniSTa chatAM paNa jalpa ane vitAne
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1206 ] darzana ane ciMtana vijigISabhAve jarUra prega kare. AnuM samarthana karatAM te eka majedAra dAkhale Ape che. te kahe che ke kAMTAo jAte aniSTa heI heya che. chatAM vAvela bIjanI, ane aMkuranI rakSA karavA vADa dvArA kAMTAne paNa upayoga thAya che. A dAkhalAmAM bIjAMkuranI rakSA karanAra kAMTAnI vADa sAthe tasvanizcayanI rakSA karanAra jalpavitaSThA - kathAnI sakhAmaNa maharSinI samarthanakuzaLatA sUcave che. maharSi ema sUcavatA jaNAya che ke prauDha dazAe pahecelAM ane damUla thayelAM vRkSo mATe kAMI kAMTAnI vADanI jarUra nathI hatI. tenuM vRkSa te pitAnAM UMDAM mULane baLe ja kevaLa pazuothI nahi paNa vAyu ane sevAnA bhayaMkara jhapATAthI sudhdhAM surakSita che. tevI rIte jeone daDha ane UMDe tasvanizcaya thayela hoya che teo koI paNa vidhInA game tevA AkramaNathI DagatA ja nathI eTale teone jalpa ke vitaraDAnI madada levAnI jarUra nathI. paNa evA tattvanizcayavALA gaNyAgAMThyA hoya che. sAmAnya janasamudAya te hamezAM amuka saMpradAya pramANe tanizcaya svIkAryo chatAM DagamagatI ja sthitimAM hoya che, ane tethI teono tattvanizvaya mAtra aMkura je komaLa ane asthira hoya che. eTale saMpradAyanA tevA lokone sthira rAkhavA khAtara ja5 ane vitaDAkathA Avazyaka che ane te rIte te mokSanuM aMga paNa che. jalpa ane vitaSThAnA upayoganI maharSinI A sUcanA eka bAju vidvAnemAM manuSyasvabhAva pramANe utpanna thatI aghaTita vidyAspardhA ane tajanya duSpariNAme upara aMkuza mUke che ane bIjI bAjue tatkAlIna tathA pUrvakAlIna vidvAnonI vidyAge ane sAMpradAyika AvezamAMthI caDasA-- caDasI kevI thatI hovI joIe e tarapha lakSa kheMce che. maharSi jANe che ke saMpatti ane saMtatinI mamatA to manuSya ane itara prANu vacce eka sarakhI samAna che ja; paNa manuSyanI vizeSatA tenA vicAranI mamatAmAM che. manuSya je vicAra (pachI te game te hoya) bAMdhe agara svIkAre che, temAM ahaM tvane daDha Arepa thatAM te tene ekAeka cheDatuM nathI. ane ghaNIvAra te saMpatti, saMtati ane pitAne bhoge paNa te pitAnA vicArane vaLagI rahe. che. manuSyanI A vizeSatAne lIdhe ja saMpradAya baMdhAya che ane vicAraparivaMtana mATe mArAmArI ane kApAkApI vidAne sudhdhAMmAM thAya che. AvI. sthitimAM jema tattvanizcayanuM rakSaNa Avazyaka che tema kevaLa lebha ane 12. nyA. sU. a. 4, A. 2, se. 4-48.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1207 khyAtithI prerAI vijayanI lAlasAthI khIjA upara AkramaNa karI vairabhAva ane virAdha vadhArI mUkavA e hAnikAraka paNa che. teTalA mATe japa ane vitaNDAne upayAga karavAnuM kahyA chatAM tenI maryAdA maharSie sUcavI che. 14. vakhata sAthe vastusthiti kevI badalAya cheH--pUrvavartI samayanAM sAhityanA avalokana uparathI jaNAya che ke vikrama pahelAMnA pAMcamA ane chaThThA e e saikAne vakhata kAMika judo ja hato. emAM tattvacintA ane Atmadarzana, dI tapasyA ane tyAga, cittazAdhana ane sAmAjika pariSkAranI bhAvanAothI bhareluM zubhra vAtAvaraNa hatuM. e vAtAvaraNane prabhAve bhAratIya manuSyAnAM hRdayamAM daivI vRttine vega maLyo hato. zraddhA ane medhAnI pratiSThAmAM tarkavAdanI ( khAsa karI kutarkavAdanI ) kiMmata ghaTI hatI. tethI ja ApaNe upaniSadonA tattvacintanamAM ane brahmadarzanamAM kSatriyavRtti pravAhaNa, azruti ane ajAtazatru aditI pAse ANi gautama, ane dasa bAlAki jevA aneka brAhmaNavRtti acAnamAnI jatAne ziSyabhAve jatA joIe chIe. jaina Agame!mAM dIdhuM. tapasvI ane tyAgamUrti jJAtaputra mahAvIra kSatriya pAse indrabhUti Adi aneka brAhmaNAne pratispardhI cheADI, ziSyatva svIkAratA joIe chIe. tema ja piTakAmAM dhyAnaprajJAnA paramapUjArI ane sAmAjika samabhASanA nirbhaya saMcAraka siddhArtha gautama pAse ujjayinInA pureAhitanA putra mahAkAtyAyana, vAseTTa, kRSi bhAradvAja, vagerene potAnuM mAna gALI buddha zaraNaM gacchAmi, dhamma zaNa gacchAmi, sagha zaraNa' gacchAmi khelatA joI e chIe. A guruziSyabhAvanuM vAtAvaraNa te vakhate keTaluM jAmyuM hatuM tenI sAbitI te vakhatanI vastusthiti AlekhanArA sAhityamAM maLe che. upaniSadonI, AgamenI ane piTakAnI vanazailI ja zraddhA ane vinayabhAvathI pUrNa che. temAM jyAM jue tyAM guruziSyabhAvanAsUcaka praznottarane krame ja vastunuM vaNaeNna che. kayAreya paNa eka vRttinI pradhAnatAvALA vAtAvaraNamAM vidhI bIjI vRttino samULagA uccheda te nathI ja thate; mAtra temAM gauNutva Ave che. tethI tevA zraddhA ane jijJAsAvRttinI pradhAnatAvALA samayamAM paNa tarka ane parAjacepa virodhI vRttivALA vijigISu teja sAhityamAM kamAMka kacAMka joIe chIe. janakanI sabhAnA paricita vidvAna aniSTa yAjJavalkacane godakSiNA laI jatA joI aneka puruSa vidvAnonI jema vAcakanavI viduSI paNa pratispardhAthI prerAI tIvra vANImAM prazno kare che. tapasyAkALanA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra8] darzana ane ciMtana pUrva sahacara gelaka ane pitAne jAmAtA tathA ziSya kSatriyaputra jamAlI dIrdhatapasvI mahAvIra sAme virodhI bhAve AvI UbhA rahe che. tevI rIte ja tathAgata gautama sAme tene pitAne sAthe ane ziSya devadata tathA brAhmaNa tvAbhimAnI aMbaddha vagere aneka vidvAne pratispardhI kare che. paNa e be sadInA ItihAsavALA sAhityamAM AvA dAkhalAo gaNyAgAMDyA che. mukhya bhAge te temAM ToLAbaMdha mANaso AcAryo pAse ziSyabhAve ja jAya che ane keTalAka pratispardhabuddhithI gayelA paNa chevaTe ziSyatva ja svIkAre che. tethI ema kahevuM joIe ke e be sadInA mahApuruSoe vAtAvaraNane eTaluM nirmaLa karI mUkyuM hatuM ke janasamAjane saMskArI varga tipitAnA saMskAra pramANe kAM te tatvaciMtA ane Atmadarzanane pathe, kAM te utkaTa tapa ane ahiMsAnA parama dharmane paMthe, kAM te cittazuddhi ane samAjasaMzodhananA pathe ApoApa vicarate. paraMtu e be sadIono suvarNayuga jatAM ja prAcIna ane navIna aneka saMpradAya navanave rUpe astitvamAM AvyA. tethI tenA vistAra ane rakSaNanuM kAma pAchaLanA anuyAyIo upara AvI paDayuM. A anuyAyIo game teTalA pazvazAlI hoya chatAM teo pitAnA pUrva punI chAyAmAM ja jIve tevA hatA. eTale teo sarvathA ApabaLI te na hatA. A kAraNathI darekane saMpradAyanA vistAra ane rakSaNa mATe parAzraya jarUrI hato. rAjAonI, amaladAranI, dhanavAnonI ane bIjA prabhAvazALI puruSonI madadano lAbha levA kAI na cUkatA. jenA pUrva puru AtmabaLanI prabaLa dUphathI ja koI paNa jAtanI madada levA kadI rAjasabhAmAM nahi gayelA, tenA anuyAyIo have pratispadhI saMpradAyane khaseDavA ane pitAnA saMpradAyanI vadhAre pratiSThA meLavavA rAjasabhAmAM jatA najare paDe che. ane vaLI pharI ekavAra dareka saMpradAyanA vidvAnomAM tathA AcAryomAM ochAvattA pramANamAM vijayatRSNanuM menuM AveluM dekhAya che. caMdraguptanI vizeSa sahAnubhUtine lAbha jainAcAryoe lIdhA che. azekanI viraktinuM pratibiMba bauddha saMpradAyamAM vyakta thAya che; ane bauddha bhikhuo saMpradAyanA prasAra mATe teno upayoga kare che. saMprati rAjAnI sevA jena niSNundronI IcchAne anusare che. puSyamitra ane amimitranI bhakti brAhmaNone pharI tejasvI banAve che. e badhuM thaDeghaNe aMze parApekSAnuM pariNAma che. 13. jenI butaparaMparA pramANe. vinsenTa smItha paNa A paraMparAne asvIkAra nathI karatA. juo, alI hisTrI opha InDIA.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA hRtinuM savarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1209 eka bAju traNa-cAra saikAmAM vijayatRSNane lIdhe aneka rAjyanI caDhatIpaDatI ane UthalapAthala thAya che ane bIjI bAjue te ja saikAomAM bhinna bhinna saMpradAyonI caDatI paDatInI tulA cInIcI thAya che. rAjakIya kSetramAM, sAmAjika pradezamAM ane dhArmika saMpradAyamAM jyAM dekhe tyAM aMtarmukha vRttinuM ja prAdhAnya thAya che. ane pharI tarkavAda tathA vijayalAlasAthI vAtAvaraNa bharAI jAya che. AnuM pariNAma mAtra gRhastha vidvAne upara ja nahi paNa tyAgI guruo upara sudhdhAM eTaluM badhuM bhAre Ave che ke dareka vidvAnanuM sAdhya keI paNa rIte pitAnA saMpradAyane paranA AkramaNathI bacAvI le ane banI zake te sAmAne parAbhava ApI tene sthAne pratiSThA meLavavI e thaI jAya che. A sAdhyanI ciMtAne lIdhe vidvAnonA mAnasajagatamAM keTale kSobha tha, dareka vidvAna bhaNyA pachI potAnI vidyAnuM sAdhya zuM mAnate, tema ja vivAda tathA zAstrAthanA akhADAmAM UtarI prativAdIne vANuMnI mallakustImAM harAvavA vAdapaddhatinuM jJAna keTaluM Avazyaka samajate, ane tethI vAdapaddhatinA dareka niyama-upaniyamanuM ane tonuM jJAna karAvI sabhAmAM vijaya apAve evA graMthanuM nimaoNNa kevI rIte thavA lAgyuM hatuM tema ja akSapAda gautamanI lAbha ane khyAti nimitte vijayatRSNAthI prerAI vivAda karavAnI zikhAmaNa keTalI bhUlI javAI hatI, e badhuM ApaNe madhyavartI samayanA sAhityamAM spaSTa joI zakIe chIe. 15. vijayavistAra -madhyavatI samayanA sAhitya tarapha vaLatAM sauthI pahelAM jaina sAhitya ane temAMye siddhasena divAkaranI kRtio tarapha najara doDAvavI paDaze. divAkara e jaina paraMparA pramANe vikramanI prathama sadInA vidvAna che. divAkara pUrvavata Azramane lIdhe brAhmaNanI vidyAgeSThInA ane pALanA badalAyelA jIvanane lIdhe jenazramaNanI nivRttivRttinA-ema baMne saMskAra dharAve che. teo upAzrayamAM anuyAyIone dhArmika upadeza paNa Ape che, ane vikramanI sabhAmAM aneka paMDitarane vacce bahumAnapUrvaka Asana paNa le che. teo saMpradAyanI rakSA ane pratiSThA mATe vapara aneka darzanenuM jJAna meLavavuM Avazyaka samaje che, ane te mATenI granthasAmagrI pite ja taiyAra kare che. divAkaranuM je thoDuM ghaNuM sAhitya upalabdha che temAM batrIsa lekapramANe eka trizikA evI ekavIsa dvAtrizikAo che, ane eka nyAyAvatAra nAmane prakhya paNa che. AmAM sAtamA, AThamI ane bAramI e traNa patrizikA ane nyAyAvatAra e cAra kRtio prastuta viSaya mATe khAsa dhyAna kheMce che. vAdapaddhatimAM kuzaLatA meLavavA IcchanAre tenAM je rahasyanuM jJAna meLavavuM joIe te rahasyanuM varNana sAtamI vAdapaniSada nAmanI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1210 ] darzana ane ciMtana dvAtrizikAmAM che. vAdanI ciMtA ane vijyanI tRSNathI vidvAne ane tyAgIonI sthiti kevI canIya thaI jAya che tenuM citra AThamI vAda dvAtrizikAmAM che. bAramI nyAyaviMzikAmAM nyAyadarzananA padArthonuM akSapAdanAM nyAyasUtrone kAMIke maLatuM varNana che. nyAyAvatAramAM jaina saMpradAya pramANe nyAyavAkyanI paddhati kevI hevI joIe tenuM mukhyapaNe varNana che. vigata mATe juo pariziSTa, 4. eka bAjue, te samayanA vidvAne rAjasabhAmAM vijaya prApti ane tadvArA lAbha tathA khyAti meLavavI ene potAnI vidyAnuM dhyeya mAnatA; ane te mATe vidyA meLavavA joItA zrama uparAMta vijayasAdhaka vAdakathAmAM kuzaLatA meLavavA vAdaviSayaka zAstrone khUba abhyAsa karatA, ane te abhyAsane prayoga paNa karatA; A kAraNathI vAdamAM vijaya apAve tevAM tenAM rahasyonuM saMkSepamAM varNana kare evA granthane teo cAhatA, bhaNatA ane banAvatA bIjI bAju viraktavRttinA vidvAne AvI vidyAgejhInI evI dhUmAyamAna sthiti joI, AdhyAtmika vidyAonA durupayoganI phikarathI nisAso mUktA, ane vijaya mATe rAta divasa athAga zrama karatA tema ja rAjasabhAmAM deDatA vidvAnone vismaya ane parihAsanI dRSTie jotA. A baMne bAjunuM pratibiMba divAkaranA pratibhAzAlI hRdaya upara paDayuM ane teoe te pratibiMbane potAnI prakhara kavitvazakti dvArA mUrta rUpa ApyuM. divAkarazrIe joyuM ke tarkavAda ane vijayanI tRSNa vidvAnone layabraSTa kare che ane tenuM pariNAma saune mATe hAnikAraka che. tethI teoe te sthitine vagevI. paNa jyAM sudhI e sthiti cAlu rahe ane bilakula na badalAya tyAM sudhI virakta thaI ekAntamAM besI rahevAthI saMpradAyanuM astitva jokhamamAM Ave ane tenAM keTalAMka viziSTa ta nAmazeSa thAya e kAraNathI teoe potAnA jIvananA anubhavamAM utArela ghaNuM vAdathAnA dAvapecenI zikSA ApavI paNa teTale ja aMze cogya dhArI. tema ja jena nimnando, jeo khAsa tyAga ane viraktine lIdhe nyAyavidyA ane vAdakathAnI vizeSa gaDamathalamAM nahAtA paDatA teone paNa parakIya ane svakIya nyAyavidyAnuM jJAna meLavavuM Avazyaka che ema teoe joyuM. vijayavRttipradhAna madhyavartI samayanA prAraMbhamAM ja vidvAnonA hRdayamAM kevI jAtanAM bIja ropAyAM hatAM e badhuM AthI sUcavAya che. . A bIjone uttarotara vikasatAM ApaNe joIe chIe ane tene pariNAme sAMpradAyika darzana sAhityanuM madhura ane kaTuka mahAna vakSa:bhAratavarSamAM kaleluM ane phaLeluM joIe chIe, jemAM iSTa-aniSTa pariNAmo kevaLa dharma
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1211 kSetramAM ja nahi paNa sAmAjika ane rAjakIya pradezamAM paNa AvelAM itihAse nAMkhyAM che. krama jANe divAkaranI vAdopaniSadanA abhyAsathI ja vijayakathAmAM kuzaLa thayA hoya tema have pachInA jainAcAryone rAjasabhAmAM vijaya meLavatA ApaNe joI e chIe. digambarAcAya samatabhadra vAdvArA sabhAe tavA kAM kAM karyo tenI noMdha nIcenA zrlokamAM cheH-- errori nagnATakoshaM malamalinatanurlAmbuse pANDupiNDaH puNDeNDe zAkyabhikSurdazapuranagare miSTabhojI parivrAT / vArANasyAmabhUvaM zazadharadhavalaH pANDurAGgastapasvI rAjan yasyAsti zaktiH sa vadatu purato jainanirgranthavAdI // AcArya pAdaliptanA brAhmaNa vidvAne sAthenA pATalIputramAM thayelA vAda, AcAya mallavAdInA bhakSya ane pAlItANAmAM bauddha vidvAne sAthe thayelA vAdo,14 akalaMka ane prabhAcaMdranAM khaMDanama'nA, tema ja vidyA nadInuM pAtrakaeNsarIpaNuM e badhuM madhyavatI samayanA sAhitye noMdhyuM che. pa 14. juo, prabhAvakaritra. CC 3 15. bhaTTAraka akalaMkadeve vAdakathAnA viSyamAM khAsa graMtha racyA hovA joI e kAraNa ke vAdI ane prativAdI e ane kaye krame ekakhIjAne dUSaNa Ape ane jItavA prayatna kare e viSayane tene racele eka zloka vAdIdevasUrI viracita pramANanayatattvAlAkAla kAra nI ratnaprabhakRta ratnAkarAvatArikA TIkAmAM uddhRta che, te A pramANe:---- viruddhaM hetumudbhAvya vAdinaM jayatItaraH / AbhAsAntaramudbhAvya pakSasiddhimapekSate // rahyA. pR. 184, pariccheda 8, mUtra 22. vidyAnaMda svAmInuM te jIvanakA ja vAdavivAdamAM bIjAne jItavAnuM ane svadharmanI pratiSThA karavAnuM hatuM. teoe aneka sthaLe prativAdIone jItyAne ullekha zilAlekha sudhAMmAM che. teonI dharacanArolI paNa e ja vAtanI pASaka che. temanA pAkesarI nAmamAM khAsa e ja dhvani che. vidyAnaMda svAmIe eka patraparIkSA nAmanA nAnakaDA graMtha lakhelA che. jemAM patra eTale nyAyavAkaya kevuM hovuM joI e tenI mImAMsA che. te graMthamAM teoe akSapAdanA paMcAvAva vAkayane ane bauddha sapradAyanA avayavatrayAtmaka vAkayane
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1212 ] darzana ane ci'tana bauddha AcAyonI vAdakuzaLatA ane te viSayanI rasavRtti jema teenA potAnA sAhityamAM joI zakAya che, tema prativAdI gaNAtA jaina ane vaidika sAhityamAM paNa te pramANapa tarIke noMdhAyA che. cInI yAtrI hyuensaga paNa potAnA zraddhAspada guru bauddha bhikSuonI aneka vAdakathAone ane temAM maLelA vijayAne noMdhe che. vaidika vidvAneAmAM vAtsyAyana pachI zakhasvAmI, kumArila bhaTTa ane udyotakara e badhAnA sAhityamAM vAdathAnuM ja khaLa ane khaMDanamaMDananI taiyArI jaNAya che. zrImAna zakarAcAya ne vAdakathA dvArA thayelA digvijaya cakravartInA zastra dvArA thayela digvijaya jeTale jANItA che ane rasapUrvaka gavAya che. krU A samayanA jaina, bauddha ane vaidika e badhA soMpradAyAnA sAhityanI varNanaraulI pUva samayanA sAhityanI varNanazailIthI bilakula badalAyelI che. A vanazailImAM vAdapaddhatinuM tattva mukhya che. pUrvanI praznottarapaddhati nAmazeSa che, tarkanuM sAmrAjya che ane zraddhA gauNapade che. ghaNAkharA pratyeAnAM ane tadgata viSayAnAM prakaraNAnAM nAma suddha vAda zabda sAthe joDavAmAM AvyAM che. A samayane kAI paNa dAnika grantha che te temAM moTA ane rasa bharelo bhAga tA paramatanA khaMDanathI ja rokAyelA haze. AkhA madhyavartI samaya sAmrAjyanA ane sa`pradAyanA vistAra mATenI vijayavruttithI ja mukhyapaNe aMkita thayelA itihAsanA pRSDa upara noMdhAyelo che. khAsa dUSita karI jaina soMpradAyane samata patra ( nyAyavAkaya ) nI sarva zreSThatA siddha karI che ane batAvyuM che ke nyAyavAkacamAM che, traNa, cAra, pAMca, che e anukrame daza sudhI avayava, adhikArI zrotAnI apekSAe, yeAjI zakAya che. nyAyavAkayamAM amuka eka ja avayavanI sakhyA mAnathI te ekAnta che ema batAvI teoe nyAyavAkacamAM avayavanI sakhyA sudhdhAmAM anekAntadRSTi gAvI che. teoe patraparIkSAmAM kumAranandI bhaTTArakanAM keTalAMka padyo uddhRta karyAM. che ane te badhAM nyAyavAkayanI parIkSAne lagatAM che. tethI kumAranandI nAmanA kAI prasiddha AyAya jee vidyAna pahelAM thayelA teoe paNa A viSayamAM graMtha lakhyAnuM spaSTa sUcana thAya che. 16. za'karadigvijaya Adi graMtha jovAthI A bAbata spaSTa thaze.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM' digdarzana [ 1213 16, chellA yugaH----vijayavRttinI pradhAnatAnuM tava madhyavartI ane uttaravI e baMne samayanA vidvAnemAM samAna hAvA chatAM tenuM sAhitya amuka lakSaNothI khAsa juduM paDe che. madhyavartI samayanuM sAhitya khaMDanamA~Dana paddhatithI UbharAya che kharuM. paNa temAM prativAdInuM khaMDana karatAM bhASAmAM eTalI kaTukatA nathI AvI jeTalI uttaravatI samayanA sAhityamAM AvI che. tema ja te madhyavartI sAhityanA lakhANamAM bhASAnA prasAda ane anu gAMbhIya hAya che, jyAre uttaravatI samayanA sAhityamAM zAbdika camatkAra vadhatA gayA che. ane pariNAme ghaNA granthamAM ahIna zAbdika pAMDityane lIdhe zuSkatA AvI gaI che. uttaravI samayanA sAhityamAM paNa madhyavatI samayanI peThe vAdapaddhati viSe sauthI pahelAM jaina sAhitya ja dhyAna kheMce che. tenu kAraNa e che ke prastuta viSayane lagatuM bauddha sAhitya to A samayamAM ahIM racAyuM jaNAtuM nathI. brAhmaNa sAhitya puSkaLa racAyuM che kharuM, paNa te moTe bhAge akSapAda gautamanAM kathApaddhativiSayaka sUtreAnI vyAkhyA ane vruttirUpe hAI navI paristhiti upara vizeSa prakAza pADatuM nathI; jyAre jaina sAhityamAM vAdapaddhativiSayaka keTalIka khAsa kRti evI che ke jenAthI e viSayamAM utpanna thayelI paristhiti upara thADe! paNa navIna prakAza paDe che. * A samayamAM mukhya cAra AcAryoe vAdapaddhati viSe lakhyuM che : (1) haribhadrasUri, * (ra) vAdI devasUri, (7) hemacaMdrasUri ane (4) vAcaka yaze!vijaya. vAcaka yazovijayanI kRtie...trizikAe-svataMtra hAvA chatAM vastudRSTie tene haribhadranI kRtinI spaSTa ane vistRta vyAkhyA ja kahevI joI e. tethI navInatAnI dRSTie ahIM prathamanA traNa AcAryonI kRtine ja vicAra karavA prApta thAya che. AcArya haribhad vikramanI navamI zatAbdInA vidvAna hatA. te pUrvAzramamAM vaidika vidnAna hatA. joke nivRttipradhAna zrAmaNI dIkSA levAne lIdhe teonI vRtti prazamarAbhimukha hatI, chatAM pUrvAzramamAM vaidika vidvAna tarIkenA vidyAgAdInA vyAyAma ane vijayavRttinA AMdolanavALA spardhAzIla saMpradAyeAnA vAtAvaraNane lIdhe temAM viyecchA paNa udbhavelI. joke anivAya prasaMga AvatAM tee vAdanA akhADAmAM UtaryA paNa che ane samayanI dRSTie haribhadrasUrIne chellA yugamAM mUkayA che. paNa prAsAdika zailI ane arthagAMbhIyanI dRSTie temane madhyayuganA gaNavA joIe. sa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra14] darzana ane ciMtana rAjasabhAmAM vijaya meLavyuM che, tema ja tevA vijayanA ullAsamAM khaMDanamaMDanAtmaka pra lakhI temAM jaina tattvajJAnanA mULa siddhAnta svAvAdanI jayapatAkA paNa pharakAvI che, chatAM teonI sahaja pravRtti ane sUkSma dRSTie teone vastusthitinuM bhAna paNa karAvyuM hoya tema paNa lAge che. teone e jAtianubhava thayele lAge che ke vAdomAM vijayechAmUlaka vA, jene vitaSThA ke jalpa kahIe chIe te, ubhaya pakSane hAnikAraka che, ane vAdakathA karavAnuM jeTaluM sAmartha hoya ane te karavI ja hoya che te nirNayanI IcchAthI ja karavI. vAdapriya vidvAnonA parihAsadhArA vAdakathAnI heyatAnuM je sucana pitAnA pUrvaja ane zraddhApada AcAryo vAdadAtrizikAmAM karyuM hatuM te ja sUcanane atyaMta spaSTa zabdomAM eka nAnI kRtinuM rUpa ApI AcArya haribhake vAdapaddhati viSe pitAnA vicAre batAvyA che. A AcArye ATha ATha leka pramANa aSTaka evAM batrIsa aSTakane eka grantha lakhe che, jemAM aneka prakIrNa viSayo upara gaMbhIra ane samabhAvayukta vicAre prakaTa karyA che. emAM 12muM aSTaka vAda viSaya upara che, jenI aMdara vAdanA zaSyavAda, vivAda ane dharmavAda evA traNa bheda pADelA che. joke A traNa nAme navAM che paNa te akSapAdanI kathA paddhatinA vitaDA, jalpa ane vAdanA anukrame sUcaka che. A aSTakamAMnA nAmakaraNa ane varNanamAM vizeSatA e che ke te uparathI vidatsamAjanI paristhitinuM citra mAnasa sAme AbehUba khaDuM thAya che. traNe vAdanuM svarUpa, pariNAma ane hepAdeyatA aSTakamAM A pramANe che : (4) atyanta mAnI, krUra citavALA, dhamapI ane mUDha evA prativAdInI sAthe eka sAdhusvabhAvavALAne je vAda te zuSkavAda. (7) bhautika lAbha ane khyAtinI IcchA rAkhanAra daridra ane anudAra cittavALA prativAdInI sAthe je chIjAtipradhAna vAda te vivAda. (paralokamAM mAnanAra, kadAgraha vinAnA ane svazAstramAM tane barAbara jANanAra evA buddhimAna prativAdI sAthe je vAda te dharmavAda. pariNAma-(4) zuSkavAdamAM vijaya ane parAjaya e baMnenuM pariNAma aniSTa ja che. je prativAdI samartha hoI tenAthI vAdIne parAjaya maLe te parAjitane nIcuM jevuM paDe ane tene lIdhe tenA AkhA saMpradAyanI leke niMdA kare. je prativAdI pite ja hAre te te alabatta abhimAnI ane duSTa svabhAvavALo hAI jItanArane koI ne koI bhayaMkara AphatamAM nAkhavAne prayatna kare agara te pote ja parAjayane lIdhe thanAra niMdAnA bhayathI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 125 prANatyAga jevuM kAMIka karI bese. (1) vivAdamAM paNa vijaya ane parAjaya baMne hAnikAraka che. kAraNa ke vivAda rAjasabhA jevAM prasiddha sthaLomAM lAbha ke khyAtine arthe thatuM hovAthI je temAM parAjaya thAya te pratiSThA jAya che ane vijaya te satyavAdIne tevA chaLa ane asatyapradhAna vAdamAM satyane mArge maLa kaThaNa che. kadAca satya mArge vijaya maLyo teye te vijaya dhArmika vyaktine na game. kAraNa, pitAnA vijayamAM sAmAno parAjaya samAyela che ane sAmAne parAjaya eTale tenI pratiSThA athavA AjIvikAne uccheda. A rIte potAnA vijayanuM sAmA upara thatuM aniSTa pariNAma dhArmika vAdIne te asahya thaI ja paDe che. (1) dharmavAdamAM vijaya ane parAjaya baMne lAbhadAyaka hoya che. je vijaya thAya te sAme prativAdI yogya hovAne lIdhe vijetAne dharma svIkAre che agara tene guNagrAhI bane che. ane jo parAjaya thAya te parAjita vAdI kema hovAne lIdhe pitAne zrama sudhArI tattvajJAna meLave che. A prakAranuM pariNAma hevAthI dharmavAda ja upAdeya che ane bAkInA be vAdo heya chatAM kavacita dezakAlanI daSTie upAdeya paNa che. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke haribhadra je traNe prakAranA vAdenAM pariNAmenuM citra - lekhyuM che te dharmazIla ane satyavAdI vidvAnane anulakSI AlekheluM che. teo vitaDAne zuSkavAda evuM nAma ApI mithyA bakavAdanI kaTimAM mUke che. jalpane vivAda kahI temAM vRthA kaMThazeSa sUcave che ane vAdane dharmavAda kahI tenI upAdeyatA pratibodhe che. sAthe ja A badhe vicAra teoe tapasvI (dharmazIla) vAdIne anulakSI karela hovAthI ema sUcavatA jaNAya che ke pahelAMnI lAMbA kALathI cAlatI ane jozabhera vadhatI vAdavivAdanI sacie vidvAnomAM TheSa ane kalahanAM bIja ropyAM hatAM ane tene lIdhe dhArmika vidvAnone sAMpradAyika jIvana zAMta paNe vyatIta karavuM bahu ja -bhAre thaI paDayuM hatuM. vidvAna thayo eTale keI prativAdI sAthe vAdavivAdamAM te na Utare te leke kAM to tene azakta ane bhIru gaNatA ane kAM te sAMpradAyika prema vinAno bhAnatA. AthI anuyAyI lokenI vRtti dareka saMpradAyamAM dRDha thaI gaI hatI ( adyApi ema ja che). tene badalavA AcArya haribhadra jevA prazamapriya tapasvIe dharmavAdane prazaMsI tene mukhya sthAna ApyuM che. spaSTabhASI ane vivekI te AcAryo dharmavAdane kartavya batAvIne temAM kayA viSayonI carcA karavI ane kayAnI na karavI enuM nirUpaNa te A
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1216 ] darzana ane ciMtana dhavAda aSTakamAM kareluM che. te saMcama ane cAritrane jIvananI mukhya vastu mAnatA hovAthI kahe che ke dharmavAdamAM paNa pramANa vagere anupayogI viSayeA upara vAda na karaveza. mAtra sayamanAM tattvo upara dharmavAda karavA, haribhadra pachI devasUrinuM nAma Ave che. te vAdInA vizeSaNathI prasiddha che. teoe paNa rAjasabhAmAM zAstrArtha karyo che ane jayalAbha karyo che. siddharAjanI sabhAmAM laghuvayaraka hemacaMdrAcAya ne madadamAM rAkhI teoe kumudacaMdra nAmanA digambarAcAya sAthe vAda karyAMnuM ane temAM vijaya meLavyAnuM vana zvetAmbara sAhityamAM che. A vijayalAla pachI teoe eka mahAna graMtha lakhyo che. paramANumAM tenI kharAkharI karanAra saMskRta danasAhityamAM bIjo kAI atha racAyA hoya tevuM mArI jANamAM nathI. vAdI devasUrinA e, syAdvAdaratnAkara nAmanI vyAkhyA sahita pramANanayatattvAle kalakAra nAmane grantha ArTa paricchedyamAM vaheMcAyelo che. temAM AThame! pariccheda vaLa vAdane lagato che ane temAM vAdane lagatA viSayeAnuM atyanta spaSTa ane manArajaka vana che. te vAdakathAne ItihAsa jANavA icchanAranuM khAsa dhyAna kheMce tevA che. temAM vAdI, prativAdI, sanmyA ane sabhApati e cAra agAnuM sAMgApAMga varNana che. vAdI ane prativAdInA bheda-prabheda karI temAM sALa prakAra batAvavAmAM AvyA che. ane temAM kaI kaI jAtanA vAdIne kaI kaI jAtanA prativAdI sAthe vAda sabhavI zake ane kaI jAtanA sAthe na ja saMbhavI zake e batAvavAmAM AvyuM che. temAM batAvelA vAdI ane prativAdInA kula soLa prakArAmAM phakta khAra prakAromAM ja arasaparasa vAdakathA saMbhavI zake tema jaNAvyuM che. vAdI ane prativAdI e khate vAdakathAnA prANa hAI teonu zuM zuM kartavya che te jaNAvyuM che. sAthe ja sabhyo vinA vAdakathA na cAlatI hovAthI teo kevA prakAranI cegyatAvALA hovA joI e ane teonuM sabhya tarIke zuM kartavya che te batAvyuM che. kAI paNa vAdakathA sabhAmAM ja cAle ane sabhA te nAyaka vinA na ja heAya tethI temAM zaktivALA sabhApati hovA joIe ane tenu sabhApati tarIke zuM kartavya che e paNa teoe varNavyuM che. A rIte vAdakathAnAM cAra aMgo, teonu svarUpa ane kavyuM e badhu khulAsAvAra atAvyA bAda chevaTe vAdakathAnI naryAdA paNa batAvavAmAM AvI che. vAdya vijaya ane nirNaya baMnenI icchAthI thAya che ane e badhAnI kAlamaryAdA samAna na ja hAi zake teTalA mATe vivekapUrvaka dareka jAtanA vAdanI judI judI kAlamaryAdA noMdhI che. A rIte jema AjakAla sAmAjika ane rAjakIya viSayAnI niyamabaddha carcA thavA.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 121 mATe sabhAnA niyama-upaniyamanuM varNana karanArA pazcimIya pustaka hoya che tema dhArmika pradezamAMthI sarbharUpamAM janma pAmelI carcApaddhatine vikAsa thatAM thatAM tenuM vikasita rUpa bhAratavarSamAM kyAM sudhI pahoMcyuM hatuM tene kAMIka khAla vAdI devasUrinA caturaMga vAdanA vistRta varNanathI AvI zake che. vadhAre vigata mATe juo pariziSTa 5, vibhAga 1. . vAdI devasUri pachI AcArya hemacaMdra Ave che. A AcArya sAhityanI tatkAlIna badhI zAkhAomAM nirbhayapaNe saMcAra karanArA hatA. tethI ja teoe ekale hAthe bhAratIya sarasvatI maMdiranI aneka zAkhAone pitAnI kRtiothI ajaba rIte dIpAvI che. teonI kRtio na hoya te gUjarAtanuM saMskRtavAlmaya pitAnuM viziSTa tejasvIpaNuM na ja batAvI zake ane jenA bhaMDAra te eka rIte sUnA ja dekhAya. rAjaguru, dhamaprasAraka ane sAhityapiSaka e bahuzruta lekhakane eka nyAyaviSayaka graMtha paNa upalabdha che, jenuM nAma pramANamAMmAMsA che. akSapAda gautamanI paMcAdhyAyI( nyAyasatra )nAM je be anukaraNa jovAmAM AvyAM che temAMnI eka digaMbarAcArya amRtacaMdranI ane bIjI zvetAMbarAcArya hemacaMdranI paMcAdhyAyI che. A baMne paMcAdhyAyIo pUrNa upalabdha nathI. amRtacaMdranI paMcAdhyAyI padyamaya che ane temAM mAtra sAMpradAyika tatve che, jyAre hemacaMdranI paMcAdhyAyImAM sUtra ane vyAkhyAne krame che ane temAM pramANa, prameya Adi dArzanika tave che. tethI tenuM nAma pramANamImAMsA rAkheluM che. A pramANamImAMsAne deDha adhyAya eTale traNa Ahnika paNa pUrAM upalabdha nathI. chatAM sadbhAgya eTaluM ke dharmonI krUratA ane ajJAnanA sarvanAzaka paMjAmAMthI jeTale bhAga bacI gayela rahyo che temAM prastuta viSaya vAdane lagatuM keTaluMka varNana sacavAI rahyuM che. hemacaMdranuM e varNana mAtra graMthapAThanuM pariNAma nathI, paNa tenI pAchaLa jAgaruka anubhava ane vahetI pratibhA che. vikrama saMvata 1181 mAM aNahilapura pATaNa mukAme thayelA kumudacaMdra sAthenA devasUrinA prasiddha vAda vakhate taruNa hemacaMdra hAjara hatA, e upara jaNAvyuM che. tyAra bAda rAjasabhA ane carcAnA akhADAmAM te vidvAne pacAsathI vadhAre varSa saphaLatApUrvaka kustI karelI. enuM ane teonA adbhuta, zAstravyAsaMganuM bhAna A bacelA pramANamImAMsanA TukaDAnAM vA vAkyamAM thAya che. pramANumImAMsA lakhatI vakhate hemacaMdranA magajamAM dArzanika vedika graMtho ane bauddhagraMtho ane pUrvavatI jaina graMthe ramI rahyA hoya tema lAge che. jema bIjI kRtiomAM tema pramANumImAMsAmAM paNa hemacaMde svataMtra vyaktitva dAkhavyuM che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1218 ] darzana ane ciMtana hemacaMdra jema pUrvavata aMlakArazAstrIoe mAnelA aMlakArenuM kAvyAnuzAsanamAM TUMkuM vagIkaraNa kare che tema te akSapAda ane carake varNavelI kathAonI sAme pramANamImAMsAmAM vAMdho laI mAtra eka vAdakathAne ja svIkAre che, ane asaduttara eTale jAtinA progavALA jalpane juduM sthAna ApatA nathI. parAjaya adhikaraNanI samIkSA karatAM hemacaMdra akSapAda ane tenA anugAmI vAtsyAyana tathA udyotakare svIkArelA nigrahasthAnanA sAmAnya ane vizeSa svarUpane adhUruM batAvyuM che, tema ja dharmakIrti Adi bauddha vidvAnoe mAnya karela nigrahasthAnanA svarUpane paNa temaNe ekadezIya sAbita karyuM che; ane akalaMka tathA vidyAnaMdI Adi jainAcAryoe varNavela nigrahasthAnanA "svarUpane temaNe mAnya rAkheluM che. vidyAnaMdInI patra parIkSAnuM smaraNa karAve tevuM patra parIkSaNa hemacaMdra AraMLyuM che paNa e AraMbhamAtramAM ja graMtha khaMDita thaI jAya che. vadhu vigata mATe juo pariziSTa pa, vibhAga 2. utaravartI brAhmaNa sAhityamAM paNa eka e prakhya che ke je svataMtra kRti nathI kintu prAcIna granthanI vyAkhyA che. chatAM temAM bhAratIya vidvAnonI kathA paddhatinA niyama-upaniyamanuM ane dareka aMgenuM pragati pAmeluM varNana che. A grantha te baMgAlI vidvAna vizvanAtha tarka paMcAnananI akSapAda gautamanA sU uparanI vRti. e vRttimAM paNa sabhApati ke huM joIe, tenuM kartavya zuM, sabhyo ke, ane zA kAma mATe hovA joIe, dareka kathA kare kame cAlavI joIe e badhuM varNana vAdI devasUrinA varNana jevuM vigatavAra che. 17vigata mATe juo pariziSTa 6. A rIte kathA paddhatinA svarUpane ane tenA sAhityane saMkSipta ItihAsa akSapAdanAM mULa sUAthI zarU thaI tenI ja vRttimAM virame che. pariziSTa 1 nyAyanA seLa padArtho la, jAti ane nigrahasthAnI spaSTa mAhitI sAthe " 1 pramANa yathArtha jJAnanuM sAdhanaH te cAra che-pratyakSa, anumAna, upa mAna ane zabda 2 prameya yathArtha jJAnane viSaya banI zake che. te bAra che. AtmA, 17 juo nyA. sU. a. 1, A. 2, 1-2. vizvanAthanI ti
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ thApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana 3 [ 119 zarIra, Indriya, atha, buddhi, mana, pravRtti, maityabhAva, deva, kula, duHkha ane apava. 7 sa`zaya :--eka ja vastuomAM paraspara virodhI evA e arasAne sparza karatuM jJAna. prayojana :-je ( heya agara upAdeya) vastunA uddezathI prati thAya che te vastu prayAjana. 5 dRSTAMta :-> viSe zAstrajJa ane vyavahArananA matabheda na hoya te dRSTAnta. siddhAMta:-amuka vastu amuka rUpe che e rIte je svIkArAya che te siddhAMta. te cAra che, sarvatantra, pratitantra, adhikaraNa ane azrupama. avayava H-anumAnavAkathanA avayavo. te pAMca che : pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana. - tarka :- jyAre kAI vastunuM svarUpa nAta na hoya tyAre tenuM svarUpa jANavA mATe eka vastunuM ApAdana karI tenA uparathI bIjI aniSTa vastunuM ApAdana karavuM te ta 9 nirNaya sa Mdeha thayA pachI pakSa ane pratipakSa dvArA emAMthI eka a thatuM nirdhAraNa te nirNaya. vAda, 11 japa, 12 vitA H--jjue pR. 291. 13 haivAbhAsa :-je sAcA hetu na heAvA chatAM hetu jeve jaNAya te hetvAbhAsa. te pAMca che : sabhyabhicAra, viruddha, prakaraNasama, sAdhyasama, ane kAlAtIta. 14 chala :-vaktAnAM vikSita aMthI judA arthanI kalpanA karI tenA vAkayane dUSita karavuM te la. te traNa jAtanA che; vAla, sAmAnyala, upacArala. vAla jema ke " devadatta navakammala vALA che" evuM kaMItu vAkaSa sAMbhaLI chalavAdI vaktAnA vikSita artha (navIna kambhalavALA) nI upekSA karI ema sAmuM kahe ke " devadattanI pAse eka ja kammala che -nava kayAM che?" A vAla. AmAM khelanAre " navakammalavALA " e sAmAnya prayAga karelA che jemAM be arthI ( navIna ane nava ) * carakamAM 'navakambala 'te badale navatantra evuM vAlatu udAharaNa che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra0 ] darzana ane ciMtana nIkaLe che. temAMthI vaktAnA abhiprAyathI anya arthanI kalpanA karelI che. sAmAnya kla - "A brAhmaNa vidyA ane AcaraNathI saMpanna che" ema kahetAM lavAdI kahe "brAhmaNamAM vidyAcaraNa saMbhave che, tyAre vAya (vidyAcaraNahIna bhAva janmathI brAhmaNa) paNa vidyAcaraNasaMpanna have joIe, kAraNa ke te brAhmaNa che. ahIM brAhmaNatvanuM vidyA ane AcaraNa sAthe sAhacarya mAtra vivakSita hatuM ene lavAdIe vadhAre kheMcI vidyAcaraNanI sAthe tenI vyApti kalpI tene dUSita karela che. upacArachala-jema ke "mAcAe bUma pADe che" ema kahetAM chalavAdI kahe ke "mAMcA upara besanArA bUmo pADe che. mAMcAo kayAM bUma pADe che?" ema kahI vaktAne utArI pADe te upacArachala. AmAM lakSaNathI thayelA pragamAM vArtha kapa doSa Ape che mATe upacArachala. jAti -sAdharmo ane vaidharmo dvArA (sAdastha ane paisadasya dvArA) aniSTa prasaMga Apa te jAti. te vIsa prakAranI che. sAdharmasama, vaidharmesama, utkarSasama, apakarSasama, vaNyasama, vikalpasama, sAdhyama, prAptisama, adhyAsisama, prasaMgama, pratidaSTAsama, anutpatti sama, saMzayasama, prakaraNasama, hetusama, arthApatisama, avizeSasama, upa pattisama, upalabdhisama, anupalabdhisama, nityasama, anityasama, kAryasama. (1) keI vAdI ghaTane dRSTAMta karI kRtakatva hetuthI zabdane anitya siddha kare tyAre ema dUSaNa ApavuM ke je anitya ghaTanA kRtakavi sAdha ( samAnadharma) thI zabdane anitya siddha karavAmAM Ave te nitya AkAzanA amUrtava sAdhamyathI zabda nitya paNa kema na siddha thAya? A rIte sAdhacce dArA dUSaNa ApavuM te sAdhammasama. (2) koI vAdI kRtakatva hetuthI zabdane anitya siddha karatAM AkAzane vidharmadaSTAMta tarIke mUkI kahe ke je anitya na hoya te kRtaka paNa na hoya; jema ke AkAza. tyAre vaidhammakArA dUSaNa ApavuM ke je nityaAkAzanA kRtakatva dhammathI aniyatva siddha thAya te anityaghaTanA amUrtatva dharmothI zabda nitya paNa siddha thAya e dUSaNa vaidharmasama.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApakRtinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana F 1221 (3) kAI vAdI ghaTane dRSTAMta karI tenA kRtakatva sAdhathI zabdane anitya siddha karatA hAya tyAre kahevu ke jo kRtakatva sAdhathI TanI jema zabda anitya siddha thatA heAya te baTanI peThe ja te mUrta paNa sid thAya ane jo zabdane mUrta na mAne te anitya paNa na mAne. A rIte utkarSa dvArA dUSNa ApavuM te utkarSa sama. (4) pUrvokta ja prayogamAM kahevu` ke je kRtakata sAdhI dhaTanI jema rAkhtane anitya siddha karI to te ja sAmyathI zabda paTanI ma azrAvaNa ( zravaNe driyathI agrAhyuM paNa siddha thAya. ane jo zabdane azrAvaNa na mAne te! pachI dRSTAMtathI tene anitya paNa na mA; A rIte apakArA dUSaNa Apavu te apakasama. * (5-6) vaNya eTale varSAMta karavA yogya sAdhya dharma ane avaNya eTale varNana karavAne ayogya dRSTAMtadhama, A khate vaNyuM ane avazya evA sAdhya tathA dAMtadharmonA viparyosa pharavAthI je dUSaNa prApta thAya che te sama ane avaNyasama jAti. A baMnenu udAharaNa : jemake kAI ghaTadaSTAMtathI kRtakatva hetuArA zabdane anitya siddha karatA hAya tyAre kahevu ke zabdamAM jevuM kRtakata che tevu kRtakata ghaTamAM nathI. ane vaTamAM jevu che tevu zabdamAM nathI. pakSa ane dRSTAM tanA dharmAM te samAna kleIe. ahIM te zabda karatAM ghaTanuM kRtakata jIdu' che. kAraNa ke vaTa kuMbhakAra vagere kAraNothI ane che. ane zud kuM, tALu AdinA vyApArathI bane che. A rIte dUSaNa ApatAM vaNya - sama ane avaNyasama ane jAti sAthe AvI jAya che. (5) kAI rU vagere kRtaka vastu mRdu hoya che te kAI paththara vagere kRtaka vastu karTina heAya che. A rIte jo kRtaka vastu e prakAranI maLe. che to pachI kAI ghaTAdi kRtaka vastu anitya ane zabdAdi kRtaka vastu nitya ema paNa hoya. A rIte vikalpa dvArA dUSaNa ApavuM te vikalpasama. (8) jevA ghaTa tevA zabda che ema kahetA haiA te jevA zabda tevA kaMTa ema paNa prApta thAya. ane tema thAya to zabda sAdhyuM hoI ghaTa paNa sAdhya ja gaNAya. have sAdhdhanuM dRSTAMta sAdhya hoI zake nahi. dRSTAMta te siddha ja hAvu joI e. jo dRSTAMtane siddha mAtA te zabda ane ghaTa vacce asamAnatA AvavAthI te bilakula ja dRSTAMta na thai zake.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana ane ciMtA A rIte dRSTAMtamAM sAdhyanA ( pakSanA } sAmyanuM ApAdana karavuM te sAdhyuMsama. ( 9 )-( 10 ) kRtakatva hetu potAnA sAdhyuM anityatvane prApta thaIne siddha kare che ke aprApta thaI ne? je prApta thaI te siddha kare che ema kahI to baMne vidyamAnanI ja prApti ghaTatI hovAthI kANu sAdhana ane kA sAdhyuM e nakkI kAMDuM karI zakAya. jo aprApta thaine sAdhya siddha kare che ema kahe! te aprAptatu kadI ja sAdhaka na hoi zake. rIte prApti ane aprAptine vikalpa kI dUSaNa ApavAM A 1222 te anukrame prAptisana ane aprAptisama, (11) atiyatva siddha karavA mATe kRtakatvane hetu karavAmAM Ave to kRtakatvane siddha karavAmAM hetu kaye ane vaLI te kRtakavasAdhaka hetune siddha karanAra bIjo hetu karyo! ? e rIte anavasthAprasaMganuM ApAdana karavuM te prasaMgasama. ( 12 ) jo prayatna pachI ja upalabdha ( prayatnAnantarIyaka) hovAne lIdhe ghaTanI jema zabda anitya hoya te kUkhanana Adi prasaMge prayatna pachIja upalabdha evA AkAzanI jema te zabda nitya krama nA siddha thAya? A rIte pratidAntathI (virodhI dRSTAMtathI)dUSaNa ApavuM te pratidRSTAntasama. (13) kRtakatva hetuthI zabdane anitya sidgha karA che paNa te hetu zabda utpanna thayA pahelAM kayAM rahe? ane te hetune rahevAne Azraya na hAya te hetunA ( mRtakanA abhAvane lIdhe sAdhyu ja siddhu na thaI zake. e rIte anutpatti dvArA dUSaNa ApavuM te anutpattisama (14) ghaTanA sAdha kRtakRtyathI zabdane anitya mAnavA ke ghaTanA vaidha paNa AkAzanA sAdhabhya amRtalathI zabdane nitya mAnavA ? A rIte saMzayanuM ApAdana karavuM te saMzayasama (15) jo kRtakata hetuthI dhaTanI jema zabdane anitya sidda karo to zrAvaNatva hetuthI mukhyatvanI peThe zabdane nitya zA mATe siddhu na karAya? A rIte sAme bIjA pakSanuM utthApana karI dUSaNa ApavuM te prakaraNasama (16) hetu e sAdhyane pUrvakAlIna che, uttarakAlIna che ke samakAlIna ? jo pU`kAlIna hAya to hetu vakhate sAdhya na hovAthI te kAnuM sAdhana thaze? jo hetu sAdhyane! uttaravatI hoya to sAdhyuM prathamathI ja siddha che ema mAnavuM paDe ane jo tema mAno te sAdhya siddha hovAthI tenA sAdhana mATe hetu nAme che. je sAdhya ane hetu ane samakAlIna hoya te
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApakRtinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1223 DAbA ane jamaNA ane samakAlIna zIMgaDAnI peThe kAI kAInu sAdhya na hoI zake. samakAlIna te| ane samAna ja hovA joI e. temAM eka sAdhaka ane bIjuM sAdhya evI kalpanA ja aTita che. A rIte traNe kALanI anupapatti dhArI hetune dUSita karave te hetusama. (17) jo dhaTa Adi anitya vastunA kRtakatvarUpa samAnadhama thI zabdane aniya siddha karavAmAM Ave te arthAttathI ema prApta thAya che. huM niya vastunA sAdhathI zabda nitya paNa siddha thaI zake. AkAza Adi nitya vastunuM amRta varUpa sAdhUmya zabdamAM che ja eTale zabda nitya kAM siddha na thAya ? e rIte arthopattidvArA dUSaNu ApavuM te arthopattisama, (18 ) jo kRtakatva e dhama zabda ane ghaTanA samAna (eka) mAnavAmAM Ave to te dharmadrArA zabda ane ghaTa e tenI jema avizeSatA prApta thAya che tema kAI paNa samAnadhama dvArA samagra padArthomAM avi zeSatA prApta thAya. A rIte avizeSatAnuM ApAdana karI dUSaNa Apavu te avizeSasama. (19) jo kRtavane lIdhe zabdane anitya mAnavAmAM Ave to amUrtatvane lIdhe nitya zA mATe na mAnavAmAM Ave? A rIte ane dhamanI utpatti hAvAthI chevaTe zabda amuka ja prakAro che evA nizcaya hi thaI zake ema dUSaNa ApavuM' te upattisama, (20) kAI ema kahe ke zabda anitya che, kAraNa ke te prayatnAnantarIyaka ( eTale prayatnanI pachI ja thanAra ) che te tene ema kahevuM ke sAdhana tA tene ja kahI zakAya ke jenA vinA sAdhya upalabdha na thAya. paraMtu vidyuta vagere vastu anitya chatAM prayatna vinA ja upalabdha thAya che; agara sahaja rIte bhAgatAM lAkaDAM vagerenA zabda paNa anitya chatAM prayatna vinA ja utpanna thatA dekhAya che. eTale prayatnAnantarIyakapaNuM e anityanuM sAdhana kevI rIte thaI zake? A pramANe upadhdhi dvArA dUdhaNu ApavuM te upabdhisama. (21) pUrvokta ja prayAgamAM ema kahevuM ke rAkhya prayatnAnantarIyaka hovA chatAM anila (janya ) te| nathI ja. kAraNa ke te zabda uccAraNaviSayaka prayatnanA pahelAM paNa che ja. mAtra AvaraNa hovAthI uccAraNa pahelAM tenI upalabdhi thatI nathI. eTale prayatnathI mAtra AvaraNanA ja bhaga cAya che, tenAthI kaI zabda utpanna thate nathI. zabda te prathamathI ja che. A rIte anupalabdhi dvArA dUSaNa ApavuM te anupalabdhisama.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1224 ] darzana ane ciMtana (22) zabdamAM anitya siddha karanArane kahevuM ke aniyatA pita anitya che ke nitya che? je anitya hoya te anityatA pite ja naSTa thavAnI eTale anityatAne nAca e ja nityatA. A rIte zabdanI anityatAne nAza thavAthI zabda nitya thayuM ane je anityatA pite nitya heya to te nitya anityatAne rahevA mATe tene AzrayabhUta zabda paNa nitya hai ja joIe. jyAM sudhI Azraya nitya mAnavAmAM na Ave tyAM sudhI tenA dharmane nitya mAnavAne kaMI ja artha ja nathI, eTale anityatAne nitya mAnavA jatAM paNa zabda nitya ja siddha thayo. e pramANe sAdhyane nitya ane anitya mAnavAne vikalpa karI baMne rIte nitya ja siddha karavuM te nityasama, (23) je anityatva dharma dvArA ghaTa ane zabda vacce sAdhame hevAthI zabdane anitya mAnavAmAM Ave te dareka padArthanuM ghaTa sAthe kAMIka te sAdharmo che ja. eTale dareka padArtha dhaTanI jema anitya siddha kAM na thAya? ane jo tema na thAya to pachI zabdane paNa anitya kAM mAnavAmAM Ave? A rIte anitya dvArA dUSaNa ApavuM te anityasama. (24) prayatnAnantarIyaka (prayatna pachI thata) hevAthI zabdane aniya siddha karanAra pratye kahevuM ke prayatnanAM kArya aneka prakAranAM che. keI asata (avidyAmAnI vastu ja prayatnathI thAya che jema ke ghaTa vagere. jyAre keTalIka vastuo sata ( vidyamAna) chatAM prayatnathI mAtra vyakta thAya che. A rIte prayatnanuM kArya utpati ane vyaktie be prakAranuM dekhAya che. to pachI ahIM zabdane prayatnajanya mAne ke prayatnabaeNga mAne ? A rIte kAryanuM nAnAva batAvI dUSaNa ApavuM te kAryasama. nigrahasthAna -nigraha (parAjaya) nI prAptinuM sthAna (prasaMga) te nigrahasthAna. nigrahasthAnanA mukhya be prakAra che: (1) vipratipatti (2) apratipatti. je vAdI potAnA kartavyane viparIta (UlaTI rIte samaje teya te parAjaya pAme che. ane je pitAnA kartavyane bilakula samaje nahi teya parAjayane pAme che. A rIte viparIta samaja ane aNasamaja e be ja parAjayanI prAptinA prasaMgo hovAthI mukhya rIte nigrahasthAna be (vipratipatti ane apratipatti) kahevAmAM Ave che. paraMtu viparIta pratipatti aneka jAtanI saMbhave che ane apratipatti paNa aneka jAtanI che. tethI te baMne mukhya nigrahasthAnanA vistAra rUpe rara nigrahasthAne 16
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApaddhatinu svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana 15 gaNAvavAmAM AvyAM che. jemAM cha nigrahasthAna apratipatti pakSamAM ane bAkInAM seALa vipratipatti pakSamAM Ave che. te AvIsa A pramANe H (1) pratijJAhAni (2) pratijJAntara (3) pratijJAviredha (4) pratijJAsanyAsa (5) hetvaMtara (6) arthAntara (7) naraka (8) avijJAtA (9) apAyaka (10) aprAptakAla (11) nyUna (12) adhika (13) punarukta (1) ananubhASaNa (15) ajJAna (16) apratibhA (17) vikSepa (18) matAnujJA (19) panujyApekSaNa (20) niranuyeAjyAnuyAga (21) apasiddhAMta (22) hetvAbhAse. AmAM nabara 14, 15, 16, 17, 18 ane 19 e cha apratipattapakSIya che. A darekanuM sAdAharaNa svarUpa nIce mujakhkha :~~~~ (1) ne daSTAMta ane eNndriyakatva (iMdriyagrAvava) te hetu, rAkhI zabdane anitya sidda karavAnI vAdIe pratijJA karI hoya teTalAmAM prativAdI kahe je andriyakatva hatu to sAmAnya (jAti) mAM che je ke nitya che. A rIte andriyakatva hetu vyabhicArI thAya che. A dUSaNu sAMbhaLatAM ja vAdI te tene udghAra karavAne badale (nikAla ANavAne badale) ema kahe " tyAre bhale, sAmAnyanI peThe zabda nitya sid thAya." Ama kahetAM teNe nityatva svIkAryo eTale prathama karela anityatvanI pratijJA gaI. A rIte pratijJAhAni thavAthI te parAjaya pAme che. mATe te pratijJAhAni nigrahasthAna. (ra) pUrvokta ja prayAga karanAra vAdIne prativAdI kaheje andriyakatva sAmA nyUmAM che chatAM te nitya eTale hetu vyabhicArI che. A pramANe prativAdI dvArA apAyela vyabhicAra dAzanA uddhAra karavAne badale vAdI ema kahe je sAmAnya nitya ane aindriyaka che paraMtu te to saMgata (sarvavyApI) che ane zabda te asaMgata che. A prakAre kahevAmAM prathamanI anityatva siddha karavAnI pratijJAthI bhinna evI zabdane asa vagata siddha karavAnI anya pratijJA prApta thAya che. tethI te parAya pAme che. mATe A pratijJAntara nigrahasthAna. (3) dravya guNAthI bhinna che, kAraNa ke rUpa Adi guNAthI bhinna evI kAI 1 AcArya hemacaMdra ane guNaratnasUri matAnujJA sivAyanAM pAMcane ja apratipattimAM gaNe che. juo pramALamImAMsA patra 31 z2a 2. tathA vaoN namunA TIkA patra 26-1 jAti ane nigrahasthAnanuM varNana saraLatA khAtara 1. sa. nI suratanI TIkAmAMthI lIdhuM che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1226 ] darzana ane ciMtana vastunI upalabdhi thatI nathI. A rIte kahenAra vAdInI pratijJA ane hetu e baMne vacce dekhIte virodha che. je dravya guNothI bhinna ja heya te rUpAdithI bhinna vastunI upalabdhi thatI nathI e hetu saMbhave ja nahi. kAraNa ke dravya pate ja bhinna che. ane je bhinna vastunI upalabdhi nathI thatI e hetu ja satya hoya te guNothI dravya bhinna che e pratijJA mithyA che. e pramANe pratijJA (sAdhyo ane hetunA pArasparika virodhavALuM kathana karavAthI vAdI parAjaya pAme che. mATe te pratijJAvidha nigrahasthAna endriyakatva hetuthI zabdamAM aniyatva siddha karanAra vAdane prativAdI prathamanI jema nitya sAmAnyArA vyabhicAranuM dUSaNa Ape tyAre yAdI te dUSaNe dura karavAne badale ema kahe che ke zabdane anitya kahe che? A rIte kahevAmAM pitAnI prathamanI pratijJAne apalA (parityAga) thatuM hovAthI te parAjaya pAme che. mATe te pratijJAsaMnyAsa nigrahasthAna che. pUrvokta ja udAharaNamAM sAmAnya dvArA andriyakatva hetune vyabhicAradUSaNa ApatAM vAdI te dUSaNane uddhAra karavA mATe prathamanA hetumAM eka navuM vizeSaNa lagADI kahe je mAtra andriyakatva e anityasAdhaka hetuM nathI paNa jAtiviziSTa endriya aniyaMtvane sAdhaka hetu che. Ama kahevAmAM bIjA ja hetunuM upAdAna karavAthI vAdI parAjaya pAme che. mATe te hetvanara nigrahasthAna. kRtakavahetuthI zabdane anitya siddha karavAnI pratijJA karI vAdI aprasaMgika kahevA besI jAya (jema ke, "hetu e di dhAtu ane 4 pratyaya uparathI baneluM pada che-pada e vyAkaraNamAM nAma, AkhyAta,. upasarga, ane nipAtabhedathI cAra prakAranuM batAvavAmAM AvyuM che." vaLI AgaLa vadhI nAma AkhyAta vagere vize paNa pitAnuM vaiyAkarasupaNuM hAlavavA besI jAya to aprastuta belavAthI te parAjaya pAme che, mATe te arthAntara nigrahasthAna. (7) koI vAdI ema kahe je zabda anitya che kAraNa ke "ka" e ja" rUpa che. Ama kahevAmAM "jA" e "" rUpa che ene kAMI ja artha nathI. e rIte nirarthaka belavAthI te nirarthaka nAmanA nigrahasthAnane pAme che, ane parAjya pAmela gaNAya che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1227 (1) vAdI pAtAnA pakSanuM sAdhana karatA hoya ke sAmAnA pakSanuM duSaNa karatA hAya paNa te pAtAnuM vaktavya traNa vAra kahe chatAM tene sabhA ke prativAdI kAI na samajI zake to e kathana kAM to kilaSTa zabdavALuM hAvuM joIe athavA tenA zabdo sarvaprasiMda na hovA joI emane kAM to te atyaMta dhIrethI khelatA hovA joIe. game tema hoya paNa traNa vAra kahyA chatAM kAIthI na samAya to tevuM khelanAra vAdI parAjaya pAme che ane te avijJAtA nigrahasthAna kahevAya che. (9) dADama dasa, cha puDalA, kaDu, ayama ane mAMsapiNDa A rIte paraspara saMbaMdha vinAnAM padei uccAravAthI jyAre vAkayane atha niSpanna na thavAthI vAdI parAjya pAme tyAre apAka nigrahasthAna. (10) pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e me khelavA joItA anumAnavAkayanA viposa karI game tema ADu avaLu khelanAra vAdI aprAptakALa nAmanuM nigrahasthAna pAme che, kAraNa ke te je kAMI Ale che te kALa prApta thayA vinA ja khele che. (11) zreAtAne jJAna ApavAmAM pAMce avayave upayogI chatAM temAMthI eka paNa avayava na khelavAmAM Ave to te nyUna nigrahasthAna. (12) kAI paNa eka hetu ke udAharaNathI sAdhya siddha thatuM hoya chatAM bIjA hetu ke udAharaNAne prayoga karanAra adhika nAmanA nigrahasyAnathI parAjita gaNAya che. (13) anuvAdanA prasaMga sivAya paNa te ja zabdane agara te ja ane purI kahevAmAM punarukta nigrahasthAna prApta thAya che. eka vAra zabda anitya che ema kahI kurI tema ja kahevuM te zabdapunarukti-nigrahasthAna ane zabda nitya che ema kahI zabda vinAzI che e rIte bIjA vAkathI te ja atha' kahe te apunarukta. jyAM anuvAdanA prasaMga hoya tyAM punaHnigrahasthAna nathI gaNAtuM; jema ke nigamana vAkayamAM hetu ane pratijJAvAkayane anuvAdamAtra karavAmAM Ave che. (14) je vAta traNa vAra vAdIe kahI hoya ane sabhA paNa jene samajI gaI hoya chatAM prativAdI tenu punaH uccAraNa na karI zake te te prativAdI ananubhASaNa nigrahasthAnathI parAjaya pAme che, (15) vAdIe kahela vastune sabhA samajI gaI hoya chatAM prativAdI tene na ja samajI zake te te parAjaya pAme che ane te ajJAna nigrahasthAna. kahevAya che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1128 ! darzana ane ciMtana (16) vAdI pakSa samajAyo paNa hoya ane tenuM punaH uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya to uttara na sphare te prativAdI hAre che tyAM apratibhA nigrahasthAna. (17) siddha karavA dhArela vastunuM sAdhana azakaya jaNAvAthI kaI paNa bahAnuM kADhI carcAne bhaMga karavAmAM Ave, jema ke "mAruM amuka khAsa kAma rahI gayuM che" agara "mAruM gaLuM besI gayuM che" ItyAdi, to te vikSepa nigrahasthAna. (18) kAI kahe ke tuM kaI nAmIcA) prasiddha ceranI jema "puSa" hovAthI cera che (kAraNa pile cora paNa "puSa" che) tyAre te dUSaNa dUra karavAne badale sAmAne kahevuM ke "tuM paNa puruSa" hevAthI te prasiddha coranI peThe cora che. A kathanamAM sAmAne cora sAbita karavA jatAM sAmAe pitAnI upara mUkelo corano Aropa svIkArAI jAya che. tethI te matAnusA nigrahasthAna kahevAya che. (19) pitAnI sAme belanAra nigrahasthAnane prApta thayuM hoya chatAM vAdI tenI upekSA kare eTale ke "tuM amuka nigrahasthAnane prApta thayuM che " tevuM ubhAvana na kare te te paryApekSaNanigrahasthAnane prApta thaI parAjaya pAme che. A nigrahasthAnanuM uddabhAvana sabhA kare che. kAraNa ke kaI pitAnI meLe te potAnI hAra kabUlI pitAnI Ijajatane laMgoTa khulle karavA taiyAra na ja hoya. (20) nigrahasthAnane nahi prApta thayela chatAM tene nigrahasthAnathI dUSita kare te niranuM jyAnuga nAmanuM nigrahasthAna. (21) je siddhAMta svIkArI carcAnI zarUAta karI hoya te siddhAMtathI viruddha carcA karavI te apasiddhAMta nigrahasthAna; jema ke: pUrvamImAMsAne siddhAMta svIkArI kaI kahe ke agnihotra svargaprada che. jyAre bIje koI pUche ke agniheAtra te kriyAtmaka hevAthI te kriyA pUrI thatAM satvara nAza pAme che. ane naSTa thayela vastuthI svarga kevI rIte saMbhave ? tyAre tene uttara ApatAM ema kahevAmAM Ave ke agnihotradvArA prasanna thaela mahezvara svarga Ape che. A uttaramImAMsAzAstrathI viruddha che. mImAMsAnA siddhAMtane mahezvara mAnya nathI. eTale A uttara prathama svIkArela siddhAMtathI viruddha jatA hovAthI apasiddhAMta nigrahasthAna kahevAya che. (22) asiddha, viruddha Adi pAMca hetvAbhAse paNa nigrahasthAna che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1229 pariziSTa . jaina AgamamAM maLI AvatuM kathApaddhatine lagatuM varNana jaina Agama sAhitya pAMca vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. (1) sura, (2) nitti , (3) bhASya, (4) cUrNa, (5) TIkA. A pAMca vibhAga maLI paMcAMgI kahevAya che. sUtramAMthI prastuta varNana sthAnAMgamAM che. te nIce pramANe - vikathA ane dharmakathAnA varNanaprasaMge dharmakathAnA cAra prakAre paikI vikSepaNa kathAnA-eTale zrotAne kumArgethI sumArge lAve tevI kathAnA-cAra prakAre A pramANe batAvyA che - (1) svasiddhAMtane kahIne eTale tenA guNonuM pratipAdana karIne parasiddhAMta kahe eTale tenA devAnuM darzana karAve (2) parasiddhAMta kahIne svasiddhAMtanuM sthApana kare. (3) samyagvAda kahIne mithyAvAda kahe, arthAta parasiddhAMtamAM raheluM aviruddha tatva batAvI tenuM viddhatatva paNa devadarzanapUrvaka batAvavuM. . (4) parasiddhAMtamAM de batAvI pachI tenA guNe paNa batAvavA. jJAta eTale daSTAMta cAra prakAranAM cheH (1) AharaNa. (2) AhArataddeza. (3) AharaNutaddoSa. (4) upanyAsapanaya. A cArene cAra cAra prakAra batAvatAM AharaNano trIjo bheda sthApanAkarma ane cothe pratyutpannavinAzI e be bheda Ave che. te eka prakAranA nyAyavAkyanAM aMgabhUta daSTati ja che. te nIce pramANe - koI Aropela aniSTa prasaMgane je daSTAMtadvArA dUra karI ISTa tatvanuM sthApana karavAmAM Ave te daSTAMta sthApanAkarma. pratyutpannavinAzI eTale tatkALa ja prApta thayela aniSTa sthitine nAza je dRSTAMtadvArA karavAmAM Ave che. 1. vivakhevaNI kahA caunvihA paNNattA taMjahA -sasamaya kahei, sasamayaM kahittA parasamayaM kaheha, parasamayaM kahetA sasamayaM ThAvatitA bhavati, sammAvAtaM kahei, sammAvAtaM kahetA micchAvAta kahei, micchAvAta kahetA sammAvAta ThAvattitA mavati | Dr. dU. 282 pR. 210 AvRtti Agodaya samiti. 2. cAra javihe che. te vAte, vAte, davAkhe, vahunanirNI cA. 6. 438 pR. 22.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 ] darzana ane ciMtana A baMnenAM udAharaNa nIce pramANe H (1) sthApanAkarma-zabdane kRtakatva hetuthI anitya siddha karatA vAdIne kaI prativAdI kahe ke varNAtmaka zabda te nitya che, temAM kRtakatva nathI. e rIte hetamAM vyabhicArano aniSTa prasaMga AvatAM ja turata vAdI pharI hetunuM samarthana karI le ke varNAtmaka zabda anitya che; zAthI je te kAraNanI bhinnatAthI bhinna dekhAya che-dhaTanI jema. A rIte kRtakatvarUA hetu upara AvI paDela vyabhicArane aniSTaprasaMga dUra karavA pharI te hetunuM samarthana (sthApana) ghaTa dRSTAMtathI thatuM hovAne lIdhe te sthApanAkarma daSTAMta kahevAya. - (ra) pratyutpannavinAzI--koI kahe je amUrta hovAthI AkAzanI jema AtmA arjA ja che. A, jainavAdIne aniSTa che. tevuM tatkALa prApta thayeluM aniSTa dUra karavA te kahe-AtmA mUrta hevAthI devadattanI peThe kathaMcita kartA che. te A devadatanuM dRSTAMta uktanuM aniSTa nivAraka hevAthI pratyutpanna vinAzI dRSTAMta kahevAya. hetunA cAra prakAra traNa rIte batAvavAmAM AvyA che. (1) yApaka, sthApaka, vyaMsaka ane laka.. (2) prayakSa, anumAna, upamAna ane zabda. (3) rita tanna asita sa gati tat rAti | nAsti tat asti sH| nAsti tat nAsti saH / bIjI rIta pramANe pratyakSAdi cAra hetuo eTale cAra pramANe prasiddha che. tethI temanuM varNana anAvazyaka che. bAkInAnuM nIce pramANe (1) yApakaH puSkaLa vizeSaNone lIdhe je hetu samajatAM prativAdIne muzkelI Ave ane tethI te jaladI dUSaNa na ApI zake eTale vAdI kALayApana karI zake. A pramANe jenAthI kALayApana karI zakAya te vyApaka. AnI bIjI vyAkhyA TIkAkAre evI ApI che ke je hetunI vyApti 1. juo sthAnAMgaThIka pR. 256. 2. phreka rASyi 6. saM. rAva, vAva, vaMtte, sUte, athavA Trejha caubbihe, paM. ta. pacakhe, aNumANe, ovamme; bhAgame, ahanA heU caumvihe paM. taM. atdhittaM asthi so heU, asthitta Nasthi so heU, patthitaM asthi sro hai, sthiraM 0i so phrejha , 28 pR. 24.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana ( 1236 prasiddha na hovAthI vyAptisAdhaka anya pramANunI apekSAne lIdhe sAdhyasiddhimAM vilaMba thAya te hetu vyApaka (2) prasiddha vyAptine lIdhe je hetu jaladI svasAdhyanuM sthApana kare te sthApaka. (3) je hetu prativAdIne vyApehamAM nAkhe te vyaMsaka 2 (4) baMsaka hetuthI prApta thayela aniSTane dUra karanAra hatu te Saka 3 A cArenAM udAharaNa TakAmAM ApelAM che. tema ja tenI vizeSa spaSTatA karavA TIkAkAre niryuktine AdhAre nAnI nAnI kathAo ApI che, je prAcIna kALamAM vArtAkAra vastasvarUpa samajAvavAnI paddhatinI sUcaka hoI ahIM ApavAmAM Ave che - (1) koI asatI strIe pitAnA patine ema kahI urjana mokale ke tyAM TanA eka eka lIMDAno eka eka rUpiye Upaje che, tethI vecavA jAo. lebhamAM paDelA dhaNInA ujjana gayA bAda teNIe pitAne jAra sAthe kALayApana karyuM. tevI rIte je vAdI prativAdIne mohamAM nAkhe te hetu mUkI tenA dUSaNathI bacI kALayApana kare tyAre te hetu vyApaka kahevAya. (2) keI dhUrta parivrAjaka dareka gAmamAM ema kahI pharyA karate ke lekamadhyamAM ApeluM dAna phaLa Ape che ane te huM jANuM chuM. Ama kahI te leka pAsethI dAna meLavate. A joI kaI zrAvake tene kahyuM ke lekone madhyabhAga to eka ja che. te aneka gAmamAM kayAMthI saMbhave ? A rIte te zrAvake siddha karyuM ke lekane madhyabhAga eka che tethI parivrAjakanA kahyA pramANe aneka gAmamAM na hoI zake. tevI rIte jaladI ja svapakSane siddha kare te hetu sthApaka. (34) dIpa---A be hetuo mATe je kathA ApavAmAM Ave che temAM zabdachaLa che. ane tethI temAM chaLavALA be zabdo Ave che: (1) zakatittiri ane (2) tarpaNA DikA. A baMne zabdanA babe artha thAya che. eTale vaktA je artha kahevA dhAre che tethI pratipakSI teno ula artha laI tene chaLavA prayatna kare che. e 1. juo sthAnAMga TIkA pR. 261. . 2. juo sthA. TI. pRSTha 261 3. , , , * 262
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1232 ] darzana ane ciMtana arthe A pramANe (1) zakaTatiniri eTale () gADAmAM ANela tetara (1) gADA sahita tetara. (2) tarpaNA Dika eTale (4) sakatumAM (sathavAmAM pANI meLavI ApavuM te. (eTale ke ahIMyA pANI mizrita sAthavo) () tevuM mizraNa karatI strI. tetaravALI gADI laI jatA keI eka mANasane eka dhUrto pUchavuM ke A kaTatittirine ze bhAva che? pelAe uttara Apyo ke tapaMDikA. pUrve keTalAkane sAkSI tarIke rAkhI kahyuM ke mane A kaTatitiri (zakaTa sahita tittiri) tapaNelekiAthI ApavAnuM A mANasa kahe che. te ki mata ApavA huM taiyAra chuM. mATe mane te zakaTa-tittiri bane maLavAM joIe. A sAMbhaLI zakaTanitirine svAmI guMcavaNamAM paDyo paNa bIjA dhUrte tene samajAvI dIdho. ane tene samajAvyA pramANe te mAlike prathama dhUrtane kahyuM "bhale, tarpaNaloDikA lA ane zakaTatittiri le." prathama dhU pitAnI strIne tarpaNAleDikA ApI zakaTatitiri laI kahyuM. strI dhUrta patinI AjJA pramANe sastumAM pANI meLavI halAvI tapaMDikA taiyAra karavA beThI ke tarata ja pelA mAlike satumAM pANI meLavatI te strIne upADI ane kahyuM : "A strI tarpaNA DikA che eTale tene laI huM zakaTatiniri ApI daIza." A sAMbhaLatAM prathama dhUta samajI gayo ane cUpa thayo. A vAtamAM zabdaLa che. mAlike zakaTatittiri tapaNA DikathI maLe che ema kahyuM tyAre teno Azaya te mAtra gADAmAM ANela tetaranA mUlyano ja hatA. paNa prathama dhUrta zabdachaLathI zakatittirine gADuM ane tetara e artha laI tapaNADikAthI te baMne maLavAM joIe ema kahI tenA mAlikane mUMjha. ahIM sudhIno bhAga vyasaMka hetunuM svarUpa sUcave che. yaMsaka hetu prativAdIne mUMjhave te hoya che. bIjA dhUrtanA zIkhavavAthI pele mAlika prathama dhUrta pAse tarpaNaloDikA mAge che. have prathama dhUrte potAnI strIne tarpaNaleDikA (jaLamizrita sakatu) ApavA kahyuM. tyAre pela mAlika bIjA artha pramANe te mizraNa karanAra strIne ja upADavA lAgyo. eTale prathama dhUrtanI kaLabAjI UghaDI gaI. vArtAne A pAchalo bhAga lUSaka hetunA svarUpane samajAve che. jema pelA mAlike tarpaNaleDikAne bIjo artha samajI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA5tinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1233 prathama dhUtanI strI mAgI eTale te ApoApa zaramAI cAle gaye tema lupa hetu vyasaka hetukAra ApAdita aniSTane che. trIjI rIta pramANe batAvela cAra hetuonI vyAkhyA karI TIkAkAra je udAharaNe Ape che te badhAMmAM vAdadevasUrivarNita hetunA badhA prakAre AvI jAya che. A vyAkhyA pramANe hetu eTale anumAna hetuonI vividhatAthI cAra bhAgamAM vaheMcI nAkhI ahIM cAra hetuo (anumAno ) kahela che. (3) (2)-amuka eka padArtha che mATe amuka bIjo pradArtha che evuM anumAna te gata tana ati saH che jema ke dhUmra che mATe agni che ja. (a) amuka eka padArtha che mATe tene virodhI bIje padArtha nathI ja evuM anumAna te sAtti ta nAdita sa: | jema ke agni che mATe zIta nathI ja. () amuka eka padArtha nathI mATe teno virodhI padArtha che evuM anu bhAna te nAsi tamArata sa.. jema ke agni nathI mATe zIta che.. (9) amuka eka padArtha nathI mATe bIja amuka padArtha che paNa nathI evuM anumAna te nAsti tatva mati sa jema ke ahIM rasa nathI mATe sIsama paNa nathI. sthAnAMgamAM cha prakAranA vivAdo batAvyA che. vivAdane TIkAkAra japakathA tarIke oLakhAve che ane tadanusAra chae bhedanI vyAkhyA paNa Ape. che, te joIe : (1) bolavAnI pUrI taiyArI na hoya tyAre te taiyArI mATe je te vakhata meLavavA khAtara game te bahAne vilaMba karI je vAda thAya te. (2) pUrate avasara maLavAne lIdhe jayeSu pite ja jemAM utsukatApUrvaka bele agara prativAdIne usuka karI jemAM bele te. (3) sAmanItithI sabhApatine anukULa karIne agara thoDI vAra prativAdIne pakSa mAnI tene anukULa karI jemAM bolavAmAM Ave che.' (4) balavAnuM sAmarthya hoya te sabhApatine sudhdhAM agara prativAdIne cheDI jemAM bolavAmAM Ave che. * 1 jue, sthA. TI. pRSTha 262 nI zarUAta, 2 juo, pramANa tattvAkAlaMkAra, pariccheda 3 rR. 67 thI AgaLa. 78
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) 1234 ] darzana ane ciMtana (5) a ne sevIne-anusarIne je vAda thAya te. (6) pitAne taraphadAro sAthe adhyakSane meLavI laI agara adhyakSone prativAdInA virodhI banAvI je vAda thAya te. chevaTe sthAnAMgamAM je daza de batAvavAmAM AvyA che temAM paNa ghaNuM de vAdakathA sAthe ja saMbaMdha dharAve che. temano sAra nIce pramANe - (1) prativAdI taraphathI thatA bhane lIdhe je moTuM baMdha thAya te tajAta de. (2) bolatAM vismRti thAya te svamatibhaMga deja. (3) maryAdA sAcavanAra adhyakSa koI paNa kAraNathI vAdI upara dveSa karI ke tenA viSayamAM bedarakAra rahI prativAdIne jaya Ape agara tene smRtinI taka Ape te prazAstudoSa. vAdIe mUkelA doSane kheTI rIte parihAra kare te pariharaNa doSa. (5) sAdhyavikalatva Adi daSTAMtadoSa te svalakSaNadoSa. (6) sAdhyanA pratye sAdhanamAM je vyabhicAradoSa Ave te kAraNas. (7) asiddha, viruddha Adi devAbhAse te hetudoSa. (8) prativAdInA matamAM AvI javuM te saMkramaNa deva. tene paramatAbhyanujJA paNa kahe che. (9) chaLa Adi dvArA je parAjayanA prasaMge Ave te nigrahadoSa. (10) pakSanA bAdhitatva Adi devo te vastudoSa. kathA paddhati ane sadaMtargata nyAyavAkyane lagatuM je varNana saMkSepamAM upara sthAnAMgamAMthI ApavAmAM AvyuM che te badhuM varNana zrImad bhavabahukRta gaNAtI dazavaikAlika niryuktimAM ApeluM che. niryuktikAre e badhuM varNana karIne tenI sAthe nyAyavAkyane upayoga kevI rIte karI zakAya te paNa batAvyuM che. dazavaikAlikanA prathama adhyayanamAM dharmanuM varNana che. tethI niryuktikAre te ja vastu laI temAM nyAyavAkyane upaga phuTa rIte kare che. te kahe che 1 juo, sthA. TI, pRSTa 365. 2 dasavihe dose paM. taM. tajjAtadose, matibhaMgadose, pasatdhAradose, pariharaNadose, salakSaNa, kAraNa, heUdose, saMkAmaNaM niggavatyudose / / sthA, sU. 743. 3. katyai paMcAvayava dasahA vA savvahA na paDisiddhaM / na ya puNa savaM bhara cUMTI vimAnyuM che . vai. mi. sA. 50; juo, pA. 32 gAthA 49 thI 88.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ thApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1235 ke kAMka pAMca avayavarUpa ane kayAMka dRza avayavarUpa nyAyavAkayane prayAga karAya che.1 AmAMnA pAMca avayave te gautamanA nyAyasUtramAM varNita pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e ja che.3 niyuktikAre e pAMca avayavono upayoga karI dhamanI sUtreAkta maMgaLamayatA siddha karI khatAvI che. tyAra khAda teoe dasa avayavathI ghaTita nyAyavAkayane yoga paNa karI atAvyo che; ane te daza avayavA e rIte gaNAvyA che. pratijJA, pratijJAvi zuddhi, hetu, hetuvizuddhi, dRSTAMta, dRSTAMtavizuddhi, upasaMhAra, upasaMhAraviddhi nigamana ane nigamanavizuddhi--e eka prakAra, bIjA prakAramAM deza avayave A pramANe che : (gAthA 137) pratijJA, pratijJAvibhakti, hetu, hetuvibhakti, vipakSa, pratiSedha, dRSTAMta, AzaMkA, tatkaniSedha, ane nigamana. A ane prakAranA nyAyane prayoga gAthA 138 thI 148 sudhImAM che. vizeSatA e che ke prathama prakAranA daza avayava kAi eka ja gAthAmAM saMkalita na karatAM mAtra tenAM nAme prayAgamAM ja AvI jAya che; jyAre bIjA prakAranA daza athavA eka ja gAthAmAM gaNI batAvyA che ane pachI prayeAgamAM tene samajAvyA che. dhyAna kheMce evI eka bAbata e paNa che ke akSapAde nigamanu hetva pradezAt pratijJAyAH punarvacanaM nigamanaM (1-1-39) evuM je lakSaNa karyuM... che e niryuktimAM thoDAka pheraphAra sAthe A pramANe dekhAya che : vasamo la cavacano, vannahe punoyanuM / (gAthA. 144 pR. 79 ). sArAMza e che ke dazavaikAlika mULasUtramAM je dho majUmAM e sUtrathI dharmanI maMgaLamayatA ane utkRSTatA kahevAmAM AvI che tene siddha karavA niyuktikAre nyAyavAkathanuM nirUpaNa karyuM che. ane te nyAyavAkaya jeTalI rIte saMbhavI zake te badhI rIte batAvI tenA upayoga dvArA dharmanI magaLamayatA Adi vyavasthita rIte sAdhyuM che. A prathama adhyayananI niyukti mukhyabhAge nyAyavAkaya ane tenA upayoganA nirUpaNamAM ja rokAyalI che, jenA upasthI : 1. jue, gAthA 50 2. pAMca avayavAnA nAmeAnA saMbaMdhamAM paNa e paraMparA dekhAya che : eka te nyAyasUtranI ane khIjI prazastapAdabhASyanI ane mATheravruttimAM matAntara tarIke noMdhAyelI. te A pramANe- atrayanaH punaH pratijJAeunAnAnuAmbAnapratyAAyaH ' / pra. pA. bhA. pR. 335. banA. sa. sI. nI Atti tathA mAhatti. pR. 12. ' 3. jI, gAthA 89 thI 93,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1236 ] darzana ane ciMtana jANI zakAya che ke jaina saMpradAyamAM prAcIna kALamAM paNa kathA paddhati ane tene lagatI anya bAbatono vicAra ke te ane paraMparA kevI cAlatI. paraMtu ApaNe joIe chIe ke daza avaye niryuktimAM batAvyA che. tethI judA paNa maLe che. nyAyasUtranA bhASyakAra vAtsyAyane paNa pitAnA bhASyamAM matAMtarathI cAlatA daza avaya batAvyA che. temAMnA pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e pAMca te niyaMtimAM paNa che. paraMtu, bAkInA pAMca e niryuktimAM nathI. te pAMca A cheH jijJAsA, saMzaya, zakyaprApti, prajana, ane saMzayavhadAsa. A pAMca avayavone nyAyavAkyanA aMga tarIke svIkAravAnI vAtsyAyana nA pADe che ane phakta paMcAvanAtmaka nyAyavAkya je nyAyasUtramAM kahela che tenuM ja sthApana kare che. vAtsyAyane kahela daza ane niyaMtimAM be prakAre varNavela daza daza, ema kula traNa prakAranA daza avaye atyAre ApaNane maLe che. A uparathI eTaluM jaNAya che ke daza avayavAbhaka nyAyavAkyanI paraMparA prAcIna hatI. bhale te jaina graMthamAM anya rUpe ane vAtsyAyanabhASyamAM anya rUpe dekhAya; paraMtu akSapade te paraMparAmAM sudhAro karyo ane paMca avayavanI ja AvazyakatA. svIkArI. jainasaMdhamAM te pitAnA svAvAda siddhAMta pramANe apekSAvizenI daSTie paMca avayavAmika ane daza avayavAtmaka baMne prakAranA nyAyavAkyo, svIkAra karI baMne paraMparA sAcavavAmAM AvI che. ane AgaLa jatAM jaina tasAhityamAM joIe chIe ke temAM te eka avayavavALAM ane be avayavavALAM nyAyavAkya sudhdhAMnuM samarthana apekSAvizeSathI karyuM che. jyAre keTalAka 1 pramANanayatattvAkAlaMkAra pariccheda 3, mutra 23 : vRkSAvajanAma parArthamanumAnamupacArAt / sUtra 28:pakSahetuzcanalakSaNamavayavadvayameva parapratipatteraGga, na dRssttaantaadivjanama sUtra sara-nTimoratu yuvatuM daSTAntavanayajimanAri prayojyAni / / tathA ativyutpannamati pratipAdyApekSayA tu dhUmotra dRzyate ityAdi hetuvanamAtrAmamAM tamati (pari. 3. su. 23. ratnAkarAvatArikA TIkA). "saru kyA rti vighativate vArinaH, tathA, tijJALAnIti vacamanumanakhite vAca: [ sAMkhyakArikA "pa"mAM "trividham zabda che tenI bhAdaravRttimAM "vAva" ema vyAkhyA karI che. ] rojanacena catuti mImAMsakAH, saha nigamanena paJcAvayavamiti naiyAyikAH, tadevaM vipratipattI kIdRzo' numAnaprayoga ityAha / etAvAn prekSaprayogaH // 2-1-9 ! pramANamImAMsA pR. 3 / dri. 6. 8 che
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1237 auddha vidvAno traNa avayavone ja prayoga Avazyaka samajI ane koI ja mAtra hetuno ja pravega Avazyaka samajI vadhAre avayavonA pravegane adhika nAmanuM nigrahasthAna mAnatA. tema ja sAMkhya prathamanA traNa ane mImAMsake upanaya sudhInA cAra avayavone ja prayoga mAnatA; tyAre jaina tArkikee kahyuM ke apekSAvizeSathI be pAMca ane daza avayava sudhdhAM yojI zakAya che; temAM kAMI dUSaNa nathI. A viSayanA lAMbA zAstrArtho e kathA paddhatinA aMtargata nyAyavAkya uparane vidvAnane buddhi vyAyAma sUcave che. madhya -niyukita pachI ApaNe bhASya upara AvIe chIe. niktimAM varNavela vastu bhAgyamAM Ave te svAbhAvika che. ane tethI ja pratijJAvizuddhi, hetuvizuddhi Adi avazya kevI rIte ghaTAvavA e dazakAliniryuktinA bhAgyamAM batAvyuM che ( pR. 63). te uparAMta kathA paddhatine lagatuM vadhAre varNana bhASyamAM hovuM joIe enuM paNa sUcana maLe che. AcArya haribhadranA vAdanAmaka bAramA aSTaka uparanI jinezvarasUrinI TIkAmAM eka prAkRta gAthA che. saMbhavataH A gAthA kaI bhASyanI haze. temAM kenI sAthe vAda kare ane kenI sAthe na kare tathA kyAre kare ane kyAre na karavo e prasaMgamAM jaNAveluM che keH "dhanavAna, rAja, pakSavAna, (lAgavagavALe), baLavA, ugra, guru, nIca ane tapasI " eTalAnI sAthe vAda na karo. bhASyanA vadhAre avakanathI A vizvamAM vadhAre prakAza paDavAno cokkasa saMbhava che. jULa bhASya pachI cUrNi Ave che. je niryukti ane bhAgamAM hoya te cUrNimAM Ave ja. nizIthayurNimAM A viSayane lagatuM vadhAre varNana che ema AcAryazrI jinavijayajI mahArAja taraphathI mane mAhitI maLI che. paNa te thurNi hastalikhita ane vistRta hoI atyAre turata teno pATha Apa ke pRSThaaMka sUcave zakya nathI. TI -mUtra, niryukti, bhASya ane zUrSi e cAra pravAhamAM ekatra 1. juo dinAganAM nyAyapravezamU. naM. 10. tathA pramANunayatavAkAlaMkAra. pari. 3, su. 23, syAdAdaranA kaTakA tathA "aSTasahastrI" pRSTha 84. 2. bauddha manyatA viSe hemacaMdra A pramANe ullekha kare che - cAhu sArA, viduSo vAro hetutva che : " T WILakomAM a. 2, zA. 1, vRtti It
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1228 ] darzana ane ciMtana thayeluM vicArAtmaka jaLa TIkAnI gaMgAmAM vahe che. tethI ja ApaNe sthAnAMganI TIkAmAM kathApaddhatine lagatuM niyukti, bhASya AdinuM varNana eka agara bIje rUpe joI zakIe chIeN. pariziSTa 3 carakamAMthI maLatI kathAviSayaka mAhitI atre e jaNAvI zuM joI e ke carakamAMnuM prastuta varNana atyaMta spaSTa, manaraMjaka ane kalpAttejaka che, tema ja akSapAdanA nyAyasUtramAM varNavelI carcApaddhatinI paraMparA karatAM atyaMta bhinna nahi evI, chatAM prAcIna kALathI cAlI AvatI kAI bIjI vyavasthita carcAtI para parAnu sUcaka che. paNa te ati lAMbu hovAthI vistArabhayane lIdhe ahIM tenuM badhuM mULa akSarazaH ApavAnA lAbha anicchAe rakavA paDe che. vizeSAthI te te mULa ja joI le. ahI tene sAramAtra ApyA che. A sAramAM jyAM jyAM nyAyadarzana sAthe tuRRnA karI che tyAM tyAM vizeSArthIe mULa nyAyadarzana agara te pariziSTa kramAMka (5) joI levuM. cara! e vaidyakanA graMtha che chatAM temAM keTalIye nyAyazAstra ane zAstrasAmAnyane lagatI kImatI mAhitI che. A sthaLe vAdane lagatI mAhitI prastuta hovAthI zrIjI keTalIka sAmAnya chatAM ati upayAgI mAhitI upara vAcakonuM mAtra lakSa ja kheMcavu. yAgya gaNAze. kAI paNa viSayanA abhyAsa karavA hoya tyAre te viSayanuM game te pustaka na letAM khAsa parIkSA karIne ja te viSayanA prazra pasaMda karavA joI e, jethI abhyAsInAM bahumUlya zrama, samaya ane zakti vadhAre saphaLa thAya e sUcavavA carakamAM zAstraparIkSAnA upAye batAvyA che. yeAgya zikSakane abhAve zreSTha graMthanI pasaMdagI paNa niSphaLa javAnI. tethI temAM AcAryanI parIkSA karavAnuM paNa batAvavAmAM AvyuM che. yogya zikSaka chatAM paNa jo abhyAsa dRDhapaNe karavAmAM na Ave te pariNAma zUnyavata Ave che. tethI temAM zAstranI daDhatAnA upAyo paNa atAvavAmAM AvyA che. carakamAM Atreya zAstrAbhyAsanI dRDhatAnA traNa upAyo varNave che (1) adhyayanavidhi, (2) adhyApanavidhi, ane (3) dighasa bhASAvidhi. adhyApana vidhimAM ziSyanAM lakSaNA, adhyayana zarU karyo pahelAMnuM ziSyanuM kartavya ane ziSya pratye zikSake karavA joitA upadeza e traNa bAbate khAsa Ave che. A badhI mahattvapUrNa khabate mATe jIe vimAnasthAnamAMnuM rAgabhiSatiya vimAna ( adhyayAya 4.) :
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdana [ 1239 ' trIjA upAya tarIke je tadvidyasabhASAvidhi carakamAM varjIvI che te ja mukhyapaNe ahIM prastuta che. taghisa bhASA eTale samAna vidyAvALAnI dAdara vidyAgASmI agara carco. e ja arthamAM nyAyasUtrakAra akSapAda - dhruvaizra ladde saMvAra: ' evuM vacana uccAre che ( jue, nyA0 0 0 4, A 2, 20 47). carakakAra taghisa bhASAne e prakAranI varNave che : (1) sadhAyasa bhASA ane (2) vigRhyasabhASA. sadhAyasabhASA eTale maitrIpUrvaka carcA karavI ane vigRhyasabhASA eTale virodhapUrvaka carcA karavI. akSapAda sadhAyasa bhASAne vAda ane vizvasa bhASAne jarUpa ane vitaNDAne nAme oLakhAve che. akSapAda ane carakakArano kathAviSayaka vibhAga keTaleka sthAne mAtra zabdathI ja judo paDe che. akSapAnuM trividha kathA viSenuM varNana ane carakakAranuM dvividha bhASA viSenuM vana e ane ekamIjAnI Avazyaka pratirUpe hAI kathApaddhatinA abhyAsInu khAsa dhyAna kheMce tema che. akSapAda jeTaluM chala, jAti ane nigrahasthAnanu vistRta varNana carakakAre nathI karyuM; paNa kevA kevA prativAdI sAthe sadhAyasa bhASA ke vigRhyasabhASA karavI, kaye prakAre haravI, pahelAM kevI taiyArI karavI, kaI jAtanI sabhAmAM phI vagere aneka khAkhAnuM je matArajapha ane anubhavasiddha vana cakakAre ApyuM che te akSapAdanA sUtramAM ke tenA bhASyamAM nathI, bIjI khAsa vizeSatA e che ke akSapAdane anumAnI vAtsyAyana kAI paNa dAnika vaSaya laI anumAnavAkaya yoje che, je ghaNAne nIrasa paNa lAge, jema ke 'AtmA nitya che; kAraNa ke te janya cheH 'tyAre carakakAra vaidyakanA viSayamAMthI anumAnavAca dhaDe che, je khAsa AkarSaka lAge che. jema ke amuka vyaktimAM khaLa che, kAraNa ke te vyAyAma karI zake che,' tema ja jarAgni pradIpta che, kAraNa ke tene khAdheluM jare che,' ityAdi. amuka vyaktimAM carakakAre je dvividha sabhASAnuM citra ApyuM che, tene muddAvAra TUMkamAM sAra nIce mujaba: sabhASA(carcA)thI thatA phAyadAH--jJAnaprAptine Anada ane prativAdI upara AkramaNa karavAno AnaMda; prANDitya, vAkpaTutA, yazelAbha; prAthamika abhyAsa vakhate rahI gayelA sadehanuM nirAkaraNa ane jo te vakhate sadeha na rahyo hoya topaNa te viSayanuM daDhIkaraNa. pahelAM kadI nahi sAMbhaLelI evI vArtAnuM zravaNa, vijacecchAnA rasane lIdhe prativAdI taraphathI mukAtI mUDhamAM gUDha lIlA, je teNe bahu zrame guruprasAdI meLavI hoya tene anAyAsa lAbha --A badhAM suMdara pariNAme carcAnAM che ane tethI ja vidvAne tene prazase che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1240 ] darzana ane ciMtana saMdhAyasaMbhASAnA adhikArIonuM svarUpa -jene carcAspada viSayanuM jJAna ane anya viSayanI mAhitI hoya, je pitAne pakSa rajU karavA tathA sAmAne uttara ApavAne samartha haiya, jene gusse na hoya, jenI vidyA adhUrI ke vikRta na haya, je guNadhI na haya, je pote samajI zake te hoya ane bIjAne paNa samajAvI zake te hoya, je sahiSNu ane priyabhASI hoya tevAnI ja sAthe saMdhAyasaMbhASA thAya che. saMdhAyasaMbhASA karatI veLAnI pharajo -vizvata thaIne carcA karavI, sAmAne vizvasta cite pUchavuM, ane vizvasta cite pUchatAM sAmA prativAdIne pitAnuM vaktavya spaSTapaNe kahevuM; parAjayanA bhayathI gabharAvuM nahi ane sAmAne parAjita karI khuza na thavuM sAme bolanArAo vacce AtmazlAghA na karavI; ajJAnathI ekAntajhAhI (ekataraphI ja) na thavuM; ajJAta varatu na kahevI prativAdInA anunaya ( samajAvaTathI barAbara samajI javuM, prativAdIne paNa vakhate anunaya kara--A badhAM kartavyamAM sAvadhAna rahevuM. ahIM sudhI anulema (saMdhAya)saMbhASA vidhi thaI. vigRhyasaMbhASA (vijayecchAmUlaka carcA):-je pitAmAM vidyAne utkarSa vagere guNe jovAmAM Ave te ja vigRhyasaMbhASAmAM UtaravuM. A carcAnA adhikArInuM svarUpa saMdhAyasaMbhASAnA adhikArInA uparyukta svarUpathI taddana viparIta samajavuM. eTale ke adhUrA jJAnavALA, dhI ane vaDIle hoya te A carcAne adhikArI hoya che. vigrasaMbhASA (ja ke vitA ) zarU karyA pahelAM pratipakSInI bhASaNaviSayaka vizeSatAo, te pratipakSI potAthI caDhiyAta che ke Utarate che e vizeSatAo ane khAsa sabhAnI vizeSatAo e badhAnI parIkSA karI levI. kAraNa ke sAcI parIkSA ja buddhimAnane koI paNa kAryamAM pravRtta thavA ke nivRtta thavA prere che. parIkSA karavAnA guNo--zAstrAbhyAsa, tenuM sUkSma jJAna, yAdadAstI, pratibhA, vaphAti-A ucca guNa che. gusse, anipuNatA, bIkaNapaNuM, vismaraNazIlatA, asAvadhAnapaNuM, -A halakI jAtanA guNo che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 141 A baMne prakAranA guNane pArakhI, samajI te bAbatamAM potAnI ane prativAdInI tulanA karavI ke konAmAM kayA kyA guNe ochAvattA che. prativAdInA prakAre ---prativAdI traNa prakAranA hoya che : (1) para (pitAnAthI zreSTha) (2) pratyavara (pitAthI kaniSTha) (3) sama (pitAnI barAbarano). A traNa prakAre uparyukta guNonI daSTie samajavA nahi ke umara, vaibhava Adi sarjAze. pariSallA prakAre -sabhAnA jJAnavatI ane mUDha evA be prakAre mukhya che. ane e enA paNa mitra, zatru ane udAsIna e traNa prakAre che. jalpane vega ane ayogya pariSada - jJAnazakti saMpanna hoya ke mUDha haiya, kaI paNa jAtanI zatrusabhA jalpane agya che. mitrasabhA ke udAsInasabhA je mUDha hoya te te game tevAnI sAthe ane game tevI sthitimAM ja5 karavAne yogya ja che. vigRhyasaMbhASA karatI vakhatanAM kartavya-kaNuM ane lAMbAM lAMbAM na samajAya tevAM vAkyo belavAM atyaMta harSamAM AvI prativAdIne upahAsa karatA javuM; AkRtithI sabhAnuM valaNa jotA javuM ane prativAdI belavA lAge te ene avakAza ja na Apa; kilaSTa zabdo bolatAM bolatAM sAmAne ema paNa kahevuM ke "tuM te uttara ja nathI Apata" athavA "tArI pratijJA tUTI, prativAdI je pharI vAda mATe AhavAna kare te tene kahevuM ke atyAre ATaluM ja basa che. eka varSa pharI gusevA kara,' ema kahI carcA baMdha rAkhavI; kAraNa ke ekavAra hAryo te haMmezane mATe hAryo ema vidvAne kahe che; e hArela prativAdIne pharI saMbaMdha paNa na kare. A batAvela rIte ja5 pitAnAthI zreSThanI sAthe paNa kare ema keTalAka vidvAne kahe che; jyAre bIjA vidvAne tethI ulaTuM kahe che. teo kahe che ke pitAthI kaniSTha ke pitAne samAna prativAdI sAthe mitra ke udAsIna pariSadamAM ja5 karavo ghaTe che. A jalpa karatI vakhate pitAnuM ane prativAdInuM balAbala jeI je bAbatamAM prativAdI caDhiyAto hoya te bAbatanI potAnI ayogyatA prakaTa karyA sivAya ja kaI paNa rIte te bAbatane TALI daI temAM ja5 na kare; ane je bAbatamAM prativAdI durbala heya, te ja bAbatamAM tene jalpadvArA zIgha harAvo. durbalane jaladI parAjita karavAnA upAyo -jene zAstrapATha yAda na heya tene moTA moTA sUtrapATha gagaDAvIne, je arthajJAna vinAne hoya tene
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1242 ] darzana ane ciMtana philaSTa zabdavALAM vAkayo khAlIne, jenI dhAraNAzakti ochI hAya tene meTAM vAkayo uccArIne, jemAM pratibhA na hoya tene anaikAcaka zabdavALAM aneka jAtanAM vacano uccArIne, vAkpaTu na hoya tene adhavAkaya adhyAhata jevuM rAkhIne, jeNe pahelAM sabhA na joI hoya tene ke paMDita na hoya tene lajjAjanaka vAkaya saMbhaLAvIne, krAdhIlAne thakavIne, khINane DarAvIne, ane asAvadhAnane niyamanA pAzamAM nAkhIne harAvave, vAda zarU thayA pahelAM karavAnI khaTapaTa-game te rIte pariSadane maLI jaI tenI bhArata potAne saraLa ane prativAdIne ati kANu evA viSayamAM carcAnI rakta maLe tevI goThavaNa karavI. A pramANe pariSadane khAnagI rIte maLI nakkI karI lIdhA pachI kahevuM ke ApaNAthI na kahI zakAya mATe A pariSad ja yathAyeAgyavAdanA viSaya ane vAdanI maryAdA dharAvaze, ema kahI cUpa rahevuM, ane pAtAne abhimata badhuM pariSadane moDhe ja nakkI karAvavuM, vAdamaryAdAnuM svarUpa:------A kheAlavuM. A na khelavuM, Ama thAya te hArelo gaNAya tyAdi vAdamArganA jJAna mATe jANavI joitI vastuoH-- (1) vAda, (2) dravya, (3) guNA, (4) kama, (5) sAmAnya, (6) vizeSa, (7) samavAya, (8) pratijJA, (9) sthApanA, (10) pratiSThApanA, (11) hetu, (12) daSTAMta, (17) upanaya, (14) nigamana, (15) uttara, (16) siddhAMta, (17) zabda, (18) pratyakSa, (19) anumAna, (20) atirthe, (21) auSamya, (22) sa*zaya, (23) prayeAjana, (24) savyabhicAra, (25) jijJAsA, (26) vyavasAya, (27) a prApti, (28) saMbhava, (29) anuyAya, (3) ananuyAjya, (31) anuyoga, (32) pratyanuyAga, (33) vAkayoSa, (34) vAkayaprazaMsA, (35) chaLa, (36) ahetu, (37) atItakALa, (38) upAlabha, (39) parihAra, (40) pratijJAhAni, (46) abhyanuttA, (42) hetara, (43) arthAntara, (44) nigrahasthAna. carakamAM (5) vAda (vizRdghasabhAnA )nA jalpa ane vitA e be bheda che ane tenAM lakSaNA nyAyasUtramAM ApelAM lakSaNA jevAM ja che. (2) thI (7) sudhInA cha padArtho kaNAdhvarNita cha tattvo ja che. carakamAM (8) pratijJAnuM svarUpa nyAya jevuM ja che. pratijJA uccAryA pachI tene siddha karavA hetu, daSTAMta, upanaya ane nigamana e cAra avayave kahevAmAM Ave che tene caraqakAra (9) sthApanA kahe che. eka anubhAna sAme bIju virodhI anumAna te (10) pratiSThApanA, jene naiyAyikA pratipakSa kahe che. (11) thI (14) hetu,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 124 daSTAMta, upanaya ane nigamananI vyAkhyA nyAyamUtranA jevI ja che. nyAyazAstranI jAti' e ja carakanuM (15) "uttara' tava che. phera eTale che ke carakamAM nyAyadarzana jevA vIsa bheda nathI ane udAharaNe dArzanika na ApatAM cikitsAzAstranAM ApelAM che. (16) siddhAMtanI vyAkhyA ane sarvata- Adi, cAra bhede e badhuM carakamAM nyAya jevuM ja che. (17) thI (23) sudhInA. badhA padArtho nyAya pramANe ja che. carakanuM (24) vyabhicAra tattva nyAyanA ane kAtika hevAbhAsane sthAne che. carakamAM (25) jijJAsA ane (26) vyavasAyane anukrame parIkSA ane nirNaya kahe che. dArzanikonI arthapatti e ja carakanI (27) artha pApti che. carakanuM (28) saMbhavatatva eTale kAraNa; temAM dArzanikenA saMbhava pramANane paNa samAveza thaI jAya che. caraka je vAkyamAM vAkyanA doSa hoya te vAkyane (29) anujya ane jemAM na hoya tene (30) ananujana kahe che. caraka zrama ane pratipraznane anukrame (31) anuga ane (32) pratyanuga kahe che. carakamAM nyUna, avika, anarthaka, apArthaka ane viruddha e pAMca (33) vAyado batAvyA che, jemAMnA. prathama cAra te bAvIsa nigrahasthAne paikI (1) (12) (7) ane (9). nigraharathAno ja che. ane viruddha e akSapAda bIje hetvAbhAsa che. jUnAdi ukata pAMca da na hoya evA vAkyane caraka vAkyaprazaMsA kahe che. carakamAM vALa ane sAmAnya chaLa e be ja (35) chaLa che. temAM nyAyanuM upacAra chaLa nathI. carakamAM (36) ahetu (hetvAbhAsa)nA prakaraNasama, saMzayasama, ane varNasama e traNa bheda che, je anukrame nyAyamUtranA pAMca hatvAbhAsa pikI prakaraNasama, savyabhicAra ane sAdhyamane sthAne che. carakanA (37) atItakAla ane nyAyanA kAlAtIta (kAlAtyayAdiSTa) vacce khAsa sAmya nathI. hevAbhAsonuM uddabhAvana karavuM te (38) upAlaMbha ane enuM samAdhAna karavuM te (39) parihAra. (40) thI (43) sudhInAM badhAM carakakathita ta nyAyanAM nigrahasthAne ja che. phera eTalo che ke nyAyanI matAnusAne caraka abhyanujJA kahe che. (44) nigrahasthAna e nyAyanuM nigrahasthAna che. ene nyAyadarzanavarNita bAvIse bhede carakamAM nathI paNa upara batAvelA nyUna, adhika Adi ane pratijJAAni Adi DAka ja bhedo carakamAM dekhAya che. upara pramANe to kahyA bAda carakakAra vAdano upasaMhAra karatAM je bhalAmaNa kare che te koI paNa zAstranA vAdIne kAmanI che. te kahe che ke saMbaMdha vinAnuM, zAstraviruddha, parIkSA vinAnuM, asAdhaka, buddhine vyAmohamAM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra44 ] darzana ane ciMtana nAMkhe tevuM ane kAMI paNa bedha na kare tevuM vAkaya vAdI na ja bele. te je bole te hetuyukta ja bole, kAraNa ke hetuyukta vAdavigraha vizada heI, buddhine prazasta banAve che ane evI prazasta buddhi ja dareka kAryanI siddhi kare che. A uparAMta bIjA keTalAMka prakaraNe carakamAM varNavyAM che, je ahIM vistArabhayathI na ApI zakAya, paNa e badhuM carakanuM varNana eTaluM badhuM spaSTa, recaka ane anubhavasiddha che ke te vizeSa jijJAsue khAsa jovA jevuM che. juo caraka, vimAnasthAna adhyAya 8, rogabhiSajinIyavimAna. pariziSTa 4 vibhAga 1 siddhasena divAkarakRta drAviMzikAo vAdapaniSada dvArvizikA dharmArthakIrtyadhikRtAnyapi zAsanAni na hvAnamAtraniyamAt pratibhAnti lakSmyA / saMpAdayennRpasabhAsu vigRhya tAni yenAdhvanA tamabhidhAtumavighnamastu // 1 // je dvArA dharma, artha agara kIrti meLavavI ISTa heya evAM zAsana (mAnapatra, dAnapatra ane AjJApatra Adi pharamAno) kevaLa spardhAne lIdhe kAMI bhatAM nathI, tethI je mAge rAjasabhAomAM vigraha karIne tevAM zAsana saMpAdana karavA ghaTe te mArganuM (vAdanuM) kathana karavAmAM nirvighatA he. 1 pUrva svapakSaracanA rabhasaH parasya vaktavyamArgamaniyamya vijabhate yaH / mApIDadhamAnasamayaH kRtapauruSo'pi niau zira ra vati tanAvataku | 7 | prathama ja pitAnA pakSanI sthApanAmAM tatpara evA prativAdInA vaktavyamArga upara aMkuza mUkyA sivAya je vAdI vAceSTA kare che, te paujavAna chatAM pitAne avasara gumAveluM hovAthI vidvAnonI sabhAmAM UMce mastaka karI bolI zakato nathI. 7
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana nAmi kiM vadasi kasya kRtAnta eSa / siddhAntayuktamabhidhatsva kuhaitaduktam / grantho'yamarthamavadhAraya naiSa panthAH kSepo'yamityavizadAgamatuNDabandhaH // 8 // " tuM zuM bole che huM nathI samaja. A te kene siddhAMta che? siddhAMtayukta bela, A kyAM kahyuM che? A graMtha rahyo, artha nakkI kara. A mArga (rIta) nathI. A prakSepa che." e rIte aspaSTa-AgamavALI prativAdInuM mukha baMdha karAya che. te 8 AnAthamAsupujAratomiyo karottarairabhihatasya vilIyate dhoH| nIrAjitasya tu sabhAbhaTasaMkaTeSu zuddhaghAravimeva visvAti / 22 II kaThora uttara vaDe je puNya AdhAta pAmI jAya che tenI buddhi je AnAtha mArgane anusarI sukumAra abhiga karanArI hoya che te te vilIna thaI jAya che. paNa je pura evA kaThora uttare vaDe uttejita thaI jAya che, tenA zatruo sabhAbhathI bharelA raNAMgaNamAM cekho mAra khAI sUI jAya che. 21 kiM marma nAma ripuSu sthirasAhasasya marmasvapi praharati svavadhAya mannaH / AzIviSo hi dazanaiH sahajogravIya: krIDannapi spRzati yatra tadeva marma // 26 // jenuM sAhasa sthira che tene mATe zatrunA viSayamAM marmasthAna zuM jovAnuM hoya ? ane je maMda che tenA mATe te pote marma upara karela prahAra svanAzanuM kAraNa thaI jAya che. kAraNa ke sahaja ane pracaMDa viryavALA dAMta vaDe krIDA karate Avidha sapa jyAM sparza kare te ja marma thaI jAya che. A 26 che. mojAvakanA taphAmavAta: sphItAgamo'pyanibhRtaH smitavastu puMsAm / tasmAt praveSTumuditena sabhAmanAMsi thaH kRtAragu sama java artha che 27 maMda, alpAbhyAsI je zAMta cittavALo hoya che to tenuM vacana akhaMDanaya thAya che. tethI UlaTuM, bahu abhyAsI paNa je azAMtacitta hoya che te
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] darzana ane ciMtana te puruSomAM upahAsapAtra bane che. teTalA mATe sajonAM manamAM sthAna meLavavA tatpara thanAre zAstra karatAM prazamanA viSayamAM ja segaNe prayatna kare joIe. che 27 che AkSipya yaH svasamayaM pariniSThurAkSa : pazyatyanAhatamanAzca parapravAdAn / Akramya pArthivasabhAH sa virocamAnaH rgAvAna faSata jati 28 in je pitAnA siddhAMtanuM sthApana karI nirbhaya mana ane niSphara netravALo thaI prativAdIo sAme jue che te rAjasabhA upara kAbU meLavI tejasvI banele pitAnA zatruone zeka ane jAgaraNanA duHkhathI durbaLa karI mUke che. 1 28 che kiM garjitena ripuSu tvabhitomukheSu ki tveva nirdayavirUpitapauruSeSu / vAgdIpitaM tRNazAnubala hi tejaH kalpAtyayasthiravibhUtiparAkramottham // 29 // saMmukha thaI beThelA zatruomAM garjana karavAthI zuM thavAnuM che? tema ja nirdayabhAve je paruSa nihALI rahyA hoya temanI vacce paNa garjana karavAthI zuM thavAnuM che? kAraNa ke vANathI prakaTAveluM teja mAtra vAsanA agni jeTaluM baLa dharAve che. kalpAMta sudhI sthira rahe tevuM teja parAkramathI ja prakaTI zake che. je 29 che paricitanayaH sphItArtho'pi zriyaM parisaMgatAM nanapatiralaM bhoktuM kRtsnAM kRzopaniSadabalaH / viditasamayo'pyevaM vAgmI vinopaniSakriyAM na tapati yathA vizAtArastathA kRtavigrahAH // 32 // jema samRddhizALI ane nIti hovA chatAM paNa je rAjA rahasya baLathI dubaLa hoya che te te prApta thayelI saMpUrNa saMpattine bhegavI zako nathI, tema zAstrone jJAtA hovA chatAM (vAdanA) rahasyane na jANatA hoya to te (janasamUhamAM) dIpI UThata nathI. kAraNa ke je (vAdI agara rAjA) je rIte zAtA hoya te rIte te vigraha karI zake che 32 che
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1247, vAdAviMzika sAmAntaropagatayorekAmiSasaMgajAtamatsarayoH / syAt sau( 1 sakhyamapi zunotrorapi vAdinorna syAt // 1 // judA judA gAmathI AvI caDhelA ane eka ja mAMsanA TukaDA upara tAkI rahevAthI paraspara masarI banelAM evAM be dhAnenuM paNa kadAcita saMkhya saMbhave kharuM; paraMtu vAdIo je be sagA bhAI hoya to paNa teonuM paraspara sakhya rahevuM asaMbhavita che. | 1 | kva ca tattvAbhinivezaH kva ca saMrambhAturekSaNaM vadanam / kva ca sA dIkSA vizvasanIyarUpatAnRjurvAdaH (1) // 1 // kaLyAM te tatvane Agraha ane kayAM AvezathI Atura (caDhela) AMkhavALuM (vAdInuM) mukha? kyAM te vizvAsanI mUrtisamI dIkSA ane kayAM e kuTila vAdI | 2 | tAvad bakamugdhamusvastiSThati yAvanna raMgamavatarati / raMgAvatAramattaH kAkoddhataniSThuro bhavati // 3 // jyAM sudhI raMga vAdasthalI)mAM nathI Utarata tyAM sudhI vAdI bagalA jevo mugdha dekhAya che. paNa raMgamAM UtaratAM ja te matta thaI kAgaDA je uddhata ane kaThora thaI jAya che. te 3 che kIDanakamIzvarANAM kurkuTalAvakasamAna(?)bAlebhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA kSullako nayati // 4 // kSullaka vAdI kukaDA ane tetaranI peThe paisAdArenuM ramakaDuM banI pitAnAM zAstrone bALake mAraphata upahAsa ane laghutA prApta karAve che. je ja ! anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaMgAni darpaNa // 5 // bIjAoe (anya vAdIoe) svecchApUrvaka racelA viziSTa arthone kaSTapUrvaka jANIne vAdI, jANe ahIM ja saMpUrNa zAstro che ema darpa vaDe aMgone karaDe che. je 5 che anyata eva zreyAMsyanyata eva vicaranti vAdivRSAH / vAksaMrambhaH kvacidapi na jagAda muniH zivopAyam / kalyANe bIjI ja tarapha che, ane vAdIvRSabho bIjI ja tarapha vicare che; munioe te vANInA yuddhane kayA kalyANano upAya kahyo nathI. 7
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana ane cittata yadyakalAbhijAtaM vAkchalaraMgAvatAranirvAcyam // svasthamanobhistasvaM parimImAMsenna doSaH syAt // 8 // vAkalarUpI raMgabhUmimAM UtarIne jenu nicana karavAnuM che, evA tattvanI jo svaccha mana varDa, kalahathI suMdara bane tema te vicAraNA karavAmAM Ave te temAM pharo dveSa na thAya. 5 8 | 1248 ] sAdhayati pakSamekospi hi vidvAn zAstravitprazamayuktaH / na tu kalahakoTikoTayA'pi sametA (? saMgatA) vAkyalAlabhujaH // 9 // zAstra jANanAra vidvAna jo zAMta hAya to te ekale chatAM paNa potAnA pakSa sAdhe che, paraMtu vAkayonI lALa cATanArA aneka vidvAne ekaThA thaI ne kalaha--pradhAna evI karoDo kATiethI paNa peAtAne pakSa sAdhI zakatA nathI. / / 9 !! ArtadhyAnopagato vAdI prativAditastathA svasya / cintayati pakSanayahetuzAstravAgvANasAmarthyam // 10 // vAdI durdhyAnamAM paDI prativAdInA ane potAnA pakSaviSayaka, naviSayaka, hetuviSayaka, zAstraviSayaka ane vacanabAviSayaka sAmarthyanI ja ciMtA karatA rahe che. / 10 / / devidlo na r: (?z:) zoDalo na tu viSadaMtuSa ubhayajJo bhAvapaTuH paTuranyo'sau svamatihInaH // 11 // amuka vAdI hetuna ( tarkana ) che te zabdazAstra nathI jANato. vaLI amuka khIjo vAdI zabdazAstrajJa che teA ta kathAmAM kuzaLa nathI, trIneM vaLI taka ane zabdazAstra ane jANatA chatAM bhAva prakaTa karavAmAM paTu nathI. te khIjo vAdI paTTu che paNa tene peAtAnI buddhi nathI. / / 11 / sa naH kathA bhavitrI tatraitA jAtayo mayA yojyAH / iti rAgavigatanidro vAgmukhayogyAM nizi karoti // 12 // C amArA vacce te kathA thavAnI che temAM mAre A jAtio (asatya uttarA) yojavAnI che. ' AvA prakAranI ciMtAthI nidrAhIna thaI vAdI rAtrine vakhate vacana ane mukhanI kasarata kare che. / 12 / azubha vitarka vidhU mitahRdayaH kRtsnAM kSapAmapi na zete / kuNThitadarpaH pariSadi vRthAtmasaMbhAvanopahataH // 13 // 1
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digda na [ 1249 sabhAmAM jene gava tUTI gayA che evA vAdI pAtAnI mithyA Atma saMbhAvanAthI AvAta pAmI AkhI rAta azubha vitauthI gherAyelA hRdayavALA thaI UMdha laI zakatA nathI, / 13 / yadi vijayate kathaJcittato'pi paritASabhagnamaryAdaH || svaguNavikatthanaduSika (1) strInapi lokAn khalIkurute // 15 // uta jIyate kathaJcit pariSatparivAdinaM sa kopAndhaH // galagarjenAkrAman vailakSpavinodanaM kurute // 16 // jo vAdI kAI paNa rIte te to tethI thatI khuzImAM te maryAdA toDI AtmaprazasAthI phulAI jaI traNe lokanI avajJA kare che. paraMtu jo hAre te te vAdI krAdhAMdha thaI sabhA ane prativAdI upara UMDI garjanA dvArA AkramaNa karatA potAnI jhAMkhapane dUra kare che. 5 15 // // 16 | vAdakathAM na kSamate doghe niHzvasiti mAnabhaMgoSNam / ramye'pyaparatijvaritaH suhRtsvapi vajrIkaraNavAkyaH // 17 // jyAre vAdI vAdathA nathI sahI zakate! tyAre mAnabhaganA bhayathI gama ane lAMbhe nisAso mUke che. ane te ramya sthAnAmAM paNa becenIthI saMtapta thayelA hAI mitronA pratye paNa vajra jevAM tIkSNa vacanA khelavA lAge che. aa 17 || duskhamahaMkAraprabhavamityaM sarvatantrasiddhAntaH / atha ca tamevADhastavaparIkSAM brija rokti | 28 // sarva zAstrakAronA e mata che ke ahaMkAra e ja duHkhanuM mULa che, chatAM te ja ahaM'kAranA Azraya laI vAdI tattvanI parIkSA karavA icche che. / / 18 jJeyaH parasiddhAntaH svapakSalanizcayopalabdhyartham / parapakSakSobhaNamabhyupetya tu satAmanAcAraH // 2 // potAnA pakSamaLanA nizcayano upalabdhi ( khAtarI ) mATe ja bIjAnA siddhAMta jANI levA Avazyaka che; paraMtu sAmAnA pakSane kSe|bha pamADavAnA uddezathI tene siddhAMta jANavA e te sajjano mATe anAcAra ja che. 5 19 5. svatAyaivotthe ko nAnAmativicetana lokam // yaH sarvajJena kRtaH zakSyati taM vartumekamatam // 20 // 19
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dana ane ciMtana potAnA hitanI dRSTie ja parAkrama karavuM ucita che, kAraNa ke aneka matabhedothI bhrAnta thayeluM A jagata sarvanAzathI paNu ekamata na thayuM te pachI tene kayA vAdI ekamata karI zakaze? // 2 // 1650] sarvazaviSaya saMsthAMchadmastho na prakAzayatyarthAn / nAzcaryametadatyadbhutaM tu yatkiMcidapi vetti // 29 // sarvajJanA ja viSayabhUta evA padArthone jo chadmastha ( alpajJa) manuSya prakaTa karI zakatA nathI, te temAM kAMI Azcaya pAmavA jevu nathI. evA apanA je kAMI theDhu jANI zake che te ja Azraya mAnavu jeI e. rA paruSavatra nodyatamukhaiH kAilajanacittavibhramapizAcaiH / dhUrte: jakSya to mImAMsA nAma yitaH // 24 // pAmara janAnAM cittane bharamAvavA mATe pizAca jevA ane kAra vacana ekalavA mATe ja jeenAM mukha tatpara hoya che evA dhRta janoe kalahune mImAMsAnA nAmamAM badalI nAkhyu che. paranigrahAbhyavasitacitaikAyyamupayAti tadvAdI / yadi tatsyAdvairAgye na cireNa zivaM padamupayAtu // 25 // khIjAte nigraha ApavAnA nizcayathI vAdI cittanI je ekAgratA meLave che tevI jo vairAgyamAM meLave te te yAdI vagara vila e mukti pAme. // 25 ekamapi sarvaparyayanirvacanIyaM yadA na betyartham / mAM pratyahamiti garvaH svasthasya na yukta iha puMsaH // 26 // ahIM A lAkamAM, jyAre manuSya sarva aAthI nicana karavA ceAgya evI eka paNa vastune pUrI jANI zakatA nathI to pachI huM ke bhArA pratye ke ' evA prakAranA gava karavA kayA svastha puruSane yogya hAI zake? ! 2} !! nyAyahAtri zikA devakhAtaM ca vadanaM AtmAyattaM ca vAGmayam / zrotAraH santi cokasya nirlajjaH ko na paNDitaH // 1 // mADhuM' daive khAdacu' che. (banAvI rAkhyuM che) ane vADmaya petAne AdhIna
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1rapa1 che; je kAMI paNa kahevAmAM Ave tene sAMbhaLanAra paNa maLI ja Ave che; evI sthitimAM ke nirlajja paMDita na banI zake che 1 5 dvitIyapakSapatIghAH sarva eva kathApathAH / abhidhAnArthavibhrAntairanyo'nya vipralapyate // 7 // sarve kathA(vAda)mArgo parapakSanA ghAta mATe ja racAyelA hoya che; chatAM zabda ane arthamAM brAnta thayelA vAdIo aMdaroaMdara vipralApa karyo ja kare che. te che !! ekapakSahatA buddhirjlpvaagyndhpiidditaa| zrutasaMbhAvanAvairI vairasya pratipadyate // 16 // jalparUpa vacanayaMtramAM pIDita thayelI buddhi eka pakSamAM haNAI jAya che; ane zArasaMbhAvanA (bahumAna)nI zatru banI nIpaNuM prApta kare che. jo na nAma dRDhameveti dubaila copapattitaH / varAtivijhA taravati vA na vA ! 28 | upapatti (yukita)thI kAMI baLavAna ke durbaLa che ja nahi; vaktAnI viziSTa zaktine lIdhe ja te tema bane athavA na bane. . 28 che tulyasAmAdhupAyAsu zaktyA yukto vizeSyate / vijigISuryathA vAgmI tathAbhUyaM (?) zrutAdapi // 29 // sAma Adi upAye samAna hovA chatAM jevI rIte zaktizAlI vijayeccha caDhI jAya che tevI rIte vaktA paNa zAstra karatAM zaktinA ge caDhI jAya che. 29 che pAnikezvarasaumukhyaM dhAraNAkSepakauzalam / sahiSNutA paraM dhArthamiti vAdacchalAni SaT // 31 // sabhya ane sabhApatino abhAva, dhAraNAzakita ane AkSepazaktinuM kauzala, sahanazIlatA ane parama dhRSTatA-A cha vAdacchala kahevAya che. 31 vibhAga 2 haribhadrasUrinAM vAda ane yama aSTaka AgaLa pR. 1214 thI 1218 mAM je aSTakane sArAMza ApavAmAM AvyuM che te akhake saMkSipta tema ja pADyuM hovAthI nIce tenuM mULa mAtra ApavAmAM Ave che -
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1rapara 3 // 2 // // 3 // darzana ane ciMtana zuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathAparaH / ityeSa trividho pAdaH kIrtitaH paramarSibhiH atyantamAninA sAdhu krUracitena ca dRDham / dharmadviSTena mUDhena zuSkavAdastapasvinaH vijaye'syAtipAtAdi lAghavaM tatparAjayAt / dharmasyeti dvidhApyeSa tattvato'narthavardhanaH landhikhyAtyarthinA tu syAduHsthitenAmahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH // 4 // vijayo svatra sannItyA durlabhastattvavAdinaH / tadbhAve'pyantarAyAdidoSo dRSTavighAtakRt paralokapradhAnena madhyasthena tu dhImatA / svazAstrajJAtatattvena dharmavAda udAhRtaH vijaye'sya phalaM dharmapratipattyAninditam / mAtmano mohanAzazca niyamAttatparAjayAt dezAdyapekSayA ceha vijJAya gurulAghavam / tIrthakRjjJAtamAlocya vAdaH kAryaH vipazcitA // 8 // // 6 // // 1 // // 2 // // 3 // viSayo dharmavAdasya tattattaMtravyapekSayA / prastutArthopayogyeva dharmasAdhanalakSaNaH paMcatAni pavitrANi sarveSAM dhrmcaarinnaam| ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam kva khalvetAni yujyante mukhyavRttyA va vA na hi / tatre tattaMtranItyaiva vicArya tattvato hyadaH dharmAthibhiH pramANAderlakSaNa na tu yuktimat / prayojanAdyabhAvena tathA cAha mahAmatiH "prasiddhAni pramANAni vyavahArazca ttkRtH| pramANalakSaNasyoktau zAyate na prayojanam " pramANena vinizcitya taducyeta na vA nanu / alakSitAt kathaM yuktA nyAyato'sya vinizcitiH // 4 // // 5 // // 6 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1250 satyAM cAsyAM taduktyA kiM tdvdvissynishcite| tata pavAvinizcitya tasyoktiyA'ndhyameva hi // 7 // tasmAdyathoditaM vastu vicArya rAgavarjitaH / dharmArthibhiH prayatnena tata iSTArthasiddhitaH // 8 // pariziSTa pa vAdI devasUrine tathA AcArya hemacaMdano vAdavicAra vibhAga 1 vAdasvarUpa-paraspara viruddha evA be aMzemAMthI eka aniSTa aMzanuM nirAkaraNa karI bAkInA bIjA ISTa aMzanuM sthApana karavA mATe vAdI ane prativAdI je potapotAnA pakSanuM sAdhana ane sAmenA pakSanuM nirasana kare kare che te vAda. A lakSaNamAM apAdana vAda ane jalpa samAveza thAya che; vitAne nahi. hemacaMdra kahe che ke prAzcika (sabhya), sabhApati ane prativAdInI samakSa tatvanizcayanI rakSA mATe potAnA pakSanuM sAdhana ane parapakSanuM dUSaNa kahevuM te vAda.2 hemacaMdra paNa pitAnA e vAdanA lakSaNamAM apAdakathita vAda ane jalpa e baMne kathAne samAveza kare che ane lAMbI carcA pachI kahe che ke vAdathI jalpanI kAMI bhinnatA nathI. vitaSThA mATe te te kahe che ke pratipakSasthApanA vinAnI vitaSThA e te kathA ja nathI; kAraNa ke vaicchika pitAne pakSa laI tene sthApana na karatAM je kAMI paNa belI parapakSane ja dUSita kare che tenuM kathana kaNa sAMbhaLe? tethI vaitarike pitAnA pakSanuM sthApana te karavuM ja rahyuM ane ema kare eTale tenI kathAmAM vitaDApaNuM rahetuM ja nathI, kAM te te kathA vAda ane kAM te japa banI jAya che. mATe ja vitaDA e kathAkeTimAM AvI zakatI nathI.' 1. virUddhayodharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyatramavyavasthApanArtha saadhngNava vAraH kamAnanItaravA. pari. 8, jhU. 1. 2 tattvasaMrakSaNArtha prAnikAdisamakSaM sAdhanadUSaNavadanaM vAdaH / pramANamImAMsA / / 2-1-30 || 3 tanna vAdAt jalpasya kazcidvizeSo'sti / pramANamImAMsA. 4 pratipakSasthApanAhInAyA vitaNDAyA kathAtvAyogAt / vaitaNDiko hi svapakSamabhyupagamyAsthApayanyatkiccidvAdena parapakSameva dUSayan kathamavadheyavacanaH / pramANamImAMsA.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1254 ] darzana ane ciMtana vAdI (prAraMbhaka) prativAdI (pratyAraMbhaka) vAdI be prakAranA hoya che. eka viSNu ane be tatvanirNacaThTha. tatvanirNavecchanA vaLI be prakAre che. keI pite ja tatvanirNaya meLavavA Icche che. te svAbhani tatvaniSNu kahevAya; jyAre bIje svayaM nirNayavAna heI bIjAne tattvanirNaya karAvI ApavA icche che te paratratattvaniSNu kahevAya. A bemAMthI paratratatvanirNanA paNa be prakAra saMbhave che. eka asarvasa ane bIje sarvajJa. A rIte (1) viSNu (2) svAtmanitatvanirNaveccha (3) arvAparatratattvaniSNu (4) sarvAparatratatvaniSNu, ema cAra prakAranA vAdI thayA. prativAdI paNa uparanI rIte ja cAra saMbhavI zake. temAMthI kaI kaI jAtanA vAdIne kaI kaI jAtanA prativAdI sAthe vAda saMbhave ane kaI jAtanA sAthe na saMbhave ene vistAra nIce pramANe che : (1) vijayerachu vAdIne svAtmanitatvanirNavellu prativAdI sAthe; (2) svAbhanitatvanirNaccha vAdIne vijayeSuprativAdI sAthe; (3) svAtmanitattvanirNachu vAdIne svAtmanivanirNayeSu prativAdI sAthe ane (4) paratratattvanirNaraGga sarvara vAdIne paratratatvanirNacakSu sarvajJa prativAdI sAthe--A pramANe cAra vAda na saMbhave. je (vAda) saMbhave te A pramANe - (1) vAdI ane prativAdI bane vijayeSu; (2) vAdI vijayerachu ane prativAdI asarvajJa paratratasvanirNayeThu; (3) vAdI viSNu ane prativAdI sarvajJAtritatvanirNayeThu; (4) vAdI svAbhanitattvanirNacaThu ane prativAdI asarvajJa-paratra-tatvanirNayeThu; (5) vAdI svAbhanitattvaniSNu ane prativAdI sarva-patri-tatvanirNacchuM; (6) vAdI asarva-patri-tatvanirNa - yechu ane prativAdI viSNu (7) vAdI asarvata paratratattvaniSNu ane prativAdI svAtmanivanirakhuM; (8) vAdI asarvajJa paratratatvanirNavelpha ane prativAdI asarvajJa-paratra-tattvanirNayeThu; (9) vAdI asarvajJa paratrata svanirNavelpha; (10) vAdI sarvajJa-paratra-tattvanirNaveSNu ane prativAdI viSNu , (11) vAdI sarvara paratratatvaniSNu ane prativAdI svAtmanitatvanirNayeThu; (12) vAdI sarvajJAtritattvanirNaveSNu ane prativAdI asarva paratratattvanirNaye chu.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 12pa aMganiyama-vAdakathAnAM cAra aMge mAnavAmAM AvyAM che : (1) vAdI, (2) prativAdI, (3) sabhya, (4) sabhApati. vadhAremAM vadhAre A cAra ja aMge vAda mATe Avazyaka che. paNa vAdI prativAdInI vizeSatAne laIne keTalAka vAde ochAM aMgethI paNa cAle che. tethI vAdane lagate aMgane niyama paNa batAvavAmAM AvyuM che, jema ke vAdI ane prativAdI vacce vAdanA je upayukta bAra prakAra batAvavAmAM AvyA che temAMthI vijayeThu vAdI sAthe (1) viSNu prativAdIne (2) asarva patratatvanirNaccha--prativAdIno tathA (3) sarvajJa paratratatvanirNaaSNu prativAdI-e pramANe traNa vAde bane che. te vAde pUrvokta cAre aMga hoya te ja cAlI zake. kAraNa ke jyAM vAdI ke prativAdI-bemAMthI eka paNa vijaye hoya tyAM sabhya ane sabhApati sivAya vyavasthA rahI zake ja nahi. jyAre svAbhanitattvanirNaccha vAdIne asarvajJa paratratatvaniSNu prativAdI sAthe vAda cAle che tyAre temAM be athavA traNa aMga hoya che. jo vAdI ane prativAdI bane aMdaraaMdara samajI zake te te pote ja be aMga ane je prayatna karyA chatAM paNa prativAdI vAdIne na samajAvI zake te sabhyanI AvazyakatA paDe eTale traNa aMga thayA. emAM vAdI-prativAdI baMne nirNacchuM hovAthI kalaha Adine saMbhava na hovAne lIdhe sabhApati rUpa aMga Avazyaka ja nathI. paraMtu je svAbhanitatvanirNaye vAdIne sarvA-paraca-tatvanirNayeccha prativAdI sAthe vAda hoya to temAM sabhyanI AvazyakatAne prasaMga na paDavAthI vAdI ane prativAdI be ja aMge heya che. asarvajJa paratratatvanirNaU vAdine viSNu-prativAdI sAthe vAda heya te temAM cAre aMga joIe. paNa je te sarvAparatratatvanirNayeThu vAdIne sthAnitatvanirNaccha prativAdI sAthe athavA paravatasvanirNacaThTha asarvattA prativAdI sAthe vAda hoya to temAM be (vAdI-prativAdI) agara traNa ja aMga joIe (sabhApati nahi). paNa je e asarva-patritatvaniSNu vAdIne sarva prativAdI sAthe vAda heya te temAM be ja aMga heya. . sarvajJa vAdIne viSNu prativAdI sAthe vAda cAra aMgavALA ja hoya. paNa te sarve vAdane svAbhanitatvaniSNu prativAdI sAthe athavA paratra tasvanirNavechu asarvajJa prativAdI sAthe vAda hoya te be ja aMga Avazyaka che. vAdamAM vAdI ke prativAdI kaI paNa rUpe vijayecakSu dAkhala thayo eTale
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1256 ] darzana ane ciMtana kalaha Adi dUra karavA, vyavasthA rAkhavA, sabhya ane sabhApati Avazyaka hoya ja e upara kahevAmAM AvyuM che. aMgenuM svarUpa ane kartavya -(1) vAda kathAmAM be pakSakAre hoya che. temAM eka vAdI ane bIje tenI sAme thanAra tenI apekSAe prativAdI; tevI rIte bIjAnI apekSAe tenI sAme paDanAra pahele prativAdI kahevAya che. vAdI ane prativAdI baMnenuM kAma pramANapUrvaka pitApitAnA pakSanuM sthApana ane parapakSanuM khaMDana e che. (2) vAdI ane prativAdI baMnenA siddhAtonA rahasyanuM jJAna, dhAraNazakti bahuzratapaNuM, kSamA, madhyasthapaNuM -e guNone lIdhe jeo vAdI ane prativAdI baMnene mAnya thaI zake te sabhya. tenuM kAma nIce pramANe - vAdI ane prativAdIne cekasa pakSane svIkAra karAvI teone je paddhatie carcA karavAnI hoya te paddhatine paNa svIkAra karAvavo, pahele koNa bolaze te TharAvavuM; vAdI ane prativAdIe pitapotAnA pakSanA sAdhanamAM ane viruddha pakSanA nirAkaraNamAM je kahyuM heya tenA guNa ane dene nizcaya karavo; vakhata Abe satya (1) prakAzana karI carcAne baMdha karavI ane yathArthapaNe sabhAmAM carcAnuM phaLa (jaya agara parAjaya) nivedana karavuM. sabhApatinuM svarUpa ane tenuM kArya --prajJA (vivekazakti) AzA, aizvarya (prabhAva), kSamA, ane madhyasthatA (niSpakSapaNuM) eTalA guNethI yukta hoya te sabhApati thaI zake. tenuM kArya bane vAdIo ane sabhyoe je karyuM hoya te samajI levuM ane takarArane nIveDe lAva vagere hoya che. kALamaryAdA - jaththu vAdIonI carcA hoya te tene samaya sabhyanI IcchA ane belanAranI chUrti (kathanasAmarthya upara AdhAra rAkhe 1 vAvativAriNiantataranIemesdhArAvAsthatimAkSaratAabhinetA abhyAH pramANana tA. vari. 8, p. 18 : sabhyanA svarUpa viSe hemacaMdra ApeluM nIce eka suMdara padya che : svasamaya rasamayajJAH kulajAH pakSadvayepsitAH kSamiNaH / vAdapathevabhiyukAstulAsamAH prAnikAH proktAH // pramANamImAMsA pR. 38, 8. . 1
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1rapa7 che, ane je tatvaniSNuonI carcA hoya te tene samaya tatvanirNayanA avasAna ane bolanAranI chUrti upara avalaMbe che. joke devasUrinA uparokta varNana jeTaluM vistRta varNana bIjA koI graMthamAM adyApi jovAmAM nathI AvyuM, chatAM akSapAdanA nyAyasUtra uparanI vizvanAtha tarka paMcAnanakRta vRttimAM thoDuMka Ane lagatuM jANavA jevuM varNana che. devasUri ane tarkapaMcAnana baMnenuM varNana ghaNe aMze ekabIjAnI pUrti rUpa heI tene ahIM ja ApI devuM gya che. vRttimAMthI cAra mukhya bAbate ahIM nedhavA jevI che. (1) caryA sAmAnyanA adhikArIo kevA hovA joIe te. (2) vAdakathAnA (viziSTa carcAnA) adhikArIo kevA hovA joIe. (3) sabhA kevI hevI joIe te. (4) carcAne krama ke he jeIe. kathAdhikArI(vAdI prativAdI)nuM svarUpa - tatvanirNaya agara vijya e bemAMthI koI paNa ekanI icchA rAkhanAra, sarvajana siddha anubhavanI avagaNanA na karanAra, sAMbhaLavA vagere kAmamAM pahu; takarAra nahi karanAra ane carcAmAM upagI thAya tevuM pravartana karavAmAM samartha vAdI prativAdI hevA joIe. vAdAdhikArI - tattvajJAnane IcchanAra, prastuta viSaya sAthe saMbaddha ja bolanAra, nahi ThaganAra, yathAsamayapUrtivALA, apekSA (lAbhecchA) vinAnA, ane yuktiyukta vAtane svIkAra karanAra-vAdathAnA adhikArI heya. sabhA - sthAna (madhyasthI evA anuvidheya (rAjAdi sabhApati) tathA sabhyathI yukta sabhA hoya paNa vItarAgakathA (vAda)mAM te Avazyaka nathI. te mAtra vAdI ane prativAdIthI paNa cAlI zake che. ma:-- vAdI svapakSane sAdhakahetu mUkI, A mAro hetu hetvAbhAsa nathI ema sAmAnya rIte ane A asiddha vagere hevAbhAsa nathI ema vizeSa rIte dUSaNane uddhAra kare eTale prativAdI vAdInA kathanane anuvAda karI yathAsaMbhava hevAbhAsa vaDe vAdInA kathanane dUSita karI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] darzana ane ciMtana svapakSanA upanyAsa kare; tyAra pachI trIjI kakSAmAM vAdI, prativAdInA kathanane anuvAda karI prativAdIe Apela dUSaNu uddhRrI yathAsaMbhava hetvAbhAsa dvArA prativAdI pakSa dUSita kare. A sAdhana ane dUSaNanA je krama ApyA che te pramANe carcAnI vyavasthA phakta tyAre ja rahI zake che, jyAre vAdI agara prativAdIne kAI nigrahasthAna na maLe ane te dvArA vipakSane parAbhava ApavAnI taka na maLe. jo vAdI agara prativAdIne evu nigrahasthAna maLI Ave ke jenA dvArA vipakSane parAjita karI zakAya te te potAnA pakSanuM sAdhana ane sAmAnA pakSanuM dUSaNa agara sAmA pakSakAre Apela dUSaNa uddaravAnI bIjI kAI bhAMjagaDamAM na paDatAM te nigrahasthAnadvArA ja sAmAne parAjita karI de che. A sthiti jalpa agara vitAnI hAya che--nahi ke vAdanI. (nyA. sU. 1. 2. 1. khIjI vigata mATe nu pariziSTa 6 ) A pramANenA krama vRtimAM Apela che. paNa kramanuM vizeSa svarUpa vAdI devasUrie peAtAnA graMthamAM varNavyuM che te paNa jijJAsue jovA jevu che. temAM vAdI ane prativAdIoe kevI rIte dAvapeca khelavA ane jaya prApta karavA enuM spaSTa varNana che. ( juo H pariccheda 8, mU. 22, ratnAkarAvatArikA TIkA) vibhAga 2 carcAmAM chaLa ane jAtinA prayoga karavA viSe matabheda vAda ane jalpakathA vaccenu aMtara batAvatA akSaSapAdana anugAnI kAI kahe che ke vAdamAM te la ane jAti asatya uttararUpa hAvAthI nathI yojAtI, paNa japamAM te ceAjAya che; kema ke duHzikSita, kutarka thI vAcALa, ane vitAkuzaLa paDita chala Adi sivAya bIjI rIte krama tI .. zakyAH 1. nanu lajAtiprayogo'saduttaratvAdvAde na bhavati jalpe tu tasyAnujJAnAdasti vAdajalpayo viMzeSa:, cAra. duHzikSita kutakIMzalezavA cAlitAnanAH / kimanyathA jetuM vitaNDATopapaNDitAH ||1|| gatAnugatiko lokaH kumArga tatpratAritaH / mA gAditi chalAdIni prAha kAruNiko bhuniH // 2 // pramANamImAMsA pR. 30 hi. paM. z
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ thApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1rapa8 zakAya teTalA mATe ane gatAnugatika sAdhAraNa janatA tevA vitakuzaLa paMDitathI ThagAI kumArge na jAya ema vicArI kANika munie chaLa, jAti vagerene upadeza karyo che. AnA uttaramAM hemacaMdra kahe che ke asatya uttarathI prativAdInuM khaMDana karavuM e yogya nathI. kAraNa ke mahAtmAo anyAya vaDe jaya ke yaza meLavavA IcchatA nathI. mATe chalAdine prayoga kare anucita hovAthI jalpa e vAdathI judI kathA siddha thatI nathI. A ja vAta teNe kla,. jAti. AdinA upadezaka akSapAdano parihAsa karatAM anya cAra brAjhizi mAM, rUpAntarathI kahIra che : prAkRta leke ravabhAvathI ja vivAdaghelA hoya che temAM vaLI teone la, jati ane nigrahasthAna jevAM mAyika tane upadeza kare ane te vaDe prativAdInA marmone bhedavAnuM sAdhana pUruM pADavuM e akSapAdamuninI kharekhara virakti che!" hemacaMdranA A uttara upara akSapadane anugAmI AgaLa vadhI dalIla kare che ke keI prabaLa prativAdIne jevAthI agara tenA jyane lIdhe thatA dharma nArAnI saMbhAvanAthI pratibhA kAma na kare tyAre dhULanI peThe asatya uttare pheMkavAmAM Ave, te evI buddhithI ke taddana hAra karatAM saMdehadazAmAM rahevuM e ThIka che te emAM zo doSa? A dalIlane uttara hemacaMdra Ape che ke 1. naivam , asaduttaraiH parapratikSepasya kartumayuktatvAt na dhanyAyena ayaM yazodhanaM vA mahAtmanaH samIhante / pramANamImAMsA pR. 38, dvi. paM. 5 2. svayaM vivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDalamukhe jane'smin / mAyopadezAtparamarma bhindannaho virakto muniranyadIyaH / / 3. atha prabalaprativAdidarzanAt tajaye dharmadhvaMsasaMbhAvanAtaH pratibhAkSayeNa samyaguttarasyApratibhAsAdasattarairapi pAMzubhirivAvakiranekAntaparAjayAvara sandeha iti. dhiyA na doSamAvahatIti / pramANamImAMsA pR. 38, dvi. paM. 6. 4. na, atyApavAdikasya jAtyuttaraprayogasya kathAntarasamarthanasAmAbhAvAtU vAda eva dravyakSetrakAlabhAvAnusAreNa yadyasaduttaraM kathaJcana prayuJjIta kimetAvatA kathAntaraM prasagyeta tasmAjalpavitaNDAnirAkaraNena vAda evaikaH kathAprathAM labhata iti citam jhamALanInA rU. 28, ddhi. . 7.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] darzana ane ci'tana AvI rIte asatya uttaranA prayoga dravya, kSetra, kALa, bhAva joI apavAdarUpe vAdamAM paNa viruddha nathI. A uttara ApatAM joke hemacaMdra japane vAdathI judI kathArUpe nathI svIkAratA, chatAM la, jAtinA prayAga karavA viSenA akSaSAdanA matane teA te kAI ne kAI rIte svIkArI ja le che. nigrahanuM' svarUpaH--nyAya na vipratipatti ane apratipattine nigraha kahe ane bauddha vidvAno sAdhanAMganA akathana ane doSanA apradarzanane nigraha kahera che. tyAre jaina tArkikA parAjayane ja nigraha mAne che ane parAjayanuM svarUpa patAvatAM kahe che ke potAnA pakSanI siddhi na thavI e ja parAjaya che. pariziSTa 6 vibhAga 1 nyAyasUtravRttimAMnuM kathApaddhativiSayaka keTaluMka vana gautamanA nyAyasUtra upara e vRttinAmaka graMthA maLe che. temAM pahelA graMtha jayatanI nyAyamajarI ane khIjo vizvanAthanI nyAyasUtravRtti. A memAM nyAyamajarI prAcIna che. pahelAM teneA pAnapAThanamAM vadhAre pracAra hatA ema lAge che ke kAraNa, syAdvAdaratnAkara, ratnAkarAvatArikA, syAdvAdamajarI Adi jaina graMthAmAM nyAyama jarIne aneka vAra ullekha Ave che. paNa hamaNAM te pracAramAM nathI. AjakAlanA abhyAsakramamAM vizvanAthanI nyAyamUtravRtti niyata 1. tripratipattipratipattizra niprayAnam ! nyAyav. a. 1, mAr, sU. 11. 2. A viSayanI carco akalaka azatImAM ane vidyAnadIe aSTa sahasrImAM savistara karI che. jIesau pR. 81. akalaMka ane vidyAna'dInA e zAstrAne hemacaMdre sUtrabaddha karI tenI vistRta TIkA paNa lakhI che. nApyasAdhanAGgavacanAdoSodbhAvane // 2-1-35 || svapakSasyAsiddhireva parAjayo nAsAdhanAGgavacanamadoSodbhAvanaM ca yathAha dharmakIrtiH - asAdhanAGgavacanama doSodbhAvanaM yo: |niprasthAnamanyattu na yuAmita naiSyate' pramomAMA rR. 42, dvi. naM. 1. vizeSArthIe A traNe graMthe sarakhAvavA. ahI vistArambhayathI badhA pUN ullekhA na ApI zakAya. 3. asiddhiH parAjayaH / pramANamImAMsA 2 - 1 - 32; sa nigraho vAdiprativAdino // pramANamImAMsA 2-1-33.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1211 hevAthI tene ja paThana pAThanamAM pracAra che. A sthaLe emAMthI ja kathA paddhatine lagatA keTalAka muddA uparanuM varNana TUMkamAM ApavA dhAryuM che. kathAnuM lakSaNa-tasvanirNaya agara vijayane lAyaka evI je nyAyavAyu vacanaracanA te kyA. kathAnA adhikArIo-jeo tavanirNaya agara vijayane IcchatA haiya, sarvajanasiddha anubhavanI avagaNanA karanAra na hoya, sAMbhaLavA Adi (samajavA, belavA)nI kriyAmAM paTu heya, kalahakArI na hoya, ane carcAmAM upayogI thAya tevI pravRtti karavAmAM samartha hoya te sthAne adhikArI thaI zake. vAda, jalpa ane vitaDA e trividha kathAmAMthI phakta vAdanA. adhikArIe-jeo tatva (satya)ne jijJAsu hoya, cAlu viSayane lagatuM ja belanAra hoya, ThaganAra na hoya, vakhatasara vicAravAnI sTreraNAvALA, khyAti ke lAbhanI IcchA vinAnA ane yuktiyukta vAto svIkAranAra heya, teo vAda karI zake. sabhAnuM svarUpa ane tenI AvazyakatA-jemAM rAjA Adi prabhAva zAlI vyakti anuvidheya (zAsanakArI hoya ane niSpakSa sabhyo hoya te ja sabhA carcAne gya samajavI. AvI sabhA paNa vAdathAmAM Avazyaka nathI. kAraNa e kathA nirmasara vAdIe vacce cAle che. paNa masarI vAdIo vacce cAlatI jalpakathAmAM te te Avazyaka che ja, carcAnA kramanuM svarUpa-sauthI pahelAM vAdI pitAnA pakSane sAdhaka hetu mUke. bAda A hetvAbhAsa nathI ema kahI sAmAnya rUpe tene ja asiddha, visaddhi Adi hetvAbhAsa nathI ema kahI vizeSa rUpe pitAnA pakSanA dUSaNane uddhAra kare. ahIM sudhI pahelI kakSA thaI tyAra bAda vAdIe kaheluM badhuM pate samajI gayuM che ema jaNAvavA prativAdI sabhA vacce vAdInA badhA kathanane anuvAda karI jAya. ane vAdIne parAjita karavAnuM koI nigrahasthAna na jue te chevaTe hevAbhAsa vaDe vAdInA sAdhanane dUSita karI pitAne pakSa rajU kare; ahIM sudhI bIjI kakSA thaI. tyAra pachI trIjI kakSAmAM AvI vAdI prativAdInA badhA kathanane anuvAda karI jAya ane pitAnA pakSa upara prativAdI dvArA mukAyela dUSaNane uddhAra kare; tema ja bIjuM koI nigrahasthAna na jue te chevaTe hevAbhAsa vaDe paNa prativAdanI sthApanAne dUSita kare.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1ra12 ] darzana ane ciMtana A rIte trIjI kakSA pUrI thAya. tyAra pachI sabhAmAM carcAnuM hArajIta rUpa pariNAma prakAzita thAya. nigraha sthAnane prakAra-ajJAna, ananubhASaNa ane apratibhA, e traNa nigrahasthAna anuktAhya eTale na bolavAthI prApta thAya tevAM che. aprAptakALa, arthAtara, nirarthaka, apArthaka e cAra nigraha-sthAna ucca mAnagrAhya eTale belatAM ja pakaDAya tevA che. pratihAni, pratijJAntara, pratijJA virodha, pratijJAsaMnyAsa, hevantara, aviratAtArtha, vikSepa, matAnujJA, nyUna, adhika, punarukta, nirajyAnuga, apasiddhAnta e tera nigrahasthAna uktagrAhya eTale belAmAMthI pakaDAya tevAM che. upara kahela anuktamrAhya, umAnagrA ane uktagrAhya e vIsa nigrahasthAnenuM vAdI ubhAvana karI vAdI prativAdIne agara prativAdI vAdIne parAjita karI zake. jyAre A vIsamAMthI eka paNa nigrahasthAnanA ubhAvanane saMbhava na hoya tyAre vAdI ke prativAdI sAmenA pakSane helAbhAsanuM ubhAvana kare. paryopekSaNa nigrahasthAna te vAdI ke prativAdIdvArA ubhAvita thatuM nathI, kAraNa ke madhyastha evA sabhyo vaDe ja ubhAvita thaI zake che. vibhAga 2 nIlakaNadIkSitanuM kaliviDambana. appadIkSitanA bhatrIjA ane nArAyaNa dIkSitanA putra nIlakadIkSita hRdayahArI aneka zatake lakhyAM che. jemAM eka kaliviDambana zataka paNa che. A zatakamAM tiSI, naimittika, vaidya, mAMtrika, paDita, dhanika Adina khUba manorama parihAsa karyo che. temAM vAdIne paNa choDyo nathI. e vAdIne parihAsa jANavA yogya hevAthI nIce Ape che: na metavyaM na boddhadhyaM na zrAvyaM vAdino vacaH / zaTiti prativaktavyaM sabhAsu vijigISubhiH // 1 // vijayeSNue DaravuM nahi, samajavuM nahi, vAdInuM vacana sAMbhaLavuM nahi, ane jaladI ja sabhAmAM uttara ApI de.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1263 asaMbhramA vilajjatvamavakSA prativAdinI (1) hAso rAjJaH stavazceti paJcaite jayahetavaH // 2 // svasthatA, lajajAno tyAga, prativAdInI avajJA, hAsya ane rAjastuti e pAMca jayaprAptinAM nimitte che. uccairudghoSya jetavyaM madhyasthazcedapaNDitaH / paNDito yadi tatraiva pakSapAto'dhiropyatAm // 3 // je madhyastha paMDita naheya te UMce vare ghoSaNA karIne arthAta bumarANu karI mUkIne jaya meLavavo; ane je madhyastha pati haya te tenA upara pakSapAtane Aropa mUka. lAmo heturdhana sAdhyaM dRSTAntastu purohitaH / AtmotkarSoM nigamanamanumAneSvayaM vidhiH // 4 // lAbha e hetu, dhana e sAdhya, purohita e daSTAnta; ane AkarSa e nigamana-basa) anumAnAmAM A vidhi che. +alabhyaM zAsyamAnena tattvaM jijJAsunA ciram / jigISuNAM hiyaM tyaktvA kAryaH kolAhalo mahAn // 5 // jayanI IcchAvALA vAdIe zarama choDI meTe kAlAhala kare. -purAtattva, pustaka 3 + 'alAsyamAnena ' iti 'alabhya lajjamAnena' iti ca pAThaH