Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita pauSa, vi.saM. 2059 kuNDalapura meM bar3e bAbA ke nirmANAdhIna maMdira kA svarUpa vIra nirvANa saM. 2529 LILL janavarI 2003
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2002 janavarI 2003 jinabhASita mAsika varSa 1, aGka 12 sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462016 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 Apake patra : dhanyavAda sampAdakIya : jinazAsana-bhaktoM ke lie gaMbhIratA se cintanIya / . lekha * pratimAvijJAna aura usake lAbha : muni zrI nirNaya sAgara jI 5 .upavAsa : muni zrI candrasAgara jI sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA paM. ratanalAla bainAr3A DaoN. zItalacandra jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina pro. vRSabha prasAda jaina DaoN. surendra jaina 'bhAratI' * bharatairAvata meM vRddhi-hrAsa kisakA hai? : paM. milApacandra jI kaTAriyA 10 *jIva kA akAlamaraNa:eka vyApaka dRSTi : DaoN. zreyAMsakumAra jaina 13 .bAlavrata-saMrakSikA : anantamatI : DaoN. nIlama jaina 16 ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke.mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza rANA, jayapura * yadi gAya mAtA hai to use kATate ho kyoM? : DaoN.surendrakumAra jaina 'bhAratI' 18 * mAnasika vyasana : paM.sanatakumAra,vinodakumAra jaina 20 * nArI kI dazA aura dizA : pro. (DaoN.) vimalA jaina dravya-audArya zrI gaNeza kumAra rANA jayapura * kyA Apa jAnate haiM Apa kyA khA rahe haiM?: zrImatI menakA gA~dhI 24 jijJAsA-samAdhAna ' : paM. ratanalAla bainAr3A bAlavArtA: beImAna haiM hama saba : DaoN. surendrakumAra jaina 'bhAratI' 17 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-351428, 352278 subhASita : : suzIlA pATanI 12 . grantha samIkSA : siddhacakra vidhAna : paM. zikharacaMdra jaina samAcAra 2, 7, 9, 19, 21, 25, 28-32 kavitAe~ sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000ru. saMrakSaka 5,000ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| .guru : DaoN.sanmati Thole AvaraNa pRSTha 3 *tIrtha aMkura sindhu-vidyA : jJAnamAlA jaina AvaraNa pRSTha 3
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya 'jinabhASita' patrikA ke uccastarIya evaM kuzala saMpAdana / se anabhijJa rahatI hai| aisI pravRtti ko hatotsAhita kiyA jAnA hetu anekaza: bdhaaii| maiM yaha patrikA vigata julAI (2002) mAha | caahie| se niraMtara par3ha rahA huuN| patrikA bahuta acchI lgii| isa patrikA ke DaoN. narendra jaina 'bhAratI' sanAvada prakAzana se jainadarzana evaM saMskRti se saMbaMdhita eka uccastarIya ApakA sampAdakIya bhojapura meM santa aura basaMta, AcAryazrI evaM Agamasammata patrikA kI kamI dUra huI hai| isameM prakAzita vidyAsAgara jI kA zAstrarAdhanA, munizrI pramANa sAgara jI, paM. sAmagrIyA~ jJAnavarddhaka evaM preraNAprada hotI haiN| vizeSata: paM. ratanalAla jugalakizora jI dvArA, DaoN. nIlama jaina, paM. milApacandra kaTAriyA, jI bainAr3A dvArA prastuta jijJAsA-samAdhAna jJAna pipAsuoM ke lie DaoN. vandanA jaina, DaoN. jyoti jaina, suzIlA pATanI, pro. DaoN. ke.je. paThanIya mananIya evaM saMgrahaNIya bhI hai| AjAbiyA, paM. ratanalAla bainAr3A va DaoN. surendra jaina bhAratI sabhI ne _ akTUbara-navambara 2002 ke saMyuktAGka meM bijauliyA prasaMga .apane sAra garbhita vicAra aura lekhoM se isa patrikA ko mUlyoM para se saMbaMdhita mahAsabhA kA prastAva evaM bhartsanA prastAva tathA AdhArita, jinavANI kI viziSTatA evaM satya ko ujAgara kiyA sampAdakIya pratikriyA pddh'ii| yadyapi maiM bhartsanAprastAva ke bhAvoM se hai| prakRti ke samIpa lauTa caleM ArogyatA preraka hai| sabhI lekha sahamati rakhatA hU~, tathApi merA vyaktigata vicAra yaha hai ki jinabhASita jaise ucca starIya patrikA ko sAmAjika evaM vyaktigata ati uttama aura upayogI haiN| ina lekhoM se aura Apake sampAdakIya se yaha patrikA ratna jar3ita ho gaI hai| iMtajAra rahatA hai va pUrI Aropa-pratyAropa evaM bhartsanA Adi jaisI sAmagrIyoM ke prakAzana par3hakara Ananda prApti hotI hai| prazaMsanIya hai| se dUra rakhanA caahie| patrikA kA ucca stara banAye rakhane ke lie devendrakumAra jaina yaha Avazyaka hai| kisI bhI vivAda kA spaSTIkaraNa to ho, parantu 90, sUrya niketana AropAtmaka evaM bhartsanAtmaka zailI kA upayoga nahIM, tAki dillI-110092 sAmAjika evaM vyaktigata sauhArda kAyama rhe| jinabhASita sitambara, 2002 dekhakara hArdika prasannatA huii| punaH patrikA ke kuzala sampAdana hetu Apako anekazaH | rASTrIya stara ke suprasiddha zreSThI evaM vidvAna paNDita ratanalAla jI bdhaaii| AzA hai Apake sampAdakatva meM yaha patrikA nirantara pragati | bainAr3A ne zrAvakAcAra ke aneka zAstrIya pramANa dekara zrAvakoM ko ke patha para agrasara hotI rhegii| deva pUjA ke pUrva pratidina dAtUna evaM pAnI ke kulloM dvArA mukha zuddhi vimala seThI, gayA | ke lie apanI sahajatA aura saralatA pUrvaka prabhAvI DhaMga se prerita 'jinabhASita' kA disambara, 2002 kA aMka milaa| kavara kiyA hai| nirbAdha zabda avazya thor3A kaThina ho gayA hai| isakI pRSTha para tIrthaMkara zrI pArzvanAtha cAraNAdri pahAr3a-maMdira elorA sarala vyAkhyA Avazyaka hai| svasthya jIvana jIne ke lie unakI (mahArASTra) kA citra nayanAbhirAma lgaa| sabhI lekha starIya haiM yaha Agama sammata zAstrIya vyavasthA atyadhika upayogI hai| mere zAstrArAdhanA evaM sallekhanA lekha cintana tathA manana karane yogya haiN| vinamra abhimata meM devadarzana, maMtrajApa evaM sAmAnya lokavyavahAra "naukaroM se pUjana karAnA" (sva. paM. jugala kizora jI mukhtAra) ke pUrva mukhazuddhi Avazyaka kRtya hai| mukhazuddhi ke uparAMta kie kA lekha prakAzita kara Apane samAja ko sahI dizA nirdeza dene | jAne vAle uparilikhita kRtya AtmasaMtoSa prApta karane ke lie kA kArya kiyA hai| maiMne apane pUjya pitAjI se bAra-bAra yaha sunA | guNAtmaka dRSTi se adhika mahattvapUrNa siddha hote hai| hai ki purAne samaya meM paMcakalyANaka pratiSThA kabhI kabhAra hotI thIM | vaijJAnika zramaNa paramparA evaM jaina jIvanazailI ke jJAna ko parantu unameM jo jinabimba pratiSThApita hote the unakI nyauchAvara | rekhAMkita karate hue aise praznottara hamArI svasthya jIvana zailI ko rAzi dene vAle dAtAra ko yaha niyama dilavAyA jAtA thA ki usake banAe rakhane evaM use uttarottara vikasita karane ke lie AdhArabhUmi parivAra kA eka vyakti pUjana kregaa| Aja ke artha pradhAna yuga meM kA kArya karate haiN| yaha Avazyaka hai ki pratyeka pAThaka apanI paMcakalyANakoM ke pratiSThAcArya taka isa taraha kA niyama nahIM jijJAsA ko saMtuSTa karane ke lie isI prakAra ke prazna aura pratiprazna dilvaate| Aja kI sthiti yaha hai ki jaina samAja ke nAma para prastuta kareM jisase ki zraddheya bainAr3A jI apane sarala hRdaya, sarala paMcakalyANaka ho rahe haiM, jabaki paMcakalyANaka ke nAma para sAre bhAva aura sarala DhaMga se uttara dekara hamArI dainaMdinI jIvana zailI ko bhAratavarSa se caMdA lene vAle caMda loga TrasTI banakara usa rAzi kA | samRddha karate hue hamAre jJAna ke bhaNDAra ko sadaiva vRddhiMgata kara skeN| manamAnA upayoga karate haiN| caMdA bhI itanI dUra jAkara ekatrita karate zrImatI vimalA jaina haiM ki vahA~ kI samAja bhaktivaza caMdA de detI hai paraMtu vastu sthiti 30, nizAta kaoNlonI,bhopAla ma.pra.- 462003 -janavarI 2003 jinabhASita 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 disambara, 2002 ke "jaina gajaTa' meM mAnanIya zrI 3. hama devI devatAoM kA astitva svIkArate haiM. unako zaMkaralAla jI bhINDara vAloM kA patra par3hA, jisameM unhoMne | samyagdRSTi mAnane ke lie bhI taiyAra haiM, para unakA yathAyogya sammAna 'jinabhASita' ke saMpAdaka aura bijauliyA samAja dvArA mahAsabhA karanA ucita mAnate haiN| unako bhagavAn ke sAtha vedI para virAjamAna ke viruddha pArita prastAva ko bhrAmaka batalAyA hai| isa viSaya meM karanA, unakI AratI utAranA, unakI pUjA karane ko mithyAtva kA merA nimna kathana hai poSaNa mAnate haiN| hameM svIkAra hai ki unakA yathAyogya sammAna ho. 1. kSetrapAla padmAvatI kA maMdira meM honA Avazyaka nahIM hai adhika nhiiN| para yadi koI sthApita karatA hai to dvAra ke bAhara hI sthApita karanA 4. mAnanIya zrI zaMkaralAla jI ne likhA hai ki cA~dakher3I caahie| pUjya AryikA supArzvamatI jI tathA AcArya zrI kunthusAgara maMdira jI ke zilAlekha meM bhagavAn AdinAtha kI pratimA ke atirikta jI ne inako dvArapAlavat kahA hai| anya pratimA kA ullekha nahIM hai| isake uttara meM nivedana hai ki 2. pichale mAha bijauliyA samAja ke pramukha vyaktiyoM se sphaTika maNi ke mUlanAyaka kA zilAlekha vahA~ abhI bhI lagA huA hai, ye mUrtiyA~ vahA~ pahale se hI thiiN| yaha to pUjya munizrI 108 carcA huii| sabane yahI kahA ki 1998 se pUrva yahA~ kSetrapAla sudhAsAgara jI mahArAja kA sAhasa thA jo unhoMne bhUgarbha kI pratimAoM padmAvatI kI mUrti thI hI nhiiN| aba merA prazna yaha hai ki jaba pUrva ko prakaTa kiyaa| meM nahIM thI, to virAjamAna kyoM kI gaI? mahAsabhA kA to siddhAMta paM. sunIla zAstrI hai ki pUjA-paddhati jahA~-jaisI hai, usameM badalAva nahIM kiyA jAnA 962, sekTara-7, AvAsa vikAsa cAhie phira pUrva paraMparA ko kyoM badalA gayA? kaoNlonI, bodalA, AgarA jJAna prApti kA amUlya avasara pichale bahuta samaya se dekhA jA rahA thA ki samAja meM bahuta se bhAI-bahina dharma zikSA prApta karane kI icchA rakhate hue bhI adhyayana nahIM kara pA rahe the kyoMki unako ucita adhyApaka upalabdha nahIM ho pAte the| isa samasyA ke samAdhAna meM "zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera" dvArA 23 pharavarI 2003 se 5 mArca 2003 taka eka jaina dharma zikSaNa zivira Ayojita kiyA jA rahA hai, jisameM deza ke sabhI pradezoM se Aye hue zivarArthI bhAga le skeNge| zivira meM adhyApana paM. ratanalAla jI bainAr3A evaM brahmacArI bhAiyoM dvArA kiyA jaavegaa| zivira meM jaina dharma zikSA bhAga 1, 2, 3, 4 chahaDhAlA, dravyasaMgraha, tattvArthasUtra kA adhyApana karAyA jaayegaa| eka zivirArthI kisI eka viSaya kA zikSaNa le skegaa| zivira meM bhAga lene vAle kRpayA nimna sUcanA zIghra bhijavA deveN| zivirArthI kA nAma pitA/pati kA nAma patA ......... Ayu . phona naM. laukika zikSA dhArmika zikSA kahA~ taka le cuke haiM : 7. zivira meM kyA par3hanA cAheMge zivira meM 20 varSa se 60 varSa taka ke zivirArthI zAmila ho sakate haiN| ApakA patra Ane para Apako phona se ApakA zivirArthI rajisTrezana de diyA jaavegaa| zivirArthiyoM kA bhojana, AvAsa evaM zikSaNa sAmagrI ni:zulka pradAna kI jaavegii| zivira sthala : zrI digambara jaina saMghI jI maMdira, sAMgAnera, jayapura phona naM. 0141-2730390 Ayojaka zramaNa saMskRti saMsthAna vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura phona naM. 0141-2730552 2 janavarI 2003 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya jinazAsana-bhaktoM ke lie gambhIratA se cintanIya prasiddha sAptAhika 'jaina gajaTa' (19 disambara, 2002) ke sampAdakIya meM mAnanIya prAcArya narendraprakAza jI jaina ne kucha jaina sAdhuoM aura brahmacAriyoM kI jinazAsana ko sArvajanikarUpa se badanAma karanevAlI avicArita kuceSTAoM para gahana kheda vyakta kiyA hai| ve likhate haiM "eka AcArya mahArAja ke viruddha eka bahuraMgI posTara hajAroM kI saMkhyA meM chapAyA gayA hai aura unheM uttara bhArata ke jaina mandiroM,dharmazAlAoM tathA galI-caurAhoM para cipakAyA jA rahA hai| posTara kI bhASA ko par3hakara zarma ko bhI zarma Ane lagatI hai| posTara para nAma to kevala eka brahmacArI kA hai, kintu yathArtha meM usake pIche asantuSToM kA eka pUrA grUpa kAma kara rahA hai| jo bhI isake pIche haiM, ve kahane ko to virakta yA virAgI haiM, kintu unake bhItara kA rAga-dveSa abhI gayA nahIM hai| apane prati vigata meM hue vyavahAra kA badalA lene para ve utArU haiM aura isake lie yaha bhaddA tarIkA apanA rahe haiN| saMgha ke zuddhIkaraNa ke nAma para samAja meM azuddhi phailAne kA haka kisI ko nahIM hai| apanI sAkha jamAne ke lie kisI dUsare kI sAkha ko ujAr3ane kA yaha tarIkA samyak mArga se unake svayaM ke bhaTakAva kA paricAyaka hai| hamArA aura sabhI dharmAnurAgiyoM kA mana isase kSubhita huA hai|" "posTara meM lagAe gaye AropoM ke bAre meM na to hama kucha jAnate haiM aura na jAnanA hI cAhate haiN| jina bAtoM ko banda kamare meM baiThakara karane meM bhI saMkoca hotA hai, unheM caurAhoM kI carcA kA viSaya banAnA to behayApana hai| dharma-sAdhanA karane vAloM ko dharma kI virAdhanA kA kArya nahIM karanA caahie| Aropa lagAnevAle bhI kabhI usI saMgha ke aMga the| saMgha meM rahakara pratikAra karane kA sAhasa kyoM nahIM juTA sake? aba saMgha se bAhara Akara tIra calAnA to hamArI dRSTi meM kAyaratA hI hai| apane bhItara kI bhar3Asa nikAlane kA jo tarIkA unhoMne apanAyA hai, vaha behada kutsita hai aura hama usakI nindA karate "hama AcArya mahArAja ko bhI koI klIna ciTa dene nahIM jA rahe haiN| unake vyaktitva meM bhI kucha kamiyA~ to haiM, jinakI vajaha se unake hI dvArA dIkSita ziSya unase asantuSTa hote rahate haiN| saMgha meM anuzAsana rakhane kA unakA tarIkA kucha jyAdA hI kaThora aura avyAvahArika hai| AcArya kI eka A~kha se yadi kaThoratA TapakatI ho to dUsarI A~kha meM vAtsalya bhI jhalakanA caahie| anuzAsana aura pratAr3anA do alaga-alaga vastuyeM haiN| anuzAsana ke nAma para ziSyoM ko pratAr3ita karane se hI kabhI-kabhI isa taraha ke visphoTa sAmane Ate haiN| isameM sudhAra apekSita hai|" prAcArya jI ke vicAroM se maiM pUrNataH sahamata hU~ aura ukta kukRtya se unake marma ko jo pIr3A pahu~cI hai, nizcaya hI vaha pratyeka jinazAsanabhakta ko pahu~cI hogii| merA hRdaya bhI usase Ahata hai aura maiM bhI ukta kutsita kRtya kI nindA karatA guruoM ke kisI vyavahAra se kinhIM ziSyoM kA asantuSTa ho jAnA svAbhAvika hai, kintu guru se badalanA lene kA vicAra bhI mana meM AnA kisI mokSAbhilASI kA lakSaNa nahIM ho sktaa| kintu jaba koI ziSya aisA karane lage aura vaha bhI guru ke caritra para azlIla AropoM kI bauchAra karanevAle bahuraMgI posTaroM ko mandiroM, dharmazAlAoM, bAjAroM aura galI-caurAhoM para cipakAkara, taba usa ziSya kA mokSAbhilASI honA to dUra, vaha jinazAsana kA anuyAyI bhI nahIM ho sakatA, pratyuta vaha usakA zatru hI hai| kyoMki usakA aisA kukRtya antataH jinazAsana ko sareAma kalaMkita karane kA hetu banatA hai| ukta brahmacArI ne apane guru para azlIla AropoM kI bauchAra karanevAle posTaroM ko sArvajanika sthAnoM para cipakA kara jainetara samudAya meM eka digambara jaina muni kI kyA chavi banAI hogI, yaha kalpanA kara roMgaTe khar3e ho jAte haiM, hRdaya usakI vimUr3hatA, adUradarzitA aura tIvrakaSAyAndhatA se santApa ke A~sU bahAne lagatA hai| yadi koI sAdhu vAstava meM mArgacyuta ho jAtA hai, to use mArgasthita karanA pratyeka sAdhu evaM zrAvaka kA kartavya hai| isa para bhI yadi vaha mArgasthita hone meM ruci nahIM darzAtA, to yaha bAta gopanIyatApUrvaka samAja ke pratinidhi-puruSoM kI dRSTi -janavarI 2003 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM lAyI jAnI caahie| pratinidhi-puruSa mAmale kI gaMbhIratA se jA~ca-par3atAla kareM aura yadi pAyeM ki zikAyata sahI hai, to ve samAja ko yathArtha se avagata karAyeM aura nirdeza parAmarza deM ki doSI sAdhu ko sAdhu mAnanA banda kara diyA jaay| yathArtha se avagata ho jAne para aura pratinidhi-puruSoM se dizA-nirdeza mila jAne para zrAvaka avazya hI aise sAdhu kI upekSA kreNge| upekSA meM vaha zakti hai ki yA to vaha sAdhu sudhara jAyegA yA use pAkhaNDa chor3akara gRhastha banane para majabUra honA pdd'egaa| mAyAcArI, bhraSTa sAdhuoM kA astitva tabhI taka kAyama rahatA hai, jaba taka samAja unheM mAnyatA evaM mahattva detA rahatA hai| yahI ekamAtra rAstA hai jinazAsana ko apakIrti se bacAte hue bhraSTa aura pAkhaMDI sAdhuoM se chuTakArA pAne kaa| kintu kathita brahmacArI ne apane guru ko sudhArane ke nAma para unheM posTaroM aura paimphaleToM ke dvArA sArvajanikarUpa se badanAma karane kA jo mArga apanAyA hai, vaha guru ke lie utanA hAnikAraka siddha nahIM ho rahA hai, jitanA jainazAsana ke lie ho| rahA hai| usase guru to kevala jainoM meM hI kalaMkita ho rahe haiM, kintu jainazAsana kI apakIrti sArI jainetara duniyA meM ho rahI hai| jJAta huA hai ki apane ukta ziSya ke dvArA badanAma kiye gaye AcAryavara ke sAnnidhya meM akTUbara 2002 meM ekadharmasabhA Ayojita huI thI, jisameM una sabhI ne,jinake sAtha AcAryavara dvArA azlIla AcaraNa kiye jAne ke Aropa ukta brahmacArI ne lagAye the,maMca para Akara sabake sAmane ghoSaNA kI, ki AcAryavara para lagAye gaye sAre Aropa mithyA haiN| isase santoSa huA hai| kintu eka bAta vicAraNIya hai ki kathita brahmacArI ko aise AropoM kI kalpanA karane kA avasara kisa sthiti se prApta huA? vaha sthiti hai munisaMgha meM AryikAoM aura brahmacAriNiyoM kA rahanA / mujhe vizvAsa hai ki ukta AropoM ke yogya ghaTanA isa saMgha meM nahIM ghaTI hai, tathApi ghaTa sakane ke kAraNa maujUda haiM, isase inakAra nahIM kiyA jA sktaa| aura isIlie koI jhUThA Aropa bhI lagA detA hai, to vaha sandeha kA kAraNa bana jAtA hai| saMgha meM AryikAoM aura brahmacAriNiyoM ke rahane se unake sAtha samparka ke aneka avasara milate haiM, jisase mAnavasulabha vikArotyatti evaM avAMchanIya ghaTanA ghaTita honA bahuta saMbhava haiN| ataH ise TAlane ke lie AryikAoM aura brahmacAriNiyoM kA munisaMgha se pRthaka rahanA hI ucita hai| vartamAna meM paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI kA saMgha isa dRSTi se AdarzasaMgha hai| isameM AryikAe~ aura brahmacAriNiyA~ sAtha nahIM rhtiiN| AcAryazrI ne AryikAoM ke alaga-alaga saMgha banAe haiM aura pratyeka saMgha ko eka jyeSTha AryikA ke anuzAsana meM rakhA hai| ve alaga-alaga vihAra karatI haiM, munisaMgha ke sAtha unakA vihAra nahIM hotaa| kisI viziSTa avasara para AcAryazrI kI anumati se ve unake darzanArtha aura mArgadarzana prApta karane ke lie AtI haiN| usa samaya unakI vasatikA paryApta dUrI para hotI hai| darzana-mArgadarzana prApta kara ve vahA~ se calI jAtI haiN| AcAryazrI muniyoM ko eka mahattvapUrNa upadeza dete haiM ki zrI aura strI se sadA dUra rho| sabhI munisaMghoM ko isakA anukaraNa karanA Avazyaka hai| aisA hone para uparyukta prakAra ke kisI bhI brahmacArI yA vyabhicArI ko muniyoM para ukta prakAra ke Aropa lagAnA AsAna bAta nahIM hogii| yaha prakaraNa bahuta lambA khiMca gayA hai| isase galI-galI caurAhoM-caurAhoM para jainamuni zaMkA-kuMzakApUrNa carcA kA viSaya banA huA hai| isakA nirAkaraNa zIghra kiyA jAnA caahie| samAja kI jitanI bhI pratinidhi saMsthAe~ haiM: vidvatpariSad, zAstripariSad, mahAsabhA, mahAsamiti Adi, sabhI se merA nivedana hai ki ve isa prakaraNa kI zIghrAtizIghra jA~ca-par3atAla kara tathya ko samAja ke sAmane lAne kI kRpA kareM, tAki samAja nirdoSa sadoSa vyaktiyoM ke sAtha yathAyogya vyavahAra kara sake aura nirmala jinazAsana ke malinIkaraNa para roka lge| ratanacandra jaina sUcanA saMpAdaka- kAryAlaya kA nayA patA 1 janavarI, 2003 se saMpAdaka-kAryAlaya kA sthAna parivartita ho gayA hai| aba kRpayA nimnalikhita pate para patravyavahAra kareMe/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462016 dUrabhASa 0755-2424666 4 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratimA vijJAna aura usake lAbha muni zrI nirNaya sAgarajI jaina dharma meM muni aura zrAvaka donoM ko mokSapatha kA pathika | Ate haiN| pratimA vijJAna ke saMdarbha meM carcA karate rahate haiN| usI kahA hai| munirAja pUrNa rUpa se mokSa kI ora bar3hate haiN| to zrAvaka | saMdarbha meM nIce eka muni aura zrAvaka kA saMvAda prastuta hai| unake pIche-pIche mokSa kI ora apane kadama bar3hAte calatA hai| zrAvaka- he svAmin ! nAmestu zrAvaka ghara meM rahakara pratipala yahI bhAvanA karatA hai ki vaha dhanya muni- dharma vRddhirastu (hAtha se AzIrvAda dete hue) bhAgya, dhanya ghar3I kaba AvegI jaba maiM ghara tyAga kara munipada zrAvaka- dhanya hai Apa, mahAn munipada ko prApta kiyA hai| aMgIkAra kruuNgaa| kintu apanI zakti kI kamI ke kAraNa munivrata hama to gRhasthI kI kIcar3a meM lipta haiM, pApI haiM, hamako kahA~ dharma kA saMkalpa nahIM le pAtA hai| kintu ghara meM hI paMcendriyoM ke viSayoM kA saubhaagy| se udAsIna rahatA huA, dharmArAdhanA karatA hai| kisI kisI meM muni - aisA nahIM, Apa bhI gRhasthI meM rahakara dharma kara munivrata dhAraNa kI kamI dekhakara sarvajJa bhagavAn, muni dharma ke bAda | sakate haiN| AcAryoM ne cAMDAla (zUdra) ko bhI dharmAtmA banA diyA hai| zrAvaka dharma kA upadeza dete haiN| unhIM sarvajJa bhagavAn kI vANI ko zrAvaka- to hama bhI dharmAtmA ho sakate haiN| sunakara gaNadhara parameSThiyoM ne, AcAryoM ne zAstroM meM pratimA vijJAna muni- kyoM nahIM, avazya ho sakate haiN| zrAvaka ghara meM ke rUpa meM zrAvaka dharma kA varNana kiyA hai| vAstava meM zrAvaka dharma rahakara bhI 10vIM pratimA kA acche se pAlana kara sakatA hai| ke kartA mahAna medhA (buddhi) ke dhAraka the| jinhoMne kama se kama zrAvaka- yaha pratimAe~ kyA hotI haiM? zaktimAna zrAvakoM ko mahAn muni pada kI U~cAIyoM ko saralatA se muni- eka deza pApoM ko tyAga kara jo saMyama dhAraNa kiyA prApta karAne ke lie pratimAoM kI vyavasthA banAI hai, zAstroM meM jAtA hai, vaha pratimA yA zrAvaka kI kakSA kahalAtI hai| inakI zrAvaka kI gyAraha pratimAe~ kahI haiM saMkhyA gyAraha haiN| dasaNavaya samAica posaha sacitta raaybhttey| kahA bhI haibabhAraMbhapariggaha aNumaNumuddiTTa desvirdede|| saMyama aMza jago jahA~, bhoga aruci prinnaam| arthAt-darzana, vrata, sAmAyika, proSadha, sacita tyAga, rAtri udaya pratijJA kA bhayo, pratimA tAko nAma / bhojana tyAga, brahmacarya, AraMbha tyAga, parigraha tyAga, anumati tyAga, arthAt- jisakI bhogoM meM ruci nahIM hai, AMzika rUpa se uddiSTa tyAga yaha zrAvaka ke gyAraha sthAna (pratimA) kahe gaye haiN| pApoM ke tyAga kI pratijJA le letA hai, usa pratijJA ko pratimA kahate haiN| jaise laukika jagata meM baccoM kI bAraha kakSAyeM hotI haiM phira zrAvaka- kyA eka sAtha gyAraha pratimA dhAraNa kara sakate haiM? kaoNleja aura phira kaoNleja se chuTTI ho jAtI hai| vaise hI mokSa mArga muni- eka sAtha gyAraha pratimA arthAt kSullaka, ailaka pada meM gyAraha pratimAe~ aura gyArahavIM pratimA ke do bheda ailaka, kSullaka | bhI le sakate haiN| kintu zakti hamAre pAsa usase kama hai to eka se isa prakAra bAraha yaha kakSAyeM hotI haiN| inake Upara muni, jaba muni | lekara jitanI pratimAe~ lenA ho, le sakate haiN| Age-Age kI kevala jJAna prApta kara lete haiM taba kucha samaya bAda muni mokSa cale | pratimAoM meM pUrva kI pratimA kA pAlana karanA Avazyaka hai| jAte haiM / munipada se bhI chuTTI ho jAtI hai| zrAvaka- AryikA mAtAjI kI kitanI pratimA hotI hai? hamAre yahA~ kucha zrAvaka to pratimA ke anurUpa AcaraNa bhI | muni- AryikA, AryikA hotI hai| unake pratimA rUpa vrata karate haiM para pratimA rUpa saMkalpa lene se Darate haiN| unheM sahI jJAna na nahIM hote haiN| hone ke kAraNa bhaya rahatA hai ki pratimA bahuta bhArI kArya hogaa| zrAvaka- mahArAja jI kitanI pratimA se zuddha AhAra dUsarI tarapha kucha zrAvaka bhole hote haiM vaha kisI ke bhI pAsa karanA hotA hai| jAkara pratimA dhAraNa kara lete haiN| para vaha yaha nahIM jAnate haiM ki muni- zuddha AhAra to sAmAnya pratyeka jainI vyakti ko pratimA kA svarUpa kyA hai, pratimAoM kA kisa prakAra pAlana kiyA | karanA cAhie kyoMki azuddha arthAt amaryAdita AhAra karane se jAtA hai| aisI sthiti meM donoM hI prakAra ke zrAvaka sahI lAbha se trasa jIvoM kI hiMsA hotI hai| maryAdA ke bAhara ke padArthoM meM sUkSma vaMcita rahate haiN| kintu kucha vivekI zrAvaka pratimA grahaNa karane ke sammUrcchana trasa jIvoM kI hiMsA hotI hai| maryAdA ke bAhara ke pUrva hI anubhavI logoM se salAha lete haiN| pratimAoM kA svarUpa, va padArthoM meM sUkSma sammUrcchana trasa jIva utpanna ho jAte haiN| phira bhI unake pAlana kI vidhi kA jJAna karate haiN| yadi unakI zakti hotI | kama se kama pratimAdhAriyoM ko to zuddhi kA AhAra karanA hI hai, to zakti anusAra pratimAe~ grahaNa kara lete haiN| yadi zakti nahIM | caahie| hotI to pratimA ke vrata nahIM lete haiN| bahuta loga hamAre pAsa bhI zrAvaka- heMDapaMpa kA pAnI le sakate haiM? -janavarI 2003 jinabhASita 5 zrA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 muni- hamAre yahA~ jisa pAnI kI jivAnI hotI hai vaha lene / AraMbha kA tyAga karanA AraMbha tyAga pratimA hai| vastroM ko chor3akara yogya pAnI kahA hai| nala, heMDapaMpa se pAnI ke jIva pAnI ke Upara | zeSa parigraha kA tyAga karanA parigraha tyAga nAmaka nauvIM pratimA Ate-jAte hI mara jAte haiN| jahA~ pAnI chAnane kA kathana hai, vahA~ se jaano| ghara meM rahakara bhI kisI ke dvArA pUchane yA binA pUche gRha vizeSa samajha lenaa| vyApAra sambandhI anumati nahIM denA anumati tyAga nAmaka dasavIM zrAvaka-pratimAdhArI zrAvaka davAiyA~ prayoga kara sakatA hai? | pratimA hai| jinhoMne abhI taka nimaMtraNa pUrvaka thAlI gilAsa Adi muni - zuddha davAiyA~ jo ahiMsaka rIti se banI hoM, vahI aneka bartanoM meM bhojana kiyA thaa| kintu aba mana vacana kAya kRta le sakate haiN| Aja kala davAiyoM meM mAMsa, khUna kA bhI prayoga hone | kArita anumodanA ina nau prakAra se zuddha anuddiSTa AhAra bhikSA lagA hai| isalie jAnakArI karake hI davAe~ grahaNa kreN| pUrvaka grahaNa karate haiM tathA jo hAtha meM yA kaTore meM AhAra karate haiN| zrAvaka- mahArAja ! ghara tyAga kauna sI pratimA meM hotA hai? | vaha uddiSTa tyAga nAmaka gyArahavIM pratimA hai| gyArahavIM pratimA muni - gyAraha pratimA meM niyama se grahatyAga jarUrI hai, para dhAraka ailaka mAtra lagoMTa pahanate haiM, niyama se kezaloMca aura hAtha isake pahale bhI graha tyAga kara sakate haiM, kintu anivArya nahIM hai| | meM AhAra karate haiN| kintu kSullaka eka dupaTTA rakhate haiN| kaiMcI se bhI zrAvaka- pahalI pratimA kA kyA svarUpa hai? bAla banavA sakate haiM / kSullikA eka sAr3I aura eka dupaTTA rakhatI muni - Apako sabhI pratimAoM ke saMbaMdha meM saMkSepa meM batA | hai| detA huuN| pahalI pratimA meM saptavyasana tyAga, aSTamUlaguNa sahita zrAvaka- mahArAja zrI! sacitta padArthoM ko prAsaka kaise ahiMsA, satya, arcIrya, brahmacarya, aparigraha ina pAMca aNuvratoM kA | banAte haiM? pAlana karate hue, jo sacce deva zAstra guru kI hI upAsanA karate haiM | muni - prAsuka ke saMbaMdha meM AhAra zuddhi ke prasaMga meM pahale arthAt zuddha samyak darzana se yukta haiM, vaha prathama darzana pratimAdhArI | hI acchI taraha batAyA hai, vahA~ se samajha lenaa| zrAvaka hai| jo aNuvratoM ko pahale sadA, pAlana karate the kintu | zrAvaka- hamane paMDita jI ke pravacana meM sunA thA, ki dUsarI vrata pratimA meM unako nirdoza pAlana karate haiN| unako nirdoSa | sabase samyag darzana kA puruSArtha karanA cAhie? rakhane ke lie digvrata, dezavrata, anarthadaMDa tyAgavata ye tIna guNavrata muni- isameM ekAMta nahIM hai| dhavalA pustaka pAMca meM AcArya tathA sAmAyika, proSadhopavAsa, atithisaMvibhAga tathA bhogopabhoga mahArAja kahate haiM ki aneka jIva aNuvratoM yA mahAvratoM ke sAtha ye cAra zikSAvrata ye (sAtazIla) bhI pAlana karanA hotA hai| pratikramaNa | yA bAda meM bhI samyag darzana prApta karate haiN| apanI zakti anusAra meM sAmAyika, bhogopabhoga, atithisaMvibhAga aura sallekhanA yaha vrata lene se samyag darzana aura AsAna ho jAtA hai| isalie vrata cAra zikSAvrata kahe haiN| Age kI pratimAoM meM inhIM bAraha vratoM ko | lenA kisI prakAra vyartha nahIM hai| dUsarI tarapha jo apane Apako vizeSa rUpa se pAlanA hotA hai| jo tInoM samaya 48-48 minaTa kama samyag dRSTi anubhava karate haiM, unako bhI caritra dhAraNa kara puruSArtha se kama niyama se sAmAyika karate haiN| ve tIsarI sAmAyika pratimAdhArI karanA caahie| mAtra samyag darzana se yA mAtra samyag jJAna se yA haiN| basa rela Adi meM yAtrA karate samaya sAmAyika nahIM mAnI jA | mAtra caritra dhAraNa se mokSa na hogaa| tInoM hI Avazyaka haiN| jo sakatI hai| kyoMki kSetra sImA kA parimANa nahIM bana sakatA hai| aisA kahate haiM ki pahale samyagdarzana hI honA cAhie, unheM abhI sAmAyika pratimAdhArI ko isakA avazya dhyAna rakhanA caahie| | Agama kA pUrI taraha sahI jJAna karanA caahie| pratyeka mAsa meM do aSTamI, do caturdazI ce cAra parva Ate zrAvaka - hama to vratI bananA cAhate haiM, para Dara lagatA hai haiN| una cAroM paryoM meM sabhI AraMbha, parigraha se mukta hokara dharma | kahIM vrata bhaMga ho gaye to| dhyAna karate haiM tathA parva ke Age pIche ke dina eka samaya AhAra | muni- bhaiyA! jaba basa meM baiThate haiM to Dara nahIM lagatA, jala va parva meM upavAsa karate haiN| vaha utkRSTa proSadha hai ise | kahIM durghaTanA ho gayI to| jaba vyApAra karate haiM to Dara nahIM lagatA proSadhopavAsa bhI kahate haiM / parva ke Age pIche eka hI samaya AhAra | ki kahIM ghATA ho gayA to, jaba oNparezana karAte haiM to Dara nahIM jala va parva meM eka bAra jala grahaNa karate haiM vaha madhyama proSadha hai| lagatA ki kahIM mRtyu ho gayI to, kintu vrata lene meM Dara kyoM? vrata tInoM dina ekAsana karanA jaghanya proSadha hai| jabaki dUsarI pratimA dhAraNa se kabhI nahIM DaranA cAhie isake binA kalyANa na hogaa| meM parva ke dina hI ekAsana Avazyaka hai, sAmayika bhI tInoM samaya zrAvaka - mahArAja jI! paMcamakAla meM to mokSa hai hI Avazyaka nahIM hai| pA~cavI sacitta tyAga pratimA hai isameM acitta | nahIM, phira abhI se vrata kyoM dhAraNa kreN| (prAsuka) padArthoM ko hI sevana kiyA jAtA hai| rAtri bhojana tyAga / muni- tumhArA kathana satya hai kintu paMcamakAla meM bhI vRtoM pahale bhI thA, parantu aba jo mana vacana kAya kRta kArita anumodanA | ke do lAbha haiN| vratoM ko acchI taraha pAlana karane se durgati ina nau prakAra se rAtri bhojana kA tathA dina meM strI sevana kA tyAga | (naraka, tiryaMcagati) ke apAra kaSToM se baca sakate haiN| tathA vratoM karatA hai vahI chaThIM rAtribhukti tyAga pratimAdhArI hai| pUrI taraha | ke dvArA acchI sallekhanA kara lete haiM to jaghanya se do tIna bhava yA brahmacarya se rahanA, sAtavIM brahmacarya pratimA hai| kRSi vyApAra Adi | utkRSTa se sAta ATha bhava meM mokSa prApta kara sakate haiN| paMcamakAla 6 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kAraNa bhale hI isa bhava se aura bharata kSetra se mokSa na ho, para / zrAvaka - AcAryazrI ! maiMne nizcaya kara liyA ki aba videha kSetra se to hamezA mokSa hotA hai| mAnava paryAya kI durlabhatA ko nahIM khonA hai| vrata ke binA jIvana zrAvaka- mahArAja Aja Apane merI A~kheM khola dI, merA vyartha hai, jabaki vrata sahita mRtyu sArthaka hai| maiM to aba eka kSaNa manuSya jIvana sArthaka ho gayA hai| maiM isI samaya hI vratI bananA bhI vyartha nahIM khonA cAhatA huuN| cAhatA huuN| kRpayA kama se kama dUsarI pratimA ke vrata dekara kRtArtha AcArya- ThIka hai, eka bAra punaH vicAra kara lo| kreN| zrAvaka - pakkA vicAra kara liyA hai| muni-dekho, merA kAma Apako rAstA dikhAnA thaa| Apako AcArya- ThIka hai, acche se sAdhanA krnaa| do pratimA jo bhI vrata lenA ho, pAsa meM AcAryazrI haiM unase grahaNa kro| aura kA saMkalpa kara lo| kAyotsarga (nau bAra NamokAra maMtra par3ha lo) yadi koI jAne anajAne meM doSa laga jAve to, unase hI prAyazcita kara lo| lekara vratoM kI zuddhi krnaa| zrAvaka- mahArAja jaldI se jaldI mokSa jAne meM mere ko zrAvaka - AcAryazrI ! namostu, namostu, namostu kitanA samaya lagegA? AcArya - AzIrvAda (mauna mudrA meM) AcArya- yadi tuma vratI banakara acche se samAdhimaraNa kara zrAvaka- Aja muni zrI se merI A~kheM khula gayIM / kRpayA loge to AcArya kahate haiM ki tIsare bhava meM mokSa jA sakate ho / yahA~ kama se kama dUsarI pratimA dekara kRtArtha kreN| se solaha svarga, svarga se puna: manuSya hokara mokSa prApta kara sakate ho| AcArya - dekho, vrata lenA sarala hai, kintu usakA jIvana paryaMta pAlana karanA hotA hai, yadi vrata bhaMga ho jAte haiM, to mahAn zrAvaka- samAdhimaraNa kaise hotA hai? pApa lagatA hai| eka niyama tor3ane kA pApa eka maMdira tor3ane ke AcArya- aMta samaya meM samatAbhAva pUrvaka sabhI prakAra ke pApa samAna lagatA hai| isalie mRtyu hone para bhI vrata bhaMga nahIM AhAra kA tyAga pUrvaka zarIra kA tyAga karanA samAdhimaraNa hai| karanA caahie| vizeSa bhagavatI ArAdhanA graMtha se smjhnaa| mahAsaMta ke bhopAla Agamana se amRta varSA se sarAvora huI rAjadhAnI AdhunikatA kI daur3a meM abhyasta bhopAla ke nAgarikoM / neharu nagara jaina maMdira meM AcAryazrI ke darzana karane rAjya kI jIvanacaryA meM acAnaka Ae badalAva kA kAraNa jAnanA | ke vANijya evaM udyoga maMtrI zrI subhASa sojatiyA evaM nagarIya cAhA to jJAta huA ki eka mahAsaMta ke parama pavitra pAvana caraNa prazAsana maMtrI zrI sajjana siMha varmA bhI phuNce| DaoN. pavana vidrohI rAjadhAnI meM par3a gae haiN| pichale eka mAha se muni mAnatuMgAcArya AcAryazrI ke darzanArtha donoM maMtriyoM ko le ge| AcAryazrI ke kI tapasyA sthalI bhojapura meM zItakAlIna vAcanA karane ke | darzana kara donoM maMtrI prabhAvita hue tathA paMcakalyANaka pratiSThA uparAMta sarvodayI santa AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja apane | mahotsava ke lie hara taraha kA sahayoga dene kA AzvAsana diyaa| samUce saMgha ke sAtha rAjadhAnI meM pdhaare| misarauda hote hue | neharu nagara jaina maMdira nirmANa ke lie zrI varmAjI ne eka Traka javAhara cauka sthita zrI diga.jaina maMdira meM praveza karane ke bAda | sImeMTa evaM zrI sujotiyA jI ne gyAraha hajAra rupaye dene kI AgAmI 19 janavarI se 25 janavarI 2003 ko bhopAla meM Ayojita | svIkRti pradAna kii| paMcakalyANaka mahotsava ke sthala nyU dazaharA maidAna meM phuNce| | ramatA jogI bahatA pAnI kI kahAvata ko caritArtha karate AcArcazrI ke sAnnidhya meM bhUmizuddhi kA kAryakrama pratiSThAcArya hue AcArya zrI mahAvIra nagara phuNce| ravivAra ko Ayojita brahmacArI vinaya bhaiyA ne saMpanna kraayaa| dharmasabhA meM AcArya zrI ne kahA ki dUsaroM ke lie jIne vAlA hI ravivAra ke vizeSa pravacanoM meM AcAryazrI ne kahA ki jiyo aura jIne do ko sArthaka kara sakatA hai| unhoMne kahA ki bAharI AkarSaNa ko jaba taka gauNa nahIM kiyA jAegA taba taka A~kheM jo dekhatI haiM vaha hamezA satya nahIM ho sakatA parantu jJAna aMtaraMga meM parivartana saMbhava nahIM hai| jo jaisA karatA hai use vaisA ke cakSuoM se hamezA sArvabhaumika satya dikhAI detA hai| isa karate rahane do Apa to sirpha apanA karma acchA karo tabhI avasara para paMcakalyANaka mahotsava samiti ke adhyakSa zrI maheza sadgati ko prApta ho paaoge| isa dharmasabhA meM virAjamAna AcAryazrI siMghaI evaM mahAmaMtrI zrI surezacaMda jaina evaM paM. sunIla zAstrI, kI parama viduSI ziSyA AryikA pUrNamati mAtAjI ne kahA ki | AgarA ne apane udgAra vyakta kie| pahale kiraNa AtI hai phira sUraja kA Agamana hotA hai| sabhA paM. kamalakumAra 'kamalAkuMra' koTarA, bhopAla kA saMcAlana paM. kamalakumAra 'kamalAMkura' ne kiyaa| -janavarI 2003 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ upavAsa muni zrI candrasAgara jI al upavAsa: utsava lAtA vaise hI pUrvocAryoM ne upavAsa ko karmoM ke dahana kI kriyA pApa miTAtA kahA hai| yadi roga se bacanA hai zarIra zuddhi rakhanA, upavAsa ke dvArA hI sambhava ho sakatI hai| jaise agni dvArA kacare ko jalAyA jAtA vA vAsanA se bhagAtA - hai vaise hI upavAsa rupI tapAgni ke dvArA zarIra aura AtmA ke samyak dilAtA vikArI bhAva rUpa kacare ko jalA kara zarIra aura AtmA ko pavitra samIcIna upayoga meM lagAtA banAyA jAtA hai| siddhAnta vyAkhyA meM upavAsa ko anarAna saMjJA bhI upavAsa tere pAsa merA vAsa prApta hai, jo anya se zarIra ko zUnya rakhane ke lie kahatA hai| tU nahIM hai indriyoM kA dAsa upavAsa se deha kA snAna pariNAmoM kI khoTa ko ujAr3anA hI to deza meM chor3a mamatA samatA se samAjA Atma sAdhaka kI sAdhanA kA pratiphala hai, hameM yadi rahe ki anazana se kabhI bhI zarIra nahIM TUTatA mana DhIlA huA dhAraNA zakti kamajora AkulatA miTA nirAkulatA jagA par3I nahIM ki zarIra ke TUTane aura dukhane kI anubhUti hone lagatI "jIvanta upavAsa" hai| ye to indriyoM ke saMkoca kA sAdhana hai| upavAsa (kaheM yA pApa se mukti, dukha se sukha, bure se acche kI ora AnA anazana kaheM yA nirAhAra ye) eka aisI guphA hai jahA~ ekAMta hai, deha se mamatA kA bhAva chUTa jAyegA to samatA maya pariNAma se sotA zAMti hai prakAza to hai kintu cakAcauMdha nahIM hai vahA~ viSayabhogoM kI kI yAtrA prAraMbha kara hama apane dhAma meM sthita ho sakate haiM hameM yAda cakAcauMdha nahIM hai ki AtmA kA prakAza hai| yahA~ AtmA kA nizaprati rahe ki bhojana dukha kA teja hai kyoMki bhogane ke artha meM prakAza paryApta hai bAhya prakAza kA Alambana dukha kI yAtrA sukha ke prayoga hai jahA~ bhoga kI avasthA maujUda vahA~ kalaha ApadA vipadA mArga meM ror3A aTakAnA hai| anazana karake anAja kI bacata karanA hai, vaise bhI bhojana kA na zabda nAza kA sUcaka hai| aura ja zabda deza kI anAja samasyA kA samAdhAna hai| AraMbha meM kamI karanA jagata bhramaNa kA vAcaka hai| hiMsA se bacanA ahiMsA para calanA upavAsa kA mArga hai| basa aba hameM cAhie ki hama upavAsa kI ora caleM avirala sAdhanA (AvazyakatA) meM vRddhi kA dina hotA hai| pariNAmoM meM jo calate caleM to u zabda utsava umaMga paidA kara mana meM zAMti kI vizuddhi AtI hai, usameM labdhI sthAnoM meM niyama se vRddhi hotI hai| sthApanA karatA hai aura Age bar3heM to pa zabda pApa miTAtA hai, to vA nikaTa se AtmA ke darzana milana kA yaha mahotsava manuSya jIvana zabda vAsanA se bhagAtA hai aba kyA kahAnI gaharAI meM DUbane para sa ko sArthaka banAtA, saMkalpa pUrvaka kriyA yA kisI manuSya jIvana zabda samyaka dilAtA samIcIna upayoga meM lagAtA hai| hama anubhava meM hI sahI rUpa se ho pAtI hai| jo adhyayana kiyA hai| use upavAsa ke AdhAra se kaha sakate haiM to kaSTa sukha kA sAdhanAbhUta tatva hai, ke dvArA AtmasAta kiyA jA sakatA hai yaha jugAlI kA samaya rahatA deha ko satAoM AtmA ko pAo, karma ko jalAo svakalyANa ke hai| aba dhyAna rahe ki zarIra meM kitanA bhI kaSTa ho tatkAla mArga para laga jaao| maiMne dekhA maiMne pAyA bhojana roga kA kAraNa hai samayasAra yAda Aye koI AtmA ko mAra nahIM sakatA, koI cheda rAga-dveSa kI jar3a hai| bhojana zarIra meM pahu~cA nahIM kI bedanA prAraMbha nahIM sakatA, maiM zarIra nahIM AtmA hU~ aisI bheda bhinnatA pudgala Age calakara AraMbha bana AtmA ke upavana se haTA kara vinAza alaga jIva upavAsa ke mahAtIrtha meM upajatI hai yaha Atma guNA kI patana kI ora lA detA hai| pUjA kA divasa jaba bhI mukti kA sampAdana hogA upavAsa karate upavAsa ke pAsa Aye nahIM ki vikalpa jAla se baca gaye, huye hI hogA pravRtti meM nahIM nivRtti meM bhojana karate huye kabhI sabhI avasthA meM nirAhAra avasthA zreSTha AtmIya avasthA hI nirvikAra kisI ko mukti kA lAbha nahIM huA na ho sakatA hai| yahA~ pratyeka dazA jo hamAre manobhAvoM meM ujjavalatA AtI hai| sAtha hI nidrA jaya | kArya se chUTane kI jo bhASA hai vahI upavAsa kI vAstavika jIva vijaya ko pAlatI hai| ye to AtmA ke nikaTa Ane rUpa yAtrA jo upAsanA ke vimba meM mana, vacana, kAya tInoM kI ekatA ke sAtha hiMsA se ahiMsA kI ora caraNa bar3hanA jo ki AcaraNa kA mUlataH | laganA upavAsa ke pravartaka tIrthaMkaroM ke prati samarpaNa bhAva rakhanA sUcaka bindu hai| pApoM se bacata kA mArga zAMti kI patAkA hai| / hI utthAna ki dizA kA bodha darzana hamAre banda netroM ko khola 8 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma zakti kA digdarzana karAtA hai| rAga chUTegA to virAgatA se | kAraNa bana yAcanA vRtti se virAma le rAma kI ora calatI hai yadi janahita rakhatA hai, vaise hI rAga Aga kA kAraNa hai, khAne kA bhAva | upavAsa kA saMkalpa hai to koI bhojana kI thAlI bhI dikhA de to saMsAra kI vRddhi kA kAraNa khAnA par3a rahA hai eka dina aisA Aye bhI icchA nahIM macala sakatI, sAdhya ko prApta karane vAle aise hI khAnA hI chUTa jAye to aisA bhASa rakhatA hai vaha nIrasa bhojana karane sAdhaka huA karate / galA sUkhate hue bhI pAnI pIne kI icchA nahIM vAlA hI hotA hai| jisakA saMsAra bahuta kama ho sakatA hai, aisA | karate haiM kaI to aise haiM jo zarIra kI sevA se bhI virAma le AtmA upavAsa zItala dhAma vana duniyA~ ke bhogiyoM ko upadeza binA bole sevA meM laga jAte haiN| isI sAdhanA kAla meM yadi sAdhaka ko koI detA hai ki zAMti, sukha, samRddhi cAhate ho to bhoga se virAma lenA | vedanA ho jAye to ve Aha janya zabda kA prayoga nahIM karate paMcaparameSThI sIkho to tumheM sva kI anubhUti hogii| vAcaka zabda kA hI prayoga karate haiM aura Agama vAkya hai, upavAsa vaise bhI doSoM kA parimArjana karane kI vidhI upavAsa kI | tapa AtmA kA parama upakAraka hai| caryA meM nihita hai| mokSa ke dhAma kA pahu~ca mArga ke pAsa rahanA mauna marAThI meM eka kahAvata hai kikI avasthA hai| eka bAta aura smaraNazAlI banI kI upavAsa ke "sAdhAkAMcI dazA udAsa asAvI" samaya caryA meM nikhAra lAne ke liye vizeSa sAdhanA karanA jisase sAdhaka kI dazA viSaya bhogoM se udAsa rahanA cAhiye taba zarIra ko adhika pIr3A hai| zarIra ko jitanA adhika pIr3ita | kahIM vaha hoza pUrvaka maraNa kara sakatA hai ye sAdhanA upavAsa ke karoge utanA adhika zItala zAMti kA anubhava hogA pariNAma | vazIbhUta vyakti sallekhanA (samAdhI) ke nikaTa A sakatA hai| aura svarUpa moha, mamatA, apanApana chUTatA jaayegaa| indriyoM se lagAtAra AtmA meM vAsa kara paMcaparameSThI ke smaraNa meM kAla vyatIta karake kAma lene se ve kamajora nahIM, zramazIla banatI haiM aura mana ko upavAsa nAma ko sArthaka kara sakatA hai kyoMki upavAsa kA divasa khIce rahane se saMkoca kI sthiti nahIM bana sktii| mana DhIlA hote | paMcaparameSThI ke smaraNa kA kAla hotA hai| hI caryA meM pramAda janya doSa lagane kA pUrA-pUrA avasara rahatA hai| eka AhAra eka upavAsa sAtha kI sAdhanA kA pratiphala upavAsa hI aisI agni hai jo vikArI bhAvoM ko jalAne meM sahakArI | cintana ke rUpa meM pUrNa huaa| dhvajArohaNa evaM zobhAyAtrA bijauliyA, 10 disambara / bijauliyA pArzvanAtha atizaya kSetra para dinAMka 11 se 16 disambara ke jinabimba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA dhvajArohaNa evaM zobhAyAtrA harSa ullAsamaya vAtAvaraNa meM sampanna huaa| pUjya AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke suyogya ziSya pUjya muni zrI 108 sudhAsAgara jI, 105 kSullaka zrIgaMbhIra sAgara jI mahArAja, 105 kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja sasaMgha sAnnidhya meM baiNDa, bAje, Dhola-nagAr3e ke sAtha aitihAsika jalUsa, susajjita vezabhUSA meM, anuzAsita DhaMga se zobhAyAtrA kRSi upaja maNDI se prAraMbha hokara pArzvanAtha atizaya kSetra para phuNcii| dhvajArohaNa zrI azoka pATanI (Ara.ke. mArbalsa li. kizanagar3ha), zrI gaNeza rANA, jayapura dvArA sampanna huaa| sabhI atithiyoM ne munizrI ko zrIphala bheMTa kara AzIrvAda prApta kiyaa| picchikA parivartana samAroha bijauliyA, 10 dismbr| zrI pArzvanAtha atizaya kSetra, bijauliyA ke zrI 1008 jinabimba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke maNDapa sthala para dopahara meM zrI 108 muni sudhAsAgara jI mahArAja sasaMgha kA picchikA parivartana samAroha sampanna huaa| pUjya 108 muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja kI purAnI picchikA zrI pI.sI.jaina, bhIlavAr3A ne, pUjya 105 kSullaka zrI gambhIra sAgara jI mahArAja kI purAnI picchikA zrI zAMtilAla ne, pU. 105 kSu. zrI dhairyasAgara jI mahArAja kI picchikA zrI kuntIlAla godhA, bijauliyA ne tyAga, saMyama, vrata lekara grahaNa kI aura navIna picchikAe~ kameTI, navayuvakamaNDala, sujJAna jAgrati maNDala bijauliyA ne bheMTa kii| pUjya muni ne zrI picchikA parivartana samAroha meM bolate huye kahA ki zramaNa saMskRti ke sUtra digambara jinamudrA rur3hivAditAoM se pare mAnavatA kA saMdeza detI hai aura pUre vizva ke kalyANa kI bhAvanA kA pratIka hai| di. jaina muniyoM ke pAsa yaha komala mayUra picchikA choTe jIvoM kI rakSA ke liye hai| -janavarI 2003 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatairAvata meM vRddhihrAsa kisakA hai? sva.paM. milApacandra jI kaTAriyA zrI bhagavadumAsvAmI kRta-tattvArthasUtra ke tIsare adhyAya meM "imau vRddhihrAsau kasya bharatairAvatayornanu kSetre eka sUtra hai ki 'bharatairAvatayorvRddhihAsau SaTsamayAbhyA- | vyavasthitAvadhike kathaM tayovRddhihrAsau ata uttaraM paThati / " mutsrpinnyvsrpinniibhyaam|' isakA zabdArtha aisA hotA hai ki | artha- yaha ghaTanA bar3hanA bharata aura airAvata kSetroM kA hai| utsarpiNI aura avasarpiNI ke chaha kAloM meM bharata aura airAvata kA | yadi yahA~ para yaha zaMkA ho ki bharata aura airAvata kSetra to avadhivAle vRddhihrAsa hotA hai| isa sAmAnya vacana ke do abhiprAya ho sakate | sthita haiM kabhI unakA bar3hanA ghaTanA nahIM ho sakatA, phira yahA~ haiN| eka to yaha hai ki 'bharata aura airAvata kA kSetra ghaTatA bar3hatA hai | unake vRddhihrAsa kA ullekha kaisA? vArtikakAra isakA uttara dete aura dUsarA yaha hai ki 'bharatairAvata meM prANiyoM ke AyukAyAdi ghaTate bar3hate rahate haiN| bharatairAvatayorvRddhihrAsau....' aura 'tAbhyAmaparA "taattthyaattaacchbdysiddhirbhrtairaavtyorvRddhihraasyogH||1|| bhUmayo'vasthitAH' ina sUtra vAkyoM se na mAlUma sUtrakAra kA asalI | ihalo ke tAtsthyAttAcchabdyaM bhavati yathA giristhiteSu vanaspatiSu abhiprAya kyA thA? tattvArthasUtra para jo rAjavArtika, zlokavArtika, dahyamAneSu giridAha ityucyate, tathA bharatairAvatastheSu manuSyeSu sarvArthasiddhi, tattvArthasAra jaisI vizAla TIkAyeM haiM, ve bhI ekamata vRddhihrAsAvApadyamAneSu bhrtairaavtyovRddhihraasaavucyete|'' nahIM haiM aura ina TIkAoM ke atirikta anya jainagraMthoM kA bhI prAya: | artha- saMsAra meM tAtsthya-rUpa se tAcchabdha kA arthAt yahI hAla hai| ina saba meM koI graMthakartA to 'AyukAyAdi kI vRddhi | AdheyabhUta padArthoM kA kArya AdhArabhUta padArthoM kA mAna liyA jAtA hrAsa kA kathana karate haiM, kintu 'bhUmi kA vRddhihrAsa nahIM ho hai, jisa prakAra parvata meM vidyamAna vanaspatiyoM ke jalane se giridAha sakatA, yA ho sakatA' aisA kucha nahIM khte| koI AyukAyAdi | mAnA jAtA hai usI prakAra bharata aura airAvata kSetroM ke manuSyoM meM kI hI vRddhi hrAsa batAte haiM aura bhUmi ke vRddhi hAsa kA spaSTa | vRddhihrAsa kaha diyA jAtA hai| khaMDana karate haiN| tathA koI aise bhI haiM jo kSetra kI ghaTAbar3hI kA "adhikaraNanirdezo vA // 2 // mukhya ullekha karate haiM va AyukAyAdi kI ghaTAbar3hI gauNarUpa se "athavA bharatairAvatayorityadhikaraNanirderzo'yaM sa cAdheyamAbatAte haiM aura koI sUtrakAra kI taraha kevala sAmAnya hI vivecana | kAMkSatIti bharate airAvate ca manuSyANAM vRddhihrAsau veditvyau|" karate haiN| nIce hama pAThakoM kI jAnakArI ke liye isI bAta ko artha- athavA 'bharatairAvatayoH' yaha adhikaraNanirdeza hai| graMthoM ke uddharaNa dekara spaSTa karate haiN| AcArya nemicandra trilokasAra adhikaraNa sApekSa padArtha hai, vaha apane rahate avazya Adheya kI meM kahate haiM ki AkAMkSA rakhatA hai| bharata aura airAvata rUpa AdhAra ke Adheya "bharahesurevadesu ye osappussappiNitti kaaldugaa| manuSya Adi haiM, isalie yahA~ para yaha artha samajha lenA cAhie ki ussedhAuvalANaM hANIvaDvI ya hotitti / / 779 // bharata aura airAvata kSetroM meM manuSyoM kI vRddhi aura hrAsa hotA hai| artha- bharata aura airAvata kSetra meM jIvoM ke zarIra kI U~cAI | isI sUtra kA vivecana karate hue pUjyapAdAcArya ne sarvArthasiddhi meM Ayu, bala, inakI utsarpiNI aura avasarpiNI kAla meM krama se aisA kahA haivRddhi hAni hotI hai| "vRddhizca hrAsazca vRddhihraasau| kAbhyAM SaTsamayAbhyAm / kayo: sakalakIrti kRta mallinAthapurANa ke 7veM pariccheda meM likhA bhrtairaavtyoH| na tayoH kSetrayovRddhihAsau stH| asmbhvaat| tatsthAnAM manuSyANAM vRddhihAsau bhvtH| athavA adhikaraNanirdeza: bharate airAvate utsarpiNsavasarpiNyo: SaTakAlA haanivRddhijaaH| ca manuSyANAM vRddhihaasaaviti| kiMkRtau vRddhihAsau? anubhavAyu: AyuHkAyAdibhedena sarve proktA jinezinA / / 88 / prmaannaadikRtau|" bhAvArtha- SaTkAloM meM jo vRddhihrAsa hotA hai vaha bharatairAvata artha- utsarpiNI ora avasarpiNI ke chaha kAla Ayu ke kSetra kA nahIM hotA, kyoMki yaha asambhava hai; kintu bharatairAvata kAyAdi kI hAni vRddhi ko liye huye haiM, aisA jinendra ne kahA hai| meM sthita manuSyoM ke bhogopabhoga AyukAyAdi kA hotA hai| vahI ina avataraNA se itanA hA siddha ha ki AyukAyAdi kA hAnavRddhi | adhikaraNa nirdeza se bharatairAvata kA kahA jAtA hai| hotI hai kintu isase kSetra kA hAnivRddhi viSayaka kucha bhI vidhiniSedha ina ullekhoM se sApha prakaTa hai ki 'bharatairAvata kSetra kI hAni prakaTa nahIM hotaa| astu Age dekhiye vRddhi nahIM ho sktii| balki sarvArthasiddhi ke kartA ne to use tattvArtharAjavArtika ke tIsare adhyAya meM ukta sUtra kI vyAkhyA | bilkula asambhava batAyA hai| aba sAmAnya kathana dekhiyekarate hue zrImadbhaTTAkalaMkadeva kahate haiM ki mahAkavi vIranandi ne candraprabhacarita kAvya ke 18 veM sarga 10 janavarI 2003 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM kahA hai ki ke vacanoM se kSetrasthita manuSyoM ke AyukAyAdi kA vRddhihrAsa "bharatairAvate vRddhihAsinI kaalbhedtH| pratipAdana kiyA hai, na ki paudgalika bhUmikA / prativAdI kA aisA utsarpiNyavasarpiNyau kAlabhedAvudAhRtau // 35 // " kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki gauNa zabda ke prayoga se mukhya artha tathA amRtacandrAcArya viracita tattvArthasAra meM likhA hai| ghaTita hotA hai varnA niSprayojana mukhya zabda kA artha kyoM chor3A "utsarpiNyavasarpiNyau SaTsame vRddhihaanide| jaave| ata: bharatairAvata ke kSetra kA vRddhihAsa mAnanA hI mukhya hai bharatairAvatau muktvA nAnyatra bhavataH kvcit|| 208 // " aura una kSetrastha manuSyoM kA vRddhihrAsa mAnanA gauNa hai, isa prakAra ina zlokoM meM vahI sAmAnya kathana kiyA hai jaisA ki kahanA hI ThIka hai aura yahI pratIti meM AtA hai| tattvArthasUtra meM hai| isI DhaMga ko liye hue aisA hI aspaSTa kathana zlokavArtika ke isa kathana se sApha hai ki vidyAnaMdasvAmI harivaMzapurANa meM hai jisameM ki tIna lokakA khUba vistRta varNana hai, bhUmi kI ghaTI-bar3hI ko mukhya rUpa se mAnate haiM, sAtha hI unakI jinasena ne likhA hai| yathA ukta kArikA se yaha bhI prakaTa hotA hai ki usa samaya kSetra kI kalpaste dve tathArthAnAM vRddhihAnimatI sthitiH| hAni-vRddhi ko mAnane vAle aura na mAnane vAle donoM prakAra ke bharatairAvata kSetreSvanyeSvapi tato'nyathA // Agama maujUda the, jise unhoMne 'pravacanaikadezasya ca sAtaveM sarga ke 63veM zloka kA hindI anuvAda aisA hai tadbAdhakasyAbhAvAt AgamAntarasya ca tadbAdhakasyApramANatvAt' zabdoM 'utsarpiNI, avasarpiNI meM bharatairAvata ke padArthoM kA vRddhi hrAsa se prakaTa kiyA hai aura kSetra kI hAnivRddhi ke bAdhaka Agama ko hotA hai|' apramANa koTi meM DAla diyA hai| na kevala yahI, balki zlokavArtika aba kSetra kI hAni vRddhi mAnane vAloM kI suniye / vidyAnaMda | meM kAlabheda se bhami ko samatala mAnane se bhI inkAra kiyA hai. mahodaya apane zlokavArtika meM 'tAbhyAmaparAbhUmayo'vasthitAH' sUtra | jaisA ki usakI nimna paMktiyoM se jAhira kiyA haikI vyAkhyA karate hue kahate haiM 'na ca vayaM darpaNasamatalAmeva bhUmiM bhASAmahe pratItivirodhAt "na hi bharatAdivarSANAM himavadAdivarSadharANAM ca sUtratrayeNa tasyAH kAlAdivazAdupacayApacayasiddhernimnonnatAkArarasadbhAvAta.' viSkaMbhasya kathanaM bAdhyate pratyakSAnumAnayostadaviSayatvena (pRSTha 377) tbaadhktvaayogt| pravacanaikadezasya ca tadbAdhakasyAbhAvAt puna: AgamAMtarasya ca tdbaadhksyaaprmaanntvaat| tata eva sUtradvayena 'tadApi bhUminimnatvonnatatvavizeSamAtrasyaiva gate: tasya ca bharatairAvatayostadaparabhUmiSu ca sthitaterbhadasya vRddhihAsayogAyogAbhyAM | bharatairAvatayordaSyatvAta.' (paSTha 378) vihitasya prakathanaM na baadhyte|" (pR. 354) aise hI guNabhadrAcAryakRta uttarapurANa ke isa zloka se isakA bhAva aisA hai ki bharatairAvata kSetra kA vRddhihAsa mAnane dhvanita hotA hai| yathApara Upara tIna sUtroM meM jo bharatAdikSetra aura himavadAdi varSadhara parvatoM tato dharaNyA vaiSamyavigame sati srvtH| kA vistAra varNana kiyA hai, usameM bAdhA aaegii| zaMkAkAra kI isa bhaveccitrA samAbhUmiH samAptAtrAvasarpiNI 353 parva 76 zaMkA kA uttara dete hue vidyAnaMdi likhate hai ki usameM koI bAdhA artha- isake bAda pRthvI kA viSamapanA saba naSTa ho jAyegA nahIM A sakatI kyoMki vaha pratyakSa anumAna kA viSaya nahIM hai| rahI aura citrA pRthvI nikala AvegI tathA yahA~ hI para avasarpiNI AgamapramANa kI bAta to pravacana kA eka deza to usameM koI bAdhA kAla samApta ho jaayegaa| nahIM detA aura jo usake bAdhaka AgamAntara haiM, ve apramANa haiM zlokavArtika meM anya bhI kaI aisI bAteM hai jo granthAntaroM isalie sUtradvaya se jo bharatairAvata aura apara bhUmi ke vRddhihrAsake yoga-ayoga kA kiyA kathana hai vaha abAdhita hai|' se ekamata nahIM rakhatIM, unakA vizeSa vivecana anya svatantra lekha jo loga isakA viparIta bhAva nikAlate haiM unheM dvArA batAyA jA sakatA hai| zlokavArtika meM eka khAsa ullekha zlokavArtika ke pRSTha 378 kI nimnastha paMktiyoM para dhyAna denA yogya viSaya yaha hai ki 'merupradakSiNA nityagatayornuloke' sUtra kA cAhie nirUpaNa karate hue bhUgola bhramaNa para acchA vicAra kiyA gayA hai "bharatairAvatayorvRddhihrAsau SaT samayAbhyAmutsarpiNya- | isa prakAra kA varNana anya saMskRta-prAkRta granthoM meM nahIM milatA vasarpiNIbhyAM iti vacanAt tanmanuSyANAmutsedhAnubhavAyurA- | hai| yaha khUbI zlokavArtika meM hI hai| dibhirvRdvihAsau pratipAditau na bhUmeraparapudgalairiti na mantavyaM, isa viSaya meM zvetAmbaroM kA Agama nimna prakAra haigauNazabdaprayogAnmukhyasya ghaTanAdanyathA mukhyazabdArthAtikrame AtmArAmajI-kRta 'samyaktva-zalyodvAra' pustaka ke pRSTha pryojnaabhaavaat| tena bharatairAvatayo: kSetrayovRddhihrAsau mukhyata: | 45 meM likhA hai - pratipattavyau, guNabhAvatastu tatsthamanuSyANAmiti tathA vacanaM 'zAzvatI vastu ghaTatI bar3hatI nahIM hai so bhI jhUTha hai kyoMki saphalatAmastu te pratItizcAnullaMghitA syaat"| gaMgA-siMdhu kA pATa, bharatakhaNDa kI bhUmikA, gaMgAsindhu kI vedikA, bhAvArtha- "bharatairAvatayorvRddhi hAsau.....'' ityAdi sUtrakAra | lavaNa samudra kA jala vagairaha bar3hate-ghaTate haiN|' -janavarI 2003 jinabhASita 11 'zA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa sAre vivecana se jo Upara digambara jainoM ke Agama vAkya uddhRta kiye gaye haiM unameM karIba-karIba saba hI vidyAnaMda se sahamata nahIM mAlUma hote, khAsakara akalaMka aura pUjyapAda to bilkula hI viruddha haiN| harivaMzapurANa kA kathana zvetAmbaroM ke samyaktva zalyodvAra se kucha samAnatA rakhatA hai| hA~, alabattA sUtrakAra ke vacana jarUra vidyAnanda kI tarapha jhukate jJAta hote haiM aura zvetAmbaroM ke ukta kathana ke sAtha to vidyAnaMda kA ati sAmya hai hI / kintu di. jaina granthoM meM aisA dekhane meM nahIM AtA jisameM vidyAnanda kI taraha kSetra kI hAni - vRddhi kA spaSTa ullekha ho vidvAnoM kA kartavya hai ki ve isa viSaya ke prAcIna grantha TaToleM / khoja karane para jarUra kucha isa viSaya rahasya kA udghATana hogaa| vidyAnandajI ke pravacanaikadezasya ca tadbAdhakasyAbhAvAt " vAkya se to vaisA kathana milane kI aura bhI adhika sambhAvanA hai| svAmI vidyAnanda jI bar3e naiyAyika vidvAn the, isaliye tarka bala se vaisA kathana kara diyA hogA, aisI AzaMkA karanA bhI ThIka nahIM hai| vidyAnanda jaise eka U~ce AcArya ke prati vaisI bhAvanA rakhanA eka bahuta bar3A durbhAgya samajhanA caahiye| kisI samyak ko dhAraNa karo, mUla maMtra yaha jAna / bhava-bhava ke baMdhana kareM, ye hI tIrtha mahAna // pAnI pIvo chAnakara, roga nikaTa nahIM aay| loga kaheM dharmAtmA, jIva jantu baca jAya // bIr3I madirA pIvanA nahIM bhaloM kA kAma / bhaMga Adi kI lata burI, kyoM hote badanAma // subhASita juA khelanA mAMsa mada, vezyA-gamana zikAra / corI paranArI ramaNa, sAtoM vyasana nivAra // kAma krodha mada lobha se, hiya se andhe cAra / nayana andha inameM bhalA, kare na para apakAra // mAta-pitA kI cAkarI, yaha bhI tIratha jAna / sukha pAve prANI sadA, sunalo dekara kAna // 12 janavarI 2003 jinabhASita siddhAnta kI bAta ko svaruci se nirUpaNa karanA svayaM vidyAnandajI ne anAdaraNIya kahA hai| yathA- "svaruciviracitasya prekSavatAmanAdaraNIyatvAt' (zlokavArtika pU. 2 ) puna: 'na pUrvazAstrAnAzrayaM yataH svaruciviracitvAdanAdeyaM prekSAvatAM bhavediti yAvat (zlokavArtika pU. 2 ) jinhoMne vidyAnandajI ke granthoM kA manana kiyA hai ve mAnate haiM ki jina zAsana kA jo kucha bhI gaurava hai usakA zreya vidyAnanda jaise AcArya mahodayoM ko hI hai| ataH vidyAnanda jI kI kRti para azraddhA prakaTa karanA niHsAra hai| balki hameM to unase apane ko dhanya samajhanA cAhie ki aise aise tArkika diggaja vidvAnoM ne bhI paramapAvana jinendra kA Azraya liyA hai aura jaba ki vidyAnanda svAmI ne khuda apane kathana ko pravacana ke eka deza se abAdhita likhA hai, to phira svaruci racanA kI kalpanA uThAne ko sthAna hI kahA~ hai ? 'jaina nibandharatnAvalI' se sAbhAra saMkalana : suzIlA pATanI madhura vacana hI boliye, kareM sabhI sammAna / vazIkaraNa yaha maMtra hai, nizcaya kara yaha mAna // kAma nitya khoTe kare, khoje sukha kA mela / phiratA cakkara kATatA, jyU ghANI kA baila // bhItara se dharmI bano chor3o maayaacaar| karanI - kathanI eka ho, yahI dharma kA sAra // cakravartI kI saMpadA, indra sarikhe bhog| kAka vITa sama ginata haiM, samyagdRSTi loga // kartavya sadA karate raho, honI hai so hoya / mata jhUThI cintA karo, aMtara par3e na koy| Ara. ke. mArbalsa li., madanagaMja kizanagar3ha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva kA akAla maraNa : eka vyA DaoN. zreyAMsakumAra jaina jIva kA akAla maraNa bhI hotA hai, aisA prAktana AcAryoM / ve loga mahAtmA/satpuruSa kahalAyeM aise logoM ke mantavya ko puSTa ne kahA hai| bhujyamAna Ayu ke apakarSaNa kA kathana bahulatA se | karane hetu DaoN. hukumacandra bhArilla dvArA likhita "kramabaddha paryAya" kiyA gayA hai| adhikAMzarUpa se yaha kahA gayA hai ki karmabhUmiyA nAmaka pustaka jaba se prakAzita huI tabhI se vizeSarUpa se logoM tiryaJca aura manuSya apavartya Ayu vAle hote haiM kyoMki inakI ko "akAlamaraNa" nahIM hotA hai, yaha matibhrama huA hai, kyoMki bhujyamAna Ayu kI udIraNA saMbhava hai| isa pustaka meM AcArya praNIta granthoM kI upekSA kara kramabaddhaparyAya mukhyata: AdhyAtmika viSaya ke pratipAdaka tattvArthasUtra kI siddhi hetu akAlamaraNa kA niSedha kiyA gayA hai, kevala kAla nAmaka grantha ke dvitIya adhyAya ke antima sUtra "aupapAdika maraNa ko hI mAnA hai, jo vyavahAranaya ke viparIta hai| caramottamadehA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH" se spaSTa hai ki AcAryoM ne nizcaya-vyavahAra kA Azraya lekara hI sarvatra upapAda janma vAle deva aura nArakI, caramottama dehadhArI aura vyAkhyAna kiyA hai, unhoMne "akAlamaraNa" ke viSaya meM jo kahA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle jIva anapavartya (paripUrNa) Ayu hai, vahI yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| prAya: sabhI ArSagranthoM meM vAle hote haiN| jo inase bhinna saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmiyA manuSya akAlamaraNa ko mAnA gayA hai| aura tiryaJca haiM ve apUrNa Ayu vAle bhI hote haiM, unakI Ayu pUrNa paJcasamavAya hI kAryasAdhaka haiM, akele niyati se siddhi hone se pahile bhI kSaya ho sakatI hai| nahIM hone vAlI hai| kArya kI siddhi ke lie nimitta aura puruSArtha sUtra meM Aye hue anapavartya zabda ke AdhAra para hI AcArya | kI upekSA nahIM kI jA sakatI hai| kucha aise nimitta jIva ko akalaMka deva ne likhA hai "bahyasyopaghAtanimittasya viSazastrAdeH | milate haiM, jinake kAraNa bhujyamAna Ayu kI udIraNA ho jAtI hai sati sannidhAne hrAso'pavarta ityucyte| apavartyamAyuH yeSAM ta ime aura jIva kA samaya se pUrva akAla meM hI maraNa ho jAtA hai| isI apavAyuSaH naapvaayusso'npvaayussH| ete aupapAdikAdaya ko zAstrIya pramANoM sahita prastuta kiyA jA rahA haiuktA anapavAyuSAH, na hi teSAmAyuSo bAhyanimittavazAda AcArya kundakunda svAmI ne akAlamaraNa ke nimna kAraNa pavarto'sti / " arthAt bAhya kAraNoM ke kAraNa Ayu kA hrAsa honA | batalAye haiMapavarta hai| bAhya upaghAta ke nimitta viSa zastrAdi ke kAraNa Ayu visaveyaNarattakkhayabhayasatthaggahaNaM sNkilesaannN| kA hrAsa hotA hai, vaha apavarta hai| apavarta Ayu jinake hai, vaha AhArussAsANaM NirohaNA khijade AU // 25 // apavarta Ayu vAle haiM aura jinakI Ayu kA apavartana nahIM hotA, ve hima aNalasalilaguruyara pavvataruruhaNa pddynnmNgehiN| deva,nArakI,carama zarIrI aura bhogabhUmiyA jIva anapavarta Ayu rasavijjoyadharANaM aNayapasaMgehiM vivihehiM / / 26 / / - . vAle haiM, kyoMki bAhyakAraNoM se inakI Ayu kA apavartana nahIM . bhAvapAhur3a hotA hai| - - arthAt- viSabhakSaNa se, vedanA kI pIr3A ke nimitta se, apavartana zabda kA artha ghaTanA/kama honA hai aura anapavartana | sAdhara ka kSaya hA jAna sa, bhaya sa, zastraghAta sa, saklaza pAraNAma kA artha kama na honA hai| Ayu karma kA apavartana hI akAlamaraNa | se AhAra tathA zvAsa ke nirodha se, Ayu kA kSaya ho jAtA hai aura hai| arthAt pUrvabandha anantara hone vAle Ayakarma kA udaya hokara himapAta se agni se jalane ke kAraNa, jala meM DUbane se. baDe parvata usake kSaya ke kAraNa jo maraNa hotA hai, usako akAlamaraNa yA para car3hakara girane se, bar3e vRkSa para car3hakara girane se, zarIra kA bhaMga apamRtyu kahate haiN| jo maraNa Ayukarma ke pUrvabandha ke anusAra | hAna sa, pArA Ada rasa ka sayAga (bhakSaNa.) sa Ayu kA vyucchada apavartana ke abhAva meM hotA hai, vahI svakAla maraNa hai| ho jAtA hai| .. zAstroM meM svakAlamaraNa aura akAlamaraNa donoM kA vyAkhyAna AcArya zivArya sallekhanA lene vAle bhavyAtmA ko saMbodhana hai, kintu niyativAda ke poSaka ekAntavAdI vidvAnoM ne paryAyoM kI | karate hue kahate hai.......... niyatatA ko siddha karane ke lie zAstroM meM varNita akAlamaraNa [...........iya tiriya maNuya jammai suidaM uvavajjhi UNa bhubaar| jaise viSaya kA niSedha karanA zuru kiyaa| aisA karanA mujhe soddezya avamiccu mahAdukkhaM tivvaM pattosi taM mittaM / / 27 / / bhaga.A. lagatA hai, kyoMki logoM ko saMsAra, zarIra, bhogoM se bhayabhIta na he mitra isa prakAra tiryaJca aura manuSya janma meM cirakAla rahane kI preraNA aura puruSArthahIna banAnA unakA uddezya rahA hai, | taka aneka bAra utpanna hokara tU apamRtyu ke mahAduHkha ko prApta jisase bhoga vilAsitAM meM lisa rahane vAle unheM binA tyAga aura haA hai| RANDITREENAME . tapa ke dharmAtmA mAnA/jAnA jaay| saMsAra zarIra se rAga karane vAle ukta kathana akAlamaraNa kI mAnyatA meM sAdhaka hI haiM, -janavarI 2003 jinabhASitaH : 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdhaka nahIM hai| Ayu karma hai| isakA pUrNa hone se pUrva hI udaya meM | pUrva hI pakA die jAte haiM yA paripakva ho jAte haiM, aisA dekhA jAtA AnA udIraNA hai| kisI bhI karma kI udIraNA usake udayakAla meM | hai-usI prakAra paricchinna (avadhArita) maraNakAla ke pUrva hI hI hotI hai| yaha udIraNA bhujyamAna tiryaJcAyu aura manuSyAyu kI | udIraNA ke kAraNa se Ayu kI udIraNA hokara akAla maraNa ho sarva sammata hai kintu bhujyamAna devAyu aura narakAyu kI bhI udIraNA | jAtA hai| (tattvArthavArtika 2/52 kI TIkA) AcAryavarya Age isI siddhAnta meM milatI hai jaisAki likhA bhI hai "saMkamaNAkaraNU- ko siddha karane ke lie aura pramANa dete haiN| ve kahate haiM ki NANavakaraNA hoMti savva AUNaM" (gommaTa karma gA. 441) eka | Ayurveda ke sAmarthya se akAlamaraNa siddha hotA hai, jaise aSTAMga saMkramaNa ko chor3akara bAkI ke bandha, utkarSaNa, upakarSaNa, udIraNA, | Ayurveda ko jAnane vAlA ati nipuNa vaidya yathAkAla vAtAdi ke sattva, udaya, upazAnta, nidhatti aura nikAcanA ye navakaraNa sampUrNa | udayapUrva hI vamana, virecana Adi ke dvArA anudIrNa hI kapha Adi AyuoM meM hote haiN| doSoM ko balAt nikAla detA hai, dUra kara detA hai tathA akAla mRtyu kisI bhI karma kI udIraNA usake udayakAla meM hI hotI | ko dUra karane ke lie rasAyana Adi kA upadeza detA hai| yadi hai| udIraNA ko paribhASita karate hue nemicandrAcArya ne kahA hai akAlamaraNa na hotA to rasAyana Adi kA upadeza vyartha hai| rasAyana "udayAvalI ke dravya se adhika sthiti vAle dravya ko apakarSakaraNa kA upadeza hai, ata: Ayurveda ke sAmarthya se bhI akAla maraNa siddha ke dvArA udayAvalI meM DAla denA udIraNA hai|" isase niSkarSa hotA hai| dukha kA pratIkAra karane ke lie Ayurvedika prayoga hai, nikalA ki karma kI udIraNA usake udaya kI hAlata meM hI ho aisA nahIM hai ubhayata: auSadhi kA prayoga dekhA jAtA hai| kevala sakatI hai athavA anudaya prApta karma ko udaya meM lAne ko udIraNA du:kha ke pratIkAra ke lie hI auSadha dI jAtI hai, yaha bAta nahIM hai, kahate haiN|" apitu utpanna roga ko dUra karane ke lie aura anutpanna ko haTAne udIraNA bhujyamAna Ayu kI hI ho sakatI hai kyoMki ke lie bhI dI jAtI hai| jaise auSadhi se asAtA karma dUra kiyA gommaTasAra karmakANDa meM badhyamAna Ayu kI udIraNA kA "parabhava jAtA hai, usI prakAra viSa Adi ke dvArA Ayu hrAsa aura usake Augassa ca udIraNA Natthi NiyameNa" isa niyama ke AdhAra se | anukUla auSadhi se Ayu kA anapavarta dekhA jAtA hai| spaSTa niSedha kiyA gayA hai| yaha bhI kahA hai ki deva nArakI,caramottama | mahAn tArkika vidyAnaMdasvAmI bhI ukta kathana kA kAla deha ke dhAraka tathA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle manuSya tiryaJca aura akAlanayoM kI dRSTi se samarthana karate hue likhate haiM ki ko chor3akara bAkI ke udayagata Ayu kI udIraNA saMbhava nahIM hai|| jinakA maraNa kAla prApta nahIM huA unake bhI maraNa kA abhAva nahIM sabhI karmoM kI udIraNA apakarSakaraNa hone para hI hotI hai arthAt unakA bhI maraNa ho jAtA hai kyoMki khaDga prahAra Adi ke hai| jaba taka karma ke dravya kI sthiti kA apakarSaNa nahIM hogA, dvArA maraNa kAla prApta na hone para bhI maraNa dekhA jAtA hai| yadi yaha taba taka usa dravya kA udayAvalI meM kSepaNa nahIM ho sktaa| jo kahA jAye ki jinakA mRtyukAla A gayA una hI kA khaDga prahAra karma adhika samaya taka udaya meM AtA rahegA, vaha udayAvalI meM Adi dvArA maraNa dekhA jAtA hai, jinakA maraNa kAla A gayA unakA prakSipta hone para udaya meM Akara naSTa ho jaayegaa| yaha apakarSaNa ke to usa samaya maraNa hogA hI ata: khaDga prahAra Adi kI apekSA binA nahIM ho sktaa| nahIM rakhatA arthAt khaDga prahAra Adi hogA taba bhI maraNa hogA aura khaDga prahAra Adi nahIM taba bhI maraNa hogA kyoMki usakA maraNakAla bhaTTAkalaMka deva ne aupapAdika janmavAle deva-nArakI, vyavasthita (niyata) hai| jinake maraNakAla kA khaDga prahAra Adi caramottama dehadhArI aura asaMkhyAta varSAyuSka ko anapavartya Ayu anvayu vyatireka hai arthAt khaGga prahAra Adi hogA to mRtyukAla vAle arthAt kAlamaraNa ko prApta hone vAle batAkara spaSTa kara diyA utpanna ho jAyagA, yadi khaDga prahAra Adi nahIM hogA to maraNa kAla hai ki jinakI Ayu saMkhyAta varSa kI hotI hai, aise karmabhUmiyA utpanna nahIM hogA, unakA mRtyukAla avyavasthita (aniyata) hai manuSya aura tiryaJca apavartya arthAt akAlamaraNa ko prApta ho anyathA khaDga prahAra Adi kI nirapekSatA kA prasaMga A jAyagA sakate haiM, unhoMne likhA hai "aprAptakAlasya maraNAnupalabdherapavartAbhAva kintu akAla mRtyu ke abhAva meM Ayurveda kI pramANabhUta cikitsA iticet naH dRSTatvAdAmraphalAdivat / yathA avadhIritapAkAlAt-prAk tathA zalya cikitsA (oNparezana) kI sAmarthya kA prayoga kisa para sopAyopa satyAgraphalAdInAM dRSTapAkastathA paricchinnamaraNakAlAta kiyA jAyagA? kyoMki cikitsA Adi kA prayoga akAlamRtyu ke prAgudIraNA pratyaya AyuSo bhvtypvrtH|" arthAt-aprAptakAla meM | pratIkAra ke lie kiyA jAtA hai| Age aura bhI kahate haiMmaraNa kI anupalabdhi hone se akAlamaraNa nahIM hai, aisA nahIM "kasyacidAyurudayAntaraGge hetau bahiraGge pathyAhArAdau vicchinne kahanA kyoMki phalAdi ke samAna jaise kAgaja payAla Adi upAyoM jIvanasyAbhAve prasakte tatsampAdanAya jIvanAdhAnamevApamRtyo ke dvArA Amra Adi phala avadhArita (nizcita) paripAkakAla ke | rastupratikAraH" arthAt Ayu kA antaraGga kAraNa hone para bhI kintu 14 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 12. pathya AhAra Adi ke viccheda rUpa bahiraGga kAraNa mila jAne se / kyoMki jahA~ kAla ke AdhAra para kAryasiddhi batAyI hai, vahIM jIvana ke abhAva kA prasaMga A jAtA hai| aisA prasaMga Ane para jIvana | akAla meM bhI kArya hotA hai aisA sarvajJakathana hai| yahI prAmANika hai| ke AdhArabhUta AhArAdika akAlamRtyu ke pratIkAra haiN| hA~, | aneka paurANika kathanoM ke AdhAra para Ayu ke apakarSakaraNa akAlamaraNa kA mRtyukAla nizcita hotA to akAla mRtyu kA | | kA spaSTIkaraNa ho jAtA hai| laukika udAharaNa se bhI samajhA jA pratikAra nahIM ho sakatA thA jaise kAla maraNa kA mRtyukAla vyavasthita sakatA hai| jaise moTaragAr3I kI tela kI TaMkI pUrI bharI huI hai, hai, usakA pratikAra nahIM ho sakatA kintu akAla mRtyu kA pratIkAra | usake dvArA hajAra mIla kI yAtrA pUrI ho sakatI hai kintu gAr3I ho sakatA hai, ataH akAla mRtyu kA mRtyu kAla avyavasthita | cAra sau mIla calakara ruka gyii| jaba kAraNa para vicAra kiyA (aniyata) hai, vaha mRtyu kAla bahiraMga vizeSa kAraNoM se utpanna | gayA, taba patA calA ki TaMkI meM sUrAkha ho jAne se tela kSaya ko hotA hai| prApta ho gayA ata: gAr3I samaya se pUrva banda ho gaI, yAtrA bhI pUrI bAhyakAraNoM se Ayu kA kSaya hotA hai, yahI bAta | na karA sakI isI prakAra Ayu karma bhI kisI bAhya yA antaraMga nemicandrAcArya ne kahI hai| bhagavatI-ArAdhanA meM asatya ke prasaMga nimitta ko pAkara samaya se pUrva kSaya ko prApta ho jAtA hai| meM kahA gayA hai "vidyamAna padArtha kA pratiSedha karanA so prathama | saMdarbhaasatya hai, jaise karmabhUmi ke manuSya kI akAla meM mRtyu kA niSedha aNNatthaThiyassudaye saMthuhaNamudIraNA hu atthi taM // go. karma. krnaa| yaha prathama asatya mAnanA nizcita hI kAla maraNa ke samAna gA, 439 udayAvali bAhyasthitasthiti dravyasyApakarSaNa akAla maraNa kI sattA siddha karatA hai|" karmabhUmiyA manuSya aura vazAdudayAvalyAM nikSepaNamudIraNA khlu| apakvapAcanatiryaJca badhyamAna aura bhujyamAna Ayu meM apavartana hotA hai isakA mudiirnnaa| pramANa tattvArthazlokavArtika se nimnarUpa meM dekhie- "AyurbandhaM kurvatAM jIvAnAM pariNAmavazena badhyamAnasya AyuSa: apavartanamapi parabhavAyuSo niyamenodIraNA nAsti udayagatasyaivopapAdika bhvti| tadevApazvartanaM ghAta ityucyte| udIyamAnAyurapavartasya caramottama dehA-saMkhyeyavarSAyubhyo'nyatra tatsaMbhavAt // go. kdliighaataabhidhaanaat|" Ayu karma kA bandha karane vAle jIvoM ke karma. saM.TIkA gA. 918 pariNAma ke kAraNa se badhyamAna Ayu kA apavartana bhI hotA hai, | 3. tattvArthavArtika prathama bhAga pRSTha 427, 28 (AryikA vahI apavartana ghAta kahA jAtA hai, kyoMki udIyamAna Ayu ke supArzvamatIkRta TIkA) apavartana kA nAma kadalIghAta hai| 4. na hyaprAptakAlasya maraNAbhAvaH khaGgaprahArAdibhirmaraNasya yahA~ yaha spaSTa kiyA gayA hai ki badhyamAna Ayu kI sthiti darzanAt / prApta kAlasyaiva tasya tathA darzanamiti cet kaH meM aura anubhAga meM jisa prakAra apavartana hotA hai, usI prakAra punarasau kAlaM prApto'pamRtyukAlaMvAre prathamapakSe siddhasAdhyatA, bhujyamAna Ayu kI sthiti aura anubhAga meM bhI apavartana hotA hai dvitIya pakSe khaDgaprahArAdinirapekSatva prsNgH| sakalabahi: kintu badhyamAna Ayu kI udIraNA nahIM hotI aura bhujyamAna Ayu kAraNa vizeSanirapekSasya mRtyukAraNasya mRtyukAlavyavasthite: kI udIraNA hotI hai, jisase akAlamaraNa bhI hotA hai, yaha ukta zastrasaMyAtAdi bahiraMga kAraNAnvayavyatire kAnuanekoM pramANoM se siddha hotA hai| vidyAyinastasyApamRtyu kaaltvovptteH| tadbhAve punarAyurveda AcAryoM ne aise mahApuruSoM kA ullekha kiyA hai jinakA prAmANyacikitsAdInAM va saamopyogH| akAla meM Ayu kA kSaya huA hai| tattvArthazlokavArtika2/53 kI TIkA jainAgama meM nayavivakSA ke kathana ko hI prAmANika mAnA 5. visaveyaNarattakkhaya bhayasatthaggahaNaM saM kile sehiM / gayA hai| AcArya amRtacandra kAla ke sAtha akAla kA ullekha karate hue likhate hai- "kAlanayena nidAghadivasAnusAripacyamAnasahakAra ussAsAhArANaM NirohaNo chijjade auu|| karmakANDa 57 phalavatsamayAyattasiddhiH akAlanayena kRtrimoSmapaJyamAna sahakAra paDhamaM asaMtavayaNaM sabhUdatyassa hodi pddiseho| . phalatsamayAnAyattasiddhiH" (pravacanasAra) arthAt- kAla ne kArya Nasthi Narassa akAle maccutti jadheya bhAdIyaM // bhaga. 830 kI siddhi samaya ke adhIna hotI hai, jaise Amraphala garmI ke dinoM meM antassa cakradharasya brahmadattasya bAsudevasya ca kRSNasya pakatA hai / arthAt kAlanaya se kArya apane vyavasthita samaya para hotA hai| akAlanaya se kArya kI siddhi samaya ke AdhIna nahIM hotI hai, anyeSAM ca tAdRzInAM bAhya nimitta vazAdAyurapavartadarzanAtjaise Amraphala ko kRtrima garmI se pakA liyA jAtA hai| isase yaha - (tattvArthavArtika 2/53/6) spaSTa hai ki sarvakAryakAla ke anusAra hI hote haiM aisA nahIM hai 24/32, gA~dhI roDa, bar3auta (u.pra.) -janavarI 2003 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlavrata saMrakSikA : anantamatI - DaoN. nIlama jaina, anantamatI nAma hai usa ananya buddhimatI mahilA kA jisake / bacAtI huI parvata nadiyA~ lAMghatI huI ayodhyA nagarI pahu~cI aura antaraMga meM bAlyakAla se prajvalita hai tapa saMyama aura viveka kI | yahA~ use padmazrI AryikA ke darzana hue| jyoti / mAtA-pitA dvArA sahaja bhAva se munirAja ke sAnnidhya meM idhara anantamatI ke pitA bhI putrI viyoga meM santapta hRdaya gRhIta brahmacarya vrata ko jIvana kA abhinna aMga banAkara tathA parIkSAoM ko sAntvanA dene ke uddezya se tIrthATana karate hue ayodhyA nagarI kI kaThora vedanAjanya kasauTI para sarvathA zuddha rahakara jisane apane meM anantamatI ke mAmA ke yahA~ Thahare hue the| vahA~ AhAra hetu pUre ihaloka aura paraloka ko alaMkRta kara jIvana dhanya kiyaa| cauka ko dekhakara unheM anantamatI kA smaraNa ho gayA aura tatkAla campApura nareza priyadatta evaM rAnI aMgavatI kI rAjaputrI hI khoja bIna karane para anantamatI se milana huaa| pitA ke hRdaya anantamatI aSTAnhikA parva meM pitAzrI kI anujJA se bhI dharmakIrti meM vAtsalya jAgRta huA aura anantamatI se ghara calane kA Agraha munirAja se brahmacarya vrata svIkAra kara letI hai| pitA bAlyakAla kiyA lekina anantamatI ne paga-paga para saMsAra kI kAlimA kA meM mAtra ATha divasa ke lie svIkAra kie vrata ko vismRta kara pratyakSa darzana kiyA thA aise duSTa saMsAra se aba use vairAgya A gayA jAte haiM para anantamatI kA antaraMga viveka bAra-bAra unake citavana | thA usane samasta moha jAla chinna vichinnA karake varadatta munirAja ko praznacihnita karatA hai yadi brahmacarya zreSTha hai to phira ATha dina kI ziSyA padmazrI (kamalazrI) AryikA se jainezvarI dIkSA le lI hI ke lie kyoM? jIvana bhara ke lie kyoM nahIM? pitA sarvathA | tathA ni:kAkSita ho vrata kA pAlana karane lgii| usake mana meM anabhijJa the putrI ke mAnasa hetu dRr3hatA se yuvatI hote hI suyogya vara kisI bhI prakAra kA pralobhana, vAcchA, AkAMkSA nahIM thii| paramAgama ke cayana hetu prabhAvarata ho jAte hai tathA sahaja bhAva se anantamatI | kA dhyAna karatI huI anantamatI Atmacintanarata ho gii| ke sammukha bhI jaba prasaMga AyA to anantamatI ke tarka aura dRr3hatA anuzAsana baddha, dRr3hatA aura dharmaparAyaNatA usane jIvana ko dekha mAtA-pitA nirUpAya ho ge| lAvaNyamatI putrI ne jIvana | bhara zrama dvArA sIkhA thaa| antarAtmA ne hI smaraNa karAyA ki bhara ke lie brahmacarya svIkAra kara liyA aura dharmasAdhanA ko bhautika sukha aura pAralaukika sukha eka sAtha nahIM raha skte| jIvana kA lakSya bnaayaa| anantamatI dharma meM lIna thI idhara pUrvakRta | unakA mana apane vartamAna avasthA para vitRSNA se bhara gayA thA aura pApakarma apanI lIlA dikhAne hetu Atura ! eka dina bagIce meM unhoMne nizcaya kara liyA thA ki aba vaha apanA jIvana jhUlA jhUlatI anantamatI kA apaharaNa kuNDala maNDita nAmaka AtmakalyANa hetu hI samarpita kregii| isa dRr3ha saMkalpa kA unhoMne vidyAdhara kara letA hai| kintu patnI ke dvArA pratAr3ita evaM dhikkAre itanI kSamatA se pAlana kiyA ki zArIrika kaSTa, mAranA tAr3anA kA jAne para use parNaladhvI nAmaka bhayaMkara aTavI meM chor3a detA hai| bhI una para koI prabhAva nahIM huaa| jIvana ke durgama aura retIle karmoM kA duScakra to abhI prAraMbha hI huA thA puna: bhIlarAja ke rUpa | baMjara meM bhI AdhyAtmikatA kA strota use rasAkti kara gayA vaha meM durdeva sammukha A khar3A hotA hai| bhIla apanI kAmukatA prakaTa unnata AdhyAtmika jIvana ke lie tatpara ho gii| yahI kAraNa hai karatA hai kintu zIla ke akhaNDa bala se vanadevI anantamatI kI ki unakA jIvana vizuddhatA ni:svArthatA aura AtmabalidAna ke rakSA karatI hai| devI ke Dara se bhIla rAja ne anantamatI ko sAhUkAra | rUpa meM adyatana hamAre sammukha preraka rUpa meM prastuta haiN| ke hAthoM sauMpa dI lekina puSpaka seTha bhI thA to puruSa hI- usa dhyAna aura tapasyA dvArA vrata rUpI kavaca ko dhAraNa kara anindya sundarI ko dekha vaha bhI viveka kho baiThA aba anantamatI | bheda-vijJAna rUpI zastroM se karmoM ko parAsta karane lgii| ugra kA nArItva aura zaurya jAgRta ho uThA usane puSpaka seTha ko apanI | tapazcaNarata anantamatI anta meM sanyAsamaraNa kara bArahaveM svarga meM vacana jvAlA se aisA bhasmIbhUta kiyA ki vaha tatkAla use balA | deva huI aura aThAraha sAgara kI Ayu prApta kii| anantamatI kI yaha samajha svayaM ko bacA gayA para usako eka kuTTinI kI kAlI kathA bhagavAna mahAvIra ke pramukha gaNadhara gautama ne rAjA zreNika ko koTharI meM DAla aayaa| kuTTinI kAmasenA ne bhI anantamatI ko | AnandapUrvaka sunAI tathA saccI samyagdRSTi anantamatI samyagdarzana viparIta dekhakara atyAcAra prAraMbha to kie parantu use aprabhAvI ke dvitIya aMga nikAMkSita aMga kI pratirUpA banakara smaraNIya bana dekha hAra gaI aura rAjA siMharAja ko sauMpa AI jaise hI usa pApI | gii| samyak darzana ke ATha aMgoM kI prakAzikA evaM vivecikA siMharAja ne bhI apane apavitra hAthoM ko bar3hAyA tabhI vanadevI ne | kathAoM meM anantamatI kA jIvanavRta zraddhAsahita smaraNa kiyA prakaTa hokara use lalakArA aura usake pApakarmoM kA ucita daNDa | jAtA hai| vipattiyoM ke madhya prakRtyA komala bAlikA kA kaThora dekara antarnihita ho gii| usane tatkAla naukara dvArA anantamatI | saMkalpa evaM vajramaya caritra namrIbhUta kara detA hai| anantamatI ko jaMgala meM chur3avA diyaa| anantamatI apane kaumArya dhana ko | anantarUpA virATa hokara agraNI ho jAtI hai| brahmacarya kI saccI 16 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMrakSikA anantamatI Agama kA sunaharA pRSTha hai| ina paurANika | bhI vaha na TUTI, na hArI balki agni meM tape kundana kI taraha nArI ne saMgharSa mUlyoM ke lie svayaM ko prANAMta taiyArI ke sAtha nikharI ora ina kAmuma bher3iyoM ke lie siMhanI banakara grjii| jokhima meM DAlA hai| vaha una tattvoM ko saMvAratI hai ve sthApita varanA jitanI cunautiyAM, vikRtiyoM kA sAmanA use karanA par3A aura samartha hai jinhoMne sthApita hone meM sadiyAM khapAyI hai| | kyA ve use bahA na le jaatii| zuddha tAttvika, vAstavika aura aMtaH inake vyaktitva meM pratipala virATatA kA darzana rahA hai| jeTha kA | sArI cetanA se hama jaba isakA zodha karate haiM ki usake caritra meM ghAma svayaM sira para jhelate aDiga vRkSa kI bhAMti apane Azraya ve kauna se bIjANu the jo tamAma viparIta aura lagabhaga parasta karane dAtAoM ko chAyA aura phala hI diye haiN| Aja bhI hameM inake vAlI sthitiyoM ke bIca bhI use, usake sAmUhika mana ko caritra meM yahI pratiphalita hote dekhate haiN| Atmavijaya kI dUragAmI dRSTi dete haiM- saca yaha cetanA, aMtabedhi anantamatI ne apane zIla kavaca ke sammukha kabhI svayaM brahmacarya kI zakti thI jo saccI jaina nArI kI mUrta paribhASA hai| ko sAdhana hIna, zastravihIna nahIM samajhA apanI lambI trAsadI, | anantamatI vilakSaNa anantazaktirUpA hai jaise pIr3A, jakar3ana ke virUddha usake mana meM nizcayata: kitanA kSobha | agravAhinI saritA acala pASANa khaMDoM meM TakarAkara prabala utpanna huA hogA, kintu pUre saMyama va dhairya se usane abhivyakti ko vega se bar3hatI hai isI prakAra sAMsArika bAdhAe~ usake karmaTha zakti dii| zramaNa saMskRti meM usase pUrva kI sannAriyoM ne jo upasargoM jIvana meM dviguNita utsAha bharane vAlI preraNA zakti bana gaI ke madhya bhI aDigatA rakhI usake bhItara vaha bhI rakta kI bhA~ti | thii| pravAhita rahA hai| isIlie bhaMyakara yAtanAoM AtyAcAroM ke madhya / ke.eca. - 216, kavinagara gAjiyAbAda bAlavArtA beImAna nahIM haiM saba DaoN.surendra jaina 'bhAratI' eka bAra eka yuvaka bar3e uttejita svara meM bar3abar3AtA / jhuThI kasama khAI tathA nyAyAlaya meM bhI gavAhoM ke mukara jAne huA calA jA rahA thA ki "saMsAra meM kahIM bhI nyAya nahIM hai, ke kAraNa merA vizvAsa ImAnadArI se DagamagAyA to mujhe lagA sabake saba beImAna haiM, koI kisI kA bhalA nahIM caahtaa|" ki saMsAra meM kahIM nyAya nahIM hai jabaki vAstavikatA to yaha yaha sunakara eka sajjana jaise dikhane vAle vyakti ne use | hai ki yadi nyAya nahIM hotA to maiM nyAyAlaya jAtA hI kyoM?" rokA aura pUchA ki- "jo tuma kaha rahe ho kyA vaha satya hai?" | yuvaka ke ukta vicAra sunakara ve sajana muskurA diye usa vyakti ne uttara diyA- hA~, bilkul| aura bole ki "jIvana kA satya mAtra itanA nahIM hai ki apekSita taba una sajjana ne pUchA ki-tumhArA nyAya para vizvAsa pariNAma mileM, balki jIvana kA satya to yaha hai ki tuma pariNAma ke lie apane patha para, apane karttavya para dRr3ha rho| usa vyakti ne uttara diyA- hA~ hai| yadi saMsAra meM nyAya, ImAnadArI aura bhalamanasAhata nahIM hotI taba una sajjana ne phira pUchA- "kyA tuma ImAnadAra nahIM | to logoM kA jInA muzkila ho jaataa|" ho?" ukta yuvaka ne una sajjana ko praNAma kiyA aura kahA taba vaha vyakti bolA-"maiM to ImAnadAra hU~, maiMne kabhI ki "aba merI AsthA spaSTa hai ki saMsAra meM acchAIyA~ sadaiva koI beImAnI nahIM kii|" rahatI haiM, kintu jaba burAiyA~ aura bure loga samAja meM adhika taba ve sajjana bole- "yadi tumane kabhI beImAnI nahIM Adara-sammAna pAne lagate haiM to acchAiyA~ aura acche loga kI aura tuma ImAnadAra ho to phira tuma kaise kaha sakate ho ki samAja ke paridRzya se gAyaba hone lagate haiN| ata: jarUrI hai ki sabake saba beImAna hai?" are bhAI, jaba tuma beImAna nahIM ho, hama sadaiva sakriya raheM tAki anyAya, beImAnI aura burAI tuma nyAya kI ummIda karate ho, kisI kA burA nahIM cAhate to apanA kucaka nahIM phailA skeN|' isakA matalaba spaSTa hai ki saMsAra meM nyAya, ImAnadArI, bhalAI bacco! yaha kahAnI hameM batAtI hai ki hameM sakriya abhI bhI hai|" rahakara saccAI, nyAya, ImAnadArI, bhalAI ke kAmoM aura inake yaha sunakara vaha yuvaka avAk rahA gyaa| kucha kSaNa kAma karane vAloM ko sadaiva protsAhita karanA cAhie tAki rUkakara usane kahA ki "maiM svayaM bar3e bhrama meM thA, tumane mujhe / hama aura hamArA samAja anyAya se mukta raha ske| vAstavikatA btaadii| jaba mahAjana ne mere rupaye har3apa liye aura | ___ela-65, nyU indirA nagara e, burahAnapura (ma.pra.) -janavarI 2003 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi gAya mAtA hai to use kATate ho kyoM? ____ DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' gAya saMsAra kA sabase nirIha prANI hai jise pazu jAti kI / arthAt- mere Age gAyeM raheM, pIche gAyeM raheM, mere hRdaya meM apekSA to pazu kaha sakate haiM kintu jaba usakA vAtsalya dekhate haiM to lagatA hai ki vaha mAnava jananI se kama nahIM hai| prIti ko zrIkRSNa zreSTha gopAlaka ke rUpa meM Aja bhI zraddhAspada haiN| paribhASita karanA ho to gAya aura bachar3e kI misAla sAmane rakhanI Aja pAThyapustakoM meM gAya ko mAMsa dene vAlA pazu yA gAya se hI par3atI hai| gAya ke sthAna para bhaiMsa ko nahIM rakhA jA sakatA yaha mAMsa milatA hai; par3hAyA jAne lagA hai jo usakI ahiMsaka vRtti se eka udAharaNa se spaSTa hai| eka bAra gAya kA 'bachar3A' daur3ate- anyAya hai| mA~ ke marane para zizu kI kSudhA ko zAnta karane vAlA daur3ate AyA aura kue~ meM gira gayA jaba gAya ne usake (bhAne kA jaba koI nahIM thA taba gAya ne Age Akara apanA dUdha prastuta kiyA svara sunA to vaha bhI rassI tur3Akara bhAgI aura usI kue~ meM gira aura jIvanadAna diyaa| Aja saMsAra meM aise lAkhoM manuSyoM kI gayI kintu jaba yahI sthiti bhaiMsa ke sAtha ghaTita huI ki usakA saMkhyA hai jinheM mA~ kA dUdha pIne kA saubhAgya nahIM milA, jo gAya 'pAr3A' kue~ meM girA to vaha use bacAne ke lie kue~ meM girane kI kA dUdha pIkara hI pale-bar3he aura saMsAra meM gAya ke dUdha se jIvana bajAya kue~ kI jagata para khar3I-khar3I TarrAtI rhii| vAtsalya kI dAna pAkara sukha bhoga rahe haiN| usI jananI tulya gAya kA aisA pratimUrti gAya putra aura mAtA ke sneha, vAtsalya, prIti kA AdhAra anAdara ki use dugdha vihIna hone para mAMsa ke lie kATa diyA bana gyii| gAya ko kRSi pradhAna bhArata deza meM pramukha dhana mAnA gayA jAya? AcArya amitagati ne 'zrAvakAcAra' meM gAya kI rakSA ko hai yathA- "gobhirna tulyaM dhanamasti kiMcit" aura ho bhI kyoM na | puNya karma mAnA haiusake samAna pavitra vicAra, dAna kI pUMjI kisake pAsa hai? loka go-bAlabrAhmaNa-strI puNyabhAgI ydiissyte| meM yaha nIti prasiddha hai ki "tRNaM bhuktyA payaH sUte ko'nyo dhenusama: sarvaprANigaNatrAyI nitarAM na tadA kthm||11/3 shuciH|" arthAt Azcarya hai ki tinake cabAkara dUdha utpanna karane yadi gau (gAya), brAhmaNa, bAlaka aura strI kI rakSA karane vAlI gAya ke samAna aura kauna pavitra hai? mahAbhArata meM bhI kathana vAlA puNya bhAgI hai to jisane sampUrNa prANI samUha kI rakSA kA vrata AyA hai ki "mAtaraH sarva bhUtAnAM sarva sukha pradA:" arthAt gAya liyA hai vaha usase viziSTa kyoM nahIM arthAt vaha viziSTa hI hai| sabhI prANiyoM kI mAtA evaM sabhI ko sukhapradAna karane vAlI hai| | Aja gAya se prApta padArthoM ko roga nAzaka mAnakara 'kAUyaha manuSya kI hI adhamatA hai jo aisI gAyoM ko dUdha ke sthAna para thairepI' banAyI gayI hai jisase kaiMsara jaise asAdhya roga bhI ThIka mAMsa pAne ke lie kATa DAlatA hai| hinduoM meM gAya ko mAtR tulya hone lage haiN| DaoN. gaurIzaMkara je. mAhezvarI ke anusAra 'kAUmAnakara pUjA jAtA hai jisase vidharmI-kasAI gAya ke prati virodha thairepI' se madhumeha, gurdA, hRdaya aura kaiMsara jaisI bImAriyoM para kAbU rakhate haiM aura jaba use kATate haiM to sarvaprathama lAta se prahAra se kiyA jA sakatA hai| gAya ke dUdha se nirmita ghI se gaThiyA kA usakA apamAna karate haiM phira kATate haiN| kaTate samaya bhI gAya ke upacAra kiyA jAtA hai| gAya kA ghI lagAne se netravikAra, kuSTha raMbhAne kI dhvani (cItkAra) nikalatI hai mAno apane putroM ko aura jalane ke rogoM meM lAbha hotA hai| gAya ke dUdha meM vasA kama prANarakSA ke lie bulA rahI ho| hone se kolesTraoNla nahIM bar3hatA tathA usameM 'keroTina' hone se bhAratIya saMskRti meM gAya kI pratiSThA usakI nirIhatA, kaiMsara nahIM hotaa| dila ke marIjoM ke lie gAya kA dUdha amRta ke carane kA svabhAva, dugdha-dAna vAtsalya aura bachar3e utpanna karane ke | samAna hai| yUropIya cikitsakoM ne gAya ke dUdha se tapedika kI kAraNa hai| gAya kA dUdha pathya hotA hai evaM ghI amRta tulya mAnA cikitsA kI hai| gAya ke dUdha se mAnava zarIra kI proTIna aura gayA hai| bachar3e bar3e hokara baila banakara khetI ke kAma Ate haiN| | kArbohAiDreTa kI pUrti to hotI hI hai sAtha hI roga-pratirodhI khetoM ko bIjavapana se pUrva hala calAkara narama banAyA jAtA hai yaha | kSamatA bhI bar3hatI hai| gAya ke itane upakAra hone para bhI deza ke kArya binA bailoM kI sahAyatA ke nahIM hotA thA Aja bhale hI katlakhAnoM meM pratidina lagabhaga 50,000 gAyoM kI nRzaMsa hatyA kara TrekTara jaise yaMtra upalabdha haiM kintu ve bhI bailoM jaise upayogI nahIM | dI jAtI hai| bhArata jaise ahiMsaka deza ke lie yaha kalaMka kI ho skte| kyoMki baila khetoM meM mAtra kArya hI nahIM karate the balki | bAta hai| eka gAya ko kATakara mAMsa, rakta, haDDI, carbI Adi becane unakA mala-mUtra visarjita kara khAda bhI pradAna karate the| isalie | se lagabhaga 20,000 rupaye kI Aya meM hI dUdha pilAyA jAtA hai| to kAmanA kI gayI ki udAharaNa ke lie eka dezI gAya ke 4 stanoM meM se do stanoM kA hI gAvo meM agrataH santu gAvo meM santu pRsstthtH| dUdha bachar3e ko pilAyA jAtA hai zeSa do stanoM kA dUdha duha liyA gAvo meM hRdaye santu gavAM madhye vsaamyhm|| jAtA hai jo manuSyoM-bAlakoM ke pIne ke kAma AtA hai| Ayurveda 18 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke anusAra dUdha madhura, snigdha, vAta-pitta nAzaka, dastAvara, vIrya | nAgadAna maNi to viSa ko naSTa karane vAlA hai aura usakA jahara ko zIghra utpanna karane vAlA, zItala, sarvaprANiyoM ke anukUla, tatkAla mAra detA hai| jIvanarUpa, puSTikAraka, baladAyaka, buddhi ko uttama karane vAlA, | gausaMrakSaNa ke lie yaha jarUrI hai ki hama purAnI paramparAoM bAjIkaraNa, Ayu sthApaka, AyuSya dene vAlA, saMdhAnakAraka, oja ke anusAra gAya ko bhI dhana mAne-godhana aura gAya rakhane vAloM ko evaM kAntivarddhaka hotA hai| dUdha jIrNajvara, mAnasika roga, unmAda | sampannatA kI dRSTi dekheN| gAya kI hatyA para pUrNa pratibandha lgaayeN| zoSa, mUrchA, bhrama, saMgrahaNI, pAMDu roga, dAha, tRSA, hRdayaroga, zUla, | paramapUjya saMtaziromaNi AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ne apane udAvarta, gulma, brastiroga, arza, raktapitta, atisAra, yoniroga, | 'mAMsa niryAta nirodha AMdolana' kA eka pramukha gausaMrakSaNa kendroM parizrama, garbhastrAva Adi kAraNoM meM hitakArI hai| jo bAlaka yA | (gauzAlAoM) kI sthApanA mAnA hai aura isakI pUrti hetu ve nirantara vRddha kSINa, durbala hote haiM unheM dUdha parama hitakArI hotA hai| kahate sthAna-sthAna para gauzAlAyeM khulavA rahe haiN| unhIM ke pramukha ziSya haiM nirantara dUdha pIne ko mile to sAThA bhI pAThA dikhAI detA hai| munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja, munizrI samatAsAgara jI mahArAja, gAya, bhaiMsa, bakarI, U~TanI Adi jAnavaroM ke dUdha meM gAya ke dUdha | munizrI pramANasAgara jI mahArAja, munizrI samAdhisAgara jI mahArAja ko sarvazreSTha mAnA jAtA hai ata: gAya kA dUdha pInA parama hitakara | ne aneka sthAnoM para gauzAlAyeM sthApita karavAkara hajAroM gAyoM ko hai| 'yazastilaka campU' meM kahA hai ki pAlane kA saMkalpa samAja ko dilavAyA hai jisa dina yaha 'saMtakrAnti' zuddhaM dugdhaM na gomAMsaM vstuvaitryimiidRshm| bana jAyegI usa dina yaha deza puna: dUdha-ghI kI nadiyoM vAlA deza, viSaghnaM ratnamAheyaM viSaM ca vipade ytH|| sone kI cir3iyA vAlA deza khlaayegaa| hameM usa dina kA iMtajAra arthAt- gAya kA dUdha zuddha hai, gau mAMsa nhiiN| vastu ke nahIM karanA cAhie apitu vaha dina lAne ke lie gAya pAlanA caahie| svabhAva kI vicitratA hI aisI hai jaise ki-sA~pa ke phaNA kA | ela-65, nyU indirA nagara, burahAnapura (ma.pra.) bhopAla meM paMcakalyANaka evaM paMcagajaratha mahotsava 19 janavarI se 25 janavarI 2003 taka sakala di. jaina samAja, bhopAla dvArA zrImajjinendra | vyavasthA samiti dvArA kI gaI hai| paMcakalyANaka pratiSThA, paMcagajaratha mahotsava, saptavedI pratiSThA va 4. chappana kumArI 1,111.00 rupaye kI rAzi meM banAI kalazArohaNa kAryakrama paramapUjya sarvodayI santa AcArya zrI 108 | jaayeNgii| vidyAsAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM bhavya Ayojana 5. jinako pratimA pratiSThita karAnI haiM ve apanI pratimA hone jA rahA hai| vidhivat 10 janavarI taka jA~ca karAkara zrI digambara jaina maMdira isa mahotsava meM bhopAla sthita vibhinna jinAlayoM kI javAhara cauka, bhopAla meM jamA kraaeN|| vedI pratiSThA evaM kalazArohaNa ke Ayojana bhI sammalita haiN| isa 6. sAta iMca se choTI pratimA pratiSThA ke lie svIkAra mAMgalika evaM dhArmika Ayojana ke pratiSThAcArya vANIbhUSaNa, | nahIM kI jaavegii| bAlabahmacArI zrI vinaya bhaiyA, baMDA rheNge| mahattvapUrNa jAnakArI ___7. paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kI anya jAnakArI nimna prakAra hai : ke lie kAryAlaya meM samparka kareM1. pramukha pAtroM kA cayana 5 janavarI, 2003 ko bhopAla kAryAlaya meM hogaa| jaina dharmazAlA, cauka, bhopAla phona : 2748935 2. pratyendra banane kA saubhAgya 1,11,111.00 rupaye kI nyauchAvara rAzi dekara prApta hogA, unheM gajaratha meM baiThane kI pAtratA javAhara cauka, TI.TI. nagara, bhopAla phona : 2776712 rhegii| paM. sunIla zAstrI 962, sekTara-7, 3. sAmAnya indra-indrANI 5101.00 rupaye kI nyauchAvara AvAsa vikAsa kaoNlonI, AgarA rAzi jamA kara bana skeNge| indra-indrANI ke lie gaNaveza kI -janavarI 2003 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnasika vyasana paM. sanata kumAra, vinoda kumAra jaina vaicArika apaMgatA, dUSita cintana, aparipakva bauddhika kSamatA | dhyAna deM aura vyakti kI soca samIcIna banA sakeM to hama vyasana soca ko parivartita kara mana ko vyasanoM kI ora jAne ko prerita | mukta samAja banAne meM saphala hoNge| karatI hai| ata: vikRta vicAradhArA ke udbhava ko samajha kara . jaldabAjI kA vyasana hameM vicAra karane kA maukA hI samIcIna cintana ke bahAva ko dizA denI hogii| vyakti ke andara | | nahIM detA, aura binA vicAra kiyA gayA koI bhI kArya saphala nahIM aneka viparItatAyeM aisI haiM jo mana ko dUSita karatI haiM aura jaba hotaa| jaldabAja logoM kI jholI meM asaphalatAoM kA Dhera laga mana dUSita ho jAtA hai taba vyakti tanAva meM jo jAtA hai jo mana, tana | jAtA hai| vaha saphalatA ke abhAva meM apanI bacI-khucI soca/samajha aura dhana ko kharAba karatA hai, ataH hameM sabase pahale mAnasika ko bhI gavA~ detA hai| jaldabAjI meM vyakti uddezyahIna kArya bhI vyasanoM se bacanA hogaa| unheM pahacAnanA hogaa| kucha bindu de rahA karatA calA jAtA hai, jisake duSpariNAma ko bhogatA huA kuMThita hU~ jo vyasana se na lagate hue bhI vyakti, samAja aura deza ko | ho jAtA hai| jaldabAjI meM vyasanI vyakti tambAkU, guTakhA Adi na vikRta banAte haiN| khAne kI pratijJA le letA hai, aura usakA anta vahIM hotA hai, . nindA mAnava mana kI vaha vikRti hai jo vyasana rUpa | jisake Age use hArakara puna: inheM grahaNa karanA par3ate hai| jaldabAjI lete hI vyakti ko chidrAnveSI kRtaghna evaM saMkucita vicAra dhArA | ke vyasana se eka sakArAtmaka soca vAle ko bacanA caahiye| vAlA banA detI hai| nindaka jIvana ko pragatizIla nahIM banA pAtA, . svArthaparatA Aja manuSya kI paryAya bana gaI hai| usakI dRSTi nirantara dUsaroM ke avaguNoM kI khoja meM rahatI hai| svArthI vyakti nirantara apanI soca ko apane nihita svArthoM ke nindA karane vAle ko apane utthAna ke lie samaya nahIM hotA use | cAroM ora hI kendrita rakhatA hai| usakA cintana vistRta evaM gaMbhIra nindA kiye bagaira caina nahIM miltaa| nindA vyakti ko patana kI | nahIM bana pAtA hai| vaha nirantara saMkIrNa mAnasikatA kA hI anusaraNa ora le jAne vAlA vyasana hai| karatA hai| jaba vyakti svakendrita hokara kArya karatA hai, to vaha . avizvAsa kI bhAvanA mastiSka ko asamaMjasa meM | apanI aura samAja kI ujjvala chavi ko samApta kara aneka rakhatI hai jisase vicAroM meM sthiratA nahIM A paatii| vizvAsa eka viSamatAoM ko bar3hAvA dete haiM jo hameM ghAtaka hotI haiN| svArtha aisA guNa hai jo manobala ko sudRr3ha banAtA hai, jo hamArI soca/cintana | vyakti ko adhika saMcaya kI pravRtti kI ora le jAkara apane ko ko sakArAtmaka banAtA hai| avizvAsa, napharata, kaTutA aura mana | dUsaroM se mahAna dikhane kA dikhAvA karane vAlA banA detA haiN| muTAva ko paidA karatA hai jisase samAja meM dUSita vAtAvaraNa nirmita | svArtha manuSya ko manuSya nahIM rahane detA, usameM aneka vikRtiyA~ hotA hai| prakaTa dikhAI dene lagatI haiM jisase vaha samAja meM alaga-thalaga . . . dveSa vyakti ke svabhAva meM kaTutA lAtA hai jisase | par3a jAtA hai, lekina kyA kareM, yaha saba kucha jAnate huye bhI hama ziSTAcAra/sadAcAra Adi usakA sAtha chor3a dete haiN| dveSI vyakti | svArtha ke vyasana meM aMdhe haiN| isase bacane ke liye hameM sarvodayI nirantara dUsaroM ko ghRNA kI dRSTi se dekhatA hai upakAroM, bhalAiyoM | cintana ko bar3hAvA denA hogaa| evaM sahRdayatA ko bhUlakara vaha burAiyoM meM pha~satA calA jAtA hai| |.... .."hama bar3e haiM" yaha vikRta soca kA pratIka hai| aisI Adata vyakti ko kabhI U~ce nahIM uThane detI dveSa viveka kA | saiddhAntika dRSTi se hama saba samAna haiN| guNoM kI apekSA koI bhI ghAtaka hotA hai jo vyakti ko aMdhakAra kI ora jAne kI preraNA | manuSya kama nahIM hai| apane ko bar3A mAnakara yaha apanA sAmAjika detA hai, jisase usakA astitva hI samApta ho jAtA hai| kada baunA kara, gaurava naSTa kara letA hai| bar3epana kA ahasAsa jIvana . IrSyA/jalana vyakti kA vaha mahAvyasana hai jo use | ke vAstavika svarUpa se aparicita rahakara astitvahIna jIvana andara hI andara jalAkara khokhalA kara detA hai| aisA vyakti dUsaroM jItA hai| aura apane ko choTA mAnane vAlA bhI isI taraha kA kA vikAsa sahana nahIM kara paataa| dUsaroM ke patana ke liye vaha vyasanI hai| jo apane ko hIna/choTA/asahAya mAna kara nirAzA ke apane tana, mana, dhana ko naSTa karate huye bhI nahIM hicktaa| ata: | garta meM calA jAtA hai| vaha vistRta cintana karane kI sthiti meM nahIM mAnasika aura zArIrika kleza bhogatA rahatA hai, aise vyakti ko | rhtaa| isa vicAradhArA kI Adata se ubara nahIM pAtA ora jIvana prApta kucha nahIM hotA apitu jo pAsa hotA hai vaha bhI samApta ho | bhara hInatA/kuNThA/dInatA jaisI mAnasika burAIyoM ko bhogatA rahatA jAtA hai| IrSyAlu vyakti apanI A~kha phor3akara dUsaroM ko apazakuna | hai| yaha choTe/bar3epane kI kSudra mAnasikatA se ubarane ke liye hameM karanA cAhatA hai| isa mAnasika vyasana ke prabhAva se vaha apanA | apane Apa kA miSpakSa mUlyAMkana karanA hogaa| apane vAstavika hitAhita bhUla jAtA hai aise khataranAka vyasanoM kI ora yadi hama | svarUpa ke jJAna se yaha vyasana hamAre Upara asara nahIM kara paataa| 20 janavarI 2003 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAda / lAparavAhI / asAvadhAnI vyakti ke jIvana ko nIrasa aura asaphala banA detI hai| zarIrika sustI davA se aura mAnasika sustI svapuruSArtha se ThIka hotI hai| yaha pramAda / sustapana jIvana kA bojha hai| isase vyakti kabhI utthAna nahIM kara paataa| use hara samaya hara kArya meM ulajhana hI lagatI hai aura anta meM pachatAvA hAtha lagatA hai, aise vyasana se hameM sadA bacanA caahiye| sajagatA, sartakatA jIvanotthAna ke pramukha AdhAra haiN| lobha samasta sAmAjika/mAnasika evaM vaiyaktika burAIyoM kA bhaNDAra hotA hai| lobha kA vyasanI sadguNoM se bahuta dUra rahatA hai| hameM sAre saMsAra ke vaibhava ko pAne kI bhAvanA se evaM bhojanAdi kI ati lipsA se apane ko dUra rakhakara jIvana ke utthAna kI dizA meM socanA hai| lobha aisA vyasana hai, jisake aneka bIbhatsa rUpa haiM isa burAI ko apane mastiSka meM na Ane deN| apekSAyeM hamAre jIvana ko tanAva, nirAzA, jhUThe, daMbha nIrasatA se dUSita kara hamArA samAjika stara nIce girA detI haiM / pratyeka vyakti apekSAoM ke makar3ajAla meM jItA hai| yadi usakI apekSAyeM pUrI nahIM hotI to vaha apane ko apAhija / apaMga yA adhUrA mAnakara nirAzA ke garta meM calA jAtA hai| dAna, pUjA, stavana Adi rajavA~sa (sAgara) ma.pra. camatkAroM se yukta jaina maMdira jatArA kA bhauMyarA jI prakAza jaina 'rozana' chaThavIM sAtavIM zatAbdI meM sthApita taMtra, maMtra, yaMtra kI siddhi maMtraghaTA, jaMtraghATI, salImAbAda, jayatArA Adi nAmoM se alaMkRta jatArA ke jaina maMdira kA bhayarA zrI papaurA, ahAra, ba~dhA evaM pavA jI Adi kSetroM ke samAna atizaya evaM camatkArI hai / mandira kI aitihAsikatA ke bAre meM kahA jAtA hai ki rAjA jaya zakti jo jina siddhAntoM kA pAlana karatA thA jisakI mRtyu 857 meM huI thI, ke samaya jaina mandira ke bhoMyare kI bhavya pratimAyeM pratiSThita huI thiiN| bhauMyare kI bhavya pratimAoM kA nirmANa kaba kA hai, jJAta nahIM hai| mUlanAyaka bhagavAn pArzvanAtha ke jinAlaya kA mUla zrota prAcIna bhoyarA (talaghara) hai jisase lagI huI cAroM ora kI vediyA~ mandira ko zobhAyamAna karatI haiN| isa bhUgarbha kI mahattA ke bAre meM ullekhanIya hai ki isa bhauMyare meM do zilAlekha haiM pahalA zilAlekha saMvat 1153 ke ullekha ke sAtha nisAva ke patthara para hai, jabaki isI sthAna para dUsarA zilAlekha pratimA ke nIce lagA san 1421 kA hai| prApta jAnakArI ke anusAra prathvI varmA kA putra | madana varmA san 1130 se 1165 taka yahA~ kA zAsaka rahA hai| maMdira ke dvitIya jinAlaya kA nirmANa bhI isI samaya kA hai| maMdira ke anya jinAlaya isI dazaka meM huye paMca kalyANakoM ke daurAna nirmita huye haiM isa taraha eka parakoTA ke bhItara sthita cAra jinAlayoM meM vibhakta bhaTTa jaina mandira do gaMdha kuTI, do svAdhyAya sadana evaM atizaya yukta bhauMyare ke sAtha dhArmika sthala kI mahattA ko svata: mahAna kArya bhI apekSAoM ke calate dUSita ho jAte haiN| tanAva hamArI jIvana zakti ko naSTa kara detA hai| mAnavIya riztoM ko asaMtulita kara detA hai| tanAva hamAre jIvana ko ghuna kI taraha laga jAtA hai, jo hamAre tana-mana ko kSINa karatA hai / vastusthiti kI samIkSA kareM, to patA calatA hai ki tanAva galata soca hai, jo binA AdhAra ke jIvana ko khokhalA banAtA hai| tanAva se hI gaMbhIra roga ho jAte haiM, jisase hamArA aMta ho jAtA hai| ataH hama vastu ke svabhAva ko samajhakara apane soca ko sakarAtmaka banAveM, jisase hameM aura samAja ko naI dizA mila ske| ye aise vyasana haiM jinakI tarapha hamArA dhyAna hIM nahIM jAtA ye hI hamAre patana ke kAraNa haiN| inheM apane andara na panapane deN| aura Ane vAlI pIr3hI ko bhI yahI mArgadarzana deM ki mAnasika vyasana hI hamArI dizA aura dazA ke jimmedAra haiM, ye jIvana ko nirAzA evaM patana kI ora le jAte haiN| inase bacane ke liye sakArAtmaka soca ke sAtha samatA, saMyama aura sAdhanA kI triveNI meM gote lagAne pdd'eNge| hI ujAgara kara detA hai| isa atizaya kSetra kI aneka jaina saMtoM ne camatkArI bhI batAyA hai| aisA mAnA jAtA hai ki zrI neminAtha jinAlaya meM virAjamAna bhagavAn neminAtha kI pratimA ke dAyeM hAtha meM aMgUThA ke pAsa se AtatAiyoM ne mUrtibhaMjana kA prayAsa kiyA kintu unheM saphalatA nahIM milii| chainI ke nizAna abhI bhI vidyamAna haiM, kSetrIya bhauMyare jI meM devoM dvArA kiye gaye nRtya gAyana bhajana, kIrtana evaM pUjana kI kriyAyeM jatArA ke aneka zrAvakoM ne sunI haiM / kSetra ke aMtargata sthAnIya samAja kI eka prabandha kAriNI samiti ke alAvA jaina navayuvaka saMgha, jaina mahilA samiti, jaina mahAsamiti Adi aneka sAmAjika saMsthAyeM haiM jo kSetra kI vyavasthA evaM vikAsa kA kArya karatI haiN| vartamAna meM parama pUjya muni zrI vimarzasAgara mahArAja isI kSetra kI mahAn vibhUti haiN| deza ke mahAna AdhyAtmika saMta zrI gaNeza prasAda varNI yahIM se preraNA pAkara Age bar3he haiM jabaki anya vidvAnoM meM zrI paM. motIlAla varNI, kar3ore lAla bhAyajI, svarUpa caMda vanapuriyA, paM. maujIlAla jaina aTTAra Adi vidvAna AdhyAtmikatA ke kSetra meM agreSita huye haiM / maMtrI- di. jaina samAja evaM di. jaina mahAsamiti jatArA, jilA TIkamagar3ha (ma.pra.) phona - 54223 -janavarI 2003 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArI-loka nArI kI dazA aura dizA pro. (DaoN.) vimalA jaina mAnava samAja meM nArI ko AdyA zakti kahA hai, vaha jIva / bhI daheja utpIr3ana aura parityaktA kI vedanA avarNanIya hai| itanA loka meM prANa ko vahana karane vAlI, usako poSaNa dene vAlI tathA saba kucha hotA hai usa rASTra aura samAja meM jahA~ adRzya prANI mAtra pAlaka hai| ata: sRSTi meM nArI ko purAtanI bhI mAnA hai| Adima aura jala, pRthvI, vanaspati taka ke liye karuNA bhAvanA aura vedanA prakRti ne nArI ko dI hai vaha mamatAmayI, snehila, udAra tathA ahiMsA kI bAta kI jAtI hai| kanyAbhrUNahatyA tathA kanyA ko karuNA kI svAbhAvika pratimUrti hai| jIva pAlana ke pravRtti jAla | azikSita rakha kupoSaNa dekara pAlanA tathA anamela vivAha Adi ko prakRti ne nArIdeha aura mana tantuoM se jor3A hai| isa pravRtti ko ke dvArA garta meM DhakelanA vAtsalyamUrti mAtA-pitA dvArA hotA hai, svabhAvataH citta kI apekSA hRdaya meM hI adhika gambhIra aura vahIM daheja utpIr3ana, hatyA, parityAga kI vedanA meM usakA pati prazastarUpa se sthAna milA hai, yaha vahI pravRtti hai jo nArI ke bIca paramezvara hotA hai, jo agni ko sAkSI banAkara paMcoM ke sAmane bandhana-jAla nirmANa karatI hai| sva aura para ko dhAraNa karane ke zapatha pUrvaka saMrakSaNa kA vacana dekara lAyA thaa| isa sAre anyAya liye prema-sneha, karUNA-dhairya aura sAhasa atyanta Avazyaka hai pUrNa vyavahAra meM samAja, kAnUna aura dharma sabhI puruSa kA hI sAtha aura yaha nArI meM janmajAta tathA svAbhAvika hotA hai| mAnava zrRMkhalA dete haiM, kyoMki sAmAjika vyavasthAe~, vidhi-vidhAna, dharma, naitikatA aura samAja kA mUlAdhAra isI sneha vAtsalya ke bandhana para nirbharahai, | sabake saMsthApaka puruSa hI hote haiN| "narakata zAstroM ke saba bandhana nArI ise saharSa svIkAratI huI AnandAnubhUti meM ramaNa karatI hai| haiM nArI ko hI lekara, apane liye sabhI suvidhAe~ pahale hI kara baiThe nArI kA nArItva samarpaNa meM hai, to yauvana kA surabhitaphala mAtRtva nr|" bilAva koI bhI kAnUna cUhoM ke pakSa meM banAye yaha saMbhava meM hai| pahale to svayaM apane jIvana ke liye phira isa jIvana ko nahIM hai| isa prakAra nArI ko sadaiva hI dvitIya zreNI kA sthAna diyA jIne yogya banAne ke liye nArI ke binA puruSa kI bAlyAvasthA gayA hai| kabhI use viSabela kahakara dhikkArA gayA hai, to kabhI asahAya hai, yuvAvasthA sukharahita aura vRddhAvasthA sAMtvanA dene patitA kahakara dutakArA gayA hai| Adhunika yuga,jo samAjavAda vAle sacce aura vaphAdAra sAthI se rahita hotI hai, kyoMki nArI hii| aura gaNataMtra kI duhAI detA hai, usameM vijJAna kI upalabdhi ke rUpa mA~ rUpa meM janma dekara aMka se lagA poSaNa aura dulAra detI hai, | meM lAkhoM kanyAbhrUNahatyA, balAtkAra aura daheja hatyA jaise aparAdhoM snehila AMcala kA saMrakSaNa de pAlana karatI tathA mAnavatA kA pATha | ke viSaya meM kahanA hI vyartha hai, kyoMki saba jAnate hue anajAna par3hAtI hai| yauvana kAla meM preyasI kA sukhada Alambana tathA gRha | haiN| nArI kA lAvaNya vijJApana aura dhanArjana kA mAdhyama bana gayA lakSmI kA sukha saMvardhana bhI nArI para hI nirbhara hai, use dharma, artha, | hai| Aja nArI pitA, pati, putra ke hAthoM meM bhI surakSita nahIM hai| kAma trivarga kA preraka hI nahIM nirNAyaka bhI mAnA gayA hai| vRddhAvasthA / aisI sthiti meM svAbhAvika hai ki nArI zArIrika aura meM bhAvAtmaka evaM saMvedanazIla sAthI ke atirikta paricArikA ke Arthika rUpa se sabala aura svAvalambI honA caahegii| Aja vaha rUpa meM sAtha nibhAne vAlI nArI hI hotI hai| puruSa jaba bhI aura jo bhramita hai, dizAbodha ke liye tar3apha rahI hai| eka tarapha vaha pUrva bhI mahAn banA hai usake Arambhika preraNA kA srota nArI hI rahI paramparAoM aura svasaMskRti se jur3I rahakara nArItva kI nidhi hai| nArI kA apratyakSa bhAvAtmaka puruSArtha kabhI bhI dravya yA anya satItva aura mAtRtva kI rakSA karanA cAhatI hai to dUsarI ora pragati kisI vastu se tolA nahIM jA sktaa| Aja bhI yadi bhAratIya ke nAma para ArthikarUpa se svAvalambI banane ko prayatnazIla hai| saMskRti aura naitikatA jIvita hai to usakA zreya bhI nArI kI | yadyapi svAvalambI banane ke liye use aMgAroM para calakara eka sahanazIlatA aura tyAga balidAna se paripUrNa jIvanazailI aura caryA | nayI duniyA meM kadama rakhanA hotA hai aura usa naI duniyA~ meM aura ko hI diyA jaayegaa| bhI adhika khUkhAra bher3iye haiN| Aja sthiti yaha hai ki idhara jAo itanA saba kucha hote huye bhI nArI kI komala bhAvanAoM | to ku~A udhara jAo to khaaii| Aja samAja meM bAla brahmacAriNiyoM aura kamanIya kAyA ke prati mAnava samAja kA varbaratA pUrNa vyavahAra | kI saMkhyA meM dina para dina vRddhi ho rahI hai| jinameM kucha to vAstava rahA hai, kabhI usake satItva se khilavAr3a kara nagarabadhU banAyA meM vairAgya bhAva ke kAraNa nivRtti kA mArga cunatI haiM, parantu kAphI gayA hai, to kabhI viSakanyA banA kara kUTanIti ke kucakra kI dhAra | kucha viSama paristhitiyoM se majabUra ho nivRttimArga pakar3anA cAhatI banAyA gayA hai, kabhI use agni parIkSA denI par3I hai, to kabhI jauhara kI jvAlA meM jalanA par3A hai aura kabhI pati ke zava ke | Aja prabuddha varga, samAjasevI, rASTra ke karNadhAra tathA dharma sAtha satI kahakara jindA jalAyA gayA hai, yahI nahIM devadAsI aura | tathA naitikatA ke pathapradarzakoM ko dUradarzitA tathA sahRdayatA se isa dAsI vikraya kara vinamaya kI vastu samajhA gayA hai| usakI komala, | viSaya para cintana karanA hogA, mAnavatva kI rakSArtha unheM nyAya ke kamanIya kAyA ko khilaunA banA kara khelA gayA hai| mAdA zizu jharokhe meM jhA~kanA hogaa| nArI yaha duharI jindagI bahuta dina nahIM hatyA aura kanyA bhrUNa hatyA prAcInatama bhI hai aura atyAdhunika | jI sktii| yadi mAnavatA kA saMrakSaNa karanA hai to nArI ke satItva 22 janavarI 2003 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura mAtRtva kA saMrakSaNa atyAvazyaka hai| jina dezoM meM nArI ko / tathA sukha zAnti ko cira sthAyI banAyA jA sakatA hai| vyakti kA arthAjana ke liye majabUra honA par3A hai, vahA~ zizuoM kI bada se | vaiyaktika vikAsa nara-nArI ke samanvaya vikAsa se hI sambhava hai| badatara sthiti ho rahI hai| jaba samAja meM nArI kA sthAna bahuta nIcA | parantu donoM ko apane-apane kSetra ko vizeSa dakSatA aura karttavya ho jAtA hai, taba usake sAtha zizuoM kA sthAna bhI nIce utara | parAyaNatA se saMbhAlanA hogaa| nara-nArI suzIla, saMyamI, dharmabhIru, AtA hai| jaba zizuoM ko sneha aura vAtsalya kI chAyA ke binA | vivekazIla, karttavya parAyaNa, prazama aura anukampA kI bhAvanA se bAlAzramoM meM pAlA jAtA hai, ve mAnavIyatA se rahita, svArthI aura | paripUrNa ho karttavya patha para calate raheM to zoSita aura zoSaka kA aparAdhika vRtti ko dhAraNa karane lagate haiN| parivAra TUTane se sAmAjika | prazna hI nahIM utthtaa| saMsAra ratha ke pahiye ke rUpa meM nara-nArI saMgaThana aura samanvayatA kI bAta kalpanA hI kahI jaayegii| idhara | samanvaya ke sAtha tAla-mela baiThAye tathA prakRtipradatta guNoM ke AdhAra nArI prakRtipradatta garimA aura vAtsalya se vaMcita ho sukhada varadAyinI | para apanI-apanI kArya praNAlI ko yathAzakti karmaThatA tathA bhI nahIM raha sktii| mAnava meM mAnavIyatA aura devatva kA guNa | uttaradAyitva ke sAtha lakSmaNa rekhA ke andara rahakara nirvahana kareM, usakA vaiyaktika sarvAMgINa vikAsa tabhI saMbhava hai jaba usakA | tabhI laukika aura paralaukika sukhasamRddhi kI upalabdhi sambhava vAlya kAla surakSita aura saMrakSita hI nahIM, vAtsalya ke sAye meM hai| Aja zikSita nArI dhanArjana ko nahIM nyAyika krAnti ko Age vyatIta ho| vaise kevala svayaM kA peTa bhara lenA pazu pakSiyoM kA | bddh'e| anAdikAlIna kurItiyoM aura viSama paristhitiyoM se nipaTane kAma hai| mAnava sRSTi kA zreSThatama prANI isaliye hai ki vaha svayaM ke ke liye samAja aura rASTra meM eka nyAyika krAnti tathA AdhyAtmika sAtha parivAra (vRddha mAtA-pitA-dAdA-dAdI sahadharmiNI putra-putrI) lahara lAne kA uttaradAyitva zikSita, sRjanazIlA nArI para hI hai| Adi samAja tathA rASTra ke liye jIvana utsarga karatA hai| use cAra / use yaha kArya pAzcAtya ke astAcala se nahIM prAcya ke udayAcala puruSArtha-dharma-artha-kAma-mokSa prApti ke liye prayatnazIla rahakara ke Aloka meM karanA hai| nArI zakti aura dRr3hatA kI pratimUrti hai| hI jIvana yApana karanA caahiye| ata: apanI asIma preraNA zakti vyAvahArika buddhi, karuNA, mamatA, isake liye puruSa ko ni:svArtha tathA karmazIla ho sva | prema, sneha, vizvAsa aura AsthA ke astroM se anyAya aura kupravRttiyoM kartavya kA nirvahana karanA hogA, vaha bAhubala se jIvikArjana kare | kA nAza kara sakatI hai| aura Aya ke anusAra vyaya tathA sukhasuvidhAoM ke prati saMyama va kihi nahi pAvaka jalasakahi, kihi nahi samudra samAya, santoSI vRtti ko dhAraNa kre| nAriyoM ko suzikSita susaMskRta tathA kihi nA karahi abalA prabala,kihi jagakAla na khAya / unnatizIla banA unake satItva aura mAtRtva ko sammAna aura saMrakSaNa 1/344, suhAga nagara, phirojAbAda dekara hI rASTra aura samAja kI pragati tathA AtmanirbharatA sambhava hai grantha-samIkSA zrIsiddhacakra vidhAna paM. zikharacandra jaina 'sAhityAcArya' anuvAdaka evaM sampAdaka - pratiSThAcArya bhrAtAdvaya paM. | mUlabhAva kA zabdaza: anurUpa sarala, sarasa, rocaka zailI meM sanatakumAra jI jaina evaM paM. vinoda kumAra jI jaina, rajavA~sa | hindI anuvAda kara svanAmadhanya pratiSThAcAryadvaya zrI paM.sanatakumAra (sAgara)ma.pra. jI evaM vinodakumAra jI ne prabhAvanA kI dRSTi se bar3A upakAra prakAzaka (sadAzaya)- zrI devendra kumAra jI (ajaya), kiyA hai| aba sAdhAraNa tathA jijJAsu zrotAoM ko yaha anuvAda abhiSeka kumAra jI jaina (bijalI vAle) 1/60/3, kabUla nagara, AtmIya bhAvamayI prabhAvanA-gaMgA meM avagAhana karane meM dhArmika zAhadarA, dillI-32 phona (011)2594932 sopAna siddha hogaa| sarala hindI anuvAda samasAmayika mA~ga ke prakAzana varSa : 2002, mUlya prabhAvanA hetu 80 ru. mAtra pariprekSya meM "gAgara meM sAgara" bharane kI ukti ko caritArtha vimocana sthala : bhagavAn pArzvanAtha upasargajayI | karane vAlA hai| prakAzana pUrNa sAvadhAnIpUrvaka, AkarSaka sAjatapobhUmi tIrthakSetra zrI bijoliyA jI (bhIlavAr3A) rAjasthAna sajjA se pUripUrNa hai| pratiSThAcAryadvaya badhAI ke pAtra haiN| unakI pAvana sAnnidhya : pU. munipuMgava zrI 108 sudhAsAgara jI | jinavANI ke prati prabhAvanApUrNa ruci sarAhanIya hai prasaMga: a.bhA. vidvatapariSada kA 22vA~ mahAdhivezana, | pustaka "jina-pUjA-pATha sArtha" bhI prazaMsanIya tathA prabhAvanApUrNa dinAMka 16.10.2002 prayAsa kI avismaraNIya dharohara hai| pustaka kA kathya evaM tathya : pratibhAsampanna kavihRdaya upaprAcArya, santalAlajI dvArA racita siddhacakra (maMDala vidhAna) ke pAvana zrI gaNeza di.jaina saMskRta mahAvidyAlaya, sAgara -janavarI 2003 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA Apa jAnate haiM, Apa kyA khA rahe haiM? zrImatI menakA gA~dhI eka bhAratIya kA udAharaNa bhI hamAre sAmane hai, jisane amarIkA meM korTa ke sAmane maikaDaoNnalDasa kI pola kholii| varSoM taka maikaDaoNnalDasa ne logoM ko jhUTha bolA ki ve cipsa ko vaijiTebala oNyala meM talate haiN| saccAI sAmane A cukI hai ki maikDaoNnalDasacipsa ko vaijiTebala oNyala meM talane se pahale unheM gAya kI carbI meM Dubote haiN| sabhavataH usI ke samAna hamAre deza meM bhI ve cipsa jo dUsare dezoM se AyAta kiye jAte haiM, unameM isa taraha kI sAmagrI milI hotI hai| eka upabhoktA ke rUpa meM ApakI pasaMda lAkhoM jAnavaroM | 4. cuiMgama - hAlA~ki yaha prAkRtika gama (pesTa) se ke jIvana va mRtyu kA nirNaya karatI hai| kahane kA artha yaha hai ki | banAI jAtI hai, lekina phira bhI isameM glesarina, saiTrika esiDa va yadi Apa apanI dainika istemAla kI vastuoM ke prati jAgarUka pazuoM se prApta hone vAlA emUlasikierasa Avazyaka rUpa se haiM, to saMbhavata: Apa na kevala jAnavaroM kA jIvana bacA sakate haiM, milA hotA hai| yadi yakIna na ho to isake khola para Apa par3ha balki una vastuoM kA nirmANa karane vAle utpAdakoM va nirmAtAoM sakate haiN| ko bhI anya vikalpoM ke prayoga ke lie bAdhya kara sakate haiN| 5. cipsa - videzoM se phAsTaphUDa kI dukAnoM para jitanI bahuta se utpAdaka va nirmAtA Apako dhokhe meM rakhate hue bhI prakAra kI cipsa milatI haiM, unheM pazuoM kI carbI meM talA apane utpAdoM ke rUpa meM Apake samakSa adRzya rUpa meM jAnavaroM | jAtA hai| paikeToM meM bikane vAle cipsa para dhyAna se dekheM ki yaha kA mAMsa, unakI tvacA, haDDiyA~ parosa dete haiM aura Apako patA bhI bejiTebala oNyala meM talI gaI hai yA nhiiN| nahIM calatA ki ina utpAdoM ke rUpa meM Apa kyA kucha prayoga kara 6. caoNkaleTa - caoNkaleTa meM sAmAnyata: jAnavaroM se prApta rahe haiN| ina sabake pIche eka mukhya kAraNa hai ki jAnavaroM kA mAMsa tattvoM kA sammizraNa hotA hai| kucha aise hI sammizraNa haiM, aMDe kI va anya aMga utpAdoM meM prayoga hone vAle anya vikalpoM ke jardI, aMDe kI lesithina zelaika va jaileTina aadi| nesle kI mukAbale adhika saste hote haiN| ina utpAdoM meM se aneka para to | kiTakaiTa kaoNpha renneTa se banatI hai| isake atirikta tarkiza De nirmAtA inameM prayukta saMghaTakoM kA nAma bhI aMkita nahIM krte| lAiTa, phrUTa rolsa, TaoNphiyoM, jUjUbija, pIparamiMTsa Adi meM jaileTina kucheka nirmAtA apane utpAdoM para tattvoM kA nAma likhate bhI haiM, to milA hotA hai| poloM kI miMTa meM gAya kI carbI milI hotI hai| inakA manovaijJAnika hI prayoga karate haiM, jo ApakI samajha se | 7. zItala drava- (kolAja)- bAjAra meM Aja bikane bAhara kI bAta hai| vAle adhikatara zItala peyoM (kolAja) meM glAiserola milA 1. elabumena - ise Apa aNDe kI jardI bhI kaha sakate hotA hai| kolA kolA kampanI ne isa bAta ko svIkAra bhI kiyA haiN| Amataura para ise breDa yA miThAiyoM Adi meM prayoga kiyA jAtA hai ki unake utpAda meM yaha padArtha milAyA jAtA hai| AisakrIma meM hai| yadi Apa kisI miThAI yA Dabala roTI para parata jaisI koI | bhI aMDA va gelaiTina milAyA jAtA hai| cIja dekheM to samajha jAie ki yaha aNDe kI jardI se kI gaI 8. jailI va jaima bhI gelaiTina yukta hotA hai| saphAI ke kAraNa hai| jAnavaroM kI haDDiyoM kA nirmANa kailaziyama 1.barka - barka silvara kA banA hotA hai isa silvara ko phaoNspheTa se hotA hai| jAnavaroM kI haDDiyoM kA breDa ke gUMthe hue gAya va bhaiMsa kI A~toM ke bIca rakhakara pITA jAtA hai, taba kahIM ATe kI guNavattA meM nikhAra ke lie prayoga kiyA jAtA hai| jAkara varka taiyAra hotA hai| 2. ejinomoTo - yaha machalI se banatA hai yaha saoNsa va | 10. rivophlevina - yaha saMtarI va pIle raMga kA padArtha cAinIja phUDa meM prayoga kiyA jAtA hai| hotA hai, jisameM akA va bhiSTa milA hotA hai| vaijiTebala se banA 3. panIra - videzoM se kaI jagaha cIja (panIra) ke riyopelavina kAphI mahaMgA hotA hai| nirmANa meM jindA pyAnA machalI ke peTa se nikAle esiDa kA 11. vorasesarTa saoNsa - isake nirmANa meM machalI kA prayoga kiyA jAtA hai| isa esiDa ko renneTa kahate haiM aura dUdha se istemAla kiyA jAtA hai| khAdya padArthoM meM milAe jAne vAle kucha pIna banAne kI prakriyA meM prayoga kiyA jAtA hai| bhArata meM bachar3oM saMghaTaka isa prakAra haiN| ke rennaiTa para pAbaMdI hai aura yahA~ para isake sthAna para rasAyanoM kA (a) jilATAina - yaha saMghaTaka jAnavaroM kI haDDiyoM, prayoga kiyA jAtA hai| udAharaNa ke taura para krAphTa cIja (panIra) tvacA va anya zArIrika aMgoM ko pAnI meM ubAlakara prApta kiyA bachar3e ke renneTa se banatA hai| jAtA hai| jAnavaroM ke ye aMga bUcar3akhAnoM se prApta kiye jAte haiN| 24 janavarI 2003 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ba) kociniela eka lAla raMga kA jara hai jo sakaila kITa-pataMgoM ko (pU~cha vAle) mArakara unake mRta zarIra ko sukhAkara prApta kiyA jAtA hai| (sa) zelaika kITa-pataMgoM ke mRta zarIra ko bolA jAtA hai| 11 grAma zelaika prApta karane ke lie eka lAkha kITapataMgoM kI bali dI jAtI hai| (Ta) glasarIna glAisarola kaphI glaisarIna jAnavaroM ke zarIra se hI prApta kI jAtI hai, lekina ise peTroliyama se banAyA jA sakatA hai| utpAdaka bhI isa bAta se vAkipha nahIM hote haiM ki glaisarIna mukhyata: jAnavaroM se hI prApta hotI hai aura zAyada yahI kAraNa hai ki ve ise bAra-bAra apane utpAdoM meM prayoga karate haiM aura kahate haiM ki unakA utpAda vizuddha rUpa se prAkRtika hai / (ta) sTeATika esiDa yaha bhI pazuoM ke zarIra se prApta hone vAlA padArtha hai aura use sAbuna, saundarya prasAdhanoM va momabattI banAne meM bhI prayoga kiyA jAtA hai| - zAyada aba to Apako mAlUma ho hI gayA hogA ki ve utpAda jinheM Apa bhI prAkRtika yA vanaspati AdhArita mAna cuke hai, vAstava meM kaI bahupayogI jAnavaroM kI bali ke bAda hI Apa taka pahu~cate haiN| Apa ise roka sakate haiN| hA~, yaha bAta saca hai ki ina utpAdoM ko binA jAnavaroM ke aMgoM ke prayoga ke bhI banAyA jA nyAyamUrti e. DI. siMha aura nyAyamUrti mukula mudgala kI khaMDapITha ne gaira vanaspati avayavoM se nirmita sabhI davAoM aura sauMdarya prasAdhanoM ke paikeToM para lAla DATa se jabaki vanaspati AdhArita davAoM aura sauMdarya prasAdhanoM ke paikeToM para hare DATa. se vargAkAra AkRti banAne kA Adeza diyaa| ina AkRtiyoM meM mahattvapUrNa sUcanAe~ likhI honI caahie| nyAyAlaya ne gaMbhIra hAlata vAle rogiyoM kA hita dhyAna meM rakhate hue jIvanarakSaka davAoM ko ina nirdezoM ke pAlana se mukta rakhA hai| khaMDapITha ne svAsthya mahAnidezaka ko do mahIne ke bhItara jIvana rakSaka davAoM kI sUcI jamA karane kA nirdeza bhI diyA hai| davAoM va sauMdarya prasAdhanoM ke avayavoM kI jAnakArI denA Avazyaka naI dillI 13 navambara, vArtA / dillI ucca nyAyAlaya ne eka mahattvapUrNa phaisale meM khAdya sAmagriyoM kI taraha hI davAoM aura sauMdarya prasAdhanoM ke paikeToM para yaha ullikhita karanA anivArya kara diyA hai ki unakA nirmANa vanaspati AdhArita avayavoM se huA hai yA jIva jaMtu AdhArita avayavoM se| khaMDapITha ke ukta nirdeza zrI ujaira husaina kI yAcikA ko nipaTAte hue diyaa| unhoMne jIva jaMtuoM ke avayavoM se nirmita sauMdarya prasAdhanoM aura davAoM ke paikeToM para isase saMbaMdhita sUcanAe~ diye jAne ke nirdeza dene kI apIla kI thii| sarakAra kI ora se adhisUcanA jArI hone taka nyAyAlaya ke nirdezoM para amala kiyA jAnA hai| kendra sarakAra ne pahale sauMdarya prasAdhanoM ke bAre meM nyAyAlaya meM masaudA prastuta kiyA thA / sakatA hai aura banAe bhI jA rahe haiM, lekina isake lie Apako amUmana thor3A sA adhika kharca karanA hogA aura una padArthoM kA bahiSkAra karanA hogA jinake nirmANa ke lie jAnavaroM ke aMgoM kA prayoga hotA hai| eka bhAratIya kA udAharaNa bhI hamAre sAmane hai| jisane amarIkA meM korTa ke sAmane mekDaoNnalDasa kI pola kholii| varSoM taka maikaDaoNnalDasa ne logoM se jhUTha bolA ki ve cipsa ko vejiTebala oNyala meM talate haiN| saccAI sAmane A cukI hai ki maikaDaoNnalDasa cipsa ko bejiTebala oNyala meM talane se pahale unheM gAya kI carbI meM Dubote haiN| saMbhavata: usI ke samAna hamAre deza meM bhI ve cipsa jo dUsare dezoM se AyAta kiye jAte haiM, unameM isa taraha kI sAmagrI milI hotI hai| aba nirNaya Apake hAtha meM hai ki Apa aise utpAdoM kA prayoga karate haiM yA nahIM, lekina eka bAta to maiM hI Apako jarUra kahanA cAhU~gI ki bhale hI ye utpAda kucha saste va svAdiSTa ho sakate haiM, lekina ApakI sehata ke lie ye atyaMta hAnikAraka haiN| yadi Apa apane Apako pUrI taraha zAkAhArI banAnA cAhate haiM to prAkRtika tattvoM se nirmita utpAda hI apnaaeN| rAjasthAna TAimsa alavara se sAbhAra preSaka- nirmala kumAra pATaudI 22 jAya bilDarsa kaoNlonI indaura-452003 yAcikA meM una sauMdarya prasAdhanoM aura davAoM para cetAvanI aMkita karane kI mA~ga kI gaI thI jinakA nirmANa jaMtuoM ke avayavoM se hotA hai| yAcikAkartA ne dalIla dI thI ki aisI cIjoM meM jaMtuoM ke avayavoM ke istemAla para kucha upabhoktAoM ko Apatti hai aura una logoM ko isa bAre meM jAnakArI hAsila karane kA adhikAra hai| yAcikA meM jIva-jantuoM ke avayavoM se banI vastuoM ke DibboM para bhUre raMga meM eka vRttAkAra saMketaka lagAne kI mA~ga kI gaI thii| yAcikAkartA kA kahanA thA ki deza kI janasaMkhyA ke lagabhaga 60 pratizata loga zAkAhArI haiM aura lagabhaga 90 pratizata loga aMgrejI meM likha par3ha nahIM skte| kendra sarakAra ne khAdya apamizraNa adhiniyama ke tahata khAdya sAmagriyoM para usameM prayukta avayavoM kI jAnakArI aMkita karane kI tarja para hI sauMdarya prasAdhanoM ke lie bhI dizA-nirdeza dene para vicAra karane ke saMketa diye the| -janavarI 2003 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA kyA zrI kRSNa ko narakAyu kA baMdha pahale ho cukA thA ? yadi hA~, to usakA kAraNa kyA thA ? samAdhAna- zrI kRSNa ko narakAyu kA baMdha maraNa samaya se pUrva hI ho cukA thA / uttara purANa 72 / 186-187 meM isa prakAra kahA hai jijJAsA samAdhAna tathA jaratkumArazca, kauzAmbyAraNyamAzrayat / prAgyabaddha narakAyusyo, hariranvAsa darzana 1186 bhAvyamAnAtyanAmAsau nAhaM zaknomi dIkSitum / zaktAnna prativaghnAmItyAstrI bAla madyoSayat // 187 artha- jaratkumAra kauzAmbI ke vana meM jA phuNcaa| jisane pahale hI narakAyu kA baMdha kara liyA thA aise zrI kRSNa ne samyagdarzana prApta kara tIrthakara prakRti ke baMdha meM kAraNabhUta solahakAraNa bhAvanAoM kA cintavana kiyA tathA strI, bAlaka Adi sabake lie ghoSaNA kara dI ki maiM to dIkSA lene meM samartha nahIM hU~, parantu jo samartha hoM, unheM maiM rokatA nahI hU~ / " 2. uttara purANa 72/286 meM isa prakAra kahA hai : bAyurapi dRzamayyamaJcAntyanAma cAsmAdadyoDa gamadasau dhRtarAyAH / taddhIdhanAH kurUta dAna makhaMDamAyurvadhaM prati pratipadaM sukha lipsavazcet / artha- dekho, zrI kRSNa ne pahale naraka Ayu kA baMdha kara liyA thA, aura usake bAda samyagdarzana tathA tIrthaMkara nAma karma prApta kiyA thA / isIlie unheM rAjya kA bhAra dhAraNa karane ke bAda naraka jAnA pdd'aa| 3. harivaMzapurANa pRSTha 768, sarga 62/63 meM isa prakAra kahA Bing ityAdizubhacintAtmA, bhaviSyattIrthakRddhariH / baddhAyuSkatayAmRtvA tRtIyAM pRthvImitaH // (631) artha- ityAdi zubhavicAra jinakI AtmA meM utpanna ho rahe the, aura jo bhaviSyat kAla meM tIrthaMkara hone vAle the, aise zrIkRSNa pahale se hI vaddhAyuSka hone ke kAraNa marakara tIsarI pRthvI meM gaye / uparyukta pramANoM se narakAyu ke, pUrva meM hI baMdha prasaMga spaSTa ho jAtA hai| isake kAraNa kA spaSTa kathana nahIM milatA, parantu uttara purANa pRSTha 385 meM isa prakAra kahA hai- "dUsare dina vara ke hAtha meM jaladhArA dene kA samaya thA / usa dina mAyAcAriyoM meM zreSTha tathA durgati ko jAne kI icchA karane vAle zrI kRSNa kA abhiprAya lobha kaSAya ke tIvra udaya se kutsita ho gayA / unheM isa bAta kI AzaMkA utpanna huI ki kahIM indroM ke dvArA pUjanIya bhagavAn neminAtha hamArA rAjya na le leN| . mahApApa kA baMdha karane vAle zrI kRSNa ne aisA una logoM ko Adeza diyaa| (152-157) uparyukta pramANa se aisA dhvanita hotA hai ki bhagavAn neminAtha ke sAtha mahAn mAyAcArI rUpa pApa karane ke kAraNa zrI ko kRSNa 26 janavarI 2003 jinabhASita - ****** + paM. ratanalAla bainAr3A narakAyu kA baMdha huA ho| yadi kisI zAstra meM, narakAyu spaSTa pramANa ho to vidvatgaNa likhane kA kaSTa kreN| jijJAsA paMcAdhyAyI ko paM. ratanacanda jI 'anArSa graMtha' kyoM kahA hai? baMdha kA mukhtAra ne samAdhAna- paMcAdhyAyI graMtha, zrI amRtacandrAcArya dvArA racita nahIM hai| isake lekhaka paM. rAjamala jI the| yaha graMtha 16 vIM zatAbdI kA hai| paM. ratanacaMda jI mukhtAra ke vyaktitva evaM kRtitva graMtha ke pRSTha 271 para mukhtAra sAhaba ne likhA hai " zrISaTkhaMDAgama sUtra ke sAmane paM. rAjamalajI ke vAkya kaise pramANabhUta mAne jA sakate haiM? jinako guru paramparA se upadeza prApta nahIM huA hai, ve graMtha racane meM prAyaH skhalita huye haiN| unake banAye huye graMtha svayaM pramANarUpa nahIM haiN| kintu unakI pramANikatA siddha karane ke liye AcArya vAkyoM kI apekSA karanI par3atI hai| pRSTha 118 para likhA hai- paMcAdhyAyI anArSa graMtha hai| vAstava meM paMcAdhyAyI ke bahuta se prasaMga Agama sammata nahIM hai| kucha pramANa yahA~ prastuta haiM 1. paM. rAjamalajI ne svarUpAcaraNa nAmaka cAritra kA ullekha isa graMtha meM kiyA hai| jabaki inase pahale kisI bhI graMtha meM, kisI bhI AcArya ne 'svarUpAcaraNa cAritra' kA ullekha nahIM kiyA hai| yaha paramparA inhoMne hI calAI jo Agama sammata nahIM hai| 2. isa graMtha meM caturtha guNasthAnavartI samyagdRSTi ke pratisamaya nitya asaMkhyAta guNazreNI nirjarA kahI hai, jabaki jayadhavala pu. 12, pR. 284-285 meM spaSTa likhA hai ki apUrvakaraNa evaM anivRttikaraNa meM prAraMbha kiye gaye vRddhirUpa pariNAma samyaktva prApta hone para jaba taka rahate haiM, taba taka darzana mohanIya ke atirikta anya karmoM kI asaMkhyAta guNa zreNI nirjarA hotI hai| usake pazcAt vighAtarUpa (maMda) pariNAma ho jAte haiM taba asaMkhyAta guNazreNI nirjarA, sthiti kAMDakaghAta, anubhAga kAMDakaghAta Adi saba kArya baMda ho jAte haiM / ataH paMcAdhyAyI kA mata Agama sammata nahIM hai / 3. paMcAdhyAyI zloka naM. 1088 meM kahA hai paMcAkSAsaMjJinAM cApi, tirazcAM syAnnapuMsakaH / dravyato bhAvatazcApi vedo nAnyaH kadAcanaH // 1088 // artha- asaMjJI paMcendriya tiryacoM ke bhI napuMsaka veda hotA hai| ina saba meM dravya aura bhAva donoM prakAra se napuMsaka veda hI hotA hai, anya nahIM / samIkSA- uparyukta kathana bhI Agama sammata nahIM hai| zrI puSpadaMtAcArya ne SaTakhaMDAgama satprarUpaNA sUtra 107 meM kahA hai ki tiryaMca asainI paMcendriya se lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka tInoM vedoM se yukta hote haiM / ataH paMcAdhyAyI kA kathana ThIka nahIM hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. paMcAdhyAyI zloka naM. 1092 meM kahA hai - | yugapadaudArikataijasakArmaNAhArakANi catvAri, vaikriyikaM vA "kazcidAparyanyAmAt kramAdAsti trivedavAn artha-"koI eka paryAya | astitvamAzritya paMcApi bhvNti| meM kramAnusAra tIna veda vAlA hotA hai|" artha- pramatta saMyata muni ke, AhAraka vaikriyaka zarIra kA samIkSA - uparyukta kathana bhI Agama sammata nahI hai| | udaya hone para bhI, una donoM zarIroM kA eka kAla meM pravRtti kA zrIdhavala pu. 1/346 meM isa prakAra kahA hai "jaise vivakSita kaSAya | abhAva hone se, eka ke tyAga hone se eka sAtha audArika, taijasa, kevala aMtarmuhUrta paryanta rahatI hai, vaise sabhI veda eka aMtarmuhUrta kArmaNa tathA AhAraka yA vaikriyaka cAra ho sakate haiM, athavA paryanta nahI rahate haiM, kyoMki janma se lekara maraNa taka kisI eka astitva kA Azraya lekara pA~ca bhI hote haiN| veda kA udaya pAyA jAtA hai (arthAt eka paryAya meM bhAva veda | jijJAsA - kyA sabhI vimAnoM kI upapAda zayyAoM para parivartana nahIM hotaa)"| deva tathA devI donoM paidA hote haiM yA kucha anya bhI vizeSatA hai? 5. paMcAdhyAyI - zloka naM. 680 meM kahA hai "saMjvalana samAdhAna - uparyukta prazna ke uttara meM zrI trilokasAra kaSAya ke spardhaka sarvaghAtI nahIM hai" jabaki zrI kaSAya pAhur3a gAthA 525 meM isa prakAra kahA hai5/4-22 ke anusAra saMjvalana kaSAya ke spardhaka sarvaghAti tathA | dakkhiNa uttara devI, sohammIsANa eva jaayte| tahiM suddha dezaghAti donoM prakAra ke hote haiN| devi sahiyA, chaccaulakkhaM vimANANaM / 5241 taddevI o pacchA, 6. paMcAdhyAyI zloka naM.690 ke anusAra cAritra mohanIya uvarimadevA NayaMti sagaThANaM / sesa vimANA chaccaduvIsa lakkha devadevi kA kArya, AtmA ke samyagdarzanaguNa kA ghAta karanA nahIM ho sktaa| smmissaa| 5251 yaha kathana bhI Agama sammata nahIM hai| kyoMki anaMtAnubaMdhI kaSAya artha- dakSiNa uttara kalpoM kI devAMganAyeM krama se saudharma ke udaya se samyaktva kA ghAta tathA sAsAdanaguNasthAna kI prApti tathA IzAna svarga meM hI utpanna hotI haiM / vahA~ zuddha (kevala) deviyoM hotI hai| kI utpatti se yukta chaha lAkha aura cAra lAkha vimAna haiN| una isa prakAra paMcAdhyAyI ke bahuta sAre viSaya Agamaviruddha hone se paM. mukhtAra sAhaba ne use 'anArSa' ThIka hI kahA hai| paM. deviyoM ko utpatti ke pazcAt uparima kalpoM ke deva apane-apane phUlacaMdajI siddhAMta zAstrI ne bhI isa graMtha kI prastAvanA meM isake sthAna para le jAte haiN| zeSa 26 lAkha tathA 24 lAkha vimAna, deva katipaya varNanoM ko ucita nahIM mAnA hai| deviyoM (donoM) kI utpatti se saMmizra hai| 524-525 jijJAsA- kyA kisI manuSya ke pA~coM zarIra bhI saMbhava haiM? | arthAt dakSiNa kalpoM ke devoM kI sabhI deviyA~ saudharma meM samAdhAna- tattvArtha sUtra a.2/43 meM isa prakAra kahA gayA hai tathA uttara kalpoM ke devoM kI sabhI deviyA~ IzAna svarga meM utpanna tadAdIni bhAjyAni yugpdeksminnaacturvyH| 43 // / hotI haiN| saudharma svarga meM 32 lAkha aura IzAna svarga meM 28 lAkha artha- eka sAtha eka jIva ke taijasa aura kArmaNa se | vimAna haiN| inameM se 6 lAkha tathA 4 lAkha upapAda zayyAoM para mAtra lekara cAra zarIra taka vikalpa se hote haiN| isa sUtra kI TIkA meM deviyA~ hI utpanna hotI haiM, zeSa para donoM utpanna hote haiN| AcArya pUjyapAda svAmI ne cAra zarIroM kI vyAkhyA meM audArika, tiloyapaNNatti, adhikAra 8, gAthA naM. 333 se 336 taka AhAraka, taijasa va kArmaNa ye cAra zarIra kahe haiN| unhoMne audArika, | bhI uparyukta prakAra kA hI kathana hai| vaikriyaka, taijasa aura kArmaNa ina cAra zarIroM ko nahIM khaa| yaha praznakartA- sumatacandra jI divAkara, satanA zAyada isaliye nahIM kahA ki a.2 ke sUtra naM. 46"aupapAdikaM jijJAsA-marIci ne dIkSA se bhraSTa hone ke bAda kauna sA vaikriyakam" meM pU. A. umAsvAmI ne, upapAda janma se paidA hone | mata calAyA thA? kyA sAMkhyamata usane calAyA thA? vAle zarIra ko vaikriyaka mAnA hai| tadanusAra RddhiprApta muniyoM ke samAdhAna- zrI AdipurANa parva 18 zloka 62 meM isa vikriyA dvArA banAye zarIra ko vaikriyaka zarIra nahIM maanaa| parantu | prakAra AcArya jinasena ne kahA hai - AcArya umAsvAmI mahArAja ne svayaM "labdhipratyayaM ca" (sUtra naM. tadupajJamamUd yogazAstraM tantraM ca kApilam / yenAmaM 47) dvArA yaha spaSTa kara diyA hai ki vaikriyaka zarIra labdhi se bhI | mohitoloka: samyagjJAna parAMgamukhaH (62) paidA hotA hai| ata: yaha siddhAnta sAmane AtA hai ki kisI manuSya artha- (paM. pannAlAla jI kRta) yogazAstra aura sAMkhyazAstra ke audArika, vaikriyaka, taijasa, kArmaNa ye cAra zarIra bhI ho sakate | prAraMbha meM usI ke (marIci ke) dvArA kahe gaye the, jinase mohita haiN| sAtha hI yadi una munirAja ko AhAraka Rddhi bhI prApta hai to huA yaha jIva samyagjJAna se parAMgamukha ho jAtA hai| aisA mAnanA cAhie ki unake yogyatA to pA~coM zarIroM kI hai, para zrI uttarapurANa 74 meM marIci kA caritra citraNa bahuta vistAra AhAraka tathA vaikriyaka zarIra kI eka sAtha pravRtti na hone se eka se kiyA gayA hai| isake anusAra samasta anyamatoM kA pravartana sAtha pA~coM zarIra nahIM ho skte| yahI bAta rAjavArtika 2/43 kI marIci dvArA hI huA thaa| TippaNI meM spaSTa kahI gaI hai| " pramattasaMyatasya AhArakavaikriyaka 1/205, prophesarsa kaoNlonI zarIrodayatve'pi tayorekakAle pravRttyabhAvAt ekataratyAgena / AgarA- 282002 (u.pra.) -janavarI 2003 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra nemAvara meM prAkRtika cikitsA saMgoSThI / samAdhistha saMta paramapUjya guruvara AcAryazrI jJAnasAgara jI mahArAja gata dinoM deza meM sampanna aneka tridivasIya saMgoSThiyoM ke | ke citra kA anAvaraNa kiyA evaM dIpa prajvalana dillI se AI huI madhya zrI siddhodaya siddha kSetra, revAtaTa, nemAvara kI cikitsaka DaoN. salilA tivArI ne kiyA, uparyukta donoM DaoNkTaroM ke sAtha DaoN. goSThI isalie adhika saphala kahI gaI kyoMki usameM deza ke sureza kumAra gA~dhI, dillI ne bhI apane mahattvapUrNa vicAra rkhe| vibhinna zaharoM aura gA~voM se karIba 112 cikitsaka pahu~ce the, zivira meM sthAnIya aura bAharI kula 48 marIjoM ne svAsthya jisameM se karIba 24 ne 3 dina ke 6 satroM meM apanI viSaya vastu / lAbha liyA, jinake viSaya meM iMDiyana eksapresa, amRtasara ke pUrva prastuta kara zrotAoM ko svastha rahane kA prazasta mArga diyaa| | patrakAra zrI RSabha kumAra jaina ne yathAyogya jAnakArI dii| prathama dina ke prathama satra meM DaoN. esa.vhI.rAya (sevAnivRtta sAyaMkAlIna satra meM kAryakrama ke mukhya atithi zrI eca.o.DI meDikala kaoNleja, bhopAla) ne DAyabiTIja ke bAre meM ajayakumAra, zrI AzISa kumAra evaM zrI omaprakAza bhAI (sUrata) batAkara svAsthya ko sahI rakhane kA parAmarza diyaa| DaoN. guru gosvAmI ne dIpa prajvalana kara kAryakrama ko gati dii| saMcAlana kara rahI DaoN. evaM zrImatI annapUrNA gosvAmI ne paMcamahAbhUta tattva (AkAza, rekhA jaina ne, atithiyoM evaM vaktAoM kA saMkSipta paricaya diyA pavana, agni, jala aura pRthvI) ke bAre meM batAkara usI se apane taduparAnta DaoN. muralIdhara kanjAnI ne 'upavAsa ke viSaya meM anubhava', svAsthya ko sahI rakhane kI jAnakArI dii| DaoN. amRtalAla mUr3hata DaoN. vedaprakAza goyala, mumbaI ne jIne kI kalA aura yoga' zrI (adhyakSa-ma.pra.prA.ci.borDa) ne apane AlekhoM, bhASaNoM meM asthamA RSabha kumAra jaina ne zvAsocchvAsa kA 'pradUSaNa evaM paryAvaraNa' DaoN. Adi rogoM aura unakI upacAra zailI para prakAza ddaalaa| zrImatI annapUrNA gosvAmI, rAyapura ne strI roga ke viSaya meM jAnakArI bhAgyodaya tIrtha prAkRtika cikitsAlaya, sAgara ke dii| isa bIca baitUla se padhAre DaoN. muralIdhara evaM mAtA yogamUrti ne tattvAvadhAna meM tridivasIya goSThI meM saMtaziromaNi pa.pU. 108 AcAryazrI pUjya AcAryazrI ke caraNoM meM zrIphala cddh'aayaa| jabalapura se AmaMtrita vidyAsAgara jI muni mahArAja sasaMgha upasthita the| satrAnta meM unhoMne yuvA DaoN. amita jaina ne mAnavazarIra ke jor3oM para viSada vyAkhyAna vaktA cikitsakoM ke viSayoM para gaMbhIratA se vivecana kiyA aura diyA evaM rekhAcitra evaM projekTara ke sahayoga se jor3oM ke darda, unheM tathA upasthita janasamUha ko AzIrvAda diyaa| kAryakrama kA sUjana, kAryakSamatA meM kamI AnA Adi para mArgadarzana diyaa| DaoN. saMtulita saMcAlana bra. bahina DaoN. rekhA jaina (insapekTara) ne kiyaa| amita kI prastuti evaM vaktavya zailI ne eka ora jahA~ samasta ve apanI bAraha sadasyIya TIma sahita goSThI kI vyavasthA meM bhI variSTha DaoNkTaroM ko prabhAvita kiyA, vahIM pUjya AcAryazrI ko bhI vyasta rhiiN| phalataH unake sAtha-sAtha unakI TIma kI DaoNkTara socane para majabUra kara diyaa| darzaka to vAha-vAha karake jhUma rahe bahinoM kI prazaMsA svAbhAvika hai| the, jaba amita jI ne kahA ki mAnavazarIra meM rakta saMcAra kI sahI dvitIya satra meM svadezIya Andolana ke adhyakSa zrI rAjIva gati hI sArI bImAriyoM kA ilAja karatI hai, to loga unase aneka dIkSita (pUrva, esa.AI.Ara vaijJAnika) ne dIpa prajvalana kiyaa| bAtoM ko jAnane ke lie prazna para prazna karane lage, jinakA samAdhAna dillI se Ae DaoN. mahendra guptA ne 'yoga, svAsthya evaM tanAva ke unhoMne sahajatA se diyA, kAryakrama ke mukhya Ayojaka zrI lie' viSaya para vicAra rkhe| tIna ziviroM meM lagAtAra Arthika camanalAlajI jaina, dillI ne DaoN. amita ko prazasti patra, dupaTTA sahayoga karane vAlI dillI-nivAsI zrI camanalAla jI jaina evaM evaM pratIka cihna se sammAnita kiyA aura phira maMca para upasthita unakI patnI zrImatI uSA jaina kA sammAna kiyA gyaa| ukta sabhI vaktAoM ko sammAnita kiyA gyaa| goSThI meM hara vaktA ke bhASaNa ke bAda zrotAgaNa prazna karate kAryakrama ke agale caraNa meM DaoN. nirmalA jI mUr3hata, the aura vaktA unheM samAdhAna dete the| rAtri meM DaoNkTaragaNa zivira meM | ratalAma, DaoN. harSada rAya trivedI, nImaca ne moTApA Adi viSayoM para Aye logoM kI parezAniyoM kA hala batalAte the| DaoN. amaranAtha jaina | preraka vicAra rkhe| satra ke aMta meM parama pUjya AcAryazrI ne samasta (saMcAlaka-bhAgyodaya tIrtha cikitsAlaya, sAgara) hAsyayoga kA | vaktAoM ke vaktavya para bArI-bArI se samucita carcA kI evaM pradarzana karate the| janasAmAnya ko batalAyA ki jaba taka phala aura phasala paka nA satrAnta meM paramapUjya AcArya zrI ne apane udabodhana meM | jAve, taba taka jAnakAra vyakti unakA sevana nahIM krte| yahI batalAyA ki "zikSita aura dIkSita" vyakti yuga ko Age bar3hAne | sthiti sAga-sabjI ke sAtha bhI hai| purAne samaya meM A~kha kA darda kI yogyatA rakhate haiN| "yoga aura upayoga" ko taba usa dizA meM | baMdhana se, paira kA darda mardana se aura peTa kA darda laMghana se' haTAyA le jAyA jAtA hai jisakA ki prazikSaNa prApta kiyA hotA hai| jAtA thA, jo zatapratizata prAkRtika kriyA thii| vaha Aja bhI dUsare dina satra meM DaoN. pannAlAla varmA, DaoN. kanjAnI ne | apanA mUlya banAe hue hai| 28 janavarI 2003 jinabhASita - dUsara /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtima divasa meM prathama satra kA zubhAraMbha brahmacAriNI bahanoM / razmi, DaoN. rUpAlI, DaoN. mRdulA kA sArvajanika abhinaMdana kiyA ne maMgalagAna se kiyA gyaa| usa dina saMyoga se sabhI vaktA evaM pratIka cihna bheMTa kiyaa| kAryakrama kI aMtima kar3I ke rUpa meM brahmacAriNI bahaneM hI thiiN| DaoN. saMgItA jaina ne "jor3oM ke darda evaM | DaoN. rekhA jaina ne paramapUjya AcAryazrI kA AhvAna kiyA aura Adara upacAra evaM AhAra" DaoN. nItA jaina ne "DAyabiTIja ke upacAra sahita bolI ki aba maiM saMsAra ke sabase bar3e DaoNkTara ko nivedana evaM AhAra" DaoN. sapanA jaina ne "moTApA ke upacAra evaM AhAra" | pUrvaka AmaMtrita karatI hU~, yaha vAkya sunakara jana-sAdhAraNa ko ke bAre meM batalAyA, DaoN. rekhA jaina ne jo saMcAlana bhI kara rahI thI, hArdika khuzI huI, ata: tAliyoM kI gar3agar3AhaTa se AkAza gUMja apane vaktavya meM kahA ki AdamI ko pratidina 2200 se 2400 | utthaa| guruvara ne tInoM dinoM ke satroM para prakAza DAlA, phira zrAvakoM kailorI kI AvazyakatA par3atI hai| ata: use dina bhara meM vaha prApta se kahA ki Apako sva ke sAtha-sAtha para ke bAre meM hara pala karanA caahie| unhoMne roja upayoga meM Ane vAle, vibhinna khAdya socanA hogaa| aneka prakAra ke zikSAsUtroM ko pradAna karate hue padArthoM meM kailorI kI mAtrA batalAne ke lie eka cArTa jArI unhoMne spaSTa kiyA, ki dIpaka hajAra ho sakate haiM, kintu prakAza kiyaa| jo bahuta mahattvapUrNa mAnA jAtA hai| rekhA dIdI ne vyaMgya | eka hI hotA hai, usI taraha cikitsA-paddhitayA~ aneka ho sakatI karate hue kahA ki kailorI kI mAtrA sAttvika padArthoM se hI lI / haiM, para svAsthya eka hI hotA hai| ata: saphala cikitsakoM ko bhI jAve, kyoMki Aja kA AdamI, bIbI ko talAka de sakatA hai para | abhimAna nahIM karanA cAhie va abhayadAna denA caahie| prANoM se pyArI cAya ko nhiiN| DaoN. rekhA jaina ke AbhAra pradarzana ke sAtha hI tridivasIya DaoN. pannAlAla jI varmA ne hRdaya roga para gahana carcA kii| saMgoSThI kA 27 jUna 2002 kI saMdhyA belA meM samApana kiyA gyaa| aura prAkRtika upacAra batalAe, aMta meM paramapUjya AcAryazrI ne DaoN. rekhA jaina sabhI vaktAoM ke kathana ko sparza karate hue batalAyA ki pramAda bhAgyodaya tIrtha prAkRtika cikitsAlaya, sAgara (ma.pra.) kA abhAva honA jarUrI hai, vaha ucita khAdya padArthoM se vA saMtulita zrI TI.ke.vidyArthI ko rASTapati zaurya-padaka kailorI se kiyA jA sakatA hai| kintu usakA eka prakAra aura hai, dRSTi nAsA para rakhane se bhI pramAda kA abhAva hotA hai, usI se deza ke cuniMdA pulisa adhikAriyoM ko adamya sAhasa evaM pala-pala jhapakatI A~khoM se unmeSa aura nimeSa kA abhAva hotA utkRSTa kartavyaniSThA ke lie diye jAne vAle rASTrapati zaurya padaka hai| aneka dRSTAMta batalAte hue AcAryazrI ne spaSTa kiyA ki unmattatA hetu isa varSa chatarapura nivAsI upa pulisa adhIkSaka zrI tuSArakAMta haTAne ke liye pA~coM indriyoM kA vizrAma karanA Avazyaka hai| jaina vidyArthI ko bhI cayanita kiyA gayA hai| khAsa bAta yaha hai ki tIsare dina ke aMtima satra meM DaoN. vandanA jaina ne yoga | DabarA (gvAliyara) esa.DI.o.pI. zrI vidyArthI isa varSa sarvocca saMbaMdhI jAnakArI dI evaM DaoN. alpanA jaina ne AhAra ke viSaya meM | pulisa-alaMkaraNa hetu madhyapradeza se cayanita ekamAtra pulisa saMkSipta evaM sAragarbhita jAnakArI dI, zivira meM Aye hue zrI pArzvanAtha adhikArI haiM / jJAtavya hai ki tuSArakAMta chatarapura ke svataMtratA saMgrAma brahmacaryAzrama, gurukula elorA ke 200 chAtra vA zikSaka tathA khAtegA~va sainAnI, pUrva vidhAyaka evaM lekhaka sva. DaoN. narendra vidyArthI evaM pUrva skUla se 75 chAtra va zikSaka bhI Aye the| prAdhyApaka DaoN. zrImatI ramA jaina ke suputra haiN| isa bIca ziviravAsiyoM ne apane anubhava janasAmAnya ke | zrI TI.ke. vidyArthI ne asAdhAraNa vIratA evaM uccastarIya bIca maMca para Akara spaSTa kie vA cikitsA se saMbaMdhita karmacAriyoM | karttavyaniSThA kA paricaya dete hue ma.pra. zAsana dvArA paccIsa hajAra ko AcAryazrI ke phoTo tathA pramANapatra se sammAnita kiyA gyaa| | rupaye ke inAmI kukhyAta dasyu saraganA kizana kAchI (30) ko ___ aMta meM DaoN. rekhA dIdI ne apanA sAragarbhita vaktavya diyA / eka atyaMta sAhasika muThabher3a meM dharAzAyI kiyA thaa| yaha muThabher3a jisameM unhoMne bhAgyodaya kI tulanA anya cikitsAlayoM se karate zivapurI jile ke grAma barasor3I meM 25 janavarI 2000 ko rAta eka hue mAtA evaM dhAyamAtA kI sevA kA aMtara btlaayaa| DaoN. rekhA | baje huI thI, taba zrI vidyArthI karairA meM esa.DI.o.pI. the| dasyu jaina ne siMhaghoSaNA kI ki deza kI rakSA ke lie kevala zikSA hI | prabhAvita kSetra bhitaravAra meM padasthatA ke daurAna zrI vidyArthI ne 5-5 nahIM svAsthya bhI jarUrI hai| unhoMne aMta meM elorA se Ae hue hajAra rupaye ke inAmI kukhyAta dasyuoM, garIbA rAvata evaM baMTI chAtroM kI pustakoM evaM poSAkoM ke lie Arthika sahAyatA dene ke rAvata, 30 hajAra rupaye ke inAmI durdAnta dasyu saraganA kallU pinapinA lie jana sAmAnya se apIla kii| bhAgyodaya cikitsAlaya ke evaM usake sampUrNa giroha tathA do TUMkhAra saraganAoM 22 hajAra saMcAlaka DaoN. amaranAtha jaina ne cikitsAlaya ko sevA pradAna kara | rupaye ke inAmI govinda yAdava va 15 hajAra rupaye ke inAmI munnA rahI DaoNkTarsa bahanoM kI prazaMsA kI evaM DaoN. rekhA jaina kA AbhAra yAdava ko sAhasika muThabher3oM meM dharAzAyI kiyA thaa| DabarApradarzana kiyA, isI krama meM siddhodaya siddhakSetra, nemAvara kameTI padastha hote hI zrI vidyArthI ne pichale mAha gvAliyara meM huI bhAjapA dvArA DaoNkTara rekhA, DaoN. sapanA jaina, DaoN. saMgItA, DaoN. nItA, DaoN. | netA kI hatyA ke AropI 15 hajAra rupaye ke inAmI eka pezevara vaMdanA, DaoN. devikA, DaoN. mInU jaina, DaoN. alpanA, DaoN. zraddhA, DaoN. | hatyAre ko DabarA meM hI sAhasa pUrvaka dhara dabocA thaa| isa prakAra -janavarI 2003 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapana zrI vidyArthI jahA~ bhI rahe, khUkhAra dasyuoM evaM badamAzoM ke AtaMka | sAdhu ko saMskArita kara muktimArga meM lagAne vAle hote haiN| saMgraha se kSetra kI janatA ko bhayamukta karAne meM apanI jAna kI bAjI | nigraha aura anugraha kara sAdhu-saMgha ko anuzAsita rakha dharmaprabhAvanA lAgane se bhI nahIM cuuke| karate haiN| zrAvakoM ko dharmapravRtti hetu satpreraNA de sva-para ko saMsAra zrI vidyArthI ke bar3e bhAI DaoN. sumati prakAza jaina ke anusAra sAgara se pAra utArane meM naukA sadRza AcArya zrI vidyAsAgara isa rASTrapati zaurya padaka hetu tuSArakAMta ke nAma ke cayana kI adhisUcanA yuga ke praNetA haiN|" muni zrI pramANasAgarajI ne unake anUThe vyaktitva bhavana se hAla hI meM prApta huI hai| ullekhanIya hai zrI vidyArthI zuru se para prakAza DAlate hue kahA ki "Ama mAnava pada, pratiSThA, prabhutA, hI medhAvI evaM parizramI rahe haiN| mahArAjA kaoNleja chatarapura meM praveza | paisA aura prazaMsA ke paMca pakAra ke pIche bhAga rahA hai, parantu AcArya lene ke kucha samaya bAda hI unakA cayana ema.e.sI.TI. bhopAla zrI vidyAsAgara ina sabase dUra nivRttimArga ke ni:spRha santa haiN'| jaise pratiSThita rIjanala iMjIniyariMga kaoNleja meM ho gayA thaa| yahA~ se ailaka nizcaya sAgara ne apanI vinayAMjali meM kahA ki AcArya bI.I. Anarsa karane ke bAda san 1992 meM ve ema.pI. pI.esa.sI. | zrI ne saikar3oM Agama grantha likhe haiM, ve nirgranthacaryA ke Adarza kI parIkSA meM baiThe aura pahale hI prayAsa meM prAvINya sUcI meM tIsarA | zramaNa haiN| sthAna pAte hue upa pulisa adhIkSaka cune gye| prAcArya narendraprakAza jI ne kahA ki AcArya vidyAsAgarajI iMjI.ena.sI.jaina ke mahAn vyaktitva aura kRtitva svarUpa ye tInoM ziSyapravara virAjamAna adhyakSa-jaina samAja, chatarapura (ma.pra.) haiN| inake cAturmAsa kI sthApanA AcArya vidyAsAgara ke 34veM dIkSA kalpadruma mahAmaMDala vidhAna saMpanna divasa se tathA samApana ikatIsaveM AcAryapadArohaNa divasa para huI AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se A.kalpa viveka sAgara jI mahArAja kI suyogya ziSyA AryikA hai| 27 varSa pahale AcAryazrI kA cAturmAsa isI mahAvIra bAhubalI vijJAnamati mAtA jI sasaMgha ke sAnnidhya meM zramaNa saMskRti saMsthAna jinAlaya prAgaMNa meM huA thaa| paM. umeza jaina ne apanI kAvyAMjali sAMgAnera se padhAre bra. saMjIva bhaiyA kaTaMgI ke nirdezana meM 6 navambara meM AcArya zrI ko bhagavAn kI anukRti khaa| DaoN. vimalA jaina ne se 18 navambara taka kalpadruma mahAmaMDala vidhAna kA Ayojana | kAvya vinayAMjali meM AcArya zrI ko anUThe ziSya aura apUrva kiyA gyaa| mahAna guru btaayaa| isa avasara para maMgalAcaraNa kavi yugala jI ne 400 indra-indrANiyoM ke bIca philmI dhunoM se rahita | kiyA. ikatIsa dIpakoM se AcAryazrI ke vizAla citra kI AratI AdhyAtmika bhajanoM ke svara se bharI bhakti, parama pUjya AryikA | utArI gyii| paM. anUpa jaina eDavokeTa ne maMca saMcAlana kiyaa| vijJAna mati mAtA jI kI sahaja pravacanazailI aura vidhAnAcArya bra. utsava ke AraMbha meM jainanagara-mandira se vibhava nagara zAnti nAtha bhaiyA ke vidhAna ko artha sahita samajhAne ke DhaMga ne janatA ko maMtra jinAlaya taka AcAryazrI ke vizAla citra ke sAtha zobhA yAtrA mugdha kara diyaa| bra.saMjIva bhaiyA ke tathyaparaka, prabhAvapUrNa rAtrikAlIna nikAlI gyii| pravacanoM kI zrRMkhalA jainAjaina janatA ke AkarSaNa kA mukhya kendra rhaa| cAturmAsa samApana kI antima dharma sabhA 24.11.2002 ko vidhAna kI mahattvapUrNa vizeSatA yaha rahI ki pUjya mAtAjI | sampanna huI jinameM cAturmAsa kI upalabdhi batAte hue paM. narendra ke AzIrvAda se sabhI ne vidhAna samApti ke pUrva hI apanI boliyoM | prakAza ne kahA "cAra mAha dasa dina kA sAnnidhya phirojAbAda ke kI rAzi jamA kara dI thii| vidhAna se huI 20 lAkha kI Aya ko itihAsa meM svarNAkSaroM se likhA jaayegaa| aneka gahana viSaya para bar3e maMdira Arona ke jIrNoddhAra ke lie dAna kI ghoSaNA kI gii| anavarata pravacana, vAraha cikitsAzivira (ni:zulka) bhAgyodaya pramoda varSada sAgara dvArA, tridivasIya vRhad vidvatsaMgoSThI (mokSazAstra), paMca phirojAbAda meM A. vidyAsAgarajI kA divasIya vividha vidhAna, aneka sArvajanika sthAnoM para dharma sabhAyeM, ikatIsavA~ AcArya-padArohaNa samAroha pratidina ke pravacanoM kA aneka samAcAra patroM meM sacitra bRhad zramaNaparamparA ke vAhaka AcArya ziromaNi zrI vidyAsAgara vivaraNa tathA pUre pravAsa kAla meM dUra-dUra se Ane vAle bhaktoM kI jI kA 31vA~ AcAryapadArohaNadivasa abhUtapUrva dharma prabhAvanA tathA bhIr3a yaha saba amiTa aura avismaraNIya dharmaprabhAvanA aitihAsika vizeSa utsAha ke sAtha muni zrI samatAsAgara jI, zrI pramANa sAgara jI, ailaka zrI nizcaya sAgara jI ke sAnnidhya meM apAra jana samUha aura abhUtapUrva hai| santatraya ke zubhAzISa ke bAda santoM kA vihAra ke madhya 22.11.2002 ko 'zrI zAnti nAtha pArka' vibhava nagara, kampilA jI maMgala kSetra kI ora ho gayA hai| zraddhAluoM ne chala phirojAbAda meM sAnanda sampanna huaa| isa avasara para muni zrI chalAtI A~khoM aura ruMdhe kaMTha se jayaghoSa ke sAtha apane guruoM ko samatAsAgara jI ne 'AcArya' kA mahattva batAte hue kahA"AcArya | vidAI dii|" siddha parameSThI aura arihantoM kI chAyA hote haiM tathA upAdhyAya aura | DaoN. vimalA jaina 30 janavarI 2003 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ saurabha kA rASTrIya jaina yuvA pratibhA sammAna jayapura meM maitrI samUha ke tattvAvadhAna meM sampanna rASTrIya jaina yuvA pratibhA sammAna samAroha meM chatarapura ke honahAra chAtra saurabha jaina ko AI.AI.TI. meM cayanita jaina vidyArthiyoM kI prAvINya sUcI meM deza meM pahalA sthAna pAne para vizeSa silvara TraoNphI evaM AI.AI.TI. meM cune jAne para janarala TraoNphI ke dohare sammAna se navAjA gayA hai| pUjya munizrI kSamAsAgara jI evaM munizrI bhavyasAgara jI ke sAnnidhya tathA prakhyAta udyogapati va samAjasevikA zrImatI sarayU daphtarI ke mukhya Atithya meM sampanna isa advitIya samAroha meM deza ke vibhinna rAjyoM kI viziSTa zaikSaNika upalabdhiyoM vAlI karIba 350 pratibhAyeM sammAnita huI, jinameM chatarapura jile kI 15 pratibhAyeM bhI zAmila haiN| ullekhanIya hai ki isa garimApUrNa anUThe kAryakrama kA saphala saMcAlana chatarapura ke zrI rAjeza bar3akula, DaoN. ke zrI rAjeza bar3akula, DaoN. sumati prakAza jaina evaM jayapura kI TI.vI. udghoSikA zrImatI monA sogAnI ne kiyA nyAyAlaya kI nagarI meM nyAyAdhIza sammelana tIrthaMkara RSabhadeva tapasthalI para eka navIna svarNima itihAsa kI saMracanA ho uThI, jaba 3 nabambara 2002 ko pUjya gaNinIpramukha zrI jJAnamatI mAtA jI (sasaMgha) ke maMgala sAnnidhya meM nyAyAlaya nagarI prayAga meM bhavya nyAyAdhIza sammelana saphalatApUrvaka sampanna huaa| ilAhAbAda ucca nyAyAlaya ke mAnanIya nyAyAdhIzoM sahita prazAsanika vibhAga, sarakArI svAsthya vibhAga, zaikSaNika kSetra ityAdi ke viziSTa mahAnubhAvoM ne isa sammelana meM bhAga liyaa| vidyAsAgara jaina pAThazAlAoM kI pahalI varSagA~Tha chtrpur| nagara ke vibhinna jaina maMdiroM meM pUjya munizrI prazAMta sAgara jI evaM munizrI niveMga sAgara jI kI preraNA se gatavarSa prAraMbha kI gaI AcArya zrI vidyAsAgara digambara jaina pAThazAlAoM kI pahalI varSagA~Tha vividha dhArmika tathA sAMskRtika kAryakramoM ke jarie harSollAsa se manAI gii| ina tInoM pAThazAlAoM meM lagabhaga DhAI sau baccoM ko dharma kA vaijJAnika tathA tarkasaMgata svarUpa samajhAte hue saMskAravAna banAne kI zikSA samAja kI hI suzikSita bahineM niHsvArtha bhAva se niraMtara de rahI haiN| ku. zvetA jaina, ku. rajanI jaina zikSikA vidyAsAgara di. jaina pAThazAlA, chatarapura (ma.pra.) nagara meM varSAyoga : eka acchA anubhava isa varSa hamAre nagara meM pUjya muni zrI samatAsAgara jI, pramANasAgara jI evaM ailaka nizcayasAgara jI kA varSAyoga sampanna huA, jisane Aja se sattAisa varSa pUrva (san 1975) meM huye unake dIkSA guru pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke varSAyoga kI smRtiyoM ko tAjA kara diyaa| jaina-jainetara nAgarikoM ko isa varSAyoga ne bahuta prabhAvita kiyaa| caurAhoM para logoM ko yaha carcA karate hue sunA gayA ki isa varSa apane nagara meM acche jaina sAdhu Ae haiN| cU~ki ina sAdhuoM kA apanA koI projekTa' nahIM thA. isalie dharmapremiyoM para koI atirikta Arthika bojha nahIM pdd'aa| TonA-ToTakA se bhI inakA koI vAstA nahIM thA aura na ye kisI ko koI maMtra-taMtra hI dete the prabuddha varga ko inakI isa saccI sAdhutA ne atyanta prabhAvita kiyaa| dharmasabhAoM meM tIna mahInoM taka pratidina zrotAoM kI acchI upasthiti hotI rhii| inake pravacanoM meM AtmAnuzAsana, naitika mUlyoM ke prati niSThA evaM sadAcAra para adhika jora rahatA thA, eka vizeSa bAta yaha bhI rahI ki inakI ora se camaka-damaka se paripUrNa AkarSaka paNDAla ke lie bhI koI Agraha nahIM thA / sabhAyeM bhArata vikhyAta zrI mahAvIra jinAlaya ( sva. seTha zrI chadAmIlAla jaina TrasTa) ke parikramAmArga-sthita cabUtaroM para unmukta AkAzIya vitAna (prakRti kI goda) meM calatI rhiiN| koI bhI apavyaya nahIM huaa| * narendraprakAza jaina (prAcArya ) jainadharma saMbaMdhI DAka TikaToM evaM sikkoM ke saMgraha pradarzita DAka TikiTa saMgrahakartAoM kI agraNI saMsthA seMTrala iNDiyA philATelika sosAyaTI tathA aMtarrASTrIya samAja sevI saMsthA lAyaMsa klaba satanA ke saMyukta tattvAdhAna meM satanA meM vigata 17 navambara, 2002 ko vibhinna saMgrahoM kI eka pradarzanI "siTapeksa-2002 " kA Ayojana kiyA gyaa| bhagavAn mahAvIra ke chabbIsa sauveM janma kalyANaka varSa ke upalakSya meM isa pradarzanI meM bhagavAn mahAvIra evaM jainadharmasaMbaMdhI DAka TikaToM liphAphoM, moharoM aura sikkoM kA sudhIra jaina kA vistRta saMgraha vizeSa rUpa se pramukhatA se pradarzita kiyA gyaa| prAraMbha meM lAyaMsa klaba satanA ke adhyakSa ena.ke. jaina ne svAgata bhASaNa diyA tathA aMta meM seMTrala iNDiyA philATelika sosAyaTI ke saciva sudhIra jaina ne AbhAra pradarzita karate huye zrI sureza jaina ko eka smRti cihna tathA nepAla sarakAra dvArA jArI 250 rupaye mUlya kA cA~dI kA mahAvIra bhagavAn kA sikkA bheMTa kiyaa| satanA ke variSTha DAka TikaTa saMgrahakartA sudhIra jaina ne jaina dharma ke siddhAnta, tIrthaMkara, jaina saMta, jaina mahApuruSoM, jaina tIrthoM, maMdiroM aura mUrtiyoM, jaina AyojanoM, zAkAhAra Adi para saikar3oM DAka TikaTeM liphAphe Adi pradarzita kiye| unake dvArA pradarzita jaina dharma saMbaMdhI sikkA saMgraha ne bhagavAn mahAvIra para nepAla sarakAra tathA bhArata sarakAra dvArA jArI sikke, paMjAba sarakAra dvArA jArI sone va cA~dI ke sikke, IsTa iNDiyA kampanI ke nAma se jArI tathAkathita Tokana, vibhinna jaina saMtoM, tIrthoM aura paMca kalyANaka Adi samArohoM para jArI cA~dI ke smAraka sikke Adi pradarzita the| sudhIra jaina, yunivarsala kebilsa limiTeDa satanA (ma.pra.) 485005 - janavarI 2003 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSa va samatAbhAva se AdhyAtmika vikAsa / AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI saMbhava janmasthalI meM bhavya paMcakalyANaka pratiSThA ___ 'saMtoSa va samatAbhAva se hI AdhyAtmika vikAsa saMbhava mahotsava hai' ye vaktavya munizrI kSamAsAgara jI mahArAja ne zrI digambara jaina digambara jainAcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera ke chAtra vidvAnoM ko sambodhita janmabhUmi sadalagA meM navanirmita "zrI digambara jaina maMdira" kA karate huye diyaa| munizrI ne Age kahA ki bhautika sukha ke liye vyakti athaka parizrama karatA hai, jisakA AdhyAtmika jIvana meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava saMtaziromaNi A. 108 zrI koI astitva nhiiN| vyakti ko apanI buddhi ke vikAsa ke liye vidyAsAgara jI mahArAja ke saMghastha muniyoM evaM AryikAoM ke sArabhUta tattvoM ko grahaNa karanA caahiye| muni zrI bhavyasAgara jI | sAnnidhya meM dinAMka 2 pharavarI se 8 pharavarI 2003 taka bAlabrahmacArI mahArAja ne apane sambodhana meM kahA ki hameM dharma aura saMskRti kI | zrI pradIpa jI azoka nagara ke pratiSThAcAryatva meM sampanna hone jA rahA rakSA ke liye yadi akalaMka-nikalaMka kI taraha kaSTa sahane par3eM to | hai| bhI pIche na htteN| kAryakrama ke prAraMbha meM rAkeza jaina evaM chAtroM ne | mahotsava sthala - hAIskUla maidAna, sadalagA, tAlukAmagalAcaraNa kiyaa| ciMtAmaNi baja ne dvIpa prajvalana kiyA evaM bra. / | cikaur3I jilA-belagAma (karnATaka) 591239 saMjIva kaTaMgI ne "jAte ho to le calo hamako apane sAtha" suMdara samparka sUtra : 1. paMcakalyANaka mahotsava samiti bhajana prastuta kiyA evaM saMsthAna ke adhiSThAtA zrI ratanalAla bainAr3A ne saMsthAna kI gatividhiyoM se sabhI ko avagata kraayaa| kAryakrama zrI 1008 zAMtinAtha di. jaina maMdira kA saMcAlana DaoN. zItalacandra jaina ne kiyaa| upAdhyakSa- zrI surendra appana pradhAna Aloka jaina biradhA janarala mainejara- sadalagA arabana baiMka zrI di.jaina zramaNa saMskRti phona : ghara 0831-651678 kAryA. 651730 saMsthAna sAMgAnera, jayapura (rAja.) / jinavANI/ Agama bahuta nahIM bahuta bAra par3hane se jJAna kA vikAsa hotA hai| vinaya se par3hA gayA zAstra vismRta ho jAne para bhI parabhava meM kevalajJAna kA kAraNa banatA hai| tattva ciMtana eka aisA mAdhyama hai jo sabhI cintAoM ko miTAkara jIvana meM nikhAra lAtA hai| samayasAra ko kaMThastha karane kI jarUrata nahIM, balki hRdayastha karane kI jarUrata hai| isa pracAra-pracAra ke yuga meM kAgajI phUloM se hI khuzabU nahIM Ane vAlI, na hI kAgajI daur3a se hama maMjila ko pA sakate haiN| khadAna khodane se sAre ke sAre hIre nikalate haiM aisA nahIM, bahuta sArA khodane para jaba kabhI ekAdha hIrA mila jAtA hai isI prakAra bAra-bAra granthoM kA svAdhyAya karane para eka alaga DhaMga se socane kA rAstA banatA hai, kucha na kucha nayA prApta hotA hai| granthoM kA paThana pAThana mAtra hI kalyANakArI nahIM hai, kyoMki vaha to zabda jJAna hI hai, jise mUr3ha ajJa jana bhI / AcArya zrI vidyAsAgara jI kara sakate haiN| kintu zabdoM se artha tathA artha se paramArtha kI ora hamAre jJAna kI yAtrA honI caahiye| Apa purANoM ko par3hanA prAraMbha kara dIjiye aura upanyAsoM ko lapeTakara rakha dIjiye, nahIM to upanyAsoM ke sAthasAtha ApakA bhI nyAsa ho jaayegaa| upanyAsoM ko par3hakara na Aja taka koI sanyAsI banA hai aura na hI Age bnegaa| hA~..... upanyAsa kI zailI meM yadi hama purANoM ko dekhanA cAheM par3hanA cAheM to yaha bAta alaga hai| upanyAsa kI zailI se merA koI virodha nahIM lekina bhAvanA dRSTi aura hamArA uddezya sApha sutharA honA caahiye| jinavANI kA koI nirdhArita mUlya nahIM hotA, vaha to anamola vastu hai, usake liye jitanA bhI denA par3e kama kabhI bhI jinavANI ke mAdhyama se apanI AjIvikA nahIM claanaa| jisase ratnatraya kA lAbha hotA hai, usako kSaNika vyavasAya kA hetu banAnA ucita nhiiN| 32 janavarI 2003 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana meM guru cunanA para hA~ soca samajha ke / 1 guru kintu cunanA aura jise cuno use hI gunanA saMkaTa aura saMpata meM sukha aura dukha meM satkAra aura tiraskAra meM na bhUlanA na jhUlanA phira kisI anya meM / kyoMki guru aneka nahIM eka hote hai tabhI hama neka hote haiN| samarpaNa jIvana phira vaha hamArA nahIM unakA hotA hai kyoMki ziSya hama unake hote haiM guru kI rAha hote hai calane ke lie lAThI aMgulI prakAza aura A~kha hote haiM. jinake sahAre hama calate haiN| apanI yAtrA karate haiM, apanI sArI ulajhaneM una para ur3elakara halake hote haiM unakI rAha para cala prasanna hote haiM ve unnAyaka hamAre jIvana ke sahAre hote DaoN. sanmati Thole jaina maMdira ke sAmane, rAjA bAjAra auraMgAbAda- 431001 ( mahArASTra ) "tIrtha aMkura siMdhu-vidyA" jJAnamAlA jaina, bhopAla suyuga sraSTA taponidhiko namana maiM saMpreSatI hU~ / citra apalaka dekhatI hU~ // sarala, nizchala, madhura- smita, nayana dvaya vAtsalya pUrita / sAkSAt chavi vairAgya kI, varada kara mudrA suhaasit| 1 carita terA paMtha merA, svapna aisA dekhatI hU~ / citra terA dekhatI hai // caraNa tere par3eM jisa patha, sama zaraNa pAte sabhI jana / jJAna ratna baTorate haiM, cirapratIkSita bhavya jana-mana / Aja paMcama kAla meM bhI, kAla- cauthA dekhatI huuN| citra terA dekhatI hU~ | AtmakhojI ! Atma sAdhaka ! AtmA ko zata vaMdanAyeM / tIrtha aMkura "sindhu-vidyA" sAdhviyoM meM candanAyeM / taponidhi ke saMgha meM hI, gaNadharAgata dekhatI hU~ / citra apalaka dekhatI hU~ /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla /588/2002 ailorA jaina guphAe~ ailorA jaina guphA samUha meM guhA kra. 33 kA darzanIya dRzya svAmI, prakAzaka evaM mudraka :ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-I, mahArANA pratApa nagara, inelibrary.org Jain Ed"bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita /