Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. saMrakSaka zrIyuta haragoviMdadAsa rAmajI zAhaH-muMbaI SRRI ... ... ....... || aIsa // .... // Namo sthu NaM samaNarena bhagavao mahAvIra / . . ameraDARA sAhitya saMzodhaka jaina itihAsa, sAhitya, tatvajJAna Adi viSayaka vividha niyandha-saMgraha / rommendor : - saMpAdaka 2 munirAja zrIjinavijayajI / - ROM: - __ prakAzaka:- jaina sAhitya saMzodhaka samAja / / Thi. bhArata jaina vidyAlaya, phargusana kAleja roDa; pUnA siTI / :. :. : .: : . vArSika mUlya 5 ru0 pratika mUlya | - -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ' ' .. . . jaina sAhitya saMzodhaka samAjakI taraphasa zItra ((hindI lekha vibhAga): hI eka jaina prAgata saMskRta nandhamAlA nikalenajainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI bAlI hai jisameM jana sAhitya ke uttamottama, prAcI lekhaka-zrIyaMta paM. nAthUrAmajI premI, saMgA-na na aura anya budA anya prakaTa kiyA jAyege ... -janahitepo ............ .. ina anyAma jaga Agama natra, niyuni, jaNi bhAra / vRtti nyAya vyAkaraNa, kAvyA kopa, sAhitya : 2 gatvarita mahAmAyako khoja-le zrIyana laMkAra, caritra, purANa, prabandha ityAdi sabai prakAra.-. bAda jugala kizorajI mukhtAra ....88-65 ke graMtha rahane ye saba vAna pani jAna aura tIrthayAtrA ke liye nikalanevAle saMghAkA varNana', ajaina vidvAnoM ke dvArA saMpAdita hokara kreN| sampAdakIya.................26-107. jaina sAhityake dekhane ko micokA dina salamera ke paTavAka saMghakA varNana para dina bar3hatI jA rahI hai tumaka nA abhI taka (sampAdakIya:': ...........07-12 uttama prakArase jaina grantha pe hI nahI hai aura jo : zokasamAcAra. ...... ... ... .: jela se chare haiM unakI prApti bhI saMya sAdhAraNa (DaoN0 satIzacandra vidyAmapaNa : liye duHsAdhya ho nahIM parata asAdhya ho rahI hai| 2. isa liya aneka vidvAnoka bhAgnahase isa saMsthAna ..(6) lo bAla gaMgAdhara tilaka...... 115. 6vina paricaya..... ............. 118 jo lajana isa granthamAleke sthAyI grAhaka yana nA cAheMge unheM saba anya pAnI nitaMsa yAne ma.. / gujarAtI lekha vibhAga) lyameM diye jAyage / sthAyI grAhaka banane ke liye .. somanAcA viracita mArapAla pratibodhaH payA prathama praveza jhAMke liye bhejanA cAhie / graMtha jyo kyoM chapate jAyage tyA lo bI. pI. karake DaoN harmana jaizAcInI jainonI prastAvanA bheja jAyeMge / ' anuvAdaka-zAha anyAlAla caturabhAI... kAgaja, sAIta. chapAI. sapharara ityAdi / 'cI. e. (jaina sA.se. kAryAlaya tarako kAma uttama prakArakA hogaa| vizeSa hAla jAnane ke sAiya-lamAlojana ............ liye jAgI bArA pUTiMga - .:: dhanapAlAta bhaviSyadattakathA . ... ... patravyavahAra karane kA patA 12) rIzvara dhane sannAha ...98 . (3) tatvArtha viziSTa bhApAntara vyavasthApa 10 muMbaI yunivaliTImA em e lAlanoM jaina sAhitya saMyodhaka kAryAlaya aMdhamAgadhI kona............ .... paMjAba yunivarsiTInA janasAhitya : . bhArata jaina vidyAlaya yUnA-lITI. .. ... vRha TippanikA nAma prAcIna jainprndhusuucii|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsAra-pradarzana, - A nibandhasaMgrahAnmaka pahanA prathama aMca gayA jyeSTha mAsamAM prakaTa thayo hanI 4 mahinA pachI Aja A cIjo aMka vAcakonA hAthamA samarpavAmAM Ave cha. AprayAna phana yA saMsthAnA sthApaka ana pananA saMpAdaka munizrInA eka mAtra sAhityapreya sanata adhyavasAyatA phaLa vanya jJacha. jaina samAjamAM AvA prakAranA uzya koTinA sAhitya lamajanAra ke nemAM rasa lenAra gagayA gAMcyA punayoja hAvAdhI, A kAryamA samAja naraphayI sahaje Nu mATuM uttejana maLI jaze pI AzA thI to, A (kAryanA) prAraMbha karavAmAM bAnyAM jana hatI. paraMtu, je ye cAra nahI sajjanoe, A kAryamATe prAraMbhika madana pApavAnuM vizvasta vacana pRjya munirAja zrIjinavijayIna bhAyUM tuM namanAja vizvAsa uparabhAdhAra rAva ne pAnI zarUyAna karavAmAM AvI hatI. paraMtu prathama aMkanA mudraNakAla daramyAna ja te snehI sajjano taraphapI savizeSa udAsIna vRttinA anubhava bhayo ana tethI munizrIpa Adima neta anima pavA rUpamAMgata aMkana prakaTa karAvAnI vyavasthA karI. paNa, jaina sAhityanA sadbhAgye, neja aranAmAM, muMbaI nivAsI udAracina sAhityapriya zrIyuta bhAI zrIharagoviMdadAsa rAmajIe, amuka varyA paryaMta, nirapekSamAda A kAryamA lollAsapUrNa Arthika sahAyatA ApatrAnI asAdhAraNa icchA prakaTa karI, A kAryana vyavathina ma cAlU rAgnabATa mATe una munizrIna sAdara Agraha ko, pa, mAIzrInI AvI acinya sahAyatA-nirapekSa udAratAnA yogye jAje bhA yAMjI aMka ame vAcakAne arpaNa karIe DIga ana bhaviSyamA paNa havaM yathAsamaya karatA rahA. zrIyuta bhAI zrIharagoviMdadAsajI potAnI AtrI moTI prazaMsanIya udAratAnA kAraNe yA samAja ane patranA eka mAMTA "saMrakSaka" banyA cha, paTaluja nahIM, paraMtu temanI A udAratApa jaina sAhityanA abhyAsI ane rasika janA upara anupama upakAra krayA cha. ame amArI A saMsthA taraphI temaja jaina sAhitya saMzodhakanA makala suna bAyako naraphI bhAI zrI haragoviMdadAsa rAmalIna pa yAyanamATe aMnAkAraNa pUrvaka anekAneka dhanyavAda ApIe DIpa ane temanA hAthe yAvAM anekAneka mukanyo yAo pana sadA icchIe chIpa. nathAstu. baLI, je je sadgRhasthAe yA saMsthAnA peTatta, vAIsa peTana. sahAyaka ke lAIpha meMbara vigara thaI prastuta kAryamA udAra Arthika sahAyatA pApI cha athavA ApyA kara ke, temane paNa hArdika dhanyavAda bhApavAmAM Ave cha bhane A nIce nemanAM zubha nAmo AdarapUrvaka prakaTa karavAmAM thAve . paMdana. zrIyuna hIrAlAla amRtalAla nAha. bI. e. muMbaI. vAIsa peTana. zrIyuta kezavalAla premacaMda maMdI. vI. e. el. ela. bI. vakIla-amadAbAda.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3DD-E sahAyaka. zrIyuta manasukhalAla ravajIbhAI mehatA. muMbaI. zeTha kAMtilAla gagalamAI hAthIbhAI, pUnA. zeta zavalAla maNIlAla zAha, pUnA. zeTha bAbUlAla nAlacaMda zagavAnadAsa jhaverI, pUnA. lAIphavara. zrIyuta bAbU rAjakumAra siMhajI badrIdAsajI. kalakattA. zrIyuta bAbU pUraNa caMdajI nAhAra. em. e. ela ela bI. kalakattA, zeTa lAlabhAI kalyANabhAI jhaverI, vaDodarA (muMbaI). zeTha narottamadAsa bhANajI, muMbaI.. zeTha dAmodaradAsa, tribhuvanadAsa bhANajI, mathaI. . zeTha tribhuvanadAsa mANajI jaina kanyAzAlA, bhAvanagara. zeTa kezavajIbhAI mANekacaMda, muMbaI. zeTa devakaraNabhAI mUlajIbhAI, muMbaI. zeTha gulAyacaMda devacaMda, muMbaI. zrIyuta motIcaMda giradharalAla kApaDiyA bI. e. ela ela. bI. solIsITara, muMbaI.. zrIyuta kezarI caMdajI bhaMDArI, iMdaura.. zAha amRtalAla eNDa bhagavAnadAsa kuM. muMbaI. zAha caMdulAla vIracaMda kRSNAjI, pUnA. zAha dhanajIbhAI bakhatacaMda sANedavALA, hAla pUnA. zAha bAlubhAI zAmacaMda, taLegAma (DhamaDhere ). zAha cunilAla jhavaracaMda, muMbaI.. zAha bhogIlAla cunilAla, solApUrabajAra, pUnA kaipa. // - tathA dAnavIra udArAtmA zeTa paramAnaMdadAsa ratanajI (nivAsasthAna ghATakopara, muMbaI.) taraphathI munirAja zrIjinavijayajI ma. nI sAhityasevAsvarUpa satpravRttimA prAraMbha. thIja je udAra sahAyatA maLyA kare che, te mATe, teo zeThanInu paNa A sthaLe antaHkaraNapU. rvaka abhinandana karavAmAM Ave che. . AzA che ke AvAja rIte bIjA paNa sadgRhastho yathAzakti potAnI udAratA atAvI jaina dharmanA A gaurava prakAzaka puNya kAryamA sahAyaka thaze. eja vinaMtI. . nivedakajaina sA. saM. samAjanA kAryavAhako. vyavasthApaka nivedana:--presa vigerenI hADamArIone lIdhe vAcakone jo niyamita samaya upara jaina sAhitya saMzodhaka na gaLe to te viSayamA dhairya rakhavAnI jarUra che. AjakAla chapAmaNInuM kAma keTaluM badhuM trAsadAyaka thaI paDadyu cha, te, jene evAcatano thoDo ghaNo anubhava thayo hoya teja samajI zake tema che. niyata samaya upara prakaTa karavAnI vanatI kozIsa amArA taraphathI karavAmAM Ave cheja. kiMbahunA?
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka"pA, pArzvanAtha jaina maMdira, pharahenA, mevaas|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham / / namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya / jaina sA hi tya saMzodhaka 'purisA! sacameva samAbhijANAhi / saJcassANAe uvahie mehAvI mAraM taraha / ' __ 'je pagaM jANai se sabbaM jANai je savvaM jANaha se ega jaannii|' 'dilu, suyaM, mayaM, viNNAyaM jaM pattha parikahijai / ' -nirgrandhapravacana-AcArAMgasUtra / bhAga 1] hindI lekha vibhAga [aMka 2 jainendra vyAkaraNa aura AcArya devnndii| .. morrotohd [ lekhaka-zrIyuta paM. nAthUrAmajI premI, sampAdaka jainhitaissii|] jainendra / thI aura isake subUtameM unhoMne kalpasUtrakI samaya sundarakRta TIkA, aura lakSmIvallabhakRta upadezamA. indrazcandraH kAzarutsnApizalIzAkaTAyanAH / pANinyamarajainendrA jayantyaSTau ca zAbdikAH / / lAkaraNikAkA yaha ullekha peza kiyA thA ki jinadeva mahAvIra jisa samaya 8 varSa ke the usa . -dhaatupaatth| ... samaya indrane unase zabdalakSaNasaMbaMdhI kucha prazna mugdhabodhakartA paM0 bopadevane ukta zlokama kiye aura unake uttararUpa yaha vyAkaraNa batalAyA jina ATha vaiyAkaraNoM ke nAmoM kA ullekha kiyA hai. gayA, isaliye isakA nAma jainendra pdd'aa|unmeN eka 'jainendra' bhI haiN| ye jainendra athavA janaMdra / yadindrAya jinendreNa kaumAropa nirUpitam / vyAkaraNake karttA kauna the isa viSayameM itihAsajJoMmeM aindra jainendramiti tatmAhuH sabdAnuzAsanam / / kucha samaya taka bar3A vivAda calA thA / DaoN0 kila zvetAmbarasampradAyake aura bhI kaI granthoM meM isa hArnane ise jinadeva athavA bhagavAn mahAvIradvArA indra ke lie kahA gayA siddha karanekA prayatna kiyA iMDiyana eNTikverI jilda 10, pR. 25 /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ......... anaan nwrv an. antar.rrrrrrrrrrr. jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga 1 prakArake ullekha milate haiN| kalpasUtrakI vinayavijaya 'aindra' nAmase prakaTa kiyA / arthAt indrake liye kRta suvAdhikATIkAma likhA hai|- jo vyAkaraNa kahA gayA, usakA nAma 'aindra huaa| ___"[zakaH ] yatra bhagavAn tiSThati tatra paNDitageha samA- prAcIna kAlameM indranAmaka AcAryakA banAyA jagAma / agatya ca paNDitayogye Asane bhagavantaM upavezya huA eka saMskRta vyAkaraNa thaa| isakA ullekha paNDitamanogatAn sandehAn papraccha, zrIvAro'pi vAlo'ye aneka granthomeM milatA hai| Upara diyehue bopadeva kiM vakSyatItyutkarNeSu sakalalokeSu sarvANi uttarAANa dadau, ke zlokameM bhI usakA nAma darja hai| harivaMzapurANake tato jainendravyAkaraNa' ajJe ! yataH- katIne devanandiko 'indracaMdrArkajainadravyApiNyAsakako ya tassamakkhaM bhagavaMtaM AsaNe nivesittaa| karaNekSiNaH' vizeSaNa diyA hai| zabdArNavacaMdrikAkI sahasta lakSaNaM puncha vAgaraNaM avayavA iMdaM // ". tADapatravAlI pratimeM, jo 13 vIM zatAbdike lagabhaarthAt bhagavAnako mAtApitAne pAThazAlAmeM gakI likhI huI mAlUma hotI hai, "indrazcandraH guruke pAsa paDhane ke lie bhejA hai, yaha jAnakara zakaTatanayaH " Adi zlokamai indra ke vyAkaraNakA indra svargase AyA aura paNDitake ghara, jahAM bhaga- ullekha hai| bahuta samaya huA yaha naSTa hogayA hai| vAna the vahIM, gayA / usane bhagavAnako paNDitake java yaha upalabdha hI nahIM hai taba Asanapara biThA diyA aura paNDitakaM manameM jo isake viSayameM kucha kahanekI AvazyakatA jo sandeha the, una sabako pUchA jaba saba loka yaha 'pratIta nahIM hotii| yadyapi Ajakalake samayameM ila sunane ke lie utkarNa ho rahe the ki dekheM yaha bAlaka bAtapara koI bhI vidvAn vizvAsa nahIM kara sakatA kyA uttara detA hai; bhagavAna vIrane saba praznoMke hai ki bhagavAna mahAvIrane bhI koI vyAkaraNa banAyA uttara de diye, taba 'jaineMdra vyAkaraNa' bnaa| hogA aura vaha bhI sAgadhI yA prAkRtakA nahIM, kintu paraMtu isa prasaMgake ve saba ullekha apekSAkRta brAhmaNoM kI khAsa bhApAsaMskRtakA-to bhI yaha nisla arvAcIna hI haiM jinameM bhagavAnake uttararUpa isa ndeha hai ki vaha vyAkaraNa 'jainendra ' to nahIM thaa| vyAkaraNakA nAma 'jainendra' batalAyA hai| prAcIna yadi banAyA bhI hogA to vaha 'aindra hI hogaa| lekhome isakA nAma jainandrakI jagaha 'aindra' kyoM ki haribhadrasAra aura hemacaMdrasUri usIkA prakaTa kiyA gayA hai| jaisA ki AvazyakasUtrakI ullekha karate haiM jainandrakA nhiiN| jAna par3atA hai, hAribhadrIyavRttike pRSTa 182 meM- vinayavijaya aura lakSmIvallabhane pIchele 'aindra' zamatha tatsamajha lekhAcAryasamakSaM bhagavantaM tIrthakaraM ko hI 'jainendra banA DAlA hai / unake samayameM bhI Asane nivezya zabdamya lakSaNaM pRcchati / bhagavataH ca 'aindra ' aprApya thA, isalie unhoMne prApya 'jaineMdra' vyAkaraNaM abhyadhAyi / vyAkriyante lokisAmayikAH ko hI bhagavAna mahAvIrakI kRti batalAnA vizeSa / zabdAH anana iAta vyAkaraNa zabdazAstram / tadavayavAH kaMcana sukhakara aura lAbhaprada socA hogaa| upAdhyAyena gRhItAH, tatadha aindaM vyAkaraNa saMjAtam " yaha kahanekI AvazyakatA nahIM ki haribhadrasAra isI prakAra suprasiddha AcArya hemacandra apane vikramakI AThavIM zatAbdike aura hemacandrasUri yogazAstrake prathama prakAzamai likhate haiM: teravI zatAbdike vidvAn hai jinhoMne pendra kI " mAnApitRbhyAmanyezuH praarbdhe'dhyaapnotsve| bhagavAnakA vyAkaraNa batalAyA hai; paraMtu 'jainendra' sA: sarvatasya ziSyatvamitIndrastamupAsthita 1451 upAyAmAsane tsminvaasnopveshitH| DaoN. e. sI. vanalane indravyAkaraNake viSayameM cInI praNamya prArthitaH svAmI zazArAmaNa jgii||54|| tiratIya aura bhAratIya sAhityameM jo jo Alekha milate vaM bhagavatandrAya progandAnuzAsanam / haiM unako saMgraha kA ke 'ona di aindraskUla oNpha saMskRta kapA yAgena hayA lenindrImatIritam / / 58 // grAmeriyansa' nAgI eka yadI pustaka likhI hai| isake anusAra bhagavAnane indrake liyaM jo . "tena praNamandraM tadasmavyAkaraNaM zudhi" zamdAnazAsaga kahA,upAdhyAyane ase sunavara lokameM --kyA risAgara, trNg|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 aMka 2] jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI ko bhagavatmaNIta batalAnevAle vinayavijaya aura hamArA anumAna hai ki DaoN0 kIlahAnake hAyameM lakSmIvallabha vikramakI aThArahavIM zatAbdimeM yaha 'bhagavadvAgvAdinI' kI prAti avazya par3I hogI aura isIkI kRpAle prerita hokara unhoMne apanA vinayavijayajIke isa ullasane baDA kAma kiyA pUrvokta lekha likhA hogaa| unake lekhameM jo zlokAdi ki bhagavatpraNIta vyAkaraNakA nAma 'jainendra hai| pramANasvarUpa diye gaye haiM ve saba isIparase liye yaha nizcaya hai ki bhagavatpraNIta vyAkaraNako gaye jAna par3ate haiN| astu / 'janendra' likhate samaya unakA lakSya isa DaoN0 kIlahAnake isa bhramako sabase pahale pro0 devanandi yA pUjyapAdakRta 'jainendra ' para hI rahA pAThakane dRrakiyA thA aura aba to jaineMdra vyAkarahogA; parantu jAna par3atA hai ki ve isa viSayameM ukta NakI yahuta prasiddhi ho cukI hai| usakI yA usake ullaMkhake sivAya aura kucha prayatna nahIM kara ske| parizodhita-parivartita saMskaraNakI kaI TIkAyeM bhI yaha kAma bAkI hI par3A rahA ki vaha jainendra vyAka- chapa cukI haiN| isalie aba sabhI vidvAn isa viSaraMNa logoMke samakSa upasthita kara diyA jAya aura yameM sahamata ho gaye haiM ki jainendra vyAkaraNa kisI bhaktajana apane bhagavAnakI vyAkaraNakSatA dekhakara tIrthakara yA bhagavAnakA nahIM kintu anya vaiyAkagalada ho jAya~ / gyazIkI bAta hai ki unake kucha raNoMke samAna hI eka vidvAnakA banAyA huA hai hI samaya bAda vi0 saM0 1797 meM eka zvetAmbara aura unakA nAma devanandi yA pUjyapAda thaa| vidvAna ne isa kAryako pUrA kara DAlA-sAkSAt devanandi athavA pUjyapAda / mahAvIra devakA banAyA huA vyAkaraNa taiyAra kara zrIgRddhapicchamunipasya balAkAMpacchaH diyA aura usakA dUsarA nAma 'bhagavadvAgvA ziSyo'janiSTa bhuvanatrayavartikIrtiH / dinI' rakhkhA! cAritracaJcurakhilAvanipAlamauliisa bhagavadvAgvAdinI kI sabase pahalI pratike mAlAzilImukhAvirAjitapAdapadmaH / / 1 // darzana karanekA saubhAgya hameM pUneke bhANDAra- evaM mahAcAryaparamparAyAM kara risarca insTiTyUTameM prApta huaa| yaha takSaka syaatkaarmudaanikttttvdiipH| nagarameM ratnarpi nAmaka lekhakadvArA vi0 saM0 1797 bhadraH samantAdguNato gaNozaH meM likhI gaI thii| isakI patrasaMkhyA 30, aura samantabhadro'jani vAdisiMhaH // 2 // lokasaMkhyA 800 hai| pratyeka patrameM 11 paMktiyAM, nata:aura pratyeka paMktimeM 40 akSara haiM / prati bahuta zuddha yo devanandiprathamAbhidhAno hai / jainendrakA sUtrapATha mAtra hai-aura vaha sUtrapATha buddhayA mahatyA sa jineNdrbuddhiH| hai jisapara zabdArNavacandrikA TIkA likhI gaI hai| zrIpujyapAdo'jani devatAbhiisa vAgvAdinIke AviSkAraka acche vaiyyAkaraNa yatpUjitaM pAdayuga yadIyam / / 3 / / dikhate haiM unhoMne zaktibhara isa bAtako siddha kara- jainendra nijazabdamAgamatulaM sarvArthasiddhiH parasa nekA prayatna kiyA hai ki isake kartA sAkSAt mhaa| siddhAnte nipuNatvamuddhakavitAM janAbhiSekAcakaH / vIra bhagavAna haiN| digambarI devanandIkA banAyA chandaH sUkSmAdhiyaM samAdhizatakaM svAsthyaM yadAya vidAhuA yaha kabhI nahIM ho sakatA / unakI saba yukti mAkhyAtIi sa pUjyapAdamunipaH pUjyo munInAM gnneH||4||* yA~ hamane isa granthake paricayameM-jo pariziSTameM diyA isa avataraNake tIsare zlokakA abhiprAya yaha gayA hai-uddhRta karadI haiM / una sava para vicAra hai ki unakA pahalA nAma devanandi thA, vuddhikI karanekI yahA~ AvazyakatA pratIta nahIM hotii| isa * ye zloka zrAyukta paM. kalApA bharamApA niTavene sarvArdhalekhako pUrA paDhalene para pAThakoMko ghe saba yukti- siddhikI bhUmikAmeM sadhdRta kiye haiM; para yaha nahIM sUcita yA~ svayaM hI sArahIna pratIta hone lgegii| kiyA hai ki ye kahA~ke haiN|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka mahattAke kAraNa ve jinendravaddhi kahalAye. aura aneka lekhakoMne unheM kevala devanAnda nAmase devoMne unake caraNoMkI pUjA kI isa karANa unakA aura kevala pUjyapAda nAmase smaraNa kiyA hai aura nAma pUjyapAda huaa| donoM nAmose unheM vaiyAkaraNa mAnA haiN| AcArya zravaNavelgola ke naM0 108 ke maMgarAja kavikRta zubhacandra pANDavapurANameM likhate haiMzilAlekhameM jo zakasaMvat 1365 [vi0 saM0 pUjyapAdaH sadApUjyapAdaH pUjyaiH punAtu mAm / 1500 ] kA likhA huA hai, nIce likhe zloka upa- vyAkaraNArNavo yena tIrNo vistINasadguNaH / / labdha hote haiM: mahAkavi dhanaMjaya apanI nAmamAlAmeM pUjya* zrIpUjyapAdoddhRtadharmarAjya pAdako lakSaNagrantha (vyAkaraNa) kA kartA stataH suraadhiishvrpuujypaadH| mAnate haiM:yadIyavaiduSyaguNAnidAnI pramANamakalaMkasya pUjpAdasya lakSaNam / vadanti zAstrANi tadudhdRtAni // 5 // dhanaMjayakaveH kAvyaM ratnatrayamapazcimam // 20 // dhRtavizvavuddhirayamatrayogibhiH zravaNabelagola * ke 47 naMvarake zilAlekhameM rutakRtyabhAvamanuvibhraduccakaiH / zrImedhacandra vidyadevakI stutimeM nIce likhA TujinavadvabhUva yadanAcApahRtsa A zloka diyA hai:jinendrabuddhiriti sAdhuNitaH // 16 // siddhAnte jinavIrasenasadRzaH zAstrAjinIbhAskaraH, zrIpUjyapAdamunirapratimaupadhArddha paTatarkapvakalaMkadevavivudhaH sAkSAdayaM bhuutle| jrjiiyaadvidehjindrshnpuutgaatrH| sarvavyAkaraNe vipazcidadhipaH zrIpUjyapAdaH svayaM, yatpAdadhautajalasaMsparzanaprabhAvAt vidyottamameghacandramunipo vaadiibhpnycaanmH|| kAlAyasaM kila tadA kana kIcakAra // 7 // . isameM meghacandrako pUjyapAdake samAna vyAkaraNaina zlokose bhI unake pUjyapa naka pUjyapAda Ara janadra kA jJAtA batalAyA hai / ilale pUjyapAdakA vaiyA. vRddhi nAma prakaTa hote haiN| karaNa honA siddha hai| ye meghacandra AcArasArake nandisaMghakI paTTAvalIke nIce likhe hue zloka- kartA vIranandi siddhAntacakravartike guru the aura se bhI devanandikA dUsarA nAma pUjyapAda thA, yaha inakA svargavAsa zaka saMvat 1037 (vi0 saM0 spaSTa hotA hai| 1172 ) meM huA thaa| yazaHkIrtiyazonandI devanandI mhaamtiH| ___ anagAradharmAmRtaTIkAkI prazantima--jo vi. zrIpUjyapAdAparAkhyo guNanandI guNAkaraH / / saM01300 meM likhI gaI hai-paNDita AzAdharainakA saMkSipta nAma 'deva' bhI thaa| AcArya jIne likhA hai ki maiMne jaina nyAya aura jainendra vyAjinasena, vAdirAjasUri, aura punnATasaMghIya jina- karaNa zAstra paNDita mahAvIrase dhArA nagarImeM senane inheM isI sAMkSipta nAmase smaraNa kiyA hai-- paDhe-"dhArAyAmapaThanjinaprAmiti-vAkzAstre mahA kavInAM tIrtharuhavaH kiMtarAM tatra varNyate / . viirtH|" aura 'jinapramitivAkzAstre' kI TIkA viduSAM vADmaladhyasi tArtha yasya vacomayam // 52 // meM likhA hai-" jainendraM pramANazAstraM jainendravyAka -AdipurANa prathama prv| raNaM ca / " isase yaha nizcaya hotA hai ki AzAacinyamahimA devaH so'bhivaMdyo hitaiSiNA / dharake samayameM jainendra vyAkaraNakA paThana-pAThana zabdAzca yena siddhayanti sAdhuvaM pratilaMbhitAH // 18 hotA thA / sAgAra aura anagAra dharmAmRtaTIkAmeM --pArzvanAthacarita prathama srg| kaI jagaha pramANarUpameM vyAkaraNake sUtra diye haiM indra cndraarkjainendrvyaapi(ddi)vyaakrnnkssinnH| aura ye isI devanandikRta jainendravyAkaraNadevasya devavandyasya na vaMdate giraH katham // 3 // -hrivNshpuraann| karnATaka dezame vRttavilAsa nAmake eka jaina
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] kavi ho gaye haiM / unhoMne amitagatikRta dharmaparIkSAMke AdhArase vi0 saM0 1217 ke lagabhaga 'dharmaparIkSA' nAmakA grantha kanaDI bhASAmeM likhA hai / isa granthakI prazasti meM pUjyapAda AcAryakI vaDI prazaMsA likhI hai aura ve jainendravyAkaraNa ke racayitA the, isa bAtakA spaSTa ullekha kiyA hai| sAtha hI unakI anyAnya racanAoMkA bhI paricaya diyA hai:-- jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI marAde jainandraM bhAsuraM=enala oredaM pANinIyakke TIkaM va redaM tasyArthamaM TippaNadin aripidaM yaMtra-maMtrAdizAstroktakaramaM / bhUrakSaNArthe viracisi jasamaM tAdidaM vizvavidyAbharaNaM bhavyAliyArAdhita padakamalaM pUjyapAdaM vratIndram | isakA abhiprAya yaha hai ki vratIndra pUjyapAdane - jinake caraNakamaloMkI aneka bhavya ArAdhanA karate the aura jo vizvabharakI vidyAoMke zRMgAra the-- prakAzamAna jainendra vyAkaraNakI racanA kI, pANini vyAkaraNakI TIkA likhI, TippaNadvArA ( sarvArthasiddhi nAmaka tattvArthasUtraTIkA) tattvArthakA arthabodhana kiyA aura pRthvIkI rakSAke lie. yaMtramaMtrAdi zAstrakI racanA kI / AcArya zubhacandra ne apane suprasiddha grantha jJAnAvake prAraMbha meM devanandikI prazaMsA karate hue likhA hai: apAkurvanti yadvAcaH kAyavAkcittasaMbhavam / kalamaginAM so'yaM devanandI namasyate // arthAt jinakI vANI deha dhAriyoMke zarIra, vacana aura mana sambandhI mailako miTA detI hai, una devanandIko maiM namaskAra karatA hai / isa zloka devanandikI vANIkI jo vizeSatA batalAI hai, vaha vicAra yogya hai / hamArI samajhameM devanandike tIna granthoMko lakSya karake yaha prazaMsA kI gaI hai / zarIrake mailaMko nAza karaneke lie unakA vaidyakazAstra, vacanakA maila (doSa) miTAne ke lie jainendra vyAkaraNa aura manakA maila dUra karaneke lie samAdhitaMtra hai | ataeva isase bhI mAlUma hotA hai ki vacanadoSako dUra karanevAlI unakI koI racanA avazya hai aura vaha jainendra vyAkaraNa hI ho sakatI hai / 67 inake sivAya vikramakI AThavIM zatAbdi ke bAda kanaDI bhASAmeM jitane kAvya grantha likhe gaye haiM, prAyaH una sabhIke prAraMbhika zlokoMmeM pUjyapAdakI prazaMsA kI gaI hai / ina saba ullekhose yaha vAta acchI taraha spaSTa ho jAtI hai ki pUjyapAda eka bahuta hI prasiddha graMthakAra ho gaye haiM aura devanandi unakA hI dUsarA nAma thA / sAtha hI ce suprasiddha jainendra vyAkaraNake kartA the| isa bAtako itanA vistArase likhanekI AvazyakatA isI kAraNa huI ki bahuta loga pUjyagAda aura devanandi ko judA judA mAnate the aura koI koI pUjyapAdako devanandikA vizeSaNa hI samajha baiThe the / jinendrakI pratyeka hastalikhita pratike prAraMbha meM nIce likhA loka milatA hai: lakSmIrAtyantikI yasya nizvadyA'vabhAsate / devananditapUjezaM namastasmai svayaMbhuve || isameM granthakatane 'devananditapUjezaM' padameM jo ki bhagavAnakA vizeSaNa hai, apanA nAma bhI pragaTa kara diyA hai / saMskRta prAkRta granthoMke maMgalAcaraNoMmeM yaha paddhati aneka vidvAnoMne svIkAra kI hai| isase svayaM granthakartAke vacanoMse bhI jainendrake kartA' devanandi ' Thaharate haiM / OM gaNaratna mahodadhike kartA vardhamAna (zvetAmba 1 dekho hisTrI Apha di kanaDI liTarecara / * 1 dekhie nativAkyAmRta ke maMgalAcaraNameM somadeva kahate haiM: " somaM somasamAkAraM somAbhaM somasaMbhavam / somadevaM muniM natvA nItivAkyAmRtaM bruve || " 2 AcArya anantarya laghIyastrayakI vRttike prAraMbha meM mahate haiM " jinAthaziM muniM candramakalaMkaM punaH punaH / anantavIryamAnAmi syAdvAdanyAyanAyakam || " 3 bhAvasaMgraha meM devasenari maMgalAcaraNa karate haiM:paNamiya suraNayaM muNigaNaharavaMdiyaM mahAvIraM / vocchAmi bhAvasaMgahamiNamo bhavyapavoha || . 'zAlAturIyazakaTAGgajacandragAmidigvabhartRharivAmanabhojamulyAH / . *"
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 ra) aura haima zabdAnuzAsanake laghunyAsa anAne Thake DhaMga kA hai, vartamAnaTise yaha kucha apUrNasA . vAle kanakaprabha bhI jainendra vyAkaraNake katIkA jAna par3atA hai aura isI lie mahAvRttime vahutase nAma devanandi hI batalAne haiM / ataH hama samajhate haiM vArtika tathA upasaMkhyAna Adi banA kara usakI ki aba isa viSaya meM kisI prakArakA koI sandeha pUrNatA kI gaI dikhalAI detI hai, jabaki dUsarA yAkI nahIM raha jAtA hai ki yaha vyAkaraNa devanandi pATha prAyaH pUrNalA jAna par3atA hai aura isI kAraNa yA pUjyapAdakA banAyA huA hai| usakI TIkAoMmeM vArtika Adi nahIM dikhalAI prathama jaina vyAkaraNa / dete| donoM pAThoM meM bahutasI saMjJAyeM bhI bhinna prakAra kI haiN| jahA~ taka hama jAnate haiM, jainoMkA sabase pahalA saMsthata vyAkaraNa yahI hai| abhI taka isake pahalekA ___ ina bhinnatAAke hote hue bhI donoM pAThoMmeM koI bhI vyAkaraNa prantha upalabdha nahIM huA hai| samA | samAnatA bhI kama nahIM hai / donoMke adhikAMza sUtra zAkaTAyana, siddhahemazabdAnuzAsana Adi saba sa - samAna haiM, donoMke prAraMbhakA maMgalAcaraNa vilakula vyAkaraNa isase pIcheke bane hue haiM / isa grandhakI eka hI hai aura donoMke kartAoMkA nAma bhI devanasabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isake sUtra bahuta ndi yA pUjyapAda likhA huA milatA hai| hI saMkSipta haiM / 'ardhamAtrAlAghavaM putrotsavaM manyante asalI suutrpaatth| vaicyAkaraNa isa pravAdakI sacAI isake sUtropara aba prazna yaha hai ki ina donoM se svayaM devanabaDAlanese vahata acchI taraha spaSTa hotI hai| ndi thA pUjyapAdakA banAyA huA asalI sUtrapATha. saMjJAkata lAghavako bhI isama svIkAra kiyA hai| kaunasA hai| saprasiddha itihAsajJa pro0 ke0 bI0 javakipANinIyameM saMjJAkRta lAghava grahaNa nahIM ki- pAThakakA kathana hai ki dUsarA pATha jisapara soma. yA hai| isakI prazaMsAme jainendraprakriyAmeM likhA hai:-- devakI zArNavacandrikA likhI gaI hai-vAstavika namaH zrIpUjyapAdAya lakSaNaM yadupakram / pATha hai / hamAre digambara sampradAyake vidvAnoMmeM yadevAtra tadanyatra yannAnAsti na tat kvacit / / zrIyukta paM0 pannAlAlajI vAkalIvAla aura unake saMskaraNa bhed| anuyAyI paM0 zrIlAlajI vyAkaraNazAstrI bhI isI . jaineMdra vyAkaraNakA mUla sUtrapATha do prakArakA matako mAnanevAle haiN| isake viruddha nyAyatIrtha upalabdha hai-eka to vaha jisapara AcArya abhaya. aura nyAzAstrI paM0 vaMzIdharajI dUsare pAThako vAnandikI 'mahAvRtti' tathA zrutakIrtikRta 'paMcavasta' stavikaM mAnate haiM, jisapara ki abhayanandikI hAtta nAma kI prakriyA hai aura dUsarA vaha jisapara soma- likhI gaI hai / yadyapi ina donoMhI pakSake vidvAnoMdeva sUrikRta 'zabdArNavacandrikA' aura gaNananda- kI orase abhItaka koI aise puSTa pramANa upasthita kRta 'jainendraprAkriyA' hai| pahale prakArake pAThamai na yA hai| pahale ur l nahIM kiye gaye haiM jinase isa praznakA asara lagabhaga 3000 aura dUsaremeM lagabhaga 3700 satra nirNaya ho jAya; parantu hamako paM. baMzIdharajIkA hai, arthAta ekase dUsare meM koI 700 satra adhika mata ThIka mAlUma hotA hai aura pAThaka yaha jAnakara haiM ! aura jo 3050 sUtra haiM ve bhI donoM meM ekase prasanna hoMge ki hameM isa matako karIba karIba ninahIM haiN| arthAt dasare sUtrapAThameM pahale satrapATana nInta mAna leneke aneka puSTa pramANa mila gaye haiN| sekaDo sUtra parivartita aura parivardhita bhI kiye ina pramANIka AdhArase hama isa siddhAntapara gaye haiN| pahale prakArakA sUtrapATa pANinIya sUtrapA- pahuca hai| " pahuMce haiM ki AcArya devanandi yA pUjyapAdakA ba. " nAyA huA sUtrapATha vahI hai jisapara abhayanAndine 1 yaha jainendraprakriyA guNanandiruta hai yA nahIM, isameM apanI mahAvRtti likhI hai| yaha sUtrapATha usa samahameM bahuta kucha sandeha hai| Age calakara isa viSayakA yaMtaka to ThIka samajhA jAtA rahA jaba taka pAlyakhulAsA kiyA gayA hai| kIrtikA zAkaTAyana vyAkaraNa nahIM banA thaa| zAya
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI --wwwww ww.rl-rA0rn. da zAkaTAyanako bhI jainendra ke hote hue eka jadA isakA Azaya yaha hai ki guNanandine jisake eNa banAnekI AvazyakatA isI lie mAlUma zarIrako vistRta kiyA hai, usa zabdArNavako jApar3I hogI ki jainandra apUrNa thA, aura binA vArti- nanekI icchA rakhanevAloMke lie tathA Azraya lenekA aura upasaMkhyAnoM Adike kAma nahIM cala saka- vAloMke lie yaha prakiyA sAkSAt nAvake samAna tA thA / parantu jaba zAkaTAyana jaisA sarvAMgapUrNa kAma degii| isameM 'zabdArNava' ko 'guNanandi vyAkaraNa bana cukA, tava jainendravyAkaraNake bhaktoMko tAnitavapuH 'vizepaNa diyA hai, vaha vizeSa dhyAna usakI truTiyAM vizeSa khaTakane lagI aura unameMse dene yogya hai| isase sApha samajhameM AtA hai ki AcArya guNanandine use sarvAMgapUrNa banAnekA praya. guNanandike jisa vyAkaraNapara ye donoM TIkAyeMla kiyA / isa prayatnakA phala hI yaha dUsarA sUtra- zabdArNava candrikA aura jainendraprakiyA-likhI gaI pATa hai jisapara somadevakI zabdArNavacandrikA haiM ulakA nAma 'zabdArNava ' hai aura vaha mUla racI gayI hai / isa sUtrapAThako bArIkIke sAtha (alalI) jainandra vyAkaraNake saMkSipta zarIrako dekhanese mAlama paDatA hai ki gaNanandike samaya taka tAnita yA vistata karake banAyA gayA hai| vyAkaraNasiddha jitane prayoga hone lage the una zabdArNavacandrikAke prAraMbhakA maMgalAcaraNa bhI sabake sUtra usameM maujUda haiM aura isalie usake isa viSayameM dhyAna dene yogya hai:-- TIkAkArAMko vArtika Adi banAneke jhaMjhaTaoNmeM nahIM zrIpUjyapAdamamalaM guNanandidevaM par3anA par3A hai| abhayanandikI mahAvRttike aise somAmarabatipapUjitapAdayugmam / bIsoM vArtika haiM jinake isa pATameM sUtrahI banA siddha samunnatapadaM vRpamaM jinendra diye gaye haiN| nIce likhe pramANoMse hamAre ina satra tacchandalakSaNamaI vinamAmi vAram // vicAroMkI puSTi hotI hai: isameM granthakartAne bhagavAn mahAvIrake vizeSaNa1-zabdArNavacandrikAke anta meM nIce likhA rUpamai kamase pUjyapAdakA, guNanandikA aura ApanA huA loka dekhie-... (somAmara yA somadevakA) ullekha kiyA hai zrIsomadevayatinimitimAdayAni aura isameM ve nissandeha yahI dhvanita karate haiM yAnAH pratItaguNananditazabdavAcI / ki mukhya vyApharaNake kartA pUjyapAda haiM. usako so'yaM satAmamalatasi visphurantI vistRta karanevAle guNanandi haiM aura phira usakI vRttiH sadAnatapadA parivartipITa, TIkA karanevAle somadeva (svayaM) haiN| yadi yaha isameM suprasiddha guNanandi AcAryake zabdavAdhi candrikA TIkA pUjyapAdakRta granyakI hI hotI, to yA zabdArNavama praveza karaneke lie somadevakRta maMgalAcaraNameM guNanandikA nAma lAnekI koI vRttiko naukA ke samAna batalAyA hai / isase yaha AvazyakatA nahIM thii| guNanandi unakI guruparajAna paDatA hai ki AcArya guNanandike banAye hue ramparAmeM bhI nahIM hai, jo unakA ullekha karanA vyAkaraNaM granthakI yaha TIkA hai aura usakA nAma Avazyaka hI hotA / ataH yaha siddha hai ki cand-i zabdArNavaM hai / esa TIkAkA 'zabdArNavacandrikA' kA aura prakriyA donoM hI kartA yaha samajhate the ki nAma bhI tabhI anvarthaka hotA hai, jaba mUla sUtra hamArI TIkAya asalI jainendrapara nahIM kintu usake granthakA nAma zabdArNava ho| hamAre isa anumAnakI gaNananditAnitavapu' zabdArNavapara anI haiN| puSTi jainendraprakriyAke nIce likhe antima zlokase 2-zabdArNava candrikA aura jainendraprakriyA ina aura bhI acchI tarahase hotI hai:-- donoM hI TIkAoMmeM 'ekazeSa ' prakaraNa hai; parantu satmAdhi dadhate samAsamabhitaH syAtArthanAmonnataM, abhayanandikRta ' mahAvRtti' vAla sUtrapAThameM eka nirmAtaM bahutaddhitaM kama kRtamihAkhyAtaM yazamzAlinA(na)m / ---- hamArA anumAna hai ki isa prakriyAkA bhI nAma zabdA. saipA zrIguNananditAnitavapa: zabdArNavaM nirNayaM, nAvatyAayatA vivikSumanasA mANasvanaM prakriyA / / va prakriyA' hogA, jainendra-prakriyA nhiiN|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 zepako anAvazyaka batalAyA hai-" svAbhAvika- hogA; kucha bhI ho, para yaha pUrA sUtra 'dRzyate'nyaH tvAdabhidhAnasyaikazepAnArambhaH / " ( 1-1.99) topi' hI hai aura yaha abhayanandivAle sUtrapAThake aura isI lie devanandi yA pUjyapAdakA vyAkaraNa a04 pA07 kA 75 vA~ sUtra hai / parantu zabdArNa'anekazeSa' kahalAtA hai / candrikA TIkAke vavAle pAThameM na to yaha sUtra hI hai aura na isake kartA svayaM hI " AdAvupajJApakramam" (1-4.114) pratipAdyakA vidhAnakartA koI aura hI sUtra hai| sUtrakI TIkA udAharaNa dete haiM ki " devo. ataH yaha siddha hai ki pUjyapAdakA asalI sUtrapApajJamanekazepavyAkaraNam" yaha udAharaNa abhayana- vahI hai jisameM ukta satra maujUda hai| ndikRta mahAvRttimeM bhI diyA gayA hai| isase siddha 4-bhaTAkalaMkadevane tatvArtharAjavArtikame Aye hai ki zavdArNavacandrikAke kartA bhI usa vyAka- parokSa (a01 sU0 11 ) kI vyAkhyAne " sarvAdi raNako devopajJa yA devanAndakRta mAnate hai,jo a- nAma112....5) sanakA ulevaci a- sarvanAma / " ( 1-1--35 ) sUtrakA ullekha kiyA nekazapa hai, arthAt jisameM 'ekazepa' prakaraNa hai, isI taraha paNDita AzAdharane anagAradharmAmRnahIM hai / aura aisA vyAkaraNa vahI hai jisakI TIkA taTIkA ( a 7zlo0 24 ) meM "stoke pratinA" abhayanandine kI hai| (1-3-37) aura "bhArtha" (1-4-14) ina AcArya vidyAnandi apane tattvArthazlokavArtika do sUtroko uddhRta kiyA hai aura ye tInoM hI sUtra (pRSTha 265) se ' naigamasaMgraha-' Adi sUtrakI jainendra ke abhayanandivRttivAle sUtrapAThameM hI milavyAkhyA karate hue likhate haiM-"nayazca nayau ca na- te haiM / zabdArNavavAle pAThameM inakA astiyAzca nayA ityekazepasyasvAbhAvikasyAbhidhAne darza- tyahI nahIM hai / ataH akalaMkadeva aura paM0 AzA cittathA vcnoplmmaacnviruddhyte| dhara isI asayanandivAle pATako hI mAnanevAle the| ilameM svAbhAvikatAke kAraNa ekazeSa kI anA- akalaMkadeva vi0 kI nauvoM zatAbdike aura AzAvazyakatA pratipAdita hai aura yaha anAvazyakatA dhara 13 vIM zatAbdike vidvAna haiN| jainendrake vAstavika sUtrapAThameM hI upalabdha hotI 5-0 zrIlAlajI zAstrIne zabdArNavacandrikAkI hai| " svAbhAvikatvAdabhidhAnasyaikazepAnArambhaH ' bhamikAme likhA hai ki AcArya pUjyapAdane svani(1-1-99) yaha sUtra zabdArNavavAle pATame nahIM hai, mita 'sarvArthasiddhi' meM 'pramANanayairadhigamaH' ataH vidyAnanda bhI isI sUtrabAle jainendrapAThako (101 sU06) kI TIkA yaha vAkya diyA haimAnanevAle the / pAThakoko yaha smaraNa rakhanA nayazavdasyAlpAntaratvAtpUrvanipAtaHprApnoti naiSacAhie ki upalabdha vyAkaraNoM meM anekazepa vyAka- doSaH / abhyarhitatvAtpramAgasya ttpuurvnipaatH|" raNa kevala devanandikRta hI hai, dUsarA nhiiN| aura abhayanandivAle pAThameM isa viSayakA pratipA 3- sarvArthasiddhi ' tattvArtha sUtrakI suprasiddha dana karanevAlA koI sUtra nahIM hai / kevala abhayaTIkA hai| isake kartA svayaM pUjyapAda yA devanandi nandikA 'abhyahitaM pUrva nipatati' vArtika hai| haiM jinakA ki vanAyA huA prastuta jainendra vyAkara- yadi. abhayanandivAlA sUtrapATha ThIka hotA to Na hai / isa TIkAmeM adhyAya5 sUtra 24 kI vyAkhyA usameM isa viSayakA pratipAdaka sUtra avazya hotA karate hue ve likhate haiM- 'anyato'pi' iti tali jo ki nahIM hai| para zabdArNavatrAle pAThameM "arya" kRte sarvataH / " isI sUcakI vyAkhyA karate hue (1-3-115) aisA sUtra hai jo isI viSayako rAjavArtikakAra likhate haiM-" 'dRzyate'nyato- pratipAdita karatA hai| isalie yahI sUtrapATa devapIti' tasi kRte sarve| bhavepu sarvata iti bhavati / " nAndachata hai / basa, paM0 zrIlAlajIkI sabase jAna paDatA hai yA to sarvArthasiddhikArane isa baDI dalIla yahI hai jisase ca zabdArNavavAle sUtrako saMkSepa karake likhA hogA, yA lekhakA tathA pAThako asalI siddha karanA cAhate haiN| isake chapAnevAlAne prAraMbhakA 'dRzyate' zabda choDa diyA sivAya ve aura koI ullekha yogya pramANa apane
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI aMka 2] pakSameM nahIM de sake haiN| aba isapara hamArA nivedana suma lIjie 6 'alpActaram " [ 2-29-34] yaha sUtra pANinikA hai aura isake Upara kAtyAyanakA " abhyahitaM ca " vArtika tathA pataMjalikA "abhyarhitaM parva nipatati " bhASya hai| isase mAlUma hotA hai ki pUjyapAdane apanI sarvArthasiddhiTIkAke isa sthalameM pANini aura pataMjalike ho sUtra tathA bhASyako lakSyakara ukta vidhAna kiyA hai / ayaM isa para yaha prazna hogA ki jaya sarvArthasiddhikAra svayaM eka vyAkaraNa ke katI haiM, taya unhoMne pANinika aura usake bhASyakA Azraya kyoM liyA ? hamArI samajhameM isakA uttara yaha hai ki pUjyapAda svAmI yadyapi sarvArtha siddhikI racanA ke samaya apanA vyAkaraNa to banA cuke hoMge parantu usa samaya unake vyAkaraNane vizeSa prasiddhi lAbha nahIM kI hogI aura isa kAraNa svayaM unake hI hRdayameM usakI itanI pramANatA nahIM hogI ki ve anya prasiddha vyAkaraNoM tathA unake vArtikoM aura bhASyoMko sarvathA bhulA deva-yA unakA Azraya nahIM leveM / kucha bhI ho paraMtu yaha to nizcaya hai ki unhoMne apanI sarvArthasiddhima anya vaiyAkaraNoMka bhI mata diye haiM / isa viSaya meM hama eka aura pramANa upasthita karate haiM jo bahuta hI pue aura spaSTa hai sarvArthasiddhi a0 4 sUtra 22 kI vyAkhyAyeM likhA hai- " yathAhaH drutAyAM taparakaraNe madhyamavilambitayorupasaMkhyAnAmiti / " isakI anya puruthakI 'Ahu:' kriyA hI kaha rahI hai ki granthakartA yahAM kisI anya puruSakA vacana de rahe haiN| aba pataMjalikA mahAbhASya dekhie / usameM 1-2-1 ke 5 veM vArtikake bhASyama bilakula yahI vAkya diyA huA hai-eka akSarakA bhI heraphera nahIM hai / isase spaSTa hai ki sarvArthasiddhike katI anya vyAkaraNa " pramANanayairadhigamaH ' 1 tatvArtharAjavArtika meM isI sUtrako vyAkhyAma pataMjalikA yaha bhASya jyoM kA tyoM akSarazaH diyA hai | abhayanandikA bhI yahI vArtika hai / 2 rAjavArtika aura zrokArtikameM bhI yaha vAkya uddhRta ki gayA hai| 2 7 granthoke bhI pramANa dete haiM / aura bhI eka pramANa lIjie sarvArthasiddhi a0 7 sUtra 16 kI vyAkhyAmeM likhA hai- " zAstre'pi 'avavRpayomaithunecchAyImityevamAdiSu tadeva gRhyate / " yaha pANinike 7-1-51 sUtrapara kAtyAyanakA pahalA vArtika hai| vahAM " azvavRpayo maithunecchAyAm " itane zabda haiM aura inhIMko sarvArthasiddhikArane liyA hai| yahAM kAtyAyanake vArtikako unhoMne 'zAstra' zabdase vyakta kiyA hai / " sarvArthasiddhi a0 5 sUtra 4 kI vyAkhyA meM 'nityaM' zabdako siddha karaneke lie pUjyapAda svAmI likhate haiM:- " neH dhruve tyaH iti niSpAM ditatvAt / " parantu jainendrameM 'nitya ' zabdako siddha karanevAlA koI mUla sUtra nahIM hai, isa lie abhayanandine apanI vRttimaM " Dyestuda ( 3-2-81 ) sUtrakI vyAkhyA meM " nerbhuvaH iti vakta vyam | yaha vArtika banAyA hai aura 'niyataM sarvakAlaM bhavaM nityaM ' isa taraha spaSTa kiyA hai| jainehameM ' tya' pratyaya hI nahIM hai, isake badale 'ya / pratyaya hai| isase mAlUma hotA hai ki sarvArthasiddhikArane svanirmita vyAkaraNako lakSyameM rakhakara pUrvo bAta nahIM kahIM hai| anya vyAkaraNoMke pramANa bhI ve dete the aura yaha pramANa bhI usI taraha kA 1 parantu isase pAThakoMko yaha na samajha lenA cAhie ki sarvArthasiddhi prandhakartAne apane jenendrasUtrakA kahIM upayoga hI nahIM kiyA hai / nahIM, kucha sthAnoMmeM unhoMne apane nijake sUtra bhI diye haiM / jaise pAMcave adhyAyake pahale sUtrake vyAkhyAnameM likhA hai "vizeSaNaM vizeSyeNa ' iti vRttiH / " yaha jainendrakA 1-3-52 vAM sUtra hai / yaha sUtra zabdAcitrandrikA (1-3-48 ) vAle pATameM bhI hai| ina saba pramANoMse yaha bAta acchI taraha siddha ho jAtI hai ki jainendrakA asalI sUtrapATha vahI hai jisapara abhayanandikRta vRtti hai; zabdArNavacandra 1 tattvArtharAjavAtikama bhI hai- " zAstre'pi aznavRSayo - maithunecchAyAmityevamAdau tadeva karmAkhyAyate / "
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka kara kAvAlA pATha asalI sUtrapAtrako saMzodhita aura parivardhita karake banAyA gayA hai aura usakA yaha saMskaraNa saMbhavataH guNanandi AcAryakRta hai / aba eka prazna yaha raha jAtA hai ki jaba guNanAdi ne mUla graMtha meM itanA parivartana aura saMzodhana kiyA thA, taba usa parivartita granthakA nAma jainendra hI kyoM rakhA ? isake uttara meM nivedana hai ki eka to zabdArNavacandrikA aura jainendraprakriyA ke pUrvolikhita zlokoMse guNanandike vyAkaraNakA nAma 'jainendra' nahIM kintu ' zabdArNava mAlUma hotA hai| saMbhava hai ki lekhakoMke bhramase ina TIkAgraMthoM meM ' janendra ' nAma zAmila ho gayA ho| dUsarA yadi 'jainendra' nAma bhI ho, to aisA kucha anucita -bhI nahIM hai / kyoM ki guNanandine jo prayatna kiyA hai, vaha apanA eka svataMtra graMtha banAnekI icchAse nahIM kintu pUrvanirmita 'jainendra' ko sarvAMgapUrNa banAnekI sadicchAse kiyA hai aura isI lie unhoMne jainendrake Adhese adhika sUtra jyoM ke tyoM rahane diye haiM tathA maMgalAcaraNa Adi bhI usakA "jyoM kA tyoM rakhA hai / hamArA vizvAsa hai ki guNananda isa saMzodhita aura parivartita sUtraurant hI taiyAra karake na rahe gaye hoMge, unhoMne isapara koI vRtti yA TIkA graMtha bhI avazya likhA hogA, jo abhI taka upalabdha nahIM huA hai / sanAtana jaina graMthamAlAmeM jo jainendra-prakriyA chapI hai, vaha jaisA ki hama Age siddha kareMge guNanandiko -banAI huI nahIM hai / naitendrakI TIkAceM / pUjyapAdasvAmIkRta asalI jainendrakI isa samaya taka kevala tIna hI TIkAyeM upalabdha haiM-1 abhayanandikRta ' mahAvRtti, 2 bhAryazrutakIrtikI 'paMcavastu-prakriyA, aura 3 yudhamAcandrakRta 'laghu jainendra' / parantu inake sivAya isakI aura bhI kaI TIkAyeM honI cAhie | paMvastuke antameM nIce likhA huA eka zloka hai: sUtrastambhasamuSkRtaM pratrisannyAsoralakSiti, zrImadvRttikapATa pucyutaM bhASyaiaughazayyAtalam / DIkAmAlA taM jainendra zabdAgarma, prakA|| [ bhAga: 1 isameM jainendra zabdArAma yA jainendra vyAkaraNako mahalakI upamA dI gaI hai / vaha mUlasUtrarUpa stambhoM para khar3A kiyA gayA hai, nyAsarUpa usakI ratnamaya bhUmi hai, vRtirUpa usake kivAr3a haiM, bhASyarUpa zayyAtala hai, aura TIkArUpa usake mAla yA maM jila haiM / yaha paMtrayastu TIkA usakI sopAna zreNI hai| isake dvArA ukta mahala para ArohaNa kiyA jAsakatA hai| isase mAlUma hotA hai ki paMcavastuke kartAke samaya meM isa vyAkaraNapara 1 nyAla, 2 vRtti, 3 bhApya aura 4 TIkA, itane vyAkhyA grantha maujUda the| inameM se zrImadvRtti yA vRtti to yaha abhayanandikI mahA vRtti hI hogI, aisA jAna par3atA hai| zeSa tIna TIkAyai abhI taka upalabdha nahIM huI haiN| hamArA anumAna hai ki inameMse eka TIkAgrantha cAhe vaha nyAsa ho yA bhASya ho, svayaM pUjyapAdasvAmIkA banAyA huA hogaa| kyoM ki ve kevala sUtragrantha ho banAkara raha gaye hoMge, yaha bAta samajha nahIM aatii| apanI mAnI huI atizaya sUkSma saMjJAoM aura paribhASAoMkA spaSTIkaraNa karaneke lie unheM koI TIkA, vRtti yA nyAsa avazya banAnA par3A hogA, jisa taraha zAkaTAyanane apane vyAkaraNapara amoghavRci nAmakI svopA TIkA banAI hai / AcArya vidyAnandane aSTasahasrI (pRSTha 132 ) meM 'pyakhe karmaNyupasaMkhyAnAt kA' yaha vacana udhddhRta kiyA hai| yaha kisI vyAkaraNa prandhakA vArtika hai; parantu pANinike kisI bhI vArtikameM yaha nahIM miltaa| abhayanAdiphI mahAvRtti avazya hI nyarakhe karmaNi kA vaktavyA" [4-1-38 ] isa prakArakA vArtika hai; parantu hamArA jayAla hai ki amayanandikI vRtti vidyAnandale pIchekI banI huI hai, isa lie vidyAnandane yaha vArtika abhayanandikI vRttile nahIM kintu anya hI kisI se liyA hogA aura Azcarya nahIM jo vaha svayaM pUjyapAdakRta TIkAgrantha ho / sunate haiM, jainendrakA nyAsa karnATaka grAnke jaina pustaka bhaNDAroMma hai / usake prApta karanekI bahuta AvazyakatA hai| usase isa vyAkaraNasambandhI aneka saMzayokA nirAkaraNa ho 15 piMgA /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] Age hama upalabdha TIkA granthoMkA paricaya de te haiM- 'janerg vyAkaraNa aura AcArya devanandI E haiM / hamArA anumAna hai ki candraprabhakAvya ke kartA mahAkavi dhIranandine jina abhayanandiko apanA guru batalAyA hai, ye ve hI abhayanandi hoMge | AcArya nemicandrana bhI gommaTasAra - karmakANDakI 436 vIM gAthAmai inakA ullekha kiyA hai / ataeva inakA samaya vikramakI gyArahavIM zatAbdika pUrvArdha ke lagabhaga nizcita hotA hai| jainendrakI upalabdha TIkAoMmeM yahI TIkA sabase prAcIna mAlUma hotI hai pro0 esa0 ke0 belavalakarane abhayanandikA samaya I0 san 1300 - 1350 ke lagabhaga mAlUma nahIM kina pramANoMse nizcita kiyA hai| 1 1- mahAvRtti | isako eka prati pUneke bhANDArakara risarca insTiTyUTameM maujUda hai / isakI zlokasaMkhyA 13000 ke lagabhaga hai / isake prAraM bhake 364 patra eka lekhaka ke likhe hue aura zepa 7 patra, caitra sudI 2 saM0 1933 ko kisI dUsare lekhakake likhe hue haiM / pratike donoM hI bhAga jayapura ke likhe hue mAlUma hote haiM / kaI sthAnoM meM kucha paMktiyA~ chUTI huI haiN| isakA prAraMbha isataraha huA hai:so namaH | zrImatsarvajJavItarAgatadvacanatadanusArigurubhyo namaH / devadevaM jinaM natvA sarvasatvAbhayapradam / zabdazAstrasya sUtrANAM mahAvRttivindhyate // 1 // yacchaddalakSaNamasutrajapAramanyairamyantamuttamabhidhAnavidhau daH / . tatsarvalokayapriya cAsvAkyai - yaM karotyabhayanandamuniH samastam // 2 // ziSTAcAra paripAlanArthamAdAviSTadevatAnamaskAralakSaNaM maMga. kamidamAhAcArya: / aura anta meM koI prazasti Adi na dekara sirpha itanA hI likhA hai " ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau paMcamAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH / samAptathAyaM paMcamo'dhyAyaH / " isase mAlUma hotA hai ki isa mahAvRttike kartA abhayanandi muni haiN| unhoMne na to apanI guruparamparAkA hI paricaya diyA hai aura na prantharacanAkA samaya ho diyA hai, isase nizcayapUrvaka yaha nahIM kahA jA sakatA ki ve kaba hue haiN| parantu unhoMne sutra 3-2-55 kI TIkAmai eka jagaha udAharaNa diyA hai - " tattvArthavArtikamadhIyate / " isase mAlUma hotA hai ki bhaTTAkalaMkadevase yAda arthAt vi0 kI nauvIM zatAbdi ke bAda aura paMcavastuke pUrvo likhita loka isI vRttikA ullekha jAna par3atA hai, isa lie Arya zrutakIrtike arthAt vikramakI bArahavIM zatAbdi ke pahale - kisI samayamai ve hue 1 naM. 590 A aura B sana 1875-76 ko riporTa / 2- paMcavastu | bhAMDArakara risarca insTiTayUTameM isakI do pratiyA~ maujUda haiM, jinameM eke 300-400 varSa pahale likhI huI hai aura bahuta zuddha hai / panasaMkhyA 91 hai / isa para lekhakakA nAma aura prati likhanekA samaya Adi nahIM hai| isake antameM kevala itanA likhA huA hai "rutiriyaM devanaMyAcAryasya paravAdimathanasya // cha // zubhaM bhavatu lekhakapAThakayeAH // zrIsaMghasya // " dUsarI prati ratnakaraNDa zrAvakAcAravacanikA Adi aneka bhASAgranthoMke racayitA suprasiddha pa NDita sadAsukhajIke hAthakI likhI huI hai aura saMvat 1990 kI likhI huI hai / isake antameM pratilekhakane ApanA paricaya isataraha diyA hai:abde nabhaJcandranidhisthirAMke zuddhe sahayama (?) yukcaturthyAMm | satprakriyAbandhanibandhaneyaM sadvastuvR tIradanAtsamAptA (1) // zrImannarANAmadhipezarAzi zrIrAmasihe vilasatyalekhi / zrImadyugheneha sadAsukhena zrIyuktelAla nijAtmabuddhayai // zAbdIyazAstraM paThitaM na yaistaiH svadehasaMpAlanabhAravadbhiH / kiM darzanIyaM kathanIyametad vRthAMga saMghAvapalApavadbhiH // yaha prati bhI prAyaH zuddha hai / yaha TIkA prakriyAbaddha TIkA hai aura bar3e acche * vIranandi aura abhayanandikA samaya jAnane ke lie dekho trilokasAra pranthakI merI likhI bhUmikA / 3 naM0 1059 sana 1847-91 kI riporTa / 2 naM0 590 sana 1875-76 kI riporTa / 3 isa granthako eka prati paratAdagaDha (mALavA) ke purAne di0 jainamandira ke maMDArameM bhI hai / dekho jainamitra tA0 26 agasta 1915 |
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga daMgase likhI gaI hai| isakI zlokasaMkhyA 3300 adhUrI prati paratAyagar3ha (mAlavA) ke purAne di0 ke lagabhaga hai| prAraMbhaka vidyArthiyoMke lie ghaDI jainamandirame hai / usameM isa taraha prAraMbha kiyA upayogI hai| isakA prAraMbha isaprakAra kiyA hai- gayA hai / oM namaH zrIzAntinAthAya / / mahAvRtti zubhatsakalabudhapUjyo sukhakarI, jagatAMtratayanAthAya namo janmapramAyine / vilokyoydjnyaanprbhuvibhynndiiprvhitaam| nayapramANavAmazmidhvastadhvAntAya zAntaye // 1 // aneka: sacchandairdhamIvagatakaH saMbhUtAM (?) pratyAhArasyAdAviSTadeva-stutivacanaM maMgalArthamupAttam / prakurve'haM tanumatimahA candravibudhaH (1) // Age calakara pAMcaveM pannameM isa prakAra likhA hai- isase mAlUma hotA hai ki yaha abhayanandI vRttike gAma-rai-varNa-kara-caraNAdInAM saMdhInAM bahUnAM saMbhavatvAta AdhArase likhI gaI hai| paNDita mahAcandrajI visaMzayAnaH zipyaH saMpacchati sma-kassandhiriti / kramakI isI bIsavIM zatAbdike andhakartA huuN| saMjJAsvaraprakRtiharUjavisargajanmA inhoMne saMskRta, prAkRta aura sApAmeM kaI grantha saMdhistu paMcaka inAtyamihAhuranye / likhe haiN| tatra svarapratihaljavikalpato'smi 4-jainendraprakriyA / ise nyAyArtha nyAyazAstrI nsaMdhi vidhA kathayati shrutkiirtiraayH|| paM0 aMzIdharajIne abhI hAla hI likhI hai / isakA isa granthake Adi-antama kahIM bhI isake katIphA abhI phevala pUrvArdha hI chapakara prakAzita huA hai| nAma nahIM hai| kevala isI jagaha yaha nAma AyA 6 zabdArNavakI ttiikaayeN| aura isase mAlUma hotA hai ki paMcavastuke racayitA Arya zrutakIrti haiN| jainendra sUtrapAThake saMzodhitaM parivardhita saMskara__ phanaDI bhASAke candraprabhacarita nAmaka granthake NakA mAma-jaisA ki pahale likhA jA cukA haikarmA aggala kavine zrutakIrtiko apanA guru bata- zabdArNava hai / isake kartA AcArya guNanandi haiN| lAyA hai-" iti paramapurunAthakulabhUbhRtsamudataprava- yaha bahuta saMbhava hai ki sUtrapAThake sivAya unhoMne canasaritsarinAtha-zrutakIrtividyacakravartipadapa- usakI koI TIkA yA vRtti bhI banAI hogI jo ki bhanidhAnadIpatizrImadaggaladevaviracite candraprabha-- abhItaka upalabdha nahIM huI hai| carite--" ityAdi / aura yaha carita zaka saMvat guNanandi nAmake kaI AcArya ho gaye haiM / una1011 (vi0 saM0 1946) meM banakara samApta huA maise eka zaka saMvat 388 (vi0 saM0 523) maiM hai / ataeva paMcavastuko bhI abhayanandi mahAvRtti- pUjyapAdase bhI pahaleke haiN| dUsare guNanandi kA ke kucha hI pIche kI-vikramakI bArahavIM zatAbdi ullekha zravaNabelagolake 42, 43 aura 47 ve nambake prAraMbha kI-racanA samajhanA cAhiye / nandisaMgha- rake zilAlekhoma milatA hai| ye balAkapicake kI gurvAvalI meM zrutakIrtiko vaiyAkaraNa bhAskara ziSya aura gRdhapicchake praziSya the| tarka, vyAkara Na aura sAhitya zAstrake bahuta bar3e vidvAna the. __" traividyaH zrutakIyAkhyo vaiyaakrnnbhaaskrH|" inake 300 zAstrapAraMgata ziSya the aura unameM . ye nandisaMgha, dezIyagaNa aura pustakagacchake A. 72 ziSya siddhAntazAlI the| Avipake guha cArya the / zrutakIrti nAmake aura bhI kaI AcArya devendra bhI inhIM ke ziSya the| aneka prasthakArane ho gaye haiN| inheM kaI kAvyoMkA kartA batalAyA hai parantu abhI. 3-laghujainendra / isakI eka prati aMkalezvara 1 dekho jainamina tA0 26 agasta 1915 / (bharoca ) ke digambara jainamandirame hai aura dUsarI 2 markarAkA tAmrapatra, iMghiyana eNTikverI, jilda 1, pRSTha dekho . piTharInakI dUsarI riporTa sana 1884, 363-65 / tathA epigrAphikA karnATikA-jilda 1, kA pRSTha 164 / padalA lenA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka ) jinendra yAkaraNa aura AcArya devanandI ................. taka inakA koI kAvya nahIM milA hai| karnATaka vidyake guru the / saMbhava hai ki zabdArNapake kartA kavicaritake kartAne inakA samaya vi0 saMvat ye hI ho| 957 nizcaya kiyA hai / kyoM ki hanake ziSya deve- zabdArNavakI isa samaya do TIkArya upalabdha hai draphe ziSya Adi paMpakA janma vi0 saM0 959 meM aura donoM hI sanAtana jaiga andhamAlAmeM Apa huA thA aura usane 39 varSakI avasthA meM apane cukI haiM-1 zabdArNavacandrikA, aura 2 zabdAsuprasiddha kanaDI kAvya bhAratacampU aura Adipu- rnnvprkriyaa| rANa nirmANa kiye haiN| hamArA anumAna hai ki yehI 1-zabdArNavacandrikA / isakI eka bahuta hI guNanandi zadhdArNavake kartA hoNge| zravaNa yelagolake prAcIna aura atizaya jIrNa prati bhANDArakara ri47 zilAlekhameM inake sambandhame nIce likhe sarca insTiTyUTameM maujUda hai| yaha tADapatrapara nAgarI zloka milate haiM: lipimeM hai| isake Adi-antake patra prAyaH naSTa zrIgRddhapicchamunipasya balAkApacchaH ho gaye haiN| isameM chapI huI pratimeM jo gadya prazasti ziSyo'janiSTa raznatrayavartikIrtiH / hai,yaha nahIM hai / aura antameM eka zloka hai jo mAritracancurAkhalAvanipAlamauli bhAdhA par3hA jAtA hai-"mNglmstu|.......indrshcdrmaalaashiliimukhviraajitpaadpdmH // 6 // zakaTatanayaH pANiniH pUjyapAdo yanmovAcApizatacchiyo guNanandipaNDitayati: caaritrckreshvrH| liramaraH kaashsli.......shbdpaaraaynnsyoti|" taLavyAraNAdizAstranipuNaH sAhityavidyApatiH // 7 isake kartA zrIsomadeva muni haiN| ye zilAhAra mithyaatvaadimdaandhsindhurghttaasNghaatknntthaurvo| ghaMzake rAjA bhojadeva [dvitIya ] ke samayameM hue bhavyAmbhojIdavAkage vijayatAM kandarpadapApahaH / / hai aura arjurikA nAmaka grAmake tribhuvanatilaka tacchiSyAtrizataM vivekanidhayaH zAstrAbdhipAraMgatAH mAmaka jainamandirameM-jo ki mahAmaNDalezvara gaMDatepU-kRSTasamA dvisaptatimitAH siddhaantshaastraarthkaaH||9 rAdityadevakA banavAyA huA thA-unhoMne ise vyAkhyAne paTavo vicitracaritAH teSu prasiddho muni|| zaka saMvat 1127 [vi0 saM0 1262] meM panAyA mAnAnUnanayapramANanipuNo devendrasaiddhAntikaH // 1. hai| yaha prAma isa samaya AjareM nAmase prasiddha hai candraprabhacarita mahAkAvyake kI vIranandikA aura kolhApura rAjyameM hai / vAdIbhavanAMkaza samaya zaka saMvata 900 ke lagabhaga nizcita hotA zrIvizAlakIrti paNDitadeyake vaiyAvRsyale isa hai| kyoMki vAdirAjasUrine apane pArzvanAthakAvyameM pranthako racanA huI hai: "zrIsomadevayatinirmitimAdadhAti unakA smaraNa kiyA hai| aura dhIranandIkI guru. yA nauH pratItaguNanaMditazaMndavA / paramparA isa prakAra hai-1 zrIgupanandi, 2 vibudhaguNanandi, 3 abhayanandi aura dhiirnndi| yadi pahale naM. 25 sana 1880-88 kI ripoTa / guNanandi aura poranandike yIcarma hama 78 varSakA 2 ye vizAlakIrti ve hI mAlUma hote haiM jinakA ullekha antara mAna leM, to pahale guNanandikA samaya vahI paM0 AzAgharane apane anagAradharmAmRtako prazastikI TIkA zaka saMvat 822 yA vi0 saM0957 ke lagabhaga A 'vAdIvizAlakIti' ke nAmase kiyA hai aura ji. jaaygaa| isase yaha nizcaya hotA hai ki vAranandiH ko unhoMne nyAyazAstra meM pAraMgata kiyA thaa| paM0 AzA- . kI guruparamparAke prathama guNanandi aura AdipaMpake ghara vi0 saM0 1249 ke lagabhaga dhArAmeM Aye the aura vi0 guru devendra ke guru guNanandi eka hI hoMge aura jaisA saM0 1300 taka unake astitvakA patA lagatA hai| kihama pahale likha cuke haiM yehI zabdArNavake phartA (dekho manirmita vidvadaramamAlAmeM 'paNDita pravara mAzAdhara zArSaphalasa ) ataH somadevakA vaiyAvRtya karanevAle vizAlaguNanandi nAmake eka aura AcArya zaka saMvat kArti isare nahIM ho sakate 10 AzAdharake pAsase paDhAratI 1037 [vi0 saM0 1972 ] meM hue haiM jo meghacandra ve dakSiNaka aura cale Aye hoNge|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ bhAga / jaina sAhitya saMzodhaka seya satAmamalacetasi visphuratI ko zamdArNava vyAkaraNakA kartA hI prakaTa kiyAM vRttiH sadA nutapadA parivartiSISTa / gayA hai| * spasti zrIkolhApUradezAMtarvArjurikAmahAsthAnayudhiSThi- zraya dekhanA cAhie ki ye meghacandra aura nAMgarAvatAramahAmaNDalezvaragaMDarAdityavevanirmApitatribhavanatilaka.. candra Adi kauna the aura kavara hai:zinAlaye zrImatparamaparamohinInaminAthazrIpAdapadmArAdhanayalena ye meghacandra AcArasArake kartA vIranandi si. vAdIsavAMkuzazrIvizAlakotipahitadevaveyAvRtyataHzrImacchi -. ddhAnta cakravartIke guru hI mAlUma hote hai| ye bar3e lAhArakula kamalamAtaDajaHpuMjarAjAdhirAjaparamezvaraparamabhaTTA -- bhArI vidvAna the / inheM siddhAntajJatAmeM jinasenaM rakAdhimacakravartizrIvIrabhojadevavijayarAjye zakavakasaha-. aura vIrasenake saza, nyAyameM akalaMkake jaikzatasamaviMzati 1127 tamakrodhana saMvatsare svasti samAna aura vyAkaraNameM sAkSAt pUjyapAda sadRza samastAnayadyavidyAcakacakravattizrIpUjyapAdAnaraka cetasA dhI-- yatalAyA hai| zravaNabelagolake naM0 47,50 aura matvonadevamunIzvareNa viraciteyaM zabdArNavacandrikA nAma 52 nambarake zilAlekhoMse mAlUma hotA hai ki inavRniriti / iti zrIpUjyapAdarutajainendramahAvyAkaraNa kA svargavAsa zaka saMvat 1037 (vi0 saM0 1172) sampUrNam / " meM aura unake zubhacandradeva nAmaka ziSyakA svargayazastilakacampUke kartA suprasiddha sAmadeva- bAla zaka saMvat 1068 (vi0 saM0 1203 ) meM huA sUri inase pahale hue haiM kyoM ki unakA ukta campU thaa| tathA unake dUsare ziSya prabhAcandradevane zaka zaka laMdhara 881 [vi. 1016] meM samApta huA saM0 1041 (vi0 saM0 1976) meM eka mahApUjAprathA / ataeva unase aura inase koI sambandha nahIM tiSTA karAI thii| jaba somadevane zabdArNavacandri hai, yaha spaSTa hai| kA meghacandraka praziSya haricandra ke lie zaka saM0 isa pratyake maMgalAcaraNameM nIce likhe do zloka 1127 (vi0 saM0 2262 ) meM banAI thI, taba medhadiye haiM: candrakA samaya vi0 saM0 1172 ke lagabhaga mAnA zrIpUjyapAdamamalaM guNanandidevaM jA sakatA hai| somAmaravratipapUjitapAdayugmam / nAgacandra nAmake do vidvAn ho gaye haiM, eka siddhaM samunnata radaM vRSamaM jinendra paparAmAyaNake kartA nAgacandra jinakA dUsarA nAma sanchandalakSaNamahaM vinamAmi vIram // 1 // Abhinava paMpa thA, aura dUsare labdhisAraTIkAke kartA zrImUlasaMghajalajapratibodhamAno nAgacandra / pahale gRhastha the aura dUsare muni / * madhendudI kSatabhujaMgasudhAkarasya / abhinava paMpake gurukA nAma bAlacandra thA jo meghacarAdhAntatoyanivivRddhikarasya vRtti ndra ke sahAdhyAyI the, aura dUsare svayaM bAlacandrake rebhe harIduyataye varadIkSitAya // 2 // ziSya the / ina dUsare nAgacandra ke ziSya haricandrahanamase pahale zlokameM pUjyapAda, guNanandi aura . 1 ke lie yaha vRtti banAI gaI hai| inheM jo 'rAddhAnta somadeva ye vizeSaNa dhIra bhagavAnako diye haiN| toyanidhivRddhikara 'vizeSaNa diyA hai usase mA. dUsare zlokameM kahA hai ki yaha TIkA mUlasaMghIya lUma hotA hai, ki ye siddhAntacakravartI yA sidAmevabhandra ke ziSya nAgacandra (mujaMgasudhAkara aura nta zAstroka zAtA yA TIkAkAra hoNge| unake zivya haricandra yatike lie banAI jAtI ho / 2-zabdArNavaprakriyA / yaha jainendra prakriyAke guNamAndikI prazaMsA carAdi dhAtupAThake antama nAmale chapI hai| parantu hamArA anumAna hai ki isabhI eka padyameM kI gaI hai jisakA antima caraNa 1 mepacandra ke viSayameM vizeSa jAnane ke lie dekho mAmi.. yaha hai: kacandra pranyamAlAke 'AcArasAra' kI bhUmikA zabdabrahmA sa jIyAd guNanidhiguNa divrtiishssusaurkhyH| 2 dekho, 'inkripzanasa eTa zradaNavegoka'kA arthAt isameM zavyabrahmA vizeSaNa dekara guNanandi- zilATheca / bA~
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 aMka 2] jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI / kA nAma zabdArNava-prakriyA hI hogaa| hameM isakI tIsare padyamai bhaTTArakaziromaNi zrutakIrti dekoI hastalikhita prati nahIM mila sakI / jisa vakI prazaMsA karatA huA kavi kahatA hai ki ve taraha abhayanandikI vRtti ke bAda usIke AdhArase mere manarUpa mAnasasarovaramai rAjahaMsake samAna ciraprakriyArUpa paMcavastu TIkA banI hai, usI prakAra kAla taka virAjamAna rahe / isameM bhI granthakartA somadevakI zabdArNava-candrikAke bAda usIke ApanA nAma prakaTa nahIM karate haiN| parantu anumAnase AdhArase yaha prakriyA banI hai| prakAzakoMne isake aisA jAna paDatA hai ki ye zrutakIrtidevake koI kartAkA nAma guNanandi prakaTa kiyA hai| parantu Ana ziSya hoMge aura saMbhavataH una zrutakIrtike nahIM paDatA hai isake antima zlokoMmeM guNanandikA nAma jo paMcavastuke kartA haiN| ye zrutakIrti paMcavastuke dekhakara hI bhramavaza isake katIkA nAma guNanandi kartAle pRthak jAna par3ate haiM / kyoMki inheM prakrisamajha liyA gayA hai / ghe zloka nIce diye yAke kartIne 'kavipati ' batalAyA hai, vyAkaraNa jAte haiM: nahIM / ye ve hI zrutakIrti mAlUma hote haiM jinakA : satsaMdhiM dadhate.samAsamabhitaH khyAtAdhanAmonataM samaya pro0 pAThakane zaka saMvata 1045 yA vi0 saM0 . nitiM bahutaddhitaM kRtamihAkhyAtaM yazaHzAlinam / 1980 batalAyA hai / zravaNayelgolake jainaguruoMne saipA zrIguNananditAnitavapuH zabdArNava nirNayaM . 'cArukIrti paMDitAcArya ' kA pada zaka saMvat nAvatyAzrayatAM vivikSumanasAM sAkSAtsvayaM prakriyA // 1 // 1039 ke bAda dhAraNa kiyA hai aura pahale 'caarduritmdebhnishuNbhkumbhsthlbhednkssmomnkhaiH| kIrti inhIM zrutakItike putra the| avaNabelagolake rAjanmRgAdhirAjo guNanandI bhuvi ciraM jiiyaat|| 2 108 ve zilAlekhameM inakA jikara hai aura inakI sanmArge sakalasukhapriyakare saMjJApita sahane bahuta hI prazaMsA kI gaI hai| likhA haiprA(di)gvAsassucaritravAnamalakaH kAMto vivekI priyaH / tatra srvshriirirkssaakRtmtirvijitendriyH| soyaM yaH zrutakIrtidevayatipo bhaTTArakottasako siddhazAsanavarddhanpratilavdhakIrtikalApakaH // 22 // ramyAnmama mAnase kavipatiH sadrAjahaMsazviram // 3 vizrutazrutakIrtibhaTTArakayatissamajAyata / inamese pahale padyakA Azaya pahale likhA jA prasphuradvacanAmRtAMzuvinAzitAkhilahattamAH // 23 // , cukA hai| usase yaha spaSTa hotA hai ki guNanandike prakriyAke kartAne inheM bhaTTArakottaMsa aura zulazabdArNavake lie yaha prakriyA nAvake samAna hai| kIrtidevayatipa likhA hai aura isa lekhameM bhI bhahA. aura dUsare payameM kahA hai ki siMhake samAna guNana- raphayati likhA hai| ataH ye donoM eka mAlUma hote di pRthvIpara sadA jayavanta rahe / mAlUma nahIM, haiM / Azcarya nahIM jo inake putra aura zipya cAraina payoMse isa prakriyAkA phartRtva guNanandiko kIrti paNDitAcArya hI isa prakriyAke katI ho| kaise prApta hotA hai / yadi isake kartA svayaM guNana- smy-nirnny| . nvI hote to ghe svayaM hI apane lie yaha kaise kahate :1) zAkaTAyana vyAkaraNa aura usakI amoghavR. ki ve guNanandi sadA jayavanta rahe / inase to tinAmakI TIkA donoM hI ke kartA zAkaTAyana nAmasApha prakaTa hotA hai ki guNanandi granthakartAse ke AcArya hai, isa vAtako pro. ke. vI. pAThakane koI pRthaka hI vyakti hai jise vaha zraddhAspada sama- aneka pramANa dekara siddha kiyA hai aura unhoMne jhatA hai / arthAt yaha nissaMdeha hai ki isake kata: yaha bhI batalAyA hai ki amovavRtti rASTrakUTa rAjA guNanandike atirikta koI dUsare hI haiN| 1 dekho 'sisTamca Apha saMskRta prAmara' pRSTha 67 // 1 chapI huI pratike antameM " iti prakriyAvatAre 2 dekho, merA likhA 'karnATaka jaina kavi' pRSTha 20 / 3 dekho, kRdvidhiH pAThaH smaaptH| samAptaya prakriyA / " isa taraha jainasiddhAntabhAskara, kiraNa 2-3, pRSTha 100 chapA hai / isase bhI isakA nAma jainendra prakriyA nahIM 4 dekho, iMDiyana eNTikverI, jilda 43, pRSTha 2.5-12 jAna pmntraa| meM pro0 pAThakakA lekh|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 [bhAga 1 amunmun m. wwwsa n am jaina sAhitya saMzodhaka amogha varSake samayameM usIke nAmase banAI gaI / liGgasya lakSma hI samasya vizepayuka. hai| isase yaha siddha hotA hai ki zAkaTAyana vyA- mukaM mayA parimita tridazA ihAryAH // 31 // karaNa-(khUna) amoghavarSake lamayamai athavA usase isase bhI siddha hotA hai ki pi0 sa0 850 kucha pahale panAyA gayA hogaa| amoghavarSane zaka lagabhaga jainendra prakhyAta vyAkaraNoM meM ginA jAtA saMvat 737 se 800 taka (vi0 saM0872 se 135 thaa| ataeva yaha isa samayase bhI pahalekA vanAM taka) rAjya kiyA hai| ataH yadi hama zAkaTAyana huA honA caahie| sUtroMke dhananekA samaya vi0 saM0 850 ke lagabhaga 3) harivaMzapurANa zaka saMvat 705 (vi0 saM0 mAna leM. to vaha vAstavikatA ke nikaTa hI rhegaa| 840)-kA banA huA hai| isa samaya yaha sama zAkaTAyana vyAkaraNako bArIkIke sAtha dekhanA huA hai / usa samaya dakSiNameM rASTrakUTa rAjA kRSNaM se mAlUma hotA hai ki vaha jainendrase pIche banA (zubhatuMga yA sAhasatuMga) kA putra zrIvallabha (govi. huA hai| kyoM ki usake aneka sUtra jainendrakA mdarAja dvitIya) rAjya karatA thaa| isa rAjAne zaka anukaraNa karake race gaye haiM / udAharaNake lie 697 te 705 nakA vi0832 se 840] taka rAjya janendra ke " vasteDha " (4-2-154), " zilAyA- kiyA hai| isa harivaMzapurANameM pUjyapAda yA devanatuH, (4-1-155 ) "Dhaca" .8.41-209) Adi ndikI prazaMsA isa prakAra kI gaI hai / sUtroMko zAkaTAyanane thoDA bahuta pheraphAra karake gAIvacandrArkajainendravyApi (DivyAkaraNakSiNaH / athavA jyoM kA tyo le liyA hai| anendrakA eka sUtra devasya devavanyasya na vadate giraH katham // 3 // hai- hiMdaudiH " (1-1.51) zAkaTAyanane ise yaha yAta nissandeha hokara kahI jA sakatI hai ki jyo kA tyoM rakha kara apanA pahale adhyAya, pahale jainendravyAkaraNake kartA devanandi vi0 saM 800 se pAdakA 52 vAM sUtra banA liyA hai| isa sUtrako bhI pahaleke haiN| lakSya karake bhaTTAkalaMkadeya apane rAjavArtikaM (1- 4) upara batalAyA cukA hai ki tatvArtharAja. 5-1, pRSTha 37 ) meM likhate haiM- "kvacidavayave Ti- vArtiko jainendra vyAkaraNake eka sUtrakA havAlA zAdiriti / " aura bhaTTAkalaMkadeva zAkaTAyana tathA diyA gayA hai / isI taraha "sarvAdiH sarvanAma" amoghavarSase pahale rASTrakUTa rAjA sAhasatuMgake [1.1-35] sUtra bhI jainendrakA hai, aura usakA samayameM hue haiM, ata eva yaha nizcaya hai ki aka- ullekha rAjavArtika adhyAya sUtra 11 kI vyAkhyAne laMkadevane jo 'TidAdi ' sUtrakA pramANa diyA hai, kiyA gayA hai| isase siddha hai ki jainendra byAkaraNa vaha jainendra ke sUtrakohI lakSya karaphe diyA hai, zAka- rAjavArtikase pahalekA banA huA hai| rAjArtikaTAyanake sUtrako lakSya karake nahIM / isase yaha ke karmA akalaMkadeva rASTakaTa rAjA sAhasatuMgasiddha huA ki zAkaTAyana jainendrale pachikA banA jisakA dUsarA nAma zubhatuMga aura kRSNa bhI haihuA hai / arthAt jainendra vi0 saM0 850 se bhI pahale kI sabhA gaye the, isakA ullekha zravaNabelagolakI bana cukA thaa| maliSaNaprazastimeM kiyA gayA hai| aura sAhasatuMga. 2) vAmanappaNIta liGgAnuzAsana nAmakA eka ne zaka saMvat 675 se 697 [vi0 saM0 810 se anya abhI hAla hI gAyakavADa oriyaMTala saurI- 832] taka rAjya kiyA hai| yadi rAjavArtikako jameM prakAzita huA hai| isakA kartA paM0 vAmana hama isa rAjAke hI samayakA banA huA mAna, rApaTa rAjA jagatuMga yA govinda tRtIyake samaya- to bhI jainendra vi. sa.800 se pahalekA banA huA meM huA hai aura isa rAjAne zaka 716 te 736 siddha hotA hai| (vi0851-871) taka rAjya kiyA hai ! yaha grantha kArtA nIce likhe padyameM janendrakA ullekha karatA hai. 1 deva devandikA hI saMkSipta nAma hai / zabdArNavandi dhyADipraNatimaya vArasva sacAndra kAmeM 1-4-114 sUtrakI vyAkhyAyeM liyA hai-"devopabainendrarakSaNagataM vivi tamAnyat / ityanekazepanyAkaraNam / "
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] jainendra pAkaraNa aura AcArya devanandI ukta pramANAsa yaha to nizcaya ho gayA ki tabataka hameM devanandiko kundakunnAmnAya aura jainendraka kartA vikrama saM0 800 se pahalaM hue dezIyagaNaka AcArya vadananandikA ziSya yA pra. haiM / paraMtu yaha nizcaya nahIM huA ki kitane ziSya mAnanemeM koI doSa nahIM dikhatA / unakA pahale hue haiN| isake lie Ageke pramANa dekhie| samaya vikramakI chaThI zatAbdikA prAraMbha bhI prAyaH 5-markarA (kurga ) meM eka bahuta hI prAcIna tAna- nizcita samajhanA caahie| patra' milA hai / yaha zaka saMvat 188 (vi0saM0523) 6-isa samayakI puSTima eka aura bhI acchA kA likhA huA hai| usa samaya gaMgavaMzIya rAjA pramANa milatA hai| vi0 saM0 990 meM bane hue 'da. bhAvinIta rAjya karatA thaa| avinIta rAjAkA nA- nisAra 'nAmaka prAkRta anyameM likhA hai ki pUjyama bhI isa lekhameM hai| isameM kundakundAnyaya aura pAdaka ziSya bajranandina vi0 saM0526 meM dakSiNa dezIyagaNake muniyoMkI paramparA isa prakAra dI huI mathurA yA madurAma drAviDasaMghakI sthApanA kI:-- hai:-guNacandra--abhayanandi-zIlabhadra-zAnanandi miripujjapAdamIso dAviDamaMtrassa kAragoM do| guNanandi aura vadananandi / pUrvokta vinIta rAjA NAmaNa vajaNaMdI pAhuDavedI mahAsanyo / ke bAda usakA putraduvinIta gajA huA hai| hisTrI paMcasae chabbIse vikkamarAyamsa maraNapattassa / mApha kanaDI liTarecara nAmaka aMgarejI grantha aura 'karnATakakavicaritra' nAmaka kanaDI granthake anu vikhaNamahurAjAdo dAviDayo mahAmAho // sAra isa rAjAkA rAjyakAla I0 saMna 482 se 512 , isase bhI pUjyapAdakA samaya vahI chaThI zatA. (vi0539-69) taka hai| yaha kanaDI bhApAkA bdikA prAraMbha nizcita hotA hai| kavi thaa| bhArabike kirAtArjunIya kAvyakaM 15, pro0 pAThakake prmaann| sanakI phanaDI TIkA isane likhI hai / karnATakaphavicaritrake kartA likhate haiM ki yaha rAjA pUjyaH / suprasiddha itihAsajJa paM kAzInAtha bApUjI pAThakapAda yatIndrakA zimya thA / ataH pUjyapAdako hameM ne apane zAkaTAyana vyAkaraNasambandhI lagnema kucha pramANa aise diye haiM jinase aisA bhAla hotA hai ki vikramakI chaThI zatAbdike prAraMbhakA pratyakartA mA jainendra ke samayakA mAno antima nirNaya ho gyaa| nanA cAhie / markarAke ukta tAmraparale bhI graha ina pramANoMko bhI hama apane pAThakoMke sammukha pAta puSTa hotI hai| vi. saMvat 553 meM avinIta upasthita karadenA cAhate haiN| parantu sAtha hI yaha rAjA thA / isaka 16 varSa vAta vi0 saM0 569, meM . bhI kaha denA cAhate haiM ki ye pramANa jisa nIvara usakA puna duvinIta rAjA huA hogA, ataeva u., khar3e kiye gaye haiM, usameM kucha bhI dama nahIM hai |jaisaa sakA jo rAjyakAla batalAyAgayA hai, vaha avazya ki hama pahale siddha kara cuke haiM jainendrakA asalI ThIka hogaa| aura jina badananandike samaya ukta sUtrapATha vahI hai jisapara abhayanandikI mahAvRtti tAmrapatra likhA gayA hai, saMbhavataH unhIMkI zimya . racI gaI hai; parantu pAThaka mahodayana jitane pramANa paramparAmeM balki unhIke ziSya yA praziSya jainandrake, diye haiM, ye saba zabdArNavacandrikAke sUtrapAThako kartA devanandi yA pUjyapAda hoNge| kyoMkitAnapatra. asalI jainendrasUtra mAnakara diye haiN| isa kAraNa kI muniparamparAmeM nanyanta nAma hI adhika haiM, aura vetavataka grAhya nahIM ho sakate jabataka ki puSTa inakA bhI nAma nanyanta hai| itanA hI nahIM balika pramANAse yaha siddha nahIM kara diyA jAyaki zabdAinake ziSya vajranandikA nAma bhI nanyanta hai| ataH : NavatrandrikAkA pATha hI TIka hai aura isake viruddhameM jabataka koI pramANa isakA virodhI na mile, ! diye hue hamAre pramANokA pUrA pUga khaNDana na kara iMDiyana eNTiorI, jilda 1, pRSTa 363-65 aura diyA jAya ! epigrAphikA karnATikA, jilda 1 kA pahalA len| 2 Ara. -.. narasiMhAcArya, rama0 e0kana / dalA iMdiyana eNTikrI jilla 43, pRSTa 205-12 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga : ___-janandrakA eka sUtra hai-"hastAyetudyaste- "zaradvanchunakaraNAgnizanakRSNadIda bhRguvatsavamiSThavagaNayace. [:-3-36 ] / ela sUnake anusAra 'ci' brAhmaNAmAyaNe " 2-4-36 / / kA 'cAya ' ho jAtA hai, usa avasthAmeM jaba ki isa sUtrakI amoghavRttImeM hAthale grahaNa karane yogya ho, ut upasargake bAda na "AgnizarmAyaNo vAryagaNyaH / agnishmirnyH|' ho aura corI karake na liyA gayA ho / jaise 'puSpa isa taraha vyAkhyA kI hai| pracAyaH hastAdeya na honasa puSpapracaya, ut upasarga huna sUtroMse yaha bAta mAlUma hotI hai ki pANihonese 'pappAMcaya' aura corI honese 'puppapracaya' nimeM 'vArSagaNya' zabda siddha nahIM kiyA gayA hai hotA hai| isa satra meM ut upasargake bAta jo 'cAya' jaba ki jainendra meM kiyA gayA hai| vArSagaNya sAMkhya hone kA niSedha kiyA gayA hai, vaha pANinimeM,+ kArikAke kattA IzvarakRSNakA dUsarA nAma hai aura usake vAnikama aura bhASya meM bhI nahIM hai| parantu suprasiddha cInI vidvAn DA0 Takkusuke matAnusAra pANinikI kAzikAvRttimeM 3-3-40 sUtrake vyA- IzvarakRSNa vi0 saM0 507 ke lagabhaga vidyamAna the| khyAnameM haiM-"uccayasya pratiSadhI vaktavyaH' isa- isase nizcaya huA ki jainendravyAkaraNa IzvarakRSNasaliddha hotA hai ki kAzikAke kA cAmana aura ke vAda-vi0 saM0587 ke bAda aura kAzikAse jayAnityane ise jainandraparase hI liyA hai aura pahale-vi0saM0 77 se pahale-kisI samaya jayAdityakI mRtyu vi. saM0 797 meM ho cukI thI vanA hai| aisA cinI yAtrI isigane apane yAnAvivaraNama 3-jainendrakA aura eka sUtra hai--"gurudayAd likhA hai| ataH jainendravyAkaraNa vi0 saM0 717 bhAyukte'dve" (3-2-25) / zAkaTAyanane bhI ise se bhI pahalekA banA huA honA caahie| apanA 2-4-224 vAM sUtra banA liyA hai / hemaca. 2-pANini vyAkaraNameM nIce likhA huA eka ndrane thoDAsA parivartana karake " uditaguro - dyukte'bde' (6-2-25) banAyA hai / isa sUtrama dvAdaza__ "zadva-chunakadId bhRguvatmAprAyaNe / varSAtmaka bArhaspatya saMvatsarapaddhatikA ullekha kiyA 4-1-102 / - sanAneTakA sabasapakAra 1 isa saMvatsarakI utpatti vRhaspatikI gati parase huI hai, isa kAraNa ise vAIspatya saMvatsara kahate haiM / jisa samaya "zaracchanakada gnizamakRSNaraNAt nRguvatsAmAyaNavRSa yaha mAlUma huA ki nakSatramaNDalamase bRhaspatikI eka gagana lagavAsiSThaM / " 3-1-134 / pradakSiNA lagabhaga 12 varSameM hotI hai, usI samaya isa saMvaisIkA anukaraNakArI sUtra zAkaTAyanameM isa tsarakI utpatti huI hAMgI, aisA jAna par3atA hai| jisa tarahasUryakI eka pradakSiNAke kAlako eka saura varSa aura usake 12 veM bhAgako mAsa kahate haiM, usI taraha isa paddhatimeM guruke jana pramANAme jahA~ jahA~ janandrakA ullakha ho, yahA~ vahA~ pradakSiNA kAlako eka guruvarSa aura usake lagabhaga 12 va zabdArNava-candrikAkA mRtrapATha samajhanA caahie| sUtroMke bhAgako gurumAsa kahate the / sUryasAnnidhyake kAraNa guru varSama nammara bhI unake anusAra diye gaye haiN| kucha dina asta rahakara jisa nakSatrameM udaya hotA hai, usI . islAdeya hastanAdAne'nudi vAci cino vana bhavatya. nakSatrake nAma gaThavapake mAsA~ke nAma rakhkhe jAte the / ya neye| supapracAyaH / hastAdeya ini ki: puppaMpracayaM garuka mAsa vastutaH saira vAke nAma haiM, isa kAraNa inheM sota tahabhimare / anudIti kiM ! phalAJcayaH / astaya catra saMvatsara. vaizAkha saMvatsara Adi kahate the| isa paddhati niki? phalapranayaM karoti cauryaNa (zabdArNava-candrikA ko acchI taraha samajhane ke lie svargIya paM0 zaMkara yAlakRSNa dIkSitakA " bhAratIya jyotiHzAstrAcA itihAsa" aura pANidimA mUtra isa prakAra hai-"hastAdAna rastaye" DaoN0 phalATake 'gupta inkripzanma' meM inhIM dIkSita mahAga (2-3-40) yanA aMgarejI nibandha pahanA caahie| sUtra hai: taraha kA hai:
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - aMka 2] 1 gayA hai / yaha paddhati prAcIna gupta aura kadasyavaMzI rAjAoMke samaya taka pracalita thI, isake kaI pramANa pAye gaye haiM / prAcIna guptAMke zaka saMvana 357 se 450 [vi0 saM0 454 se 585 ] taka taka ke pA~ca tAmrapatra pAye gaye haiM / unameM catrAdi saMvatsarIkA upayoga kiyA gayA hai aura inhIM guptAMke samakAlIna kadamyavaMzI rAjA mRgezavarmA ke tAmrapatrama bhI paoNpa saMvatsarakA ullekha hai| isase mAlUma hotA hai ki isa vRhaspati saMvatsarakA sabase pahale ulle kha karanevAle jainendravyAkaraNake karttA haiM aura isa lie jainendrakI racanA kA samaya IsvI sankI pA~cavI zatAbdi ke uttarArdha (vikramakI chaThI zatAidIkA pUrvArdha) ke lagabhaga honA caahie| yaha to pahale hI batAyA jA cukA hai ki jainendrakI racanA IzvarakRSNa ke pahale arthAt vi0 saM0 507 ke pahale nahIM ho sakatI, kyoM ki usameM vAgaNyA ullekha haiM / jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI pAThaka mahAzayane ina pramANoMmeM 'hastAdeyenudyasya ceH', 'zaraicchuka darbhAniza kRSNaraNAt bhRguvatsAgrAyaNavRpagaNabrAhmaNavasiSThe' aura 'guru dayAd bhAyuktenDe' sUtra diye haiM, parantu ye tInoM hI jainendrake asalI sUtrapATha ina rUpoMmeM nahIM haiM, ataeva inase jainendrakA samaya kisI taraha bhI nizcita nahIM ho sakatA hai / , hA~, yadi jainendrakI koI svayaM devanandikRta vRtti upalabdha ho jAya, jisake ki honekA hamane anumAna kiyA hai. aura usameM ina sUtroMke viSayako pratipAdana karanevAle cArtika Adi mila jAye - mi la jAnekI saMbhAvanA bhI bahuta hai - to avazya atures mAyake ye pramANa bahuta hI upayogI siddha hoNge| pAThaka mahAzaya ke ina pramANoMke ThIka na hone para bhI darzanasArake aura markarAke tAmrapatrake pramA re yaha bAta lagabhaga nizcita hI hai ki jainendra vikramakI hI zatAbdIka prAraMbha kI racanA hai / 86. jainendrokta anya AcArya | pANini Adi vaiyAkaraNoMne jisa taraha apanese pahale ke vaiyAkaraNoM ke nAmoMkA ullekha kiyA hai usI ullekha milatA hai :taraha jainendrasUtroMmeM bhI nIce likhe AcAryakA 1- gahU bhUtabaleH / 3-4-83 | 2 - guNe zrIdattasyAstriyAma / 1-4-34 / - rupasRjAM yazobhadrasya / 2-1-99 / 4- rAtreH rutiprabhAcandrasya / 1-3-180 | 5-vatteH siddhasenasya | 5-1-7 | 6 - catuSTayaM samantabhadrasya / 5-4-150 / granthakarttA to ho gaye haiM, parantu unhoMne koI vyAjahAM taka hama jAnate haiM, ukta uhA~ AcArya karaNa grantha bhI banAye hoMge, aisA vizvAsa nahIM hotA / jAna paDatA hai, pUrvokta AcAyaka granthoMmeM jo 'judA judA prakArake zabdaprayoga pAye jAte hoMge unhIM ko vyAkaraNasiddha karaneke lie ye sava sUtra race gaye haiM / ina AcAyoMmase jina jinake grantha upalabdha hai, unake zabdaprayogoM kI bArIkIke sAtha jAMca karanese isa vAnakA nirNaya ho sakatA hai / AzA hai ki jaina samAjake paNDita gaNa isa vipayameM parizrama karanekI kRpA kareMge / 1 bhUtabali / inakA paricaya indranandikRta zrutAvatAra kathAmeM diyA gayA hai / bhagavAn mahAvIrake nirvANake 183 varSa bAda taka aMgajJAnakI pravRtti rhii| isake bAda vinayadhara, zrIdatta, zivadatta, aura arhadatta nAmake cAra ArAtIya muni hue jinheM aMga aura pUrvake aMzoMkA jJAna thA / inake bAda arhachali aura mAghanandi AcArya hue / inheM una aMzoMke bhI kucha aMza jJAna rhaa| inake bAda dharasena AcArya hue / inhoMne bhUtavali aura puSpadanta nAmaka do muniyoMko vidhipUrvaka adhyayana karAyA aura ina donoMne mahAkarmaprakRtiprAbhRta yA paTkhaNDa nAmaka zAstrakI racanA kI / yaha pranthe 36 hajAra loka pramANa hai| isake prAraMbhakA kucha bhAga puSpa 1 saMbhavataH yaha grantha suDabidrI ( maMgalora) ke jainabhamaujUda hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodha.. . . [bhAga 1 danta AcAryakA aura zeSa bhUtabAlikA banAyA huA viduSaNAMpu saMsansa yasya nAmApi kIrtitas / hai|viirnirvaannsNvt 683 ke bAda pUrvokta saba AcArya nikharvayati tadga yazobhadraH sa pAtu naH // 46 .. kramase hue, yA akramase; aura unake bIca meM kitanA inake vipayameM aura koI ullekha nahIM milA aura kitanA samaya lagA, yaha jAnanekA koI bhI sAdhana na yahI mAlUma huA ki inake banAye hue kauna nahIM hai / yadi hama inake vIcakA samaya 250 varSa kauna grantha haiN| AdipurANake ukta lokase to ve mAna leM to bhUtalikA samaya vIranirvANa saMvat 933 tArkika hI jAta parate haiN| (zaka saMvat 328 vi0 saM0 463) ke lagabhaga prabhAcandra / AdipurANameM nyAya kumudacandro. nizcita hotA hai / aura isa hisAvale ve pUjyapAda dayake kartA jina prabhAcandrakA smaraNa kiyA hai, svAmasei kucha hI pahale hue haiM, ailA anumAna unase ye pRthA aura pahaleke mAlUma hote haiN| hotA hai| kyoM ki candrodayake kartA akalaGgabhaTake samayamai 2 zrIdatta / vikramakI 9 vIM zatAbdike suprasiddha hue haiM, isa lie unakA jika jainendra meM nahIM ho lekhaka vidyAnandane apane tattvArtha-lokavArtikamai saphatA / mAlUma nahIM, ye prabhAcandra kisa granthake zrIdattake 'jalpanirNaya' nAmaka andhakA ullekha katA hai aura kaya hue haiN| kiyA hai: 5 siddhasena / ye siddhasena divAkarake nAmale dviprakAra jagau jalpaM tattva-prAtibhagocaram / prasiddha hai / ye bar3e bhArI tArkika hue haiN| svargIya triSaSTavAdinA jatA zrIdatto jalpanirNaye // DA0 satIzacandra vidyAbhaSaNakA khayAla thA ki viisase mAlUma hotA hai ki ye 63 vAdiyA~ke kramakI sabhAke 'kSapaNapha ' nAmaka ratna yahI the| jItanevAle bar3e bhArI tArkika the / AdipurANaka AdipurANameM inakA kavi, aura pravAdigajakesarI kartA jinasenasarine bhI inakA smaraNa kiyA hai kahakara aura harivaMzapurANameM sUktiyoMkA kartA ka aura inheM vAdigajoMkA prabhedana karaneke lie siMha hakara smaraNa kiyA hai| nyAyAvatAra, sammatitarka, batalAyA hai: kalyANamandirastotra aura 20 dvAtriMzikAyeM (stu. zrIdattAya namastasmai tapaH zrAdIptamUrtaye / tiyAM) inakI upalabdha haiM / yadi vikramakA samaya kaNThIravAyitaM yena pravAdImaprabhedane // 45 IsAkI chaThI zatAbdI mAnA jAya-jaisA kipromo kSamUlara AdikA mata hai-to siddhasena isI samaya. vIranirvANa saMvat 683 ke bAda jo 4 ArAtIya meM hue haiM aura lagabhaga yahI samaya jainendrake banamuni hue haiM, unameM bhI eka kA nAma zrIdatta hai| nekA hai|* unakA samaya vIranirvANa saM0 700 ( zaka saM0 95-vi0 saM0 230 ) ke lagabhaga hotA hai| yaha bhI 6 samantabhadra / digambara sampradAyake ye bahutasaMbhava hai ki ArAtIya zrIdatta dUsare ho aura jalpa hI prasiddha AcArya hae haiM / bIsau digambara pranthanirNayake kartA dUsare / tathA inhIM dUsarekA ullekha kArona inakA ullekha kiyA hai| ye bar3e bhArI tAjainendra meM kiyA gayA ho| phika aura kavi the| inakA gRhasthAvasthAkA nAma varma thA / ye phaNimaNDala (?) ke uragapura-narezake 3 yazobhadra / AdipurANase saMbhavataH inhIM yazobhadrakA smaraNa karate hue kahA hai * siddhasena IzvAMkI 6 ThI zatAbdIse bahuta pahale ho gage --- hai| kyoM ki vikramakI 5vIM zatAbdImeM ho jAne vAle trailokyasArake kartA namicandra'ne aura harivaMza AcArya mallavAdIne siddhasenake sammatitarka Upara TIkA purANake katIne vAra nirvANasa 605 varSa bAda zakakAla likhI thii| hamAre vicArase siddhasena vikramakI prathama zanAmAnA hai| unhIkI gaNanAke anusAra hamane yahA~ zaka saMvat bdimeM hue haiN| diyA hai| saMpAdaka-jai. sA. saM.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ wor .......... aMka 2] jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI putra the| inake banAye hue devAgama (AptamImAMsA), sA prantha hai aura sundara upadezapUrNa hai| paM0 AzAyuktyanuzAsana, vRhatsvayaMbhUstotra, jina-zataka dharane isapara eka saMskRta nibandha likhA hai| aura ratnakaraNDa zrAvakAcAra. ye grantha chapa cuke haiN| inake sivAya kahA jAtA hai ki inake banAye harivaMzapurANameM inake eka 'jIvasiddhi' nAmaka hue aura bhI kaI grantha haiN| sarvArthasiddhikI bhUmikAmeM grandhakA ullekha milatA hai| paTakhaNDasUtroMke pahale zrIyuta paM0 kalApAniTadhene likhA hai ki cikitlApAMca khaNDoMpara bhI inakI banAI huI 48 hajAra zAstrapara bhI pUjyapAdasvAmIke do grantha upalabdha hote zloka pramANa saMskRta TIkAkA ullekha milA hai| ha,jinamese eka cikitsAkA aura dUsare meM auSadhoM AvazyakasUtrakI malayagirikata TIkAma Aya- tathA dhAnyokA guNanirUpaNa hai / parantu paNDitazrI stuitikAro'pyAha' kahakara inake svayaMbhU stotrakA mahAzayane na to ukta granthokA nAma hI likhA hai eka padya uddhRta kiyA hai| isase mAlama hotA hai ki aura na yahI likhanekI kRpA kI hai ki ve kahA~ upa. ye siddhasenase bhI pahale ke granthakartA kyoM ki labdha haiM / zubhacandrAcAryakRta jJAnArNavake nIce siddhasena bhI stutikArake nAmase prasiddha hai| likhe zlokake 'kAya' zabdase bhI yaha yAta abhI taka ina donoM hI AyAyokA samaya nirNIta dhvanita hotI hai ki pUjyapAdasvAmIkA koI ci. nahIM huA hai| kitsA grantha hai: apAkurvanti yadvAcaH ka.yavAJcittasaMbhavam / pUjyapAdake anya grantha / kalakamaGginAM soya devanandI namasyate / jainendra ke sivAya pUjyapAdasvAmIke banAye hue pUneke bhANDArakara risarca inTiTyUTameM 'pUjyaabataka kevala tIna hI grantha upalabdha hue haiM aura pAdakRta vaiyaka' nAmakA eka grantha hai'| yaha AdhAni'ye tInoM hI chapa cuke haiM: ka kanaDImeM likhA huA kanaDI bhASAkA grantha hai| 1-sarvArthasiddhi / digambara sampradAyama AcArya aura na yahI mAlUma hotA hai ki yaha unakA banA. para isameM na to kahIM pUjyapAdakA ullekha hai umAsvAtikRta tattvArthasUtrakI yaha sayase pahalI yA huA hogaa| TIkA hai| anya saba TIkAyeM isake bAdakI haiM vijayanagarake harihararAjAke samayameM eka maMgaaura ve saba isako Age rakha kara likhI rAja nAmakA kanaDI kavi huA hai / vi0 saM0 gaI hai| 1416 ke lagabhaga usakA Astitva kAla hai| 2-samAdhitaMtra / isameM lagabhaga 100 zloka haiM, sthAvara virSoMkI prakriyA aura cikitsApara usaisa lie ise samAdhizataka bhI kahate haiM / adhyA- ne khagendramaNidarpaNa nAmakA eka grantha likhA hai| tmakA bahuta hI gaMbhIra aura tAttvika grantha hai / isa isameM vaha Apako pUjyapAdakA ziSya batalAtA hai para kaI saMskRta TIkAya likhI gaI haiN| aura yaha bhI likhatA hai ki yaha grantha pUjyapAdake . .3-issttopdesh| yaha kevala 5 zlokapramANa choTA. vaidyaka granthase saMgRhIta hai / isase mAlUma hotA hai ki pUjyapAda nAmake eka vidvAn vikramakI terahavIM 1 lekhaka mahAzayake isa kathana meM ki.samantabhadra siddhasenase zatAbdime bhI ho gaye hai aura loga bhramavaza unhIMbhI pahale hue hai, koI pramANa nahIM hai| hamAre vicArase ke vaidyaka granthako jainendra ke kartAkA hI banAyA huA siddhasena samantabhadra ke purogAmI hai| isa vipayake vizeSa samajhakara ullekha kara diyA karate haiN| vicAra jAnane ke liye, isa patrake prathama aMkrameM prakAzita vRttavilAsa kavikI kanaDI dharmaparIkSAkA jo 'siddhasena divAkara aura svAmI samantabhadra' zIrSaka hamA- paya pahale uddhRta kiyA jA cukA haiM usameM do pra. rA lekha dekhanA caahie| nyoMkA aura bhI ullekha hai, eka pANinivyAka. saMpAdaka-jai. sA.saM. : 1 naM. 1066, san 1887.91 kI riporTa /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ La jaina sAhitya saMzodhaka raNakI TIkAkA aura dUsarA yaMtramaMtraviSayaka zAstrakA | pUjyapAdadvArA pANinikI TIkAkA likhA jAnA asaMbhava nahIM haiM; parantu sAtha hI vRttavilAsa ko pUjyapAda ke jinendrabuddhi nAmase bhI yaha bhrama ho gayA ho to Azcarya nhiiN| kyoM ki pANinikI kAzikAvRttipara jo nyAsa hai usake karttIkA bhI nAma' jinendrabuddhi / isa nAmasAmyase yaha samajha liyA jA sakatA hai ki pUjyapAdana bhI pANinikI TIkA likhI hai| nyAsakAra ' jinendrabuddhi ' vAstame~ bauddhabhikSu the aura ve apane nAmake sAtha 'zrI bodhisattvadezIyAcArya ' isa bauddha padavIko lagAte haiM / pUjyapAda ke kanaDI carita lekhakane likhA haiM ki pANini pUjyapAda ke mAmA the aura pANinika adhUre granthako unhoMne hI pUrNa kiyA thA: parantu isa samaya aisI bAtoMpara vizvAsa nahIM kiyA jA sakatA / 'jainAbhiSaka ' nAmaka eka aura granthakA jikara " jainendraM nijazandabhAgamatulaM " Adi lokarme kiyA gayA hai / yaha zloka upara pRSTa 65 meM diyA jA cukA hai| jahAM taka hamArA khayAla hai jainAbhipeka aura yaMtramaMtraviSayaka grantha bhI anya kisI pUjyapAda ke banAye hue hoMge aura bhramase inake samajha liye gaye hoNge| kanaDI pUjyapAdacaritameM pUjyapAdake banAye hue arhatpatiSTAlakSaNa aura zAntyaSTaka nAma stotrakA bhI jikara hai| [ bhAga 1 satyatAkI jarA bhI paravA na karanevAle aura sAmpradAyikatA ke mohameM bahanevAle lekhaka kisataraha tilakA tADa banAte haiN| isa caritako candravya nAmaka kavine duHSama kAlake paridhAvI saMvatsarakI Azvina zukla 5, zukravAra tulAlana meM samApta kiyA hai| yaha kavi karnATaka dezake maMlayanagarakI 'brAhmaNagalI' kA rahanevAlA thA / vatsagotrI aura sUryavaMzI brAhmaNa vammaNAke do putra hue sAtappA huncha brahmarasa aura vijayappA / vijayappA ke brahmarasa aura brahmarasa ke devappA huA / isI devappAkI kusumammA nAmaka putrIle kavi candrayya kA janma huA thA / . caritakA sArAMza yaha hai : pUjyapAda - carita | anya baDe baDe AcAyoMke samAna pUjyapAdake, jIvanasamvandhI ghaTanAoMsa bhI hama aparicita haiN| unake jAnane kA koI sAdhana bhI nahIM hai / si vAya isake ki ve eka samartha AcArya the aura hamAre upakAra ke lie aneka grantha vanAkara rakha gaye hai, unakA koI itihAsa nahIM hai / Age hama eka kanar3I bhASA ke pUjyapAda caritakA sArAMza dete haiM, jisase una logokA manoraMjana avazya hogA, jo apane pratyeka mahApurupakA jIvanacaritacAhe vaha kaisA hI ho - par3hane ke lie utkaMThita rahate hU~ / vijJAna pAThaka isase yaha samajha sakeMge ki "karnATaka dezake 'kole' nAmaka grAmake mAdhavabhaTTa nAmaka brAhmaNa aura zrIdevI brAhmaNa se pUjyakapujya vatalAyA, isa kAraNa usakA nAma pUjyapAda pAdakA janma huA / jyotiSiyoMne bAlakako trilorakhA gayA / mAdhava bhaTTane apanI strIke kahane se jainadharma svIkAra karaliyA / bhaTTajIke sAlekA nAma pANini thA, use bhI unhoMne jainI banane ko kahA, parantu pratiSThAke khayAlase vaha jainI na hokara muDIguMDagrAmameM vaiSNava saMnyAsI ho gayA / pUjyapAdakI kamalinI nAmaka choTI bahina huI, vaha guNabhaTTako vyAhI gaI / guNa bhaTTako usase nAgArjuna nAmaka putra huA / pUjyapAdane eka bagIce meM eka sAMpake muMha meM phaMse hue meDakako dekhaa| isase unheM vairAgya ho gayA aura ve jaina sAdhu bana gaye / pANini apanA vyAkaraNa raca rahe the / vaha pUrA na hone pAyA thA ki unhoMne apanA maraNakAla nikaTa AyA jAna liyaa| isase unhoMne pUjyapAda se jAkara kahA ki ise Apa pUrA kara dIjie / unhoMne pUrA karanA svIkAra kara liyA / pANini durdhyAnadaza marakara sarpa hue| eka bAra usane pUjyapAdako dekhakara phutkAra kiyA, isapara pUjyapAdane kahA, vizvAsa rakkho, maiM tumhAre vyAkaraNako pUrA kara duuNgaa| isake bAda unhoMne pANini vyAkaraNako pUrA kara diyaa|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2 ] isake pahale ve jainendra vyAkaraNa, ahetpratiSThAla kSaNa, aura vaidyaka jyotiSa Adike kaI grantha raca cuke the / guNabhaTTa mara jAne nAgArjuna atizaya daridrI ho gayA / pUjyapAdane use padmAvatIkA eka maMtra diyA aura siddha karanekI vidhi batalA dI / padmA'vatIne nAgArjunake nikaTa prakaTa hokara use siddharasakI vanaspati batalA dI / jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI pariziSTa | . [ bhagavadavAgvAdinIkA vizeSa paricaya ] isake prAraMbha meM pahale 'lakSmIrAtyantikI yasya ' Adi prasiddha maMgalAcaraNakA zloka likhA gayA aura usakI jagaha yaha loka aura utthAnikA thA / parantu pIchese usapara haratAla phera dI gaI hai| likha dI gaI hai isa siddharasase nAgArjuna sonA banAne lagA / usake garvakA parihAra karane ke lie pUjyapAdane eka mAmUlI vanaspati se kaI ghaDe siddharasa banA diyA / nAgArjuna jaba parvatoM koM suvarNamaya banAne lagA, taba dharaNendra - padmAvatIne use rokA aura jinAlaya banAne ko kahA / tadanusAra usane eka jinAlaya banavAyA aura pArzvanAthakI pratimA sthApita kii| pUjyapAda pairoMmeM gaganagAmI lepa lagAkara videhakSetrako jAyA karate the| usa samaya unake ziSya vajranandine apane sAthiyA~se jhagaDA karake drAviDa saMghakI sthApanA kii| nAgArjuna aneka maMtra taMtra tathA rasAdi siddha karake bahuta hI prasiddha ho gayA / ekabAra do sundarI. striyAM AI jo gAne nAcane meM kuzala thIM / nAgArjuna unapara mohita ho gyaa| ve vahIM rahane lagIM aura eka dina avasara pAkara use mArakara aura usakI rasaguTikA lekara calatI banI / pUjyapAda muni bahuta samayataka yogAbhyAsa karate rahe / phira eka devake vimAnameM baiThakara unhoMne aneka tIthokI yAtrA kii| mArgama eka jagaha unakI dRSTi namra ho gaI thI, so unhoMne eka zAntyaSThaka banAkara jyoM kI kara lii| isake bAda unhoMne apane zramameM Akara samAdhipUrvaka maraNa kiyaa| " 85 yaha lekha zAyada hI isa rUpameM pAThakoMke sammukha upasthita ho sakatA / pUnA - bhAdrakRSNa 6 saM0 1977 vikramIya isa lekhaka likhane meM hameM zraddheya muni jinavijayajI aura paM0 behacaradAsa jIvarAjajIse bahuta adhika sahAyatA milI haiM / isa lie hama ukta donoM sajanoM ke prati kRtajJatA prakaTa karate haiM munimahodayakI kRpA se hamako jo isa lekha samba #dhI sAmagrI prApta huI hai, vaha yAda na milatI to / ya namaH pArthAya / tvaritamahima dUtAmaMtritanAdbhutAtmA, tripamamapi maghonA pRcchatA zabdazAstram / zrutamadaripurAsId vAdivRndAgraNInAM paramapadapaTuryaH sa dhiye vIradevaH || afrist tathAvivabhaktAbhyarthanApraNunnaH sa bhagavAnidaM prAha - siddhiranekAntAt / 1-1-1 / isake bAda sUtrapATha zurU ho gayA hai / pahale patrake Upara mArjinameM eka TippaNI isa prakAra dI hai jisameM pANini Adi vyAkaraNoMko aprAmANika ThaharAyA hai| LE pramANapadavyAmupekSaNIyAni pANinyAdipraNatisUtrANi syAtkAravAditradUratvAtparitrAjakAdibhASinavat / apramANAnica kapolakalpanA malinAni hInamAnRkatvAttadvadeva / " isake bAda pratyeka pAdake antameM aura Adima isa prakAra likhA hai jisase isa sUtra pAThake bhaga; vatpaNIta hone meM koI sandeha vAkI na raha jAya." iti bhagavadvAgvAdinyAM prathamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH / oNnamaH pAvaya / sa bhagavAnidaM prAha / 33 sarvatra 'namaH pAvaya' likhanA bhI hetupUrvaka hai| jaba granthakartA svayaM mahAvIra bhagavAna haiM taba unake pranyama unase pahaleke tIrthakara pArzvanAthako hI namaH skAra kiyA jA sakatA hai / deniMe, kitanI dUratakakA vicAra kiyA gayA hai| 7 Age adhyAya 2 pAda 2 ke ' sahUbahUcalyApateriH (64) sUtrapara nimna prakAra TippaNI dI hai aura isase
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzAdhakaH [bhAga 1 siddha kiyA hai ki yadi yaha jyAkaraNa bhagavatkRta isI taraha 4-37 (vetteH siddhasenasya ) sUtra na ho to phira siddhahamake amuka sUtrakI utpatti para likhA hainahIM baiMusakatI! "veteH siddhasanasya, catuSTayaM mamaMtabhadrasya prakSepa''rvAcyatA " ida zabdAnuzAsanaM bhagakartRkameva bhavati / 'sabaha- sphuTatvAta, rAtraM: prabhAcandrasya baditi bauTikanimiropa. valyApatarirdhAarUjaname: kiliMda cavat-DaumAsahivAbahicA- lkssnne|" cAlapApati, musvikridadhijajhinamoti siddhahemasUtrasyA' antama 5.4-65 (zachome) sUtrapara eka TinyathAnupapatteH / sarvadharmapANinyostu 'AivaNApathAlIpinA ppaNI dI hai jisameM pANini AdivaiyAkaraNoMkI avica 1, Agamahanajana: kikinI liT ceti 2 / " sarvajJatA siddha kI gaI haiisake bAda 32.22 sUtrapara isa prakAra Tippa. " prayogAzAtanA mAmRdanAdisiddhA hi prayogAH / jJAninA NI dI hai nu kevalaM te prakAdayaMtena tu niyaMta i.te | ataeva zarachoTIti "kathaM na dhara:prAgbhagtedAdi kSetrAdiniyApi shikssaavishessaa:| pANinIyastraM vargaprathamebhyaH zakAraH myurayavaraparaH zakA icha. kumAradaH prAcyAnAmAdivanaM mAsamUcitrAn / kAraM naveti srvvrmkrnukkaalaapkstraanusaari| ataeva pANimaithunaM tu miArataMtre vAcakaM mdhuspipH|| nyAdayo'sarvA iti siddha / ataeva teSAM tatvata AptatyAmAityAdyanyathAnupapatteriti TikAtiniroparakSaNam / va iti siddhiH| narabhyaHprabhRtinisa nirasamiyA yadi ya. isake bAda 3-4-42 sUtra (steyAhasya) paraphira phirate maskariNava mavarutamAmtena tu saarsvtvaagdevyaa| eka TippaNI haiN| dekhie__ "idaM zabdAnuzAsanaM bhagavakartRkameva bhavati / ahaMta zarachAripramantraH sUtrastacchazruprabhRti dAdarzI kAlApAcapajIvI stonta ca .. mahAyatA 2, mANigadatAyaH 3, stenAna pANinirajinatvaM prati vyktH|" tuka ve 4, ti siddha masUtrAnyathAnupapare / pANinyAdau jahAM sUtrapATha samApta hotA hai, vahAM likhA hai:ravAItyazabdaM prati sUtrAbhAvAt / kayaM sarasvatIkaMThAbharaNe ityAlyadragavAnahantve ndrasta madaM vahan / tadAptiH / aindrAnusAgadahazaitayoti pakSyA" . vAdiyayantrAjavandra svamaMdirAgimakho'bhavat / / phira3-1-4. sUtra (rAnA prabhAcandrasya) para . Age grandha prazasti dekhieeka TippaNI hai / isameM yaurikA yA digabhyariyA~ / "oM namaH sakalakalAkauzalapezalazIlamArine pA. kA satkAra kiyA gayA hai. zyAya pArzvapAdAya / svasti ta-pravacana mudhAsamudralaharIsnAyi"idaM zabdAnuzAsanaM bhagavAkartRkameva bhavati rAtra prabhAca. zrI mahAmunibhyaH / parismAnaM vaDanenaM nAma mahAnyAkaraNaM / dasya sUtrasva prakSepatA sphuratvAt / ato voTikasimirepa lakSaNe tadidaM yatsvayaM zrIvAraprabhurmaghone pRcchate prakAzayAMcakAra / sapAdevanandimatAM mohaH prazaMparajasoricat / dalakSavyAkhyAnakaparamasamadadhikArApahAraparamamiti / namaH cirAya bhavatA rAprabhArandrasya jIvyatA / zrImacaraparamezvampAdapramAdavizadasyAdvAdanayasamupAsanaguNakopaMcottaraH kaH zvAnAsIH pramo nagna yasya yaH(?)! TimakoTikANAvirbhUtacidvibhUti.vimalamadacAMDakulavigulabRhattavismayo ramayaH ziSTayA sa taM cevnndinaamiit|| yonigamanirgatanAgapurIyasvacchagacchasamutthamutpavipArzvacaMdrazAvikramAtukhayugAbda 406 devanandI, tato guNAda-kamA- khAsukhArutasurutivararAmadUpAdhyAyacArucaraNAraviMdarajorAjI. naMdi-lokacaMdrAnaMtara bhanirayugAbda prathamaH pramAcaMdra iti madhukarAnukaravAcaka madhukarAnukaravAcakapadavIpavitritAkSayacaMdrAvaraNebhyaH sasadhI bauttike|" raktacaMdram / zrIvArAta 2267 vikramanRpAtu saM. 1797 yaha 'boTikamatatimiropalakSaNa' nAmakA koI anya phAlgunamittrayodazIbhIma tanakAsyaparasthana ratnarSigA darzahai aura saMbhavataH isI vAgvAdinAMke katAkA banAyA huA napAvinyAya likhitaM ciraM naMdyAn / " hogaa| isakA patA lagAnekI vahI jarUrata hai| isase di. grandhaka pahale patrakI khAlI pIThasara bhI kacha gambara aura zvetAmbara sampradAyasambadhI bhaneka bAtoM para TippaNiyAM haiM aura unameM adhikAMza pe hI haiM jo prakAza pdd'egaa| upara dI jA cukI hai| zeSa isa prakAra haiM:
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] jainendra vyAkaraNa aura AcArya devanandI oM namaH pAirvAya / kA gatiriti cet / jainendramandrataH siddhahamato jayahamavat / lakSmIrAtyaMtikIpadyamupakSezasya kiMtarI / pratyaMta dUratvAnnAnyatAmetumarhati / aiMdratvayaki tatvArtha mokSamArgasya padyavat // kathaM miyAdayazcatprathamaM yadi haimetvapekSyate / iMdradhaMdraH kAzirusnApizalI zAkaTAyanaH / kAlApakAdina tathA paTavendra mahate kRtiH|| pANinyamarajinaMdrA jayaMtyaSTA hiM shaabdikaaH|| pUrvatra / mi vas mama 1 sip thas tha 2 tipa tas zi iti ? canurthI taddhitAnu lakSaNAt / 3 iDU vahi mahi 1 thas AthAM dhvaM 2 ta AtAm saG yadiMdrAya jinadraNa komArepi niruupitN| 3 iti / eMdra jaineMdramiti tatyAhuH zabdAnuzAsanaM / AkhyAtarIti prati devarAje yadAvazyakaniyukti: mivvasmaso yaH pitaH rAditAdAH / aha taM ammApiaro jANittA ahiyaahavAsa tu / jIvaM prapannAhamamAttha vizva kayakoalaMkAraM lehAyariassa uvaNiti / / tattvAdimaM svAM matimAtmanAtha // ' sapho a tassamakkhaM bhayavaMtaM AsaNe nivesittaa| tarhi siddhasenAdivizapApi durnivAra iti cenna / saddAsalakkha purache vAgaraNaM avayavA iMdaM / / iti|| jAtAmAtropi ciTThIya pratyAtmazaraNoM si yaH / tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH / tatazcandra janatA kA varAkIyaM parAtman vIra tatpura / / vyAkaraNa saMjAtAmAta haribhadraH / iti cauTikamatatimiropalakSaNasya turya vkaashe| iMdrajineyanu devanaMdivoTikaM pUjyapAda itAMcchaMtastadgurukAH do pratyuttariNau yadato I. TAtaddhitatastvamAsamiviDDhoreyama- pUjyapAdasya lakSaNa / vaidraM jaineMdra vyAkaraNAnAM / siddhimanekAMtAdicchoM HxkarapAI dvisaMdhAnakaveH kAvyaM ratnatrayamapazcimam / tyatathArIte hamANIkRtavarmanprakSepAryavijeyaciraMjIyA iti iti dhanaMjayake pAttadayukta / neti cetkathaM nidrAmiti / dvAdaza prasanna caMdrotpale (1) / svaramadhyAmati cenna / itaropapadasyAmAgat / janakumArasabhava. 1isake Age 4-3-7 sUtrakI TippaNI jaisA hI likhA vadgatiriti cennA kumAravAI pratipAbhAvAta zArItitata. dvitabhAvAcca / tahiM hai aura phira -4-40 sutrakI TippaNIke 'devanandimA' lakSmIrAtyatiko yasya nirvdyaavbhaasne| Adi do zloka diye haiN| devanaMditapUna namastasmai svayaMbhuve / 2 isake Age 5-4-65 sUtrakI TippaNI dI hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 jaina sAhitya saMzodhaka. gaMdhahastimahAbhAgya kI khoja aura AptamImAMsA (devAgama ) kI svataMtratA / [ lekhaka - zrIyuta bAbU jUgalakizorajI, mukhtAra / ] - kahA jAtA hai ki bhagavAn zrIsamantabhaTTAcAryane tatvArtha sUtra para 'gaMdhahasti mahAbhASya' nAmake eka mahAna graMthakI racanA kI thI, jisakI zloka saMkhyAkA parimANa 84 hajAra hai| yaha graMtha bhAratake kisI bhI prasiddha bhaMDAraneM nahIM pAyA jAtA / tri dvAnoMkI icchA isa graMtharAjako dekhaneke liye bar3I hI prabala hai / svaIke suprasiddha seTha zrImAn mA NikacaMda hIrAcaMdajI je0 pI0 ne isa graMtharatnakA darzana mAtra karAnevAleke vAste 500 rupayekA nakada pAritoSika bhI nikAlA thA / paraMtu kheda hai ki koI bhI unakI isa icchA ko pUrA nahIM kara sakA aura ve apanI isa mahatI icchAko hRdayameM rakhe hue hI isa saMsAra se kRtra kara gaye / niHsandeha jainAcAryoM meM svAmI samantabhadrakA Asana bahuta hI U~cA hai / ve eka baDe hI apUrva aura a. dvitIya pratibhAzAlI AcArya ho gye| / unakA zAsana mahAvIra bhagavAna ke zAsanake tulya samajhA jAtA hai aura unakI AtamImAMsAdika kRtiyoM ko dekhakara baDe baDe vAdI vidvAn cakita hote haiM aisI hAlata meM AcArya mahArAjakI isa mahatI kR tike liye jisakA maMgalAcaraNa hI AptamImAMsA (devAgama ) kahA jAtA hai, yadi vidvAn loga utkaMThita aura lAlAyita hoM to isameM kucha bhI, Azcarya aura asvAbhAvikatA nahIM hai / aura yahI kAraNa hai ki abhI taka isa graMtharatnakI khojakA prayatna jArI hai aura aba videzoM meM bhI usakI talAza kI jA rAha hai| hAla meM kacha samAcArapatroM dvArA yaha prakaTa / [ bhAga 1 huA thA ki panA lAyabrerI kI kisI sUcI parase AsTriyA dezaka eka nagarakI lAyabrerImai ukta graMthake astitvakA patA calatA hai| sAtha hI, usakI kApI karaneke liye do eka vidvAnoMko vahA~ bhejane aura kharca ke liye kucha caMdA ekatra karanekA prastAva bhI upasthita kiyA gayA thA / hama nahIM kaha sakate ki graMtha ke astitvakA yaha samAcAra kahA~ taka satya hai aura isa bAtakA yathocita nirNaya karaneke liye abhI taka kyA kyA prayatna kiyA gayA hai / paraMtu itanA jarUra kaheMge ki bahutase bhaMDAroMkI sUciyA~ aneka sthAnoM para bhramapUrNa pAI jAtI haiM / pUnA lAyabrerIkI hI sUnrImeM siddhasena divAkarake nAmase 'vAdigajagaMdhahastin ' nAmake, eka mahAn graMthakA ullekha milatA hai jo yathArtha nahIM hai / vahA~ isa nAmakA koI graMtha nahIM / yaha nAma kisI dUsare hI graMthake sthAna para galatIse darja ho gayA hai| aisI hAlata meM kevala sUcI ke AdhAra para AsTriyA jaise sudUradeza kI yAtrA ke liye kucha vidvAnoMkA nikalanA aura bhArI kharca uThAnA yuktiyukta pratIta nahIM hotA / behatara tarIkA, isake liye, yaha ho sakatA hai ki vahA~ke kisI prasiddha phoTogrAphara ke dvArA ukta graMthake AdyaMtake 10-20 patroMkA phoTo pahale ma~gAyA jAya aura una parase yadi yaha nirNaya ho jAya ki vAstava meM yaha graMtha vahI mahAbhASya graMtha hai to phira usake zeSa patroMkA bhI phoTo Adi ma~gA liyA jAya / astu / graMthake vahA~ astitva vi ghayame, abhI taka hamArA koI vizvAsa nahIM hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMka 1 gamhastimahAmAyakI khoja AsTriyAke eka prasiddha nagarakI prasiddha lAyabrerI hai aura 'devAgama' stotra usakA adima magaThaHmeM ukta graMtha maujuda hI aura harmana jaikobI jaise caraNa hai: ina saba bAtoMkI upalabdhi kahA~se hotI gvAjI vidvAnoMko usakA patA naka na lage, yaha hai-kaunagne prAcIna AcArya kima graMtha ina saba bAta kucha samajha nahIM aatii| hama isa graMthaka. bAnAkA patA calatA hai ? yaha dRma bAta hai ki viSayama yaha bAta bhI bahuta gvaTakatI hai ki 'Apna Ajakalake acche acche vidvAna-na sirpha jaina mImAMsA ' arthAt 'devAgama' zAstrako, jo kula vidvAna balika satIzacaMdra vidyAbhaya ga, bhAratI ne 14lAkapAramANa ha. isakA maMgalAcaraNa banalA arjana vidvAna bhI-apane apane graMthA tathA leMgvAma yA jAtA hai / vAgama bhAratake prAyaH sabhI prasiddha ina saba bAtoMkA ullaMgya karane hae daMgye jAte haiN| maMDAroMma pAyA jAtA hai| usa para aneka TIkA, paraMtu ye saba ullaMgya eka dRsaMrakI damyAdagyI hai paTippaNa aura bhApya bhI upalabdha haiN| akalaMkadeva- rAkSAna unakA koI sambandha nahIM aura na ve jA~ca kI 'azatI' aura vidyAnaMda svAmIko 'aSTa- tola kara liye gaye haiM / isI prakAra kacha ullaMgya sahasrI' usIke bhApya aura mahAbhASya haiN| jisa pichale bhASApaMDitoMke bhI pAye jAte haiN| Tana mAtra graMthakA maMgalAcaraNa hI itane mahattvako liye hue ho Adhunika ullagnAsa isa viSayakA kAI TIka nirNavaha zeSa sapUrNa graMtha kitanA mahattvazAlI hogA ya nahIM ho sakatA | aura na hama undra panI hAlataaura vidvAnAnaM usakA kitanA adhika saMgraha kriyA meM binA kisI hatuka pramANakoTima rAva sarana hai| hogA. usake batalAnekI jamarata nahIM haiM / vina pA- hamArI rAyama ina saba bAtAke nirNayArya-vikalpoMThaka sahajahIma isakA anumAna kara sakate haiN| pa- ke samAdhAnArtha aMtaraMga dAjakI bahuta bar3I jamaraMtu to bhI aise mahAna graMthakA bhAratake kisI maM- rata hai| hama sabame pahale-videzoma jAnese bhI paDArama astitva na honA, usake zeSa aMzaoNpara TI- hala-apane gharake sAhityakA gaharA TaTolanA hogA; kA-TippaNakA milanA to dara rahA unake nAmAMkI taba kahIM hama yathArtha nirNaya para pahu~ca skge| kahIM carcAnaka na honA, yaha saba kucha kama Azca- asnu| yama DAlanevAlI bAta nahIM haiN| aura inaparasa taraha isa viSayamaM hamane Ajataka jo kucha gyAja kI tarahake vikalpa utpanna hote hai| yaha khayAla paidA hai aura usake dvArA hameM jo kucha mAlUma ho sakA hotA hai ki kyA samantabhadane gaMdhahastimahAbhASya' hai use hama apane pATakAMke vicArArtha aura yathArtha nAmakA koI graMtha banAyA hI nahIM aura unakI A- nirNayakI sahAyatArtha nIce prakaTa karane haiM:namImAMsA (devAgama) eka svataMtra graMtha hai? yadi :-umAstrAnika tattvArthamRtrapara savArthasiddhi, banAyA to kyA vaha pUrA na ho sakA aura AnamI- rAjavArtika. zlokavArnika aura zrunasAgarga nAmakI mAMsA naka hI banakara raha gayA? yadi pUrA ho gayA jo TIkApa upalabdha haiM unama. jahA~ naka hamAre dethA no kyA phira vana kara samAna hote hI kisI, khanameM AyA kahIM bhI 'gaMdhahasti mahAbhApya' kA kAraNa vizapase vaha naSTa ho gayA ? yadi naSTa nahIM nAmollaMgna nahIM hai aura na isI bAnakA koI ullaMgsa huA to kyA phira pracalita siddhAMnAMka viruddha u. pAyA jAnA hai ki samantabhadrane ukta tattvArthamUtrapara sameM kucha aisI bAta thI jinake kAraNa bAda A- bhApya liyA hai| samannamadrakA astitvakAla ina saya cAyA gvAsakara bhaTTArakoMko use lupta karanakI ja- TIkAyAkaM banane se pahale mAnA jAtA hai| yadi ina rUrata par3I athavA yAdako usake naSTa ho jAnakA TIkAka racayitA pUjyapAda, akalaMka deva, vidyAkoI dUsarA hI kAraNa hai? ina saba vikalpoMko nanda aura zunasAgaraka samoma samantabhadrakA usI choDakara abhI taka hameM yaha bhI mAlUma nahIM humA matrapara aisA koI mahattvazAlI bhASya vidyamAna ki.1 samantabhadane gaMdhahastimahAmApya' nAmakA hotA to ukta TIkAkAra kimI na kisI rUpameM isa koI graMtha banAyA hai, 2 vaha umAsyAnika tatvArtha vAtako mUcita jasara karane, aisA hRdaya kahatA hai| satrakA bhApya hai, 3 usakI zlokasaMkhyA 84 hajAra paraMtu unake TIkAgranthoMse aisI koI sUcanA nahIM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 pAI jAtI / pratyuta, zrutasAgarasUrine apane adhya- "-brahmanemidattane dhArAdhanA kathAkozameM samayana viSayaka ayavA TIkAke AdhAra-vipayaka jina ntabhadrakI eka kathA dI hai paraMtu usameM unake kisI pradhAna granthoM kA ullekha apanI TIkAkI saMdhiyoMmeM bhI gandhahastimahAbhApyake nAmakI koI upalabdhi kiyA hai unameM sApha taurase zlokavArtika aura nahIM hotii| sarvArthasiddhikA hI nAma pAyA jAtA hai. gandhahasti- 6- saMskRta prAkRtake aura bhI bahutase upalabdha mahAbhASyakA nhiiN| yadi aisA mahAn grantha unheM grantha jo dekhanama Aye aura jinama kisI na kisI upalabdha hotA to koI vajaha nahIM thI ki ve usa. rUpase samantabhadrakA smaraNa kiyA gayA hai unameM kA bhI sAtha nAmollekha na krte| bhI hameM spaSTarupale kahIM gandhahasti mahAbhASyakA 2-AptamImAMsA ( devAgama) para, jise gandha- nAma nahIM milA / aura dusare aneka vidvAnAle jo hastimahAbhASyakA maMgalAcaraNa kahA jAtA hai, isa isa viSayamai dayAphta kiyA gayA to yahI uttara samaya tIna saMskRta TIkAe~ upalabdha haiN| eka 'vasu- milA ki gandhahasti mahAbhASyakA nAma kisI prAnandivRtti,'dUsarI aSTazatI aura tIsarI'aSTasahanI' cIna granthama hamAre dekhane meM nahIM AyA, athavA hama inase kisI bhI TIkAmeM gandhahasti mahAbhASyakA kucha yAda nahIM hai| koI nAma nahIM hai, aura na yahI kahIM sUcita kiyA 7-grandhaka nAmameM 'mahAbhApya' zabdase yaha hai ki yaha AptamImAMsA grantha gandhaisti mahAbhA- sUcita hotA hai ki isa granthase pahale bhI tattvArthabhASyakA maMgalAcaraNa athavA usakA prAthamika satrapara koI bhApya vidyamAna thA jisakI apekSA aMza hai / kisI dUsare grandhakA eka aMza honeko ise 'mahAbhASya ' saMjJA dI gaI hai| paraMtu digambara hAlatameM aisI sUcanAkA kiyA jAnA bahuta kucha svAbhAvika thaa| 'huta kucha sAhityase isa yAtakA kahIM koI patA nahIM calatA ki samantabhadrase pahale bhI tattvArthasUtra para koI 3-zrIindranandi AcAryake banAye hue 'zrutA- mAya vidyamAna thaa| rahI zvetAmbara sAhityako vatAra ' granthameM bhI samantabhadra ke sAtha, jahA~ karma , prAbhRtapara unakI 48 hajAra zlokaparimANa eka bAta, so dhvetAmbara bhaI isa vAtako mAnate hI haiM unakA mA~jadA tattvArthAdhigama bhAgya' svaya sundara saMskRta TIkAkA ullekha kiyA gayA hai vahA~ gandhahasti mahAbhASyakA koI nAma nahIM hai| balki - umAsvArikA banAyA huA hai| paraMtu unakI isa itanA prakaTa kiyA gayA hai ki ve dUsare siddhAnta mAnyatAko svIkAra karaneke liye abhI hama taiyyAra prantha (kayAya prAbhUta ) para TIkA likhanA cAhate nahIM haiN| unakA yaha grantha abhI vivAdagrasta hai| the paraMtu unake eka sadhI sAdhune nyAdizuddhi / usake vipayameM hameM bahuta kucha kahane lunanekI jarUkara prayatnoMke abhAvase unheM vaisA karanese roka rata hai| isa para yadi yaha kahA jAya ki bAdako bhApyokI apekSa bahuta baDA honeke kAraNa diyaa| bahuta saMbhava hai ki isake bAda unake dvArA pA se mahAbhApya saMjJA dI gaI hai to yaha mA. koI bar3A grantha na likhA gayA ho| __-zravaNabelgulake jitane zilAlekhoMmeM samanta - nanA par3egA ki usakA asalI nAma 'gandhahasti bhadrakA nAma AyA hai unameMsa kisI meM bhI AcArya bhApya' athavA 'gandhahAtti' aisA kucha thA! mahAdayaka nAmake sAtha 'nyahasti mahAbhApya'kA 8-Upara jina pranyAdikoMkA ullekha kiyA gayA ullekha nahIM hai / aura na yahI likhA milatA hai ki hai unameM kahIM yaha bhI jikara nahIM hai ki samantaunhoMne nattvArthasUtra para koI TIkA likhI hai| hA~, bhadrane 84 hajAra zlokapAramANakA koI grantha racA unake ziSya zivakoTi AcAryake sambandha meM itanA hai aura isa liya gandhaharita mahAbhAgyakA jo pari kayana jarUra pAyA jAtA hai ki unhoMne tattvArtha- mANa 84 hajAra kahA jAtA hai usakI isa saMkhyAkI sUtrako alaMkRta kiyA,ardhAta usapara kA likhI bhI kisI prAcIna sAhityase upalabdhi nahIM hotii| (dekho zilA lela naM0 105) 9-java umAsvAtike tattvArthasUtrapara 84 hajAra
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........................... .......... tA gandhahastimahAbhASyakI gvoja zlokaparimANa gaka mahattvazAlI bhASya pahalese itIyamAptamImAMsA vihitA hitamicchatAm / maujUda thA taba yaha bAta samajhameM nahIM AtI ki samyagmiyopadezArthaviropapratipattaye / / savArthasiddhi, rAjavArtika aura lokavArtikake yaha kArikA jisa DhaMga aura jisa zailIse libananekI jarUrata hI kyoM paidA huI / yadi yaha kahA khI gaI hai, aura isameM jo kucha kathana kiyA jAya ki ye grantha gandhahasti mahAmApyakA sAra gayA ha usase AtamImAMsAke eka vilakula sva laMkara saMkSepalacivAle ziSyoMka vAstaM banAye gaye tantra pranya hAnekI bahuta jyAdaha sambhAvanA pAI na yaha yAta mI kucha banatI huI mAlUma nahIM jAtI hai| isa kArikAko dete hue valunandI A. hotI; kyoM kisI hAlatamai zrIpUjyapAda, akalaM- cArya apanI TIkAma isa 'zAstrArthIpasaMhArakadeva aura vidyAnanda svAmI apane apane pranyAma kArikA' likhate haiM, sAtha hI isa kArikAkI isa prakArakA koI ullamma jahara karate jaisA ki TIkAke antama graMthakartA bhI samaMtabhadrakA nAma Ama taura para dUsare AcAyone kiyA hai, jinhoMne 'kRtakRtyaH niyUMDhatattvapratizaH' ityAdi vizaapane pranyAko dRsare anyoMke AdhArapara. athavA poMke sAtha dete haiM, jisase mAlama hotA hai ki unakA sAra lekara banAyA hai| paraMtu cUMki inameM isa kArikAke sAtha grAthakI samApti ho gaI, aisA koI ullagna nahIM hai, isa liMya ye sarvArthasiddhi graMthake antargata kisI glAsa vipayakI nhiiN| Adi grantha gandhahastimahAbhApyake AdhArapara athavA vidyAnaMdasvAmI aSTasahantrImeM, isa kArikAke usakA sAra lekara banAye gaye haiM aisA mAnanaMko dvAga 'prArabdhanirvahaNa '-(prAraMbha kiye hue jI nahIM caahtaa| isake sivAya akalaMkadeva aura kAryakI parisamAni) Adiko sUcita karata vidyAnandakaM bhApya vArtikake DhaMgale ligve gaye haiN| hapa. TIkAme likhate haiMve 'vArtika' kahalAte bhI haiN| aura vArtikAma ukta, " iti devAgamAThye svoktapariccheda zAstra...! anukta, durukta, tInoM prakArake arthokI vicAraNA atra zatraparisamAptau"...... aura Abhivyakti huA karatI hai, jisase unakA ina zabdosa bhI prAyaH yahI dhvanita hotA hai parimANa pahale bhApyAsa prAyaH kucha bar3ha jAtA hai| kidevA mazAnna jo ki thAnamImAMsAke zurumeM jaisa ki sarvArthasiddhisa rAjabArtikakA aura. rAja- 'devAgama' zabda hAnase usIkA dUsarA nAma haiM, vArtikasa zlokavArtikakA parimANa baDhA huA hai| eka svataMtra graMtha hai aura usakI samApti isa aisI hAlanameM yadi samantabhadrakA 88 hajAra zloka kArikAke sAtha hI ho jAtI hai| ataH vaha kisI saMgTyAvAlA bhASya pahale se maujUda thA to akalaMka dasare graMthakA Adima aMza athavA maMgalAcaraNa deva aura vidyAnandake vArtikoMkA pAramANa usase mAlama nahIM hotaa| jarUra kucha baDha jAnA cAhiye thaa| parantu baDhanA --akalaMkadeva apanI aSTazatIke AraM mama todara rahA, vaha ulaTA usase kaI guNA ghaTa rahA likhata haiNhai| donoM vArtikaoNkI lokasaMkhyAkA parimANa ka. "yenAcAryasamantabhadragatinA tasmai namaH saMtatam / mazaHaura 20 hajArase adhika nhiiN| aisI hAla- rutvA viviyata stavo bhagavatA devAgamastatrutiH " // 22 // tama kramasekrama akalaMka deva aura vidyAnandake sama- vasunandI AcArya apanI devAgamavRttika yameM gandhahasti mahAbhASyakA astittva svIkAra antama sUcita karate haiM "zrIsamaMtabhadrAcAryasya... karaneke liya to aura bhI hRdaya nayyAra nahIM devAgamAyAyAH kRta saMkSepabhUtaM vivaraNaM kRtam..." , hotaa| karnATakadezastha humacA ji0 zimogAke 10- jisa AptamImAMsA (devAgama stotra )ko eka zilAlekhama nimna AzayakA ullekha * mi. gandhadasti mahAbhASyakA maMgalAcaraNa batalAyA latA haiHjAtA hai usakI Antima kArikA isa prakAra hai- dekho janahitapI bhAga 9, aMka 9, pRSTha 445 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhila saMzodhaka " From ra majisake bAda muha saMghakA prathama payA ki "malA sAve yAsAne ina sabase bhI pAsa yaho pAyA jAtA sAmAgomaratam / dehi samakAgama' kI eka zI !! 12-pInAmAnirAza paDavapurAyakA vimAnAjAsa saMpUrNa kathanase mAlUma ho. sA hai ki zAmi samantabhadne tamImAMsA reSA ga) ro-zArA hamArekI isa pApA mArA sAmI sama parIkSA sAra hI 'dhako na. ma 'sAra' vizeSaNa lAtha mAha sozastimAkarate hue karate haiM ki unhoMne apane gayA eka aMga saurasatA sAdima bhAga mAnA devazAsa- (limAya svA jAya to apatyAsAsanako mo sahAmApakA tattvAcanako kArA mahau / sirAjaze : tAra aMga jahanA hogaa| paraMtu aisA nahIM kahA nagara ko saMsAra upasa kara diyaa| jAsvazAsana samakA. mahAvIra bhaga. hai| isase agarako sAna saura mI sa. dAtoliye disAveSaNakA rupAya Tojita hotI hai aura yaha 6.yA lA nipAe vaza mAnA jAtA hai|niitehai ki saMsAra, sammAmalako bizeSa isirakA karo aura ko sthazisase bhI prAya: kAra bhI jamakA reDAgA aMtharI tukA hai| sAsArAma yanita hotA hai:-- padahavAsa koI yaha aMza na hokara va AHERE ART ENT, pImAekA saikasa jalakA zeralaga malezaEIRRial lArapa-hotAle koI kasara nahIM thI ki isa sabhAma:ASTER mahAsaMghakA kI nalekhana karale isake ke ko samayamA basa mele mezA hI bola kiyA jaataa| -kAzA isa saMbaMdha nArA lo aura bhI adhikatAke sAtha jainAgarasyakA hunA hogakira isakA nAma mssge- l -bhunydzpes pnno l 'irsmnobu-waa- samiramessIsya | mAnatAkA hI nAmorekhA rat hai! madevArakI sahajatAkA samartha jAna 13.zrImAnasthAnIne susAsana 4 samAro " kI kA histe hara sabase pahalejasako hatyA -- haanisk| aisI hAlata depAgama ko bhI yukapAsa" *an s wer zAdaH ma sarasagaMbhahasitamahAmAppakA koI saMganamAna se dekha RAPER hara eka pala dha kahanA caahiye| samma pani pAsa 15 - bIbhUSapatihinita nyAyatrI kA meM sarvazakI siA karate hue bhAsamI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] yahastimahAbhAgyakI khoja we wwwmarware .... . . mAMsAkA eka padya nimna prakArase uddhRta kiyA gayA hai / vahA~ Uparake sadRza mahAbhApyAdi zabdoM huA milatA hai: kA prayoga bhI nahIM hai, balki bahuta sIdhe sAde zabdoMmeM " taduktaM svAmibhirmahAbhApyasyAdAvAptamImAMsAparatAve sUkSmA- 'taduktamAptamImAMsAyAM svAmisamaMtabhadrAcArya: aisA ntaritadUra rthA.........." kahA gayA hai| dharmabhUSaNajIke samayase avataka aisA __ isase mAlUma hotA hai ki svAmI samantabhadra- koI mahAn viplava bhI upasthita nahIM huA ki praNIta 'mahAbhASya' kI AdimeM AptamImAMsA nA- jisase gaMdhahasti mahAbhASya jaise graMthakA ekadama makA eka prastAva hai| aura sirpha yahI eka ullekha lopa honA mAna liyA jAya / aura yAda aisA mAna hai jo abhI taka hameM isa viSayameM prApta ho sakA bhI liyA jAya to unase pahale prAcIna sAhityameM hai aura jisase pracalita pravAdako kucha AzvAsana usake ullekha na honekA kAraNa kyA hai, isakA milatA hai / yadyapi isa ullekhameM 'gaMdhahasti mahA- saMtopajanaka uttara kucha bhI mAlUma nahIM hotaa| bhASya ' aisA spaSTa nAma nahIM hai, na isa 'mahA- aura isa liye hamArI rAyamai dharmabhUpaNajIkA upabhASya ' ko umAsvAtike tattvArthasUtrakA bhASya yukta ullekha pracalita pravAdapara hI avalambita hai / . prakaTa kiyA hai, na yaha hI sUcita kiyA hai ki usa- pracalita pravAdapara aksara ullekha huA karate haiM kI graM saMkhyA 84 hajAra zloka parimANa hai aura aura ve vahutase graMthoM meM pAye jAte haiM / Ajakala isaliye saMbhava hai ki yaha mahAbhAgya samantabhadrakA bhI, java ki gaMdhahastimahAbhASyakA kahIM patA nahIM uparyullikhita, 48 hajAra zloka saMkhyAko liye hue, aura yaha bhI nizcaya nahIM ki kisI samaya usakA 'karmaprAbhRta' siddhAntavAlA bhASya ho athavA koI astitva thA bhI yA ki nahIM, bahutase acche acche dUsarA hI bhASya ho / aura usameM AcArya maho- vidvAn apane lekhoM tathA graMthoMmeM gaMdhahasti mahAdayane AvazyakatAnusAra, apane AptamImAMsA graM. bhAvyakA ullekha paricita athavA nizcita graMthake taura thako bhI bataura eka prastAvake zAmila kara diyA para karate haiM, use tattvArthasUtrakI TIkA batalAte haiM ho, to bhI dharmabhUSaNake isa ullekhase prakRta gaMdha. aura usake zlokoMkI saMkhyAkA parimANa taka dete hAsta mahAbhASyakA Azaya jarUra nikAlA jA sa. haiM / yaha saba pracalita pravAdakA hI natIjA hai| katA hai| paraMtu jaba hama isa ullekhako Upara diye kabhI kabhI isa pracalita pracAdakI dhunamai arthakA hue saMpUrNa anusaMdhAnoMkI rozanImeM paDhate haiM aura anartha bhI ho jAtA hai, jisakA eka udAharaNa hama sAtha hI, isa bAtako dhyAnameM rakhate haiM ki apane pAThakoMke sAmane nIce rakhate haiMdharmabhUpaNajI vikramakI 15 vIM zatAbdIke ukta nyAyadIpikAmeM eka sthAnapara ye vAkya vidvAn haiM, to aisA mAlUma hotA hai ki diye haiM:yaha * ullekha usa vaktake pracalita pravAda, tadviparItalakSaNo hi saMzayaH / yadrAjavArtikam " anekA-- lokokti athavA daMtakathAoMke Adhara para hI nizcitAparyaMdAsAtmakaH saMzayaH, tadviparito'vagrahaH" kiyA gayA hai / vAstavika tathyase isakA prAyaH iti / bhANyaM ca " saMzayo hi nirNayavirodhI natvagrahaH' koI sambandha nhiiN| aura na yaha mAnane athavA iti / kahanekA koI kAraNa hai ki dharmabhUSaNajIne paM. khUbacandajIne nyAyadIpikApara likhI huI gaMdhahastimahAbhAgyako svayaM dekhakara , hI aisA apanI bhApATIkAme, ina vAkyoMkA anuvAda dete ullekha kiyA hai| yadi aisA hotA to khAsa gaMdhaha- hue, 'bhASya' zabdale 'gandhahastimahAbhASya' kA stimahAbhASyakA bhI koI mahattvapUrNa ullekha rAjavA- artha mUcita kiyA hai arthAt, sarvasAdhAraNa para yaha rtikAdi graMthoMke sthAnAma athavA unake sAtha jarUra prakaTa kiyA hai ki saMzayo hi nirNayavirodhI natva pAyA jAtA / paraMtu aisA nahIM hai, nyAyadIvikAmeM vagrahaH' yaha vAkya gandhahastimahAbhASyakA eka vA dUsarI jagaha bhI AptasImAMsAkA hI ullekha kiyA kya hai / TIkAke 'saMzodhanakartA' paM0 vaMzIdharajI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga zAstrIna bhI unakI isa bAtako pAsa kara diyA hai- hai| aura isaliye prAyaH una sabakI jA~ca aneka mAgA arthAt, pustakapara apane dvArA saMzodhana kiye jA- aura aneka pahaluoMse honI cAhiye / haraeka nekI muhara lagAkara isa bAtakI rajisTarI kara dI vAtakI asaliyatako khoja nikAlaneke liye gahare hai ki ukta vAkya gaMdhahAstamahAbhASyakA hI vAkya anusaMdhAnakI jarUrata hai| tabhI kucha yathArtha nirNaya hai| parantu vAstavameM aisA nahIM hai| yaha vAkya ho sakatA hai| rAjavArtika bhASyakA vAkya hai| rAjavArtika 15-Upara zrutAvatArake AdhArapara yaha prakaTa 'avagrahAvAyadhAraNA' isa sUtrapara jo 10 vA~ kiyA gayA hai ki samantabhadrane 'karmaprAmRta' sivArtika diyA hai usIke bhASyakA yaha eka vAkya ddhAntapara 48 hajAra zloka parimANa eka sundara hai / isa vAkyase pahale jo vAkya, 'yadrAjavA- saMskRta TIkA likhI thii| yaha TIkA 'cUDAmaNi' rtikaM zabdoMke sAtha. nyAyadIpikAkI UparakI nAmakI eka kanaDI TIkAke vAda, prAyaH use dekhapaMktiyoM meM uddhRta pAyA jAtA hai vaha ukta sUtrakA kara likhI gaI hai| cUDAmANikI zlokasaMkhyAkA 9 vA~ vArtika hai| dUsare zabdoM meM yoM samajhanA cA- parimANa 83 hajAra diyA hai aura vaha usa karmahiye ki granthakartAne pahale rAjavArtika bhASyakA prAbhRta tathA sAtha hI,kapAyAbhUta nAmaka donoM eka vArtika aura phira eka vArtikakA bhASyAMza siddhAntoM para likhI gaI thii| bhaTTAkalaMkadevane, uddhRta kiyA hai, jisako hamAre donoM paMDita apane karnATaka zabdAnuzAsanameM isa cUDAmANamahAzayone nahIM samajhA aura na samajhanekI koziza TIkAko 'tattvArtha mahAzAstrakI vyAkhyA' (tattvA-' kI / unake sAmane mUla granthama 'gandhahasti mahA- camahAzAstravyAkhyAnasya*' cUDAmaNyabhidhAnasya bhASya ' aisA koI nAma nahIM thA aura yaha hama mahAzAstrasya...upalabhyamAnatvAt / ) likhA hai, bakhUbI jAnate hai ki unhoMne gandhahasti mahAbhASya. jisakA Azaya yaha hotA hai ki karmaprAbhUtAdi kA kabhI darzana taka nahIM kiyA, jo usa parase grantha bhI tattvArthazAstra' kahalAte haiM aura isaliye jA~ca karaka hI aise athekA kiyA jAnA kisI kameprAbhRtapara likhI huIsamantabhadrakI ukte TIkAprakArase saMbhava samajha liyA jAtA, to bhI unhoMne bhI tatvArthamahAzAstrakI TIkA kahalAtI hogii| 'bhASya ' kA artha 'gandhahasti mahAbhASya ' karake cU~ki umAsvAtikA tattvArthasUtra bhI 'tattvArthazAstra' eka vidvAnake vAkyako dUsare vidvAnakA batalA athavA tattvArthamahAzAstra' kahalAtA hai, isaliye diyA / yaha pracalita pravAdakI dhuna nahIM to aura sambhava hai ki isa nAmasAmyakI vajahase 'karmakyA hai ? isI taraha eka dUsarI jagaha bhI tanANyaM prAbhata' ke TIkAkAra zrIsamantabhadrara padakA artha-"aisA hI gandhahAsta mahAbhASyameM samaya umAsvAtike tattvArthasUtrake TIkAkAra samajha bhI kahA hai-' kiyA gayA hai| isa udAharaNase liye gaye ho aura isI galatIke kAraNa pIchese pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki pracalita pravAdako aneka prakArakI kalpanAe~ utpanna hokara unakA ketanA arthakA anathe ho jAyA karanA hai vartamAnarUpa banagayA ho / yaha bhI sambhava hai, ki aura usake dvArA uttarottara saMsArameM kitanA bhrama prabala aura prakhara tArkika vidvAna honeke kAraNa tathA mithyAbhAva phaila jAnA saMbhava hai| zAstroM meM 'gandhahasti' yaha samantabhadrakA upanAma athavA pracalita pravAdose abhibhUta aise hI kucha mahAza- viruda rahA ho aura isake kAraNa hI unakI ukta yoMkI kRpAle athavA aneka dantakathAoMke kisI siddhAMtaTIkAkA nAma gandhahastimahAbhASya prasiddha na kisI rUpameM lipibaddha ho jAneke kAraNa hI bahutase aitihAsika tattva Ajakalacakkarame par3e hue . * yahA~ granthakA parimANa 96 hajAra loka diyA hai ji - sakI bAvata rAisa sAhabane, apanI 'iMskripansa eTa thavaNa___* dekho rAjavArtika, sanAtanagranthamAlA kalakattakA belagola ' na maka pustakame, likhA hai ki isameM 11 chapA huaa| hajAra loka granthake saMkSiptasAra athavA sUcIke zAmila haiN|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] . mAdhahastimahAbhASyako khoja - ho gayA ho athavA unake ziSya zivakoTine jo kisI sUcIke AdhAra para eka paMDita mahAzarane, tattvArthasUtrakI TIkA likhI hai usI parase isa samAjake patroMmeM, jo isa prakArakA samAcAra viSayameM unake nAmakI prasiddhi ho gaI ho| kucha prakAzita karAyA thA ki, gaMdhahastimahAbhASya bhI ho, yathArtha vastusthitiko khoja nikAlanekI AsTriyA dezake amuka nagarakI lAyabrerIbahuta bar3I jarUrata hai. jisake liye vidvAnoMko pra. meM maujUda hai aura isaliye vahA~ jAkara usakI yatna karanA cAhiye / astu / kApI lAneke liye kucha vidvAnoMkI yojanA honI gandhahastimahAbhASya aura AptamImAMsAke samba- cAhiye, vaha bilakula unakA bhrama aura besamajhIkA ndhame hama apane ina anusaMdhAnoM aura vicA. pariNAma thA / unheM sUcI dekhanA hI nahIM aayaa| raoNko vidvAnoMke sAmana rakhate hue unase atyanta sUcIma, jo kisI riporTake antargata hai, AsTrinamratAke sAtha nivedana karate haiM ki ve ina para yAke vidvAna DAkTara vulharane kucha aise prasiddha yar3I zAMtike sAtha gaharA vicAra karanekI kRpA jainagraMthoMke nAma, unake kartAoke nAma sahita prakaTa kareM aura usake bAda hameM apane vicAroMse sUcita kiye the jo upalabdha hai, tathA jo upalabdha nahIM karake kRtArtha banAe~ / yadi hamArA koI anusaMdhAna haiM kintu unake nAma sune jAte haiM / samaMtabhadrakA athavA vicAra unheM ThIka pratIta na ho to hameM gaMdhahastimahAbhApa' bhI anupalabdha graMthoMmeM thA yuktipUrvaka usase sUcita kiyA jAya / sAtha hI, jisakA nAma sunakara hI unhoMne use apanI jina vidvAnoMko kisI prAcIna sAhityase gandha- sUcI meM dAkhila kiyA thaa| usake sambandhameM yaha hastimahAbhAgyake nAmAdika cAroM bAtomale kisI kahIM prakaTa nahIM kiyA gayA ki vaha amuka lAyabhI vAtakI kucha upalabdhi huI ho, ve hama para usake prerIma maujUda hai / paMDitajIne isa sUcImeM gaMdhahasti. prakaTa karanekI udAratA dikhalAe~, jisase hama a- mahAbhASyakA nAma dekha kara hI, binA kucha soce pane vicAroMmeM yathocita pheraphAra karane ke liye samajhe, AsTriyA dezake eka nagarakI lAyanerImeM samartha ho sake, athavA usakI sahAyatAse kisI usake astitvakA nizcaya kara diyA aura use dUsare navIna anusaMdhAnako prastuta kara ske| sarva sAdhAraNa para prakaTa kara diyA ! yaha kitanI AzA hai, vijJa pAThaka hamAre isa samucita bhUlakI bAta hai ! hameM apane paMDitajIkI isa kAramivedanapara dhyAna denakI avazya kRpA kareMge, vAI para bahuta kheda hotA hai jisake kAraNa samA. aura isa taraha eka aitihAsika tattvake nirNaya jako vyartha hI eka prakArake cakkarameM par3ane aura karane meM sahodyogitAkA paricaya deNge|... caMdA ekatra karane karAne AdikA kaSTa uThAnA pdd'aa| __ antama hama apane pAThakoM para itanA aura prakaTa AzA hai paMDitajI. jinakA nAma yahA~ denekI hama kiye dete haiM ki isa lekhakA kucha bhAga likhe jA- koI jarUrata nahIM samajhate, AgAmIse aisI moTI neke bAda hameM apane mitra zrIyuta muni jinavija . bhUla na karanekA dhyAna rkheNge| yajI Adike dvArA yaha mAlUma karake yahuna apha sosa huA ki Dekkana kAlija pUnA lAyagrerIkI (jaina hitaiSI, bhAga 14, aMka 4 meM uddhRta / )
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [bhAga .. . jaina sAhitya saMzodhaka tIrthayAtrAke liye nikalanevAle saMghoMkA varNana / w.w .IMAN vapuH pavitrIkuru tIrthayAtrayA cittaM pavitrIkuru dharmavAJchayA / vittaM pavitrIkuru pAtradAnataH kalaM pavitrIkuru saccaritraiH / / --updeshtrNginnii| jaina dharmake aupadezika granthasamUhameM, jainagRhasthoM aura sparzana karanese bhAvuka manuSyake bhadra hRdayama (zrAvakoM ) ke liye jina jina dharmakRtyoMkA vi- bhavyatA prakaTa hotI hai aura manakI malinatA anta. dhAna kiyA gayA hai unameM tIrthayAtrA karane kA bhI rita hotI hai yaha mAnavasvabhAva siddha bAta hai| kevala, eka vidhAna hai| mukhya kara jina sthAnoM meM tIrthakara prakRtikI sundaratAko, sthalakI vizuddhatAko aura Adi pUjya mAne jAne vAle jainadharmake mahApuruSoMkA vAtAvaraNakI niHzabdatAko dekha kara hI saMskArI janma, dIkSA, kevala yA nirvANa Adi pavitra kArya- hRdayavAle manuSya ke manameM sAttvikabhAva prakaTa hone jise jaina saMpradAyameM kalyANaka' kahate haiM- huA ho lagate haiM, to phira yadi usa sthAnakesAtha kisI svA. unheM tIrthasthAna kahate haiM / parantu kisI anya vi. bhimata lokottara mahApuruSakI jIvanaghaTanAkA koI . ziSTa ghaTanAke kAraNa yA sthalavizepakI pavitra- smRtisaMbandha juDA huA hotaba to kahanA hI kyaa| tAke kAraNa aura sthAna bhI aise tIrthasthAna mAne jo zAMti ora jo sAttvikatA manuSyoMko anya jAte haiM / sametazikhara, rAjagRha, pAvApurI, khaNDaH upAdhinasta sthAnoM meM seMkaDoM lekhoMke vAcanese giri Adi sthala pUrvameM; takSazilA, kAMgaDA, ahi. aura sekaDe hI vyAkhyAnoMke sunanese prApta nahIM cchatra, hastinApura Adi uttarase, zatrujaya, gira- ho sakatI, vaha aile zuddha, pavitra aura pUjya sthAnAra, AbU. tAraMgA Adi pazcimameM; aura zrIparvata, nameM eka dina jAkara rahane se prApta ho sakatI hai| zravaNabelagolA, muDabadrI, kulapAka Adi dakSiNameM aisA aneka mahApurupoMkA anubhava hai / zramaNa bhagajainiyoMke prasiddha tIrthasthAna haiN| tIrthasthAnoMke vAn zrImahAvIra aura gautama buddha jo varSAMtaka mAMnane pUjanekI yaha prathA kevala jainadharma hI meM nirjana vanoMmeM ghUmate rahe usakA kAraNa kevala yahI pracalita hai yaha bAta nahIM hai / saMsArake prAyaH sabhI zAMtilAbha karanA thA, aura isI pravRttidvArA unhoprAcIna aura prasiddha dharmoMmeM aise tIrthasthAna mAne ne apanI mukti prApta kI thii| saMsArake mahApuruSoM aura pUje jAte haiM / brAhmaNoM meM haridvAra, somanAtha, ke anubhUta isa siddhAntako lakSyameM lekara dharmaprava. rAmezvara, jagannAtha ityAdi bauddhoMmeM kapilavastu, kone tIrthayAtrAkI prathA pracalita kI hai aura mRgadAva, bodhigayA, kuzInAra ityAdiH krizciyanoMmeM usake anusAra ati prAcIna kAlase saMsArake jerusalema aura musalamAnoMmeM makkA madInA Adi uparyukta sabhI dharmoke Astika anuyAyIM apane sthAna saikaDoM hI varSAse tIrthasthAnake rUpameM jaga- apane tIrtha sthAnoM meM aneka prakArake kaSTa uThAkara dvikhyAta haiN| kyA mUrtipUjA mAnanevAle aura kyA nahIM mAnanevAle-kyA IzvaravAdI aura kyA anI bhI, adhika nahIM to kevala ekavAra, darzana mAtra zvaravAdI isa viSayameM sabhI ekamata rakhate hue karaneke liye hI jAte rahe haiM, athavA jAnekI dikhAI dete haiN| abhilApA rasate rahe haiM / jainadharmopadezakoMne mahApuragaMke caraNasparzase paciMdhita bhUmikA darzana bhI apane tIthA ke darzana sparzana karanekA upadeza
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAtrA ke liye nikalanevAle saMghaukA varNana aMka 2] kiyA hai aura tadanusAra jaina samAjamai pravRtti bhI calI A rahI hai| W purANe jamAne meM, Aja kala ke samAna, musApharI karane ke liye relve varaha jaise sAdhanoM kI suvi dhA na honeseM, tathA mArga meM aneka prakArake koMke Aneko bahuta kucha saMbhAvanA rahanese, usa samaya ke baDe baDe zrImAna loka bhI akele-dukele gharase bahAra nikala kara dUrake dezoM meM jAnekI himmata kama rakhate the / phira sAdhAraNa aura garIba varga ke logoMke liye to kahanA hI kyaa| isa liye usa samaya prAyaH loga bahutasI saMkhyA meM ekatra ho kara tIrthayAtrA ke liye nikalA karate the| yAtriyoMke isa samUhako saMgha kahA karate haiN| pichale jamAne meM, jainasamAjamase judA judA tIrthoM kI yAtrAke liye judA judA dezAMmase prativarSa prAyaH saikaDoM hI aise choTe baDe saMgha nikalA karate the, aura aba taka bhI sAlameM do cAra nikalate rahate haiN| bahuta karake ina saMghoke nikAlane meM koI eka zrImAn bhAvuka agraNI hotA hai aura vaha apanI aurase hajAroM lAkhoM rupaye kharca kara saikar3oM hajA yAtriyoM ke tIrthadarzanakI abhilApAko pUrNa karamaiM sahAyaka banatA hai / aise saMgha nikAlanevAleko samAjakI aura se ' saMghapati ' kI padavI mi latI hai aura vaha phira sadA samAjameM agraNI mAnA jAtA hai / saMghake nikAlanekI kyA vidhi hai vaha kisa tarahase nikAlA jAtA hai aura usake nikAlanevAleko kyA kyA karanA cAhie- isake vipayameM zrAddhavidhinAmaka grantha meM nimna prakArakA varNana diyA hai / saMgha nikAlanevAle purupako sabase prathama, abhIpra tIrtha kI yAtrA pUrNa na ho taba taka, nimna prakA 1 jaina jAtiyoM meM bahuta se kuTumboM ko jo saMghavI-saMghai- siMghI- siMgaI Adi aTaka hai vaha isI ' saMghapati ' padvI kA apabhraSTa rUpa hai / 2 yaha graMtha tapAgacchake AcArya ratnazekhara sUrikA vanAyA huA hai| isakI racanA vikrama saMvat 1506 meM huI hai| bhAvanagarakI AtmAnaMda jaina sabhAne ise chapa kara prakaTa kiyA hai ! 97 rake niyama karane cAhieM - dinameM eka hI daphaha bhojana karanA cAhie, rAste meM paidala calanA cA die, khAlI jamIna para sonA cAhie, sacitta vastu khAnI na cAhie, brAcaryakA pAlana karanA cAhie, ityAdi / isa prakAra yAtrA ke liye niyaMmAdi svIkAra kara phira rAjAke pAsa jAve aura use yathAyogya bheMTa de kara saMgha nikAlane kI ijAjata leve| phira yAtrAmeM sAtha le calaneke liye yuktipUrvaka maMdira banavAve' / anantara apane svaja nAkoM aura sAdharmibhAIyoM ko saMgha Aneke liye 1 jisa saMgha meM isa prakAra ke niyamoMkA pAlana karate hue saMghapati aura anyAnya yAtrI calate haiM usa saMghako 'paTU rI pAlaka (gujarAtI meM - cha rI palato) saMgha kahate haiM / 'parI' se matalaba una cha niyamoM kA hai jinameM antameM 'rI' akSara AtA hai / yathA , 'ekAhArI, darzanadhArI, yAtrAsu bhUzayanakArI, saccittaparihArI, pAdacArI, brahmacArI, ca / zrAddhavidhi. pR. 164. ekAhArI bhUmisaMstArakArI padbhyAM cArI zuddhasamyaktvadhArI / yAtrAkAle sarvasaccittaddArI puNyAtmA syAd brahmacArI vivekI // - upadezataraMgiNI, pR 243. 2 prAcIna samaya meM rAjAjJA ke sivA aise saMgha vagairaha nikala nahIM sakate the tathA unako eka rAjyameMse dUsare rAjyameM jAne Ane nahIM diye jAte the / isa liye saMgha nikAlanethAleko prathama rAjA ke pAsa jAkara usake Age rUpayokI khUba bheMTa kara use khuza karanA par3atA thA aura usake pAsase saMgha nikAlane kA paravAnA ( musalamAnI zabda pharamAna ) lenA paTatA thA / pramANake liye dekho merA likhA huA zatruMjaya tIrthodvAra prabandha, pR0 56-7 tathA somasaubhAgyakAvya, pu, 140 - 41 / 3 ye mandira sonA, cAMdi, Adi dhAtuoMkeM tathA hastidanta, candana athavA anya prakArake uttama kAThake banAye jAte the / ye eka prakArake siMhAsana samAna athavA rathake jaise hote the / inako manuSya uThAte athavA rathakI taraha ghoDe yA baila khIMcate the / saMghake pramANameM aise eka yA aneka maMdira saMgha ke sAtha rahate the ! 1
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga : AdarapUrvaka AmaMtraNa bheje / bhaktipUrvaka gurumahArA- AnevAloMmeMse yathAyogya kisIko mahAdhara, kisIjako bhI nimaMtraNa kare / gAMva meM jIvahiMsA bandha ko agresara, kisIko pRSTharakSaka aura kisIko saMghA. karAneke liye amAripaTaha bajavAve / maMdiroma dhyakSaka Adi pada dekara tadanakala kAryavibhAga ni. mahApUjAdi mahotsava manAve / phira, jo jo yata kare / saMghake calane-Thaharane Adike saba saMketa manuSya saMghameM sAtha AnekI icchA pradarzita kareM yAtriyoMko jAhira kare-arthAt amuka prakArakI unameMse jinake pAsa bhattA na ho unheM bhattA deva, sUcanA milane para yAtriyoMko Thahara jAnA cAhie, vAhana na ho unheM vAhana dave, tathA jo bilkula amuka prakArakI sUcanA milane para calanA cAhie, nirAdhAra ho unheM mIThe vacanoMse AzvAsana de kara amuka prakArakI sUcanA milane para ekatra honA jisa vastukI jarUrata ho usako parti kare / aura cAhie: ityAdi saba bAte saMghajanoMko spaSTa saMmaisa prakAra gAMvameM DhaMDhorA piTAkara sahAyatAdAna jhA denI cAhieM / rAste saMghapatiko sabakI pUrvaka nirutsAha manavAloMko bhI yAtrAke liye uttA saMbhAla rakhanI cAhie / kahIM kisIkI gADI vagai pAtriyoMke Thaharaneke liye, paDAvoMmeM raha taTa jAya yA aura kisI prakArakI kaThinAI kAma Ane lAyaka choTe bar3e aise aneka Dere, taMbU, A jAya to use hara prakArase sahAyatA denI caahie| rAvaTI, cAMdanI Adi teyAra karavAye / bhojanakI isa prakAra prayANa karate hue mArgameM jitane gAMva sAmagrI ke lie kaDAha, parAMta, haMDe Adi bhAjana aura aura zahara Ave unake maMdiroM meM snAtra-mahotsava aura pAnIke saMgrahake liye baDI baDI soThiyAM, . ' karAve tathA una para mahAdhvaja caDhAve / saba maMdiTAMkiyAM Adi dartana banavAve / manuSyAka baThanaka bAje-gAjeke sAtha jAkara darzana kre| jahAM liye tathA sAmAna bharaneke liye gADI, sahaja- kIpara koI maMdiravagairaha jIrNa-zIrNa hAlatame di. vAla, ratha, myAnA, pAlakhI, vaila (poTha ) uMTa, ghoDA , khAI de to usake uddhAra AdikA khayAla rkkhe| Adi saba prakArake vAhanoMkA saMgraha kare / saMghakI , rakSAke liye acche acche bahAdura aura zUra subhaTo-: " jaba dUrase abhISTa tIrtha-sthalake ( parvatAdike ) ko (sipAhiyoMko ) bulAve aura unheM anna ra darzana ho taba suvarNa, ratna yA motiyoMse use badhA ve aura yAtriyoM ko laDu Adi bAMTakara tathA bhojana zastrAdi dekara unakA sanmAna kare / tathA gIta, - karA kara sAdharmivAtsalya kare yathocita dAna nRtya aura vAdyaviSayaka sAmagrIko bhI sAthameM rakkhe-arthAt gAna aura nRtya karanevAle bhojako - deve / phira jaba tIrthasthala para pahuMce to baDe ADaMgaMdhoM ko aura bAje bajAnevAle vajavazyoMko bhI barake sAtha svayaM pravezotsava kare aura dUsaroMse saMghake sAtha rakkhe / isa prakAra savatarahakI taiyArI karAve / isa taraha tIrthasthAnameM praveza karake, prathakara acche muhUrtameM zubha zakunoke sAtha prasthAna vidhipUrvaka snAna kare / isake bAda, mAlA paharanA, ma harSapUjA, phira apTopacAra pUjA, aura tadanaMtara maMgala kare / prasthAna karanake avasara para, sakala samudAyako-saMghake sAtha calanevAle tathA gAMvameM ghRtadhArA denA, paharAmanI rakhanA, navAMga jinapUjA basanevAle sabhI sArmibhAiyoMko-ekatra uttama karanA, puSpagRha aura kadalIgRha banavA kara mahAprakArake bhojana karAkara; tAmbUla Adi mukhavAsa pUjA racanA, bahumUlya vastrAdikI banAI huI mahAdekara, tathA paMcAMga vastrAdi paharA kara satkRta kre| dhvajA DhAnA, rAtrijAgaraNa karanA, nAnAprakArake tadanantara. supratiSTha, dharmiSTha, pUjya aura bhAgyavAn gIta aura nRtyAdise utsava manAnA, tIrthanimitta manapyoMke hAthase 'saMghAdhipatya' kAtilaka kraave| mita cAvala Adi-Adi zabdase supArI, lAvaga, upavAsAdika tapasyA karanA, lakSa yA koTi parisvayaM saMghakI mahApUjA kare aura isa prakAra dUsa- elAyacI, nAliyara ityAdi samajhane cAhieraoNke pAsase bhI 'saMghAdhipatya ' kA tilaka kraave| caDhAnA, 21, 52, 72 yA 108 saMkhyAmeM phala Adi yaha saba kAma ho cukane para phira saMghake sAtha bheMTa dharanA, bhakSya aise saba prakArake bhojya padAthoM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] tIrthayAtrAke liye nikalanevAle saMghoMkA varNana se bhare hue thAlokA rakhanA, rezama Adi mUlyavAn jo kaidI the unheM bandhana mukta kiye aura sakala vastrake bane hue caMdue, aMgaDhaMchana, dIpa, taila, dhautI, saMghakI pUjAkA mahAmahotsava kiyA / saMghake prayAcandana, kesara, pacaMgerI, kalaza, dhUpadAna, Ara. NasamayameM sabase Age rAjAkA devAlaya calatA tI, AbharaNa, pradIpa, cAmara, zRMgAra, thAla, kaccola, thaa| yaha devAlaya suvarNa aura ratnoMse jaDA huA ghaMTA, jhallarI, paTaha Adi vividha vAdya; ityAdi thA aura rAjyake paTTahastikI pITha para sthApita prakArakI maMdirameM kAma AnevAlI saba cIjokA kiyA huA thaa| isameM suvarNakI banI huI jinamUdAna karanA; ityAdi prakArake jo tIrtha kRtya haiM unheM rti sthApita thii| rAjAke isa mukhya devAlayake vidhipUrvaka pUrNa kare / isake bAda tIrthasthAna para pIche pIche kramase 72 sAmaMtoMke, 24 maMdira koI choTI baDI devakulikA karAve / sUtradhArAdi. banavAnevAle bAhaDa maMtrI aura usake sAtha anya ka kArIgarAkA satkAra kare / tIrthakA koI hissA matriyoMke, tathA 1800 baDe baDe vyApAriyAMka devAnaSTa-bhraSTa honekI avasthA ho to use ThIka karavA laya calate the / ina saba devAlayoM para zvetAtapatra deve | tIrthakI rakSA karanevAloMkA bahumAna kre| rakkhe hue the aura aMdara suvarNa aura motiyoMse jaDe tIrthake nirvAhale liye koI jamIna AdikA sthAyI hue chatra-cAmarAdi zobha rahe the|.......is saMghameM dAna kare / sAdharmivAtsalya kare / guruoM aura kumArapAla rAjA mukhya saMghapati thA aura usake saMghajanoMko paharAmaNI de kara bhaktibhAva prakaTa kare sAtha 72 sAmaMta, vAhaDa ( vAgbhaTa ) Adi maMtrI, aura bhojaka, saMvaka, gaMdharva, Adi jaina yAcaka jana rAjamAnya nAgaseThakA putra seTha AbhaDa, paDbhApAkaho unheM ucita dAna vitaraNa kre| ityaadi| vicakravartI zrIpAla aura usakA putra dAnavIra isa prakAra saMgha le jAnevAleke liye mukhya kavizreSTha siddhapAla, kapardI bhaMDArI, prahalAdanamugnya kRnya batalAye gaye haiN| pura (pAlanapura ) kA saMsthApaka rANA prahalAda, 99 prAcIna samayamai, jaina itihAsameM prasiddha aise lAkha suvarNAdhipati seTa chADAka, rAjadauhitrika prAyaH sabhI jaina rAjA-mahArAjAoMne aura seThaM pratApamalla, aThAraha sau vyavahArI, hemacaMdrasUri sAhukAroMne isa prakArake baDe baDe saMgha nikAle the Adi aneka AcArya, aneka gAMvoM aura nagarose aura unameM lAkhoM karoDo rupaye kharca kiye the| Ae hue karoMDo manuSya, chahoM darzanoMke anuyAyI, udAharaNake liye aise do cAra prasiddha saMghoMkA, 11 lAkha ghoDe, 11 sau hAthI, 18 lAkha paidala si / pAhI aura aneka yAcaka jana the| rAjA hamezA yahAM para ullekha karanA ucita mAlUma detA hai| calatA thA aura so bhI naMge pairoMse / hemacandra gujarAtake paramArhata rAjA kumArapAla caulukya- sarine use vAhana para baiThajAnekA athavA to pairoMmeM ne saurASTrake giranAra aura zaQjayAdi tIrthAkI nevagairaha pahara lene ke liye Agraha bhI kiyA to yAtrAke liye baDA bhArI saMgha nikAlA thaa| usake bhI usane vaisA nahIM kiyaa| rAjAke isa vratako bAremeM jinamaNDana gaNIne (saMvat 1492) apane karaaura bhI saMkaDoM saMghajana usI taraha calane 'kumArapAla pravandha' nAmaka graMthame jo ullekha kiyA saMghake sAtha samudAya bahuta baDAhAnasa kahA hai, usakA sAra yahAM para diyA jAtA hai lokoko rAste meM kaSTa na ho isa liye vaha hamezA pAMca ___ hemacandrAcAryake mukhase tIrtha yAtrAse honevA kosakI maMjala karatA thaa|jgh jagaha laDDU, nAliyalA puNyalAbha suna kara kumArapAlane bhI tIrthayAtrA karanekA manoratha kiyA aura tatkAla saba sAmagrI raAdikI prabhAvanA kiye jAtA thaa| jitane jitane ekatra kara zuddha muhUrtameM yAtrAke liye prasthAna jinamaMdira Ate the una saba para suvarNa aura motikiyaa| prasthAna karate samaya usane prathama, zaharake yose jaDI hui dhvajAye caDhAtA jAtA thA aura maMdisabhI caityoM (maMdiroM) meM aSTAnhika utsava manA ramekI pratyeka mUrtike liye sonekA chatra aura caamyaa| gAMvameM amAripaTaha bajavAyA / kaidakhAnAma rAdi dAna kiye jAtA thA / gavi aura zaharAka
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 sabhI manuSyoMko bhojana karavAtA thaa| sAmane Ane badhAyA / isa prakAra usa dina prathama tIrthadarzanake vAle rAjAoM tathA seTha-sAhukAroMko yathAyogya saba kRtya karake dUsare dina saMghane upavAsakA paharAmaNI detA thaa| pratidina saMghama, sAmaMta, maMtrI, pAraNA kiyA aura tadartha utsava manAyA gyaa| seTha Adi sabhI saMghajanoMko ekatra kara snAtra maho. tIsare dina saMgha prayANa karake zatrujayakI talahatsava manAtA thA / pratyeka gAMva aura nagarameM sAdha- TImeM pahuMcA / vahAM para pAdaliptapura (pAlItAnA) iyAko anna, vastra aura pracchanna dhana dekarasA- meM rAjAne pahale hI pArzvanAthakA mandira banavA dharmikavAtsalya karatA thaa| pratidina bhojana karane- rakkhA thA, jisa para usa samaya suvarNanirmita kalazA ke samaya asamartha zrAvakoMko tathA dUsare bhUkhe daNDa aura dhvaja AdikA AropaNa kara vidhipU pyAse garIba gurayoMko apane hAthase bhojana karA. rvaka snAtra mahotsava kraayaa| usake bAda apanI kara phira svayaMbhojana karatA thA / hamezA trikAla dAhinI vAjameM hemandrasUriko sAtha lekara, sA. jinapUjA, ubhayakAla pratikramaNa tathA parvake (aSTa. maMta, maMtrI, seTha, sAhukAra ityAdi sabake sAtha mI aura caturdazI Adi ke) dina pIpadha banAdi zatrujaya para caDhane lgaa| mArgameM jitane vRkSa Ate karatA thaa| jitane yAcakajana Ate the unako i- the una saba para vanakhaNDa caDhavAtA huA aura cchita dAna dekara saMtuSTa karatA thA / isa prakAra pratyeka sthAna para suvarNa, puppa. caMdana ityAdisa prayANa karatA huA vaha dhaMdhUkA nagarameM pahuMcA jo pUjana karatA huA, marudevA nAmaka zikhara upara hemacandrAcAryakA janmasthAna thA / isa nagarameM phuNcaa| vahAMpara jaganmAtA svarUpa.marudevAkI, tathA usane pahale hI 17 hAtha UMcA jholikAvihAra zAntinAtha aura kapardi yakSAdikakI pUjA-acI nAmaka maMdira banavAyA thA jisa para dhvajA caDhAI kara prathama pratolI ( pola) para phuNcaa| vahAM para tathA mAtra mahotsava karAyA / vahAMse vaha kramazaH aneka vAcaka jana khaDe the jinako yathAyogya dAna prayANa karatA huA, prAcIna valabhI zaharake maidA- dekara Age baDhA aura yugAdideva AdinAthaka nameM phuNcaa| isa jagaha do suMdara pahADiyAM haiM ji- mukhya mandirakA dvAra dikhAI dete hI savAsara nakI coTI para do mandira banavAye aura unase pramANa motiyAMse use bdhaayaa| tadanantara mandira ekameM RpabhadevakI aura dUsaremeM pArzvanAthakI ko tIna pradakSiNA kara garbhAgArameM gayA aura vahAM mUrti pratiSTita kI / vahAMse cala kara vaha saMgha usa para agAdi devakI prazamarasaparipUrNa bhavya mUrtike jagaha pahuMcA jahAMse zatrujaya parvatakA spaSTa darzana darzana kara parama ullasita huA aura nau lAkha suvA ho sakatA thaa| usa dina saMghane vahIM paDAva kiyA ke malyavAle nau hAra caDhA kara usa mUtikI aura rAjAne sakala saMghake sAtha zatrujayako navAMga pUjA kii| tadanantara saMghapatike liye jo daNDavat namaskAra karake paJcAGga praNAma kiyaa| jo tIrtha kRtya batalAye gaye haiM una sabakA usane usa dina tIrthadarzana nimitta upavAsa kiyA gayA yathAvidhi pAlana kiyaa| ityaadi| aura sone cAMdike phulose aura motiyoMse zatrujayake vadhAyA gayA / kukuma aura caMdanAdise na pAThaka kumArapAlakI yAtrAke isa varNanakA Upara aSTamaMgalakA Alekhana kiyA gayA aura unapara pahale diye gaye zrAddhavidhike saMghavarNanake sAtha aneka prakArake naivedyoMse bhare hue thAla rakkhe gye| milAna kareMge to mAlUma ho jAyagA ki saMghake vahAM para phira pUjA paDhAI gaI, AcAryakA vyAkhyA- kevala varNanamAtra hI nahIM hai paraMtu usake anusAra ' nikAlanekA jo varNana granthakAroMne diyA hai vaha na sunA gayA aura rAtrijAgaraNakA utsava manAyA yathArtha AcaraNa bhI hotA rahA hai / aura yaha AcaH gyaa| rAjarANI bhUpala devI, rAjaputrI lIlU kumArI raNa usa purANe jamAne hI meM hotA thA so bhI aura anya saba sAmaMta vagairahakI lioNne bhI so. bAta nahIM hai / vartamAnameM bhI aise saMgha nikAlaneteke thAlo motI aura akSata bharakara parvatako vAle yathAzakti aura yathAsAdhana ukta vidhikA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] tIrthayAtrAke liye nikalanevAle saMghoMkA varNana 101 pAlana karate rahate haiN| isa prakArake choTe bar3e do mahAmaMtrI vastupAlane 12 vAra saMgha nikAla kara cAra saMghoMke dekhanekA tathA unake sAtha jA kara zatrujayakI yAtrAyeM kI thiiN| jinameM saM. 1285 meM yAtrA karanakA isa lekhakako bhI saubhAgya prApta jo yAtrA kI usake sAthamai 24 to hAthIdAMtake huA hai jinameM isa varNanakA bahuta kucha pratyakSa bane hue aura 120 caMdana Adi lakaDIke bane anubhava bhI milA hai / astu / hue maMdira the / 45 sau gADiyAM, 28 lIvAhiniyAM, kahate haiM, isI taraha pahale gopagiri (gavAli- 700 sukhAsana, 50. pAlakhiyAM, 70 AcArya, 2 yara) ke Ama nAmaka rAjAne bappabhATisUrika' upa* hajAra zvetAmbara yati, 11 sau digambara bhaTTAradezase zatrujayakI yAtrAke liye eka saMgha nikAlA kAdi, 1900 zrIkarI, 4 hajAra ghoDe,2 hajAra UMTa, thA jisameM 1 lAkha pauSTika, 1 lAkha ghoDe, 700 aura sAta lAkha manuSya the| hAthI, 2 hajAra UMTa, 3 lAkha pyAde aura 20hajAra vastupAlakI isa anupama tIrthayAtrAkA varNana, zrAvaka-kuTuMba the| (dekho ratnamandira gaNiracita usake samakAlIna aura suhRda aise baDe baDe kaviupadezataraMgiNI, pR0248) yoMne bahuta vistRta aura bhavya rItise kiyA haiN| vikramakI 14 vIM zatAbdIme thArApada nagarama udAharaNa ke liye gurjarezvara purohita somezvara AbhU nAmaka eka zrImAlazAtIya bahata baMDA zrAvaka mahAkavi racita kArtikaumudI nAmaka kAvyaka ho gayA hai| isako 'pazcimamaNDalika' kI padavI kucha padya yahAM para uddhRta kara diye jAte haiM:milI thii| isane zatrujayakI yAtrAke liye jo cikIrpitA zrIsacivena tIrthasaMgha nikAlA usameM 700 to maMdira aura 1050 yAtrA'tha so'yaM zaradA''samenaH / jina mUrtiyAM thI! anya samudAya isa prakAra thA: mahAtmanAmIhitakAryasiddhau 4 hajAra gADiyAM, 5 hajAra ghoDe, 22 sau UMTa, vidhividhate hi sadAnukUlyam // 1 90 sukhAsana' 99 zrIkarI, 7 prapA, pAnIse bharI pAyayavantaH padhi yogyayugyAH huI mazake uThA kara calanevAle 42 baila aura30bhaise, sopAnahaH sodakabhAjanAtha / 100 bhojana banAneke baDe baDe kaDAha, 100 hala- zrIvastupAlana samaM janIghAH vAI, 100 rasoya, 200 mAlI, 100 taMbolI, 136 prayANakAya pravagA bbhuuvuH||4 hATa, 14 luhAra, aura 16 sutAra the / 36 AcArya AkAritastena rutAdareNa the / saba milakara 12 karoDakA usake saMghama dRgadapi zrAddhajanaH smetH| kharca huA thaa| yayustadIyAni punaryazAsi digannarebhyo'pi digannarANi // 5 1 bappabhaTTIbhikA svargavAsa saMvat 895 meM huA thaa| samaM samaprairapi bandhuvargaAmarAjake liye dekho merA zatraMjaya tIrthoddhAra pravandha, pR. nisargabandhurvivudhavajasya / 42 kI ttippnnii| zubhe muhUrta'tha zubhainimitta2 purAne jamAnemeM banajAre loga jina bailoM para mAla lada mantrI svanAthAnumataH pratasthe // 6 kara Ate jAtethe unako pauSThika kahate the / gujarAtImeM syaisturaMge: karabhairmaho use pATha kahate haiN| manuSya bhI ina bailoM para svArI karate the| 1 upadezataraMgiNI, pR. 247. 3 yaha prAcIna prasiddha nagara pAlanapura ejansAma AyA 2 dekho, somezvararatrita kArtikaumudI, sarga 9, Thakkura huA hai| Ajakala ise tharAda kahate haiN| arisiMha racita sukRtasaMkIrtanakAvya, sarga 5; yAracaMdrasari 4 dekho, upadezataraMgiNI, pa. 145, tathA suvAtasAgara racita vasaMtavilArA mahAkAvya, saga 1.-11-12-13 kAbhya, pRSTha 56 | aura udayaprabhasarita dharmAbhyadagamahAkAvya, sarga 15, ityaadi|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ re jagmustadA ke'pi kathaMcanApi / mantrIzvare dharmadharA dhurINe tasmin vizazrAma bharastu teSAm // 10 na vAhanaM yasya sa tasya vAhanaM nAsIddhanaM yasya sa tasya vittam / na cIraM yasya sa tasya vastraM kalpadrukalpaH pradadau pRthivyAm // 11 bhuGkte sma sarveSvapi bhuktavatsu zete sma supteSu sa yAtrikapu / prabudhyate sma prathamaM taditthaM saMghaprabhutvatamAcacAra // 12 prabhUtabhojyAni yahUdakAni sugorakhAnyunmadamAnavAni / tasyAtidurge'pi patha prayANAnyudyAnalIlA sadRzAnyabhUvan // 13 yAprasaMgeSu jagAma yeSu pureSu pai. rocchritatoraNeSu / teSAmadhIzaiH savizeSameya saMmAnyamAnaH samamAnayattAn // 14 anyayamAnaH pathikarane ke vastunyanekAnyapi vastupAlaH | tebhyaH prabhUtAni pathi prayaccha nAhaM karoti sma na kupyati sma // / 15 purazva pRSThe'pi ca pArzvayotha parisphurantaH kharadetihastAH / yAtrAjanaM vartamAna tasya zamba dazvAdirUDhAH subhaTA rarakSuH // 18 samuddhRtairjIrNajinendraharmyaM navaiH sarobhizva sarojarasyaiH / prasthAnamArgaH sacivasya so'bhUdajAnatAmapyupalakSaNIyaH // 19 yAvanti vimbAni jinezvarANAM zvetAmvarANAM ca kadambakAni / jaina sAhitya saMzodhaka mArgeSu te mupitAzritArtiH pUjAM sa nirvartya tataH pratasthe // 20 sa paMcavainirviSayaprapaJca-prayANakaiH prINita bhavyalokaH / dharAdharaM dharmadhuraMdharadhI Pus zatruMjayaM zatrujayI jagAma // 21. [bhAga 1 - kIrtikaumudI, sarga 9 / ina zlokoMkA bhAvArtha yaha hai ki zaratkAla ke Ane para maMtrI vastupAlane tIrthayAtrA ke liye taiyArI kI / usake sAtha gAMvake anyAnya loka bhI bhattA, vAhana, jalAdike vartana ityAdi mArgameM Avazyaka aisI saba cIje le le kara taiyAra hue| maMzrIne dUra dUra dezoM ke AvakoM ko bhI saMgha Aneke liye Adara pUrvaka AmaMtraNa kiyA thA isase ve bhI saba loka A phuNce| isa prakAra saba logoMke taiyAra ho jAne para, apane kuTuMbI, sage sambandhI, snehI ityAdi saba janoMke sAtha, rAjAkI AzApUrvaka, maMtrIne zubha muhUrta meM prayANa kiyaa| yAtriyoMmaiM koI rathoMpara koI ghoDoMpara, koI UMToMpara, koI bailaoNpara, isa taraha judA judA vAhanoM para sa vAra hokara calate the, para una sabakA bhAra maMtrI ke zirapara thaa| sAtha calanevAle yAtriyoMmeMse jisake pAsa vAhana nahIM thA usako vAhana dekara, jisake pAsa dhana nahIM thA usako dhana dekara aura jisake pAsa vastra nahIM thA use vastra dekara maMtrIne usa samaya sAkSAt kalpavRkSa ke samAna AcaraNa kiyA thaa| saMgha meM saba manuSyoMke bhojana kara lenepara maM. trI bhojana karatA thA, sabake sojAne bAda sotA thA aura sabake UThane ke pahale UThatA thA - isa prakAra saMghakI saMpUrNa pratipAlanA karatA thA / yAtriyoMko hamezA uttama prakArakA bhojana karAyA jAtA thA, mIThA pAnI pilAyA jAtA thA aura dUdha-dahIM Adi gorasa khilAyA jAtA thaa| isa kAraNa vaha vi. pama mArgI musApharI bhI logoMko udyAnalIlAke jaisI AnaMdadAyaka ho gaI thii| jina jina gAMvonagaroM meM vaha saMgha pahuMcatA thA ve saba gAMva-nagara vahAM ke nivAsiyoMkI orase dhvajA-toraNAdile khUba sajAye jAte the aura vahAMke adhikArI vagairaha saba jana AdarapUrvaka usa saMghakI pezavAI meM Ate the / sthAna sthAna meM aneka yAcaka jana Akara maMtrIke pAsa aneka prakArakI yAcanA karate the aura vaha sabako yathAyogya dAna dekara saMtuSTa karatA thAparaMtu isa viSaya meM na kabhI vaha ahaMkAra hI pra
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] tIrthayAtrAke liye nikalanevAle saMghoMkA varNana 103 rzita karatA thA aura na tiraskAra hii| rAstema calatA huA vaha saMgha Age, pIle aura agala-ba. galameM, arthAt cAroM ora, hAthoM meM zana liye hupa ghoDe savArIle saMrakSita rahatA thaa| mArgama jitane bhI jIrNa-zIrNa mandira aura tAlAva AdijalAzaya milate the una sabako ThIka-ThAka yA navIna banavAtA huA yaha saMgha calA jAtA thaa| isa kAraNa usa rAstaMse nikalakara jAnaghAle ajJAta janoMko bhI cirakAla taka usa saMghake prayANakA paricaya milatA rahatA thaa| isI taraha rAstama jitane mandira Ate aura unameM jitanI jinamUrtiyAM hotI thIM una sabakrI pUjA-arcA karavAI jAtI thii| evaM rItyA prayANa karatA huA AMtara aura bAhya donoM prakArake zatruoM Upara jaya prApta kara .nevAlA yaha mahAmaMtrI 5-6 hI dinameM zava'jaya parvatapara pahuMca gayA thA / ityaadi| vikramakI 15 vIM zatAbdIke antima bhAgama, saM0 guNarAja nAmakA eka prasiddha dhanika zrAvaka ho gayA hai jo karNAvatIkA nivAsI thaa| usane za-jaya, giranAra, bhAva, rANakapUra, mAMDava, IDaragaDha Adi mujarAta, kAThiyAvADa, mevADa, mAravADa, mAlayA, vAgaDa ityAdi dezAMka prasiddha prasiddha tI. thoMkI yA nimitta bahuta bar3A saMgha nikAlA thaa| isa saMghameM mukhya AcArya tapAgacchaka sAmaraMdara sari the|jnhiike upadezase yaha saMgha nikalA thaa| isa saMghakA vistRta varNana somasobhAgya nAmaka kAvyake va sargama kiyA huA hai| kAvyakA banAnevAlA kavi pratiSTAsoma svayaM lomasuMdara sUrikA hastadIkSita ziSya thaa| isa lie usakA yaha varNana prAyaHyAMkhoM dekhA kahA jA sakatA hai| jijJAsu pATakoMko to isa bAre meM khuda ukta kA. vya hI ko paDhanA caahie| paraMtu kucha namUnA dikhAneke liye usake thoDese padya yahAMpara bhI de diye jAte haiM: dAgarikAparva samAyayoM mudA sAmrAjyadAnapratibhUnimaM bhuvi / zrotathiyAtrAkRtaya kRtI tadA mahAdyamaM nimitavAn mhebhyraatt|| sannIniyante sma manorathaiH samaM rathA mahebhyaH svagRhapvayomayAH / mukhAsanaproddharasiMhaviSTarA dorTa gariSTha bhuvi tavidhApitam // para sahavAzcaturAsturaMgamA AttA udAttA hRdayaMgamAH punH| vyaghriyante sma mayA mahomayA apresarA vegabhRtAM va sarAH / / mahimmadazrIyutapAtamAhirAT satyAbhUtaprItamanA manISiNam / divyAMvaraya kila paryadhApayat __kayAhimumyaH maha bhUribhijanaH / / samArpayad dvAragati nijAM ca taM __ vAdyaM napherIpramukhaM napocitam / para mahAn mubhaTAn mahodbhaTAn pronmAdinastAnamitAMzca saadinH|| zrItIrthayAtrAsphuramANamIkitaM dadI sadInatyakaraM ca yasya tat / sa mArgaNaprANigaNasya kAmitaM saMpUrayan zrIguNarAjamabarAT / / bhavye muhaMta pabhAvabhASitaH saMghAntritaH savapurAccacAla sH| kuMbha: zubhAmmobharito'sya saMmukhI__ yabhUva mArge saghavAzirasthitaH // iti prakRSTeH zakuna: pramAtigaiH sNmRstitvojjvlmNglodyH| zrIvIramagrAma iti prasiddhimRt - puraM yayA zrIguNarAjasAdhurAT / / tasminmilanti sma pure narezvaro dhurA narAH puNyaparAzcaturdizAm / prabaddhane smAnayasaMgha uccakai dinaMdina vAdiridendudarzane // devAlayAH zrInilayA dazA'kazAH saviNadaNDazvajakumbhazAmitAH / camatkatAzapajagattrayA sphura. citravicitravirazilpikalpitaH / / jainandravimvaH sahitA mahocchitAstuInayoH subhgNbhbissnnvH|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jaina sAhitya saMzodhaka [mAga anwarwawaranananmivowwwmarrrrrowainmananninawwwe wwwwwwwwwwwrammam sthAdhirUDhA dRDhavandhavandhurA: pathi praceluH tridshaaclaaclaa| tatpRSThataH ziSTagariSThazekharaH kharAMzubhAsvad dyutisantatistataH / purAccacAlAcalakandarAbalI. viH prakurvan prtishbdmnndditaaH| zrIzrIkarIzobhitapRSThayo lasat sukhAsanakSamApativAhanasthitAH / sAmyaM dadhAnA nivi viDojayo mahebhyarAjastadanu pratasthire / / taraMgaraMgatturagAnisatkharaiH khraishcltsyndnckrmnnddlaiH| bhRzaM samutkhAtamilArajo'gita: prAcchAdayattApanavimbamambare / / tadAbhujaprotkaTasadbhaTAvalI hkkaaninaadaihyraajihssitaiH| bherI-napherI svaranAyikAsvaraiH _zRgAlavatkAlakalinanAza sH|| zrIsaMghasatko zakaTaimarokaTai nipIDito muni sazepapannagaH / kaSTena pAtAlatale sthitastadA kulApalAcaluralaM ca bhAritAH / / sukhAsana-syandana-rAjavAhana zrIvAhinInAM varavAjinAM nRNAm / kazcidvipazcid guNarAjasaMgharAT saMghena sNkhyaamkronnrottmH|| zrImanmahIrAjagajo gajodharaH kAlUzca vAlAhaya IzvaraH rutii| zrIvAcasUnostanayA nayAnvitAH pNcepulpaadhikruupsmpdH|| paMcApyamI paMcamukhAbhavikramAH kramAjanamrakSitipA bhttaanvitaaH| pazcAtpurastAcca sRjanti yatnataH zrIsaMgharakSAM pathi satpathasthitAH // pure pure zrImalikAca rANakAH sopAyanA: sammukhamAgatAH sme| cakruH praNAmaM guNarAjanAmabhRt. saMvezilubhUtalA.mamaulayaH // ki saMprati tirepa zAsana vibhAsayan jainamakhaNDazAsanaH / kumArapAlaH kimu nirmitAmita prabhAvanaH paavnpunnybhaavnH|| kiM vastupAlo'tra manorathAn pRthUn * kRtArthayannArthajanasya zasyadhIH / itthaM sRjannuhasamhamaMginAM - dhaMdhukake saMghapatiH samAgamat / / ina zlokoMko tAtparya yaha hai ki--jaba harpake sAmrAjyakA dAna karanevAlA aisA dIpAlikA parva AyA tava-arthAt cAturmAsakI samAptike samaya para--guNarAja seThane tIrthayAtrAke liye khUba jabaradasta taiyArI karanI zurU kii| usake sAtha aura bhI baDe baDe dhanika loka manorathoMke sAtha hI apane apane gharoMmeM rathoM vagairahako sajAne lge| tathA sukhAsana, siMhAsana Adi judA judA tarahake vAhana banAne lge| hajAroM hI UMcI jAtike ghoDe taiyAra kiye jAne lage tathA khacara aura UMTa sAmAnase lade jAne lge| yo taiyArI kara vaha catura seTa aneka prakArakI vahamalya bheTe lekara apanA rAjakartA jo ahammada bAdazAha thA usake pAsa gayA aura ve bheTeM usake sAmane rakha kara usako khUba khuza kiyaa| bAdazAhane bhI badalemeM, apane kavAhi (?) Adi sahacAriyoMke sAtha, guNarAja seThako AdarapUrvaka kiMmatI sarapAva dekara usakA ucita sanmAna kiyaa| isake uparAMta vAdazAhane seThako saMghameM le jAneke liye apanA nijakA jo bAdazAhI khemA thA vaha samarpaNa kiyA aura napherI AdizAhI yAje bhI --ki jo khAsa rAjAoMhIke Age bajAye jA sakate hai-bajAneke liye dekara seThakA bahumAna kiyaa| baMdhaka rakSAke liye hajArA hI pyAde aura ghoDe. savAra sipAhI bhI bAdazAhane usake sAtha bheje / isa prakAra yAtrAke liye zAhI pharamAna lekara, sakala samudAyake sAtha, bhavya muhUrtameM, yAcakagaNako icchita dAna dete hue, zubha zakunapUrvaka guNarAja seThane apane nagarase prasthAna kiyaa| karNAvatIle ravAnA hokara saMgha vIramagAMva pa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2 ] huMcA jahAM cAroM dizAoMmeMse asaMkhya manuSya A Aphara usa saMgha meM zAmila hue| phira zuklapakSake caMdra kI taraha dina pratidina vaha samudAya isa prakAra anyAnya sthAnoM se AnevAle janasamUhase khUba tIrthayAtrA ke liye nikalanevAle saMghaukA varNana caDhatA gayA / saMghamaiM sabase Age rathArUDha devAlaya ( mandira ) calate the, jo khUba UMce hokara soneke kalaza aura dhvajA daMDAdise alaMkRta the, kuzala kArIgaroM kI kI huI aneka prakArako citra vicitra racanAoMke kAraNa dekhanevAleko camatkRta banAte the aura jinake aMdara bhavya AkRtivAlI jina pratimAyeM suzobhita thIM / devAlayoMke pIche pIche, sUryake samAna tejasvI aisA guNarAja seTha calatA thA jisake Age bajanevAle bAjoM ke pratidhvanise rAste meM AnevAle baDe baDe pADa zAyamAna ho jAte the / saMghapatike pIche pIche, saMghamaike anyAnya baDe baDe dhanADhya loka calate the jo rAjAoM ke ucita aise sukhAsanoMmeM baiThe hue the aura jinakI agala-bagala meM nokara loka abadAgirIyAM lekara calate the / anya bAphIke saikar3oM hI loka ghoDe juDe hue rathoMmeM baiThe hue calate the ki, jina rathoMke ghoDAkI khuriyoMse tathA pahiyoMse uDatI huI dhUlake kAraNa sArA AkAza DhaMkasA jAtA thA / subhaTake huMkAroMse, ghoDoMkI hinahinAToMse aura bherI napherI Adi bAjoMke ghora zabdase, dekhanevAleko mAno yaha pratIta hotA thA ki kalikAla aba isa jagat meMse naSTa ho gayA hai aura phira satyugakA saMcAra ho rahA hai| usa saMghake sAtha itanI gADiyAM thIM ki jinake bhArase dubakara hI mAnoM zeSanAga pAtAlameM calA gayA hai aura kulAcala kampita ho rahe haiM / saMghake sAtha itane ratha, sukhAsana, pAlakhiyAM, ghoDe aura manuSya Adi the ki jinakI saMkhyA koI baDA vidvAn bhI nahIM kara sakatA thA / saMghapati guNarAja seTake mahIrAja, gajarAja, kAlU, vAlA aura Izvara nAmake pAMca putra the, jo siMhake samAna parAkramI aura kAmake samAna rUpa vAn the / ye pAMcoM putra saMghakI rakSAsaMbaMdhI sArI 1 105 vyavasthA rakhate the aura subhaTaki sAtha inameM se koI saMghake Age, koI pIche aura koI agalabagala meM calatA thaa| inakA parAkrama aura teja itanAthA ki rAjA aura rANA bhI Akara inake pairoMmeM paDate the / jisa jisa gAMva aura nagara meM saM0 guNarAjakA vaha saMgha pahuMcatA thA vahAM ke malika aura rANaka Adi saba adhikArI loka bheTeM le lekara saMgha sAmane Ate the aura jamInapara sira Tekakara usako praNAma karate the / guNarAja seTake isa mahAn saMghako dekhakara lokAMke manameM, purANe pratthoMmeM varNana kiye hue saMpratirAjA, kumArapAlarAjA aura mahAmaMtrI vastupAla Adike saMghoM kA smaraNa ho AtA thA aura kSaNabhara unako yahI bhAsa ho jAtA thA ki kyA yaha rAjA saMprati, yA kumArapAla, athavA maMtrI vastupAla hI to saMgha lekara nahIM A rahA hai ? isa prakAra mahAn ThAThake sAtha calatA huA guNarAjakA vaha saMgha kramase dhuMdhukA zaharameM pahuMcA / ityAdi / kharatara gacchake mahopAdhyAya jayasAmake upadezase siMdhake pharIdapura nagarase, vi. saM. 1484 meM, paMjAbake prasiddha prAcIna sthAna kAMgaDeke jaina maMdi kI yAtrA ke liye jo saMgha nikalA thA usakA bahuta hI manoraMjaka varNana, hamArI saMpAdana kI huI vijJapti - triveNI nAmaka pustakamai kiyA huA hai, jisamekA kucha bhAga prakRtopayogI honese yahAM para diyA jAtA hai / "saMghako calate samaya bahuta acche aura anukUla zakuna hue / pharIdapurale thoDI hI dUrI para vipAsA ( vyAsA ) nadI thI / usake kinAroM para, jahAM jAmbu, kadamba, nImba, khajUra Adi vRkSoMkI gaharI ghaTA jamI huI thI aura nadAke kalloloMse UThI huI ThaMDI vAyu manda manda gati se calI AtI thI, aise cAMda jaise camakile retIke maidAna meM saMghane apane prayANakA pahalA paDAva kiyaa| dUsare dina nadIko pAra karake jAlaMdharakI ora saMghane prasthAna kiyA / saMgharme sabase Age sipAhI calate the jo mArga meM rakSaNake nimitta liye gaye the / unameM se kisIke
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga 1 14445 diyA / ise sunakara saMghake hauMsa UDa gaye / saba diGmUDha ho gaye / yAtrIloka dilameM baDe pravarAye aura aba kyA kiyA jAya isakI phikrameM nizceSTase ho ra hai| kilo prakAra hA~sa saMbhAlakara aura paramAtmAkA dhyAna ghara saMgha pIchA lauTA aura vipAzA ke taTakA Azraya liyA / nAvoM meM baiTha kara jaldI se usa ko pAra kiyA aura kuMguda nAma ke ghATa meM ho kara madhya, jAMgala, jAlandhara aura kAzmIra ina cAra dezoMkI sImAke madhya meM rahe hue hariyANA nAmake sthAna meM pahuMcA / isa sthalako nirUpadrava jAna kara vahAM para paDAva ddaalaa| vahIM para, kAnuka yakSake maMdira ke najadIka, zuci aura dhAnyapradhAna sthAna meM caitra sudi ekAdazI ke roja sarvottama samaya meM, nAnA prakAra ke vAdyoMke vajane para aura bhATa cAraNoM ke, birudAvalI bolane para, sarva saMghane ikaTThA ho kara, sAdhuzreSTa lomA ko, usake niSedha karanepara bhI, saMghAdhipatikA pada diyA / mallikavAhanake saM0 mAgaTake pautra aura sA0 devA ke putra uddhara ko mahAdhara pada diyA gayA / sA0 nIvA, sA0 rUpA aura sA0 bhojA ko bhI mahAdhara pada se alaMkRta kiyA gyaa| sailahastya kA viruda vucyAsagotrIya sA0 jinadatta ko samarpaNa kiyA gyaa| isa prakAra vahAM para pahIdAna karaneke sAtha una una manuSyoMne saMgha kI, bhojana-vastra AbhUSaNAdi vividha vastuoM dvArA bhakti aura pUjA kara yAcaka loko ko bhI khUba dAna diyA / saMghake isa kAryako dekha kara mAnoM khuza huA huA aura ula ke guNoM kA gAna karaneke liye hI mAnoM garjanA karatA huA dUsare dina khUba jora se megha varSane lagA / bera bera jitane bar3e bar3e ole bAdala meM se girane lage aura jhADo tathA jhaMpaDIo ko ukhADa kara pheMka denevAlA pracaNDa pavana calane lgaa| isa jalavRSTike kAraNa saMgha ko vahAM para pA~ca dina taka pachAva rakhanA paDA / 6 veM dina savere hI vahAM se kUca kii| sapAdalakSaparvata kI taMga ghATiyoM ko lAMghatA huA, saghana jhADiyoM ko pAra karatA huA, nAnA prakAra ke pavitAya pradezoM ko Azcarya kI dRSTi se dekhatA huA aura pahADI manuSyoMke AcAra-vicAroMkA 106 1 hAtha meM talavAra thI to kisIke hAthameM khaDga thA / koI dhanuSya lekara calatA thA to koI jaba radasta laThTha uThAye huA thaa| isa prakAra sabase Age uchalate kUdate aura garjate hue sipAhI cale jAte the / unake pIche baDI tejI ke sAtha calanevAle aise baDe baDe baila calate the jina para saba prakArakA mArgopayogI sAmAna bharA huthA thA / unake bAda saMghake loka calate the jo kitane eka gADI ghoDI Adi vAhanoM para baiThe hue the aura kaI eka deva gurubhakti nimitta paidala hI calate the / kitane hI dharmI jana to sAdhuoMkI samAna naMge hI paira musApharI karate the / isa prakAra avicchinna prayANa karatA huA aura rAstemeM AnevAle gA~voM ko lAMghatA huA saMgha nizcindIpura ke pAsa ke maidAna, sarovara ke kinAre A kara ThaharA / saghake AnekI khavara sAre gA~vameM phailI aura manuSyoM ke jhuMDa jhuMDa use dekhaneke liye Ane lage / gA~va kA mAlika jo surANa (sultAna) karake thA vaha bhI apane divAna ke sAtha eka UMce ghoDe para caDha kara AyA, aura janmabhara meM kabhI nahIM dekhe hue aise sAdhuoM ko dekhakara use baDA vismaya huA / upAdhyAyajIne use rocaka dharmopadeza sunAyA, jise suna kara nagarake lokoMke sAtha vaha vaDA khuza huA aura sAdhuoMkI stuti kara usane sAdara praNAma kiyA | vAda saMghapati somAkA sammAna kara apane sthAna para gayA / saMgha vahAM se prayANa kara kramase talapAka phuNcaa| vahAM para guruoMko vandana karane ke liye devapAlapurakA zrAvakasamudAya AyA aura apane gA~vameM Aneke liye saMghako atyAgraha karane lagA | una lokoM ko kisI taraha samajhA-bujhAkara saMghane vahAM se Age prayANa kiyA aura vipAzA ( vyAsA ) nadIke kinAre kinAre hotA huA kramase madhya dezameM phuNcaa| jagaha jagaha ThaharatA huA saMgha isa deza ko pAra kara rahA thA, ki itane meM eka dina, eka taraphase poSareza yazo ratha sainyakA aura dUsarI orase zakandara ke sainyakA, "bhago, doDo, yaha phauja AI, vaha phauja AI, "isa prakArako cAroM taraphasa kolAhala sunAI V
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2) jesalamerakaM paTavoMke saMghakA varNana 107 anubhava karatA huA saMgha phira vipAzAke taTa para AcArya zrIjinezvarasUrikI pratiSTita kI huI shaadhhuNcaa| use sukhapUrvaka Utara kara, aneka baDe baDe ntijinakI pratimA kA darzana kiyaa| tIna cAra gA~voMke bIca hotAhumA, aura tattada gA~voM ke loko pradakSiNA de kara, nAnA prakArake stuti-stotroM aura svAmiyoM ko milatA huA, krama se pAtAla- dvArA atyaMta AnandapUrvaka prabhukI paryapAsanA kii| gaMgA ke taTa Upara phuNcaa| use bhI nirAyAsa pAra isa prakAra saMvat 1484 varSake jyeSTha sudi paMcamI. kara krama se Age bar3hate hue aura pahADaoN kI co- ke dina, apanI cirakAla kI darzanotkaNTAko TiyoM ko pairoM nIce kucalate hue saMgha ne dUrase pUrNa kara pharIdapurakA saMgha kRtakRtya huA / zAntisonake kalazavAle prAsAdIko paMktivAlA naga- jina ke darzana kara saMgha phira narendra rUpacandra ke rakoTTa, ki jisakA dUsarA nAma muzarmapura hai, devaa| banAye hue maMdira meM gayA aura usa meM virAjita use dekha kara saMgha-janoMne tIrthaka prathama-darzana- suvarNamaya zrImahAvIrajina thibako pUrvavat vanda. se utpanna hone vAle AnaMdAnusAra, dAna dharmAdi na-namana kara, devala ke dikhAye hue mArgase yugAsukRtyoM dvArA apanI tIrthabhakti prakaTa kii| nagara- dijinake tIsare maMdira meM gayA / isa maMdirameM bhIkoTTakaM nIce yANagaMgA nadI bahatI haiM jise Utara usI taraha paramAtmAkI upAsanA-stavanA kara kara saMgha gA~vama jAnakI taiyArI kara rahA thA ki nija janma ko saphala kiyaa| itane meM usakA Agamana suna kara gA~vakA jainasa- (vijJanitrivoNa, prastAvanA, pR037-39) mudAya, sundara vastrAbhUSaNa pahana kara, svAgata isa prakAra aura bhI aneka pranyoM meM aneka saMghoMkaraneke liye sAmane AyA ! aneka prakArake vAdiH kA varNana milatA hai / isa lekhameM hamArA uddeza trA aura jayajayAravA~ke pracaMDa ghopapUrvaka mahAn sAre saMghA~kA itihAsa ligyanekA nahIM hai, paraMtu utsava ka sAtha, nagarama praveza kiyaa| sahara ke saMgha kisa taraha nikAle jAte haiM usakA svarUpa prasiddha prasiddha muhallI aura bAjArAma ghUmatA huA batalAne kA hai| isa liye namuneka taura itane varNana saMgha, sAdhu kSImasiMhake banAye hue zAntinAtha- de kara isa viSayako samApta kiyA jAtA hai / saMghoM. deva ke maMdira ke siMhadvAra para pahuMcA / 'nisIhI kA kramavAra itihAsa hama mI bhaviSyameM likhanA nisIhI namo jiNANaM' isa vAkya ko tIna cAra cAhate haiN| colatA huA jinAlayameM jo kara, kharataragacchaka jesalamerake paTavoMke saMghakA varNana / Upara hamane tIrthayAtrAke liye nikalanevAle saM- jyo ki tyo nakala dI jAtI hai / isa lekha kI eka ghA~kA varNana' diyA hai / isa prakArakA paka vaDA kApI pravartaka zrIkAntivijayajI mahArAjake zAstra bhArI saMgha gata zatAbdIke aMtama, mAravADake je- saMgrahamase milI hai| jo unhoMne kisI mAravADI salamera nagarameM rahanevAle paTavA nAmase prasiddha lahiyaka pAsa likhavAI hai aura dUsarI nakala,ghaDIkuTuMbacAle osavAlAne nikAlA thaa| isa saMghakA dAke rAjakIya pustakAlayake saMskRta vibhAgaka varNana, usI kuTuMbakA banAyA huA, jasalamerake . - sadgata adhyakSa zrIyuta cimanalAla DAhyAbhAI pAsa amarasAgara nAmaka sthAnameM jo jaina maMdira hai usameM eka zilA para, usI samayakA limlA huA dalAla ema. e. ke pAsase milI hai jo unhoMne mere haiM / yaha zilAlagna mAravADI bhASAma aura devanA- liye jesalamerake kisI yatike pAsase likha maMgagarI lipima likhA gayA hai / nIce isa lekhakI vAI thii|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 jaina sAhitya saMzodhaka // oM namaH // | dUhA | riSabhAdika caDavIsa jina puNDarIka gaNadhAra / mana vaca kAyA eka kara praNamu vAraMvAra // 1 vighana haraNa saMpatikaraNa zrIjinadattasuriMda | kuzala karaNa kuzaleza guru bandu kharatara iMda // 2 jAke nAma prabhAvatai pragaTe jaya 2 kAra / [bhAga 1 sAnivakArI parama guru sadA raho niradhAra // 3 saMvat 1891 rAmiti zrASADha sudi 5 dine zrIjesalameru nagare mahArAjAdhirAja mahArAvalajI zrI 108 zrIgajasiMghajI rANAvata zrIrUpajI bApajI vijayarAjye bRitkharatara bhaTTArakagacche jaMgamayugapradhAna bhaTTAraka zrIjinaharSasUribhiH paTTaprabhAkara jaM / yu / ma / zrI 108 zrI jinamahendrasUri upadezAt zrIbAphaNAgotre devarAjajI tatputra gumAnacaMdajI - bhAryA jetAM / taputra 5 - (1) vahAdaramalajI - bhAryA caturAM / (2) savAIrAmajI -- bhAryA jIvAM / ( 3 ) maganIrAmajI - bhAryA paratApAM / ( 4 ) jorAvaramalajI - mAryA cothAM / ( 5 ) pratApacaMdajI - bhAryA mAnAM / evaM bAdaramalajI tatputra 1) dAnamallajI ( 2 ) savAIrAmajI tatputra sAmasiMgha, mANakacaMda | sAmasiMhaputra ratanalAla | (3.) maganIrAmajI tatputra cabhUtasiMghajI / tattra 2 pUnamacaMda dIpacaMda | ( 4 ) jorAvaramalajI tatputra 2 suratAMnamala canaNamala / suratAnamala putra 2 gaMmIracaMdra iMdracaMdra | ( 5 ) pratApa caMdanI putra 3 himatarAma jeThamala - nathamala / himatarAmaputra jIvaNa / jeThamala pUtra mUlo / gumAnacaMdajI putryAM 2 jhacU-cIjU / savAI rAmajI putryAM 3 siradArI - siNagArI - jAMnuDI / maganIrAmajI tatputryAM 2 harakavara hastU | saparivAra sahitena siddhAcalajIro saMgha kADhayo / niNarI vigata nezalamera udaipura koTe kuMkumapatryAM sarva desAvarAMme dInI / cyAra 2 jamaNa koyA nAlera dIyA parche saMgha pAlI melo hUvo / uThe nImaNa 4 kIyA / saMghatilaka karAyo / miti mahAsudi 13 dine ma / zrIjinamahendrasUrijI zrIcaturvidhasaMghasamakSe dIyo / pache saMgha prayANa kIyo / mArgameM dezanA suNatAM pUjA paDikamaNAdi karatAM sAte kSetrAMmeM dravya lagAvatAM jAyagA 2 sAmelA hotAM rathajAtrA pramukha mahocchava karatAM / zrIpaMcatIrthInI vAMbhaNacADajI AbUjI jIrAvalajI tAraMgejI saMkhezvarajI paMcAsarajI giranArajI tathA mAragamA he saharAMrA gAmAMrA sarva deharA juhAracA / iNamAMta sarva ThIkANe maMdira 2 dITha caDhApo kIyo / mugaTa . kuMDala hAra kaMThI bhujabaMdha kaDA zrIphala nagadI caMdravA puThIyA ityAdika moTA tIrthamAthe caDhApo ghaNo huvo / gahaNa sarva jaDAu ho sarva ThikANa lAMiNa jAmaNa kIyA sahasAvanarA pagathIyA karAyA / uThesu sAta koSa There - gAmasuM zrIsiddhagirIjI motyAM badhAyane pAlItANeM bar3A hagAmasuM gAjAvAjatAM taleTIro maMdira juhAra DerAM dAkhala huvA / dune dina mitI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2j jesalamerake padayoMke saMghakA varNana 109 vezAkha sudI 14 dine zAMtika puSTika hutAM zrIsiddhagirIjI parvatapara caDhyA, zrImulanAyaka comukhojI kharataravazIrA sthA dujI vazyAM sarva juhArI mAsa savA ryaa| uThe caDhApo ghaNo huvo / aDhAi lAkha jAtrI bhelA huvA / purava, mAravAr3a, mevAr3a, gujarAta, DhuMDhAr3a, hADotI, kachabhuja, mAlavo, dakSaNa, siMdha, paMjAba pramukha dezArA / uThe lANa rU. 1 sera 1 mizrI ghara dITha dIvI jImaNa 5 saMghavyAM moTA kIyA jImaNa 1 bAI bIju kIyo ora jImaNa paNa ghaNA huvA / zrIcomukhAjore vAraNe AlAme gomukha yakSa cakrezvarIrI pratiSThA karAyaneM padharAi comukhAjIro sikhara sudharAyo eka navI maMdira karAvaNa vAste nIMva bharAI / junA maMdirAMrA jIrNoddhAra karAyA janma saphala kIyo / gurumAkta iMNa mujaba kIvI / igyAre zrI- . pUjyajI thA 2100 sAdhu sAdhvI pramukha caurAsI gachAMrA / tihAM, prathama svagacharA zrIpUjyajIrI bhakti sAcavI / hajAra 5 ro nagada mAla dIyo dUjo kharaca bhara dIyo pache anukrameM sArA dujA zrIpujArI sAdhu sAdhvIyArI bhakti sAcavI / AhAra pANI gAr3IyAro bhADo taMbu cIvaro ThAMNe dITha rU 41 dIyA nagada / duzAlA vAlAMne duzAlA dIyA / sevaga 500 haa| jiNAMne jaNe dITha rU0 21 dIyA / roTI kharaca alaga / paheraNArA mojA moSadha kharacI sArUM rupIyA cAhIjyA jiNAne diiyaa| pache / ma / zrIjinamaheMdrasurijI pAse siMghanyAM 31 saMghamAlA paharI jiNameM mAlA 2 gumAste sAlagarAma mahezvarIne paharAi / pache baDA ADaMbarasu taleTIro maMdira juhAra DerAM dAkhila huvA / jAcakrAMne dAna dIno / pache jImaNa 1 kIyo / sAdhAneM sirapAva dIyA / rAjA Dare Ayo / jiNaneM hAthI sirasAvameM dIyo / dujA mArgameM rAjavI nabAba pramukha AyA Dere, jiNAne, rAjamujaba sirapAva diiyaa| zrImulanAyakajIre bhaMDArare tAlA 3 gujarAtIyArA thA su cotho tAlo saMghavyAM Aparo diyo / sadAvarta sarU heIja / IsA 2 moTA kAma karayA pache saMgha kuzalakSemasuM anukrameM rAdhaNapura Ayo / jaThe aMgareja zrIgoDIjIrA darzaNa karaNane Ayo / uThe pANI nahIM tho saM gebAu nadI nIsarI / zrIgoDIjIne hAthAre hode virAjamAna kara saMghaneM darazaNa dina 7 ikalaga karAyo caDhAperA sADhA tIna lAkha rUpIyA mAyA savA mahIno rayA, jImaNa ghaNA huvA / zrIgoDIjIre virAjaNane baDo cotaDo pakko karAyo Upara chatarI baNAI / ghaNo dravya kharyoM baDo jaza Ayo akSata nAma kIyo / sAthe gumAsto mahezvarI zAlagarAMma ho jiNaneM jainarA zivarA sarva tIrtha kraayaa| pache anaMkrameM saMgha pAlI Ayo / jImaNa 1 karaneM dAnamalajI koTe gayA pache bhAi 4 jesalamera mAyA / DerA daravAje bAhara kIyA pache sAmalo baDA ThAThamuM huvo / zrIrAvalajI sAmA pdhaayaa| hAthIre hode, saMghavyAne zrIrAvalajI Apare puThe beSANane sArA zahirameM huya deharA juhAra UpAzraye Aya havelyAM dAkhala huvA / pache sarva mahezvarI vagaire chattIsa pAnane lugAyAM sameta pAMca pakavAnasuM jImAyA / brAhmaNAne jaNe dITha rU0 1 dakSaNAro dIyo pache zrIrAulajI janAne sahita saMghavyAre havelI pdhaayaa| rUpayAMsuM cotaro kIyo / sirapeca kaMThI motyAMkI kaDA jaDAu duzAlA nagadI hAthI ghoDA pAlakhI nijara kIyA / pAchA zrIrAvalajI iNa mujaba hIja zirapAva diiyo| eka lodravojI gAma tAMbApatrAM paTTe dIyo ito ijAro kiiyo|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anna wwwwwwwwwww panwwwwimarnamanwwimminantar .0.. jaina sAhitya saMzodhaka [ mAga 1 Age piNa iNArI havelI-udepura rANAjI, koTerA mahArAvajI, bIkAnerA kiSanagaDharA buMdIrA rAjAnI indorarA hulakarajI pramukha sarva dezAMrA rAjavI janAMne sameta iNAre ghare paghAr2yA deNo leNI hajArAMro kIyo / dillio pAtasAharI aMgarejAre pAtasAharI dIyoDI seTha padavI he so vikSAtahI ja hai / pache saMgharI lAhaNa nyAtameM dIvI putalI 1 sonekI bAlI 1 mIzrI sera 1 ghara dITha dIvI / jImaNa kIyA pache serameM ThAvAThAvAne sIrapAva dIyA / yaDhamahilA maMdirAM lodrave kapAzraye baDo caDhApo kIyo iNa mujavahI ja udayapura koTe deNo leNo kIyo / saMghameM deharAsararo ratha ho jaNarA ikkAvana so laagaa| . gaDA soneM rUperA 2 jiNarA daza hajAra lAgA maMdirA sone rUperI vAsaNArA 15 hajAra lAgA / dujA phuTakara sarAjAMmarA lAkha 1 rU0 laagaa| have saMghameM jAvato ho niNarI vIgata-tophAM 4, palaTanarA loga 1000, azavAra 1500, nagAre nIMsANa sameta / upura rANAjIrA asavAra 500 nagAre nisANe sameta / koTerA mahArAvajIrA azavAra 100 nagAre nIsANa sameta / jodhapurare rAjAjIrA asa. vAra 50 nagAre nIMsANa sameta / pAyadala 100 jesalamerarA rAvalajIrA, asavAra 200 Tukare nabAvarA, asavAra 400 phuTakara asavAra 200 gharu ora aMgarejI jAvato, capaDAsI tilaMgA sonerI rUperI ghoTevAlA jAyagA 2 paravAnAM bolAvA evaM pAlakhyA 7 hAthI 4 myAnA 51 ratha 100, gAbyAM 400, uTha 1500,itarAto saMvanyArA gharu / saMgharI, gADyAM uTha pramukha nyArA, sarva kharacarA, 2300000, tevIsalAkha rU. lAgA // iti saMgharI saMkSepa prazastI likhii| ora-paNa ThIkANe 2 dharmarA kAma karayA so saMkSape likhIye chai-zrI dhuleve jIre vAraNe nocata khAMno karAyo gahaNo caDhAyo, lAkha 1 lAgA |.mkssiijor maMdiraro jIrNoddhAra karAyo / uddepurameM maMdira, dAdAsAhibarI chatarI, dharmazAlA karAi / koTemeM maMdira dharmazAlA dAdAsAhivI chatarI karAi / jesalamerameM amarasAgarameM vAga karAyo jiNameM maMdira karAyo jayavaMtoro upAzraya karAyo lovemeM dharmazAlA karAi, gaDhamAthe jamI maMdirake liye lIvI vIkAnerameM dAdAsAhivarI chatarI karAI ityAdika ThIkANe 2 dharmarA AhIThANa karAyA zrIpujyajIrA comAsA jAyagA 2 karAyA pustakAMrA bhaMDAra karAyA bhagavatijI pramukha suNyA prazna dITha 2 motI dhanya / koTAmeM doya lAkha rUpyAdekara baMdIkhAno chor3Ayo vIja pAMcama AThama igyArasa caudazarA ujamaNA kInA ityAdika kAma gharamarA kIyA ora kara rayAhe / ityalam // savaiyo 31 sozomanIka je sANameM bAphaNA gumAnacaMda tAke suta pAMca pAMDava samAna hai| saMpadAmeM acala buddhimeM prabala rAvarANAhI mAne jAkI kAna hai| devaguru dharmarAgI punyavaMta vaDabhAgI jagata sahu vAta mAneM pramAna hai| dezahu videzamAha kIrata prakAza kIyo seTha sau heTha kavi karta bakhAnahai // 1 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaisalamera ke paTa saMghakA varNana duddA aThAra se chatre jeThamAsa sudi doya / lekha likhyo ati cuMpa bhaviyaNa vAMco joya // 1 // sakala suri zira mugaTamaNi zrIjina maheMdrasuriMda | caraNakamala tinake sadA seve bhiviyaNa vRMda // 2 // kIno Agrahatha kI nesalameru comAsa / saMgha sahu bhakti kare caDhate citta ullAsa || 3 || tAkI AjJA pAya kari ghari dilameM AnaMda / / jyaM zrI tyuM racanA racI muni kesarIcaMda // 5 // bhulo jo paramAdameM akSara gha TahI bAgha / likhata khoTa Ai hune, so khamIyo aparAdha // 5 // || iti prazasti sampUrNam // ke nikAlanevAleke vaMzaja Aja bhI mAjUda ha aura mAlabAke ratalAma vagairaha zaharoMmeM unakI baDI baDI dukAneM calatI haiM / isa saMgha "jaisA baDA saMgha, isake bAda jaina samAjameMse phira koI nahIM nikalA aura zAyada aba koI nikAle vaisI AzA bhI nahIM hai / aMka 2] isa kuTuMba saMvat 1928 meM, jesalamera jo eka baDA bhArI pratiSThA mahotsava kiyA thA usakA lekha bhI uparyukta lekhavAle maMdira meM lagA huA hai / yaha lekha kucha saMskRta aura kucha mAravADI bhASAmeM hai / saMgrahakI dRSTise isa lekhako bhI yahAMpara prakaTa kara diyA jAtA hai / " svasti zrIvikramAdityarAjyAt samvat 1928 zAlIvAhanakRta zAke 1793 pravartamAne mAsottamamAse mAghamAse dhavalaMpakSe trayodazyAM tithau guruvAsare mahArAjAdhirAja mahArAvalajI zrI zrI 1008 zrI vairIzAlajI vijayarAjye zrImajjesalameruvAstavya osavaMze bAphanA gotrIya saMghavI seTha gumAnacaMdajI tatputra pratApacandrajI tatputra himatarAmajI jeThamalajI nathamalajI sAgaramalajI umedamalajI tatparivAra mUlacaMda sagaramala kesarImala ripabhadAsa mAMgIdAsa bhagavAnadAsa bhIkhacaMda ciMtAmaNadAsa luNakiraNa manAlAla kannaiyAlAla saparivArayutena Atmapara kalyANArthaM zrIsama - ktvoddIpanArtha ca zrI jesalamerunagarasalka amarasAgarasamIpavartini samIcInAssrAmasthAne zrIriSabhadeva jinamaMdiraM navInaM kArApitaM tatra zrI AdinAtha vivaM prAcIna vRhatkharataragaNanAthena pratiSThitaM tat zrIjinamahendrasUri padapaMkaja sevinA vRharakharataragaNaHghIzvareNa caturvidhasaMghasahitena zrIjinamuktasUrINAM vidhipUrvamahatA mahotsavena zo - bhana zrI mUlanAyaka caitye sthApitaM / punaH aneka vidyAnAmaMjanazilAkA kAritA / punardvatIyabhumiprAsAde svapratiSThita zrI pArzvanAthacitra mulanAyaka sthApitaM punarvAza viharamAna pratiSThA kRtaM maMdirasya dakSiNapArzve dAdAsAhitra kuzalasUri gurumUrti sthApanakRtA / tathAca jinadattasUri kuzalasUri caraNapAdukA punarapi zrIjinaMharpasUri mahendrasUri caraNapAdukA sthApitA / 111: bhAI savAIrAmajI ke gharakA AyA / ratalAmasuM ci0 sobhAgamala cAMdamala saubhAgyamalakI mAjI, vagere AyA / udepuratuM ci0 siradAramala tathA iNAMrI mAjI vegere AyA / ora
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka. [bhAga 1 wnwwwvoman paNa ghaNe dezAvarAMsu saMgha Ayo / svAmIvacchala pramukhakarI 3 zrIsaMghakI bhakti karI / tthA pAMca zipyAne zrIpUjyajI mhArAjake hAMthaseM dIkSA derAi / dina 15 taka baDo ThATha uchatra nitya navIna pUjA prabhAvanA hui| zrIdarabAra sAhiba padhAyA / tophAMkA phera huvA / seThAMke pagameM sono bgsiiyo| phera zrIsaMghasameta jesalamera AyA. ujamaNA pramukha kInA / zrI. pUjyajI mahArAjakI padharAvaNI 2 kInI jiNameM hajArA rupIyAMko mAla asabAba bheTa kIno / upAdhyAya daMgare ThAvA ThAvA ThANAne rokaDA zAlajoDI inyAdi yathAyogya diinaa| upAdhyAya sAhibacaMdajI gaNi / paM. / pr.| merajI gaNi paM. pra. amaracaMdajI gaNi pramukha / ThANA 41 thA / ThANe dITha rU. 10 daza rokaDA thAMna pratyeke dInA / paragacchIya yatiyAMko satakAra achItare kIno / zrIsarakArakI padharAmaNI kInI / ghoDA lavAjamo najara kIno / musaddI vagere sabane yathAyogya ziropAva dInA / / - zrIjinabhadrasUri zAkhAyAM paM. pra. zrImayAcaMdajI gaNi tatziSya paM. sarUpacaMdajI muni jesalameru AdezinA iyaM prazasti racitA / zilAvaTa virAmake hAthaluM zrImaMdirajI vaNiyA jiNake parivArane sonekI kaMThiyAM tathA kaDIkI joDiyAM maMdIla DuTTA thAMna vagere zirasAva dInA / / zrImaMdirake mUla guMbhAremeM AsepAse dakSaNakI tarpha paratApacaMdajIkI khaDI mUrti ch| uttarakI paratApacaMdajIkI bhAryAkI khaDI mUratI che / nijamaMdirake sAmane pUrva kI tarpha pazcimamukhI cotaro karAya jiNa Upara paratApacandajIkI tthA bhAryAsahita saparivAra sahItakI muratIyAM sthApita kinI / samvat 1945 miti mArgasira sudI 2 vAra budha / dazakata sagatamala jeThamalANI vAphanAkA / zumaM / duhA-aSTakarma vana dAhake bhaye siddhajinacaMda / tA sama jo appA giNe tAkU vaMde caMda // pharmaroga opadhasamI gyAnasudhArasa vRSTi / zivasukha amRta velaDI jaya jaya samyakdRSTi / / . ehAja sadguru sIkha che ehIja zivapura maag| .. lejo nija gyAnAdi guNa karajo paraguNa bhAga // bheda gyAna zravaNa bhayo samarasa niramalanIra / antara dhobI AtamA dhove nijaguNa cIra // kara duHkha aMgurI nenaduHkha tana duHkha sahaja samAna / likhyo jAta hai kaThaNasuM zaTha mAnata AzAna / / / ityalam / /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ } aMka 2] zoka samAcAra zoka samAcAra | [ 1 ] jaina sAhitya saMzodhaka ke pAThakoM ko yaha samAcAra dete hue hamai vaDA duHkha hotA hai ki, kalakattA nagarake prasiddha vidvAn mahAmahopAdhyAya DaoN. satIza candra vidyAbhUSaNajIkA gata tArIkha 25 aprailako asamaya hI meM svargavAsa ho gayA / vidyAbhUpaNajI * bhAratavarSake nAmI vidvAnoMmeMse eka the| Apa aMgrejI bhASAke to AcArya (em e) the hI, sAthamai saMskRta. prAkRta, pAlI, tibbatI Adi bhASAoMke bhI uttama jJAtA the / brAhmaNa, bauddha aura jaina dharmake darzana zAstroMma thA kI ullekha yogya gati thI aura purAtattva zAstra ke Apa acche paNDita the / Apa svabhAvake bar3e sarala aura hRdayase pUre niSpakSapAta the / jJAnArjana karanA hI ApakA parama dhyeya thaa| ApakA vidyAvyAsaMga Azcaryajanaka thaa| aMgrejIkI em. e. parIkSAke pAsa karaneke pahale hI saMskRta bhApAmai Apane itanI vyutpatti kara lI thI ki jisase navadvIpa - vibudha - jana-sabhAne prasanna hokara Apako 'vidyAbhUSaNa' kI padvI pradAna kI thii| em. e. pAsa karaneke bAda kucha kAla taka Apa kRSNanagara kAle jarma saMskRtake prophesara rhe| isI samayake madhya meM Apane kAvya aura nyAyazAstrakA abhyAsa bhI Age vaDhAyA; aura sAthamai tibbatI bhASAkA jJAna bhI saMpAdana kiyA / ApakI isa yogyatAko dekha kara baMgAlakI sarakArane Apako tibbatI bhApakA anuvAdaka niyana kiyA aura sAthameM usakA eka zabdakoSa banAnekA kAma diyA / yaha kAma Apane baDI yogyatA ke sAtha samApta kiyaa| isase sarakArane Apako phira kalakattA-saMskRtakAlejake a dhyApaka padapara niyukta kiyaa| vahAM Apane adhyApakI karate hue pAlI bhASAke adhyayanakA prAraMbha kiyA aura san 1901 meM usakI em. e. kI parIkSA dekara usameM prathama zreNimeM prathama nambara prApta kiyaa| Apake ina parIkSA patroMkI jAMca kara nevAlA usa samaya bhAratameM vaisA koI vidvAn nahIM thA isaliye ve patra landanavizvavidyAlayake pAlIbhASA aura bauddha sAhitya ke pradhAnAdhyApaka mahAzaya rAja DevaDike pAsa bheje gaye the / ina parIkSaka mahAzayane satIza candrajIke ve parIkSApatra paDhakara kalakattA yunivarsiTI ke rajIsTrArako lidarjekA hai / isake bAda ApakI vahAMse badalI huI khAtA ki- inakA pAlI bhASAkA jJAna sarvottama aura phira Apa presIDensI kAleja ke siniyara prophesara banAye gaye / .. san 1905 meM jaba vauddha tIthoMkI yAtrA karaneke liye ghI-sI-lAmA hindusthAnameM Aye taba. bhAratasarakArane Apako lAmA mahodaya ke sAtha ghUma kara unheM bhAratake vauddha tIrthoMkA aitihAsika mahattva samajhAnekA kAma diyA / Apane yaha kAma itanI uttamatA ke sAtha kiyA ki jisase lAmA mahAzayane rUpa hokara, premopahAra ke rUpameM Apako eka rezamI cAdara - jise ve loga 'khAtAga' karate haiM--lamarpita kii| ApakI isa prakArakI va vi payameM nipuNatA dekhakara bhArata sarakArane Apako mahAmahopAdhyAyakI uttama pANDitya aura sammAnasUcaka paTTI pradAna kI / isI arase meM Apane 'miDivala skUla Apha di inDiyana laoNjika' nAmaka jaina nyAya aura bauddha nyAyake itihAsa viSayakI prasiddha pustaka likhI jisake kAraNa kalakattA yunivarsiTIne Apako 'DAkTara Apha philAsaphI' kI pradhAna upAghise sammAnita kiyA / san 1909 meM, baMgAla sarakArane Apako bauddha dharmakA savizeSa pratyakSa jJAna saMpAdana karaneke liye laMkA bhejA / vahAM para, sumaMgala sthavira-jo laMkAke pradhAna vauddha sthavira aura kolaMboke vidyodaya kAlejake adhyakSa the- ke pAsa usa viSayakA talasparzI jJAna saMpAdana kiyaa| vahAMse phira Apa vanArasa pahuMce aura vahAM para nyAya Adi darzana zAstroma uttIrNatA prApta kii| phira 1990 meM Apa kalakattA saMskRta kAlejake pradhAnAdhyApaka banAye gaye aura tabase Akhira taka Apa isI pada para pratiSThita rahe / isake sivAya, sAhitya aura zikSA viSayaka ane sabhA-sosATi
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodha [mAga yoMke Apa adhyakSa aura sadasya Adi samaya samaya chapakara prakAzita ho jAya to turanta usakI eka para niyukta kiye gaye the| prati Apake pAsa bheja dI jAya, ki, jisase Apa kalakatte, zAstravizArada jainAcAya vijayadharma- ApanI jaina nyAyake itihAsa viSayaka uparyukta sUrijIse ApakI mulAkhAta ho gaI thI jisase pustakakI dUsarI AvRttimeM, jo vartamAnameM chapa rahI Apako jainasAhityase bhI bahuta kucha paricaya hai, haribhadra sUrike samayavAlA -llekha ThIka saM. mila gayA thaa| Apa ukta jainAcAryajIke baDe zodhita kara diyA jA ske| parantu kheda hai ki, prazaMsaka the aura unakI preraNAse Apane kalakattA- hamAre usa.nivandhake prakAzita honeke pahale hI, vizvavidyAlayake paThanakramama janasAhityako bhI gata 25 aprailako Apa isa kSaNabhaMgura saMsArako kucha sthAna dilAyA thaa| jaina nyAyake itihAsa choDakara svargameM jA bse| viSayaka uparyukta pustakake sivAya jainasAhityake ApakI isa akAlamRtyuse bhAratavarSake vidyAprathama taka grantha nyAyAvatArakA Apane aMgrejIma vyasanI vidyAnAmase eka baDI bhArI vyAra adRzya anuvAda bhI kiyA hai| bhAratake darzana zAstroke ho gaI aura jaina sAhityakA eka pratiSThita aura itihAsamai Apako baDArasa thA aura isa liye isa prAmANika paNDita lupta ho gayA! viSayameM Apane aMgrejI aura ApanI mAtRbhApA . [2] baMgalAmeM aneka choTe baDe nivandha likhe haiN| hameM ina paMktiyoM ke likhate hue atyanta duHkha hotA jaina sAhityaviSayaka ApakA prema dekha jaina sa- haiM ki, isa patra ke prathama aMkameM, jina pro0 sI. mAjane bhI ApakA yathocita gaurava kiyA thaa| vI. rAjavADekA jainadharmakA adhyayana' zIrSaka lekha san 1913 meM yanArasameM jo akhila bhAratIya prakaTa huyA hai aura jinakA saMkSipta paricaya hamane digambara jaina mahAsabhAkA adhivezana huA thA usI aMkake 'sampAdakIya vicAra' vAle eka noTa. usake Apa adhyakSa banAye gaye the aura sabhAne meM diyA hai, ve Aja isa saMsArameM nahIM hai| gata 8 Apako jainasiddhAnta mahodadhi kI upAdhi samarpita maIko nAzikame jahAM, para ArogyaprAptike liye pi. kara satkRta kiyA thA / isake agale varSa java chale kucha mahinAse Aya vizrAnti le rahe the, ApakA jodhapura meM jainasAhitya sammeTana huA taba bhI Apa zarIrapAta hogyaa|jain sAhityasaMzodhakake gatAMkameM usake sabhApati niyata kiye gaye the| prakAzita ukta lekha aura hamAre noTako Apa dekha gatavarSa java yahAM para ( pUrnameM ) prathama prAcyavi- bhI nahIM pAye / yaha kisako kalpanA thI ki isa yApariSada'I thI taba Apa yahAM para bhI Ayethe prastuta aMkama hame apane pAThakoMko ApakA koI aura paripadake pAlIbhASA aura bauddhasAhitya viSaya- viziSTa lekha bheMTa karaneke badale ApakI mRtyuke ka vibhAgake adhyakSa banAye gaye the| usa samaya liye duHkhodgAra bheMTa karane pdd'eNge| kAlasya kuTilA hamArI bhI Apase bheMTa huI thI aura paripadameM jaba gatiH / haribhadrasUrikA samaya nirNaya viSayaka hamArA lekha rAjavADejI baDe buddhizAlI aura eka honahAra paDhA gayA tava khAsa taurase use sunane ke liye Apa vidvAn the / Apako grejyueTa hue abhI pUre 10 varSa yahAM para upasthita hue the| haribhadrasUrike samayake bhI nahIM hue the| san 1992 meM yahAM (pUnA) ke viSayame ApakA aura hamArA matabheda thA / isaliye phargyusana kAlejama adhyayana samApta kara Apane isa viSayameM khAsa carcA karane ke liye, ukta pari- vI. es. sI.kI DigrI prApta kI aura 1914 meM padakI samAptike dina yApa utkaMThApUrvaka hamAre pAlI aura aMgrejIkI ema. e. parIkSA pAsa kii| sthAnaparaMbhI Aye the; aura bahutasI bAtacIta kara isake bAda turanta hI Apa baroDA kAlejameM pAlI baDe prasanna hue the| carate samaya Apa hamase aura aMgrejIke prophesara niyukta he| vahAM thApane Agraha kara gaye the ki, jaba hamArA ukta nivanya apane adhyApana kAryake sivAya pAlIsAhityake
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] zoka samAcAra nuwaruun............. ... .. wwwwwwwwwwwwwwwwwsaner prakAzanakA kArya bhI zurU kiyA / ApakI yaha baDI Apake pAsa nAzika bheje, taba Apa adhika utkaTa icchA thI ki samana pAlI sAhitya deva- asvastha honeke kAra Apake sambandhiyoMne una nAgarI lipima chapAkara prakaTa kiyA, jAya, tAki granthoMkA Apase jikara na karake jyoM ke tyo eka jisase bhAratavAsI,-jo Aja pichale DeDha hajAra kinAre rakha diye| pIchese jaba Apako usakI varSase isa ananyatulya sAhityakA paricaya bhule khavara lagI taba Apa bahuta adhIra ho UThe aura hue haiM -punaH paricaya prApta kara sakeM aura usake vinA una granthoMke darzana kiye aura panne ulaTa-pulaTa dvArA samyaka samzuddha bhagavAn gautama buddha ke amUlya kiye Apako cena nahIM pddaa| una granthoMko dekhate upadezoMkA AsvAdana kara skeN| isase Apane hI Apane hamako, vaisI asvasthatAmeM bhI eka patra sabase pahale 'hatthavanagallavihAravaMsa' nAmakI eka likhA aura pustakoMkI prAptika liye prasannatA praTaka choTIsI pAlI pustikA chapAI aura usake bAda 'ma- kii| isIkA nAma saJcA vidyAvyAsaMga hai| jhimanikAyakA eka bhAga prakaTa kiyaa| isI bIcame kara kAlane isa prakAra asamayahImeM Apako Apane vividha pariziSTa aura upayukta TippaNiyoMke / ki UThA le jA kara bhAratavarSake eka tejasvI vidvattAsAtha 'dIghanikAya' kA samagra anuvAda bhI apanI rakako udita hone ke pahale hI astaMgata kara diyaa| mAtRbhASA marAThI kiyaa| isakA-eka bhAga baDodA ApakI amara AtmAko akSaya zAMti mile yahI rAjyakI aurase prakAzita honevAlI anyamAlAmeM hamArI Apake liye Antima prArthanA hai| prakaTa bhI ho cukA hai / Apa zIghra hI, apane sahA [3] dhyAyI aura sahakArI pro0 bApaTa(phayU~sanakAleja, pUnA) aura proH bhAgavata (seMTa jheviyara kAleja gata julAI mAsikI aMtimarAtri bhAratavarSake bambaI)ke saMyukta parizramase prasiddha bauddhagrantha visa- itihAsameM baDI duHkha aura khedajanaka rAni mAnI ddhimaggakI eka sarvottama devanAgarI AvRtti prakaTa jAyagI / kyoM ki usa kAlarAtrike duHkhotpAdaka karanekI taiyArI kara rahe the| adhama vAtAvaraNane bhAratake dvitIya pratApavAn aura prakAzapUrNa pradIpako sadAke liye nirvANAva__ AyakA vidyAvyAsaMga vaDA utkaTa thA / aMgrejIka sthAmeM pahuMcA diyaa| hama ye zabda apane lokamAnya Apa AcArya the hI, sAthamaiM Apa jarmana aura phreMca | bAla gaMgAdhara tilaka mahodayako mRtyuko lakSya kara bhASAoMkA bhI apekSita jJAna rakhate the| bhAratIya pa kaha rahe haiN| lokamAnyakA adhika paricaya denekI bhApAomeM saMskRta, pAlI, prAkRta jaisI prAcIna aura koI AvazyakatA nahIM kyoM ki bhAratameM aisA koI zAstrIya bhASAoMkA yatheSTa adhyayana kara Apane abhAgA prANi nahIM hai jo lokamAnyako thoDA bahuta baMgAlI, gujarAtI, hindI jaisI vartamAna dezabhApA nahIM jAnatA ho| aura vAkI yo ApakA pUrNa pa. oNmeM bhI AvazyakIya praveza kara liyA thaa| ricaya denekI zakti bhI kisameM hai| cAhe jitanA . jabase ApakA hamAre sAtha paricaya huA tavase bhI laMbA paricaya likhA jAya to bhI vaha hamezA jainasAhityakA viziSTa adhyayana karanekI bhI ApakI apUrNa hI rhegaa| tIvalAlasA hogaI thI|jainasAhityasaMzodhakake liye ApameM jina anekAneka uttamottama zaktiyoMne 'Apane jaina aura bauddha sAhitya viSayaka tulanAtmaka Akara nivAsa kiyA thA, unameMse eka eka zakti lekhamAlAke likhanekA sotsAha svIkAra kiyA hI manuSyako saMsAramai pUjya aura mAnya banA skthaa| jaina-granthoke prApta karaneko Apa kitanI u. tI hai, to phira aisI aneka zaktiyoMke kendrabhUta . tkaTa AkAMkSA-rakhate the isakA paricaya to pATha- bane hue Apake mahAna vyaktitvakI pUjyatA aura koko hamane gatAMka meM jo noTa diyA hai usase mila mAnyatAkA to mApa hI kaise kiyA jAya / Apa bhAvanagarase hamAre eka sajjana (zrIyata kyA nahIM the? Apa prakANDa pratibhAzAlI the, u. hIrAlAla amRtalAla zAha ) ne kucha jaina grantha jaba kaSTaM sadAcArI the, parama paropakArI the, agAdha
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dhairyavAn the, Adarza kartavyavAn the, asAdhAraNa jJAnavAn the, mahAn dezabhakta the, anupama lokapri* ya the, sarvottama rASTrasutradhAra the, gaMbhIra rAjanItijJa the, saMpUrNa svArthatyAgI the, niSkAma karmayogI the, dhuraMdhara sAhitya sevI the, uttama lekhaka aura nipuNa vaktA the; saba kucha the aura saMpUrNa rItile the| jaina sAhitya saMzodhakake kArya kSetrakI viziTatAko lakSya kara, hama yahAM para ApakI anekAneka zaktiyoM se kevala usa eka hI zaktikA saMkSipta u lekha karate haiM jisake kAraNa Apa saMsArameM eka zreSTha vidvAn mAne gaye / vaha zakti ApakI atyaMta sUkSma saMzodhaka buddhi-gahana gaveSaNA zakti thI / ApakI isa saMzodhaka buddhikA jarmanI, iMglaiMDa aura amerikAke vidvAnoM takane gaurava kiyA hai / vidvA nako ApakI isa zaktikA prathama paricaya san 1892 meM milA thA / usa varSa laNDana nagarameM honevAlI ' prAcya vidoMkI AMtararASTrIya pariSad (The International Congress of Orienta* list ) meM vedoMkI prAcInatAke viSaya meM Apane eka gahana gaveSaNA aura atyanta anusandhAnapUrNa maulika nibandha bhejA thA jo phira agale varSa ( san 1893 ) ' orAyana ( ORION ) ' ke nAma se pustakarUpameM prakAzita kiyA gayA thaa| isapustakamai Apane jyotiSa zAstra ke niyamAnusAra nakSatroM kI gati Uparase yaha batalAyA hai ki, RgvedameM jo ' orA yana = AgrahAyaNa nakSatra saMbaMdhI RcAyeM milatIM haiM unase unakA racanA samaya kamase kama I. sa. se 4000 varSa pUrva honA siddha hotA hai / ApakI isa gaveSaNAko par3ha kara pro. mekSamulara, viTanI, vebara, bulhara aura blUmaphIlDa jaise prakhyAta saMzodhaka vidvAnoMne ApakI zodhaka buddhikI uttama prazaMsA kI thii| DaoN. blUmaphIlDane to ApakI isa gaveSaNAko " vijJAna aura saMskRta ke jagat meM eka halacala macAdenevAlI ghaTanA " batalAI thI aura ka" free deha, isa pustakase sAhitya saMsArake AgAmI varSameM khUba sanasanI phaila jAya gii| isa varSa, itihAsako tilakakI khojake phalako apanAne hI meM sArA samaya lagA denA hogA / ' jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga 1 tilaka mahAzaya ke isa siddhAntakI, jarmanIke vidvAna DaoN. jekobIke siddhAntale acintya samAnatA ho gaI thii| kyoM ki DaoN. jekobI bhI apanI svataMtra gaveSaNAdvArA vedakA racanA samaya lagabhaga vahI sthira kara sake jo tilaka mahAzayane kiyA / isase purA tatvajJoMmeM Aja yaha siddhAnta tilakajekobI (Tilak - dacobi theory) ke saMyukta nAmase vyavahRta hone lagA hai / aisA hI anusandhAnAtmaka dUsarA grantha ApakA 'vedoMmai AyakA uttara dhruvanivAsa ( The Arctic Home in the Vedas ) ' hai / yaha grantha san 1897 meM jaba Apako dUsarI vAra kArAgRhavAsa milAthA tava likhA gayA thA / veda, brAhmaNa Adi saMskRta graMtha, pArasiyoMke jinda- avestA grantha aura pazcimaya vidvAnoMke likhe hue bhUgarbhavidyA sambandhI navIna granthoMkA sUkSma adhyayana aura manana kara Apane isa granthakI racanA kI hai / isa grantha meM Apane veda, brAhmaNa, purANa, avestA ityAdi zAkhoke anekAneka pramANa dekara, yaha pratipAdita kiyA hai ki vedakAlIna Aryaloga uttara dhruvake pradezameM nivAsa karate the / kArAgRha meM baiThe baiThe, isa granthake likhaneke liye apekSita sAdhanoM ke adhya yana- manakI anumati sarakArane Apako pro. mekSamularake anurodhase dI thii| pIchele unhIM prophesara mahodaya ke vizeSa parizrama aura prayatnale sarakArane Apako asamaya hI meM bandhanamukta bhI kara diyA thA / kArAgRhameMse nikale bAda Apane ukta pro. ko eka kRtajJatApUrNa patra likhA jisameM apane kiye hue isa navIna anusandhAnakA kitanA eka upayukta sAra bhI likha bhejA / isa sArako paDha kara prophe sara mahAzayane tilaka mahodayako likhA thA ki "kitanIeka vaidika RcAoMkA artha Apake batalAe mutAbika ThIka ho sakatA hai; paraMtu kadAcit unake AdhArapara se nikAlA huA siddhAnta bhUstara zAstrake siddhAntake sAtha mela nahIM khAyagA, aisI mujhe zaMkA hai|" kheda hai ki tilaka mahAzayake isa prantha ke prakAzita hone ke pahale hI yaha graMtha sat 1903 meM prakAzita huA- pro. mekSamularakA dehAnta
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 818+ aMka 2] zAMkasamAcAra hogayA, jisase unake adhikArayukta abhiprAyase likhA, jo Aja bhArata ke pratyeka dharmajijJAsu thApakA yaha grantha vaJcita rahA / paraMtu, dUsara vidvA- janake carama virAjamAna ho rahA hai tathA pratyeka nAne yApakI isa kRtikA bhI khUba satkAra kiyaa| vidvAn aura vidyA ke liye eka atyAvazyaka bosTana vizvavidyAlayake adhyakSa DaoN. vArinane isa pAThya graMtha bana rahA hai / isa pranyamai Apane apane pustakake viSayameM kahA thA ki " inDo irAnI vi. jIvanake samagra vicAra srotoMko ekatra kara zAstra dvAnoMne jitanI pustake isa viSayapara Ajataka rUpa mahAsarovarake rUpameM baddha kara diyA hai| pUrvIya likhI haiM una sabameM yaha pustaka adhika nizcayA- aura pAzcAtya tattvajJAnakI sabhI mukhya mukhya vicAratmaka hai| jo koI svargIya mi. nIla kI 'deva rAtri zreNiyA~kA gaMbhIra manthana kara Apane isa amUlya ( The night of Gods ) kA aura isa pustaka- grantharatnako prakaTa kiyA hai| Apake nAmako ajarAkA pArAyaNa kara legA vaha saMbhavataH phira kasI mara banAnevAlA kevala yahI eka grantharatna payaha na pUMchegA ki AyoMkA Adima nivAsasthAna ryApta hai| kahAM hai|" __ Apako jaba sat 1908 meM tIsarI bAra jelayA. Apake deha vilayase saMsArakA eka zreSTa aura trAkA hukma huA taba maMDAleke ekAntavAsameM baiTha prakhara jyotiHpUrNa jJAnasvarUpa mahAnakSatra asta kara Apane vaha gItArahasya athavA karmayogazAstra ho gyaa|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 citra - paricaya | sr`t jaina sAhitya saMzodhakaM 1-gata aMkameM jo darzanIya citra diye gaye haiM unameM pahalA raMgIna citra pAvApurIke jalamaMdirakA hai / pAvApurI paTanA jilekI suve vihAra tahasIlakA eka choTAsA gAMva hai| jaina samAjakI mAnyatA anusAra zramaNa bhagavAn zrImahAvIra devakI nirvANabhUmi yahI pAvApurI hai / isa liye jainiyoMkA yaha eka parama pavitra tIrthasthala hai| isa gAMvake pAsa eka kamalasarovara nAmakA acchA tAlAya hai / isa tAlAba meM hamezA asaMkhya kamalapatra khile rahate haiM isaliye isakA nAma bhI kamalasarovara paDa gayA hai / isa sarovara ke madhya meM eka bhavya maMdira banA huA hai, jisameM saMgamarmarake vana hue bhagavAn mahAvIra svAmIke pUjanIya caraNoMkI sthApanA kI huI hai / maMdira baDA khubasUrata aura darzanIya hai bhAvuka manuSyoMke hRdaya meM vahAM para jAnese vaDI bhakti utpanna hotI hai aura kucha kAla taka vahAM para baiTha kara dhyAna dharanese apUrva zAnti prApta hotI hai| / isI maMdirakA vaha sundara citra hai| citrameM meM dira, sarovara, AsapAsake kinAroM para lage hue vRkSa, ityAdi sabhIkA manohara dRzya dikhAI de rahA hai | ArA nivAsI utsAhI jaina yuvaka zrIyuta kumAra deveMdra prasAdajIne apanI orasehI vaha citra jaina sAhitya saMzodhaka ke pAThakoM ko bheMTa kiyA hai| tadartha Apa sAdhuvAdake pAtra haiN| [bhAga 1 'kuMbhamerA ' haiN| dUsarA staMbha yaha jaina kIrtistaMbha hai| ' kuMbhameru' kI apekSA yaha jaina kIrtistaMbha bahuta prAcIna hai aura purAtattvajJoMne 11 vIM yA 12 vIM zatAbdI meM isake bananekA anumAna kiyA hai / yaha kisI digambara jainakA banAyA huA hai / kyoMki isameM jo jinamUrtimAM lagI huI haiM ve diga'svara haiN| 2- gatAMkakA dUsarA hAphaTona citra, bhArata prasiddha vIrabhUmi citoDa nagarIke samIpameM rahA huA itihAsa prasiddha citoDagaDha (killA) maike eka ati prAcIna jaina kIrtistaMbha (Jain Tower. kA hai / citoDake kilemeM do kIrtistaMbha haiM jinameM eka jo adhika UMcA aura vizeSa prasiddha hai vaha 15 vIM zatAbdI meM suprasiddha rANA kuMbhA dvArA banAyA gayA hai aura isase usakA asalI nAma 1 yaha staMbha 80 phITa UMcA hai / samudrakI sataha se isakI UMcAI 1900 phITa aura nIcekI jamIna se 600 phITa hai| yaha kilekI sabase UMcI bhUmipara banA huA honese isakA zikhara kile ke sabhI . makAnoMse UMcA dikhAI detA hai / isake zikharakA jIrNoddhAra hAla hI meM dasa bAraha varSa pahale - sarakArane bar3A kharca karake karavAyA hai| sAre hiMdusthAnameM jainiyoMkA yahI eka mAtra mahattvakA purAtana kIrtistaMbha maujUda hai / isakA samagra aitihAsika varNana Ageke kisI aMkameM, eka svataMtra lekha dvArA pAThakoM ko sunAyeMge / citrameM jo do judA judA vlAka haiM unameM dAhinI taraphavAlA blAka staMbhakI usa avasthAkA da* rzana karA rahA hai jaba usake zikharakA jIrNoddhAra nahIM kiyA gayA thA / vAI taraphakA dRzya jIrNodvArake anantarakA hai| 3 - isa aMka meM karaher3Ake pArzvanAtha jaina maMdi - rakA citra diyA jAtA hai / yaha gAMva udayapura [ mevADa] rAjyameM AyA huA hai aura citoDa-udayapura relve lAInake vIcameM paDatA hai| gAMva bilkula choTAsA mAmulI hai| gAMvase vahAra, kucha phAsale para yaha mandira banA huA hai / mandira 52 jinAlaya hai aura vaDA bhavya haiM / mandira meM pArzvanAtha tIrthakara kI manohara mUrti pratiSThita hai| .. purAne lekhoMmeM isa gAMvakA nAma 'karaTaka ' aisA likhA huA milatA hai / yaha mandira 14 vIM zatAbdI ke lagabhagakAM banA huA anumAna kiyA jAtA hai / aitihAsika varNana phira kabhI diyA jAyagA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana mAhitya maMzodhaka-19, - * RDAN mahAmahopAdhyAya DaoN. satIzacaMdra vidyAbhUpaNa, ema. e. pI. pana ddii|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka 7 EX LAMMARRI . . . . TRIP ag: -, - "on. . . HV . . " .: . svargIya zrImAn bAla gaMgAdhara tilaka /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ namotthu NaM samaNassa bhagavo mhaaviirss| jaina sA hi tya saM zodha ka Aanan-AAAAAAAAAAAAAMARARAMANManner--ARMAAAAAAAAARAN ansoorAAAAAAAAAPAAAAAAAAAAAAAAIP-AAAAAAA bhAga 1] gujarAtI lekha vibhAga [aMka 2 - - AARAMMAAMANAMARAwammanmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm AnanAAAAMAnnaranormannm N-Anand somaprabhAcArya viracita kumArapAla pratibodha / (anya paricaya ) [ghaDodarAnA vidyAvilAsI nRpati zrIsayAjIrAva gAyakavADa sarakAra taraphathI, gAyakavADa orienTala sIrIjha' nAme 5-6 varSathI eka granthamAlA prakaTa thavA lAgI cha jenI aMdara saMskaMta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmomAM lakhAelA prAcIna ane durlabhya pranyo prakAzita thAya che. e granthamAlAnA mUla utpAdaka ane mukhya saMpAdaka svargastha vidvAn zrAvaka zrIyuta cimanalAla DAhyAbhAI dalAle pATaNa ane jesalamera (rAjapUtAnA ) nA jUnA jaina pustaka bhaMDAronuM sUkSma nirIkSaNa karI temAthI keTalAka uttama ane alabhya-durlabhya jaina graMtho, ukta sIrIjhamAM prakaTa karavA mATe khAsa cuTI kADhyA itA. e graMthomAM somaprabhAcAryaracita kumArapAla pratiyodha nAmano paNa eka prAkRta bhASAmaya moTo graMtha cha jenu saMpAdana kArya svargastha bhAI dalAle ghaNA AgrahapUrvaka mane sopyu hatuM. e graMtha have chapAIne taiyAra thayo che. enI prastAvanA je mArA taraphathI lakhavAmAM AvI che, te jaina sAhitya saMzodhakanA vAcakrone khAsa vAMcaMcA lAyaka hovAthI, atra prakaTa karavAmAM Ave che. mUla pustakamAM A prastAvanAno iMprejI anuvAda tathA saMskRtasAra ApavAmAM Anyo che.-muni jinavijaya!] stumastrisandhyaM prabhuhemasUregnanyatulyAmupadezazaktim / atIndriyajJAnavivarjito'pi yaH kSoNibhartuLadhita pravodham / sattvAnukampA na mahIbhujAM syAdityepa klupto vitathaH pravAdaH / jinendradharma pratipadya yena, zlAghyaH sa keSAM na kumArapAlaH // . -somaprabhAcArya / . gujarAtanA caulukyavaMzanA prasiddha nRpati kumArapAlane jainAcArya hemacaMdrasUrie samaya samaya upara je rIte jainadharmanA siddhAntonI, vividhakathA-AkhyAno dvArA bodha Apyo hato, ane te ghodhanuM zravaNa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka bhAga 1 --roman Anary karI je rIte kumArapAle jainadharmano saMpUrNa svIkAra ko hato tenuM sAmAnya varNana A graMthamA ApavAmAM Avyu che. graMthakAre A graMthanuM nAma 'jinadharma-pratibodha' e, rAkhyu che'. paraMtu, granthanAmaMte, puSpikAlekhamAM 'kumArapAla-prativodha ' evaM nAma lakhalaM maLavAthI, tema ja graMthagata viSayano nAmamAnanA nirdezathI paNa vAcakone khyAla AvI zake tevA hetuthI; meM A pustaka upara e ja nAma aMkita karavaM vadhAre ucita dhAryu che. A graMthanI prastuta AvRtti, gujarAtanI prAcIna rAjadhAnI pATaNa zahara (je vartamAnamAM ghaDodarArAjyanA kaDIprAMtamAM eka sAdhAraNa tAlukAnuM sthAna bhogave che) mAMnA jaina pustaka bhAMDAgAramAMthI maLI AvelA tADapatrAtmaka pustaka uparathI taiyAra karavAmAM AvI che. e tADapatranA ekaMdara 255 pAnAM che. pratyeka pArnu 2 phITa 7 iMca lAMbuM ane mAtra 2 iMca pahoLu cha, e pAnAnA pratyeka pRSTha (eka bAju) upara praNathI pAMca paMktio, kALI zAhIthI devanAgarI lipimA lakhelI che. dareka paMktimA lagabhaga 140 thI 150 jeTalA akSaro AvelA che. pratyeka paMkti traNa vibhAgomAM vheMcAelI che, ane dareka vibhAganI vazce eka eka Ica jeTalI khAlI jagyA rAkhavAmAM AvI che. e khAlI rAkhelI jagyAmAM, AkhA pustakanAM vadhAM pAnAMo bhegAM bAMdhI levA mATe eka chidra pADI temA saMlagna dorI parovelI che. A pustaka saMvat 1458 mAM khaMbhAtamAlakhAelaM che. A samaya pachI lakhAela vIja koI tADapatra jaina bhaMDAromAM mArA jovAmAM Anyu nathI. A uparathI hu~ ema anumAna karu chu ke, gujarAtamAM-ane sAdhAraNa rIte pazcima ane uttara hiMdusthAnamAM paNa-tADapana upara pustaka lakhavAnA itihAsamAM A pustaka sauthI aMtima sthAna bhogave cha. jainAnAM aitihAsika sAdhamo uparathI jaNAya che ke IsavInI 14 mI zatAbdinA prAraMbhamAM ja tADapatro upara graMtho lakhavAno vahIvaTa kamI thavA mAMDyo hato ane tADapatronuM sthAna kAgaLoe levA mAMDayuM hatuM. te vakhata daramyAna pATaNa, khaMbhAta, jesalamera (rAjapUtAnA) Adi-jaina pustaka bhAMDAgAro mATe prasiddha thaelA-jUnA zaharomAM tADapatra upara lakhelA je vizAla pustakasaMgraho hatAM te vadhAnA ekI lAthe ane ghANI jhaDapathI kAgaLo upara utArAo thavA lAgyA hatA. vartamAnamA kAgaLa upara lakhelAM jUnAmAM jUnAM je pustako upalabdha thAya che, te vadhAM teja vakhatanAM lakhelAM che. tema ja tADapatra upara arvAcInamA arvAcIna je pustako che te paNa teja vakhatanAM che. te pachI lakhelAM tADapatro maLatAM nathI. A uparathI ema mAnI zakAya ke e pradezomAM kAgaLano praveza teja vakhate thaelo hovo joIe. prakRta tADapatranA lekhana kALamAM tADapatra upara lakhavAno pracAra bahu ja virala thaI gaelo hovo joIe. ane lahiAo tADapatra upara lakhavAnA abhyAsa ane zAhInI banAvaTa vigerenI kaLAne mulI javAnI taiyArImA hovA joIe. kAraNa ke prakRta tADapatraM uparatuM lakhANa janAM tADapatro karatAM ghaNA ja halakA prakAra dRSTigocara thAya che. 12 mA 13 mA saikAnAM tADapatronI lipi jeTalI suMdara ane zAhI jeTalI uttama hoya che teTalI AmAM dekhAtI nathI. A tADapatranI zAhI ghaNI ja phIkI ane aneka sthaLethI to te atyAra Agamaca kharI paDI-muMsAI gaI che. koI koI pRSThamAM to paMktionI paMktio tevI rIte azya thaI gaI che ane tenA lIdhe lakhANa vAcavU paNa bahu kaThaNa thaI paDe che. tyAre AnA karatAM 200300 varSa janAM tADapatronI zAhI joIe chIe to Aje paNa tevInI tevI caLakatI ane kALI dekhAI Ave che. jUnAM tADapatronI jeTalI lekhana-zuddhi paNa A pustakamAM jaLavAelI jaNAtI nathI. AnuM kAraNa e che ke prAcInakALamAM lahiAo sAdhAraNa rIte saMskRta-prAkRta bhApAna sAmAnya jJAna dharAvanArA thatA hatA. tema ja ghaNAka vidvAno te vakhate jAte ja pustako lakhatA hatA. tethI te vakhatanAM pustakomA sAdhAraNa rIte azuddhio bahu alpa pramANamAM maLI Ave che. paraMtu prakRta tADapatranA lekhanasamayamAM, tADapatro uparathI kAgaLo upara graMtho utarAvavAnuM kAma dhaNA vizAla pramANamAM zarU thapalaM hovAthI, teTalA kAmane pahoMcI vaLe eTalA, bhApAjJAnasaMpanna lahiAonA abhAvane lIdhe, mAna, akSarAkRti sama. . 1 jiNadhammapaDibohe samatthimao paDhamapatyAvo / pRSTha 115. " --jinadharmaprativodhaH klupto'yaM gurjareMdra pure / pR. 410.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 inute 10 .......... .. aranwwwmararmnnnn aMka 2] kumArapAla prativodha paricaya javA puratuM zAna dharAvanArA ane makSikAsthAne makSikA citaranArAlahiAo pAsathI e kArya karAvavAmAM AyatuM hatu. tethI janA graMthonI nakalo karatAM. e ghakhate lahiAonA hAthe ghaNI azuddhio te graMthomA dAkhala thaI gaI hatI. yA ja kAraNane laIne kumArapAla pratibodhanA prakRta AdarzamAM paNa lekhana-azuddhio ghaNA moTA pramANamAM praviSTa thaI gaelI jovAya che. A pustakanI nakala karanAra kAyastha petArnu bhApAjJAna ke haze tenuM anumAna, pustakanA aMtamAM teNe je saMvat vigerenA ullekha cALo puSpikAlekha lakhyo che, te uparathI thaI zake tema che. ullikhita tADapatra sivAya eka vIlu paNa tADapatra prastuta graMtha mane maLyuM che, je pATaNanA saMghavInA pADAnA nAme oLakhAtA pustakabhaMDAranI mAlikInuM che. e tADapatra, ukta tADapatra karatAM khAsa jUna ane vizepa zuddharIte lakhAeluM che. paraMtu e ghaNuMja apUrNa--khaMDita che. emAM 51 thI te 305 naMbara sudhInAM pAnAM che. A graMthanA caturtha prastAvamA dezAvakAsika vratopari je pavanaMjayanI kathA ApelI. che tenA madhyabhAgathI ja e tADapatra khaMDita thaI gayuM che. enI sAIjha 27"+2" lAMbI-pahoLI che. pratyeka pRSTamAM3 thI 5 lAino AvelI che, ane dareka lAinamA 105 thI 120 sudhI akSaro lanelA che. AvI rIte prastuta pustakano akhaMDa evo eka ja uparyukta Adarza mane maLavAthI (ane jyAM. sudhI hu~ jANI zakyo cha, bIjo saMpUrNa prAcIna Adarza anyatra phyAye che paNa nahi) ane te paNa vizepa azuddha hovAthI, A graMthanA saMzodhana- kAma mArA mATe ghaNuMja kaThaNa thaI paDaghu hatuM. somaprabhAcArya graMthakAra somaprabhAcArya eka suprasiddha ane sujJAta jaina vidvAn che. temaNe prastuta graMtha vikrama saMvava 1241 mAM, eTale kumArapAla rAjAnA mRtyu pachI mAtra 11 varSe banAvyo hato. A uparathI teo rAjA kumArapAla ane AcArya hemacaMdanA samakAlIna hatA e svataH siddha che. temaNe A graMtha, neminAganA putra zreSTI abhayakumAranA harizcaMdrAdi putra ane zrIdevI Adi putrimaonI prItyarthe, prAgvATajAtIya kavicakravartI zrI-zrIpAlanA putra kArya siddhapAlanI vasati (jaina maMdira yA jaina upAzraya ) mA rahIne racyo che; tathA khuda hemacaMdrAcAryanA mahendramuni', vardhamAna ane guNacaMdra nAme vidvAn ziSyoe tene athathI te iti sudhI sAMbhaLyo che. abhayakumAra zreSThI, A ja graMthamA jaNAnyA pramANe, kumArapAla rAjAe anAtha ane asamartha janonA bharaNa popaNa mATe kholelA satrAgAra Adi dharmAdAya khAtAono uparI hato. (juo pRSTha 219-20). kavicakravartI zrI-zrIpAla gujarAtano eka sarvazreSTha kavi ane siddharAja jayasiMhano ghaNo mAnIto tema ja svIkRta bhrAtA hato. teno putra siddhapAla paNa uttama koTino kavi hoI kumArapAla rAjAno prItipAna ane zraddheya suhRd hato. A kavikulanA saMbaMdhamAM meM anyatra savistara lakhyu cha, (-juo draupadI svayaMvara nAme siddhapAla putra kavi vijayapAla racita nATakanI mArI prastAvanA.) tethI ahI punarAvRtti karato nathI. zrIpAla kavi, somaprabhAcAyanA pUrvAcArya devasUrino caraNopAsaka hato tethI ekavi-kuTuMbano, temanA zipyasamudAya upara savizeSa anurAga hoya tathA te sAdhu-samUhano paNa e kuTumya upara vizeSa AdarabhAva hoya te svAbhAvika che. somaprabhAcAryanA guruo tathA anya sAdhuo aNahilapuramA ghaj karIne e kavikuTuMbanA makAnomAM ja nivAsa karatA hatA. somaprabhAcArye potAno bIjo dhRhadagraMtha nAme sumatinAthacaritra paNa e kuTuMbanI vasatimAM ja vasIne banAvyo hato. , A mahendramunie hemacaMdrAcAryaracita anekArthanAmasaMgraha nAmaka kopa upara anekArthakaravAkarakaumudI nAme TIkA lakhI cha,-juo, pITarsana riporTa 1, pR. 51. 2 vardhamAnagaNie kumAravihAraprazasti banAvI che.-jubho, pATarsana riporTa 3, pR. 316. . 3 guNacandragaNie, prabandhazatakartR mahAkavi rAmacandrane nATyadarpaNa nAmaka grantha lakhavAmAM..sahAyatA karI hatI.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ . 58 jaina sAhitya saMzodhaka ...................... ..........! bhAga 1 kumArapAla pratiyodhanI prazasti tathA bIjA graMthokta ullekho uparathI somaprabhAcAryanI guruparaMparAdino vaMzavRkSa nIce pramANe thAya che:-- ___ sarvadevasUri yazobhadra . nemicaMdra municaMdra mAnadeva municaMdra ___ajitadeva mAnadeva vAdIdevapUri', AnaMdasUri AnaMdasUri vijayasiMha ratnaprabha' bhadrezvara guNacaMdra pUrNadeva mahezvara jayaprabha hemacaMdra somaprama maNiratna rAmacaMdra jayaprabha . jagacaMdra jagaccaMdra jayamaMgala rAmabhadra. somacaMdra 1 upadezapada, anekAntajayapatAkA, lalitavistarA, yogaviMdu Adi haribhadrAcAryaracita graMtho upara TIkA-TippaNAdinA prasiddha lekhaka 2 syAdvAdaratnAkara nAmaka mahAn jainatarkayanyanA praNetA. 3. dharmasAgaragaNie potAnI paTTAvalImAM A vijayasiMhane, vAlacaMdraracita vivekamaJjarIvRttinA saMzodhaka ('zrIvijayasiMhasUriH--vivekamaJjarIzuddhirut / ' ) lakhyA che paraMtu te bhUla che. te vRttinA saMzodhaka mA vijayasiMha nI, paraMtu nAgeMdra gacchanA vijayasenasUri che. juo pITarsanano 3 jo rIporTa pR. 103. A vijayasiMhano eka zilAlekha ArAsaNanA jainamaMdiramAthI maLI Avyo che, je saMvat 1206 nI sAlano.che. juo mAru prAcIna jainalekhasaMgraha nAmarnu pustaka, lekha naMbara 289, 4. ratnaprame ratnAkarAvatArikA nAme sujJAta tarkaprantha banAnyo che. upadezamAlAvRtti Adi bIjA paNa emanA pheTalAka prasiddha graMtho upalabdha che. 5. bhadrezvare vAdI devasUrine syAdvAdaratnAkara graMtha racavAmAM mukhya sahAyatA karI hatI. tathA potAnA gurunA avasAna pachI temanI gAdInA mukhya AcArya e pAteja nImAyA hatA. guNacaMdre hemavibhramanAme vyAkaraNaviSayaka eka baghu graMtha dhanAvyo che.. 7. jAloranA eka zilAlekhamA A banne garu-ziSyano ullekha karelo cha. .. 8.sudhATekarI (mAravADa ) upara AvelI cAcigadevanI prazastinA ko.. 9 vRttaratnAkaranI vRttikaranAra. . . .. prabuddharohiNeya nATakanA racana
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 aMka 2] kumArapAla pratibodha paricaya A vaMzavRkSamAM ApelI vyaktiyo jainasAhitya ane jainaitihAsamAM suprasiddha cha. e sAdhuomAMnA keTalAka to ghaNA moTA graMthakAro che ane temanI banAvelI aneka kRtio Aje paNaM jainasAhityanI zobhA vadhArI rahI che. A uparathI prastuta graMthakArano samudAya keTalo vadho vidvAn , pratiSTita, ane sAhityopAsaka hato teno khyAla AcI zake che. somaprabhAcAryanA eka gurubhrAtA nAme hemacaMdre nAmeyanemi nAmarnu dvisaMdhAna kAvya banAvyu cha jenuM saMzodhana khuda kavicakravartI zrIpAle karyu hatuM.' somaprabhAcAryanI gAdI upara suprasiddha jagazcaMdrasUri AvyA hatA jeo tapAgacchanA nAme oLakhAtA suvistRta sAsamudAyanA mULa puruSa manAya che. paTTAvalio pramANe, somaprabhAcAryano mahAvIranI paTTa paraMparAmAM 43 mo z2abara che. somaprabhAcAryanA vidyamAna graMtho kumArapAla pratirodha sivAya somaprabhAcAryanA vIjA praNa graMtho upalabdha thAya che. jemAM eka to sumatinAthacaritra che. egraMthamAMjainadharmanA pAMcamAtirthakara sumatinAthanuM caritra varNavAmAM AvyuM che. tecaritra paNa kumArapAla prativodhanI mAphaka mukhya karIne prAkRta bhApAmAMjaraceluM che ana temAMpaNa jainadharmanAsiddhantono bodha ApatIpurANakathAyo kalpita che. tenI lokasaMkhyA lagabhaga sADA nava hajAra upara che. pATaNanA jaina bhaMDAromA e caritranA hastalekho mArA jovAmAM AvyA chai bIjo graMtha sUktimuktAvalI nAme prasiddha / 100 padyavALo eka prakIrNa prabaMdha che. e prabaMdhanuM prathama padya 'sinduraprakara' evA vAkyathI zaru thatuM 1A kAvyanI aMtanI prazastinA keTalAka bhoko nIce pramANe cha:-- bhaktaH zrImunicaMdramarimuguroH zrImAnadevasya ca zrImAn so'jitadevasUrirabhavat patarkadugdhAmyuSiH / sayaH saMskRtagadyapadyalaharIpUreNa yasya prabhA''kSiptA vAdiparaMparA tRNatulAM patte sma dUrIkatA / / dhImAnad vijayasAriramuSya zipyoM yanaxxx smarastha zarAn gRhiitvaa| klapta caturbhiranaghaM zarayantamame vizvaM tadekavizikhena vazaM ca ninye / / zrIhamacandrasarirvabhUva ziSyastathAparastasya / bhavahataye tena ruto dvisaMdhAnapravandho'yam // ekAhanippannamahAprabandhaH zrIsiddharAjapratipannavandhuH / zrIpAlanAmA kavicakravartI sudhArimaM zodhitavAn pravandham / / 2 e caritranI aMtanI prazasti paNa ghaNA aMza kumArapAla-pratiyoghanA jevI ja che, ane te noce pramANe cha: candrArkI guruvRddhanamasaH karNAvataMsI kSitadhuryoM dharmarathasya sarvajagatastasvAvaloke dRzau / nirvANAvasathasya toraNamahAstambhAvabhUtAmubhAvekaH zrImunicandrasUriraparaH shriimaandevprbhuH|| zipyannayorajitadeva iti prasiddhaH sariH samagraguNaratnanidhirvabhUva / prIti yadanikamale munibhRgarAjirAsvAditazrutarasA tarasA vavandha / / zrIdevamaripamukhA babhUvuranye'pi tlaadpyaajhNsaaH| cepAmavAdhAracitasthitInAM nAlIkamaMtrImadamAtatAna! vizAradaziromaNe rajitadevariprabhovinayatilako'bhavad vijysiNhspriNgukH| . jagattrayavijetRbhirvimalazIlavAvRtaM vyabhedi na kadAcana smarazarairyadIyaM mnH|| gurostasya padAmbhojaprasAdAnmandadhArapi zrImAn somaprabhAcAryazcaritraM mumatervyadhAt // prAgvATAnvayasAgarendurasamaprajJaH kRtajJaH kSamI vAgmI sUktisudhAnidhAnamajani zrIpAlanAmA pumAn / yaM lokottarakAvyarajitamatiH sAhityavidyAratiH zrIsiddhAdhipatiH kavIndra iti ca bhrAteti ca vyaahrtuu|| sUnustasya kumArapAlanRpatiprItaH padaM dhImatAmuttaMsaH kavicakramastakamANiH zrIsiddhapAlo'bhavat / yaM vyAlokya paropakArakaruNAsaujanyasatyakSamAdAkSiNyaiH kalita kalau kRtayugArambho jano manyate / / tasya pIpadhazAlAyAM pure'NahilapATake / niSpratyUhamidaM prokraM parAdhAntaM (?)...... // anAbhogAt kiJcit kimapi bhartivakalyavazataH kimapgrautsukyena smRtivirahadoSeNa kimapi / mayotsUtraM zAstre yadiha kimapi prokamakhilaM kSamantAM dhImantastadasamadayApUrNahRdayAH / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jaina sAhitya saMzodhakaH [bhAga 1 hovAthI te 'siMdurakara ' nA nAme tathA somaprabhAcArya racita hoI temAM ekadara 100 padyono saMgraha hovAthI ' somazataka' nA nAme paNa ghaNIka vakhate lakhAya-oLakhAya che. e prabaMdha jainasamAjamAM ghaNoja prasiddha che ane aneka strIpuruSonA mukhe kaMThastha hoya che. e prabaMdha bhartRharinA nItizatakanI zailimA lakhAelo che; ane ahiMsA, satya, asteya, zIla, saujanya Adi viSayo upara saMkSipta paraMtu hRdayaMgamate temAM vivecana kareluM che. enI racanA bahuja sarala, sarasa ane subodha che. emAMnAM keTalAka yo A prastuta graMthamAM - kumArapAla pratibodhamAM paNa grathita thapalAM najare paDe che. zrIjI graMtha 'zatArtha kAvya ' nAme che. e graMtha somaprabhAcAryanA saMskRta bhASAjJAnaviSayaka anuttara pAMDityane prakaTa kare. che. e graMtha mAtra eka vasaMtatilakA chaMda rUpe che, jenA judA judA to artho karavAmAM AvyA che. A kRtinA lIdhe vidvAno taraphadhI temane zatArthikanuM khAsa pAMDityasUcaka upanAma prApta hatuM ane tethI pAchaLanA ghaNAka graMthakAro temane e upanAma sAthe ja ullekhe che. e eka vRttATere ithanA bhinna bhinna so artho temaNe jAte ja TIkA karIne batAyA che. TIkAnA prAraMbhamAM pAMca zloko lakhI svavivakSita soe arthonI anukramaNikA ApI che. prAraMbhamAM jainadharmanA 24 tIrthakaronA ardho lakhI ye brahmA, nArada, viSNu Adi vaidika devo vigerenA artho paNa AlekhyA che. ane chevaTe potAnA samakAlIna evA, vAdI devasUri ane hemacaMdrAcArya jevA jainadharmanA mahAn dharmaguruonA; jayasiMha deva, kumArapAla, ajayadeva ane mUlarAja jevA gujarAtanA kramika 4 caulukya rAjAonA; kavi siddhapAla jevA sarvazreSTha nAgarikanA; ane ajitadeva tathA vijayasiMha nAme potAnA vane guruonA artho paNa avatAryA che. sarvAta svakIya artha paNa besAryo che ane samAptimAM koI ziSyanA mukhethI AtmaprazaMsApara evI pAMca padyovALI saMkSipta prazasti paNa kahevarAvI che. A prazastimAM jaNAvyA pramANe somaprabha gRhasthAvasthAmAM prAgvATa ( poravADa ) jAtinA vaizya hatA. tamanA pitAnuM nAma sarvadeva, ane pitAmahanuM nAma jinadeva hatuM. jinadeva koIka rAjAno maMtrI hato ane te potAnA samayamA bahu pratiSThita puruSa hato. somaprabhe kumArAvasthAmAM ja jainadIkSA laI lIghI hatI, ane tIvrabuddhinA prabhAve samasta zAstrono talasparzI abhyAsa karI AcArya padavI prApta karI hatI. temanI tarkazAstramAM adbhuta paTutA hatI, kAvyaviSayamA ghaNI tvaritatA hatI ane vyAkhyAna ApavAmAM bahu kuzalatA hatI. kumArapAla pratibodha sAthai uktAnusAra somaprabhAcAryanI vartamAnamAM 4 kRtio upalabdha thAya che. A kRtiomAM kAlAnukramathI prathama kRti temanI sumatinAtha caritra ane vIjI sUktimuktAvalI hoya tema jaNAya che. bRhaTTimpanikA nAme eka prAcIna jainagraMthasUcimAM sumatinAthacaritranI racanA kumArapAlanA rAjyamAM thaI hatI evo ullekha karelo che. zatArthavRttanI vRttinA aMte paNa te caritranuM nAma AveluM hovAthI, te vRttinI pahelAM enI racanA thaI hatI ema to svataH siddha thAya che. zatArthavRttanI racanA I0 sa0 1177 thI 1179 nI vadhve thaI hoya, ema mAnI zakAya. kAraNa ke enI aMdara ajayadevanI pachI gujarAtanI gAdie AvelA mULarAjano ullekha che. A mULarAja itihAsamAM bALa mULarAjanA nAme prasiddha che. ane teNe mAtra beja varSa - I. sa. 1177 thI 1179 sudhI - rAjya karyu hatuM. kumArapAla pratibodha temanI chelI kRti hoya tema lAge che. 1 juo- - pRSTha 145, 191,422 ityAdi upara ApelA saMskRta padye . 2 mULa vRtta A pramANe che: kalyANasAra savitAna harekSa moha / kAntAravAraNasamAnajayAdyadeva / dhrmaarthkaamdmhodyviirdhiir| somaprabhAvaparamAgamasiddhasUre // 3 ' somaprabho munipatirviditaH zatArthI / ' munisuMdararita gurvAvalI / ' tataH zatArthikaH khyAtaH zrIsomaprabhasUrirAT / ' guNaratnasskRita kriyAratnasamucaya / -1
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 aMka] kumArapAla prativodha paricaya AkRtio sivAya cIjI paNa temanI koI kRti hoya tema anumAna thAya che. kAraNa ke zatArtha vRttanI vRttimA kumArapAla rAjA saMbaMdhI artha karatAM yadacocAma" karIne ghe padyoTAkyAM cheje upalabdha kRtimaomA maLI AvatAMnathI. kumArapAla pratiyodhanI racanA graMthakAre mukhyakarIne prAkRtabhApAmAM karI cha. chevaTanA prastAvamAM keTalIka kathAo saMskRtamAM ApI che. tathA thoDoka bhAga apabhraMza bhApAmAM paNa guMthelo che. A uparathI lekhaka prAkRta, saMskRta ane apabhraMza ematraNe bhApAonA pAMData hatA te spaSTa jaNAI Ave che. graMthanI racanA bahuja sarala ane bhApA tahana sAdI-ADaMbara vinAnI che. kartA joke, jema upara yatAvavAmAM AvyuM che, eka uttama koTinA vidvAna ane graMthakAra che. paraMtu temanI vidvattAnI koI viziSTatA ApaNane A graMthamAM maLI AvatI nathI. * kumArapAla prabaMdhanA kartA jinamaMDanagANie potAnA prabaMdhamA aneka sthaLe, A graMthamAMnA aitihAsika bhAganAM avataraNo TAMkyAM che. ane jayAsiMha sUrie potAnA saMskRta kumArapAlacaritramA A graMthanI racanA zailItuM AvAda anukaraNa kI che. te uparathI jaNAI Ave che ke pAchaLanA graMthakAro prastuta graMtha. thI sArI peThe avagata hovA jAIe, bumArapAlamatiyodhinI aitihAsika upayogitA A graMthatuM mahat parimANa ane racanA-samaya tarapha dRSTi karatA itihAsa rasika jijJAsuone, A graMthamAthI kumArapAla ane hemacaMdrAcAryanA jIvanavRttAnta saMbaMdhI azAta ane anyatra anupalabdha evI navI raNavAnI vizeSa jijJAsA rahe, e svAbhAvika che. ane hUM paNa prathama ecA ja lAlasa graMthanA saMpAdana-bhArane vahana karavA sAnaMda tatpara thayo hato. paraMtu graMtharnu sAyaMta avalokana karyA pachI mAre udAsa mane jaNAva paDe che ke tevo koI navIna vAvata, A ATalA moTA graMthamAthI maLI AvIM nathI, eTalaMjanahIM paraMtu prabhAvakacaritrAMtargata hemacaMdrapravaMdha. prabaMdhacintAmaNigata kamArapAlaprathaMdhAdi jevA, prastuta tha karatAM saMkSipta ane kAlakRta arvAcIna graMthomAM jeTalI hakIkata, ukta bane vyaktionA saMbaMdhamAM maLI Ave che; te karatAM paNa ghaNI ja alpa hakIkata yA graMthamA AlekhelI che. AthI aitihAsika pito ApaNane AgraMthanI koI paNa prakAralI vizeSa upayogitA jaNAtI nayI, ema jo kahIe to te ayukta nathI. alavata prAkRta bhApAnA sAhitya-prakAzananI apekSAe AnI upayogitA avazya svIkAravA lAyaka cha. kAraNa ke eka to prAkRtasAhitya atyArasudhImA ghaNAja alpa pramANamA prakAzita thayu cha, ane vIju have muMbaI yunivarsiTIe potAnA paThanakramamA pAlIbhApAnI mAphaka prAkRtamApAne paNa khAsa sthAna ApalaM hovAthI e bhASAnA sAhityanA prakaTIkaraNanI dhaNIja AvazyakatA pratIta thaI rahI che.tevA prasaMga prAkRta bhApAnA A eka mahAn graMtharnu prakAzana e bhApAnA abhyAsione avazya Ava. kAra dAyaka thaI paDaze emAM saMzaya nathI. * e be payo nIce pramANe che:cailukyendreNa cetye kucakalazanikararvandhurAH sindhurastrIskandhArUDhA vidhAtuM jinajananamahe sUtikarmaprapaJcam / paTapaJcAzatsamIrapramukhanijAnijAcAracAturyAsphurjanmANikyahemAbharaNakavAcatAthAkare dikkumAryaH / / dvAtriMzatranidazAdhipA napagRhAta caise dvipAdhyAsitAH kalyANAbharaNAbhirAmavapupaH kalyANakAdyutsave / yAtraM kartumamartyazailazirAma svargAdivAbhyAyayustanmadhye ca kumArapAlanRpatirbhaje'cyutendrazriyam // 1juo muni zrIcaturavijayajI saMpAdita kumArapAlaprabaMdha-pR. 10, 17,58,80,90, 94, 95,95, 106, 107, 111ityAdi.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ krUra jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 uktarIte A graMthamAM aitihAsika vRttAnta vizeSa na maLavAthI alabata ApaNane asaMtoSa thAya e svAbhAvika che, paraMtu te viSayamAM graMthakAra koI paNa prakAranA upAlaMbhane pAtra nathI. kAraNa ke graMthanA prAraM bhAMja te pote hemacaMdra ane kumArapAlanI samagra jIvana - vArtA lakhavAnA uddezyano spaSTa asvIkAra kare che. o graMtha lakhavAmAM lekhaphano uddezya, kumArapAlAdino itihAsa lakhavAno nathI. paraMtu te vyaktisone lakSIne dharmopadeza Apato eka kathA-graMtha guMthavAno che. tebho lakhe cheke - " yadyapi kumArapAla ane hemacaM drAcAryanuM jIvana caritra bIjI rItie, paNa ghaNuMe manohara che. to paNa huM A prathamAM jaina dharmanA pratiyodha saMbaMdhe kAka kAcchu chaM. aM aneka prakAranI khAdya vastuothI bharapUra rasavatImAthI potAnI icchAnuM - sAra mAtra koI eka vastunuM ja bhakSaNa karanAra puruSa koInI nindAne pAtra thaI zake che ? " astu. kumArapAla pratibodhano aitihAsika sAra A saMpUrNa prathamAM jeTalo bhAga itihAsa sAthai saMbaMdha dharAve che te vAcakonA saukaryArtha " kumArapAlaM pratibodha - saMkSepa" evA zirolekha nIce pariziSTa rUpe judo Apyo che. e pariziSTAtmaka graMthabhAga yAMcIjavAthI AkhA graMthano saMkalita sAra spaSTarIte samajAI jaze. saMkSipta aitihAsikasAra A pramANe che|- aNahilapura pATaNamAM, prathama caulukya kulamRgAMka evo mUla nAme rAjA thayo. tenA pachI cAmuMDarAja ane tenA pachI 'jagajjhaMpaNa ' evaM upanAma prApta karanAra vallabharAja thayo. tenA pachI anukrame durlabharAja, bhImarAja, karNadeva ane jayasiMhadeva rAjA thayo. pUrve thaI gaelA bhImadevano kSemarAja karIne eka putra hato, teno putra devaprasAda, teno putra tribhuvanapAla ane teno putra kumArapAla thayo. e kumArapAla bahu zUra, vIra, dhIra tyAgI, dakSa ane paropakArAdi guNavALo hato. tethI jayasiMhadevanaM mRtyu .thayA pachI pradhAnapuruSoe paraspara vicAra karIne tenI gAdI upara kumArapAlane besAryo. tethe cAre dizAomAM caturaMga sainya sAthai digvijaya karI prajAne saMtoSakAraka thAya tevI rIta rAjyanuM pAlana karavA mAMDa. eka divase teNe keTalAka vidvAn ane vRddha brAhmaNone potAnI pAse bolAvIne kahA ke -'jenA AcaraNathI manuSya janmanuM sArthaka thAya tevo satya dharma mArga batAvo . ' brAhmaNoe vedAdizAstra vihita yajJayAga svarUpa dharma batAvyo. paraMtu te dharmamAM pazu-prANI Adino vadha vihita hovAthI tevo hiMsAmaya dharma rAjAne rucyo nahIM. te manamAM vicAra karavA lAgyo ke' jo prANiono vadha karavAthI paNa manuSyane dharma prApti thatI hoya to pachI adharma kayuM kartavya karavAthI thAya che ? zuM brAhmaNo dharmanuM satya. svarUpaja jANatA nathI ? athavA to jANatA chatA paNa bhArI vipratAraNA kare che ?' AvI rIte A saMbaMdhama te vizeSa ciMtana karavA lAgyo ane tenA yoge rAtrimA samaye te nidrA paNa pUrI prApta karI zakato nahIM. eka samaye bAhaDa nAmanA amAtye AvIne rAjAne namana karyu ane kachu ke-' rAjan ! tamane jo dharmAdharmanA svarUpane jANavAnI jijJAsA hoya to huM kahuM te sAMbhaLo. ' ema kahI bAhaDa maMtrIe jainAcArya hemacaMdra sUrino saMkSipta paricaya Apyo. maMtrie jaNAvayuM ke - pUrve, pUrNatallanAmanA gacchamAM zrIdattasUri nAme eka AcArya thaI gayA. teo paribhramaNa karatA eka vakhate vAgaDadezanA ' rayaNapura ' nAmanA gAmmAM gayA. tyAM te vastrate yazobhadra karIne eka rAjA rAjya karato hato. te zrIdattasUripAse AdhI hamezAM dharmabodha sAMbhaLavA lAgyo. daptara tyAM keTaloka samaya rahI anyatra cAlyA gayA. pAchaLathI te rAjAne saMsAra upara virakti thaI AvI ane tethI te badho rAjyabhAra choDI dattasUripAse dIkSA levA nikaLI paDagho. sUri te samaye *jaha vicariyaM imANaM maNoharaM asthi bahuyamannaM pi / tahavi jiNadhamma- paDivAha - baMdhuraM ki 'pi japemi // bahu bhakta - juyA virasavaIe majjhAo kiMci bhuMjato / niya-icchA-aNurUvaM puraso ki hoi vayaNijjI //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] kumArapAlaM prativodha paricaya 'DiDuANApura' mAM rahetA hatA tethI rAjA tyAM gayo. tenI pAse eka bahumUlya muktAhAra hato. tene vaicA tenA dravyathI tyAM eka 'caucIsajiNAlaya ' nAme moha jainamaMdira baMdhAvyuM ane pachI sAdhupaNU laI dattasUrino ziSya thayo. sAdhunata laIne teNe aneka prakAranAM tapazcaraNo karyA ane UMDo zAstrAbhyAsa karI yazobhadrasUri nAme AcAryapada prApta kayu. AcArya thayA pachI temaNe lokone dharmopadeza ApavA judA judA sthaLomA paribhramaNa kayu, jyAre vRddhAvasthAnA yoge zarIra bahu zithila ane kSINaprAya thayuM tyAre ujjayaMta (giranAra ) tIrtha upara jaI temaNe anazanavata aMgIkAra karyu ane samAdhipUrvaka svargastha thayA. temanA zinya pradyumnasUri karIne thayA jemaNe 'ThANayapagaraNa (sthAna* kaMprakaraNa)' nAme graMtha banAyo. temanA ziSya guNalenalUri ane temanA zighya devacaMdrasUri thayA. devacaMdrasArie pradyumnasariracita 'TANayapagaraNa ' upara TIkA vanAcI che. tathA 'zAMntijinacaritra' lakhyuM che. e devacaMdrasUri pharatA pharatA eka vakhate dhaMdhukA nAme gAmamAM gayA. tyAM cacca ane cAhiNI nAme moDha jAtIya vaNigdaMpatIno caMgadeva nAme eka pratibhAvAn bAlaka temanI pAse AvaghA lAgyo ane nirantara temano dharmavodha sAMbhALacA lAgyo. temanA upadezI prabuddha thaI bAlaka caMgadeva temano ziSya thavA taiyAra thayo, ane temanI sAtheja te rahevA-pharavA lAgyo. pharatA pharatA devacaMdvasari khaMbhAtamAM AvyA, ane tyAM, te bAlakanA mAmA nAme nemi dvArA cacca ane cAhiNIne samajAvI-yujhAvI, tene dIkSA ApI ane caMgadevanA badale somacaMdra nAma sthApyu. alaukika buddhizALI yAlaka sAdhu somacaMdra thoDAja samayamA sakaLa zAstrono abhyAsa karI samartha vidvAn thayo ane gurupa tenI pUrNa yogyatA joI hemacaMdra evA navIna nAmanI sAthe tene AcAryapada pradAna karyu. hemacaMdrAcAryanI ghinattAthI mugdhathaI siddharAja jayasiMha deva temanA upara bahu bhaktibhAva dharAvato hato, ane Treka zAstrIya bAMbatanA temanI pAse khulAsA meLavI saMtuSTa thato hato. temanA upadezathI siddharAjanI jainadharma upara prIti thaI hatI, ane tenA upalakSyamA teNe 'rAyavihAra ' nAme eka jainamaMdira pATaNamAM, ane 'siddhavihAra' nAme eka maMdira siddhapuramA baMdhAvyuM hatuM. siddharAjanA kathanathI hemacaMdrAcArya 'siddhahamavyAkaraNa' nAme sarIMgapUrNa zabdazAstra banAvyuM hatuM. hemacaMdracAryano amRtopama upadeza lAMbhaLyA vinA siddharAjane jarA paNa cena paDatuM na hatuM. AvI rIte. hemacaMdrasUrino paricaya ApI amAtya bAhaDe kumArapAla rAjAne ko ke-'mahArAja! tamane paNa jo dharmanA yathArtha svarUpane jANavAnI icchA hoya to bhaktipUrvaka e AcAryanI pAse jaI, mAM pacchA karo.' maMtrIjeM A kathana sAMbhaLI rAjA hamezAM hemacaMdrAcArya pAse jaI dharmabodha sAMbhaLayA lAgyo. " AcAryajIe prathama to vividha dRSTAMto ane AkhyAno dvArA rAjAne yathAvasara prANihiMsA, yUtaramaNa, mAMsabhakSaNa, madyapAna, dhezyAgamana ane dhanApaharaNa ityAdi durAcaraNothI manuSya ana manuSyasamAjanI kevI adhogati thAya che, te cAraMdhAra samajAvI, tenI pAsethI, AkhA rAjyamAM teSAM durAcaraNono, rAjAzAnA rUpamA sarvathA niSedha karAvyo. tadanaMtara, temaNe kumArapAlana jainadharmapratipAdita deva, garuane dharma tattvano viziSTa vodha ApavA mAMDyo. saddeva, sadguru, ane saddharmanI upAsanAthI AtmAnI kevI pragati thAya che ane asaddeva, guru, ane dharmanI upAsanAthI kevI avagati thAya cha, tenI, vividha kathAnako dvArA spaSTa samajaNa ApavA mAMDI. sarinA e bodhathI kumArapAlanI jainadharma tarapha prIti vadhatI gaI ane krame krame te e dharma upara adhikAdhika anurakta thato gayo. janadharma uparanA potAnA anurAganA graMthakAra somaprabhAcArya A ThekANe jaNAve che ke-te 'cauvIsajiNAlaya' maMdira mAje paNa tyAM (DiDuANA puraMmA) vidyamAna che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jaina sAhitya saMzodhakaH [bhAga. upalakSyamA prathama to teNe ThekANe ThekANe jaina maMdirobaMdhAvavA mAMDayAM. sauthI prathama teNe pATaNamAM, zrImAlavaMzIya maMtrI udayananA putra maMtrI bAhaDa ane cAyaDavaMzIya gargaseThanA putro nAme sarvadeva ane sAMbaseThanI dekharekha nIce 'kumAravihAra' nAme caturviMzati jinAlaya yukta mahAna ane bhavya jainamaMdira baMdhAvyu. e vihAranA mukhya maMdiramAM, sphaTikanirmita pArzvanAtha tIrthakaranI manohara mUrti pratiSThita karI tenI AjubAjunA bIjA 24 jinAlayomAM suvarNa, rajata ane pittala Adi dhAtuonI banelI judA judA tIrthakaronI pratimAo sthApana karavAmAM AcI. tenA pachI kumArapAle 'tribhuvanavihAra' nAme atyucca ane atibhavya maMdira baMdhAvyu. e maMdira 72 jinAlayothI parivaTita hatuM. eno vizAla AmalasAra ane te uparanA kalazo suvarNamaya banAvavAmAM AvyA hatA. mULa maMdiramA nIlaratnanirmita mahatpramANa evI naminAtha tIrthakaranI pratimA, ane AsapAsanA 72 jinAlayomAM, bhUta, savinya ane vartamAnakAlanA ema 72 tIrthakaronI pittalamaya pratimAo pratiSThita karavAmAM AvI. e sivAya, 24 tIrthakaranA, 24 jadAM judAM maMdiro, tesaja 'nivihAra' pramukha bIjA paNa ghaNA vihAro teNe ekalA pATaNa zaharamAMja karAvyA hatA. pATaNa sivAya bIjAM nagaro ane gAmolAM teNe je maMdiro baMdhAvyAM chetenI to saMkhyA paNa koI jANato nathI. e maMdiromAM, jasadevanA putra daMDAdhipa abhayanI dekharekha nIce tAraMgAparvata upara baMdhAvelu ajitanAtharnu mahAna maMdira khAsa ullekha karavA yogya che. AdhI rIte mAtra jinamaMdiro baMdhAdhIne janasArapAla potAnI jainadharma pratyenI zraddhA batAvI aTakI gayo na hoto; paraMtu eka parama zraddhAlu zrAvakanI mAphaka te hamezAM jinamadiramA jaI jinamUrtinI bhAvapUrvaka pUjA paNa karato hato ane jainadharmano mAhimA prakaTa karavA mATe apAhinakA mahotsava vigere jaina utsavo paNa ghaNA ThAThathI ujavato hato. e mahotsavI prativarSa, caitra ane Azvina mAsanA zukla pakSanA chellA ATha divasomAM, pATaNanA mukhya ane prasiddha maMdira nAme 'kumAravihAra' mAM karavAmAM AvatA hatA. mahotsavanI samAptinA divase-eTale caitra ane Azvina mAsanI pUrNimAnA divase-sAMjanA bakhate, rathayAtrAno varaghoDo nikaLato. hAthie joDalA rathanI aMdara pArzvanAthanI mUrti sthApavAmAM AvatI. ratha prathama 'kumAravihAra' mAthI nikaLato ane aneka sAmaMta, maMtrI, vyApArI AdinA samUhathI viTaLAelo te rAjamaMdiramA jato. tyAM rAjA jAte vastra ane AbhUSaNothI rathastha pratimAnI pUjA karato. anya jano te vakhate vividhabhAvavyaMjaka ane stavanAsUcaka nRtya ane gAnAdi karatA. te rAtrie rathane tyAM (rAjamaMdiramA) ja rAkhavAmAM Avato ane bIje divase, savAranA vakhate, siMhadvAra yahAra, tenA mATe khAsa ubhA karelA maMDapamA laI javAmAM Avato. rAjA paNa tyAM sAthe jato, ane sakaLa janasamUhanI samakSa, rathastha jinapratimAnI lauthI prathama svayameva AratI utArato. pUjA vigere saghaLI kriyA thaI rahyA vAda ratha pAcho nagaramA AvavA nikaLato. nagaranA vadhA rAjamArgomA paribhra. maNa karato karato ane ThekANe ThekANe vAMdhelA maMDapo nIce ubho raheto raheto, ghaNA ADaMbarapUrvaka ratha pAcho potAnA sthAnake pahocato. AvIrIta kumArapAla jAte jainadharmano mahimA karato ane potAnA tAbAmAMnA bIjA mAMDalika rAjAo pAse paNa tevI rIta karAvato. tenA hukamathI badhA mAMDalika rAjAoe potapotAnA nagaromAM kumAravihAro baMdhAvyA hatA, ane temanI aMdara AvA mahotsavo paNa hamezAM karatA-karAvatA hatA.. eka divase kumAravihAramA besIne kumArapAla hemacaMdrAcArya pAse dharmopadeza sAMbhaLato hatote vakhate keTalAka videzI dhanADhya jaina yAnioe AdhIne AcAryane ane rAjAne praNAma karyAH te yAtrio saurASTra (kAThiyAvADa) dezamAM AvelAM jaina tIrthonI yAtrA karavA nikaLyA hatA; ane rastAmAM pATaNa zahara AkyAthI, tyAMnA maMdironI yAtrA karavA tathA AcArya hemacaMdra ane rAjA kumArapAla jevA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2 ] kumArapAla prativodha paricaya jainadharmanA mahAn puruSonAM darzana karavA tethe tyAM rokAyA hatA. te yAtribhone joIne kumArapAlanA manamAM paNa tIrthayAtrA karavAnI icchA thaI, ane hemacaMdrAcAryane pUchI yAtrAnI taiyArI karavA mAMDI. jyotiSi vratavelA zubha muhUrtamAM, hemacaMdrasUrinA pramukhapaNAnIce teNe potAnA caturaMga sainya ane catuvigha saMgha-sAdhu, sAdhvI, Avaka, zrAvikA rUpa jaina janasamUha-sAthai saurASTra deza tarapha prayANa karyu. mArgamAM AvatAM grAma ana nagaronAM jinamaMdironI pUjA-upAsanA karatA kumArapAlanA e mahAn saMgha vana ( giranAra ) parvatanI nIce AvelA girinagara ( junAgaDha ) nI pAse jaI paDAva nAMkhyo. giranAra parvatano caDhAva vaha viSama hovAthI ( te vakhate upara caDhavA mATe pagathioM vAMdhelAM na hotAM ) rAjA upara car3hI nahIM zakyo, tethI pradhAna puruponA hAthe pUjA AdinI sAmagrI mokalI darda potAnI azaktatA mATe kheda karato te tyAM nIceja besI rahyo. bAkI vIjA vadhA yAtrio parvata upara gayAM ane jinapUjA Adi tIrthakRtya karI yathAvasare pAchA nIce AvyA. tyAthI e saMgha zatruMjaya tIrthanI yAtrA karavA gayo. tyAM vadhA yAtrionI sAthai rAjA paNa parvata upara caDhyo ane tIrthanAyaka RSabhadevanI bhaktipUrvaka pUjA - sevA karI AnaMdita thayo. zatruMjayanA e pavitra jinamaMdirano jIrNoddhAra kumArapAlanI AjJArthI vAiDa maMtriNa, thoDA ja samaya pahelAM karAvyo hato, tethI te maMdira joI rAjA bahu khuzI bhayo. AvI rote giranAra ane zatruMjaya nAmanA sArASTranA bane prasiddha jainatIrthonI DhATa sAthai yAtrA karI rAjA pAcho potAnI rAjadhAnImAM Avyo. 65 24 ****e vou giranAra parvatanA caDhAvanI viSamatAnA kAraNe rAjA te upara je caDhI nahIM zakyo hato ane tenA lI tIrthapati neminAthanI je pUjA-arcA karI nahIM zakyo hato, tethI tene bahu kheda thayAM karato haso. eka divase potAnI rAjasabhAmAM prasaMgopAta vAta nikaLatAM rAjAe pUchayuM ke giranAra upara lokone caDhavA mATe sugama evo rasto baMdhAvI Ape pavo koI puruSa che? te vakhate kavicakavatI zrI zrIpA nA putra kavi siddhapAle te kArya mATe rANiganA putra AmranuM nAma sUcacyuM rAjAe kavinI sUcanAnusAra Amrane saurASTrano daMDanAyaka ( subedAra ) nImI giranAra mokalyo bhane tyAM parvata upara pagadhi bAMdhavAnI hukama karyo. tadanaMtara, kumArapAle anAtha ane asamartha zrAvaka Adi janonA bharaNa poSaNa arthe eka satrAgAra baMdhAvyo jenI aMdara vividha jAtanAM bhojano bhane vastrAdi tenA arthione ApavAmAM AvatAM hatAM temaja te satrAgAranI pAseja eka paupadhazAlA baMdhAvI ke jenI aMdara rahIne dharmArthI jano dharmadhyAna karatA potAnuM jIvana zAMtarIte vyatIta karI zake. santrAgAra ane pauSadhazAlAno kArabhAra calAvacA mATe zrImAlavaMzIya neminAganA putra zreSThI abhaya kumAranI yojanA karI hatI. te zreSTI bahuja satyavrata, dayAzIla, saralasvabhAva ane paropakAraparAyaNa hato. tenI AvA puNyadAyaka kArya upara thapalI yogya niyukine joI kAva siddhapola rAjAnI yogya prazaMsA karI hatI. tyAra yAda AcArya hemacaMdre kumArapAlane zrAvaka dharmamAM pAlavA yogya 12 vratono vistAra sAthai bodha karyo. prAcIna kAlamAM AnaMda ane kAmadevAdi paramaM jaina gRhasthoga je rIte zrAvakadharmanuM pAlana karya hatuM, tathA pratyakSamAM paNa, khuda pATaNa nivAsI chaDDua nAmanA mahAn dhanADhya zrAvake je rIte potAnI pAse zrAvakanA 12 vratono svIkAra karyo hato, tenAM udAharaNo ApI hemacaMdramurie kumArapAlanI zrAvaka - dharma - aMgIkaraNa tarapha suruci utpanna karI. rAjAya temanA bodhAnusAra eka rAjarSine zobhe teSI rAte bhAvakavratano zraddhA pUrvaka svIkAra karyo, ane AvI rarAte aMte kumArapAle jainadharmano pUrNa svIkAra karI te eka paramArhata jaina rAjA thayo. jaina yA pachI kumArapAlanI nityanI dinacaryA A pramANe batAvavAmAM AvI che:- te prati divasa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ da jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga 1 prAtaHkAlamoM vhelo uThato ane saudhI prathama, jainadharmamAM suprasiddha evA paMcanamaskAra maMtranuM smaraNa karato. vAda potAnA iSTa deva gurutuM dhyAna karato. pachI kAyazuddhi vigere karI, rAjamaMdiramAMja AvelA jinamaMdiramAM jaI jinapratimAnI puSpa, naivedya vigerethI pUjA karI paMcAMga praNipAta karato; tathA yathAzakti namokArasI vigere tapanu pratyAsthAna karato hato. tyAra vAda, avasara thapa, hAthInA hor3he besI, aneka sAmaMta, maMtrI Adi sAthai ' kumAra vihAra' mAM jato, ane tyAM aNakArI pUjA karI bhAvapUrvaka prabhuprArthanA karato. tyAMthI pachI te hemacaMdrAcArya pAse jato ane caMdana, karpUra tathA suvarNakamalAdizrI temanI varaNapUjA karato hato. tadanaMtara temanI AgaLa vesIne dharmopadeza sAMbhaLato ane upadezanI samApti thapa yathAzakti kAMIka tapasyAnuM pratyAkhyAna karI lagabhaga madhyAha samaye pAcho rAjabhuvanamAM Avato hato. rAjamaMdiramAM AvI yAcaka vigere lokone ucita vRttinuM vitaraNa karI, punaH naivedya vigerenA thALo bharI gRhacaityanI pUjA karato ane pachI pote pavitra bhojananuM sevana karato hato. bhojana karyA bAda te sabhAmAM jaIne besatto anetyAM judA judA vidvAno sAthai dharmazAstra ane tattvavicAranI vAto karato tathA temanI pAledhI sAMbhaLato. A vidvAnomA kavi siddhapAla mukhya hato. te hamezAM rAjAnI AgaLa vividha prakAranI kathAvArtAoM karI tenA manane zAMta ane saMtuSTa rAkhato hato. divasanA caturtha praharamAM ( eTale lagabhaga RNa vAgyA pachI ) kumArapAla rAjasabhAmAM siMhAsana upara jaIne besato, ane tyAM AgaLa sAmaMta, maMtrI, mAMDalika ane seTha sAhukAra Adi rAjakIya ane prajAvargIya puruSo sAthai rAjyakArabhAra saMbaMdhI vicAra-vinimaya calAvato. tathA lokonI vijJamio (pharyAdI) sAMbhaLato ane teno ucita nikAla karato. rAjAno dharma ke ema jANI kyAre kyAre, mallavi gerenI kustIoM ke hAthI vigerenI sATamArI jevI ramato paNa alimamane te joto hato. AvI rIte rAjyakArya karyA pachI, jo aSTamI yA caturdazIno divasa na hoya to, ye ghaDI divasa rahete sAyaMkAlanuM bhojana karato-amI bhane caturdazInA divase te ekaja bAra bhojana leto hato. bhojanakaryA yAda puSpa AdithI gRhacaityanI sAyaMkAlikI pUjA karato ane vAravadhuo pAse AratI-maMgalAdi karAvato. tyAra vAda rAtrinA keTalAka samaya sudhI, cAraNa ane gAyaka Adi jano tenI AgaLa besIne je guNagAna tathA gAyana-vAdana Adi karatA te sAMbhaLato ane jyAre nidrAno samaya thato tyAre manamAM vairAgya ane brahmacaryanA vicArotuM ciMtana karato zayyAdhIna to hato. te jainadharmaprasiddha namaskAramaMtranuM satata smaraNa karato rahetI hatA. e maMtra upara tenI bahuja zraddhA hatI. te kahyAM karato hatA ke, je kAryoM, vipula sainya sAthai digyAtrA karatI vakhate paNa mArAthI siddha na hotAM thayAM, tathA je zatruo mArI jAtanI caDhAIthI paNa vaza na hotA thayA, te kAryo A namaskAra maMtrA prabhAvadhI vinA yatne siddha thAya che; tathA te zatruo aMbaDa jevA vaNigU daMDezothI paNa vaza dhaI rahyA che. atyAre A namaskAra maMtranA prabhAvadhI mArA rAjyamAM koI paNa svacaka ke paracakrano bhaya nathI temaja durbhikSAdinuM paNa kyAMe nAma sudhAM saMbhaLAtuM nathI, ityAdi. AvI rIta A graMthamAM, saMkSepamAM kumArapAlanA jaina dhArmika jIvanano sAra ApavAmAM Avyo che. kumArapAla ane tatkAlIna abhyAnya prasiddha puruSo ke jamano ullekha prasaMgopAtta A graMthamAM karavAmAM Avyo che, temanA saMbaMdhamAM vizeSa hakIkato prabhAvakacaritra, prabaMdhacintAmaNi, jayasiMhasUrikRta- kumAra pAlacaritra, cAritrasuMdara racita kumArapAlacaritra, jinamaMDana kRta- kumArapAlaprabaMdha ityAdi prAcIna graMthomAM; temaja phArbalakRta rAmAlA ane baoNmbegejheTIara Adi arvAcIna aitihAsika graMthomAM yathAjJAtaM prakaTa dharalIja che, tethI te saMbaMdhamAM ahIM kAMI lAMM lakhaM anupayukta hai. yadyapi uktarIte A graMthamAM aitihAsika vRttAMta bahuja alpapramANamAM ApavAmAM Agyo che; to paNa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) kumArapAla pratiyodhaparicaya ...... ... ...... . . . . . ................... ... .......... .. ...... je yApyu che te saMpUrNa vizvasta ane prAmANika cha ema ApaNe spaSTa kabula karakhaM joIe, kAraNa ke graMthakAra buda kumArapAlanA samakAlInaja nahIM paraMtu tenA aMtaraMga jIvanathI savizeSa paricita paNa hRtA, ema ApaNe upara AlA tamanA paricayathI nizcita mape samajI zakIe chIpa, kumArapAlanA dhArmika jIvananA saMbaMdhamAM tenA samakAlIna evA praNa lekhakonA lambelAM varNano maLI Ave che. elegnakomA eka to khuda taMnA dharmaguru AcArya hemacaMdra potaMja che. temaNe kumArapAla caritra (prAkRtavyAzrayo mAM ane mahAvIracaritramA tenA saMbaMdhamAM keTaluka saMkSipta varNanamAyuM che. kumAra. pAlacaritramA AralaM varNana ane prastuta graMthamAM ApalaM varNana-temApa khAla karIne tenI dinacaryA saMbaMdhI varNana to-tAravaNI karatAM lagamaga arthazaH saMpUrNa maLatu Ava chai. bIjo lekhaka kavi yazaHpAla ke jeNe kumArapAlanA AdhyAtmika jIvanane anulakSIne moharAjaparAjaya nAmanuM nATaka racyu cha. A kavi potAne ajayadeva cakravartI ( ke je kumArapAlano uttarAdhikArI hato) no caraNasevI batAve che. tethI e paNa kamArapAlano samakAlIna ja hato, e arthAta siddha che. 'moharAjarAjaya'mAM, kumArapAle potAnA rAjyamAMthI prANihiMsA, mAMsabhakSaNa, sutaramaNa, vezyAgamana Adi pApa vyasanono je sarvathA bahiSkAra karAvyA hato tenu ghaNu manohara ane hRdayaMgama varNana karelaM che. trIjA legbaka A prastutagraMtha praNetA somaprabhAcArya che. yA traNe lekhakoM javAbadAra ane pramANabhUta hovAthI temanA kathanamAM koI paNa prakAranA saMdehane avakAza nathI. A lagvakonA caukasa kathana uparathI jaNAya che ke kumArapAla eka paramadhArmika jaina rAjA hato. jaina dharma upara tenI pUrNa zraddhA hatI ane 8 dharmapratipAdita AcAra-vicArona pAlana karavA teNe saMpUrNa kozIza karI hatI; jaina dharmano prasAra karavA teNe dhanatA prayanno karyA hatA; ane teno prabhAva sthApanA neNe potAne tanmaya banAvyA hatI. te svabhAvadhI sarala ane vicArathI udAra hato. jaina dharma upara teno pUrNa anurAga hovA chatAM paNa anyadharmA upara neNe kyAre paNa potAnA abhAva prakaTa ko na hato. eka prajApAlaka rAjA tarIke te dareka dharma upara samAna bhAveja Adara rAkhatohato. te jAte sadAcArI ane sadaguNAnurAgI hato. tenA rAjyathI loko pUrNa sumnI ane saMtuSTa hatA. ityalama. kumArapAla pratibodhanI thatanI prazasti nIca pramANe cha.sUryAcandramasI kutarkatamasaH kaNAvataMsI kSitadhu- dharmarathasya sarvajagatastattvAvaloke dshau| / nirvANAvasathasya toraNamahAstammAvabhUtAmubhAvekaH zrImunicandramariraparaH shriimaandevprbhuH|| tayorbabhvAjitadevariH zipyo vRhadracchanabhaHzazAGka: jinendradharmAmyunidhiH prapedeghanodakaH smRtimatIva ysmaat|| zrIdevamaripramukhA babhUvuranye'pi ttpaadpyaajhNsaaH|yepaamvaadhaaraacetsthitiinaaN nAlIkamaitrI mudmaattaan|| vizAradaziromaNerajitadevasUraramnamAdhujamadhuvrato vijysiNhriHprbhuH|| mitopakaraNakriyAsaciraniyavAsI ca yacirantanamunitrataH vyadhita duHpamAyAmapi / tatpapUrvAdisahasrAhimaH somaprabhAcArya iti prsiddhH| zrIhamasareca kumArapAladevasya caMdaM nyagadacaritram / / mukaviriti na kIti nArthalAbha na pUjAmahamabhilapamANaH prAvRtaM vaktumetat / kimuta rutamubhAbhyAM duSkaraM duHpamAyAM jinamatamatulaM ttkiirtnaapunnymicchu:|| dhammeM niryalatAmavApnumatulA zrIhemacandrapramI bhakti vyajitumaDutAM bhaNitipu draSTuM parAmaucitIm / tho citramayAthamatkRtirutaH kAvyaM ca lokottaraM kate kAmayase yadi sphuTaguNaM tadgrandhamataM zRNu // prAgvATAnvayasAgarendarasamapra: rutaHkSamA vAgmI satimudhAnidhAnamajAna zrIpAlanAmA pumAn / yaM lokottarakAvyarajinamatiH sAhityavidyAratiH zrIseDAdhipatiH kAndra iti ca bhrAteti ca vyAharana / putrastasya kumArapAlanapatiprIte: padaM dhImatAmuttaMsaH kavicakramastakamaNiH zrIsiddhapAlo'bhavan / klama tadvasatAbidaM kimapi yaccAyuktamuktaM mayA tayudhmAbhirihAcyatAmiti budhA kA praanyjliHpraarthye||
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga 1 7 hemasUripadapaGkajahaMsaiH zrImahendramunivaiH zrutametat / varddhamAna- guNacandra: gaNibhyAM sAkamAkalitazAstrarahasyaiH // yAvannihatAkhilasantamasau nabhasi cakAsto ravicandramasau / tAvat-hemakumAracaritraM sAdhujano vAcayatu pavitram // vimalamatisughArcirneminAgAddgajanmA'bhavadbhayakumAraH zrAvakaH zreSThimukhyaH / atha nijakarapadmaprAptaghamarthapadmA vijitapadakapadyA tasya padmoti patnI // tatputrA guNino 'bhavan bhuvi harizcandrAdayo vizrutAH zrIdevIpramukhAca dharmadhipaNApAtrANi tatputrikAH / tatprItyarthamidaM vyadhAyi tadupaharAgacchaSTAtmabhi ( ? ) - bhUyiSTAni ca pustakAni ........ ..... so'lekhayat " zazijaladhisUryavarSe zucimAse ravidine sitASTamyAm | jinadharmapratibodha: klRpto'yaM gurjarendrapure || prastAvapaJcake'pyatrASTau sahasrANyanuSTubhAm / ekaikAkSarasaMkhyAtAnyadhikAnyaSTabhiH zataiH // saMvat 1458 varSe dvitIyabhAdrapadavRdi 4 tithau zukradina zrIstaMbhatIrthe vRhaddha ( vRddha ) paupadhazAlAyAM bhaTTa * zrIjayatilakasurINAM upadezena zrIkumArapAla prativAdyapustakaM likhitamidaM // kAyastha jJAtIyamahaM maMDalikamuta petAlikhitaM // ciraM naMdatu || cha | u0 zrajiyaprabhagaNisapya ( ziSya ) u0 zrajiyamaMdiragaNi sadhya ( ziSya ) bhaTTA0 zrIkalyANaratnasUrigurubhyo namaH paM0 va (vi) dyAratnagANi / somaprabhAcArya racita zatArthavRttakAvyanI TIkAnA prAraMbhamAM nIce pramANe 5 loko ApavAmAM A vyA ke jemAM 100 arthonI anukramaNikA ApavAmAM AvI che. atra stutAcaturviMzatijinA: siddha-sUrya upAdhyAyAH / muni-puNDarIka - gautama - sudharma - paJcavratI - samayAH // zrutadevI - puruSArthAH vidhi - nArada - deva - viSNu - calabhadrAH / zrIH pradyumnazcakra zaGkha- ziva - girisutA - skandAH || herambaH kailAzo praha - dikpAlA jayanta- ghana-madirAH / kanakA- Sbdhi-siMha- haya-kari- saroja-bhujagAH zuko 'raNyam // mAnasaro--S-vaidyA - nilasuta - patnI - mahA. gurucatuSkam / jayasiMha kumAranRpAH jayadevo mularAja || thosiddhapAlakAvi rajitadevasUri-rgururvijayasiMhaH / tAcchapyaH somaprabharizca zatArthavRttakaviH // zatArthavRttanI vRttinA aMtamAM somaprabhAcAryanA pitAvigerenA ullekhavAlA je loko ApyA che te nIce pramANe che. ma eva ziSyaH svarutaiH kapizvairguro garimnA jitakAJcanAdeH | gRhasthabhAvA-'nvayakIrtanena vyanakti bhakti punaruktametAm // prAgvATAnvayanIrarAzirajanIjAnirjinAcaparaH saMjAto jinadeva ityabhidhayA cUDAmaNirmantriNAm / yasyaudArya-viveka vikrama dayA dAkSiNya- puNyairguNaiH / sAmyaM labdhumaharniza jagadapi vilayanna vibhrAbhyati // tasyA''tmajaH sujanamaNDalamauliratnamujjRmbhitendriyajayo'jani sarvadevaH / ekastha sarvaguNa nirmita kautukena dhAtrA ruto'yamiti yaH prathitaH pRthivyAm // sUnustasya prathamakamalAdarpaNa: puNyakAmaH kaumAre'pi smaramadajayI jainadIkSAM prapannaH / vizvesyA'pi zrutajalanidheH pAramAsAdya jajJe zrImAn somaprabha iti lasatkIrtirAcAryavaryaH // yo gRhNAti samazrutaM caiti yastatkadbhutaM pATavaM kAvyaM yastvaritaM karoti tanute yaH pAvanIM dezanAm / yo'yadhnAn sumatezcaritra + + bhaTTAH sUktipaMktiparAM zrIsomaprabhasUrireSa vRtte zatArthaM vyadhanaM //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA ( prathama bhAga. ) [ anuvAdaka - zAha aMbAlAla caturabhAI, bI. e. ] [ prathama aMkamAM DaoN. harmana jaeNkoyInI kalpasUtranI prastAvanAno anuvAda ApavAmAM Avyo che. Aja A nIce, ' pUrvanA pavitra pustako (Sacred Books of the East ) ' nAmanI suprasiddha graMthamAlAmAM 'jaina sUtro' nAme tamanAM je ye pustako prasiddha thayAM che, temAnA pahelI pustakanI (naM. 22 ) prastAvanAnI anuvAda upasthita karavAmAM Ave che. e pustakamAM AcArAMga ane kalpasUtra, ema ve jaina sUtronA bhASAMtaro prakaTa karavAmAM AyAM che. -saMpAdaka. ] jaina dharmanI utpatti tathA utkrAMtinA saMbaMdhamAM vivecana karatI vakhate, keTalApaka vidvAno hajI paNa, je zaMkAzIla kathana karayuM rItasara samajI rahyA che, te A viSayamA samagra praznanI vartamAna paristhiti jAtAM bilakula yogya hoya tema jaNAtuM nathI. kAraNa ke have jaina dharmanuM sAhitya moTA pramANamAM upalabdha thapaluM che ane tethI je phoI vidvAnane e dharmanA prAcIna itihAsanAM sAdhanone saMgRhIta karavAnI icchA hoya tene tamAMthI tevAM puSkaLa sAdhano mantrI zake tema he. ane vaLI A sAdhano paNa gavAM nathI ke jethI, temAM ApaNana azraddhA rAkhavAnuM kAraNa maLe. ApaNa jANIe chIe ke jainonA pAtra pustaka - arthAt Agamo-prAcIna che.jene ApaNa saMskRta kALanuM sAhitya ( Classical literature ) kahIe. choe te karatAM spaSTa rIte dhAre prAcIna hai. e bhAgamonI prAcInatAnA saMvaM dhamAM kahe joIe ke temAMnA vaNAka graMtho, utta for yaunA sauthI prAcIna graMthonI sAthe tulanAmAM AvI zake tevA che. have bauddhonA e graMthI jo buddha ane vauddhadharmana itihAsa taiyAra karavAmAM sAcAM sAdhanarUpaM svIkArAyAM che to teja kodinAM jainonAM pavitra pustako temanA itihAsanAM prAmA Nika sAdhana tarIke zA mATe na svIkArI zakAya, te samajI kA nathI. jo yA graMthI ( jaina Agamo ) paraspara viruddha kathanArthI bharelA hota athavA to temAM AvelI tArIkhothI paraspara virodhI anumAno ubhAM thatAM hota to AvAM sAghanonA AdhAre utpanna ghapalA vadhA siddhAntone zaMkAzI: lamane jovAnuM ApaNA mATe nyAyya gaNAta. paraMtu jaina sAhityanuM svarUpa A bAvatamAM bauddha sAhityadhI paNa bahuja alpabhraMze jUTuM paDe che, khAsa karIne uttarIya bauddha sAhityathI. to pachI zA mATe, ATalA badhA lekhako, jainasAhityamAthI maLI AvatI te dharmanI utpatti ane sthitithI, bhinna prakAranAM anumAno karatA haze . AnuM kAraNa spaSTa che, ane te yuropIya vidvAnoe jainadharma bhane bauddhadharmamAM paraspara vAstavika agara AbhAsAtmaka je sAmya khoLI kADhayuM che, teja che. e vidvAnAnuM evaM mAnavu che ke A banne dharmomAM je ATalaM vadhuM sAmya dRSTigocara thAya che tethI, te paraspara svataMtra nahIM hovA joIe, paraMtu eka bIjAmAMthI utpanna tha elA athavA eka bIjAnI zAkhA rUpe pravartelA hodhA joIe. A prakAranA, kAraNa uparathI karAtakAryanA anumAnAtmaka abhiprAyazrI, ghaNA vivecako- samAlocakonI dRSTi kaluSita thapalI che, ane atyAre paNa tema thatI jovAmAM Ave che. ApachInAM pRSThomAM huM e mithyAbhrAMtine dUra karavAno prayatna karIza bhane jainAgamo je kharekharI prAmANi
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka . [ bhAga 1 . katA ane pratiSThAne pAtra che te puravAra karI mApIza. konA iSTikAgRhamAM utaryA hatA. A. sthAnanI ApaNe ApaNI carcAno prAraMbha mahAvIra viSayaka najIkamAMja ambApAlI vezyAnuM ambapAlivana UhApohathI karIzaM ke jeo jainadharmanA saMsthApaka, nAmarnu udyAna hatuM, jeM teNe vRddha ane temanA saMghane nidAna tenA Atima tIrthakara hatA. ahIM mAre samarpita kayeM hatuM. tyAMdhI teo vesAlI gayA, ane. jaNAcI devaM joIe ke, mahAvIra eka arvAcIna saM. tyAM licchavionA senApatine, je niyo pradAya dvArA ubhI karelo athavA kalpI lIdhelo no eka zrAvaka hato, ' potAnA dharmano anumAtra sAMketika puruSa cha, ke je saMpradAya potAnA yAyI banAvyo. A uparathI bauddhonuM koTiggAma kalpita saMsthApakanA mithyAkAla pachI ghaNI zatA- ane jainornu kuNDaggAma e banne ekaja hoya tema bdio bAda utpanna thayo hato, e jItanAM bhramane dUra ghaNuMja saMbhakti lAge che.nAmanA sAmya uparAMta mA. karavA mATe puratuM sAhitya maLI cUkyuM che..... tikono ullekha ke je jJAtiko spaSTarUpemahAvIranI zvetAMbara temaja digaMbara-e banne jaina saMpradAyo janmajAtivALA jJAta kSatriyo jache-tathA sIha jaNAve che ke mahAvIra kuNDapura athavA kuNDanAmanA. nAmanA jainano ullekha paNa ekaja bAbata tarapha rAjA siddhArthanA putra hatA. jainonI evI mAnyatA aMgulI nirdeza kareM.che... . cha ke A kuNDagrAma te eka moTuM nagara hatuM tathA A uparathI ghaNu karIne kuNDaggAma e videhanI siddhArtha te eka tyAMno pratApI rAjA hato. paraMtu rAjadhAnI sAlInuM eka mAtra paruMja hatuM. A anu. kapilavastuM ane zuddhodananA saMbaMdhamAM bauddhonA mAnane, sUtrakRtAMDga 1,3 mA~ mahAvIrane je 'vaisAkathanI mAphaka, janAnu paNa AkharI vastusthitinuM arthanA viSayamA TIkAkAro tathA arvAcIna bhASAMtarakAronI atizayoMkti dvArA karAela eka mithyA ka. gerasamajutI thaI hoya. tema.lAge che. mahAparinivAna suttanA thana cha: kuNDagrAmane AcArogasUtramA eka saniveza bhASAntaramA (S. B. E. Vol.. XI ) rAijha deviDsa, tarIke jaMgAveleM che ke jeno artha TIkAkAreM yA- pa. 24 no noTamAM, A pramANe lakhe chaH -prathama 'nAdika trioM athavA sArthavAhornu vizrAmasthAna' ema zabda ve vAra bahuvacanamA vaparAyo che'paraMtu tyAra pachI karelo cha. A uparathI jaNAya , ke te (kuNDa- tAjI vAra-eMTale chellA avAntara vAkyamA te eka vacagrAma) eka najIveM sthAna haze. tenA saMbaMdhamA mAtra nimAM vaparAyo che. Ano khulAso buddhaghoSa Ama kare che-'e eTaloja saMpradAya maLI Ava cha ke te videhamAM nAmanA jalAzayanA kAThA upara, eja nAmanAM be gAmaDAM. AvalaM hatuM (AcArAMga sUtra 2,156. 17.) bauddha hatA. paraMtu mArA dhAravA pramANe yahuvacanamA prayukta tharale temaMja jaina graMthomA prasaMge prasaMge maLI AvatA nAtikA zabda to kSatriyono vAcaka che, ane ekavacanI ulekho uparathI mahAvIrenI janmabhUminA sthAnano zabda giJjakAvasatha' vizeSaNa, che, je mahAparininjAna ApaNe yogya nirNaya karI zakIe tema chIe. bI. sattamA prathama sthAna nirdeza vakhate, tathA mahAga 6, 3:, ddhonA mahAvaggasUtramA opaNe vAMcie chIe ke buddha 5 mAM, Ave che. : AyI mahAparinivyAnamA je je sthaLe.. jyAre koTiggAmA basatA hatA tyAre temane, te nAdika zabda ekavacanAnta hoya tyA tyAM tenA, gijjakA / sthAmanI pAMse AvelI vaizAlInAme rAjadhAnImAthI licchavioM tathA ambApAlI nAmanI vezyo nAdika' ekapa khoTaM che ane. mahApariniMbAna. 'Atika' nAma rAjadhAnA- vasatha' vizeSyane adhyAhRta mAnabuM joIe. mArA mata pramANe maLavA AvI hatI. koTiMggAmathIM buddha jyAM jAM- kUpa kharU cha. mi. rAhajha DeviDjhe paNa bhASAntaraMnI anukra tiko rahetA hatA tyoMgayA hatA, ane tyA teojAti- maNikAmA 'nAdika e paTanA pAse che.' ema je. jaNAvyu 1 juo olDanabarganI AvRtti, pR. .231, 232; spaSTa jaNAya chai ke AM sthAna tathA koTaggAma ebanne sthaLo che te bhUlabhareluM che. kAraNa ke mahAvagganI kathA uparathI bhASAMtara( bIjo bhAga ) pR: 104. Sacred Books of besAlinI najIkamA hatA.. the East, Vol. XVII. ... 1 juoM - vebara, Indisohg Studien, AVI, . .2je sUtramA AtikA zabda Aveloche te satra p262.... dhaunI mahAvagga za kAe tema chIe. bA. zabda gijakAvasatha' na. vizeSaNa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA lie 'eTale vaizAlika evaM nAma ApalaM cha, tethI zakAya che Ama kahevArnu kAraNa e che ke, te paNa puSTi maLe che. te sthaLe, TIkAkAre bhA zabdanI potAnA lagna saMbaMdhanA lIdhe moTA moTA mANaso martha ye bhinna bhinna rItie samajAvyo che ane vIje sAthe saMbaMdha dharAvato hato, tevA ullekho maLI Ave eka sthaLe bIjo artha paNa ApalI che. ApramANe che. tenI strI trizalA te vaizAlInA rAjA ceTakanI maLI Avato arthavirodha, ema sAyIta kare che ke bahena hatI. ane A videhanA rAjavaMzamA utpanna vaizAlikano kharo artha zo karayo te saMbaMdhI spaSTa thavAthIja te vaidehI agara videhadattA kahevAtI hatI. saMpradAya nahIM maLI Anyo haze; ane tethI, arvA- mArA yatkicit jANavA pramANe cauddha graMthomAM cIna jaina vidvAnonAM kRtrima arthayodhano tarapha vaizAlInA rAjA ceTakano ullekha thaelo nathI. paM. yApaNe durlakSa Apatra ucita che. vaizAlika zabdano raMtu te graMthomAM evI hakIkata to vAMcavAmAM Ave spaSTArtha 'vaizAlI nivAsI' evo thAya chai ane cha ke vaizAlIna rAjyazAsana eka amIra maMDaLane kuNDagrAma vaizAlInuM para hovAthI mahAvIranu te nAma sopavAmAM AvyuM hatuM ane te maMDaLano adhyakSa eka vAstavika gaNI zakAya che-jema TanahAmagrInano rAjA hato. rAjyamA anya sattAdhArI tarIke mAtra rahevAzI laNDanara (Loniloner) tarIke oLakhAya eka rAjapratinidhi (Viceroy) ane vIjo senApati cha tema. jyAre A pramANe kuNDagrAma vaizAlIna eka hato. licchavionA A ajAyayI bharelA rAjyataM. palaM mAtra hatuM, tyAre epaNa spaTaja cha ke te gAmano nI jhAMsI jaina graMthomAM paNa ApaNane thaI zake che. rAjA paNa vadhAremAM vadhAre eka nAno saradAraja nirayAvalI satramA eka varNana cha ke-jyArecampAmA hoco joIe. jo ke jaino potAnA anurAgAvi- rAjA kRNika urphe ajAtazatrue ceTaka rAjA kyane laIne, siddhArtha eka kharekhara prabaLa rAjA hato upara moTI senA laI humalo karavAnI taiyArI karI, ema kalpI tenI rAjalakSmIno ghaNAMja dedIpyamAna tyAre ceTaka rAjAe kAzI, kozala, licchaviyo ane AdarzabhUta varNomAM citAra Ape che kharA; paraMtu ane mallakiyonA 18 saMyukta rAjAone ekatra temanAM varNanAmAMthI alaMkAronA AmaraNo utArI karI, temane pUchayu ke tamAro abhiprAya kUNikanI lIdhAM pachI e satya sahelAIthI prakaTa thaI jAya che mAgaNIone pUrI karavAno che ke tenI sAthe yuddha ke siddhArtha eka moTo rAjA nahIM paNa mAtra amIra karavAno cha? A sivAya eka eco paNa ullekha hato. ane te A pramANe:-siddhArthane aneka sthaLe maLI Ave che ke, mahAvIranA nirvANa vakhate, A mAtra kSatriyaja kahelo che, tathA tenI patnI jenuM nAma 18 rAjAoe te prasaMganI yAdagIrI mATe eka trizalA hatu, tene paNa hamezA kSatriyANI tarIkeja utsava ujavAno TharAca ko hatoM. paraMtu, A varNavelI che. jyAM sudhI mane smaraNa che, tene devI ThekANe ceTakano, ke jena e sarve rAjAono mahA. tarIphe kyAMe lakhI nathI. temaja jJAtrika kSatriyo rAjA tarIke batAyavAmAM Ave che tenI, pRthak paNa dareka sthaLe teo siddhArthanA samAna padavALA nAmanirdeza thaelo nI. AdhI saMbhAvita che ke caTaka hoya tevI rIte varNavAmAM AvyAM che nahIM ka tenA - (siddhArthanA) sAmaMto agara tAvedAro tarIke. A 1 juo kalpasUtranI mArI AvRtti, pR. 113. ahIM hakIkato uparathI ema mAluma paDe che, ke siddhArtha ceTakana mahAvIranA mAmA tarIke jaNAvelo cha. rAjA na hato, tema te potAnI jAtinI netA paNa na 2 juo kalpasUtra, jinacaritra, 6110, AcArAMga 2, hato; paraMtu, pUrvIya dezomAMnA jamInadAro ane temA 15, 15. paNa khAsa karIne dezanA pratiSTita umarAvo jeTalI 3 Turnour in the Journal of the Royal sattA bhogave che taMTalI sattA dharAvanAro te eka Asiatic Socicly of Bengal, VIJ, p. 992. kSatriya hato. chattAM paNa te tenI sAthenA anya sara- 4 Ed. Warren, p. 27. dAro karatAM badhAre lAgavagavALo hato, ema kahI 5 juo kalpamUtra, jinacaritrA.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga. paNa anya aDhAra saMyukta rAjAo jevo mAtra eka mahAvIra tathA buddha-bannee prakaTarIte potapotAnA bhAgIdAra rAjA hato ane telanA jeTalIja te kuimbanI sahAyatA ane lAgavagano upayoga karyo sattA bharAvato hato. tathA, te uparAMta tenI sattA hato. temanA bIjA pratispardhionI apekSAe temano vaizAlInArAjyazAsanathI niyantrita hatI. AthI A- adhika utkarSa thavAmAM keTaleka aMza dezanA pratipaNe samajI zakIe chINa ke prathama to ceTakano pra- Thita kuTumbo sAthe temano je viziSTa saMbaMdha hato, bhAvae kAMI vizeSanahIM hato,ane bIjaM teno paNa upa- te paNa eka mukhya kAraNa che. yogamAtra bauddhonA pratispardhI pavA jainonA pakSamAMja potAnA mAtRpakSadvArA mahAvIra, magadhanA rAjavathayo hato; tethI bauddhoe teno ullekha ko nahIM zasAthe paNa sagapaNa dharAvatA hatA; kAraNa ke hovo joIe. jainoe tenI smRti kAyama rAkhI, tenuM ceTakanI cellano nAmanI putrIna lagna, rAjagRhamA kAraNa e che ke, te eka to potAnA tIrthakara mahA. vasatA, magadhanA rAjA seNiya-bimbhisAra athavA vIrano mAmo thato hato ane bIjaM e dharmano te bimbisAranI sAthai thaelu hatuM. jaino ane bauddho AzrayadAtA paNa hato. A ceTaka rAjAnI lAga- banneeM A rAjAnI, mahAvIra ane buddhanA mitra tathA vagane laIneja vaizAlI jaina dharmarnu eka saMrakSaNa AzrayadAtA tarIke stati karI che. paraMta seNiyanA sthAna banyu hatu ane tethIja bauddhoe tene pASaMDI- putra kuNika athavA to bauddhonA kahevA pramANe onA eka maTha tarIke jaNAvyu che. ____ ajAtazatru-je vaidehI rANI cellanAnA peTe avamahAvIranA kauTumbika saMbaMdhanuM A nirUpaNa tayA~ hato, teNe potAnA rAjyanA prAraMbhakALamAM karavAmAM mAro hetu kAMI kutahalarUpa nathI, jo bauddho tarapha kAMI paNa sahAnubhUti batAvI na hatI; tema hota to to huM A sthaLe te saMbaMdhI saghaLI paraMtu jyAre buddhanA nirvANanA ATha varSa bAkI rayAM aitihAsika hakIkata-pachI te game teTalI najIvI hatAM tyAre te vaddhano AzrayadAtA banyo hato. te hota, bhegI karata. paraMtu kauTumbika saMbaMdha viSayaka vakhate paNa te sadbhAvapUrvaka buddhadharmAnuyAyI thayo AmAhItI apavAtuM khAsa kAraNa e ke ke te dvArA hato tema to ApaNe mAnI zakatA nathI. kAraNa e ApaNe mahAvIranI saphaLatAnI prAmina rahasya zodhI che ke je mANasa khallIrIte potAnA pitAnuM khUna zakIe chIe. mahAvIra tathA buddha e banne kRSNasaMbaMdhI daMtakathA 1 juo, vaoNrananI nirayAvalI sUtranI AvRtti pR. 22. bauddho cellanAne vaidehAnA nAme oLakhe che. tiveTanA baddha cariomAM varNavelA yAdavo jevA tathA vartamAnakAlIna tramA tenu nAma zrIbhadrA ApalaM che ke je ApaNane ceTakanI rajapUto jevA eka jAtanA jAgIradAra lAmaMta maMDaLamAM janmyA hatA. AvI jAtanA jAgIradAra mI subhadrAnA nAmarnu smaraNa karAve che. See SchiefnsAmanta maMDaLomA kauTumbika saMbaMdho ghaNA majabuta er in Me'moires de l'Acade'mi'e Impe'riane cirasmaraNIya hoya che'. ale de St. Pe'lersburg, lome IV, p. 258. __ ApaNe spaSTa jANIe chIe ke yuddha mukhyatve karIne 2 ghaNuM karIne te mAtra seNiya athavA zreNikanA nAmeja amIra varganeja potAno upadeza ApatA hatA, bhoLakhAya cha, tenuM pUrUM nAma dazAzrutaskandhamAM ApalaM ke jaino paNa prAraMbhamAM brAhmaNo karatAM kSatriyone UMcA juA vebara, Ind. Stud. XVI, p. 469. mAnatA hatA. potAnA mArgano prasAra karavAmAM, 3 A banne nAmo ekaja vyaktivAcaka hoya tema lAge che. kAraNa ke bauddha ane jaina graMthakAronA kathanAnusAra te udA. 1jaino mahAvIranA sagAonAM nAmo tathA gotro jaNA- yina athavA udayabhaddaka-je jaina ane brAhmaNa graMthAmA vavAmAMja mAtra cokasa jaNAya che. tezro temanA saMbaMdhI vIju jaNAvyA pramANe pATaliputrano vasAvanAra hato teno-pita koI vizapa lakhatA nathI. kalpasatra, jinacaritro 109, ito. 2 jo kalpasUtra, jinacaritro 17 ane 18, 4 vaiauddho paNa e hakIkatavALI vistArayukta kathA Apa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 aMka..) DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA pharanAro hoya tathA mAtAmaha sAthe laDAI laDanAro yuddha karyu hatuM A rAjA mahAvIrano mAmo hovAthI hoya tevo mANasa adhyAtmazAnane mATe vaTu utsuka ane tethI jainono saMrakSaka hovAthI, enA upara pane te asaMbhavata lAge che. dharmaparivartana karavAmAM karelI caDhAInA pariNAme jainonI sahAnubhUtIne te teno vAstavika zo uddeza haze te ApaNe sahe. khoI veTho hato. AthI pachI teNe jainonA pratispardhI lAIthI anumAna karI zakAe chIe. teno uddezya bauddhonA pakSamAMbhaLavAno nizcaya.karyo hato; ke je bIjo koI nahIM paNa jema tenA pitAe potAnA bauddhone potAnA pitAnA mitro hovAnA sabave prathama rAjyamAM (magadhamAM) aMgadezano umero karyo hato teNe trAsa paNa Apyo hato. tema tene potAnA tAyAnA mulakomA videhana ume- ApaNe jANIe chIe ke ajAtazatru eka to vaizAravAno hato. A kAraNathI teNe prathama vivehanI lIne jItavAmAM saphaLa thayo hato tathA poju teNe ji jAtine tAve karavAnATe-kADhI mukavA mATe nando ane mauryonA sAmrAjyano pAyo nAMkhyo ito. nahIM-pATaligrAmamA eka killo baMdhAvyo hato ane AvI rIte magadhasAmrAjyanI sarahada vadhavAthI jaina bhAkhare potAnA mAtAmaha vaizAlInA rAjA sAthe ane bauddha e vanne dharmo mATe eka navaM kSetra khullu --------- --- --- thayu hatuM ane tethI tarataja teote kSetra upara prasarI cha: jubho, Kern, Der Buddhisrus und sein gayA hatA. jyAre bIjA keTalAka saMpradAyo mAtra Geschichte in Indien, I, p. 219 [p. 195 of sthAnika ane acirasthAyI mahattvaja prApta karI the original],ane teja pramANe jainoe paNa nirayAvalImA aTakI gayA hatA; tyAre e banne dharmoM ATalI moTI eM hakIkta ApalI che. saphalatA meLavavA samartha . thaI zakyA hatA tenuM 1 juo upara. mukhya kAraNa bIjaM koI nahIM paNa A maMgalakara 2 mahAparinivvAna supta 1. 26. ane mahAvagga 6, 25, rAjanaitika saMyogaja hato. - nIce koekamAM mahAvIra-athavA to atyAre ApaNe temane jainonA tIrthakara tarIke nahIM saMbodhatA hovAthI, kaheyU~ joIe ke vardhamAna yA zAtaputra-nA sagAono pArasparika saMbandha catAvavAmAM Ave che. supArtha siddhArtha trizalA urphe videhadattA ceTaka subhadrA vaizAlIno rAjA nadivardhana vardhamAna sudarzanA bimbisAra cellanA strI yazodA kaNika urphe ajAtazatru putrI manojjA jamAli sAthe paraNI . udAyina pATaliputrano ksApanAra, putrI zeSavatI ahIM mAro irAdo mahAvIranusaMpUrNa jIvana-caritra 1 pAla tathA prArutamA nAtaputta. bauddho semane nigaApavAno nathI paraMtu mAtra keTalIka evI vigato NThanAtaputta arthAt nimranyajJAtRputra kahe che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jaina sAhitya saMzodhaka ekatrita karavAnI che, ke je dvArA te eka svataMtra aitihAsika puruSa tarIke tathA aNIka mahattvanI bAbatomAM buddhathI te eka bhinna puruSarUpe siddha karI zakAya. vardhamAna potAnA pitAnI mAphaka eka kAzyapa (kazyapa gotranA) hatA. vaLI teo, potAnA mAtApi tAnA maraNasudhI tathA tenI pachI paNa potAnA moTA bhAI naMdivardhanane paitRkasaMsthAnano uttarAdhikArI banadi sudhI, gRhasthAvasthAmA rahyA hatA. tyAra bAda aThThAvIsa varSanI umare, sarve sattAdhArI . onI anumatI laI temaNe dIkSA grahaNa karI hatI. romana kaitholika dezomAM jevI rIte nAnA putronI mahatvAkAMkSA kSetra devAlaya banyuM hatuM tevIja rIte hiMdusthAnanA nAnA putronuM dhyAna AdhyAtmika pravRttie khacyuM hatuM. saMsAra choDyA pachI mahAvIre bAra varSa sudhI tapasvI jIvanaM gALayuM haMtu ane te daramyAna temaNe rADhA nAmanA dezanI jaMgalI jAtomAM paNa pari bhramaNa karyu hatuM. temanA A jIvananuM prathama varSa pUru yA bAda te acelake thayA hatA. AvI rIte siddhisAdhana artha bAravarSa paryaMta karelA Atmadamanane aMte vardhamAnane kevaLajJAna utpanna thayuM hataM. tyAra bAda teo sarvajJa tIrthakara tarIke oLakhAghA lAgyA ane te uparAMta jina, mahAvIra vigere nA virudodhI paNa saMbodhAvA lAgyA ke je zAkyamunine paNa gADavAmAM Ave che. jIMdagInAM chellAM trIza varSo temaNe potAnA dharmano upadeza ApavAmAM tathA yatimArganI vyavasthA karavAmAM gALyAM hRtAM. A kAryamAM, ApaNe upara joI gayA tema temane, videha magadha, ane aMgadezanA ceTaka, zreNika ane kUNika nAmanA rAjAo ke jemanI sAthai te potAnA mAtRpakSadvArA sagapaNano saMbaMdha dharAvatA hatA, temanA taraphathI khAsa sahAyatA temaja puSTi maMLIM hatI' e dezamAM AvelAM nagaromA tebhae potAnI AdhyAtmika jIvananI kArakI 1 temanA jIvananA A vibhAganA saMbaMdhamAM lakhAeluM eka prakaraNa AcArAMga sUtramAM ASeluM che. juno AcArAMga ( 1, 8 ). [bhAga 1 dInA lagabhaga sUghaLA cAturmAso temaNe e pradeza mAM AvelAM nagaromAMja gALyA hato. keTalIka vakhate.. A dezonI pazcimamAM AvastI sudhI ane. uttaramAM himAlayanI taLeTI lagI paNa teo potAnuM paribhramaNa laMbavatA hatA. temanA je mukhya 11 ziSyo gaNadharo tarIke oLakhAya che ane jemanAM nAmo kalpasUtranI sthavirAvalI (11) mAM ApelAM che te zvetAmbara temaja digambara nAmanA banne jaina saMpradA yone samAna mAnya che. A bAvaMto uparAMta, mahA-vIranA jIvanasaMbaMdhI je hakIkato jaina sUtromAM maLI Aveche te upara, temaja makkhAliputra gosA - lanI sAthe cAlelI temanI spardhA ane temAM thae-' lA temanA vijaya vALI hakIkata upara ane aMte.. temanA nirvANa sthAna tarIke je pApA nAmanI nAnI nagarI prasiddha thapalI che te bAbata upara ApaNe vicAra karavAnI jarUrata che. A badhI bAbato upara vicAra karavAmAM ApaNe mAtra jainonIja paraMparAo upara AdhAra rAkhavAno che, ema nathI. AmAMnI keDalIka vAcatAnA saMbaMdhamAM bauddha graMthomAMthI. paNa ullekho maLI Ave che. tethI te pramANIne paNa lakSyamAM rAkhavAnI jarUrata che bauddha graMthomAM mahAvIrane temanA suprasiddha nAma ' nAtaputta ' thI ullekhelA che ane temane niggaNDo ( jaina yatio ) nA nAyaka tarIke tathA buddhanA eka pratispardhI tarIke jaNAvelA che. e prathomAM temanA viSayamA jo koI bhUla thapalI hoya to te phakta temanA gotranA saMbaMdhamAM che. temanA gotranuM nAma, bauddha graMthomAM agnivaizyAyana ApalaM che, je vAstavikramAM mahAvIranA sudharma nAme ziSyanuM gotra hatuM. bauddha graMthakA athavA bhrAMtithI ziSyanA gotrane gurunuM gotra lakhyaM che mahAvIranirvANa bAda temanA gaNadharomAMthI mAtra A sudharma gaNadhara ja ekalA vidyamAna rahyA hatA vaizAlI, 12; mithilA, 6; rAjagRha, 14; bhadrikA, 23 - 1 juo kalpasUtra, jinacaritro, $122, campA, 3 Alabhika, 1; paNitabhUmi, 1; zrAvastI, 1; pApA, 1, paNitabhUmi, zrAvastI ane kadAca AlabhikA A traNa zivAya uparanAM saghaLAM sthaLo, upara nirdiSTa thaela laNaM rAjyonI sarahadonI aMdaraja AvelAM. hatAM...
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA ane teo temanA pachI yugapradhAna banyA hatA.mahA- patnInuM nAma yazodA hatuM ane buddhanI patnInaM nAma vIra buddhanA samakAlIna hatA, ane tethI, bimbisAra, yazodharA hatuM. A yane nAmo lagabhaga sarakhAM tenA abhayakumAra ane ajAtazatrunAme the putro, ja che. mahAvIranA moTAbhAIna nAma nandivardhana licchavio ane mallo, tathA makkhaliputra gosA- hatuM ane buddhanA oramAna bhAInuM nAma nanda hatuM. la Adi te bannenA samakAlIna purupo paNa ekaja buddhanu kumArAvasthAnu nAma siddhArtha hatuM ane mahA ke A nAmo banne dharmanAM pustakomA vIranA pitArnu nAma paNa teja hatuM.paraMtu A jAtanA ApaNane maLI Ave che. ApaNe upara je UhApoha nAmasAdRzyathI jo koI paNa bAvata siddha thatI karI gayA chIe te uparathI siddha thayuM che ke vaizA- hoya to te eTalIja che ke kSatriya jAtimA jema lImA mahAvIranA anuyAyio ghaNIja moTI saM- hamezAM vaparAya che tema te vakhate paNa AvA prakA. khyAmA rahetA hatA, tevA ullekho bauddha piTakomAthI, ranAM nAmo moTA pramANamAM vaparAtA haze.' vaLI maLI Ave che. A bAju janabhraMthomAMthI paNa evAM bIjI paNa eka bAbata cha, ke A banne kSatriyoNa pA. pramANo maLI Ave che ke mahAvIranuM janma sthAna vaizA. tAnA saMpradAyo brAhmaNa sattAnA virodhIrUpe atha. lInA samIpamAMja hataM; tathA te rAjadhAnInA mukhya vA tenA tiraskArarUpe jo sthApyA hoya to temAM adhiSThAtA sAthe temano khAsa saMbaMdha hato. A vanne paNa kAI asaMbhava jevU nathI. kAraNa ke hai AgaLa hakIkatone paraspara maLavatA te eka cIjI sAthe upara jaNAvIza te pramANe brAhmaNo jemane 'veSadhAsusaMgata thaI rahe cha ema spaSTa jaNAI Ave che. A rio' (untrue) kahe tevA tyAgIthavAno kSatriuparAMta bauddhoe jaNAvelA nigaNThonA keTalAka yo mATe ghaNo vadhAre saMbhava hato. . siddhAnto. dAkhalA tarIke kiriyAvAda ane buddha ana mahAvIranA jIvanano bheda batAvavA pANImAM jIva hovAnI mAnyatA vigere-jainagraMthomA mATe have ApaNe, te banne puruponA jIvananI mukhya paNa tevAja rUpamA maLI Ave che ane aMte, nAtapa. mukhya bInAAne sAtha sAthai mUkI vicAra karIe. ttanA nivANanA sthaLa tarIke, bauddha graMthomA buddhano janma kapilavastumA thayo hato ane mahAvIra jaNAbelI pApApurI paNa jaina graMthonA ullekhAnusAra vaizAlInI pAse AvelA eka gAmamA janmyA hatA. yathArtha Tharecha, jyAre vuddhanI mAtA temanA janma pachI tarataja maraNa pAmI hatI tyAre mahAvIranA mAtApitA mahAdhIranI - mahAvIranA jIvananI A rUparekhAne buddhanA jI- . vananI rUparekhA sAthai sarakhAvatA, emA eka paNa pukhta umara thatAM sudhI vidyamAna hatAM. buddha potAnA nAnI yAtImAM ane temanI marajI viruddha tyAgI evI.bAvata nathI jaNAI AvatI ke jenA viSayamAM pavI zaMkA utpanna thaI zake ke pa vAvata buddhanA a banyA hatA, paraMtu mahAvIre potAnA mAtApitAna maraNa thayA pachI paNa adhikArI puruSonI saMmati nukaraNaM rUpe pAchaLathI upajAvI kADhavAmAM AvI laI dIkSA svIkArI hatI. buddha cha varSa sudhI tapahaze. Ama hocA chatAM paNa A vanne mahApuruSAMnA karI hatI ane mahAvIre bAra varSe lagI karI jIvanamA je keTaluka sAdhAraNa sAdRzya jovAmA baDhe tapazcaryAmAM vItelA potAnA kAlane pAchaAve che tenuM kAraNa to bannenuM tyAgI jIvana che. evAM jIvanImA keTalIka sAdhAraNa samAnatAo maLI pAnA dhyeyanI prAptimAM AvI jAtanI tapazcaryAnI LathI vRthA (phogaTa ) gaelo mAnyo hato; tathA / Ave te ghaNuMja svAbhAvika cha. ane AcI samAnatA ko upayogitA nathI, ema paNa jAhera kayu hatuM. eka prAcIna hiMdu karatAM arvAcIna yuropIya iti paraMtu mahAvIre potAnI tapazcaryAne dhyeyaprAptimATe hAsavettAne ghaNI mahattvavALI bAbata bhAse temAM atyAvazyaka mAnI hatI, eTaluja nahIM paraMtu tIrthapaNa Azcarya pAmavA jevU nathI. mahAvIranA keTalAka sagAMnAM nAmo paNa buddhanA sagAMnAM nAmo sAthai 1. See Petersburg Dictionary, ss, vv. samAnatA dharAye cha. udAharaNa varIke-mahAvIranI 2. tapazcaryAmAM gaLAelA mA bAra vo, hamezAM, siddhatya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga : kara dhayA pachI paNa temaNe tevI keTalIka tapasyA- pUrvaka buddhano asvIkAra kayoM che. ane ema karaornu anusaraNa cAlu rAkhyaM hatuM. makkhaliputra vAmAM temane kAraNa mAtra sAMpradAyika virodhaja gosAla jeTalI moTI viruDatA mahAvIranA saMbaMdha- che. A siddhAntanI satyatAnA pramANa tarIke, A mAM dharAve cha teTalI buddhanA saMbaMdhamAM dharAvato banne saMpradAyonA saMsthApakonI kathAomA je mahajovAmA Avato nathI. jainadharmamA prathama matabheda tvanI sadRzatAmo upalabdha thAya che, te raju karIzautpanna karanAra jamAlinu nAma buddhanA virodhionI kAya tema che.' nAmAvalImA AvatuM nathI. buddhanA saghaLA ziSyonAM pro. varatI yA makhya dalIla ke nA upara te. nAmahAboranA zipyothI jUdA prakAranAM che. A mano Akho siddhAnta ubho thaelo che, tenuM nita bhiratAna' udAharaNAMmA upasaMhAra tarIke aMtima karaNArA dhArayA pramANa uparatI carcAdhI saMpUrNa udAharaNa e paNa ApI zakAya che ke vRddha jyAra rIte thaI jAya che. A siddhAntane to saMbhAvanAnI musinagaramAM nirvANa pAmyA hatA, tyAre mahAvIra koTimApaNasthAnaApatrAmATeghaNAmajatapramANo. nizcitarUpe yuddhanI pahelA, ane pApAmAM nirvANa nIAvazyakatA raheche.sAmAnyarIte emajovAmAMyApAzyA hatA. veche ke dareka virodhI saMpradAya potAnA saMsthApakanA mahAvIranA jIvana saMbaMdhamAM ahIM sudhI karelI upadezo ane siddhantone zuddha ane prAmANika rIte carcA danyAna je je hakIkato vAcako samakSa mu. samajAvavAnodAvo karato hoya che paraMtu jyAre koI kavAnAM AvI che, tenA AdhAre, jainadharmanI utpatti saMpradAya potAnA mukhyadharmanA mULa saMsthApakanA bauddhadharmana Azrita cha, athavA nahIM, te praznanuM sahe- sivAya anyaputpane pramANarUpa mAnato thAya che, lAIyI nirAkaraNa karI zakAze. jo ke ghaNA kharA tyAre te yA to koI eka anya vidyamAna saMpradAyano vidvAno eTalI bAbatano to asvIkAra nathI karatA svIkAra kare yathavA tote ekanavojasaMpradAya pravake yuddha ane mahAvIra e banne bhinna bhinna vyaktio tIve che. AvicArAnusAra cAlu carcAmAMAvemAMno nahatI; paraMtu, temo, te uparathI uparokta praznanuM vadhu jo prathama pakSa svIkArIe to ApaNe emaja mAnavU nirAkaraNa dhaI jatuM hoya tema svIkAravA taiyAra paDaze ke jainadharma koI paNa rUpamA yauddhadharmanI pUrva nadhI. pro. vebare 'jainonA Agano' uparanA potA- avazya hayAtI dharAvatoja hato. ane jo bIjo nA vidvattA bharelA nibaMdharmA lakhe cha ke-'jaino pakSa svIkArIzaM to ApaNe Ama kalpanA karavI nAtra bauddhadharmanA eka sauthI jUnA saMpradAyarUpe he.' paDaze ke, yuddhanA vicArothI vimanaska thaelA, A ane vaLI jaNAye cha ke 'mArA mata pramANe zAkya- jaina yanelA vauddhoe potAnA mULa zAstromAMthI bumuni buddhI minna evA eka mahApuruSa-ke jeno dunA ekAda virodhIne. zodhI kADhI temAM potAnA bauddha graMthomA yuddhanA eka samakAlIna virodhI ta- pAkhaMDI siddhAntonuM AropaNa kayu hatuM. paraMtu roke ullekha karavAmAM Avyo che-te dvArA jainadha- A paddhatinuM vIjA koI bauddha saMpradAye anumanI sthApanA thaI hatI, evA arthavALI paraMparAgata karaNa kayu hoya tema adyApi jaNAyuM mAnyatAthI paNa mArA siddhAntene vAdha Avato. nathI. carcAnI khAtara kSaNabhara ApaNe mAnI nathI. paraMtu A bAbata, mane to AthI ulaTuM. ema laIe ke, je jAtano Aropa e loko upara sUcavatI hoya tema jaNAya che ke jainoe irAdA makavAmAM Ave che, vAstavikamAM temaNe temaja kayu ne prApti mATe atyAvazyaka manAta ito. ane satyAre para hatu, tA mAnantru paDaza ke tamana A kArya ghaNAja je koI sAdhu, sAMsArika jIvanako tyAga karI koI eka dakSatApUrvaka karyu haze tema karavAmAM temane potAnA svarga yA nokSanI amilAyA gharAvato hoya che, tene mATe paNa prAcIna dharmagraMthomAM keTaleka ThekANe maLI AvatA nA cAra varanA tapayaraparnu vidhAna kareluM hai, 'nigaNTho' ane 'nAtaputta saMbaMdhI keTalAMka ulle1. Indische Saudien, ITI, 210. khono upayoga karI, temAM pheraphAro karavA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. harmana jaikobInI jaina sUtrAMnI prastAvanA aMka 2] user ddaza: kreTalIka navI hakIkatoM upajA ghI kADhavI paDI haze ane tema karI temaNe potAnA virodhiyonA jevAja sarvane prAmANika lAge tevA le zrI yanAcyA ze. paraMtu A vadhI ayukta kalpanAo che. mahAvIranA saMbaMdharmA tathA tatkAlIna paristhiti ane lokonA viSayamAM upalabdha thatI jaina temaja afa paraMparAo, paraspara je ATalI suMdararIte ma LatI hoI, eka bIjIne sudhAranArI ane pUrNa kara nArI dekhAya che, te badhI bAvatono kharo khulAsA ame batAvelI uparyukta rIteja thaI zake hai, ane mAtra eja ke panne dharmAnI paraMparAo, mukhyarIte eka vIjAdhI svataMtra cha bhane je vakhate eparaMparAonuM svarUpa nizcita thayuM hatuM te cakhate manAtAM aitihAsika satyoja tamAM noghAlAM hai. have ApaNe, jainadharmanA viSayamA lakhanArA vichAnone, e dharma ane bauddhadharma vacce jaNAI AvelA sAyono vicAra karIe ke je sAhaiyoe e vidyAnonA, A yantre dharmAnA pArasparika saMbaMdha viSayaka abhiprAya upara ghaNI moTI asara karI hai. pro. lesane,' e vanne dharmonI ekarUpatAnA hetumAM cAra muddAma ra karelA he ane te dvArA temaNe jainadharma bauddha dharmanI eka zAkhA hai ema sAvIta karavAno prayatna karyo che. ahIM ApaNe te cAre muddAona anukrame vicAra karIzuM. pro. lesananI pahelI dalIla eche ke bane dharmAnA pravartakone jina, arhata, mahAvIra, sarveza, sugata, tathAgata, siddha, yuddha, saMbuddha, parinirvRta, mukta ityAdi prakArAM ekaja sarakhAM virudo yA vize. paNI lagADelAM jovAmAM Ave che. tethI mULamAM te bane ekaja hovA joIe ityAdi. AdhA zabda alpa yA adhika pramANamAM vane dharmAnA zrImAM jIvAmAM Ave che, emAM saMzaya nathI. paraMtu temAM khAsa dhyAna khecavA lAyaka taphAvata rahelo che! ane te eche ke jina ane kadAcit zramaNa zabdo yAda karatAM yAre eka dharma amuka virudono vizeSa upayoga kare hatyAre teno pratispardhA (thIjo) 1. Indische Alterthumskunde IV. p. 763 scg, 65 dharma bIjA virudono prayoga vadhAre pasaMda kare che. udAharaNa tarIke, sAdhAraNa rIne jyAre buddha, tathAgata, sugata ane saMbuddha yA vizeSaNo zAkyamunine hamezAM lagADavAmAM AvelAM hoya che, tyAre mahA. vIra mATe temano prayogaM kvAt ja thapako hoya che. vardhamAnanAM virudo tarIke vIra ane mahAvIra zabdano ja hamezAM prayoga karavAmAM Avyo che. mA karatAM paNa adhika bheda sUcaka eka vizeSaNa tIthekara che. A zabdano artha jaina graMthomAM 'dharmapravarta ka' evo thAya che. paraMtu bauddha graMthomAM te zabda pAsaMDImatanA saMsthApakanA arthamA parApalo cha. tha pramANe, A yane saMpradAyopa ukta vizeSaNasaM. grahamAMthI amuka amuka vizeSaNAne je khAsa rIte pasaMda karI lIlAM jovAmAM Ave che te uparathI vAtavikramAM ApaNane phayuM anumAna karavAnuM kAraNa maLe che ? zuM ApaNe ema mAnavu ke jainoe nA zabdo bA~Do pAsezrI lIdhA hai ? huM ema nathI mAnI zakato. kAraNa e che ke jo A zabdo eka cakhata amuka virudarUpeja nakkI thaI cukyA hoya athavA tenI vyutpatti uparathI nikaLatA artha karatAM koI khAsa arthamAM rUDha thaI gayA hoya to te zabdono yA to teja rIte svIkAra thaI zake agara to asvIkAra thaI zake. paraMtu je zabda eka valata amuka khAsa artha sucaka banI gayo hoya, tene, vauddho pAsedhI nArA jainopa, pharI tenA asala arthamAM cAparyo hato ema mAnavuM taddana azakya che. A yAvatano svAbhAvika khulAsA to eja thaI zake ke dareka kAlani as mAnasUcaka vizeSaNo tathA nAmo pracalita hoya che ane te viziSTa guNadhArI puruSone lagADavAmAM Ave ke. Ai vizeSaNa tathA guNavAcaka nAmI te balate paNa pracalita chatAM A zabdono vadhA saMpradAyo nA mULa arthamAM, vizepaNarUpe prayoga karatA hatA. A zabdomAMnA keTalAka zabdone, temAM rahekI artha zakti anusAra badhA saMpradAyoga potAnA dharmapravartako mATe pasaMda karyA hatA ane A pasaMdagImAM tezro zabdanI arthazakti tarapha to jon2Aja hatA! paraMtu sAthe sAthe teo e bAbata tarapha paNa jotA havA kathA zabdane potAnA kayA pratispardhI mata
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka - [bhAga 1 pALAoe temanI sarvotkRSTa byAkta mATe pasaMda karyo dharmapravartakone devarUpe mAnatA-pUjanA hovA che. udAharaNa tarIke, tIrthakarazabdano vyutpattyartha joIe. AthI nizcitarUpe ema kema kahIM zakAya ke dharmano sthApanAra eTale dharmapravartaka evo thAya che. jainoe potAnI A vAyata viSayaka AcAra-vicArI ane tadanusAra jaina tathA anya saMpradAyoe teja bauddho pAtethIja lIdhA hatA paNa vIjA pAsethI arthamAM teno prayoga karelo che paraMtu bauddhoe tene te nahIM? AthI viruddha ema to kahevAne kAraNa che ke arthamAM na vAparatAM pratispardhI yA pAkhaMDI matanA baddhanA upadezamAM evaM kAI paNa tattva jovAmAM A. AcAryanA arthamAM vApayaryo che, ane tema karI temaNe, vatuM nathI jethI temanA anuyAyiyone vuddhanA maMdijeo te zabdame mAnasUcaka arthamAM vAparatA hatA ro vAMdhavA mATe agara temanI mUrti sthApita. temanA tarapha potAno dvepa vyakta ko che. AvIrIte karavA mATe protsAhana maLI zake. temanA upadezodhIjA dAkhalAmAM, buddha zabda sAmAnya rIte, mukta mAM evI to ghaNIka yAvato avazya najare paDe che arthAt baMdharahita thaelA AtmAnA arthamAM vaparAya ke je AvA prakAranI bhakti-pUjA-acAnI che: ane eja arthamAM jaina graMthomAM te zabdano prayoga (arthAta mUrti pUjAnI) paddhati tarapha viruddhatA dhato adyApi dRSTigocara thAya che. paraMtu bauddha graM- batAvatI hoya che. paraMtu jainAnA viSayamA AvU kAI dhomAM e zabda khAsa temanA dharmapravartakanA viruda kAraNa batAvI zakAya tema nathI. teo jo potA saperuddhathaelo cha. A hakIkata uparathIe anamA- nAtIkara mahAvIrane devasvarUpe paje to ta yAe anumA- nA tIrthaMkara mahAvIrane devasvarUpe pUje to temAM te. na sahaja thaI zake cha ke je samayamA bauddhonI sAM- o potAnA siddhAnta viruddha vartana kare che, ema pradAyika paribhASA nirNIta thaI te vakhate teo kahI zakAya tema nathI. kharI rIte A viSayamA prakaTalape jainonA pratipakSimao lekhAtA hovA jo mAra potAnuM svataMtra mAnaveM to evaM che ke / Ie. AthI ulahaM, eTale jainoe je vakhate potAnI asalI bauddhadharma yA jainadharmane mUrtipUjA sAthai paribhASA sthira karI te vakhate teo yauddhonA prati- kAMDa saMbaMdha nahIM hovo joIe.kAraNa ke mUrtipUjAnI pakSIrUpe prasiddha nahIM thaelA hovA joIe. utpatti nirgrantho dvArA nahIM paNa gRhastho dvArA thae buddhadharmanI pUrvakAlikatAnA pakSamA, pro. lesanabI- lA che. tenI utpattinuM kAraNa paNa e lAge che ke jI dalIla eraju kare che ke, e vannedharmomAMmRtyuzIla jyAre bhAratanA dharmaviSayaka vikAsakramamAM bhAkta manuSyonI arthAt manuSyarUpa dharmapravartakonI deva eka mokSanA mukhya sAdhana tarIke manAvA lAgI tarIke upAsanA karavAmAM Ave che, tathA temanI tyAre lokone potAnA prAcIna aNaghaDa (jaMgalI) mUrtione maMdiromAM pUjavAmAM Ave che, ityAdi. devI-devatAonI pracalita pUjAthI asaMtoSa rahevA cauddhadhama ane jainadharma sivAya evo anya koI lAgyo ane tethI temaNe keTalAka ucca pratinA paNa saMpradAya, ke jeno saMsthApaka, mahAvIra upAsyonI pUjA karavAnI prathA zaru karI. kharI vRddhanI mAphaka, potAne sarvajJa ane sarvathA kRtakRtya vastusthiti AvI hopAdhI caityasthApana tathA mUrtikaraDAvato hato,ApaNI pratyakSa jANamAM AtI pUjAmA bauddhone purogAmI ane jainone tamanA anuzake teTalA samaya sudhI TaMkI zakyo nayI pI kartAo na mAnatA, mArA vicAra pramANe, A banne ApaNane e knne dharmoM sivAya A vAvata saMpradAyoe svataMtra rIteja hiMdu lokonA dhArmika pratyakSa udAharaNa maLI zake tema nathI. to paNa, je " vikAsanA zAzvata ane anivArya prabhAvane vazathaI yIjA junA saMpradAyonA vipayamAM ApaNane A prathA svIkArI hatI, ema mAnavU joIe. . jJAna maLelaM che te uparathI ema anumAna karI zakAla A banne saMpradAyo vaJcenI samAnatAnI trIjI ya che ke ghaNA bhAge te saghaLA saMpradAyo, ane tema dalIla, e vannemA sarakhI rIte maLI AvatA ahiM. nahIM to chevaTe temAMnA keTalAka to avazyameva, sAnA siddhAnta viSayanI che, A dalIlanI carcA dauddho bhane jainonI mAphaka potAnA tIrthakaro- bhAgaLa upara karavAmAM Avaze tethI ahI hu~ pro.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ aka 2] DaoN. harmana jekodhInI jaina sUtronI prastAvanA lesananI cothI dalIla upara A chu. te dalIla e bauddha bhikSunA daza zIlo nIce mujaba cha:che ke bauddho temaja jaino banne jagatanA itihAsamuM huM prANInI hiMsA na karavAnuM vata lauMchu. parimANa batAvAmA eTalI moTI kALasaMkhyAo 29 corI na karavAnuM bata lauMchu: ghApare che ke je samarthamAM samartha kalpanAzaktine 3huM abrahma-apavitratAthI viramavArnu nata lauMcha. paNa AMjI nAkhe che ane trasta karI de che. ityAdi. 4 huM asatya na bolavAnuM vratala chu, alabata, e vAta to kharI che ke A viSayamA 5 huM pragati ane sadAcAranuM pratibandhaka ey jaino bauddhone paNa pAchaLa pADI de che. paraMtu, A madyapAna na karavAnuM vrata laDaM cha. prakAranI kAlagaNanAmAM jaino mAtra vauddhoneja maLatA 6haM nipiddha kAle bhojana na karavAnuvrata lauMchaM. Ave che ema kAMI kahI zakAya nahIM. brAhmaNInAM 7 huM nRtya, gAna, saMgIta ane nATakothI viraka paNa A bAvatamA tevAMja varNano ApaNane maLI thavAnuM bata laDaM chu.| Ave che. jainAMnI kAlagaNanAtmaka paddhatinAM pari- 8huM hAra, suMgaMdhI lepana tathA alaMkAro na vApamANo, brAhmaNo temaja bauddho bannethI sarakhI rIte ravAnuM vrata lauM chu. judAM paDe che. jainonA utsarpiNI ane avasarpiNI- 9 hu~ UMcI agara paholI pathArIno upayoga nahIM rUpa kAlacakanI tathA te darekanA chacha ArAAMnI karavAtuM nata lAMchaM. kalpanA jeTale aMze vauddhonA cAra mahAkalpo tathA 1. huM suvarNa tathA cAMdIno parigraha na karavAna 80 nAnA kalpo ke je vizvanA kramathI thatA sarga vrata aMgIkAra karuM chu. anaM pralayarUpI nATakanA aMko tathA dRzyo jedhA A uparAMta bauddhadharmamA aSTAMga zIlo ( adaMga. lAge che, temanI-kalpanAthI bhinna che, teTaleja aMze sIla ) mAnelA che. temAMnA pahelAM pAMca dareka te brAhmaNAMnI yugo ane kalpAnI kalpanAthI paNa bauddha AcaravAnAM che; paraMtu chello traNa khAsa karIne bhinna che. mAro evo mata che ke bauddhonI kalpanA dharmiSTha gRhasthIne to avazya pALavA mATe bhalA. te brAhmaNonI yugapaddhatinuM saMskArita rUpa che ane maNa karelI cha. e aSTAMga zIla A pramANe :jainAMnA utsarpiNI ane avasarpiNArUpa kAlacakranI 1. hiMsA na karavI. kalpanA brahmAnA divasa ane rAtrinI kalpanAne 2. corI na karavI. AdhAre utpanna thaelI che 3. asatya bhASaNa na karavU. 4. madyapAna na kara. pro. lesananI trIjI dalIlanI carcA upara mulatavI rAkhabArnu kAraNa eTaluja hatuM ke te dalIla 5 brahmacarya pALag -(adharmya evI paralIsaMga na karavo.) AhaMsAnA siddhAnta viSayaka hovAthI tene, e banne 6. samayaviruddha rAtrie bhojana na karag. dhonA abhya nItiviSayaka vicArI sAthe dhadhAre sArI rIte carcavAnI AvazyakatA hai. pro. ghevare' pA 7. hAra, caMdana Ade sugaMdhI padArtho dhAraNa na karavA. jainonA paMcamahAvrato ane bauddhonA pAMca mukhya pApI 8. jamIna upara mAna sAdaDI pAtharIne khUchu, mana zAlonI vacce khAsa nikaTavartI saMbaMdha batAvyo / cauddhAnAM pAMca vrato, nIce ApelA janayationAM cha; ane pro. vinDizeM (Windisch) jainonA / pAMca mahAvato sAthe lagabhaga maLatAM Ave che:- . paMca mahAvratonI, bauddhonAM daza zIlo ( dasasIla) ' sAla) 1. ahiMsA--prANInI hiMsA na karavI. sAthe sarakhAmaNI karI cha. . 3. asteya-nahIM ApeluM na leg. 1. Fragment der Bhagavati, II, pp. . 175, 185. 1. Rhys Davids, Buddhism, p. 160. 2. Z. D. M. G.XXVIII, p. 222, note. 2. Rhys Davids, Buddhism, pg. 139. - ---.. . 2. sUnRta-jUkuM na bolavaM.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka bhAga . 4. brahmacarya-strIsaMyogathI viramag. lIdhAM hoyAM joIe: nahIM ke bauddho pAsethI. ema 5. aparigraha-duniyAdArInI cIjomAM Asakti mAnavAnuM vauju eNa eka kAraNa che, ane te e ke, na karavI. khAsa karIne mamatvabhAvano tyAga bauddhoe satyavatane vIlu sthAna na ApatAM zrIju karavo. ___ agara cothu sthAna Apyu cha, ane tema karI temaNe jainonuM pAMcamuM vrata, bauddhonA pAMcamA zIla karatAM vratonA purAtana kapane badalyo che. vaLI, jaino padhAre vyApaka che. paraMtu vAkInAM vrato. laheMja krama- boddho karatAM ghaNAja prAcIna ane adhika pratiSTitaM bheda sivAya (jemake vauddhonA naM. 5-4) sarakhAMja evA brAhmaNonA saMnyAsAvaraNane sUkI bauddhonA che. A banne dharmonAM vratonI vaccenuM sAsya khare- AcaraNarnu anukaraNa kare e mAnag paNa asaMbhavita khara eTalaM badhuM adbhuta cha, ke sAmAnya rIte pama lAge che. sahaje anumAna thaI jAya cha ke, A bemAMthI eka A sthaLe jagAvavaM joIe ke, A traNe dharmomAM dharmabhALAe bIjA dharmamAthI potAnAM to lodhAM pAMcasaM vrata, potapotAnA AcArane khAsa anulahovAM joIe. paraMtu tema chatAM paNa e prazna to kSIne vanAvavAmAM AvyuM che. jema ke brAhmaNa sanyAubhoja rahe che ke asalamA A vrato jainoe bauddho sine pAMca tyAga (udAratA ) vrata evaM che ke jaina pAsethI lIdhelAM ke bauddhoe jaino pAsethI? vAsta- agara bauddha bhikSanA AcAro tarapha jotAM, svAbhAvika rIte vicAra karatAM jaNAya che, ke AbAvatamA vika rIteja te temanA mATe vihita thaI zake tevU jaino athavA bauddho-e bemAMthI koI paNa eka saMpra- la nathI. mahAvIranI pUrve jainadharmamAM cAra dAya maulikatAno dAvo karI zake tema nathI. kAraNa mahAvato pALavAmAM AvatAM hatAM ane hAlatuM cothu ke A banne bAe prAcIna brAhmaNa dharmanA saMnyA- nAte vakhate pAMcamA vratamA antargata thatuM hatuM. siona je pAMca vrato hatAM tenoja svIkAra karelI lA paraMtu mahAvIre pharIthI A cAra vratanAM pAMca vrata cha. brAhmaNa saMnyAsinAM pAMcavato nIce pramANe cha: banAvyAM hatAM bIjI tarapha cauddho paNa pAMca zIlo 1. ahiMsA. mAne che. te uparathI ema jaNAya che ke pUrve A pA2. satya, canI saMkhyAne khAsa rIte pavitra mAnavAmAM A3. asteya. vatI hatI. 4. brahmacarya, uparyukta carcAnA pariNAme ApaNe e spaSTa sama5. tyAga: ane pAMca gauNa vrato: jI zakIe chIe ke jaino tathA bauddhonA bhikSusaMpra. 6. krodha na karato, dAyano mULa Adarza koNa hato? e Adarza brAhmaNa 7. gurunI AjJAmA rahe. dharsano saMnyAsI-saMpradAya hato ane emAthIja te8. anauddhRtya. oe pota potAnA yatijIvana mATe ghaNAka mahatvanA 9. zauca, AcArI tathA niyamo lIdhA hatA. A prakAratuM 10. AhArazuddhi. mAruM anumAna kAMI khAsa navIna nathI. pro. meksa saMnyAsinAM uparyukta pAMca moTa bogasa mUlare atyAra Agamaca potAnA Hibbert Lect. lo cAra vrato jaina bhijhunAM cAra vratone maLatAM ures (pR. 351) mAM evo vicAra pradarzita koM Ave che. ane krama paNa ekajasarakho che. AthI saMbha- sanA anavAdamAM tathA pro. kene potAnA bhAratIya che ane teja pramANe pro. bahalare, potAnA baudhAyana vita cheke jainoe potAnAM to brAhmaNo pAsethI bauddha dharmanA itihAsa (History of Buddhism 1 bodhAyana 2,10, 18, juo, bulharano anuvAda _in India) mAM paNa tevoja abhiprAya Apelo che. Sacred Books of the Masi, "Vol. XIV have hu~ jaina sAdhanaM jIvana keTale aMze brAhmaNadharmapR. 275. nA saMnyAsI-jIvananA anukaraNarUpe che te batAvavA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ aha2] DaoN. harmana akobInI jaina sUtronI prastAvanA mATe gautama ane baudhAyana dharmasUtramA' ApalA mahAvIra gAmamAM eka rAta ane nagaramAM pAMcarAtartha. saMnyAsInA niyamona jaina yatidhonA niyamo sAthe vadhAre kyAre paNa rahyA na hatA. sarakhAvI vatAvatrA icchu chu. ghaNIkharI bArata'maH 1. 'teNe moDethI (lokopa bhojana karI lIdhAM bauddho paNa eja niyamone anumarele tathApi neno pachI ). bhikSA mA jarbu jAIe. tathA vIjI vAra paNa yathAvasare saMkSepamA sUcanA karavAmAM Avaza jaba na jAIe. jaina sAdhuo sacAre agara bapore 11. saMnyAsIe koI paNa prakArano saMgraha bhikSA arthe bhramaNa kara cha. tema karavAmAM kadAca karavo joIe nahIM." (gautama dharmamatra ) jaina temano uddeza potAnA pratispardhI bhikSaonA samAtemaja bauddha bhikSuone paNa ecI koI paNa vastu gamanA prasaMgane dura rAsavAno haza. khAsa karAne to rAkhavAno niSedha karavAmAM Avyo che ke jenA mATe teo divasamAM ekaja vAra bhikSA mATe jAya che. tene 'A vastu mArI cha' mama kahevono pra- paraMtu ekathI vadhAre upavAsa karelA sAdhuna divasaMga Ave.-suzrI jainonuM pAMcaU (aparigraha ) prata. samAM ye vakhata paNa javAnI chaTa ApelI cha. jaina bhikSu vastra, pAtra, rajoharaNa Adi le keTalI- 16. (miSTAnna mATe) sarve lipsAAno neNa ka vastuo potAnI pAse hamezA rAkhe cha tene paNa tyAga karavo joIe.' Aja vAyata janonA pAMcamA tezro potAnI milakatarUpa rAkhatA nathI. paraMtu mahAvratanA cothA peTA vAkyamAM paNa visaMhata karaphakta dhamakriyAnA AcaraNa mATe Avazyaka sAdha- vAmAM AvelI che .ta uparAMta, bhikSAmAM grahaNa ane no (dhamApakaraNI) mAnI tanA svIkAra kara cha agrahaNanI bAbatanA ja niyamo chata uparathI paNa 12. 'brahmacarya (na teNe pAlana kara, joIpa)' Aja Azaya tAravI kAya che. vodhAyananI mAphaka jainonuM paNa A co, mahAvata 17. 'teNe potAnI vANI, dRSTi (ane) koM che. dhaundro ene pAMcamuM prata mAne che. upara aMkuza rAkhayo joIe.' A dhAvata jainonI 13. 'varSARtu daramyAna teNe ekaja sthaLe traNa guptio, arthAt mana, vANI,ane kAyAnAM saMyavAsa karavA joIe 3 A sUtra uparanI potAnI mananI sAthe lagabhaga eka bhAva dhAraNa kare che. TippaNImAM buhalara lakhe cha ke-'A niyama uparathI 18. 'teNe nagnatAne DhAMphavA khAtara ghana paheranu. ema sUcita thAya che ke bauddho tathA jamonA vasso vastronA saMbaMdhamA jainAMnA niyamo ATalA badhA (varSAvAsa) paNa brAhmaNonA (thA vatanA) anuka- sAdA nathI; te potAnA yatine nagna rahavA mATe chaTa Ape cha tesaja eka raNarUpe che. eka, be tathA traNa sudhI vastro nayA , 14. mAtra bhikSA levAne artheja teNe gAmamA vAparavAnI paNa chUTa Ape che. paraMtu sazakta ane praveza karavo joIe. ' A bAbatamA jaino ATalA yuvAna sAdhune niyamapUrvaka ekaja vastra cAparavAnuM cadhA sakhta nathI. teo sAdhune gAma agara nagaramAM vidhAna karela che. mahAvIra to nagnaja rahA hatAH sUvAnI paNa chUTa Apa che. tathApi ghaNA lAMbA vakhata ane tethI bane teTalaM tematuM anukaraNa karavAmAM sudhI rahavAno to temane paNa niSedhaja karelo ke. - 1 kalpasUtra, jinacaritra, 119. 1 juo, pahalaranuM bhApanira, Sacred Books of 2 baudhAyana, 2, 6, 12, 22. the East, Vol. II, pp. 191,192. ahIM ApelA 3 kalpasUtra sAmAcArI, 20. aMko gItamanA trIjA adhyAyanA sUtrone anusarIne cha / 4 AcArAMga sUtra, 2, 15,5,6 15. baudhAyananAM tene maLatAM sUtro TippaNImA sUcavelA che. ' 5 kalpasUtra, jinacaritra 118. 2 sarakhAvo, baudhAyana 2, 6, 11, 16. 6 baudhAyana, ]. C. 616. 4. 3. baudhAyana 2, 6, 11, 20. 7 AcArAMga sUtra 2,5,1,1. 4. AcArAMga sUtra 2, 2,2, 6. " kalpasUtra, jinacaritra 117,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ bhAga chUTa hatI. tatpara evA jinakalpI sAdhuo paNa nagnaja rahetA 22. 'teNe yA to zira muMDAvayu joIe. agara hatA. ema chatA. tebhone paNa nagnatA DhAMkavAnI eka zikhA mAtra rAkhadhI jorae.' janoga A niyamane sudhAro potAnA sAdhuo mATe mAtra 19. 'keTalAka ( ema jaNAve cha ke teNe) jANa- AluM mastaka muMDAvavAnoja vidhi karelo che. baudhAvana dhoIna (paheracaM jAIpa).' bAMdhAyanA' yananI' anusAra saMnyAsI banatI vakhate brAhmaNe jaNAvyu cha ke, 'leNe vastrana pIta-rakta varNadhI raMgIne 'potAnA mAthAnA, dADhInA tathA zarIranA vALa paheravaM joIe.' A niyama jainonA karatAM cauddhAnA kaDhAvacA joIpa tathA nakha paNa utarAvavA joIe.' niyama sAtha vadhAre maLato Ave cha. kAraNa ke jaino paNa dIkSA letI vakhate vALa kapAvavAnA A jaina yatione no vastrone dhAMvAno agara raMgavAno bAcAranu avazya pAlana kare che ane Ayoja niSedha karelA cha. temaNe to je sthitimA je vastra muMDa banIne ( agara potAnA vALa ukheDI nAkhIne) maLyuM hoya teja sthitimAM tene paherabAnuM che. tema agAra choDI anagAra sthitimA praveza ko.'' chatAM paNa kahe joIe ke jaino brAhmaNonA e Avo ullekha sarvatra thaelo cha. niyamanA--ke jeno bhAvArtha mAtra eTaloja cha ke 22. 'teNa dhIjono nAza nahIM karavo joIe.' saMnyAsiono veza vanI zake teTalo sAdo ane vAMcanAra AcArAMganA vIjA skaMdhanA ghaNA sUtromAM zudra hovo joIe, tenA-mULaAzayana parAkASTAnI joI zakaza ke aMDa, jIva, vIja. aMkurAdine hAni sImAe ghasaDI gayA che.jaino potAnA AcAranI na thaI jAya, te mATe jaina bhikSune keTalo vo. kaThoratAnA viSayamAM brAhmaNa pratispardhiyone pAchaLa sAvaceta rahecAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI che. pADI devAmAM eka prakAranuM gaurava samajatA hoya ema jaNAya cha ke jainopa. uparyukta niyamane vanaspatema dekhAya che. thane tethI teo malinatA ane ti bhane prANivarganA saghaLA sUkSmajIvone lAgu kutsitatAne yatijIvana- parama bhUSaNe mAnavAnI paDe tevo eka vyApaka niyama banAvyo che. bhUla kare che. ArthI viruddha bauddho hamezAM potAnA 24. / teNe saghaLA ) jIvo pratye udAsInatA AcArane jema bane tema mAnava-samAjanA baMdhAraNane rAkhavI joIe. pachI te jIvo game to temA prati anukUla banAvavA prayatnazIla rahyA che. mAyALUpaNuM dharAvatA hoya ke krUrapaNuM.' 20. 'teNe vRkSo athavA choDavAonA bhAgone 25. 'teNe aihika agara pAralaukika kalyANalevA nahIM. paraMtu jo te (potAnI meLe ) z2adA thaI mATe koI paNa pravRtti karavI joIe nahIM.' . gayA hoya to te levAmAM bAdha nathI / jainono paNa chellA ye niyamo to jainonA koI paNa Agamatevoja niyama che; paraMtu teo AthI paNa AgaLa mAMdhI akSarazaH vatAvI zakAya tevA che. kAraNa ke vadhIne potAnA yatio mATe phakta tahana acitta te jainadharmanA tatvatA salamata hai. mahAvIre A vanaspati ane phaLa ityAdineja bhikSAmA levAnI niyamona yathArtharIte paripAlana karyu hatuM. AnA chUTa Ape chai. pramANamAM nIcenA ullekho basa thazeH 'tamanA (mahA25. varSARtu sivAya teNe (ekaja) gAmamAM berAta vIranA) zarIra upara cAra mAsa karato Adhika rahe nahIM. 'ApaNe upara joI gayA chIe. tema samaya paryaMta aneka prakAranA prANiono TaTha jAnyo mahAvIre to Aja niyama pa.Lyo hato. pachI anya hato; teo, te upara haratA pharatA hatA ane vividha sAdhuoe game te rote tenuM AcaraNa karyu hoya. klezo ApatA ho.''temaNe hamezAM triguptipUrvaka 1 AcArAMga sUtra 1,5,7,.. tRNa,zIta, agni,mAkhI,mazaka AdithI janita aneka 2L.C.621. 3 AcArAMga sUtra 2,5, 2, 1, ane 1, 7, 5, 2. 1 baudhAyana, 2, 10, 17, 10. 4 saraskhAyo, bhAcArAMga sUtra. 2, 2, 2, .. 2'muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvAe' 5AcArgaga 2, 1,5, 6, bhane / muMadhyayana, . 3 AcArAMga sUtra,,1, 2,
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA aMka 2] prakAranAM kaSTa sahana karyA hatAM." "temaNaM deva, manuSya ane tica janita aneka anukUla temaja pratikUla nAvAM lagatAthI sahana karyA, khamyA nayA anubhavyAhartA' ityAdi, janayatinA saMbaMdhamAM ema paNa vAraMvAra kahevAmAM Ave che ke te potAnA AdhyA tmika jIvananI carama avasthAmAM' maraNa yA jIvita evama nirAkAMkSI hoya che." baudhAyane ApalA vIjA keTalAka niyamo paNa jainonA AcAro sAthai ghaNAja maLatA Ave che. je marka:-' teNa vacana, vicAra ane karma e traNaM prakAnAM kaSTadAyaka sAdhanoM dvArA koI paNa sarjita jIvanI hiMsA karavI joIe nahIM." A niyama jainonA prathama mahAvrata ( buA upara ) nuM eka spaSTI karaNa mAtra che A 'kAyaka sAdhanAne ' jainAM zastra kahe cha. 5 'te zaucAdi karma mATe apekSita jaLane gaLavA sAsa bana rAkhanuM jIIe ' ' tethe ( Avazyaka ) zau. cAdi ( kuvA agara taLAvAMcI ) kADhalA anaM gaLelA pANIzrI karavAM jIIe." A niyamonuM jaina sAdhuoM yathArtha pAlana kare che. teo pANI gaLa vA mATe gyAsa catra rAkhe che TIkAkAra govinda, zrA pavitra, paTale pANI gaLvAnA vayakhaMDano artha 'mArga uparathI jaMtuoMne dUra karavA mAThe rAkheloM kuza jAnanA tRNano eka guccha,' ema kare che. 7 govindanA batAvelI A artha jo yathArtha hoya ane tenA pramANamA jI kArDa sAcI ane prAcIna paraMparA rahelI hoya-ane te mArA mAnavA pramANe to avazya hovIja joIe-to jaina sAdhuoM mArgamAM cAlatI vana vacce AvatA tathA besatI cakhana nIce AvatA jIvajaMtuone dUra karavA mATe je rajoharaNa athavA pAdona rAkhe ke tanuM pratirUpa brAhmaNa 1. AnAgaMga sUtra 1, 8, 3, 1. 2 kalpasUtra, jinacaritra, 117, aMtimabhAga. 3. udAharaNa tarIke kalpasUtra sAmAcArI $ 51. 4. yauvAyana 2, 6, 11, 23. 5. AcArAMga sUtra, pR 1, noTa 2. 6. baudhAyana 2, 6, 11, 23. 7. juo pro. culharanaM bhASAMtara pR. 260, TippaNa. 83 graMthomAM paNa maLI Aye hai; ema ApaNe ahIM jaNA vI zakI. ' brAhmaNa saMnyAsijIvananAM upakaraNI tarIke daNDo (yaSTikAoM ), rajju, pANI gALacAmAde vastra khaMDa, jalapAtra ane bhikSApAtra che" jaina sAdhuo paNa daNDI rAkhe che-atyAra to avazya rAkhe che. paraMtu bauddhoM tarapha dRSTi karanAM. piTakAMmAM evo eka paNa ullekha mArA jovAmAM Avyo nathI ke jemAM yaTikA rAkhavA mAMDe spaSTa vidhAna karavAmAM Ayu hoya. jaina sAdhuoM paNa brAhmaNa saMnyAsiyonI mAphaka bhikSApAtra ane tene bAMdhacAnI eka dorI tathA jalapAtra rAkhe che; pANI gaLavA mATe vastrakhaMDa ane rajAharaNa thA ve vastuoM rAkhavA saMbaMdhI ullekha to AnI pahelAM ja ApaNa karI AvyA chIe. jaina sAdhunuM jo koI paNa evaM khAsa upakaraNa hoya ke je anya saMnyAsio pAse nahIM dekhA hoya, te ta manI eka mAtra mukhavastrikA (muhapattI ) che. A vadhI hakIkata uparathI jaNAze ke jainAnAM ghaNAM kharAM upakaraNo, temanA mATe AdarzarUpa canelA evA brAhmaNa saMnyAsina agara bhikSubhonAM jevAMja che. teNe teja anna levaM joIe ke je vinA mAgye maLeluM hoya, jenA saMbaMdhamAM pahelAM kAMI vyavasthA thapalI ma hoya, je akasmAtja maLI gaye hoya, ane se phakta potAnA jIvitane TakAcavA paratuM ja hoya. 3 jainadharmanA 'bhikSAcaryAnA niyamo vAMcavAthI sahajaM jaNAI Ave tema che, ke, brAhmaNa saMnyAsibha mATe annagrahaNa karavA saMbaMdhI ja jAtanA niyamonaMbaudhAyane upara pramANe vidhAna kayu~ che, teja prakA. ranA niyamo pramANe maLalA AhArane jainopa paNa 'zuddha ane grAhya' mAnyo che. bauddho A viSayamAM ATalA vadhA sakhta nathI. teo to khAsa karIne , baudhAyana 2, 10, 17, 11. 2. jo ke bhikSApAtra uparAMta sAdhune jalapAtra rAkhavAnI paNa chUTa apelI che sarI tathApi ekaja pAtra rAsaM adhika utkaSTa manAya che. 2. baudhAyana 2, 10, 15, 13.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 temanA mATeja taiyAra karavAmAM AvelA bhojananA bauddha dharmanI utpattinI pUrve thaI gayA che. kAraNa AsaMtraNa suddhAMno svIkAra kare che. ke, mo, bulharanA mata pramANe Apastamba sUbanI brAhmaNa saMnyAsI ane jaina yati mATe vihita kare. racanAno kALa moDAmA moDo I. sa. pUrva pAMcamI lA niyamonI je tulanA ApaNe upara karI che, te agara cothI zatAbdImA mRkayo joIe.' baudhAyana uparathI e spaSTa jaNAya che ke jainonA niyamo te te ApastambanI pUrve thapalo che. ane DaoN. brAhmaNonI nakala mAtra che. paraMtu ahIM e prazna thAya buraharanA2 kahecA pramANe te banne baccenA cha ke 'nigraMtha 'e sIdhI rote (sAkSAt ) ja vornu aMtara dazakathI nahIM paraMtu zatakathI saMnyAsInI nakala cha ke yaraMparApUrvaka ? kema ke mApavA jeTalaM che. gautama e baudhAyanathI paNa evo paNa tarka thaI zake tema che ke brAhmaNa saMnyA- pUrvakAlIna cha. A hisAbe gautama, ane ghaNuM karIne sinI prathama bauddhoe nakala karI haze ane buddhabhi- baudhAyana paNa, bauddhadharmanI utpattinI pUce thaI anI, pAchaLayI nithopa. paraMtu hu~ jesa upara gaelA nizcita thAya che. have upara varNavelA brAhmaNa sUcacI gayA huM tema o tarka pramANazUnya che. kAraNa saMnyAsamArganA saghaLA niyamo to khAsa gautama ke vadhAre prAcIna ane pramANabhUta Adarzane choDI, dvArAja bAMdhavAmAM AvelA che tethI te mArgana yojaino alpapratiSThita ane nakalI ecA potAnA prati- dhonI nakalarUpe mAnayo e pratyakSa bhUla che. dhAro ke spardhI boddhArnu anukaraNa kare 6 asaMbhavita cha. ukta dharmazAstronI racanAnA samayanA viSayamA AthI eja kahedu vadhAre yogya jaNAya che ke temaNe pro. vulahare karelu kathana kadAcit khoTure; to mIdhI roneja brAhmaNAnuM anukaraNa karyu hatuM. A eNa te dharmazAstro vauddhadharmanI utpatti pachI laikAmukhya dalIla uparAMta, prastuta prazna viruddha zrIjI o bItyAM vAda racAyAM hatA, ema to koI paNa rIte paNa e eka dalIla cha ke--upara jaNAnyA pramANe siddha karI zakAya tema cheja nahIM. tathApi mAno keTalAka brAhmaNa AcArAnu jyAre jainoe anu- ke, kadAcita tema paNa siddha karI zakAya-jI ke karaNa kayu cha tyAre bauddhoe tesa kayu jaNAnuM nathI tema tharbu to sarvathA asaMbhAvitaja che-to paNa A tethI ema sAbIta thAya che ke bauddho jainonA Ada- smRtikAra brAhmaNo pote jemane Adhunika kAlamA zasata vilkula hatA nahIM. utpanna thaelA mAnatA hoya tathA jemane mithyAmatimahIM eka patro paNa vitarka uThavAno saMbhava rahe omAnI tiraskAratA hoya tevA bauddho pAsethI che ke brAhmaNa saMnyAsIja jaina nirmatha athavA bauddha moTA pramANamA potAnA bhAcAra-niyamo grahaNa kare, bhikSunI nakalarUpe phema na hoya ? paraMtu A vitarka te sarvadhA azakya vAbata che. temaja nAstiko pAtadana pragANaviruddha che. saMnyAsamArga brAhANono sethI pote lIdhelA niyamone brAhmaNo eTalA baMdhA Azrama vyavasthAnuM eka khAsa aMga che. ane A pavitra mAna e paNa nahIM mAnavA jevI yAyata che. Azrama vyavasthAne kadAcit brAhmaNa dharma jeTalI paraMtu, AdhI ulaTU. bauddhopaja brAhmaNonA niyamAnu prAcIna na mAnIe to paNa jaina tathA bauddha dharmathI anukaraNa karyu hatuM, ema mAnavU yaniyukta ane to nene avazya prAcIna mAnavI paDe tema che. vaLI pramANasaMgata lAge che. kAraNa ke brAhmaNonI buddhibrAhmaNa saMnyAsio jyAraM AkhA bhAratavarSamA prasa. viSayaka ane nItiviSayaka utkRSTatAne mAr3he cauddho relA hatA, tyAre bauddho temanA saMpanI sthApanA hamezA UMco abhiprAya dharAvatA ane te badala yahu yA pachI, nidAna pradhamanI va zatAbdImA to, mAna karatA hatA. eja kAraNa ke ke jainA temaja teo mAtra dezanA eka amuka bhAga jevA saMkucita bauddhoe brAhmaNa e zabdane eka mAnasUcaka biruda pradezamAMja detA hatA. tethI AkhA dezamA saMnyA- -- siA mATe neothAdazabhuta vanyA hoya ema mAnavU introdnction, p. ALIII. 9. Sacred Laws of the Aryas, part 1, sarvathA pramANa zUnya che. trIjI vAvata vaLI e che 2... c. p. XIII. kevAraNa dharmazAlanA kartA gautama nizcitarUpe 3L. c. p. 19.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] tarIke svIkArelo che, bhane brAhmaNetara jAtinA purupone mATe paNa temaNe teno prayoga karelo che. sthaLe jaNa joI ke jano temaja bauddhono bhikSamArga, brAhmaNonA saMnyAsamArganA anukaraNa rUpa hovA chatAM, te mULamAM tathA mukhyarIte kSatriyo mATeja yojAeko hato. pro. olDanavarganA darzA* vyA mujaba buddhe prathama paMkimAM umarAva ane amIra lokoneja sthAna ApyaM hataM. kAraNa ke, banArasamAM ApalA potAnA prathama upadezamAM, buddhe potAnA dharma - nA saMbaMdhAM hatuM ke ' yassatthAya kulaputtA sammadeva agArasmA anagAriyaM pavvajanti jene mATe kulIna jAtinA putro ghara choDIne anagAratA svIkAre che. 3 DaoN. harmana jekovInI jaina sUtrAMnI prastAvanA jaino paNa brAhmaNo karatAM kSatriyone uccakoTinA mAnatA hatA, e bAbata, mahAvIranA garbhasaMkramanA saMbaMdhamAM je eka AzcaryabharelI purANa kathA prasiddha krete uparathI sAvIta thAya che. te daMtakathA evI che h - mahAvIrano garbha devAnaMdA brAhmaNInI kukSimAMthI trizalA kSatriyANAnI kukSimAM pheravavAmAM Avyo hato. ane te karavAnuM kAraNa mAtra eTakuMja vatAvavAmAM AvyuM che ke brAhmaNI agara anya koI nIca jAtinI strIlA udarathI tIrthakarano janma thaI zake nahIM. 1 Buddha, soin Lebon, &c., p. 157 secy. 2. mahAvagga 1, 6, 12. 3. digaMbarI A daMtakathAne yuktizUnya kahI, eno asthIkAra kare che. paraMtu zvetAMvaro tene dRDhatApUrvaka sAcA jaNAve che. A daMtakathA AcArAMga tathA kalpasUtra Adi ghaNA prathamAM maLI Ave che, tethI tenAM prAcInatagmAM to ApaNane zaMkA rahatI nathI. paraMtu e kAMI spaSTa samajAtuM nathI ke kayA kAraNadhI AyuktizUnya daMtakmyA utpanna thaI lokamAM pracAra pAmI ho ? A aMdhakAraprasta prazna upara mane jo abhiprAya ApavAnI chUTa hoya to, mAI to evaM mAnavu che ke siddhArthane brAhmaNI devAnaMdA - je mahAvIranI sAcI mAtA hatI te bhane kSatriyANI trizalA ema ve strIo hatI. pahelI strInA pati tarIke batAzvAmAM AvatuM RSabhadattanuM nAma ghaNuM prAcIna hoya tema lAgatuM nadhI. kAraNa ke jo te prAcIna hoya to tenuM prAkRta rUpa 'usamadatta ' thavAne badale prAyaH 'usabhadina' evaM 85 vIjI vAjue jotAM brAhmaNa saMnyAsio pa potAnA jevAja parama Astika brAhmaNetara jAtIya saMnyAsione svasamAna ucca koTinA na hotA mAnatA. kAraNa ke pAchaLanA samayamAM evo mata pracalita thapalo spaSTa dekhAya che ke brAhmaNa sivAya anya koI varNane caturtha Azramano adhikAra hato nahIM A bhatanA pramANamAM, pro. bulharanA jaNAvavA pramANe, manuno 6, 97 mo zloka batAvavAmAM Ave che. paraMtu, bhinna bhinna TIkAkAronA abhiprAyA tarapha dRSTipAta karatAM, A zlokanA arthanA saMgadhamAM vadhA TIkAkAro eka mata thatA jagAtA nathI. tethI A vivAdagrasta ullekhane bAjue mUkIe to tha joIe. vizepamAM, A na ma paNa eka janane chAje tevu che; brAhmaNane chAje tevuM nathI. tethI mAruM to ema cokkasa mAnavuM dhAya cheke pamadatta e phakta jainAe devAnaMdAnA bIjA pati tarIke eka kalpI kADhalo puruSa che. ApaNe jANIe DIe ke siddhArtha potAnA vizalA sAdhanA lamadvArA aneka UMcI padavIvALA ane moThA prabhAvavALA puruSo sAthai saMbaMdha dharAkto hato. tethI kadAcit evo vicAra tena utpanna bhayo hoya, to te saMbhAvita che ke mahAvIrane trizalAnA sapatnIsuta tarIke prasiddha karavAne vadale aurasa putra tarIke jo jAhera karavAmAM Ave tA vacAre lAbhadAyaka bAyata banaze, kAraNa ke tema karavAthI, mahAvIra trizalAnAM prabhAvazAlI sagaonA Azrayano hakadAra banI zakaze. A daMtakathA lokomAM vizvAsapAtra paNa ghaNaji sahelAIthI manAI gaI ho. kAraNa ke mahAvIra tIrthakara tarIke prasiddhima AvyA tenI pahelAM ghaNAM varSo agAu temanAM mAtApitA gujarI gayAM hartA. paraMtu kharI vastusthiti lokonI smRtimAMdhI, sarvathA lupta nahIM thare hoya tethI pALadhI garbhasaMkramanI A kathA upajAnI kATavAmAM bhAvI haze . A kalpanAnA mULa utpAdaka jaino nadhI. temaNe to mAtra devakInI kukSimAMthI rohiNInI kukSimAM tharalA rupNanA garbhasaMkramanI paurANika kathAnuM spaSTa rIte anukaraNa karyu che. A uparathI ema paNa jaNAya che ke jainadharmanA vikA sanI prathamanI sadIomA kRSNanI upAsanA lokapriya thaI rahI hatI. kAraNa ke jainoe potAnA vAvIzamA tIrthakara ariSTanemi je eka prasiddha yAdava hatA, temanuM caritra lakhavAmAM pheTalAka pheraphAra sivAya kRSNanuM asuM jIvana yathArtha rIte AlekhI dodhuM che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka 8 paNa paTalaM to spaSTa dekhAya che ke pAchaLanA samayamAM e vicAra to khAsa rUDha banI gayo hato ke cAre mano adhikArI eka mAtra brAhmaNa varNaja hoI zake che. kSatriyo mATe traNa, vaizyo mATe ve ane zUdra mATe phakta eka Azramano adhikAra jaNAvavAmAM Avyo che' ALI hakIkata uparathI e vicAra to nizcita lAge che, ke prAcIna kALamAM paNa brAhmaNetara saMnyAsio, brAhmaNasaMnyAsiothI eka judAja varganA tathA pRthagbhUta manAtA hatA. ane tethI ApaNane ema mAnavAnuM kAraNa maLe che ke brAhmaNetara saMnyAsionI A prakAranI avasthAne laIne evA saMpradAyono janma thayo hato ke jemaNe brAhmaNadharma sAme potAno prakaTa virodha jAhera karyo hato. AvAja kAraNane laIne vezadhArio - pAkhaMDio utpanna thayA hatA vo bhAva vaziSThanA kathana uparathI paNa tAravI zakAya che. tyAM ema jaNAveluM che ke kedalAka saM nyAsibhae dhArmika kriyAo ( vidhio ) karavI choDI dIdhI hatI ane vaLI keTalAke to AthI paNa AgaLa vadhI vedamaMtroccAraNa paNa choDI dIdhuM hatuM. A prakAre kriyAmAnaM ullaMghana karanArAone udde zIne vaziSTamAM nIce pramANenuM kathana kareluM che, ke 'bhale koI manuSya saghaLI dhArmika vidhionuM anuchAna choDI de paraMtu vedamaMtroccAraNa to teNe kadApi na chor3avaM joIe. kAraNa ke vedanI upekSA karavAthI zUdra thavAya che. telA mATe teNe tema karaDaM nahIM. ' ATalA badhA bhArapUrvaka karelA pratibaMdha uparathI sahaja anumAna thAya che ke AdhuM kriyAnuSTAna eka vakhatekharekhara baMdha thayuMja haze. vaLI A uparathI jo ApaNe eTalaM anumAna karI zakatA hoIe ke keTalAka saMnyAsioe AvI te vedoccAraNa- vedAbhyAsa karavo paNa choDI dIdho haze, to ApaNe tevaM anumAna paNa karI zakIra, ke bIjAbhae, vedane IzvarapraNIta tathA svataH pramANabhUta tarIke mAnavAno inakAra [ bhAga 1 paNa karyo haze A vicAra uparathI e kalpanA sahaja karI zakAya tevI che ke A mArga svIkAranAra teja puruSo hatA jeo eka prakAranA pRthagbhUta ane brAhmaNetara saMnyAsio manAtA hatA. A rIte prastuta vivecana uparathI eka to ApaNe e bAbata joI zakIe chIe ke jaina ane bauddha jevA virodhI saMpradAyonA matabhedanaM vIja caturtha AzramanI saMsthAmA raheluM hatuM bhane bIjaM e paNa ApaNe joI zakIe chIe ke matAntara dhArioe caturtha AdhramanuM anusaraNa karyu hatuM. A uparathI ApaNe mAnavaM paDe che ke jainadharma ane buddhadharma e brAhmaNadharmamAthI utpanna thapalA eka Akasmika sudhArA svarUpa mato nathI paraMtu lAMbA vakhatathI cAlatA bhavatA eka dhArmika AndolananA kramika pariNAma svarUpa che. wwwm man won a drun 1. Maxmuller, The Hibbert Lectures, P. 343. 2 Chapter X, 1. Bubler's 'Translation, ApaNe upara joI gayA tema, jainonI temanA chailA tIrthakara saMbaMdhI paraMparAMgata kathAo; athavA jaina sAdhuo mATe vihita karavAmAM AvelA AcAro; agara te dharmanA zraddhALu gRhastho mATe yojAMelI dhArmika kriyAo uparathI evaM kAMI paNa siddha thatuM nathI ke jethI ApaNane ema mAnavAnuM kAraNa maLe jainadharma e bauddhadharmamAMthI nikaLyo hato. e uparAMta banne dharmonA mukhya siddhAnto mAM paNa paraspara eTalo badho bheda rahelo che ke jethI A banne dharmonuM mULa utpatti sthAna eka haze ema paNa mAnI zakAyatema nathI. buddhe nirvANanI avasthAnA saMvadhamAM game tema vicArya agara upadezyaM hoya arthAt te avasthAne yA to sarvathA abhAvAtmaka batAvI hoya ke pachI tene eka agamya ane acintya sattAcALI kalpI hoya; paraMtu eTaluM to niHsaMdeha che ke temaNe brAhmaNadharmanA AtmavAdano ke je vAdamAM vizvadevatAvAdio tathA aNucAdionA mata pramANe AtmA svataMtra ane nitya mAnavAmAM Ayo che teno, spaSTa virodha karyo hatA. ane te virodhaja e bauddhadharmanI eka khAsa viziSTatA che. paraMtu A viSayano jyAre jainono sidvAnta tapAsIpa chIpato, te saMpUrNarIte brAhmaNamatane maLato Ave che. je bheda che te mAtra eTaloja che ke jaino jyAre AtmAne maryAdita AkAzavyApI mAne che; tyAre sAMkhya, nyAya ame vaizeSika darzana jevA prA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2 ] e. hmaNa saMpradAyo AtmAne sarva vizvavyApI mAne cheH caLI, jevI rAne bauddhoto asaMkhya upavibhAgAtmaka paJcaskandhavAda z2ainInA adhyAtmazAstramAM bilakula jaNAto nathI, tevI rAne jainono ativistRta cetanavAda ( IIylozoistic theory ) jevA siddhAnta paNa bauddhAMnA tattvajJAnamAM dRSTigocara zrato nadhI. jainono e siddhAnta temanA saMpUrNa tattvajJAna ane AcArazAstramAM AMtaprota dharalo jovAmAM Ava : ane e siddhAntAnusAra prANI ana vanaspati uparAnta pRthvI, jala, teja ane vAyu javAM tattvAnAM sUkSmamAM sUkSma aNuo suddhAMne cetanAyukta mAnavAmAM Ave cha. bhAratavarSanA saghaLA tattvanAnibhae sarvakSatA adhInI jJAnanI jadI jadI taratamatAo-pAyarIo ne eka ati mahattvanA viSaya mAnyo che. tadanusAra jaino paNa A viSayamA potAnI eka svataMtra mata dharAve che. ane viSayanI temanI paribhAvA paNa ana bauddhodhI taddana judAja prakAranI che te oe jAnanA nIce pramANanA pAMca prakAro mAnelA chaH -- ( 1 ) mati - samyaga avabodha (2) zruta-mati vAda thapa spaSTa mAnaH (3) avadhi eka jAtanuM atIndriya jJAna; (4) manaH paryIya-parakIya vicAronuM vizada jJAna; (5) kevala sarvotkRSTa prakAranuM athavA saMpUrNa jJAna. jainAMno A eka maulika A dhyAtmika siddhAnta che, ane e siddhAnta tIrthaka. ronAM caritra lakhatI khate lekhakAMnA magajamAM hamezAM pradhAna paNe ramI rahe che. A prakArano sibAnta granthamA bIlakula joghAmAM AvatI nathI e sivAya va saMpradAyAMnA mukhya siddhAnto vadhe nIjA paNa pavA NA bhedI batAvI zakAya tema hai. paraMtu te vadhAnaM varNana vAMcatAM kadAca vAcakane kaMTALo Ava vA bhayathI ame ATalethI ja viramIe chIe. DaoN. harmana jekoyInI jaina sUtronI prastAvanAM jainonA je keTalAka siddhAnto bauddha siddhAnto sAthai maLatA Ave che ne to brAhmaNadharmamAM paNa samAna hai - udAharaNa tarIke punarjanmano siddhAnta arthAt maraNa pachI pharIdhI janma dhAraNa karavo teH karmano siddhAnta- arthAt pUrvakRta karmonA dharmA dharmarUpI pariNAmo A bhatramAM agara AgAmI 5 87 janmamAM jIvAtmAne bhogavavAM paDe che te; temaja saMpUrNa jJAna bhane uttamacAritra - ke jethI manuSyaM bhavacakraparibhramaNano anta lAvI zake che teHityAdi siddhAnto laI zakIpa. bIjo paNa jaino ane bauddhono eka samAna vicAra cha, jenI anusAra ema mAnavAmAM Ave che ke anAdi kALathI tIrthakaro ane buddho ekaja prakAranA siddhAnto prarupatA AlyA che tathA nae thatA dharmena punarjIvita karatA AyA hai. e vicAra paNa brAhmaNAMnA viSNunA avatArovALA vicAra sAthai maLato Ave che. paraMtu, te uparAMta, jaina ane bauddha e yanne dharmanA eka atyAvazyaka prayojanarUpe paNa thA vicAranI utpatti thapalI samajAya le. kAraNa pache ke buddha agara mahAvIre je kAMI pratipAdana karyu hataM tene taMmanA anuyAyio satya - ekamAtra satya mAnatA hatA. have A satyane paNa brAhmaNonA vedanI mAphaka anAdi kALadhIja astitva dharAvatuM mAnavaM joIe. kAraNa ke jo ema na mAnavAmAM Ave to praina thaze ke zuMbha satya tIrthakaronA avatAranI pUrve vyatIta thaI gaelA anaMta kALa sudhI mAtra ajJAtaja rahayuM hatuM ? A praznanA uttaramAM dareka zraddhALu jaina agara bauddha pamaja kahaze ke nahIM ema banadhuM to taddana azakya che. te to emaja kaheze ke A satyadharmanI upadeza bhinna bhinna kALamAM utpanna "thapalA evo asaMkhya tIrthakaro tathA vRddhoM dvArA hamezAM apAto Ayo che ane bhaviSyamAM paNa tevI ja rati apAto raheza. A pramANe bhUtakAlamA aneka dharmapravartako thaI gayAno Apane dharmAnI vicAra-siddhAnta nyAyazAstrAnusAra eka atyAvazyaka prayojanamape che. caLI janAnA A vicAra siddhAntane pramANaza nya TharAvI zakAya tema paNa nathI. kAraNa ke bauddha graMthomAM koI paNa sthaLe nirgrathIne eka navIna utpanna tharalA saMpradAya tarIke athavA to nAtaputtane tenA saMsthApaka tarIke varNavAmAM AvyA nathI. tethI yuddhaMnA samayamAM nirgrathono saMpradAya, te prAyaH eka prAcIna saMpradAyaja manAto hato, ema siddha thAya cha. temaja nAtapupta te, vaM karIne pArzva nAme teghIzamA tIrthakara dvArA sthApita tharalA jaina dharmanA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 eka mAtra sudhAraka samajhAtA hatA. paraMtu AmAM va graMtho, cheka I0 sa0 nI pAMcamI zadImAM,-eTaAzcarya utpanna karavAvALI vAvata e che ke jaino leke e saMpradAyatI sthApanA thayA pachI lagabhaga eka temaja bauddho banne vartamAna yuganA dharmapravartakonI hajAra jeTalAM ko vyatIta thayAM bAda, lakhAelA saMkhyA lagabhaga sarakhIja mAne che.-eTaleke jaino hovAthI tenA AdhAre koI paNa sabaLa anumAnakarI 24 tIrthaMkaroM mAne che ane vauddho 25 yuddho mAne che. zakavAnA saMbaMdhamAM te moTI zaMkA dharAve che. jainaA mAnyatAnA viSayamA hue vAtanI nA nathI pADI dharmanA saMbaMdhamAM tano payo abhiprAya che ke e saMprazakato, ke, AmAM eka saMpradAyanI vIjA saMpradAya dAyanA, te prAcIna kALathI laI pustako lakhAtA upara asara nahIM thaI hoya. paraMtu hu~paTaluM to dRr3hatA- sudhInA samaya sudhInA, svasaMvedita ane satata pUrvaka kahIM zakuM huM ke A bannemAMnA kayAdharme pratha- evA mastitvano-arthAt tenA khAsa khAsa siddhA ma A mAnyatA zodhI kADhI hatI; agara to sautho to bhane naudhonI niraMtara paraMparAno-hajI sudhI prathama koNe brAhmaNo pAlethI teno svIkAra ko nirNayAtmaka rIte nikAla thayo nathI. vaLI te ja.. hato; teno nirNaya karavo kaThaNa che. kAraNake yauddho- NAve cha ke 'vI zadIbholadhI to jaino, temanA mAM jema, buddha-nirvANa pachInI prAraMbhanI ja zatAbdi- jevA vIjA aneka saMnyAsivargoM ke je phakta apraomAM paccIsa buddhonI upAsanA dAkhala thaI hatI, siddha ane asthirarUpe potAnaM jIvana gALatA hatA tema covIza tIrthaMkarAMnI mAnyatA paNa, mahAvIra temothI sinnarUpe oLakhAyAja na hotA. tethI mi. nirvANa bAda aNuM karIne vIjI ja zatAbdimA hudA bArthanA abhiprAya mujaya jainonI sAMpradAyika paraMpapaDelA digambara tathA zvetAmbara e vanne saMpradAyone rAo te mAtra bauddha paraMparAonA anukaraNarUpe, sarakhI rIte mAnya hovAthI, te paNa teTalI ja junI temaNe potAnAM aspaSTa mane anizcita smaraNomAMdhI che. paraMtu yA prasnanuM nirAkaraNa karavaM te ahIM kAMI upajAvI kAlI che. mahatvano viSaya nathI. kAraNa ke pUrvakRta vivecana. mi. yArthano A mata evA anumAna upara sthira dvArA je nirNayo upara ApaNe AnyA chIe te upara thapalo mAluma par3e cha ke jaino potArnu pavitra jJAna tenI bilakula asara thatI nathI. te nirNayo eja che eka pedithI bIjI paDhine thApavAmAM ghaNAja vedarake-(1) jainadharma, e bauddhadharmathI tahana svataMtra kAra rahA hatA; ane tema rahevAmAM kAraNa e che ke rIte utpanna thaelo eka prAcIna dharma che; teno vi- te ghaNI zadIo sudhI mAtra eka nAno ane anukAsa paNa teTalIja svataMtra rIte thaelo ke temaja payogI saMpradAya hato. mi. bArthanI A dalIlamA temAM yauddha dharmamAMthI vizeSa kAI levAmAM AvyuM huM koI prakAranuM vajana joI zakato nathI. hU~ ahIM nathI. tathA (2) jaino temaja vauddho e vannenA tattva. e prazna pUrcha ke-je dharma potAnA thoDAka anujJAna, AcAra, nItizAstra, bhane jagadutpattizAstranuM yAyio baDe eka moTA pradeza upara patharApalo sULa brAhmaNo-khAsa karIne saMnyAsimone A- hoya te dharma potAnA molika siddhAnto ana paraMpabhArI. / rAone vadhAre surakSita rAkhI zake cha, ke je dharmane atyAra sudhInI ApaNI saghaLI vI jainonA eka moTA janalamUhanI dhArmika jarUrIAto pUrI pavitra graMthomAMthI upalabdha thatI paraMparAgata kathA- pAradhAnI hoya che te AyemAMnI kaI bAbata vadhAre onI prAmANikatA upara ja cAlelI che. paraMtu eka saMbhavita cha? jo ke ekaMdararIteA prakAranI hetvAatizaya vizAla jJAnavALA ane kuzala vicAraka bhAsAtmaka tarkapaddhatithI AvA praznano nirNaya vidvAne e prAmANikatAnA saMbaMdhamAM jazaMkA karelI thaco to azakya ja che. uparyukta ve pakSonA prathama che. e vidvAn te mI. bArtha (Barthi che. te potAnA pakSamA yAhudI tathA pArasImonuM udAharaNa raju karI Rerue de II Histoire des Religions,Vol. zakAya he ane vIjA pakSamA romanakatholika dharmaIII, p. 90. mAM nAtaputta nAmanI eka aitihAsika no dAkhalo ApI zakAya che. paraMtu jaino saMbaMdhI vyakkino svIkAra kare cha kharo, paraMtu jainonA pavi. prastuta praznanA vAdavivAdano nirNaya karavAmAM bhAvI
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA.. jAtanA sAmAnya siddhAnto upara AdhAra rAkhabAnI nathI kahato ke AvI gurvAvalIo pAchakoI AvazyakatAnathI kAraNa ke teone (jainAne) lathI paNa joDI kaDhAnI nathI ke apUrNa paTTApotAnA siddhAntonuM eTalu badhu spaSTa jJAna hatuM ke valIone pUrNa, paTale hiMduonA zabdamAM kahIe to tamora ghaNIja najIvI vAvatamAM matabheda dharAvanAra 'pakkI' vanAvI zakAtI nathI. kAraNa ke dareka saMpuruSone paNa nivampa jAhara karI, potAnA zraddhA pradAyane, potAno saMpradAya eka pratiSThita AptapuruSalubhAnA vizAla samudAyamAzrI temane jUdA karI thI prAmANikarIte utarI Avalo cha, ema batAvadhA dIdhA hatA. A kathananI satyatAnA pramANa tarIke khAtara pItAnI guruparaMparAnA nAmI upajAvI kADhaDaoN. lyUmane (Dr Le monn) prakaTa karelI zvetA- ghAnI svAbhAvika rIteja jarUra paDe che. paraMtu kalpamghara saMpradAyanI sAta ninhavo vipanI paraMparA' che. sUtramA eka,sthavira,gaNoane zAkhAonI vistR. tathA digambaro, je zvetAmbarothI mahAvIra nirvANa ta nAmAvalI ApelI chatene kalpI kADhavAmAMjainone pachI prAyaH bIjI athavA trIjI zAbdimAM, judA koI paNa prakAra prayojana hoya tamahaM mAnI zakato pacyA hatA, tebho kAMI temanApratispardhiyo (zvetA nathI. kalpasUyamA jeTalI vigato ApelI che-teTalI mvaro) thI tAtvika siddhAntomA moTo matabheda paNa ghigatAnuM jJAna tyAra pachInA jainone raghu na hatuM. dharAyatA nI chatAM paNa AcAravipayaka temanA tema tethI adhika jANavAnA taoe kyAre DoLa keTalAka minna niyamAna lIdhe, zvetAmbaroe temane paNa ko nahatA. guruparaMparAno nAMdhayogya yadhovyapApaMDidhonA nAme ghagovyA che. bahAra calAyavA mATe kalpasUtramA ApelI saMkSipta __ A saghaLI hakIkatA uparathI A vAyata spaSTa sthavirAvalI paryAja hatI. tema chatAM paga temA rIte siddha thAya cha ke jaina AgamA [ nuhAlatuM sva- AvalI vistRta sthavirAvalI-ke jemAM paNa keTarUpa] nakkI thayAM pahelo paNa jainadharma evA anyaca- lAMka to ekalAM nAmoja jovAmAM Ave cha-te e yA. sthita athavA anirdiSTa svarUpamA vidyamAna na hato, vata spaSTarIta jaNAve cha ke jaino potAnA prAcIna ke jethI, tenAthI atyaMta bhinna evA anyadharmo (da. dharmAcAryo-sthAyarAnI yAdagirI rAkhavAmA keTalo zano) nA siddhAnto dvArA tenuM asala svarUpa pari- yadhA rasa dharAyatA hatA. te sthavirAvalImA Ale. vartita agara kalupita thayuM hataM; ema mAnavAne Apa khelA yugo tathA dhanAvonI yathArtha mAhItI tenA Nane kAraNa maLe. paraMta thAthI viruddha uparyukta pra. pachI thoDIka ja zadIyomA naSTa thaI gaI hatI. mANo ema to siddha karI Ape che khagaM ke temanI paraMtu, mAtra ATalaM siddha karI batAvavAthI ke sUkSmamA sUkSma mAnyatA paNa sunizcita svarUpavALI jaino temanA AgamonuM svarUpa nakkI thayA pahelA paNa potAnA dharma tathA saMpradAyane satata cAlu rA. jevI rIte jainAMnA dhArmikasiddhAntonI vAyato khavA mATe, tema ja anyadarzanIya siddhAntonA saM. Ape siddha thaI zake cha tevIja rIte temanI aiti- mizraNayoga utpanna thatI bhraSTatAthI tena yacAvI surahAsika paraMparAviSayaka bAvato paNa siddha thaI zake kSita rAkhavA mATe yogya guNasaMpanna hatA; ApaNe tevI cha. vaMzaparaMparAdhI cAlatI AvatI je vividha mA viSayamAM kRtakArya thaI zavAtA nathI. ApaNe e gacchonI vistArayukta gurvAvalIo maLI Ave che paNa batAvI deva jarUrana cha ke tezromA je je bAbata tathA jaina AgamagraMthomA je sthavirAvalImA upala- pharI zakavA sAmarthya hatuM te saghaLU temaNe saMpUrNa para yatAcI Ape cha ke jaino po. te kAya hataM. AcarcA uparathI ApaNe svAbhAtAnA dharmano itihAsa rAkhavAmAM pheTalo badho vikarIte ja vartamAna jainasAhityanA kAlanI carcA rasa dharAvatA hatA. hai ema kAMDa caukasa upara bhAvI jaIe chIe. A viSayamAM jo ApaNe 9 See Indische Studien, XVI. andion. IT. ATalaM siddha karI zakIe ke jaina sAhitya athavA See Dr. Klatt, Ind. Ant. Val. XI. to chavaTe te paikI je keTalAka sauthI prAcIna graMtho hatI.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 wy ykd jaina sAhitya saMzodhaka che, te jaina pustakArohaNanA samayathI. ghaNI zadIo pahelAM racApalA hatA, to te dvArA ApaNe jainonA (aMtima) tIrthakara ane prAcInamAM prAcIna graMtho e ne vanA gALAne, jo ke sarvathA dUra nahIM karI zakIra to paNa ghaNe aMze alpa karI ApanA samartha thaI zaqIzuM .. - sarvasaMmata saMpradAyanI anusAra jaina siddhAnta valaminI sabhAmAM devardhigaNInA adhyakSapaNA nIce, nizcita karavAmAM Avyo hato. A banAva vIra nirvANa pachI ' 80 ( athavA 993) mA varSe paTale. i0 sa0 454 ( agara 467 ) mAM' banyo hato, ema kalpasUtra [. 148.] uparathI jaNAya che. saMpradAya evo che.ke jyAre devardhigaNI siddhAntane naSTa, thaI javAnA jo khamamAM joyo tyAre teNe. tene pustakAdhirUDha karA. vyo. tenI pahelAM, AcAryo kSullakone siddhAnta zIkhavatI vakhate likhita graMthonoM bilakula upayoga karatA na hotA. devardhigaNInA samaya pachI ja likhita pustakono upayoga zarU thayo. A hakIkata-taddana sAcI che. kAraNa ke prAcIna samayamA pustakono bilakula upayoga thato na ito ema ApaNane bIjI hakIkata uparathI paNa jaNAI Ave che. brAhmaNo to likhita pustaka karatAM potAnI smaraNazakti - upara ja vizeSa AdhAra rAkhatA hatA. ane niHsaMdeharIte jainoe temaja bauddhoe temanI a A prathAnuM, anukaraNa karyu hatuM. paraMtu atyAre jainayatibho -potAnA ziSyone zAstra zIkhavatI vakhate likhita pustakonI upayoga avazya kare che.. A uparathI ApaNe mAnavuM par3e che ke zikSaNa paddhatimAM thapalo A pheraphAra devardhigaNIne AbhArI che, ema batAva nAro vRddha saMpradAya taddana sAco che. kAraNa ke A atra bahu mahattva hovAthI bhulI zakAya tema thI. pratyeka AcAryane athavA to chevaDhe pratyeka upane pavitra AgamonI nakalo pUrI pADavA mATe devarSigaNIne siddhAntanA pustakonI kharekhara 1. saMbhavita na lAgatuM hovA chatAM e zakya. che. ke siddhA ntanirNayanAM samaya A karatAM 60 varSa pachI eTale .. I. sa. 514 ( athavA 527 ) hovo joIe. juo valpasUtra, upodUdhAta pR. 17. [bhAga 1 wwwwwwww www. ghaNI moTI saMkhyA taiyAra karAvavI paDI haze. have devardhigaNIe siddhAntane pustakArUDha karAvyo evo je lekhI saMpradAya maLe che teno bhAvArtha prAyaH upara pramANenoja hovo joIpa kAraNa ke e to bhAgye ja mAnI zakAya tevu che ke tenI pahelAM jaina sAdhubho je kAMI kaMThastha karatA haze tene sarvathA naja lakhatA hoya. brAhmaNo vedanuM adhyayana karAva vAmAM likhita pustakono upayoga karatA nathI chatAM paNa temanI pAse tevAM pustako to jarUra jovAmAM Ave che. teo ( brAhmaNo ) A pustakone khAnagI upayoga mATe paTale ke gurunI smaraNazaktine madata karavA mATe rAkhe che. mAruM dRDha mAnavu che ke jaino paNa Aja praddhatine anusaratA haze balke tebho brAhmaNothI paNa vadhAre A paddhatinuM anusaraNa kara tA haro, kemake brAhmaNonI mAphaka teonuM evaM mAnadhuM to hatuM ja nahIM ke likhita pustako avizvasya che. teo to mAtra je eka pracalita rivAja hato, ke AgamanuM jJAna. maukhikarIte ja eka peDhIdvArA bIjI peDhIne apAdhuM joIe, tene laIne jali - khita graMthono vizeSa upayoga karavAmAM saMkocAtA hatA. huM ahIM ema pratipAdana karavA icchato nathI ke jainonA pavitra Agamo asalathI ja chuTA chavAyA paNa AyI rIte, pustakomAM lakhelA ja hatA. ane emana kahevAnuM khAsa kAraNa bIjaM kAI nahIM, paraMtu bauddha bhikSuo pAse likhita pustako na hatAM ema je kahevAya che teja che. bauddha bhikSuo pAse AvAM pustako nahatAM tenA pramANa tarIke evaM kahevAmAM Ave che ke temanAM sUtromAM, jyAre pratyeka jaMgamavastu thI laIne nAnAmAM nAnI ane kSudramAM kSudra evI gharaMmAM cAparavA lAyaka vAsaNo jevI cIjono paNa koI ne koI rItie ullekha thapalo avazya jaDe che" tyAre likhita pustakano kyA. e. paNa bilakula ullekha thaelo jovAmAM Avato nathI. A kathana, mArA mAnavA pramANe, jyAM sudhI jaina yatio, bhramaNazIla paDe tevuM che. paraMtu jyArathI teo potAnA tAbAnA jIvana gujAratA hatA tyAM sudhI temane paNa lAgu 1. Sacred Books of the East, Vol, XIII Introduction, p, XXXIII,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] athavA potAnA mATe banAvelA upAzrayomAM rahevA lAgyA tyArathI tebho potAnAM hastalikhita pustako paNa atyAranA mAphaka rAkhavA lAgyA hatA. DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA A dRSTie jotAM devardhigaNIno jaina AgamasA hityasAno saMbaMdha, sAdhAraNarIte jema manAya le, tenAdhI koI vilakSaNa prakArano hoya tema jaNAya cha. temaNe vastutaH temanI pahelAM astitvadharAvatA rastalikhita graMthAMne siddhAntanA AkAramAM goTavI dIdhA hatA. ane tema karatI vakhate je je sUtroAgamAnA. hastalikhita graMtho upalabdha thayA na hotA, te sadhaLA temaNe vidvAn dharmAcAryAnA mukhethI lakhI lIdhA hatA. vaLI, AvI rAte dhArmika zikSaNapaddhatimAM dAkhala tharalA A navA pheraphArane lIdhe pustako eka atyAvazyaka sAdhanarUpa thaI paDelAM hovAthI pratyeka upAzrayane AgamagraMthonI nakalo pUrI pADavA mATe tenI ghaNI nakalo karAvavAmAM AvI haro. bhA rIte jotAM devardhigaNAMnI siddhAntanI AvRtti te, temanI pahelAM astitva dharAvatA pavitra siddhAntagraMthonola gabhaga prAcIna ja AkAramAM nirNIta karelo eka navo pAThamAtra che. A AvRttikAre, saMbhava che ke, prAcIna siddhAntamAM koIka koIka umerA karyA haze. paraMtu ATalA uparathI saMpUrNa siddhAnta navo vanAvavAmAM Avyo che ema to kharekhara naja. kahI zakAya. A aMtima AvRttimAM nirNIta tharalA pATanI pUrveno siddhAM ta pATha paNa kevaLa yatibhonI smaraNazaktinA AdhAre jalakhavAmAM AvatA pATha jevo bhavyavasthita na hato paraMtu te pATa hastalikhita pratio sAthai meLavelo hato. vivecana karyA yAda have ApaNe: jainonA pavitra AgamAMnI racanAno samaryAviSayaka vicAra karIe. saMpUrNa AgamazAstra prathama tIrthakaranuM ja prarUpe che e jAtanA jainonA vicAranuM to nirAkaraNa karavA khAtaraja huM ahIM sUcana karUM chu. siddhAntanA mukhya graMthono samaya nakkI karavA mATe Apa AnA karatA vadhAre sArAM pramANo - purAvAo ekatra. karavA joIe chUTaka ane asaMbaddha sUtrA: lArako game tyAre AgamaprathomAM dAkhala thaI: gayA hoya tathA devardhigaNIe paNa bhale tene potAnI A. 91 vRttimAM svIkArI lIdhA hoya. paNa teTalA uparathI ApaNe koI prakAranaM savaLa anumAna kADhI zakIe nahIM. huM mleccha athavA anArya jAtionI' je yAdIo e. sUtromAM maLI Ave che te upara vadhAre vajana mUkI zakato nathI. temaja sAte nihUnavo, ke jemAMno chelo vIranirvANa pachI 584 varSe thayo hato, tenA ullekha uparathI paNa kAMI anumAna kADhI zakAya nahIM. AvA prakAranI vigatonA saMbaMdhamAM jo ema mAnavAmAM Ave ke je AcAryo potAnI ziSyaparaMparAne peDhI darapeDhIe likhita yA kathita rUpe siddhAntapATha sopatA gayA hatA, te oe te ( vigato) ne siddhAntanI TIkA-TippaNIrUpe agara to mULa suddhAMmAM paNa dAkhala karI dIdhI hatI to temAM kAI asvAbhAvikatA jevuM nathI. paraMtu siddhAntamAM eka mahattvavALI vAvata e jaNAya che ke temAM koI paNa sthaLe grIka lokonA khagoLazAkhanI gaMdha sarakhI jovAmAM AvatI nathI. kAraNa ke jaina jyotiSazAstra te vAstAvikamAM, eka artharAhata ane azraddheya kalpanA mAtra che. tethI ApaNe ema anumAna karI zakIe chIe che ke jaina jyotiSazAstrakArone grIka jAtinA khagoLa zAkhanI sheja paNa mAhItI hota to tevuM asambaddha teo jarUra na lakhata. hindusthAnamAM zrIsanuM A zAstra I.sa. nI zrIjI agara cothI zatAdvimAM dAkhala dhayuM hatuM ema manAya che A uparathI ApaNe e rahasya kADhI zakIe chIe ke jainonA pavitra Agamo te samayanI pahelAM racAyAM hatAM. nane jaina AgamonI-racanAnA samayanirNayamATe vIjaM pramANa te tenI bhASA viSayaka che. paraMtu, kamanasIye hajI sudhI e praznanuM spaSTa nirAkaraNa dhayuM nadhI ke jainAgamo, je bhASAmA atyAre ApaNane upaladhdha thAya che te ja tenI mULabhApA che , zabda te, veyaranA 1 anArya jAtiomAno 'Araba dhAraSA pramANe, kadAca ' Araya ' vAcaka bane, paraMtu mArA mAnavA pramANe te zabda ' tAmilo ' no vAcaka che. kAraNa ke azvamu kahe che. tAmilonI bhASAne draviDIyana loko 2. See Weber Indische Studien, XVI, P. 237.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~~.. ........ . jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1.. arthAt je bhASAmAM sauthI prathama 'tenI saMka- raNamA sAhAyyabhUta vanelI badhI hastalikhita pratilatA dhaI hatI teja bhASAmA atyAre ApaNane upa. omA je je bhinna bhinna lekhanapaddhatio maLI A. labdha thAya cha, ke pAchaLadhI, peDo darapeDhIe te te catI hatI te badhI prAmANika mAnavAmAM AvI hatI. phALanI rUDha (pracalita ) bhASAnusAra temA uccA- bane tethI te sabaLI paddhatione e sUtranI nakaloraNa-parivartana thatAM thatAM cheka devardhigaNInA mAMsAcI rAkhayAmAM AvI hatI. A vicAra jo navIna saMskaraNa vakhatanI cAlU sAyAnA uccAraNa yuktiyukta jaNAto hoya to, thApaNe, sAthI prAcIna . yaMtatI bhApAthI mizrita dharalA Aje maLe che? ane rUDhivAhikRta lekhanapaddhatine AgamaracanAnA Aye vikalpomAMno mane to bIjoja vikalpa svI- Adi samayanI athavA to tenA nikaTa samayanI . karaNIya lAge cha. kAraNa ke e AgamonI prAcIna uccArasUcaka mAnI zakIe. ane sauthI arvAcIna . bhASAne cAla bhApAnI rUDhimAM pheravavAno vahIvaTa lekhanazailIne siddhAntanA aMtima saMskaraNanA sa. TheTha devardhigaNI sudhI cAlu raho hato. ane ate mayanI agara tenI najIkanA samayanI uccAradarza devardhigaNInA saMskaraNa jate vahIvaTano aMta ANyo kamAnI zakIpa.'vaLI sAthI prAcInarUpamA upahato. ema mAnavAne ApaNane kAraNo maLe cha. jaina labdha thatI jaina prAkRta bhApAne, pAlI tathA hAla, prAkRta bhApAmAM svarUpalaMgata varNavinyAsano je setubandha viMgarenI ( pAchalA samayanI ) prAkRta abhAva dRSTigocara thAya che tenu kAraNa, je lokamA- sAthe jo ApaNe sarakhAvI| to ApaNane spaSTa ja... pAmAM ( Vernacular Language) te pavitra NAze ke jaina prAkRta e pAchaLanI prAkRta karatAM pA.. Agamo hamezA uccArAI rahA hatA, te bhApAmAM lIne vadhAremaLatI Ave che.A uparathI ApaNe niraMtara tharnu rahelu kramika parivartana ja che. jaina. evA nirNaya upara AvI zakIpa. chIpa ke kAlagaNa- . sUtronI laghaLI pratiomAM eka zabda ekaja rIte nAnI dRSTie paNa jainonA Agamo. tyAra pchiinaa| lakhelo jovAmAM Avato nathI. A varNavinyAsa. samayamA thaelA prAkRta graMthakAronA graMtho karatA viSayaka vibhinnatAnAM mukhya kAraNomAMnuM eka kAra- dakSiNanA yauddhasUtro [gA racanA samaya ] sAthai . Na to besvaro vace AvatA asaMyuktavyaMjanano praka- vadhAre samIpatA dharAye che. tibhAva (tadavastha rAkhavArUpa ), lopa, ke mRdakara paraMtu, bhApaNe jaina AgamonI racanAnA samayanI Na thavArUpa cha bhane vIDukAraNa celaMyakta vyaMja. maryAdA, temAM prayojAelA chaMdonI madadathI, AthA nAnI pUrvenA e ane o ne tadavastha paTale kAyama, paNa vadhAre nizcitarate AMkI zakIe tema chAe. hUM rAjavArUpa athavA tene kramathIi ane unA rUpamAM ------- parivartita karavA ( laghUkaraNa) pa to . 1. koI ahIM evI dalIla karyA ko cheke AvI . zakya ja cha ke ekaja zabdanA ekaja samayamAM eka- Apa eTale rUThiba haiSphata lekhanapaddhatinA astitvana kAraNa . thI vadhAre zuddha gaNAvA lAyaka uccArohoI zake. mAtra saMsruta mApAnI asara che. paraMtu jainonuM prAruta-maSAnuM ... udAharaNa tarIke-bhUta, bhUyaH udaga, udaya thane aya: jJAna hamezA eTaluM vadhU saMgIna ratyu hatuM ke jethI temane po.. lAbha,lAha ityAdi.ApaNe AprakAratIjadIjI tAnA Agamone samajavA mATe saMmrutanI sahAyatA levI ja . . khana paddhatione aitihAlika lekhanapaddhatimao mAna paDatI nahotI ke jethI tenI tenA upara asara paDe. paraMtu vo joDepovAziNIvATA siddhAntakA AthI ulaTuM, jainonA saMskRta graMthAnI pratibhAmA / - zabdo jevA lakhelA ghaNA zabdo maLI Ave che. upara pramANe . ' - 1 hu ena nathI kaIto ke koI paNa zabdanA eka kALA mAnatAM paNa keTalIka joDIo to evI maLI Ave che. vahapAM ja na hoI zake bace rUpovALA ghaNAe zaldo jene saMskRtIkaraNanI dRSTie paNa samajAvIzakAya tema nAm- - yayA ho. paraMtu prAyaH pratyeka zabdanA bachetraNa traNa rUpo uta. dArayane badale maLatuM dAraga evaM rUpa laIe. AzA eka sAthe pracalita rahevAnI vAvatamA mane jarUra zaMkA ndarnu saMskRta pratirUpa 'dAraka' thAyache paraMtu 'dAraga' 57 rahe cha. . thatuM nathI.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 1 DaoN. harmana jekobInI jaina sUtronI prastAvanA AcArAMga ane sUtrakRtAMga sUcanA prathama skaMdhone, . uparathI ema siddha thatuM hoya tema jaNAya cha ke siddhAntanA sauthI prAcIna bhAga tarIke mAnuM . A prakAranA arvAcIna graMthonI racanAnA samaya ane mArA A anumAnanA pramANa tarIke hu~ A be pUrve jainonI sAhitya viSayaka abhiruci nizcita graMthonI (skaMdhonI) zalI yatAvIza. sUmahatAMga sU- thapalI hatI. A saghaLI bAbato uparathI ApaNe anu AkhaM prathama adhyayana, caitAlIya vRttamAM racA- evo nirNaya karI zakIe chIe ke, jainonA sauthI eluM che. A vRtta dhammapada Adi dakSiNanA anya prAcIna sAhityanI samayamaryAdA pAlI sAhitya cauddha graMthomAM paNa caparAelo jovAmAM Ave che. ane lalitavistarAe ubhayanA racanAkAlanI bacce paraMtu pAlIsUtronAM payomA prayojAelo caitAlIya nizcita thAya che. pAlI piTakonuM pustakAdhirohaNa vRtta, ta, sUtrakRtAMga sUcanA payomA maLI AvatA (arthAt pustakarUpe lakhANa) vahagAmaNi jeNe I. caitAlIya vRttanI haTie jotAM, vRttanA vikAsa ka- sa. pUrve 88 varSe potArnu rAjyazAsana zarU karya hA manA prAcIna svarUpano dyotaka che. yA pAvatamA hu~ tenA samayamA thayuM hatu. jo ke mA lamayathI kaiTalIahIM padhAre na lakhatAM. thoDAja samayamA jarmana phazadImo pUrve paNa te piTako astitva to dharAvatAM oriyanTala sosAiTInA jarnalamA, 'vedanI pachInA hatAM ja. A vipayanI carcA karatAM chekTepro.meksakAlanA chaMdo' ('Post-Vedic Jetres ') e mUlare nIce pramANenA vicAro jaNAvyA cha 'te. mathAlA nIce prakaTa thanArA mArA lekhamAM vistRtarI- TalA mATe,mArA vicAra pramANe, atyAre to ApaNe te carcavA icchu cha. saMskRta sAhityanA sAmAnya ghauddha sUtronA arvAcInamAM arvAcIna racanA-samaya paitAlIya [vRttanA ] zloko, ke jemAMnA keralAka tarIke I. sa. pUrva 377 mA varNane, nirNIta pharI, lalitavistarAmA paNa maLI Ave che, tenI sAthe saMtopa mAnavo joIe,-ke je samaye dvitIya saMgimukAbalo karI jotAM, sUtrakRtAMgano vaitAlIya vRtta ti maLI hatI.' tyAra vAda paNa e pAlI sUtromAM tethI vadhAre prAcIna rUpano jaNAya che. ghaLI e umerA tathA pheraphAro thayA hoya e asaMbhAvita bAbata paNa ahIM lakSyamAlecA lAyaka che ke prAcI- nathI. paraMtu ApaNI prastuta dalIla dhammapadanA koI na pAlIsAhityamA AryAvRttamAM guMthelAM payo maLI ekAda phakarAke bhAgane AdhAre ubhI thapalI na hoI, AvatAM nayI dhammapadamAM to te sarvathA nathI ja. temA tathA anya pAlIgraMthomAM maLI AvatA vi. tema anya bauddha graMthomAM paNa tevAM padyo mArA jodhA- vidha chaMdo uparathI tAravI kaDhAtA chaMdaHzAstranA mAM mAnyAM nathI. paraMtu, AvArAMga ane sUtrakRtAMga niyamonA pAyA upara sthApita karayAmAM Ave. sUtromAM to eka eka saMpUrNa adhyayana AryAvRttamAM lI che. tethI, e graMthomAM dAkhala thaelA umerA yA lakheLa maLI Ave che. A AryAvRtta,, sAmAnya pheraphArothI, amArA e nirNayane-ke samasta jaina [rIte oLakhAtA] AryA vRttathI spaSTa rIteprAcIna siddhAnta sAhitya I.sa. pUrve cothI zatAbdi vAda tathA teno janaka svarUpa dekhAya che. sAmAnya A- racAela che,-tene koI paNa prakAranI hAni pahoMcI yAvRtta te, siddhAntanA vadhAre arvAcIna bhAgomAM, zaphatI nathI. tathA prAkRta ane saMskRta bhASAnA brAhmaNa ApaNe upara joI gayA ke jainasiddhAntano sauthI graMthomAM ane lalitavistarAdi jevA uttaranA bauddha prAcIna vibhAga lalitavistArAnI gAthAothI graMthomAM paNa najare paDe ke prAcIna jainagraMthomAM adhika jUno che. A graMtha (lalitavistara) nA prayojAelo triSTubh chaMda paNa pAlI graMthomAM maLI vipayamA evaM kahevAya che ke teno I. sa. 65 mAM AvatA te chaMda karatAM arvAcIna rUpano ane lali- cInI bhASAmA anuvAda thayo hato. A uparathI tavistarAmAMnA karatAM prAcInarUpano che. aMte, la- cartamAna jaina sAhityanI utpattino samaya I.sa. litavistarAdi graMthomA jovAmAM AvatA AlivA- - yanA vIjA aneka prakAranA kRtrima vRttI-jesAMno 1 Sacred Books of the East, Vol. x, eka paNa vRtta jainasiddhAntamA jaDI Avato nathI- p. XXXII.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 ---- hunA nAmadhI AgaLa nahIM calAvatAM, temanA samakAlIna sthavira saMbhUti- vijayatA - nAmadhI AgaLa laMbAve che. pa uparathI ema phalita thAya che ke pATaliputranA saMghe ekatra karelAM go mAtra zvetAM baronA ja liddhAntI manAyA haze, paNa AkhI jaina samAjanA nahIM. AvI vastusthiti hovAthI, Apa Ne siddhAMta racanAnA kAlane jo yugapradhAna zrI. labhaTTanA samayamAM eTale I. la. pUrve trIjI zatAdvinA prathama bhAgamAM sthira karIe to te khoI nahIM rANAya. 94 nI zaruAta pahalaM mAnavo joIe. vaLI dakSiNa ane uttaranA padyAtmaka bauddha graMthonI chan ane bhApAzailI viSayaka viziSTatAonA prAtranivana padyAtmapha jaina siddhAntamAM mantrI AvatA alpa yA AdhikAMza sAmyadvArA, Apane jo Ave sImAoM bacce yAlA prastuta vivAdAspada samayanA kAlaviSayaka aMtarano vicAra karIe choe to jaina sAhityanI zadanAtanI samaya, uttaranA yaudra sAhityanA samaya karatAM pAlI sAhityatA samayanI adhika samIpa kare he. caLI yA prakAramA anumAnane zvatAmbara saMpradAyatI eka paraMparAgata kathAdvArA samarthana paNa maLe he. paraMparA evI cheke je vakhate bhadrabAhu yugapradhAna hatA te vasate vAra varSano eka dIrgha duSkALa paDyo hato. te kAlanA aMte pATalIputramAM taMtra bhego thayo hato bane teNe sakaLAM aMgo ekatra kaya hato. A bhadrabAhunA avasAnanI vArI zvetAnyaronA kathana pramANe vIra pachI 170 varSe ke ane digamya ronA kavana pramANe te 162 varSe che. A uparathI tesro caMdragupta ke je zvetAnyaronA ullekhAnusAra vI. ni. pachI 175 mA varSe cAhIe Avyo hato, tenA samayamAM yayA hatA. pro. maMklaTarecandramato lamaya I. sa. pUrva 315-291 jaNAvele che tathA cesTakhArDa (Westergaard] ane kerna (Kera) vadhAre saMbhAvita rAta ta samaya I. sa. pUrve :20 jaNAMce hai. yA vanneva je alpa taphAvata ke ve mahakhano nathI. lagabhaga thA hisAve jaina siddhAntano racanA samaya I. sa. pUrvecI zadInA aMtamAM agara to trIjI zaGkInI zaruAtamAM Ave che. sAye sAthai e-paNa lakSyatAM rAkhAtuM ke ke uparAMta saMpradAya-paraMparAnau bhAvArtha e I ke pATaliputrA saMbe, aaar hunI sAhAyya sivAya ja agIvAra go ekaThAM kyA havA. bhadrabAhu digambaro ane zvatAmbaro ne saMrakhI rIThe potAnA yAtrArya mAnetema tAM vedAnvaro potAnA sthavironI yAdIne mar3havA ApaNI uparokta tapAsanaM pariNAma jo prAmANikatAne pAtra yatuM hoya, ane te vanadhuMja joIe kAraNa ke tenA vAdhaka pramANono abhAva hai-to vartamAna jaina sAhityanI utpattino samama I. sa. pUrva lagabhaga 300 varSa pahalAM athavA sa dharmanI utpatti pachI lagabhaga ne zanAdI pahelAM mUkIzakAya nahIM paraMtu A uparathI ema to. khAsa koI mAnI levAnI jarura nayI ja ke jaino pAse potAnA aMtima tIrthaMkara ane siddhAntaracanAnA A samaya vathenA antarAlamAM, eka anizcita ane asaMkalina dhArmika tathA paurANika paraMparA uparAMta khAla AdhAra rAkhavA yogya vadhAre sudRDha dharmasAhitya hatuM ja nahIM. kAraNa ke ema jo mAnavAmAM Ave to pachI jaina paraMparAnI vizvasanIyatAnA viSayamA je virodhadarzaka pramANI mI. dArtha ra karelA te vAstavikramAM pAyA vinAnAM ke ema kahI zakAya nahIM. tathApi eka yAcata nahIM dhyAnamA ThevA lAyaka che. ana te e ke ke zvetAmbarAM bhane di roe bannenuM ema kahevu che ke aMgo sitrAya pahelAMnA kAlamAM tenAyI paNa vadhAre prAcIna eva cIMda pUrvo hatAM. ane te pUrvonuM jJAna kramayI naSTaM dhenuM dhatuM aMta sarvathA naSTa thaI gaye hetu. esi A pramANe :-bada pUrvopa dRSTivAda nAmanA yAramA aisyair viSamAM zvetAmvarAMnI mAnyatA aMgamA samAeAM hatAM ane te mahAvIra nirmANa 1 pariziSTa 152. 2. Gessbiejenis var bei Buddhisme pachI -2000 varSa vyatIta thavA pahelAM nayAM hatAM. in Indie, i, p. 266 note. jo ke yA kathana pramANe cauda pUrvo to sarvathA nae
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] 1 thaI gayAM, che, to paNa dRSTivAda ane temAM aMtargata thapalAM cauda* pUrvonA viSayonI vistRta sUci adyA vadhi samavAyAMga nAmanA cothA aMgamAM tathA nandIsUtramAM ApelI jovAmAM Ave che. A dRSTivAdaAvelAM pUrvI te:khAsa mULa pUrvoja hatAM ke, jema huM mAnuM, chU, tenA sArarUpa hatAM teno ApaNe ni zcaya karI zakatA. nathI. game tema ho. paraMtu temAM samAelA viSayAMnA saMbaMdhamAM eka ghaNI vistRta paraMparA to avazya jovAmAM Ave che. DaoN. harmana jakobInI jaina sUtronI prastAvanA. kharekhara ApaNe,:koI paNa naSTa thaI gaelA evA ati prAcIna graMtha yA graMthasamUhanA vipayamAM maLI AvatI paraMparAne sAcI mAnI levAmAM ghaNIja sAvadhAnI rakhavAnI jarUra che. kAraNa ke AMvA prakAranI prAcIna paraMparA, vaNIka vasate keTalAka graMthakArodvArA potAnA siddhAntonI prAmANikatAnA pUrAvA rUpe kalpI kADhavAmAM AvI hoya he. paraMtu prastuta vAvatamAM, pUrvAMnA viSayamA maLI AvatI ATalI cI sAmAnya ane prAcIna paraMparAnI sa tyatAnA viSayamA zaMkA karavAne ApaNane koI kAraNa jaNAtuM nathI. kAraNa ke aMgonI prAmANika tA te kAMI pUrvonelaIne mAnavAmAM AvatI nathI. aMgo to jagatnA nirmANanA samakAlIna ( eTale anAdi ja ) manAya che. tethI jo pUrvI saMbaMdhI A paraMparAne mAtra eka kUTalekha rUpeja mAnIe to teno kAMI paNa artha thaI zaka nahIM. paraMtu tene jo satya rUpe mAnI laIe to, jainasAhityamA vikAsaviSa yaka ApaNA vicAro sAthe te barAbara baMdhayesatI AdhI jAya che. 'pUrva ' e nAmaja e bAtanI pUrepUrI sAkSI Ape che ke tenuM sthAna pAchaLayI vIjA eka navA siddhAnte lIdhuM hatuM. arthAt parvano artha palAnuM vo thAya che.' ane A dRSTie vyAre ApaNe vicA 1 See Weber, Indische Studien, XVI p. 341. 2. ' pUrva ' zabdano artha jenAcAryAMe nIce sujaya samajAvelo che:- tarthakare pAteja prathama potAnA gaNadhara nAme prasiddha ziSyone pUrvonaM jJAna ApyaM hatuM tyAra pachI gaNadhare.e aMgonI racanA karI. A kathana, pahelAja tIrthaMkare aMgo prarupelAM che evA Agraha sAtha jeTale aMze aikya dharAva nadhI, teTala aMze te kharekhara satya garbhita lekhAcA yogya the. 96 rapi choe tyAre niHsaMdeharIte pratIta thAya che ke, je samaye pATalIputranA saMghe aMgasAhitya ekatra karyu hatuM, teja samayathI pUrvonuM jJAna vyucchinna cAlyuM hatuM, evI je hakikata kahevAya che, te taddana vAstavika che. udAharaNa tarIke bhadrabAhu pachI caudamAMthI dazaja pUrvonuM jJAna avaziSTa ra hatu, evaM je kathana che te ApI zakAya che. A uparathI khAtrI yaze ke cauda pUrvaviSayaka praca lita paraMparAno ame je evo khulAsA karelo che ke pUrvI te sauthI prAcIna siddhAntagraMtho hatA, ane tenA pachI tenaM sthAna- eka navA siddhAnte lIdhuM hatuM, te yuktisaMgata che. paraMtu ATalo khulAsA bAda A prazna ubho dhAya che ke AdhI rote prAcInasiddhAntano tyAga karavAmAM tathA navA siddhAntanuM ni rUpaNa karavAmAM zuM prayojana upasthita thayuM haze ? A viSayamA mAtra kalpanA sivAya anya koI gati nathI. ane tadanusAra mAro svataMtra abhiprAya A pramANe che:- ApaNe jANIe chIpa ke dRSTivAda nA-manA bAramA aMgamAM cauda pUrvA AvelAM hatAM tathA ne pUrvomA mukhyatve karIne TionaM paTale jaina ane. jainetara darzanAMnA tAttvika vicAro - abhiprAyonuM varNana kareluM hataM, A uparathI ApaNe ema kalpI zakIe choe ke temAM mahAvIra ane temanA pratispardhI dharmasaMsthApakonI vacce thapalA vAdonuM varNana Ave - luM haze mArA A anumAnanA samarthanamAM pratyeka pUrvanA nAmanA aMte je ' pravAda' e zabda sUkavAmAM Avyo che te ApI zakAya che. A uparAMta e puNa eka bAta dhyAnamA rAkhavAnI che, ke mahAvIra koI eka navA dharmanA saMsthApaka na hattA, paraMtu, jema meM siddha karela che, tetha eka prAcIna dharmanA sudhAraka mAtra ja hatA. tethI paNa e ghaNuMja saMbhavita che ke mahAvIrane potAnA pratiprakSibhonA abhiprAyonuM majabutarIte khaMDana karacaM paDadhuM haze ane jAte strIkArelA agara sudhArelA evA potAnA siddhAntonuM ghaNuMja samarthana karavaM paDryaM haze Ama kahedhAnuM kAraNa e che ke pratyeka dharmasaMsthApakane yathAthemAM potAnA navA siddhAntonuM pratipAdana karavA pUrato ja prayatna karavAnI AvazyakatA rahe che. tene
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 jaina sAhitya saMzodhaka * [bhAga 1 eka sudhArakanA jeTalo pravAdI banI javAnA jokha. asaMbhavita lAge che. vIjIe paNa bAbata lakSyamAM mane upADavAnI avazyakatA rahetI nathI. have vakhata rAkhavA yogya leke jaina dharmamAM ve saMpradAyo thayA jatAM jyAre mahAvIranA te pratispardhio A jagata- pachI tenA tattvajJAnamAM vIlakula pheraphAra. thayo na mAMthI adRzya thaI gayA hatA, tathA teo dvArA sthA. hoto-arthAt te taddana sthiraja rA hatuM. AnuM pita thaelA saMpradAyo paNa nAmazepa thaI gayA hatA, pramANa mAtra eja che ke A banne saMpradAyonA tattvatyAre mahAvIranA e pravAdo, ke je temanA gaNadha- zAnamAM koI vizeSa ullekhayogya bheda najare paDato roeM smaraNamA rAkhyA hatA tathA teo dvArA pAcha- nathI. AcArazAstranA vipayamAM alabata A yanne LanI ziSyaparaMparAne paNa je sopavAmAM AvyA saMpradAyomA keTalAka bhinna bhinna vicAro jovAmAM hatA, te pAchaLanA lokomA mahattvavALA na manAyA Ave che, paraMtu, atyAre paNa jyAre zvetAmbaromAM hoya e svAbhAvika che. e koNa kahI zake ema che lAMvA samayathI, temanA vartamAna siddhAntasamUhamA ke je eka jamAnAmAM A prakAranA dArzanikonA vihita thapalA ghaNAka AcAronuM pAlana baMdha thaelaM tattvajJAna viSayaka vividha pravAdo ane kalaho hovAM chatApaNa teo tenAtaraphaupekSA dharAvatAnathI vyAvahArika upayogitAvALA jaNAyA hoya teja pra- tyAre tevAja kAraNane laIne te vakhate astitvaM vAdo ane kalaho, sarvathA parivartita thaelA evA bhogavatA evA temanA pUrvAtmaka siddhAntasamUhaanya jamAnAmAM paNa tevAja upayogI siddhAnto nA viSayamA zvetAsvaroe teTalA badhA AvezamAM tarIke manAI zake ? A ja vicArAnusAra, navA AvI jaI potAnA pUrva sAhityano sarvathA tyAga. jamAnAnA jainasamAjane potAnI sAmAyaka pari- sudhAM karI nAMkhyo hato ema mAna, yuktisaMgata. sthitine anukUla Ave tevA eka navA siddhAntanI jaNAtuM nathI. A uparAMta navA siddhAntano je samajarUra jaNAI haze ane tene pariNAme, mAkaM mAna ya ApaNe upara nirNIta ko che, te samaya pachI paNa cha ke, navA siddhAntanI racanA ane jUnA siddhA- lAMvA vakhana sudhI parvo vidyamAna hatAM ema mAnavA-. ntanI ( pUrvonA jJAnanI upekSA thavA pAmI haze. mAM Ave paraMta. Akhare jyAre parvonA pravAdamaya pro. vevara' dRSTivAda aMgane naSTa thavAmAMe, kAraNa sAhitya karatAM navA siddhAntadvArA jaina tattvo jaNAve cha ke zvetAmbara samAja jyAre eka samaye vadhAre spaSTIte prakAzita thatA dekhAvA lAgyAM ane evI avasthAe AvI pahoMcyo hato ke je vakhate - tene potAnA (pracalita ) vicAro ane te granthamA tyAre parvo svabhAvika rIte ja, nahIM ke temanI. ta vadhAre vyavasthAsara loko samakSa sUkAvA lAgyAM (eTivAdamA ) Alekhita vicAronI vacce atyaMta vRddhipUrvaka karAelI upekSAne lIdhe, adRSTa thayAM anupekSaNIya aMtara spaSTa dekhAcA lAgyuM, tyAre e tA. cauda pUrvovALu dRSTivAda aMga upekSAne pAtra thayuM hatuM. paraMtu, pro. vebaranI A kalpanAnI viruddha zvetA- ApaNI prastuta carcA je A sthaLe samApta thAya mbaronI mAphaka digambaro paNa, potAnA pUrvI ane cha te uparayA, huM dhAlaM chu ke, ATalI bAyato te uparAMta aMgo suddhAne vyucchinna thaelAM jaNAvaMtA prakaTarIte laddha thapalI chaH-jainadharmanI utkrAMti hovAthI, huM temanA matane maLato thaI zakatonathI. (pragati) koI paNa samaye koIpaNa atyaMta aso.. temaja nirvANanI turataja pachInI ye zatAbdimAM jaina dhAraNa evA banAvothI, jabaradasta aTakAva pAmelI samAja paTalI badhI jhaDapathI pragati karI lIdhI nathI. bIja e ke ApaNe A utkrAMtinI zaruAtanI hoya ke jeSI te samAjanA vanne mukhya saMpradAyone avasthA uparAMta tenI sadhaLI vividha avasthAono potAnA pUrva siddhAntano tyAga karavA jeTalI Ava patto meLavA zakIe chIe, anetrIjaM e ke jainadharma e zyakatA jaNAI hoya, ema paNa mAnI vesavaM tana nivivAdIta svataMtra manAtA evA koI paNa dharmanI mAphaka svataMtrarIte utpanna thaelo che-paraMtu koI 1. Indische Studien, IVI, p. 248. anya dharma ana khAsa karIne bauddhadharmanI zAkhA rUpe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ im.............. 97 -uuuuuuuu... --.-muvuwwwve aMka 2] sAhitya-samAloca bilakula pravatelo nathI. A vipayanI vizeSa viga- ka lekhI sAdhanorUpe svIkAravAnA viSayatonA saMzodhananuM kArya bhAvi zodhakhoLa upara nirbha- . rache tema chatAM mane AzA cha ke, huM jainadharmanI sva mAM, atyAra sudhI je keTalAka vidvAnonA manamA taMtratAnA saMbaMdhamAM tathA senA pavitrana (Agamo) amuka saMdeho sthAna pAmI rahyA che, tene dUra karavA ne, te dharmanA prAcIna itihAsane kara karavAmAM saphaLa thayo chu. sAhitya-samAlocana, bhaviSyadatta kathA jaina samAjamAM jANItI che ane dhanapAlakRta bhaviSyadatta kathA. saMskRta prAkRtamAM banelI e nAmanI bIjI paNa ghaNI [DaoN. harmana jekobI dvArA saMpAdita ane jama- mInaM mAhAtmya varNavAmAM Avyu che. dhanapAlanI A .. kathAo upalabdha thAya che kathAnI vastumAM zAna paMca. nImA prakAzita. prakhyAta jarmana vidvAn DaoN. harmana jeko nAma .. kathAnuM saMpAdana karavAmATe DaoN. jekobIe je parieka jaina skaoNlara tarIke jagatprasiddha che. temaNe - zrama uThAvyo che te temA rahelI vastunI haTie nArha jainadharma ane jaina sAhityano ghaNo UMDo abhyAsa paraMtu tenI bhApAnI dRSTipa. che. A kathAnI racanA koM che. jaina dharmanA keTalAe saMskRta-prAkRta apabhraMza bhASAmAM thaelI che. apabhraMzabhApA e bhAragraMthonuM temaNe saMzodhana ane saMpAdana karyu che. tavarSanI hindI gujarAtI Adi pracalita mukhya bhA. temaja keTalAena jarmana ane iMgrejI bhASAmAM bhApAM SAonI anaMtara jananI che. mULa saMskRtamAMdhI prA. tara karyu che. jaina dharma, jaina itihAsa ane jaina sA kRta nikaLI, prAkRtamAthI apabhraMza janmI ane ane hitya upara temaNe aneka lekho lakhyA che, ane bhA - apabhraMzamAthI AjanI dezabhApAo avatarI; ebuMbhApaNo pya che. Aje ame, A nIce, DaoN. sAheye pAzAstranuM kathana che. apabhraMza bhASAnuM vyAkaraNa to saMpAdana karelA eka jaina pustaka saMkSipta paricaya , hama hemacaMdrasUrie potAnA siddhahema vyAkaraNanA ATha / ApavA icchAe chIe je hamaNAMja prakaTa thayu che. mA adhyAyanA cothA pAdamA vistRta rIte ApalaM - che paraMtu bhASAzAstrione Aja sudhImA e vAtanI e pustakanuM nAma bhaviSyadatta kathA ('bhAvassa- khavara hotI maLI ke, keTalAka chUTA chavAyA doyatta kahA') che ane te dhanapAla nAme eka vaNik hAo ke tevAja vIjA padyo sivAya e bhApAmAM ravidvAnanu canAvalaM che. dhanapAla nAme prasiddha jaina cApalA akhaMDa graMtho paNa janonA jUnA pustaka brAhmaNa paMDita, je vikramanI 11 mI zatAbdImAM, bhaMDAromAM paDyA paDyA uDyA kare che ! san 1914 saMskRtasAhityaprasiddha nRpati bhojanA samayamAM nI sAlamAM jyAre DaoN. jekobI hiMdusthAnanI mulAthaI gayo che ane jeNe tilakamaMjarI nAme eka zreSTha khAta AlyA tyAre temaNe e saMbaMdhamAM keTalIka jaina AkhyAyikA vanAvI cha, tenAthI A dhanapAla pUcha-paracha karI, jenA pariNAme amadAbAda nivAbhinna samajavo joIe. te dhanapAla jAte brAhmaNa hato sI sAhityarAsika zrAvaka bhAI zrIkezavalAla premaane thA dhanapAla dhakkaDavaMzIya vaizya jAtino che. - caMda modInA prayatnathI prastuta kathAnI eka prati enA pitAnuM nAma mahezvara ane mAtAtuM nAma dhanazrI hatuM. e uparAMta, e kyAMnI vatanI hatI ane vyAre temanA jovAmAM AvI. DaoN. jekobI e graMtha joI baTu thaI gayo, te jaNAyuM nathI. enI kRtinI bhApA upa- khuzI thayA ane turata te AkhA pustakano phoTorathI je anumAna thAya che te pramANe e vikramanI grApha paDAvI laI potAnI sAthe jarmanI laI gayA. 12 mI agara 13 mI zatAbdI thayo hovo joIe. pAchaLathI temaNe e graMthanI bIjI prato meLavavAmATe
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 jaina sAhitya saMzodhaka [bhaga 1 paNa prayatna karyo ane tenA lIdhe pATaNanAbhaMDAramAM- je jarmana bhApAmAM lakhavAmAM AvyAM che, te iMgrejImAM thI tenI eka junI prati kahAvI pravartaka zrIkAMti- lakhAyAM hota to vadhAre ThIka thAta. kAraNa ke bhAravijayajIe DaoN. jekobI tarapha mokalI ApI. paraMtu tanA abhyAsiyomA jarmana bhApA jANanAra virala ja kamanasIye teja arasAsAM jarmanIe iMglAMDa sAthe hoya che. tethI badhA jijJAsu abhyAsiyo eno yatheSTa mahAyuddha jAhera kayoM, tethI te prati DaoN. jekobIne lAma nArha meLavI zake. ghIjeM. mULa grandha je romana maLatAM thoDA mAhinA pachI pAchI pATaNa AvI. na lipimA chApavAmAM Avyo cha te paNa bhAratIyo. DaoN sAhebane yuddhanA kAraNe bIjI prata maLavAnI nI sATie nirupayogI jecI ja . bhArata varpanA AzA rahI nahiM ane yuddhanI samApti sudhI cATa moTA moTAskaoNlaro sudhAMne romanalipimAMchApelAsaMjoIne temanAthI kezI zakAya nahi, tethItemaNe eka skRta-prAkRta graMtho vAMcatA ghaNo parizrama pahe cha; mAtra te phoTogrAphanA AdhAre ja mahAn parizrama tA pachI sAdhAraNa AbhyAsionA mATe to kahevU uThAvI A prathanI prastuta AvRtti, laDhAI ja zuM paraMtu e viSayamAM to amane saMtoparAkhavAnuM daramyAna ja (san 1998 mAM) prakaTa karI che ane kAraNa cha ke vaDodarA rAjya taraphathI prakaTa thatI tema karI temaNe sApAzAstrio pATe eka navIna vi- gAikavADa orienTala sIrIjamAM paNa e graMtha cha. payanA upayogI adhyayana mahAdvAra khulaM kayu che. pAya cha jenI lipI devanAgarI (yAlayodha)ja che, e. samana pustakamAM DemI 4 pejI javI pahoLI jo koI paNa vidvAna A pustakanI bahutathyapUrNa sAIjhanA ekaMdara 320 lagabhaga pAnAM che, jemAM prA. prastAvanAno iMjImAM ke deza bhApAmAM jo anuvAda raMbhanAM 100 pAnAM prastAvanA ane vicaraNamA (je karI-karAvI Ape to bhASAzAstranI hATie yaha jarmana bhApAmAM lakhApalAM cha) rokAelAM che. viva- moTo lAbha thavAno saMbhava che. raNamA prathama graMtha, kartA, granthagata vastu Adino paricaya ApavAmAM Avyo ke bhane pachI, laMvANathI apabhraMza bhASA, teno itihAsa, teno vikAsa, tenuM vyAkaraNa, tenuM chandazAstra, anyAnya bhASAo sAthai sUrIzvara ane samrATa. rahelo teno saMvaMdha, sAhityamA maLelaM tene sthAna, ityAdi aneka prakAranA jJAtavya viSayo, ghaNI UMDI [kartA munirAja vidyAvijaya. prakAzaka, yazo. zodhakhoLa sAthe, carcavAsAM AnyA cha. vijaya jaina graMthamAlA, bhAvanagara. pRSTasaMkhyA, 21vivaraNa pachI mULa graMtha Apyo che jeNe 120 pRSTha 417. pAkuM phUTuM. kiM. 202-8-0] rokyAM che graMtha romana lipimAM mudrita karavAmAM jaina samAja taraphathI, Adhunika gujarAtI bhASAAnyo che. anyAnte, granthamAM AvelA vadhA zabdono mAM, becAra munio agara zrAvakonA hAtha lakhA. kopa ApyoM ke ane te sAye reka zabdano saMskRta elAM nAnAM moTAM 5-10 pustako prakaTa thayAM che, te pratizabda paNa Ayo che. saumAM munirAja vidyAvijayajAnuM lakhelaM 'sUrIzvara potAnA dezamAM cAlI rahelA mahAn yuddhanA bha- ane samrATa' nAmarnu pustaka prathama sthAna bhogave yaMkara azAMtikALamAM paNa jaganne eka tahana navIna cha, ema kahevAmAM jarAe atizayokti jaNAtI nathI. viSayaneM upayogI jJAna ApavA mATe, ATalI vRddhA- munijInI A kRtie kevaLa jaina sAhityamA ja vasthAmA uThAvalA athAna parizrama nimitte, viddha- nahi paraMtu samatra gujarAtI sAhityamAM-khAsa karIsamAja taraphathI DaoN. jekobI kharekhara bahu bahu dha. ne aitihAsika pustakomAM-eka upayogI umero nyavAdane pAtra ke. kAryoM che, ema kahetAM Amane AnaMda thAya che. A amUlya pustakanA viSayamA amane ve vAta jagadguru hIravijayasUrie mugala samrATa akavayadukhaTake keH-eka to panI prastAvanA maja vivaraNa ranA bAdazAhI daravAramA jaI, dharmajijJAsu kahe
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] *." athavA rAjyanItikuzala kaho game te kaho paraMtu te asAdhAraNa vyaktitvavALA vAdazAhane je rIte e tyAgI jainAcArya potAnA dharmano prabhAvotpAdaka bodha Apyo hato, thane te bodhane sAMbhaLI je rIteM te dayALu bAdazAha jainadharma prati potAnI savizeSa prIti prakaTa karI hatI, teno saMkSipta paNa sArabhUta itihAsa ame amArA kRpArasakopa nAmanA pusta kamI lAMbI prastAvanAmAM (je hindI bhASAmA lakhAelI he) Aja zrI 4-5 varSa agAu Apyo hato. prastAvanA lakhatI cakhate ja amArA manamAM pavo saMkalpa thayo hato ke prasaMga maLe, hIravijayasari nA jIvana saMbandhamAM maLI bhAvatAM saghaLAM sAtha none ekatra karI, te uparathI eka savistara jIvana caritra mahAn jainayatinuM avazya taiyAra karayuM joIMga, prastuta pustaka joIne amane AnaMda thAya le ke amAro zubha saMkalpa, amArA eka yogya muni dhanA sAdhe uttamarIte pUrNa thayo che. sAhitya samAlocana harivijayasUrinuM Asana jaga dharmaguruomAM eka ucca sthAna bhogave che. akabara jevA mahAvuddhivAn vyavahAracatura, gRDhahRdayI, sUkSmadarzI arAjanItikuzala samrATnA aMtaHkaraNamAM, tenA deza, jAti, dharma, svabhAva, yane dhyeyathI taddana viruddha saMskAravALA dharmaguruno viraktipravodhaka dharmabodha anAyAse uccasthAna meLave e eka jaganA itihAsamA Azcaryajanaka naoNdha gaNAcI joIe. pratApI samrATnA, tenI AsapAsanI samagra paristhitithI ane tenAkhAsa thAnuvaMzika jIvana-saMskA* rodhI viruddha jatA aneka vicAro ane AcAro bhinna bhinna itihAsakAroe aneka sthaLe nodhyA che, paraMtu te AcAra-vicArAnaM yathArtha kAraNa koI paNa lekhake spaparIta ApalaM na hovAthI Adhunika itihAsoe-khAsa karIne yuropIya itihAsoe-e viSayamA aneka tarka-vitarko calAcyA che ane hajI e calAye jAya che. paNa kahatAM kheda thAya che ke, jaina sAhityamAM, e vipayano kharo khulAso ApanA rA asaMkhya purAvAo vidyamAna hovA chatAM, koI paNa vijJAne Aja sudhImAM e purAvAonI tapAsa 99 sudhAM karI nathI. yuropanA vidvAno to videzI hovAthI kadAca e bAbAtamAM ochA upAlaMbhane pAtra hoI zake paraMtu bhAratanA purAtattvajJonI e viSayaka upekSA to kharekhara akSamya jagaNI zakAya. yuropanA keTalAka vidvAnone akabaranI vividha ane paraspara viruddha evI jIvanavArtAo mAM krizciyana dha bhanI asaranA svapna AvavAM lAgyAM ane temanAM svaprasmaraNone amArA dezavaMdhu vidvAno yathArtharUpe paNa mAnavA bhane kahaMcA lAgyA; paraMtu koInA manamAM e vicAra nathI Avyo ke jainonA saikaDoM lekhomAM akabaranI je ATalI badhI prazaMsA karavAmAM AvI che tenuM zaM kAraNa che, cha tarapha paNa jarA dRSTi to nAMkhI joIe. amArA lokonI AvIja anukaraNa * priyatA ke pramAdazIlatAne joIna paradezI vidvAno je amane maulikatAzUnya ane gaMbhIra vicAravihInanI kutsita upAdhibhodhI saMbodhyA kare. che temAM keTaleka aMze satya avazya le, ema anicchAe mAnavAnI pharaja paDe che. resent pradhAna maMtrI zekha ayula phajale AIna-e-akabarImAM aphavaranA sAmrAjyamAMnI pradhAna pradhAna vyaktionI je lAMbI TIpa ApI che, temAM, prathama zreNimAM gaNAvelA sarva zreSTha manuSyomAM hIravijaya sUrituM paNa nAma darja cha; temaja pAMcamI zreNinA manuSyonI nAmAvalImAM e sUrinA pradhAna ziSya vijaya senasRri ane bhAnucaMdra upAdhyAyanAM nAmo paNa ApalAM che. paraMtu AjathI daza varSa pahelAM koI paNa dezI ke videzI vidvAne aghula phajale naudhelA sarva zreSTha manuSyomAMnA eka evA e hIravijayanari, temaja pAMcamAM vargamAM ApelA vijayasenasUri ane bhAnucaMdra nAmanA puruSo koNa che ane zA kAraNathI temanA nAmo AIna-e-akavarI jevA mahAt graMthamAM noMdhavAmAM AvyAM che tenI tapAsa karavA mATe parizrama karyo na hato. 'hIravijaya sUri' e nAma phArasImAM koI judA prakAra tI joDa. NIthI lakhavAmAM AvyuM haze tethI AIna-e-akavarInA iMgrejI anuvAda kartA mI blaoNkamene te nAma iMgrejImAM 'hArajImara (Harigi Sur ) AvI rItanI joDaNI karIne ApyuM che. mI. blaoNkamene AIna- e.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 wwwwwwwwwwww.m www.www.wwwwwwwwwwhhane jana sAhitya saMzodhaka [bhAga 1 akabarImA ApelI nAmonI ukta lAMbI TopamAMnI premI vidvAne, hIravijayasUrine keTaleka aze ucita ghaNIka vyaktionI, bIjA bIjA itihAso uparathI sthAna ApI, pa. bAvatamA itihAsavettAothI thatI paNa oLakhANa ApavA bAvata mahenata lodhI che; AvatI moTI bhalarnu kAIka saMzodhana karyu che. paraMtu 'harijIsUra' nAma mATe teNe koI paNa nodha sUrIzvara ane samrATmA munirAja vidyAvijayakarI nathI. jIe eja viSaya aneka aitihAsika pramANonA ___ AIna-e-akavarImAMnuM A nAma suprasiddha AdhAre saMpUrNarIte Alekhyo che ane samrATa jainAcArya hIravijayasUrina che, evaM jJAna karAvavAnuM akabaranA itihAsamAM jagadguru hIravijayasUri mAna amArA sadgata snehI zrIyuta cimanalAla ke mahattvanuM sthAna dharAve che te sArI peThe samajA. DAhyAbhAI dalAla, em. e. ne ghaTe che. temaNe banA- vyu che. pustakane prAmANika banAvavAmATe munijIe rasathI nikaLatA jainazAsana' nAmaka eka sAma. yatheSTa saMbhALa lIcI che. pariziSTamAM je keTalAka yika patranA, vIra saMvat 2439 nA dIvALInA kArasI pharamAno ApyA che, te Aja sudhImAMjAkhAsa aMkamA 'harivijayasUri athavA akavaranA NamA nahiM AvelA evA che ane tethI pustakanI dabaramAM jaino' ( HIRAVIJAYASURI mahattAmA upayogI umero thayo che. hIravijayasUri, or THE JAINAS AT COURT OF akabara ane abula phajala vigerenAM citrothI pustaAKBAR ) evA mathALA nIce, 'C' evI saMkSi- kanI zobhA vAra AkarSaka banI che. paraMtu, hIra pta sahI lAthe, eka prAmANika lekha iMgrejImAM vijayasUrInI je mUrti- citra ApyaM chete tevU sundara prakaTa karAvyo hato.' te lekhamAMja:bhAI zrIdalAle ane AlhAdaka nathI, tethI koI vIjIvadhAre sundasauthI prathama purAtatvajJone e ajJAta vAvatanI rAkRti mUrtituM citra meLavavAmAM AvyuM hota to mAhItI ApI hatI ke AIna-e-azvarImA je vadhAre ThIka lAgata / 'harijIsUra' evaM nAma maLI Ave chete nAma aMte, Aq upayogI, prAmANika ane mUlyavAn vIjA koInu nathI paNa jaina samAja ane jaina iti. pustaka lakhavA mATe munirAja vidyAvijayajInuM punaH hAsamAM prasiddha evA AcArya harivijayasUrinu ja ekavAra abhinaMdana karI ame amAruM vaktavya samAche. ane tenI lAthe tesaNe saMkSepamA harIvijayasUri takarIe chIe ane Treka jaina ane jainetara vidvAn ane akavaranA samAgamano sapramANa itihAsa ne eka vAra A pustaka avazya joI javAnI khAsa paNa AlekhI batAvyo hato. bhalAmaNa karIe choe, bhAI zrIdalAlano e maulika AviSkAra vAMcIne ja prasiddha purAtattvajJa mi. vinsenTae. smItha sAheve 'akavaranA jana guruyo'(THE JAIN TEACHERS OF AKBAR) e nAmano tattvArtha pariziSTa mUla ane bhASAMtara. eka mahattvano iMgrejI nibandha 'bhAMDArakara smAraka [' mUla kartA AgamoddhAraka AcArya zrIsAganivandha saMgraha' (R.G.Bhandarkar Comme- rAnaMda sarIzvarajI.-bhApAMtara kartA munI (?) mA moration Volume) mA prakAzita karAvyo hato, ane temAM akavaranA jIvanamAM hIravijayasU- mu. amadAbAda. mUlya jJAnAbhyAla.' pR.18-148, nasAgarajI. prasiddhakartA mAstara umedacaMda rAyacaMda. rie bhajavelo bhAga saMkSipta paraMtu spaSTa rIte vatA __ samagra jaina sAhityA vAmAM Avyo hato. tevIja rIte potAnA 'akabara' eka tattvArthasUtra ja evo nAmanA prasiddha pustakamAM paNa e sAcA itihAsaH pamA jaina dharmanaM saMpUrNa svarUpa samajI zake che. e ra graMtha che ke jainA adhyayanathI jijJAsu manuSya saMkSe1 e lekha pAchaLayI, vaDodarAthI prakaTa thatA ' lAIberI graMtha jaina dharmanA zvetAMbara ane digaMbara-banne saMpradA. meselenI' nAmanA traimAsikamAM paNa prakAzita thayo hato. yone samAnabhAve pUjya ane mAnya che. alavat, banne
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] sAhitya samAlocana 101 saMpradAyAMnA sUtrapAThamAM kaTaloka pATha-bheda avazya A pariziSTAtmaka sUbonI saMkhyA 130 jeTalI rahelo cha, paraMtu tethI tenI pUjyatAmAM koI paNa cha bhane e mUtromA ghaNA bhAMga khagola bhane bhagoprakAranI bheda nadhI. e satra para banne saMpradAyAMnA lanA viSayanIja pUrti karavAmAM AvI je. jaina samartha pUrvAcApi bhAgya TIkA Adi aneka vyA- mAnyatA pramANenA khagola ane bhagola- varNana keTakhyAno karelA cha ane teno sarvatra pracAra paNa cha. lAka sUtrananyA sivAya mukhya karIne kSetrasamAsa paja sUcanA pariziSTarUpe lamAlAMcita pustakanI ana saMgrahaNI nAmanA prakaraNa graMthomA vistRtarIte racanA karavAmAM AvI cha. vAstavikamAM, satyArtha. varNavAmAM Avalu che.egraMtho vadhAre vistRta hovAthI sUcanI racanAmAM evI koI gyAsa nyUnatA nathI ke saMkSepamAM tanuM jJAna karAvadhAmATe mA pariziSTanI jethI tenI pUrti karavA mATe pariziSTa anAvadhAnI racanA lAgarAnaMdasarie karI che, ema bhASAMtarakAra AvazyakatA pratIta thAya. ane kadAca tevI Ava- jaNAce cha. pariziSTakAra AcArya, AviSayaka jaina zyakatA jaNAya tI paNa ne kArya pUrNa anurUpa to sAhityanA zabda-zarIranA samartha mAtA ke emA cIjA umAsvAtIrthI va thaI zake. bIjAe tevI saMzaya nathI.e viSayamA temanA jeTalaM sUkSma jJAna prayatna karacA te amArA laghumata pramANe to eka pra- bhAgyaja bIjA koI muni gharAbatA haze. paraMtu kAra anadhikAraceSTA jarbuja gaNAya. pUrvanA mahAn temanI A prastuta kRti amane to anupayukta ane mahAn AcAryApa keralAka zAstrAMnI prati mArTa evA asaMbaddha jaivI lAgecha kAraNa ke eka to yA parizikaiTalApha prayatno karyA chaparA paraMtu te pArtika ke mAM ApalA lavInI racanAmAM koI paNa krama goDabhAgyanA napamA che, mUtranA napamA to nahiM ja. astu. bavAmAM mAnyo nI, ane bIjaM sUtronI saMkalanA mUla tatvArthazAstranI natra-saMnyA zvetAmbaronA paNa liyArtha marelI che. jo bhAvA prakAranA paripATha pramANe 344 le anaM digambaronA pATa pramANe ziSTanI temane khAsa AvazyakatA ja jagAI hatI 357 che. jo ke Ama saMnyAnI dRSTie jotA banne to jAte navIna sUtrakAra avAnI AkAMkSA karatAM saMpradAyAMnA pAThamA mAtra 13 ja satrAnI phera jaNAya jUnA pranyomAMdhI nevAM sUtro ghaMTI kAhI saMgrahakAra cheparaMtu vAstavikamAM tema nayI kAraNa ke zvetAmbarI- thavAnI icchA vadhAre prazaMsanIya gaNAI hota. ya sUtrapAThamAMnA keTalAMpa sUtrI digambarIya sUtraH tanvAtha sUtrakAranI ja kRtima manAtA jaMbuddhIpasapAThamAM nathI ana tebIja rIta digambarIya sUtrapATha mAsa nAmanA graMthamAMdhI A pariziSTa pUrNate saMgrahI nA keTalAMe sUtrI zvetAmbarayi mRtra pATamAM nathI. zakAyatama . tamaja digambara saMgradAyanA suprazrIjA adhyAyamA jyAM jaMbuddhIpatuM bhaugolika varNana siddha graMtharatna tattvArtharAjavArtikamAM A jAtanAM thAvalaM chatyAMeka sAtha zyatAmbarAya pATha karata, ekathI eka uttama ana yatyupayAMgI digambarIya pATamA 20-21. sUtro sarvathA padhAre bharelA che, temAthI paNa jo A vipayanAM cArtiko che. sarvathA yadhAra eTalA mATe ke te sUtromAM ApalaM udata karavAM hoya to dhaNI sArI rIte karIzakAya gharNana zvetAmbarIya pATamAM bilkula nathI. zvetAmba. tema che. prastuta pariziSTamAe paNa keTalAMka sUtroM rIya sunna pATanA samartha TIkAkAra AcArya haribhadre tAdigambarIya sUtrapAThamAMdhIja-zabdo ulaTa pAlaTa digambarIya pAThanA e Adhikya mATe TIkA paNa karIna jamanAM tema-lIghelA amArA jozamA Atre pharI cha bhane jagAnyu cha ke A sUtro pAchI cha. tethI tema na karatA tanA teja zabdomA jote koINa banAvI lIdhA ane sUtrakAranA saMkSepa ka- sUnA rAkhyAM hota to, AmAM je kliSTArthatA najare raNAtmaka abhiprAyanI dRSTie tanuM astitva ayukta paDe na paData. che. yAzcarya che ke le jAtanAM sUtrAne haribhadrasurisUtrakAranI apekSAe, ayukta jaNAce teja sAtanAM muni mAnasAgarajInu karelu bhApAntara bahuja navAM sUtro racI tattvArthanA pariziSTampe sAgarAnaMda. sAdhAraNa pratinu cha ane keTaleka TekANe to ulaTo sari prakaTa karAva cha. artha-viparyAsa karAvaM tetro cha. udAharaNa tarIke
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 RANAARA jaina sAhitya saMzodhaka [ bhaag| eka dAkhalo ApIzaM. pAMcamAM pAnAmAM nIce pramANe tethI e viSayanA abhyAsIne sahelAIthI arthazAna satra cha. thaI zake tema che. 'udhdRtAzcakrihariyugAijinayatideza- Ahi prasaMgI eka jarA kaDavI paNa hitakara smyktvvntH| vAta sUcakvAnuM mana thaI Ave che ke-sAgarAnaMdaA sUtranI racanAmAM je khAmI che teno toame a.. . sUri jevA vidvAna ane pratibhAzAlI munie AjanA jamAnAmAM AvA anAvazyaka ane anupayogI kA. hiM nirdeza ja karavA icchatA nathI.bhApAntaranA vipa - momAM kALakSepa karatro ucita nathI. samaya ghaNo yamA ja amAre thoDeka kahevU che. A sUtrano zabdA - badalAI gayo cha. sarvasAdhAraNanI Abhiruci koI rtha ane vizeSArtha nIce pramANe karavAmAM Avyo che. judA javipayonA abhyAsa tarapha vadhatI jAya che. 'zabdArtha-anukrame pahelI nArakI AdIthI / vidvAnonA adhyayana-manananuM sAhitya kSetra bhinnaja nIkaLelA cakravartI, baladeva ane vAsudeva, ArahaMta prakAra thaI rahI che. navIna vAtAvaraNamAM ucharatI kevalI, sarvavirati, dezavirati ane samyaktva bane keLavaNI pAmatI prajAno AvI jAtanA lUkhA, vALA thAya che.' nIrasa, anupayukta, jUnA viSayo tarapha abhiruci 'vi0-pahelI nArakIcI nIkaLelo cakravartI vadhe ke zraddhA vese tema bilkula nathI. vartamAna thAya, vIjI nArakIthI nIkaLelo jIva vAsudeva samayamA pratyakSa pramANathI nizcita bhaelA khagola athavA baladeva thAya. zrIjI vAlakA prabhAthI nIka- ane bhUgolanA siddhAnto AgaLa jagatanA dareka lo jIva tIrthakara thAya.' ityAdi. dharmanAe viSayanA jUnA vicAro nisteja ane __ A zabdArtha ane vizepArthanI vAkyaracanAyI arthahIna sAvita thyA che, ane pratyeka dharmanA yahuto vacakane evoja arthAvabodha thAya ke pahelI zruta vidvAn te vicArone adhikAMza kalpanA-prasUta narakamAMthI nikaLelo prANI cakravartIja thAya, bI. mAne cha. jImAMthI nikalelo bAsadeva agara baladevaja thAya. tattvArthasUtra meM jAte kaoNlejiyano temaja prejyueTatrIjImAthI nikaLelo tIrthakara ja thAya. ityaadi| DavalaprejyueTa jevA ucca zikSaNa pAmelA aneka parata yazAnAM parizipakArano sAno sAno jaita-ajaina abhyAsiyone tulanAtmaka bhAvArtha da nA kahavAnoM jaina-ajaina abhyAsiyone tulanAtmaka paddhati bhAvArtha esa nahiM haze, kAraNa ke tama hoya tote paNa zIkhavyuM agara paMcAvyuM che temAM Avato tadana asaMgata gaNAya. A viSayamAM zAstrakArono khagola-bhUgola viSayaka bhAga kevaLa vinodanI abhiprAya to etro che ke narakamAMthI nikaLelo khAtara samajAvatAM paNa mane ghaNo saMkoca thato jIva jo cakravartI pada prApta karavAne yogya hoya to hato ane zIkhanAra tevA eke eka sUtra upara sAdate phakta pahelI narakamAthI ja nikaLelo hoya che. ra upahAsa vyakta karatA hatA. jo ke hu~ keTaleka vAsudeva agara valadeva padanI prApti pahelI ane vI- aMze tenuM samAdhAna amuka paddhatie karI zakato. jI ema yanne narakamAthI nikaLelA jIvone hoI paraMtu yathArtha samarthana to mArAthI koI paNa pramAzake cha bhane tevIja rIte tIrthakara padanI prApti pahe- NathI na ja thaI zakatuM. mane ghaNAka vidvAMnAeM to lI, pIjI bane trIjI narakasudhImAthI nikaLelA AvI khAsa sucanAo karI ke ke tatvArthasUtramAthA prANiyone thaI zake che. ityAdi. AvI rote vIjAM A vipayane lagato vibhAga kADhI nAMkhI tene paNa ghaNAM sthala artha-karaNamAM bhUlo thayelI najare saMkSipta vanAvadhAnI avazyakatA cha ke jethI navIpaDe che. AzA che ke bIjI AvRttimAM na zikSitone A vipayanI gaMdha sudhAM na AMce ane A saMbaMdhamA ucita lakSya ApavAmAM Avaze. yAkI tethI temanA manama, ApaNA pUrvAcAryonI bIjI ekaMdara rIte pariziSTamA e viSayano sAro saMgraha ananupameya kRtiyonI prAmANikatAnA saMbaMdhamAM thayo ke ane sAthe je AkRtiyo vigere ApI che koI paNa prakAranA kutakoM kiMvA sandeho utpanna
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] thavA na pAme. tyAre vIjI bAjU sAgarAnaMdasuri jevA eka sArA vidvAn A viSayanA pariziSTo racavAmAM mahattva samajI rahyA che / jaina vidvAnoM kartavya che ke teo jagatmAM prasAra pAmatI bhinna -bhinna jJAna zAkhAonuM vizAla adhyayana karI, tattvajJAna, itihAsa ane sAhitya jevA gaMbhIra viSayo upara vadhAre prakAza pADe ane tema karI jaina dharmanaM gaurava prakAzita kare. A viSayamAM amAre jaina vidvAnAne dhaNuMka kahevAnuM che je yathAvasare kahevAmAM Avaze. Aje to phakta sUcanArUpe A ve zabdo lakhyA ke AzA che ke namra ane premabhAve lakhAela A vAkyono sarala ja artha karavAmAM Avaze ane bhaviSya sAgarAnaMda sUrinI koI Adarza kRtinI smaraNIya samAlocanA karavAnI uttama avasara amane prApta thaze. sAhitya samAlocana muMbaI yunivarsiTIno em. e. klAsano ardhamAgadhInA korsa. gata amAM, muMbaI yunivarsiTIe potAnA abhyAsakramamAM A varSathI je ardhamAgadhI ( athavA to (prAkRta ) bhASAne dAkhala karI che teno vI. e. sudhIno korsa ApI devAmAM Avyo che. sthaLAbhAvane lI em. e. no korsa Apavo rahI gayo hato te A nIce ApavAmAM Ave che. I. sa. 1921 nA varSamAM. 1. uttarAdhyayana sUtra saMskRta TIkA sAthe. 2. ( a ) Comparative Philology(1) Relation bet ween Sanskrit and Prakrit and between the Prakrits themselves, as in Bhandarkar's Wilson Philological Lectures. (2) General Principles, as in Gune's Introduction to Comparative Philology. /h History of Jain Literature -- 103 (1 ) Buhler. - Indian Sect of the Jainas, translated by J. Burgess. Lazac & Co., London. (2) Weber. Sacred Literature of Jainas. (3) Warren. --Jainism. 3. Jaina Philosophy: Pravachanasara of Kundakunda, With the Baudha, Sankhya and Arhata Darsana, from Sarvadarsa - nasamgraha (Anandasrama Series) 4. Translation from and into ArdhaMagadhi. I. sa. 1922 nA varSamAM. 1. Avazyaka sUtra pUrvArdha, haribhadrasUrinI TIkAsAthai, Agamodaya samitie chapAveluM. 2. upara pramANe. 3. Jaina Philosophy:-- Syadvadamanjari of Mallisena, with Baudha, etc. Darsanas as in 1921. 4. Translation from and into ArdhaMagadbi. e sivAya vI. e. klAsanA aicchika viSayamAM je eka pepara jaina sAhityano rAkhelo che temAM nIce pramANenAM pustako pAThyapustako tarIke niyukta karelA che. 1920. 1. AcArAMga sUtra ( mULa mAtra ). 2. hemacandrAcAryaracita triSaSTizalAkA puruSa - caritra, parva 10 ( mahAvIra caritra ) mAMnA sarga 1-8. 1921-1922. 1. pravacanasAra dIpikA sAthe. 2. bIjAmAM upara pramANeja.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jaina sAhitya saMzodhaka [ mAga. paMjAva-yunivarsiTimeM jaina sAhityako sthAna | Apa svayaM bhI prAkRta ke advitIya vidvAna haiM, Ara jaina sAhityase hArdika prama rakhate haiN| baMbaI aura kalakattA yunisiTimeM to Aja kaI varpa cUMki paMjAbameM saMskRta paDhanevAle jaina vidyArthI hue jaina sAhityako kitanAeka sthAna mila cukA hai / paraMtu. birale haiM, isa liye anya dharmI vidyArthIyoM ko jaina paMjAva-yUnivarsiITameM abhItaka use kiJcit bhI avakAza sAhitya kI aura lAne ke liye eka vajIphA nahIM milA thA / usameM kAraNa kevala paMjAvake jaina bhAIyoM- (Scholarship) kI AvazyakatA hai jisa ko kI anabhijJatA aura upekSA hI hai| paMjAvake jainiya meM sthAyI rUpa dene ke like ru0 10000 caahie| mAmUlI zikSAkA bhI baDA bhArI abhAva hai to phira UMcI jo mahAzaya isa khAte meM dAna denA cAhe ve isI kakSAkI zikSAke vAremeM to kahanA hI vyaa| yahI savava hai patra dvArA sUcanA devaM tAki rupayA zAna yUnivarsiki Ajataka paMjAbameM, anya dharmAya seMkaDoM hI grejyueTa TimeM bhejane kA prabandha kiyA jaave|" saMskRta ke pAraMgata vidvAn ho gaye haiM paraMtu jainiyomeM vaisA eka rakAlazipake liye jo sUcanA banArasI dAsajIne isa nivebhI manuSya nahIM thaa| hameM yaha jAna kara prasannatA ho rahI hai danameM kI hai usakI tarapha hama pratyeka vicArazIla aura udAki paMjAbake jaina samAjakI isa nyUnatAkI pUrti karanevAlA racitta bhAIkA lakSya khIMcanA cAhate haiN| khAsa kara paMjAbI eka purupa taiyAra ho gayA hai aura vaha hai ludhiyAnA nivAsI jaina bhAIyoMko isa vipayameM pUrA khayAla karanA cAhie aura zrIyuta lAlA banArasI dAsa jaina | vanArasI dAsajIne em. apanA kartavya bajAnA caahie| e. takakI UMcI zikSA prApta kI hai aura saMskRta-prArutakA acchA jJAna prApta kiyA hai| ApakA eka iMgrajI lekha jai. sA. azuddha-saMzodhana. saM. ke prathama aMkame prakAzita ho cukA hai / Apa lAhorake ___ gayA aMkamAM prakaTa thaelA zrIyuta hIrAlAla orienTala kAlejameM prophesara haiN| Apane hAlahImeM bahuta kucha parizrama karake paMjAva yunivarsiTikI em. e. kI parI- zIrSaka lekhamAM bhramathI eka-be ThekANe azuddha pATha __ amRtalAla zAhanA "haribhadrasUrino samayanirNaya" kSAmeM jaina sAhityako ucita sthAna dilAyA hai aura usake chapAI gayo che, to te nIce pramANe sudhArI pAMcazubha samAcAra jaina sAhitya saMzodhakameM prakaTa karane ke liye vAnI bhalAmaNa karavAmAM Ave che. bheje haiM jo ApahIke zabdoMmeM nIce prakaTa kiye jAte haiM:- pRSTha 41, kAlama 2,paMkti 13-14 mAM nIce pramANe "baDe harpa kI bAta hai ki paMjAba yunivarsiTine pATha cha:-- apanI (saMskRta kI) saba se ucca parIkSA arthAta 'A 598 ne vartamAna gaNatarIe gaNAtA gupta ema0 e0 ( AI. A.) meM jaina philaoNsaphI tathA sA- saMvat tarIke....' hitya ko bhI sthAna de diyA hai| isa varpa nimna tenA badale nIce pramANe vAMcaqlikhita grantha niyata hue haiM: 'A 598 ne mArI gaNatarI mujabanA mULa 1 syAdvAda maJjarI (sNpuurnn)| gupta saMvat tarIke....' 2 sUtrakRtAMga (prathama ke 6 adhyyn)| tevIja rIte, tenI nIce paMkti 24 mAM nIcepramANe 3 uttarAdhyayana (prathama ke dasa adhyyn)| pATha che-- 4 jaina sAhityakA saMkSipta itihAsa (aNgrejii)| gupta saMvat 598....siddharSie zrIcandrakevalI isake liye sArI jaina samAjako zrIyuta e0 caritra racyu. tene nAce pramANe sudhArI vAMcaqsI0 vUlanara (Captain A. C. Woolner )- 'gapta saMvat 598....siddhapie (zrIcaMdrakevalI lAhora ke orienTala kAleja ke priMsIpAla-ko caritra dhanyavAda denA cAhiye jo ki isa dezameM jaina / / caritramA jaNAnyA mujaba ) grantha racanA karI.' sAhitya ke pracAra kA vaDA prayatna kara rahe haiN|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ T bRhaTTippanikAnAmaprAcInajainagraMthasUcI H ekAdazAGgAni / 1 11. zrIviSAkasUtram-1216 / 1. zrIAcArAMgasUtraM zrIsudharmasvAmirutam-2525 / (1) vRttiH 900 / ekAdazAMgIsUtrasaMkhyA 35339 / (1) niyuktiH zrImadra pAhurutA granthAmam 450, gAthA vRttisaMkhyA 7479. / 362 / (2) cUrNi: 8300 / . 'dvAdazopAGgAni / (3) vRttiH zIlAcAIyA 933 vArSikA, 12000 / 2. zrIsUtrarutAMgasUtram -2... / (1) vRttiH 3.25 abhayadevIyA / (1)niyuktiH 265, gAthA 208 / 13. rAjapraznIyasUtrama-2079, 2120 / (2) cUrNiH 10000 / (1) vRttirmalayagirIyA 3700 / / (3) vRttiH zIlAcAryeNa kRtA, 12850 / 14. jiivaabhigmsuutrm-4700| 3. zrIsthAnAMgasUtram-3600 / (1) cuurnniH-1500| (1)vRttiH zrIabhayadevaiH 1120 varSa rutA,14250 (2) vRttiharibhadrI pradezavRttinAmnI 1192 / 4. zrIsamavAyAMgasUtram-1667 // (3) vRttirmalayagirAyA 14000 / (1) vRttiH 1120 varSe abhayadevIyA, 3574 / 15. prahApanAsutram-patriMzaspadamayam - 7787 // 5. bhagavatIsUtram-ekacatvAriMzat-zatakamayam 15752 / / (1) laghuvRttiAribhadrI-3720 / . (.)cUrNi: 3114 / (2) vRttimalayagirIyA-16.00, 14500 (1) / (2) avacUrNiH pattacitkoze'sti / (3) prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI zrIabhayadevasarirutA (3) vRttiH 1128 varSe abhayadevasUrikRtA 18616 / / gAthA 133 / tadavacUrizva-430 / 6. jJAnadharmakathAsUtramU-5400 / / 16. zrIcandraprajJAptasUtram-2054 / (1) vRttiH 1.20 varSe rutA 3800 / / (1) vRttimalagirIyA 9500 / 5. zrIupAsakadazAsUtram-812 // | 17. zrIsUryaprajJa-tisUtram-2296 / ..zrIantaruddazAsUtram-099 / (1)vRttimalayagirIyA 9... / 9. zrAanusaropapAtikadazAsUtram--192 / 2. jambUdvIpaprajJaptisUtram-4454 / (1) upAsaka-antakRt-anuttagaipapAtiravRtti:- (1)cUrNiH 1879 / 1300 / (2) vRttirmalayagirIyA 9500 / 10. zrIpraznavyAkaraNasUtram-1256 / 19-23. nirayAvalikA-kalpAvataMsika-puSpitA-puSpadhu. (1)vRttiH 4600 / likA-dazA-(5) sUtrANi-1109 / devasarikRtA 18616 candraprajJAptisUtram
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka-pariziSTa [bhAga 1 (1) nirayAvIlakAdInAM paMcAnAM vRttiH, 1228 varSe / / (23 ) caityavandanAvicAro ga.yAvandhena sUtravyAkhyAAvazyaka-mUla-ccheda-sUtra-vRtyAdIni / / / caityavandanakapratyAkhyAnabhAdhyANi .trINa tapA. 24. mUlAvazyakasUtrasAmAyikAdIni, paD adhyayanAni-100 rutAni, gAthA 63, 41, 48 / pramANAni / (25) caityavandanAmASyavRttiH saMghAcAranAmnI tapA(1) sAdhupratikramaNasUtraM tu 30 / zrIdharmaghoSasarikatA 8500 / (2) lalitavistarA paityavandanAvRttiharibhadrI 1270 / / ( 26 ) cAlAvapodhA caityavandanAvRttiH kharatarataruNaprabha(3) lalitavistarATippanakaM devasarigurumunicandrIyam / sUribhiH 1331 varSe kRtA 7000 / (27) sAdhupratikapaNAdiSAvadhAvazyakasUtravRttiH nemi(4) caitya-sAdhuvandana-zrAvakapratikramaNasUtravRttiH 956/ sAdhunA 1123 varSe rutA 1550 / ___ varSe pArzveNa kRtA 2000 prmaannaa| paMcaparameSThivivaraNa prArutagAthAsayaM vavantarakA (5) IryApathikI-caityavandanAsatra-indanakAni / than 1168 6rSe mAtisAgaram gAthA 250 / (6) IryA0 150 caitya0 840 banda 727 cUrNa- (29) AvazyakaniyuktiH 3100, 2550 / yaH 1174 varSe yshodevkRtaaH| (3.) AzzyakacUNi: 116.0, 18474 / (7) pratyAkhyAnasvarUpaM yazodevakRtam gAtha-360 / / (31) AvazyakabRhavRttiharibhadrI 22000 / (8) prtyaakhyaanvRttiH-550| ( 32 ) tahippanakaM saladhAri-hemacandrIyam 4640 / (9) caityavandanAdisUtra-sAdhu zrAddhapratikramaNasUtrapadapa. / (33) AvazyakavRttirmalayagirI yA 18000 / ryAyamaMjaryaH-akalaMkadevasrIyAH / (34) laghuvRttiH zrItilakIyA 1296 rutaa12325|| (10) zrAddhasAmAyika-tikramaNasUtravyAkhyAprakaraNam-- (35) AvazyakAvacUriH pa0 226 / 1183 varSe jainadevam gAthA 293 zloka 365 / / (36) vizeSAvazyakasUtraM jinabhadragaNirutam 4000 / (1) caityavandanAmahAbhASyaM zrIzAntIyam, sutravyA. (37) vRhadvRttiladhAri-hemacandrIyA 28000 / khyAcaraNAdivAcyam-'mahAmahapaNamaMta' (3) vRttirmalayagirIyA 9000 naasti| ityAdipadam gAthA 922 / (39) jIrNA vRttiH 14000, pattanaM vinA nAsti / (12) caityavandanAbhAdhyavRttiH / | 25. oyaniyuktisUtram 1164 // (13) paDhAvazyakaM caityavandanAdisarvasUtravyAkhyArUpam (1) cUrNina sti| tapAzrIdevendrasurirutam 2720 / (2) madhyam 300. nAsti / (14) caityavandanAdivRttiH kulapradIpaH 2458 / (3) vRttioNIyA 6825 / (15) caityavandanA-vandana-pratyAkhyAnavRttayaH zrItila (4) vRttamalayagirIyA sUtramitrA 885. nAsti / kIyAH 550 / | 26. dazavakAlikasUtram 700 / (16) zrAdapratikramaNasUtralaghuvRttiH zrItilakIyA 300 (1) niyuktiH gAthA 445, 552 / (15) sAdhupraskrimaNasUtravRttiH zrItilakIyA 296 / / (2) cUrNiH 7000, 7970 / 10) caityavandanATIkA haribhadrIyA 482 // (3) vRvRttiharibhadrI 7550 / 19) sAdhupratikramaNasatravRttiH aavshykbRhddhttigtaa| (4) vRttiH zrItilakIyA namicaritragmI 7.00 / (20) sAdhupratikramaNasUtravRttiH 1364 varSe jainaprabhI (5) laghu-vRddhRtyudvArarUpA mumatisUrIyA 2600 / 548 / | 27, pAkSikasUtram 30.1 (21) zrAvakapratikramaNasUtracUrNi:1183 varSe vijaya (1) vRttiH yazodevarutA 1180 varSe 2700 / siMhIyA 4590 / 28. piNDaniyuktisUtram 708 / (22) zrAvakapratikramaNasUtravRttiH 3222 varSe zrIcaM- (1) vRttisti 4000 / drInA 1950 / . (2) laghuvRttirAdyA, tatrAdyAni 1350 hAribhadrANi,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 1 prAcIna jainagraMthasUcI pani nu 15. devAnAbhitryavIrAbAza- (5) yaMdahaviSApadhiniH 1364 varSa jainaprabhA / nAni 0.1 38, mahAnizIthamatra sa-madhyama-vRvAcanam 3500, (nirmala girAyA mizrA 5.0 4200, 4948 // 2... unAdhyayanaM padajidayayanamaya mRtrama ... / . 3.. paMcakara :33 / (1) yukti: 5.., gAyaH 6.31 / (.)niyuktinAsti / (2) nAvAnTiyanAnAzivatA 59.00, 5050 / (2) bhApya saMghadAmANikRtam gAthA 2144,3035 / ()lanaH 119 va devagamyamAnAnazrInemi , (3) carNiH 3000,336 candranagayA madhutrA 120.01 40, jItakalamUtraM jinabhadrIyam gAthA 105 / (4) anyAcA yA vRhadAnaH nRtrImA 80. (3) bhASyam 31.5 naasti| 30.nimIyA dizamayama 12,15. / (2)rNiH ddhimenIyA 1000 / (1) vRranAmyanna 10. (3)piTiyana bhagu0 gu.3 binA n| . (2) kRtiH 1228 varSe zrItila kIyA 1800 / (niyannitra-mAdhyAmi0800 (5)jItakalpAvivaraNaM saMkSaptagamAnikArUpamU 'miri(4) niyamavizavyAnyA 1173 varSe pAva vIrani namiI' iti 543 / devapanikatA 1100nsti| (6) ajItakAsya natra-vRttI zrItilakAya gAthA (5)niyamitamozana, 1371 va zrIcandrI- 3. vRni0 115 // yA 11: (1) yatijAtakaNasya zrImAnaprabhasUrIyamya vRttiH sA3. kampavizeSa 3it dhuratnamUrIyA 57001 12. : 12.30.1 (8) zrAdItapasya dapAzrIdharmaghoSanarIyasya vRbhiH 33. kAntiH nRtramAbhyagarmA. AdyAni 1600 malayagi- . zrImomaniTakasUrIyA 26.. na / yAyiH, netrA nu 132 varSe napAkSemakInIyA 41. nanda sUtram 700 / (1)caNiH 733 varSa kRtA, stambhatArtha vinA naasti| 31. vyavahArasatraM dezodazakamamA (2) laghudhirnAsti 1600 pramANA / (1)mAdhyama 40 / (3) nandovRhaduttirmalayagirIyA 7732 (3)vRSiH 12...1 (8) hippana zrIcandrIyamAdyAvRttisatkam 3300 / (3) vyavahArataH nRtramAgarmI malayAgIyA : 42. anuyogadvAratUtram gAyA 1604 // (1) NijinadAsanadattarIyA 2265 / 35. UpatraM par3a-maMganayamA (2) lghuvRttiaasti| (1) mAnyana 12000 / (6) yavRttirmaladhArihemacandrIyA 5800 / (2)mAdhyama .. 43. AnurapratyAkhyAnam gAyA 84-134 | (3) vizeSaNiH 1600 (1) bAnurapratyAkhyAnvRttirAJcalikamuvanatuMgArikatA 3, dazAtaramanyantra dala vyavana nyam 2106, 1995 63 dhyAnakanAmagarmA 420 // ()niyuktiH 144, 220 / 44. mahAmatyAkhyAnamudram 143 / (:) cUniH 4361 45. devendrastapaH gAyA 303 // 35. paryuSagAkAntram 1216 / 46. taMdulavicArikam 4001 (1) niyukni: gAthA 68 // 47. mustArakaH gAyA 121 // (2) carNiH 700 / 18. bhavaparita 171 / (3) kalpanimnaTipyana dinayacandrarikatama 15849. ArAdhanApatAkA, 1078 varSa vIrabhadrAcAryarutA 993 // (4) kalpaTizanakaM pRthvIcandrIyam 401 / 50, gaNividyA gAthA 85 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka-pariziSTa [bhAga 1 ... aMgavidyA paSTiadhyAtmikA 9000 1 . paJcAnikAyasaMgrahA'bhavasanayasya vRttiH, annacandra5.. sarajama gAyA 14 // nUrIyA deva [pattana] vinanA (1) causanadRnaH AJcalikanuvananagarIyA 8..: ' 34. pravacanamAnya vRti, amRtacandrasUrIyA deva0 vinA na ! 53. pasAgaraprataH gAyA 223 lokAH 280 7. pAtrasUtraM prAtamUlaka. natrAzi 290 / 54. jyotiSkaraNDattiH mantrA malayagirIyA sa0 1850 76. pacavastukasUtraM hAribhadram, 1694 / 56.maraNasamAdhiH mathA 56 / (.) pacavannuTakA hAribhadrI, 5050 / ...nIyA~dvArA gAyA 1233 / 7. padrArAkAni 19, hAribhadrAgi, 1984 / 57. midanAnuna nasutram 12, vRtiH 850 (1) pAzavRttiH 19, navAgaabhayadevaH 1124 daH zatA, 748 58. nirapavanaktiH 200 naasti| 59. candraveSakana 174 : (6) AyAtrAsa i172 varSa yazodevIyA bhAvAcyA, 3300 / 60. ajIvajanma gAthA ttr| / 78. zeDasUtraM hAribhadraM, 33 / . gacchAcAraH gAyA ! 2.vArastavaH gAthA 43 / . (1) poDazakatiH , 1500 Agamenara-caraNakaraNAnuyogAdigranthAH pAgAramanyA / 9. 32 anvRttiH 1080 varSe jaibarI, 3374 / / / . 80.dharmanAka haribhadre 273, 256 / .63. mudavADiyamavATa padAravAcakalana ::000 dharma vandanimoniyA, 3000 / 15. yamudevADi dvanIcanhaM arAvA 600 82. .gadindanaM hArima, 520 / 65. vasuMdavamadhyanalAI saMgrahaNI 9000 (1) coganduivRttiH 6620 / 6. pinApinAni 418! 83. prazamarativRtiH 185 varSa haribhadrIyA, 1800 / 7. sh-muhl-nigod-bndh-pddnimibhaanyornhisaarbintaaritaaH| / 81. zrAvakAgakAdi-vikAra-gAdhAdivRttijayadevamUri68. svArthamUtraM nAnAtvAtaM325 / (.) bhASyaM vRti| 85. darzanasattarI haribhadro, gAthA, 120 / (:)ocA bhAsvAmizivitenIyA bhavyAkhyA : 86. jIvasamAsavRtti dhAridamacandrIyA, 6624 // * 87. navatantragAthAnAM devagupta yAnAM nAyava navADAmasmA 18282, 22202 / (3) cAlavRtiH digambarI deva. vinA naanti| bhayadeva yasya vRttiH 1674 varSa yazodevI, 240 // 69 zrAvanIptasUtraM mAtnAtaM 400 / 88." eNavihaM samanha' ityAdi samyaktva gAthA(1)vRttiiribhadrI 233 // niH, 105 / ...vizeganavatAvaM jinamadrAmAzramaNakRtaM gaa438|| 89.ziramAraprakaraNa pracannanatiM sopayogi, bahuma (1) vipn-nnaanti| gAthA, 895 // 1 prananamArovAra 76 vArasya namicandra mA 10. pakyA saMdohaH ............. / 2000 gAyA 6.6 : (1)pavayama saMdovRttiH .......... / 1.pidiSagAzakAstro pAtrodevendrasaroye-710 (1) dRniH 2040 nivastrAmA, 276 dvAga, 1246 . yonigamataM vAtAt 60 dhAraTenam / va siddhamanamurikatA 18...::.. . vividhAdimatraM janyallama-gAthA-1.3 // (2) vipanapadIyA gu. dinAnA (5)ti: 175 va yodevI-26..! ( dharmasaMpramAinirmalamaliyA, namazrA...... (2)dagmiA layuddhatilA-501 10500 prtyaar| ataH 1980 varSAcandrariyA 4400 2. samasAnTakA amRtacandanA gAda lamra anuttiH 116 varSa yshodevii-2000| tutiH 11806 candrasIyA 4408 /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2] prAcIna jainagraMthasUcI 94. karmaprakRtisUtram-gAtha-475 kavRttayaH 5 mUtrakAralapAzrIdevendratarIyAH, 1882, (1) malayagirIyA tstraa-2...| 30, 185, 2800, 424.1 (2) vedanAdi 8 karaNavAcyA cuurnn:-7000| (3) karmapratiniTippanakaM municandragama 1920 / 115 sattarITIkA prArutA prAnandragaNimahattarIyA 2300, 95. paJcasaMgrahasya zataka-saptatikA-kapAyaprAbhRta-satkarma- 1228 karmapraruti-saMgrahAtmakasya vRttiH sUtrakAracandrarpiH 116 sattariTippanakama, kharatarasarAmadevagaNirutam, gAthA, rutA, pattanaM vinA na 5473 (1) vasaMgrahAttamalayagirIyA ...... / 117. sattagaTIkA mlygigyaa.......| 965kamaMgravRttimalayadIpakama (?), prAka tulya daMga / 118. sattarI pyaM nAsti / mbam , bhR0 de0 vinA na / 119. bRhatsaMgrahaNI jinabhadragaNarutam, gAdhA, 530 / 97. bRhatkamIvarAvRttiH paramAnandarutA-960 / (1) vRhatsaMgravarNAvRttiH / 139varga zA.libhadra 280098. bRhatkarmavipAkArIpanakam-udayaprabhasUrIyam 420 / 25.. / 99. bRhakarmastavavRttaH zrIgovindAcAryarutA 10.9- (2) bRhatsaMgrahaNAvRttiAlayAgarI 5000 / 1090 / (3) laghupaMgrahaNIvRttiH, 'nAma arihaMtAI ' ti, 10.. bRhatkarmastavaTippanaM vRttirUpam udayaprabhasUrgayam / maladhAridevabhadrIyA 3500 / 120. bRharakSetrasamAmavRttiAlayagirI 7887 / 101 vRhadvandhasvAmitvavRttiH 1172 65 haribhadrIyA- 121. bRhakSetramAsavRttiH siddhigayA 1192. varSa, 560 / 102. vastuvicArasArAkhravRhaspaDazItikasya janavamasya | 122. bRhakSetrasamAmavRttiH, 1933 varSe devapaTTI yA 1000, vRttiH prArutA rAmadevI 805 / / stambhane / 103. AgamikarastuvicArasArA'paranAmakasya jinavallabhI-1 123. bRharakSetramamAsaladhuvRttinAsti / yasya bRhatpaDazItikasya vRttirmAlayagirI 2140 / / 124. laghukSetrasamAsavRttiharibhadrapurIyA 511 // 104. vRhadAtakavRttirmaladhAri-hemacandrIyA 3740 / | 125 kSetrasama sasUtraM saMskRtamAnhikacatuSTayarUpam umA / 105. jinavallabhAyasya sArvazatakasya sUkSmArthavicAramAya. / svaativaackrutm.......| parAgvyasya vRti: 1971 varSe haribhayA 850 / (1) vRttiH , 2040 / 106 susmArthavicArasArAparanAmaka-jinavallabha'yasArdhazataka- 126. jambUdvIpasaMpadaNI vRttiH 150 / ttiH 1171 varSa dhanezvarIyA 3700 / 127. vaitarAgastavAH ....... / 107. zatakavRNiH 238 / (1) vRttiH pramAnandI 2025 / 108. zatakaTippanakama-udayaprabhasUrIyam 074 | 125. zomanastunayaH 96 / 109, AgamiLavastuvicArasArasya ___' vRhatpaDazItika (1) vRtiH paM0 dhanapArarutA, 950 / iti prasiddha nAmnA janavallabhasya vRttiH-yazodevIbhaTTa- 129. dhanapAlae vAzikA / murIyA (?)-1630 / (1) dhanapAlapaJcAzimAvRttiH prabhAnandamUrIyA 640, 110. mUkSmArthavicArasArA'para pasArdhazatakavRttaH Tippana 11..! kam 1400 / 13..nimmalana he vi' iti dhIrastavasya paM. dhanapAkasta. 11. sUkSmArthavicAra rAkhyasArdhazatakavRttiH praarutaa| sya vRttiH bharAcAryarutA 225 // 112. AgamikavaratavicArasArAgyapadazItikavRttiH 1173 / 131. bhaktAmarapradIpikA bhRgupuraM vinA nAsti / varSa haribhadrasUrIyA 850 / 132. bhaktAmarastasyUniH guNAkarAcAyaH 1426 parne 113. nadhyakarmavipAkavRtti-navyakarmastaravRtti-navyabandha katA, 1972 / svAmitvA'tracUrNi-navyapahazAtini -navyazata-- | 133. 'janena gena' stunivRttiH 305 /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodha-pariziSTa [mAra, 134. jinendrano' ilAdebIlluTakaH 961 11. rAjavAdi iyatayAH paraprAtaH, 38. do DinamArata dvAti1. satrA'khila 5.8, nagana 4, apana 28 vAcyaHH 3503 / / nunayaH, ilAkAmA 4, 6 rana 2, devendrani- 15. namuMjayamAhAtya, alinAyana, AdhunizcanedAda dena::, miTA 356. vedamamA- dIyan / 382, zrIkSetrakana, isadintavanAni va moma- kanayanyaH, pAlikAH , palanaM vinA na ! dilagAni 1.01-50-6::-- - 57. navanAmAni kAvyAni 42 prAkRtAni / 158. vivekadilAno jindanavikatA bAnAlAsAtmaka 13.binAnilAina, sAnovindayA 01. 159, noniitmodevmuriltaa| ..padI 17 padayamayI mAlikAnA 12.4 18. jayavidyumarakRtiH 25.! nandranihAca matA 5450 / 12. nimnati-nara-mA- mana-si .nivArthamitatanimAjamanAmatagaMdhara bhava-nayAhiTa-mahimAmalApana: 1365 ra hariyama nAyaTikAbhimAnita 52-. para- nalavRtaM yA dRtaH 1. 163. AsAmananaM vAhanodavikSa matapadIrvanagaraH iti vipanadina! dham! ?..vasaMtra ityaadivyndnH308|| 13.a.vamAmAtrAvRttirdevagubhAvAcA 120 42. canenantatiH / 564, pravacanamAkSidi 25 adhikAraprativadrA ArampakAH 13. pihananAH zivaH 5 : 43 varSe AkulamaNDanIyAH / 144,24 dinamaH24,1, gAthA bhanaTavanmadi- pAsanAvArI 700 / 6. amAvArI avinara nalavAridevAnamurIyA / 45.14 ginatavAH 24, 8,8 gAthAH, vyavanA . namAvArI sudhA nayanAMcA dhanavaziSada- . yaanldhaanvitnyH| zrIcandramA 45, -122 4. amla tAdagatakati AmagantA 25, 18 mAvArI bhanekavidhA gttaangyaa| zAzaMpanunitA, anAramuma-bAbada- 162. masAnta devadArakam / vicchedaH, sukanyAni 10 dRtiH 17. upadezamAnaH prahamA kuSmativinyajayAsai. 14, mannA-nuna nRddinena De manamA 10 padezanAlAti: miTTIyA heyopdivsaadikaa| ityAdi 24 hindaH4. vRtayaH digamamA.. '172. yopAdelArdika nAdi yAnijitA . 500, 150 2. manAlAki 1299 kai dayanI natrA 14.'kArAmanAmAtra AJcalina 19374, samUtrA-14, / 4.dAhI upamAlavRtti galI . 123 dareM atrA 11150, rasuvA 11829 // damadata. :. upadezanAlApunaHnikImA 3.86 / 33. upadezanAlAvRti yogadatyAdizA misarAMcA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 21 prAcIna jainagraMthasUtrI 177. puppamAlAvRttirmaladhAri-sUtrarut-hamacandraH 1175] 201. navapadavRttiH kulacandrAdirutA 1043 vArSikI varSe rutA 13868 / 178. dharmopadezamAlAvRttiH 1190 varSe munidegayA202. navapadavRttiH 165 varSe yazodevopAdhyAyarutA 68.0 / 95.. / 179. dhopadezamAgalaghuvRttiH 515 varSe jysiNhiiyaa| 203. abhinavanavapadavRttiH 1182 varSe sUtrakAradevendrIyA 18. dharmo dezamAlAvivaraNaM stambhata thai vinA na / 9000 / 181.bhavabhAvanAttaH, sUtrakRn-maladhArI-hemacandrIyA 205. bhagavatIdvAdazazatakaMgatatRtIyauddezasatkajayantIpraznotta1170 pa 13000 / 102. dinarutya vRttiH tapAzrIdevendrIyA 12820 / . rasaMgrahaprakaraNasya mAnatuMgIyasya vRttijayanticaritra183. dharmagnavRttiH tapAzrIdevendrIyA zrAddha 21 guNAdi vAcyA prArutamUlA 1260 varSe mAlayaprabhI 6600 / / 205. ThaNavRttihamasUrigurudevacandrIyA, tatsutraM pradyumnasUrakavAcyA 9700.96.2 / 184. hitopadezamAlAvRttiH sUtrakAra-prabhAnanda-atR 50 tam 13000 (vRttimAnam ) / paramAnandIyA 1304 varSe 9500 / | 206. dharmopadezaprakaraNaM prAkRtamUlaM-bahukathAsaMgraha 1305 185. samyavatvavRttiH sUtrakAra-candraprabhasUri-saMtAnIya-zrI. varSa yazodevIyam 8332 / tilakIyA 1277 yApikI 8000 / 2.7. pavajjAvihANavRttiH 1338 varSe pradyamnIyA 4500 / 186. samyaktva vRttiH mArutakathAgI 12000 / 208. pavanAvihANavRttiH jainapramI 248 / 209. dharmAvadhiprakaraNavRttiH jayasiMhasUrikRtA 11142 / 187. darzanazudivAtidevabhadratarihanA 30001 210. dharmavidhiprakaraNavRttiH 1296 varSe udayasiMhAcArthIyA 188. darzanazuddhiH saMdehavipIpadhInAmnI gayA 262 / / 5520 / 189. mANussabite / ti vivekamanarAvRttiH 1223 varSe aklkdeshiiyaa|| 211. RpimaNDalastayaH saMskRte mestuMgarikata: kAriphA 70 / 190. vivekamakaravRttiryAlacandrI ... / 191. upadezakandalIvRttiAlacandrI 7600 / 212. ' isimaMDala ' ityAdyaRSimaNDalastavaH gAthA 271 / -192. zAlopadezamAlAvRttiH 1294 varSa rudrapAdrIya saHma- 213. ' isimaMDala ' iti RpimaMTalataH.4614 / tila kiiyaa| 214. 'bhattibhara' iti RSimaNDalasUtram 200 / 193. yogazAstra 12 prakAzavRttihamI 1200-12300 / (1) asya vRttiH AMcalikabhuvanatuMgIyA / 194. yogazAstra kevala 4 prakAzavRttiH | 215.gautamapRcchAvRttiH khrtrshriitilkopaadhyaayrutaa5600| 195, upadezapadasUtraM hAribhadram 1040 / (1) upadezapadavRttiH 1174 varSe nivandrI sUtra kthaanuyoggrNthaaH| garmitA 15500 / | 216. kathAkozasUtram gAthA 239 / / 196. saMvegaraMgazAlA 1175 varSe navAgA'bhayadevavRndabhrAtR (1) kathAkozavRttiH 1108 varSe jainezvarI 6000 / jinacandrIyA 10053 / 197. vandanakulakavRttiH zrIjinakuzalasaritA 4370 217. kathAmANakozavRttinamacandrata 41 adhikArasatra vyAkhyArA 1190 varSe aanNdvii| pAvAtra na (1) / 198. viSayavinigrahakA yattiH 1337 varSe mAlacandrI 218. zIlabhAvanAvRttiH 1229 varSe raviprabhI 9570 / 219. kathAratnakozaH samyaktvAdi 50 adhikAraH 1:58 10008 stambhatIrtha vinAna / varSe devabhadrasUgaiyaH 12300 / 199. navapadavRttidevaguptAcAdibhiH 1073 varSe kRtA | 220. dharmAkhyAnakakozavRttiH prArutabahukathAmayI pattanaM ghi. 2170 / 200. navapadavRttiH 1073 varSe jinacandrAgaNyAyeH rutA- . nA na / 2210 / / 221. dAnopadezamAlAvRttiH patrANi 71 /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka -pArIzaSTa [ bhAga 4 222. praznAttaramAlAvRttiH 1429 varSe devendrsuurrutaa| / 249. vimalacaritaM saM0 na / 223. upadezacintAmaNiH 1436 varSe AMcalikaja pazekhara- 250. vimalacaritaM prA0 na / sUgikatA 12093 / 251. anaMtacaritam prA0 gAthAvaddha 1216 varSe zrInemicandra224. zrIAdinAthadaritraM prArutama, jayasiMhadevarAjye1160 sUrIyam gAthAH 12000 / varSe vardhamAnasUricitama, 11000, 12000 / 252. dharmacaritaM saM0 nemicaMdrIyaM na / 225. dhIAdinAthacaritraM saMskRtaM saMprati na / 253. dharmavIrata prA0 n| 226. zrIajitaritaM saM0 na / 254. zAMticaritaM saM. 1332 varSe monidevam 4885 / 227. zrIzrIjatacarita prArutaM na / 255. zAMticaritaM saM. mANikyasarIyam 5574 / 228. zrIsaMbhavacana / 256. zAMticaritaM saM0 paurNa-ajitaprabhasUribhiH 1317 varSe 229. abhinandanara0 saM0 na / rutam 491 / / 230. mIbhanandanaca0 prA0 na / 257. zAMticaritaM prA0 gadyapadyamayam 1160 varSe zrIhemagU231. mumaticarita saMna / rigurudevacandrasUrIyam 121.01 232. sumaticaritaM prA0 mukhyaM seHmaprabhIyaM kumArapAlarAjye 258. zrIzAMticaritaM saM0 zrImaNibhadrasUriNA 1402 varSe rutam 9621 // rutam 6272 / 233, padmaprabhacaritraM praarun| 259. kuMthucaritaM saM0 vibudhaprabhasarirutam 5555 / 234. supAcacarataM saMskRtaM na / 260. kuMthucaritaM prA. na / 235. supArzvacaritaM 1199 va lakSmaNagaNirutam gAthA 261. aracaritaM praa.n| 8700 zlokAH 10168-10988 / 262. aracaritaM saM0 na / 236. candraprabhanaritam, saM0 1302 varSe sArvanandam | 163. mallicaritaM prA0 1175 varSe jainezvaram 5555 / 6141 264. mAhicaritaMsaM.zrIvinayacandrIyama / 237. caMdraprabhacaritaM saM0 prA0 1264 varSa deveMdravIyam | 265. mallicaritaM bahuprArutaM haribhadrIyaM kumArapAlarAjye ru. 5325 / taM gAthAkAvyamayaM pradhAnam 9000 / 238. caMdraprabhacaritaM pra' yAzodevam 6400 / | 266. munimuvatacaritaM saM. paurNa0 muniratnamariruta 20 sthA' 239. caMdraprabhacaritaM grA. zrIkumArapAlarAjye hAribhadram nakakathAkalitam 5185 / 240. mudhidhicaritaM prA0 na / 267. munisuvratacaritaM prA. 1193 varSe caMdramUrisaiyaM gAthA 1.994 / 241. suvidhicaritaM sN0n| 268. munisuvratacaritaM vahukathAnakaM 9 bhadaM vinayacaMdrasUrI242. zItalacaritaM sN0n| yam 4552 / 243. zItalacarita prA0na / 269. nAmacaritaM sN.n| 241. zreyAMsacarita se. 1332 varSe mAnatuMgAcAryaH katam, 270. namicaritaM prA. n| 5124. stammatIrtha dinA na / / 271. nemicaritaM prA. 1216 varSe haribhadrAcAryaH kRtam 245. zreyAMsacaritaM prA. devabhadrIyam 11000, stambhatIrtha 8032 / vinA na / 272. nemicaritaM prA. bhavabhAvanAvRttyantargatamantaraMgavaktavya. 24. JyAsacaritaM prA. jayasihaMdavarAjye haribhadrAcArya tAmitham 5102 / rutam. gAtha6581, stambhatIrya dinA nA 273. nemicaritaM prA. gadyapadyamayaM 1233 varSa devataridipya. 247. vAsupUjyacarita saM0 1199 va vardhanAnAcAryakRtam / ratnapramIyam 126..! 274. pArthacaritam saM. sarvAnaMdatarikatam / 244. bAsupUjyacaritaM prA. nAMbhana, hemaryAdizodhitam ! ---- 8000 stambhatArtha binA n| pratyantare 1322 /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Parner-.Rwww .vAAMuva..NAM M ARvuwwwwwwwwermane n ....... ....... baiMka 2] . prAcIna jainagraMthasUcI 275. pArzvacaritaM saM. 1218 varSe bhAvadevarikRtam 6774- da anAgamikAthai 3300 / 64..1 298, 11 maNadharacaritraM saM0 kharatara devamatyupAppApIyaM 276. pAcacaritaM saM. mANikyacandrasUrirzata 1276 varSe 6500 / 5278 / | 299. harivaMzacaritaM saM0 nemyAdiyahumRttavAthyamAcastarahitaM 277, pArzvacaritaM mA0 1165 varSe nAga-abhayadevaprathamazi- lokAH 9000 / " pyadevamadrAcAryaH kRtam 9000 / / |300. harivaMzacIrataM saM0 pandikavikRtaM purANabhASAniyaddhaM 278, pArzvacaritaM prA0 dazamavavAcya gAthA 2564 graMthA. nemyAdivRttavAcyaM 90.. prama 32001 301, padmacanti prA. vArAn 530 varSepa gate vimasTa279. mahAvIracaritaM saM0 n| suribhiH kRtaM mukhyevarAgyagsa 1055 / 280, vIracaritra prA. 1139 pa guNacandragaNirutam | 302. sItAcaritaM prA. 3100 / 120.. / 12.3.mItAcarita dharmAdhyamazAtragataM prArunaM 34.. / 281. cIraritraM prA.1139 varSe nemicaMisarijhatam12000 1304. pratyekavucaritaM 1261 varSe zrItilakIyaM 6050 / 282. vAracaritraM mA0 1139 varSe nemicaMdrasarijhataM 2010-305, jamyUsvAmicantiM prA0 82 (1) varSe gAthA 164 | 2400 / |306. jamvRsvAmicaritaM prA. saMdhyAdiyandhe 1016 varSe 50 23. mahApurupacaritaM mu.prA.zalAkApuSyavRttavAcyaM 925 mAgaradattana rutaM 2600 / varya zIlAcAryaH rutam 10000 / : (.) tasya Tippana 1100 / 204. mahApuruSacaritraM prA063 zalAkApurupavRttavAcyaM Ana-1107. pRthvIcandracaritaM prA. mukhya gAyAdimayaM 1175 varSe rutam gAthA 8790, zlokAH 1.050 / / zAntiribhiH kRtaM 7500 / 285. kathAvalIprathamaparicchedaH, prA. mu. 24 jina-12 (1) pRthvI TipparaM 1926 varSe kAnakacandraM 11001 cakrayAdiharibhavariparyaMtasatpuruSacaritravAcyo bhAdre- (2) pRthvI0 caritrasaMketo viSamapadavyAkhyALapo ratnavaraH 2390.1 prabhasUnirutaH 595 / 286. pripaSTiH zrIRpabhAdi 63 mahApuruSavRttapratibaddhA zrI-308. amarAdityacaritraM prA0 mUla hAribhadraM gAthA ..... hemasUrIyA saMpUrNA / 309, mamAdityacaritraM saM0 1324 varSe pradyumnAyaM 4874) 287. tripaSTIyaM zrIAdicaritaM kevalaM 5000 / ' 315. pANdavacaritraM sa. maladhAri devaprabhasUrIye 9884 // 288, tripaSTIyaM rAmAyaNaM pRthak 3714 // 311. prabhAvakacaritaM saM0 dalasvAmipramukhaprabhAvazAnAryavRtta. 279. tripaSTIya nemicaritaM 4965 / vAcya 1334 varSe prAmAcandraM 5774 / 19. viSaSTIya pArzvacaritaM 1600 / | 312. phumArapAlapratiyodhaH yahuprA0 zatArthasomaprabhasUribhiH 291, tripaSTIya mahAvAracaritaM 3493 pratyantare 516, | 1241 varSe rutaH 8... / . devgiri| 313. kumArapAlaprativodhaH saM0 1575 / 292. pariziSTaparva ambapramukhA''yarakSitAntapuruSavAcyaM ! 314. munipaticaritra prA0 1172 varSe hAribhadrIya gAthA 346.1 44 shlo.805| 293. tripaSTigaTa nalacaritra 1177 // 315. munipaticaritraM saM0 1005 ya jambUnAgamunikRtaM 294. padmAnandamahAkAvya 24 jinavRttapa pa0amaracandra 3200 uTTa0 2700 / kavikRtaM 18 vargarUpaM 191 / 316. mahIpAlacaritraM stambhatIdha vinA na | 295. zrIpAca 10 gaNadharacaritrANi prA0 mukhyAni 4350 J317. upamitabhavaprapaJcodvAraH saM0 devasarikataH 2370 / 296. amamajinasya bhAvimacaritraM muniratnaprimiH 1252 / 318. upamitamabhavaprapaJcAsArasamuccayo vArdhamAnaH 1460 / dharSe rutam / 119, upamitasArodvAraH - 1298 varSa zrAcamprazidhyadeva197. puNDarIkacaritraM maM0 1352 varSe kAma , padaci-1: ndrasUrIyaH 5530 / '
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ we wwwwwwwwimmm orvu ram..w.www.namaruwaon jaina sAhitya saMzodhaka-pariziSTa [bhAga 1 320. kuvalayamAlA prA0 mu0 435 varSe uddyotanasUrIyA | sUrIyaH 15 kathaH / 13000 / |349. dhanyazAlibhadracaritraM pUrNabhadragaNinA 1285 varSe kRtaM 321. kuvalayamAlA saM.ratnaprabhasarayA 3895 / | zlokAH-1460 322. bhuvanasundarIcaritraM prA0 gAthAbaddhaM nAinakulazrovina-350. sthUlabhadracAritraM tapAjayAnandasUgruitaM lokAH 6 // yasiMhAcAryaH 975 varSe rutaM gAthA 891 1 | 351. paJcAkhyAnakaM pUrNabhadrAcAryaH 1255 varSe zodhitam 323. harivikramacaritraM saM0 AgamikajapatilakasUrIyA / / 46.. / 324. sulasAcA maM. aagmikjytilksuurii| (352. pradyumnacAgniM zAmgacaritraM 1070 / 325 malayasundarI kathA saM. ndaza kathA sa0 Agamika tyatilAyA 1 343. gAmaka nyAtalamAyA | 353. prabandhacUDAmaNimastuigasarAyaH 35.4 / 243. / 354. 24 prabandhAH 84 kathAca rAjazekharasUrIyAH / 326. malayasundarI kathA prA. na / |355. lIlAvatIkathA bhUpaNabhaTTasutarutA''dharasa mezritA ca 327. manoramAcaritraM prA.mu. gAthAmayaM ca 1140 varSe parasamayagatA gAthA:-1439 / zrIabhayadevasUrIziSya vardhamAnasUrIyaM 150. 0 356. kathApustikA anekavidhakathAbhiranirdizanAmikAmina328. saptakSetrInAmakathA 1178 varSe guNAkarIyA 5200 / petAH / 329. mudarzanAcaritra prA. tapAzrIdeveMdrIya gAthA 4.52 / / 357. kathApustikA vividhAH / 330. mRgAvatIcaritraM maladhAri devaprabhapurIyaM 1873 / nyAya-tarkagranthAH / 131. surasundarIkathA 16 paricchedA dhanezvaramunirutA saMvat | 358. sammatinaM siddhasenadivAkararutam gA0 170 ! 1.95 varSe gAthA 4000 / (1) sammativRttiA gArdikatA-700 / 332. vRhatpUjASTakaM ratnacUDakathayAM'kitam / / (2) sammativRttiH kANDatrayopetA pradyumnaziSyaabhaya153. ratnacUhakathA pUjAphalavAcyA nemaprabhAcAryAMyA 3500 / devAyA 25000 1 334. pUjASTakakathA prA0 1060 / (3) sammativRttiranyakartRkA / 335. pUjASTakakathA saM. na / | 359. pramANakalikAkhyavArtikasUtra-vRttI zAntyAcAryAye,m. . 116. vijayacandravalikathA mA. pUjASTakakathAgarbhA | 60, vR0 2873 / 1127 varSe candraprabhasUrIyA 4700 gAthA 391011360.nayacakravAlavRttimalavAdIyadvAdazAranayacakratumbasUtranyA. 335. vijayacandravalikayArahitAstadgatAH pUnASTakakathA: khyArupA sasUtrA 18000 / mA. 361 anekAntajayapatAkAsUtraM hAribhadraM sadasadAdidhi338, kaumudIkathA jainarutA 1600 / kaarN-3600-3500| 339. paJcamI ruthA dazakathAnakAtmikA prA. mahezvarasUrIyA | 362 anekAnta0 vRttiAribhadrI 8250 / 20.4 / (1) taTTippanakaM maunicandram 2000 / 340. narmadAsundarIkathA 1700 / 363. syAdvAdaratnAkarasUtraM 8 paricchedaM pAdirAdevasUri34.. jayasundarIkathA pA0 na / rutam / 342. sarvAMgasundarIkathA prA. 1675 / 364. syAdvAdaratnAkara AchANiyA vAdizrIdevarirutaH 343. RSidattAcaritra prA0 n| 36.00, prathamakhaNDaM vinA / 344. kusumasArakathA nemicaMdrAcAyaH 1099 varSe satA gA- (1) ratnAkarAvatArikA''khyA tallaghuTIkA ratnaprabhIyA thA 1700 / 345. damayantI kathA 2, 50 (1) (2) taTippanake na / 146. saubhAgyasundarI kathA / 365. nyAyAvatArasUtraM siddhasenIyam .! 347. jinadattakathA 1200 (1) tadRttihA~ribhadrI ca, sU0 32, vRttiH 2073 / 348. kayAratnasAgaraH 15 taraMgAtmako maladhArinaracandra-1 (2)nyAyAvatAravRtiH siddhavyAkhyAnikarutA / 5000 /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 2) prAcIna jaina graMthasUcI 11 -u-arriumwatiwarwarenmumirmwaramwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 366. AptamImAMsAlaMkAranAmA'TasahasrotoM vidyAnanda-|392. mAptaparIkSAvRttistattvArthasUtrAdyazlokavyAkhyArUpA / sUrIyaH 8000 / 393. pannaparIkSA ca patravAkyaprakArakhyAkhyA / 367. pramANamImAMsAsUtra-vRttI hemasUgaiye m.........| | 394. prameyakamalamArtaNDo digambaroyaprabhAcandrIyaH 368. anekAntavAdapravezo haaribhdrH-700-730|| 11... / 269. sarvajJasiddhiprakaraNaM hAribhadram 300 / 395. adhyAtmataraDigaNITIkA digmbriiytkruupaa| 370, dravyAlaMkArastI paM. rAmacandraguNacandra rutaH 400 / 196. hetuvinduTIkA truupaa| 371. pramANasaMgrahaprakaraNaM 9 prastAvaM janaM 712 / 397. pramANavArtikA''dyaparicchedasUtra baudviiym| 372. prameyaratnakozaH sarvajJasiddhayAdi 23 vAdasthala: candra- (1.)dUdhattizca Adyapatra. 2-3 rhitaa| prabhasUrIyaH 1680 / | 398, tarkabhApA TIkA bauddhamatavAcyA yAlAvavodha 3 pari373. paidarzana dingmaatrvicaarH| cchedA 840 / 374. paDdarzanasamuccayasUtra-vRttI, sUtra-86, pR. 1152 / 399 nyAyavindusUtraM bauddhamatavAcyam / 375. pariNAmivastubhyavasthApanaM 180 / (1)tahIkA ca dharmonarAcAryarutA sa.TI. 14001 276. boTikaniSedho vastravyavasthApanarUpaH / 400. nyAyapravezakaTIkA ca hAribhadrI sa.TI. 597 // 377. sarvArthapramAbhAvAdyabhanyanirAsavAdasthalAni 4-310 / 4.1. nyAyapradeza kaTippana 1169 varSe zrIcandrIyam / 376, kevalibhakti-strImuktiprakaraNaM zabdAnuzAsanasata-402. tasvasaMgrahaH marutazcagadinirAsavAcyo bauddhaH zAkaTAyanarutaM, tatsaMgrahazlokAzca 94, prtyntre90| 1716 / 379. hAribhadro nandivRtyAyanamaskArasayaddhasarvajJavyavasthA- | 403. nyAyakusumAJjalitarkaH 5046 mitaH / - pnaavaadH| 404. nyAyatakasUtraM (1) bhAgya, (2)vArtika, 380. sarvajJavyavasthApanAyAdo yo'pi so'pi bahuralpo vA / (3)tAtparyaTIkA, ( 4 ) tatparizuddhi, 381. apazabdanirAkaraNaM 115 / . / (5)nyAyAlaMkArapIta, (6) pacaprasthAnanyAyatakoNi 382, bhedAbhedAdhanekAntavyavasthApanaM c-200| (kramaza:)-akSapAda-vAtsyAyana-bhAradvAja-vAcaspati-udayana. 383. syAdvAdamaJjarI mallipeNAcArya: 1349 varSe kRtA | dhIkaNTha-abhayAtilakopAdhyAyarutAni pApi 53000 / 384. samantabhadruta-zrIvardhamAnastotravRttivipamAH / 05. nyAyakalikATIkA naiyAyikIya 16 padArthatatvavA385. apIrupeyaveranirAkaraNam / cyA 405 / 386. pratyakSAnumAnAdhikapramANanirAkaraNaM ca yazodeya- 6. sArasaMgraho neyAyikIya 16 pdaarthvaacyH| . sAdhurutam / 107. nyAyabhUpaNasUtra nyAyasArAparanAmaka 40.1 sAdyaM tu nivargaparihAreNa / mo0 patrANi 11, pratya- (1)nyAyasAraTIkA jAyasiMhI 2900 / ntare pa. 14 / (2)nyAyasAraTIkA nyaaysaarvicaaraakhyaa| 387 zvetAmbaradarzanasiddhiH, p..19|| (3)nyAyasAra raatrikaa| 388. lokatattvanirNayo hAribhadraH-170 / 389, nyAyakumudacandrasUtra-vRttI digambarIya sakalaDakadeva-pra.408, matamanoharagrandhagatahetusAmyagatAzepavizeSanirUpaNasatraH ___ vyAkhyArUpaM 740 / bhAvandrarute su0 vR. 16000 / 390, prameyaratnamAlA parIkSAmukhalaghuvRttiraparanAnI, tatsa409. paTpadArthapavezaprakaraNaM vaishepikiiyN-950| 410 bhAskarabhUSaNaH pRththaadivaacyH| ' ca-vR. 1565, sU. 140 / 391. nyAyavinizcayavRttiH-anantavIryarutA degambarI / / 41, kirnnaavlii| |412. nyAyatantraTIkA vyApTyAkhaNDam / / * kavarga-cavarga-Tavarga-iti vargatrayagatavyajanAni pari-413. kiraNAvalITippanake dravyapadArthaH 2373 / hatyAnyairyajanaretat prakaraNaM racitam / . [414. kandalI-kiraNAvalyoH sUtam 777 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya saMzodhaka-pariziSTa mAma 49. nyAyakanda kA sIdhare. 1048 hA vaida- 135. mnaaraayn| 438. haino divAne 3150 ! 4. kanTATindaka paM. nacandrahAsa..! . 439. haimanyAyavRtiH 75 41..andA 138. vana sadasya4.0 mamamama.TA 180 // i) manAmamAlApatiH / kama prabhumomanare 4:8. nyaaylivnii| 11. lvAnipura- ma........! 2.mAnekAMnAmamAlA 5.24 // 12. vRkaiyara bajapurogya mA zrIphalam (manAmanAlA vyArUpA sarakAramA AdI svara-kankramena nAmAunta49.dahanAminAvAcyA janakapaDA mahandrasarakA 66. // 42. DAinsa.jhe iMDodara paricchedAH 4, .dena nAmamADAyUtram / ...! hamadarzanamArakA ratnAvatI-iti nAnI mira . gorakramanniddhA-30-350-1 vyAkaraNa-koza-anyAH / ramAidivAraprakaraNa hainsNbdm| 2. dezAta 1..1 444. haimanana-vRttI paM. guncandrande mU. 11.1. 424 samAdi30 445. karamanuSyo'dhimAtrayamakaH, jayavRtilA to hanumAyATTA imAratIta 1200 varSe aMHpramabhUnikRtaH prAyanimaH 46. muTaNyAsa macyAmirikatam / hemanmRtiH, 18:.. 443. kAlantrAparanAna kandrA catulkATakavRttiArapade hAnya prazamahAvinAna! siNhraanaa| 4. pahananyA:-..::na! 448, mantramhayanakalanakA-DiTonadAranA 427. candrasannyAsa:-....! - homa hvnvyaayaa| 40. miza:-.. 549. kalyAvAcUTakkimamammadA 2.36! 129. haima daro ThanvAH kanabharaH 28 pAda... 0 kimina yUna-nigamam / mankaH / 15.. kanna ndaH 21.0,80.. 5. magaisamanadAsa 453. vATanArAyaH trilocanadAcIyan / '43. kalAviSayAne nyAsa madamatra yAvat 4.gaha paraH 24 85 4.4. hari tivaddhanam / diH- loharA maTa... kanAramAramanjarako vRddhidaramahAchA. . narabandanA dabavAcyA 456, kaTakanAdiniH pAda psk| 43. nukada-phana- divaniH 45. mAyAnagarapanaM 34 / 13. nasyAna inna 1 ka-2..458.meralanaMDAmAre dizAvara snaparAsta rupiyam / 1.maramaTTI kA 12:31 4. manAlA nikAyaladasamhAri256 13. parana 38.1 .46. rannosanma: 2003
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMka prAcIna jainagaMthasUcI ---- - 161. kAtantrottaraM vidyAnandAparanAmakaM samAsaprakaraNa | 488. kAvyaprakAzavikAzaH ... / yAvan vidyAnandasU0 ru. vyA0 / 489. kAvyaprakAzAvacarNiH 1250 / 462. liDamAnuzAsanamamararutaM amarakozasaMbaddhakANDanaye 490, kAvyapradIpikA sUtra-vRttigI pAlhadevarutA ... // 1470 / 491, kAvyAnuzAsananAmAlaMkAracaDhAmaNivRttiH zrIhema463. liGmAnuzAsana 34 mAryAmitaM vAmanakRtaM 34 // surIyA 6 adhyAyA 28..-4200 prtyntre| 464. amrkoshshessH| 1492. alakAracuDAmaNivRttiviveko hemasUrIyaH 4000 / 465. amarakozaTipanakam / 493. daNDapakAraH...| 561. syAdisamuccayaH 10 amrkvikRtH| 494. alaMkAramahodapiTIkA malayA. narendrapramIyA 128467. tyAdisamuccaya: amrkvirutH| varSe kRtA 45..1 468. laukikayAdiprakriyA srvdhaarutaa| 495. kavizikSA nAma kAvyakalpalatA su.500| 469. sArasvatacyAkaraNaM 1220 / (1) sUtravRttiH paM0 amarakavirutA vR. 3357 / 470. sArasvata TappanakaM 12.0 / 496. vAgbhaTAladvArayattiH 6.. / 471. sArasvatavyAkaraNaprakriyA / 497. rudraTArakAra: 6 adhyaayH| 472. gaNaratnamahodadhiH paM0 vardhamAnena 1197 barSe kRtaH / 49. kAvazikSA appbhttttshissyvinycndrrutaa| 473. zAsTAyanavyAkhyA pahUvyaH / 499, alabArasarvasvaM rAjA-korucakarutaM 1600 / 474. zabdapramedAnuyAyinAmamAlA mheshvrkaaNvrutaa| 500. kAvyakalpalatAparimalaH, paM. amrkvihrH| 175. kAzakAvRttaH pANinirutA (2) 501. zrI bhojarAjasatA'lakArasya vRttiH padaprakAzanAnI / 476. vyAkaraNaratnakozaH pANi lghu00| AjaDatA kaavybndhaadivaacyaa......| 477. rUpAvatArakasaMkSiptavyAkaraNaM pANinIyasaMgrahAtmakaM /502. candrAlokAlaGkAraH paM. amarakavirutakAvyAmnAya: samAsAn yAvat / pa0 20 / gadyapadya kAvyagranthAH / chndH-saahitygrnthaaH| . 503. zradvapAzraya mahAkAvya AhemasUrIyaM 20 saMgai saMskRta 478. halAyuvacchovRttirbhaTahalAyudhastA 1233 | 2028-302 / 479. chandapradIpo viprarutaH 50. / 504. dvathAzrayakAvyapAda 28 vRttiH, 1312 varSe kharatara480, vRttaratnAkaro mahakedArakRtaH 15.! abhayatilakIyA 17574 / (1) tavRttiH zrIkaNTharutA 2.! 481. jayadevacchandaHzAstravRttaH TippanakaM zrIcandrasUra. 506. prArutadvayAzrayapAda 4 vRttiH. kharatarapUrNakalazIyA rutm| 1307 varSe kRtA 4230 / 482. nandinAtyArutazchandovRttiH zrIdevAcAyaziSyaprakaraNa-507. dharmAbhyudayakAvyaM vastupAlacaritravAcyaM, udayapIya su (zata ?) kaarirtncndrgnnikRtaa| 5200-5040 / 443. chando'nuzAsanA'paranAmakacchandazbUmAmaNivRttimasU- 508. zrIzAlaya kAvyaM zAlibhadracAritravAcyaM paM0 dharmakumArarikRtA 4100-2999 / / kRtaM 1334 varSe 1224 / 584, gAthAratnakozo gAthAlakSaNAdivAcyA 73 // |5.9. zrIdharmanAthamahAkAvyaM 21 varga digambarIyakAcyAdi. 485. kAvyaprakAzasUtra-vRttI 10 ullAse sU0 141 vR. bandhakAMva-haricandrakRtam / 1730 / 510. zrInemicaritraM mahAkAvyaM saMshataM gadya-padyamayaM bahu486. jayantIdIpikA jayantapurodhaHkRtA 473.1 caNDitaM 1090 varSa bhojarAjarAjye sUrAcAryarutam / 487. kAvyaprakAzasaMketa: 1216 varSe mANikyacandrIyaH511 zrInemimahAkAvyarippanakaM 14.. / 3244 // 512. zrIneminirmANakA vyaM vAgbhaTakRtaM 15 sarga 1360 / .prAphatadazAprayasatrahai 9501
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 513. nemidUtakAvyaM vikramakRtam / 514. kuTTinImatakAvyaM saM0 dAmodarakataM 1290 / jaina sAhitya saMzodhaka- pArIrISTa wwwwwwwwwww 515. vikramAMkAbhyudayakAvyam / 516. bAlabhArataM 43 sarga amarakavikRtaM parasamayavAcyaM 6774 / 517. abhinandakAvyaM rAmacaritaM vA 36 sargam / 418. somapAlavilAsakAvyam / 519. jalhaNa vikRta kAvyam 1000 / 520. naranArAyaNanandakAvyaM mantrivastupAlakRtaM 1600 / 521. tilakamaJjarIkathA, dhanapAlakatA campUrupA varNana. sAtha 1 (1) tilakamaJjazITappanakaM zAntyAcAryAya 1200 / 522 tilakamaJjarIsArodvAro laghudhanapAlakRtaH - 1200 / 523. kAdambarIkathA vANakavirutA puliMdrakRtasaMdhAnA / 524. saubhAgyamaMjarI kathA saM0 gadyapadyamayI, paratIrtha paM0 ma. heMdrA 3100 / 515. vAsavadattakathA subaMdhukavirutA / ( 1 ) vAsavadattA 0 TIkA nArAyaNakavikRtA / 526, campUkathA 7 ullaas| trivikrama bhaTakatA damayantIkadhA'paranAmnI 2500 / (1) campUkathAdiTippanakaM caNDapAlarutaM 1900 / 527. zAtavAddanakRtagAthAsaptazatI ...... / ( 1 ) TIkA bhuvanapAla kRtA 4500 / ( 2 ) jJAta gAthAvRttiH, zrIAjaDena kRtA / ( 3 ) zAta0 gAthAvRttiH, jalhaNadevarutA / 528. raghukAvyaM 20 sarga 1572 / 529. mAghakAvyaM 20 sarga 2700 | (1) mAghakAvyaTIkA vallabhadevakatA 12000 / 530. kumArasaMbhavakAvyaM 8 sarga 615 kAvyAni / ( 1 ) kumArasaMbhavakAvyavRttidigambarIya bharmakIrtitA / '331. meghadUtakAvyam / (1) meghadUtavRttiH / varSe 532. kirAtakAvyaM 18 sarge bhAravikavinA kRtam / ( 1 ) kirAtakAvyasya bhAratIyasya vRttiH prakAzavarSa - ... [ bhAga 1 534. naiSadhamahAkAvyaM zrIharuvirutaM 22 sarga kAvyAni 4009 / (1) naiSadhaTIkA cANDavI / (2) naipaghaTIkA gAdAvarI | (3) naipadhITIkA vidyAdharI / 535. dazarUpAlokam / 536. bhAratazAstram / 537. dhanurvidyA ca / rutA / ( 2 ) kirAtArjunIya kAvyaTIkA lokAnandarutA / 533. gauravAcyaM gAthAH 1168 // nATakAni / 538. raghuvilAsa nATakaM paM0 rAmacaMdrakRtam | 539. nalavilAsanATakaM paM0 rAmacandrarutam / 540. cANAkyanATakam | 541. mohaparAjaya nATakaM mantriyazaH pAlakRtaM zrIkumArapAkanRpapratibaddhaM prAyo'ntaraGgavAcyaM 1320 / 542 mAnamudrAbhaJjananATakaM sanatkumAracA kra- vilAsavatI - saMvandhapratibaddhaM devacandragaNirutaM 1800 / 543. prabuddha rauhiNeyaM rAmacandrIya 1000 / 544. mudrita kumadacandranATakaM yazacandrarutaM 535 / 545 prabodhacandrodayanATakaM 1010 // 546. dUtAMganATakam | 544. zRMgAratilakanATakam | 548. murinATakam / (1) murAriTippanakaM devaprabhasUrirutaM 7500 / (2) murAriTippanakaM maka0 naracandrasUyaM 2350 / 549. ana rAghavanATakam | 550. mudrArAkSasanATakaM candragupta cANAkyasaMbaddhaM vizAkhadeva kRtaM / 551. surutamaNDanaM vastupAlasaMbaddham / 551. rAghavAbhyudayanATakaM paM. rAmacandrarUnaM 10 aMkam / 552. candralakhAvijayanATakam | 553. vikramorvazI nATakaM kAlidAsakRtaM 750 ! 554. karpUramaMjarI nATakam | 555. ratnAvalInATikA harSadevakRtA 733 / 556. canamAlAnATikA paM. amaracandrakRtA / jyotiH - zakuna - yogAmnAya - mantra - kalpa-sA mudrika zAstrANi / |557. AyajJAnatilakasUtra - vRttI bokhirite sU. gA. 750 558. AyasadbhAvaH 195 / vRttiH 1600 /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka prAcIna jainagraMthasUtrI 559. kUraparvataH (1) / 1590, rutajJAnaM pAmAvalIvizeSalo . 215 // 560. praznavyAkaraNa jyotirvRttiH| 591: mAtRkAkevalI 50 56. cUDAmaNiyanya: 2300 / 592. devatAdi 11dvAraH kAlajJAnam / 561. cUDAmaNisAramanya:41 prakaraNo rakSmaNabhakRta:672,593. prArutaM pipAlikAjJAnam / 563. trizatI shriidhraayaa| 594 nADhIsaMcArajJAnaM c| 564, gnnitshaastrm| 595. siddhAjJApaddhatiH / 565. candranmiIlanacUDAmaNiyArazAstram / 596. nAyapustikA yoginAmAmnAyagranthasatkA harInekhalAja566. jnyaanmjrii| nAzcaryakarAJjanasiddhayAdiyogAdivAcyA, khelavADimA565, vastusAra 1, jyotiSasAra 2.dravyaparIkSA 3. ratna huyAruTA, gAyA 1397 / parIkSA 4, trAzatI tavRttayaH 6prandhAH 372 varSe 597 arghakANDaM durgadevIyaM a0 10-147 // Tha. phekRtaaH| 1598. mantramahodadhiH prA. digambara zrIdurgadevataH, maM. 568. gaNitatilakapranyavRttiH siNhtilksriiyaa| gaa.36| 569. pradanaprakAzo naracandramurikRtaH 20 prakAzaH 36. 599. bhairavapadmAvatIkalpaH zrImaliyagatarikataH 40. / 570. narapatijayacaryA ekAzItikAdi kaa| |600, rudrAkSakalpaH 75 571. narapatijayacaryA gtgrhaa| 6.1.taarkklyH| 572. nayanapUrvAyamacAyatithivivaraNa karaNazekhAvRttinAmaka 602. kAmarUpapatrAzikA nimittanAcyA tavRttiH sa. 7.88 19. / gA. (391 573. vAgahIsaMhitA suutr-vRttii-4000| 603. vasantarAjo lAvazarmaNaH 2350 / 554. bhAdravAhavIsaMhitA sUtram....... |604. zakunasAroddhAro mANikyasUrIyaH 1338 vArSika: 575, sArAvalIjyotiSka 27.. / 5081 576. jJAnadarpaNajyotiSka trailokyaprakAza hemapramasariruta 605. zakuna zAstraM prArutaM vArtAmayaM . 14 / 11411 606. sAmudrikam 67 // 575. bhuvanadIpakaH pAdyapramaH 167 // prkiirnnkgrnthaaH| (1) vRttiH siNitilkoyaa...| 607. zrIzAntinAthacaritaM digambarIyaM gA. 2116 578 ranakozajyonikam / 605. yazodharacaritaM digambarIyam / 579. rtnmaalaajyotiH| 6.9. yazodhara kaavypiijkaa| 580. parisaMvatsarAdidevagandhA anekavidhA iha anidie-610, pratikramaNaTIkAsatraM diggyriiym| naamkaaH| 16... aanndsmuccyH| 58. harpaprakAzajyotipkaM harSadevaNirutam / 1612. adhyAtmazAnaM bahuprakaraNamayam / .582. candrArkamahasArajyotiSkam / / 63. pAtaJjalayogazAtravRttiH sa'trayutA zrIbhojarAja583. AzAdharIyapaddhatiH, yantrANi ca / . rutaa| 54. hajjAtakaM 25 adhyAyarUpa varAhamihirIya 40. 614. AtmAvabodho maladhA..devaprabhasUrirutaH 5504 585, zrIdharIyajAtakapaddhatiTIkA / 615. jJAnArNavo'dhyAtmavAcyaH zrIzubhacandrasUrIyaH haimayoga586. paTpaJcAzikAvRttiH saptAdhyAyA 550 / zAmatulyabAcyo bahudairAgyaH 4000 / 587 praznajJAnapaddhatiH mopalarutA 18.1 1 616 jJAnadIpikA pinnddsthaadidhyaanvaacyaa| 588. vidvajanavaDamANyapraznajJAnaM 19 adhyAya zrImojI-617 tattvArthasArAkhyaM mokSazAkhaM amRtacandrasayim / ym| 618. saMvegadamakandalI vimalAcAhatA, kArikA 52 // 589. pustakendragrandhaH gA. 115 // |6.9. jJAnArNavazuddhopayogasUtram /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jaina sAhitya saMzodhaka-pariziSTa ............. bhAgaH / annnnnnnnmammmmmmmrrrrrrrrrrrrrnmnern winnaririram.orrnmentaminnrmmam 620, jJAnAGkuzaH kA. 281 | 639. kusumAJjasyAdivAcyA samudrAcAryarutA 250 / 621. yogklpdrumH| . 610. grahadoSajJAnAdhyAyaH (..).. . 622. amRtAsadviArA doSazAntika jainaM (2)... : 623. virUpAkSayogazataM gA. 101, a.61|| __ laukika (3). . . . 624, sAmyazanaM vijayAsahIyaM 104. trayamapi siMhatilakasarirutaM trayANAM graMthAMmam 124 625, zamabhAvazataM antaraGgakathAvAcyaM zrIdharmaghoSavaripha- saMkhyA para 5... .. tam 102 1641:mAlocanAvidhAna-AlocanapadasaMgrahAdayo'ne ke saMgraha 626. gItA bhArate bhISmaparvagatA 76 . 1642. sUktaratnAkara-subhASitasamudrapramukhAH subhASitapranyA 627. dharmaparIkSA parasamayA'saMbaddhatAvAcyA digambarIyAs- anekavidhAH sarve dharmakumArIyAH / mitgtirutaa| 1643. shubhaavlii|' . . .. .. 628. vaz2asUtrI viprajAtyAdinirAsavAcyA | 644. dAnAdiprakaraNaM saM. sUrAcArya rutaM saptAvasa kAmmAdi629. bhaviSyottaroddhAraH parasamayavahusvarUpavAcyo mandha pa. 34 / .: : prsmyjnyaanaay| 1645. sudhAkalazAkhyasubhASitakozaH 5. rAmacandrarutaH, 630. dvijavadanacapeTA viprjaasyaadiniraakrnnvaacyaa| pana...... ... 631. vanaspatisattarI (1) zrImunicandrasAra 646. dIpAlIkApaH 1.44. . . . . 632: pAkSikasattarI (2) kRtA. ( pratyeka) 647.'dIpotsavakalpaH, saM. 1385 varSe vinayacandrakRtaH 633. agulavicArA(3) ) gA.'70 - 274 / . . . . 634. samyaktvasvarUpaM jinacandragaNirutaM 648. dRSTAntazataM 104 1. 635, jinprtisstthaa| 649. tatvabinduH 71. 616. yatipratiSThAsthApanasthalaM jinadevasUrikRta, 1185 varSe, 650 bodhapradIpikA 52 / / " 651, sindUraprakaraH 98 :: 637. zrIzAntivenAlIyA parvapazikA spnvidhyaadivaabhyaa| 652. iSTopadezaH 51 / 638. zrIzIlAcA yA dhuumaavlyaadivRttiH| . . . . . 651. sarve'pi sUktakaMpA pandhAnam.385 ... -
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ -hAramAvAyarasamAnaNara ne bar3I hI nippakSatA aura udAratAse ligne jAte harisadAcAryasya smynirnnyH| tmaka dRSTise lire hue lekha bhI isameM rahate haiM aura - suprasiddha mahAn rAsyazajanAcArya haribhadgamUrinA hai| yaha saba saMpradAyoko samadRSTise dekhatA hai| . samayanirNaya saMbaMdhI je saMsthata nivandhra munirAja jainagranthoMkI samAlocanAyeM bhI isameM rahatI haiM / zrIjinavijayIya pUnAmAM,marApala 'prathama prAcya vi- pratyeka jainIko isakA grahaka honA caahie| vArSika dyA panihana pariSada' yAgaLavAMcyo hatAne judApempha- mUlya do rupayA / grAhaka varSa ke prAraMbha aura madhyale leTamA chapAIne prakaTa karavAmAM Anyo che. nibandha banAye jAte hai / varSa divAlIse zurU hotA hai| sarala bhASAmA lakhApalo hoI aneka apUrva aini- mar hAsika muddAothI bharapUra cha. saMskRta bhASA jANa nANasAgaraNa* mANikacanda-digambara jainagranthamAlA / nAra dareka vidvAnane avazya vAMcayA lAyaka cha.ki isameM digambara sampradAyaka saMskRta aura prAkRta mAna 4 AnA. pATeta kharca juhUM. bhASAkaM anya prakAzita hote haiM aura saba andha ..smraaicckhaa| sirpha lAgatake mUlyapara. bece jAte haiN| svargIya dAnavIra seTa mANikacanda hIrAcanda je. pI. ke pATamA saMkAnA pragnyAta mahAtmA yAkinI maha- smArakama yaha nikalatI hai| aba taka isameM nIce jarAsUnu zrIharibhadrasUrae prazamarasaparipUrNa A likhe 15 mantha nikala cuke haiN| pratyeka lAyabrerImeM kathA-dhanI racanA karI cha, AnA joTAno bIjoM unakA eka eka seTa ma~gAkara rakhanA caahie| aMdha maLavA durlabha hai. mULagraMtha prAkRnamA che. paNa laghIyatrayAdasaMgraha, bhaTTAkalaMkakRta mU0 ama mULa mAthe teno saMsthata anuvAda paNa chapAvyo - cha. A pustaka muMbaInI yunivarsiTIpa potAnA pAdhya 2 sAgAradharmAmRta saTIka, paM0 mAzAdharakRta - pustakomA paNa dAmpala karya che. A graMthamA samarA- 3 vikrAntakoravIya nATaka, hastimallakRta - disya rAjAnA kala davabhavonI vAtI che, temAMnA 4 pavanAthacarita, vAdirAjakRta // ,traNa bhatrI amopa prakaTa karyA che. mRlya ma0-2-8-0 5 maithilIkalyANa nATaka, hastimalakRta / 6 ArAdhanAsAra saTIka, devasenakRta A kAvya ratnacandra upAdhyAye racela cha. zrI. 7 jinadattacaritra, guNabhadrakRta rasnabandra prasiddha zrIharivijayamarinI saMtatimAMnA 8 pradyumnacaritra, mahAsenakRta. paka paMdita ratna le. kAvya ghaNuMja sarasa ane sarala . 9 cAritrasAra, caNDirAyakRta .cha, nemA saMsthata bhASA dvArA kRpaNanA putra pradyumnanI ramamaya vAtI varNavavAmAM Avela cha. ma0-2-0-0 10 pramANa-niNeya, vidyAnandakRta jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya. 11 AcArasAra, vIranandIkRta poTa kharca juhuuN| Te. bhArata jaina vidyAlaya, pharmyu- 12 trilokasAra saTIka, nemicandrakRta samajavu sana kaoNlelaroDa, pUnAsiTI. 13 tatvAnuzAsanAdisaMgraha, jain-hitaissii| . 14 managAradharmAmRta saTIka, AzAghArakRta 3 ru. hindIkA suprasiddha mAsika patra / isameM diga- 15 yuktyanuzAsana saTIka mUla samantabhadra 1 ru. mbara aura zvetAmbara donoM saMpradAyoMke vidvAnoMka milanekA pattAlekha rahA karate haiM / aitihAsika levoMke lie yaha mainejara jaina andharatnAkara kAryAlaya, bAsa naurase prasiddha hai| aba taka isameM 'aneka mahattvake laMgya nikAla cuke haiN| jainadharmapara tulanA hIrAvAga, po0 giragAMya, baMbaI / prdyumncaaritrm|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jAgRti ******** jaina jAgati pAkSika patraH ). sampAdaka munirAja zrIjinavijayajI jaina jAgRti namecaina ho ? jaina samAjanI sarI hAlata.) upara paNa sArA sArA lekho ane vicAroM- emA jANavA iccho cho? jaina dharmanI unnati thAya hamezA AvyA karo roma cAhI cho ? dukANamA kahIe to jaina saMghamA vaLavaNI viSayaka, vyApAraviSayaka rASTraviSayaka samAja. viSayaka ane dhameviSayaka dareka prakAranI jA gati utpanna karavA mATe e patra prasiddha karavAmA Ave che." jo A praznAMnA uttara 'ho ? ema ApavAnI | gaMjA hoya to to Aje ja. eka kArDa lagkhI jainajAti nAmanA pAkSika patranA grAhaka lIsTamAM yo nAma karAyaco. 'AratabapanA navIna udayanA vesatA carSe eTale avanI kArtika zadI pratipadAnA, divase--thA prathama aMka, prakaTe thaze ane pachI hamezA dara pratipradAnA divasa ta prakaTa dhatuM raheze.. -", jaina samAja ne uttama atai sAma bAMcana ApanA bhATa, temaja dareka sAmAjika ana dhArmika ma patranA AdImAGke vizeSa lagyabU nakAma De kAraNa ke sUja vAnako eMTalA upara thI jA ne yAvanamavicArI zekaze ke parnu sampAdana kArya svayaM munirAja zrIjinavijayajI mahArAjanA hastaka dhaza "kiM bahunA ?, pathanI bhASA mukhya karIne gujarAtI raheza.. dhanonA paMcapAtazUnya, vidvattApUrNa anaM yuktisaMgata / paraMtu lipi devanAgarI (balavAna ) raheza jethI "khulAsA ApA mAre A patra prakaTa karavAmAM paMjAba, rAjaputAnA te pUrvadezanA bhAIo paNa Ave che. emI yodhakAraka, mArgadarzaka, utsAha-- saralatAthI tenA lAbha huI zakazeM preraka, samuci utpAdaka ane AnaMda dAyaka lekho AvaNe. jaina samAjanI vartamAna paristhi-| nio upara prAmANika vicAro darzAvavAmAM A] vaze, jIvana kahanA A bhayaMkara saMkrAMtikAla sA ApaNuM vyAvahArika vartana kenuM hocu joIe ? | -jaDavAdanA pracaMDa tophAnI lamayamA Apa dhArmika AcaraNa kabu dhadhuM joIe ? ane sthAlapatA A ucchRMkhala yugamAM ApaNuM sAmAjika, paMdhAraNa ke vana joIe ? e prazno upara A patramA Upoha karavAmAM Avaze. sAmAjika ane dhArmika viSayo uparAMta, naitika, vaijJA nika, aitihAsika, sAhityika Adi viSayoH Publishr--Bechandas Jivaraj Pandit, Jain Snhitva, Sanshodhaka Fergusson College Road, Poona Gits, Printer =1axmiau Bhanrao Ko]:ale Hanumn Press' Satdishiv, 300 Pooni City. "patranu vArSika lavAjama. TapAla "kharca sAthai, || ru0 ( aDhI rUpiyA ) rAkhatrAmA Avaze yAMna haphI puratI je nakalo kADhavAmA Avaze. tethI grAharu thavA icchanArane turatamAja: eka kArDa lakhI tecI sUcanA karI devA vinaMtI che. patra vyavahAra navinA ziranAme karavI. vyavasthApaka, Dawajib jaina jAgRti kAryAlayaH 1 C/o bhArata jaina vidyAlaya, 931-1921.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
_