Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihApsI 35C1S che mAla ha. muni jinavighajayang
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jagamAhanadAsa kArA smAraka pustakamALA-8 jaina itihAsanI jhalaka lekhaka padmazrI muni jinavijayajI purAtattvAcAya saMpAdaka ratilAla dIpacaMda desAi prAptisthAna gUrjara graMtharatna kA ryA la ya gAMdhI rastA : amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbaimAM prAptisthAnaH (1) azAka kAMtilAla kArA 48, geAvAliyA TeMka roDa, muMbaI-26 (2) medharAja jaina pustaka bhaMDAra gADIjI bilDiMga, pahele mALe 20, pAyadhunI, muMbaI-2 * pahelI AvRtti : sapTembara 1966 mahAvIra nirvANu saMvata 2492, vikrama saMvata 2022 kiMmata e rUpiyA * prakAzakaH azoka kAMtilAla kArA 48, govAliyA TeMka roDa, muMbaI-26 sudrakaH gAvi dalAla jagazIbhAI zAha zAradA mudraNAlaya pAnakAr nAkA, jImnAmasjida sAme, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ apa Nu paropakArI yugapuruSa sAdhucarita sa MghanAyaka udAradila AcAya pravara prAtaHsmaraNIya paramapUjya sva. zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI puNyasmRtimAM nagnAtinamra puSpapAMkhaDI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMda ane AbhAra gharadIvaDI jevI A nAnI sarakhI vidyApravRttine cAlu rAkhavA mATe judAjudA pavitra vidvAnenA sahakAranuM tela maLatuM rahe che, e amAruM sadbhAgya che. A pustakamALAnA AThamA pustaka tarIke ItihAsa ane purAtattvanA vizArada pUjya muni zrI jinavijayajanI vidyAprasAdI ApatAM amane khUba AnaMda thAya che. ATha varSathI A pravRtti akhaMDapaNe cAlu rahI zakI che te samAja ane snehIonA mamatAbharyA sahakArane lIdhe ja. e sau pratye ame amArI AbhAranI UMDI lAgaNI pradarzita karIe chIe. dareka pustakanI jema, A pustakanuM saMpAdana paNa amArA mitra bhAI zrI ratilAla dIpacaMda desAIe karI ApyuM che. badhI ja vastuonI jema chApakAmanuM kharca paNa vadhI gayuM hevAthI AnI kiMmata vadhAravI paDI che te calAvI levA vinati che. traNeka aThavADiyAM jeTalA ochA vakhatamAM A pustakanuM suMdara mudraNa zAradA mudraNAlaye karI ApyuM che; e mATe amArA snehI zrI zaMbhubhAI tathA goviMdabhAIne ame hArdika AbhAra mAnIe chIe. zrI rajanIbhAI vyAse, bahu ja ochA vakhatamAM, AnuM sAduMsuMdara kavaracitra karI ApyuM che, ane sAMbhAre enDa bradharse vakhatasara enuM bAinDiMga karI ApyuM che; emanA ame AbhArI chIe. amAre ci. azoka Aje ja videzanA pravAsethI pAcho phare che, ane A pustaka paNa Aje ja pUruM thAya che. amAre mATe A eka yAdagAra jogAnujoga che. 48, govAliyA Teka roDa muMbaI-26 kAMtilAla DAhyAbhAI kerA tA. 5-9-66, somavAra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarovaramAMthI aMjali mAtA sarasvatInI kRpA e to moTAmAM moTI khuzanasIbI che ! evI kRpA te nathI maLI zakI, paNa sarasvatInA lADakavAyA vidvAnanI kRpA sArA pramANamAM maLI che, e paNa kaMI jevuM tevuM saddabhAgya nathI. - huM jouM chuM : zirachatra samA vaDIla pU. paMDita zrI sukhalAlajI, sAdhutAnI mUrti samA AgamaprabhAkara pUjya munivarya zrI puNyavijyajI mahArAja, vAtsalya ane zauryanA bhaMDAra samA pUjya muni zrI jinavijyajI, ane saraLatA ane saujanyathI zubhatA pU. paMDita zrI becaradAsajI-e cAra mahAvidvAnonI asIma kRpAnuM bhAna banI zakyo chuM. ane e badhAnI vacce zobhI rahyA che saujanyamUrti, sahaya ane prazAMta vidvAna, mitravara zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA. e kRpAprasAdImAM umere thAya che De. bhegIbhAI sAMDesarA ane Do. umAkAMtabhAI zAhanI hetabharI mamatAne. zAstra ane itihAsanA marmajJa vidvAna, sAdhucarita pUjya paMnyAsa zrI kalyANavijyajI mahArAja ane vidyAtAparavI pU. munirAja zrI aMbUvijayajI mahArAjanA caraNe besavAno thoDoka haka maLe che. ane gujarAtanA suprasiddha sAkSararatna zrI rasikabhAI choTAlAla parIkha paNa mamatA varasAve che. ane ghara AMgaNe che, mArA bhAI bhAIzrI jayabhikhkhaH madhura kalama ane manamehaka thA-kaLAnA samartha ane lokapriya kasabI. raMkane rAjA banAve evI A mUDI che ! e mUDImAMthI ja pUjya muni zrI jinavijyajInA vizALa jJAnasarevaramAMthI nAnI sarakhI aMjali rajU karavAne lahAvo mane maLI rahyo che. A nimitte emanAM aitihAsika ane sAhityika lakhANane vipula bhaMDAra nIrakhavAne je lahAvo maLe, te bIjI rIte bhAgye ja maLI zakya heta. e badhuM jotAM thAya che ke e badhI chUTIchavAI vidyAsaMpatti vahelAmAM vahelI take graMthastha thavI joIeH vidyA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakanI atyAranI ane bhAvI peDhI pratye ApaNuM e kartavya che. A badhAM lakhANe jotAM zuM levuM ane zuM javA devuM enI mIThI mUMjhavaNa meM anubhavI che. eka bAju base eka pAnAMnI maryAdA: ane sAme jotAM ja manamAM vasI jAya evAM manahara lakhANono Dhagale; paNa ratnanA moTA DhagalAnI sAme be hAthanA mAnavInuM gajuM keTaluM ? chevaTe pustakanA gajA jeTalI tAravaNa karavI anivArya hatI. | pahelI maryAdA jaina itihAsane lagatAM lakhANanI svIkArI; pachI jainadharmane ane prabhAvaka puruSane paricaya ApatA lekhe kALakrama pramANe, levAnuM nakkI karyuM. te pachI tIrtho ane graMthonA paricaya ApavAnI yojanA hatI, paNa sthaLasaMkocane lIdhe te bAkI rAkhavI paDI. je lekha pasaMda karyA te paNa AkheAkhA ApI zakAya evI sthiti na rahI, eTale emAM paNa saMkSepa karavAnuM anivArya thaI gayuM. chevaTe, bane eTalA vadhu lekhe ApavA, ane tene TUMkAvavA jatAM mahattvano muddo Apavo na rahI jAya enI bane teTalI cIvaTa rAkhavI; ane emAM zrI dalasukhabhAInuM mArgadarzana satata meLavatAM rahevuM e krame A saMgraha-jaina itihAsanI jhalaka-nuM kAma zarU karyuM, ane pUruM karyuM. AmAM jyAM jyAM lakhANa TUMkAvavAmAM AvyuM che tyAM tyAM ... AvAM TapakAM mUkIne enuM sUcana karavAmAM AvyuM che. jyAM saMdarbha meLavavA ke bIjI anivArya rIte mAre kaI zAbda ke vAkya umeravuM paDayuM che te kATakhUNA kauMsa [ mAM mUkayuM che. je lekhe hiMdI hatA tene gujarAtI anuvAda karavAmAM Avyo che. ane dareka lekhane aMte e lekhanuM mULa sthaLa, sAla-saMvata sAthe, sUcavavAmAM AvyuM che. ( A pramANe, pUjya munijanI jIvanabharanI jJAnopAsanAnI a5svalpa prasAdIrUpe A pustaka Aje pragaTa thAya che, ene mane AnaMda che. munijInA vyApaka jJAnane thoDAka namUne jijJAsuo samakSa rajU karo eTale ja A saMgrahano hetu che. bAkI to, khare jijJAsu emane jJAnabhaMDAra joyA vagara nahIM rahI zake.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrahamAMne ekaeka lekha pote ja potAnI vAta kahetA hoya tyAM saMpAdakane e aMge zuM kahevAnuM hoya ? ane ItihAsanI bAbatamAM te mArI gati ja kyAM che ke huM e aMge kaMI kahI zakuM ? pUjya munijI te munijI ja che e jevA vidyAnA rasamAM tarabaLa che, evA ja rASTrIyatAnA raMge raMgAyelA che. tethI ja mahAtmA gAMdhIjI emane pitAnI saMsthAmAM laI gayA hatA. Aje satera varSanI uMmare paNa emanA aMtaramAMthI mevADI kSAtravaTanuM khamIra chuM thayuM nathI ke emanA cittane vAddhakaryo sparzI zakyuM nathI. teo sAcA arthamAM zarA ane ddhA cheH haju thoDA mahinA pahelAM ja, pAkIstAna sAthenA yuddha vakhate, pAkIstAna jodhapura upara bomba varasAvI rahyuM hatuM tyAre, teo, nAdurasta tabiyata chatAM, rAjasthAna purAtattava pratiSThAnanA rakSaNanI ciMtAne kAraNe, amadAvAdathI jodhapura jaI pahoMcyA hatA; ane emera thatI bebavarSAnI vacce paNa pitAnI pharaja upara divasa sudhI svastha rIte ane nirbhayapaNe rahyA hatA. meLo vicAra emane khapato nathI; saMkucitatA emanI pAse TUMkI zakatI nathI; kRpaNutA tarapha emane bhAre aNagamo che. emanA avAjamAM paNuM kyAreya dInatA sAMbhaLavA nahIM maLe. teo sAcA arthamAM hAlola puruSa che. jevI emanI kAyA meTI che, evuM ja emanuM mana moTuM che. ane sIdhuM kAma adhUruM mUkavuM e to emanA svabhAvamAM ja nathI-- bhale pachI e kAma graMthasaMpAdananuM hAya, khetInuM hoya, pazupAlananuM heya, Azrama ke makAna banAvavAnuM hoya ke kUvo khodAvavAnuM hoya ! ane sAhityane to emanI pAse jANe jugajugajUnuM apAra leNuM UkhaLyuM che. emanA hAthe aneka graMthamALAo dvArA keTakeTalA prAcIna graMthono uddhAra thaye che ! nAnAmoTA badhA maLIne eka graMtho te kharA ja! mAtA sarasvatIne jANe emaNe pitAnI AMkhanAM teja sudhdhAM samapI dIdhAM che. Aje eka ja AMkhe, mAMDa cAra-cha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcanI dUrIthI, teo muzkelIthI vAMcI zake che, chatAM graMthasaMpAdananA kAmamAM pAchA paDavAnuM kevuM ? kaIka aprApya ke apragaTa prAcIna pustaka jue che ane emane manane morale gahekI UThe che! AvI utkaTa vidhAupAsanAne jeTe maLa durlabha che. itihAsa-saMzodhananuM kAma te dhULadhAyAnA dhaMdhA jevuM cIkaNuM che. zaidhanI sAmagrIne Akho DuMgara kheDyA pachI paNa zedhana nAne sarakhe uMdara na maLe teya je na hAre, na kaTALe te ja e dhaMdhe karI zake. munijI itihAsanA abhyAsa tarapha kevI rIte vaLyA te jANavA mATe "premI-abhinaMdanagraMtha'mAMnuM emanuM A eka ja vAkya basa thaze. teo lakhe che:-"marAto rAta kI merI kaTa amirANAne mu itihAsake viSayakI ora prerita kiyA / ' itihAsa e te bhUtakAlIna satyanI ArasI che. munijanI vidyAtapasyAe e ArasIne tejasvI banAvIne sau vidyApremIo, vidvAne ane vidyArthIone khUba oziMgaNa banAvyA che. munijI itihAsanuM Alekhana mAtra zuSka hakIkato ApIne ja nahIM paNa emAM kavinI saMvedanazIlatAnuM mAdhurya umerIne kare che, e enI hRdayasparzI vizeSatA che. paNa have pUruM kare. A graMtha A rIte jhaDapathI taiyAra thaI zakyo emAM pustakonI ane lekhonI pasaMdagImAM tema ja praphasaMzodhana vageremAM zrI dalasukhabhAIe tANa veThIne ane deDAdoDI karIne mane je madada ane mArgadarzana Apela che, te vIsa vIsarAya evAM nathI. paNa emane zabdothI AbhAra mAnavAnI bhUla nahIM karuM. ane A badhAnA pAyAmAM, A pravRttinA pravartaka ane mArA mitra zrIkAMtabhAI kArA rahelA che, emane nirdeza karyA vagara kema cAle ? mAdalapura, amadAvada-6 ratilAla dIpacaMda desAI tA. 4-9-1966
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama 1. mahAmuni jabUsvAmI zramaNa samudAyanA nAyakaH aMtima kevalI-3; AgamAM sarvatra nirdeza-4;vatana ane pitA-4; sudharmasvAmI-5; jaMbusvAmInI uMmara-5. 2. kaliMgamAM jainadharma: hAthIguphAlekha ane rAja khAravela 7-24 lekhanI etihAsika upayogitA ane jainenuM ajANapaNuM-7; hAthIguphAnuM sthAna-8; guphA kayA samayanI ane kayA dharmanI-9; kaliMgamAM jainadharma-11; kaliMgamAMthI jainadharma adazya thavAnuM saMbhavita kAraNa-13; apUrva ane aitihAsika lekha-15; paM. bhagavAnalAla iMdrajI tathA zrI kezavalAla ha. dhruvanuM kAma-15; lekha parathI phalita thatA keTalAka muddAH (1) jainadharma rAjyadharma hata-16 (2) jainadharmanI pragati karanAra rAjAo-17; (3) khAravele bharelI jaina pariSada -17; (4) jaina guphAmadire-18; (5) mUrtipUjAnI prAcInatA-18; lekhanuM varNana-19; rAjA khAravelanI kArakirdI-20. 3. gujarAtane jainadharma 25-17 jainadharmanuM viziSTa kendraH gujarAta-5; saMskAritA, sadAcAra ane vyApAramAM phALo 26; mahAjano, mutsaddIo, nagarazeThe, maMtrIo, vidvAne vagere-27; rAjakArabhAramAM phALo-28; jainadharmanI ane vaizyanI prakRtine sumeLa; kSatriyanuM dharmAtara-29; gujarAtanI udAra bhAvanA-30; vizALa kaLAmaya maMdira ane dharmatIrthomAM lakSmIne vyaya-30; robhArUpa bhavya tIrthasthAno-35; serisA tIrthanA uddhAraka zeTha sArAbhAI DAhyAbhAI-32; devamaMdirane vyApaka mahimA-33; paMcAsara pArzvanAthanuM prAcIna maMdira-34; maMdiranI sAcavaNamAM jaine ane bIjAo vacce phera-35; sAhityasamRddhimAM phALo-36; sAhitya-sarja. nanuM eka preraNAsthAnaH udAra zAsake-38; gurjara nRpationI samadarzitA ane saMskArapriyatA-40; sadAcAra, ahiMsA ane duvyasana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tyAga-41; prANadayAnI saMsthAo-43; ahiMsA ane vIratAne avidha -44: vimaLazA, udayana, vastupALa vagerenAM zaurya kAryo -45; dharmaprIti ane rASTrabhakita-47; Adarza jaina vastupALa-tejapALanI sarvadharmasamadarzitA-47; samarAzA tathA jagaDuzA-48; hIravijyasUri-49; jaina vidvAnenuM itihAsa rakSaNanuM kArya-50; prabaMdhakAranI dRSTi-50; gurjarabhUminI vizeSatA : jainadharmanuM AkarSaNa-pa3; jainadharmane gujarAtamAM pracAra-pa4; gurjara saMskRti ane sattAnuM kendra bhillamAna-55; kSatriye vagerene jainadharma svIkAra-pa6; aNahilapurane u-56. 4. siddhasena divAkara ane svAmI samaMtabhadra 18-70 jaina taiyAyikanA puragAmI-58; bannene saMpradAya ane samaya -58; siddhasena divAkara H rAjA vikramanI sabhAnA eka ratna-59; Agama-pradhAna jamAne-19; brAhmaNathI bacavA bauddhonI tarkazAstranI racanA-60; jaina zramaNone prayatna-6 : umAsvAtInuM mArgadarzana ane siddhasenanuM acakArya-61; tarkapradhAna prakRti-61; pArAMcita prAyazcita62; vidvAnanI aMjali-62; siddhasena ane samaMtabhadra vacce sarakhApaNuM-64; bane saMskRtanA lekhaka ane pracAraka-65; brAhmaNamAMthI zramaNa-66; batrIza batrIzIo-66; banne vacce vizeSa samAnatA-67; bannenA kAryanI vizeSatA-68; banne AcAryo ane saMpradAyamAM mAnya-69. 5. jinabhadragaNi kSamAzramaNa 71-76 be prakAranA vidvAneH AgamapradhAna ane tarkapradhAna-73; jinabhadragaNuMH AgamapradhAna AcArya-74; tapradhAna AcArya siddhasena divAkaraH sarvamAnya Apta puruSa-74; jinabhadra gaNInA graMthe-75; jinabhadra gaNune samaya-76. 6. haribhadrasUri ane emane samaya 78-90 - samabhAvI vidvAnomAM sauthI mokhare-78; pUrvottara itihAsanI vaccenA sImAstaMbha-; pitAnA jIvananI hakIkta ApavAmAM udAsInatA-79; saMpradAya, ga7, guru ane dharmamAtA-80; e graMthamAnA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 varNanene sAra-81; graMtharacanA; ghaNe bhAge AgamonA pahelA TIkAkAra82; satyanA upAsaka, udAradila sAdhupuruSa-82; haribhadrasUrine samayaH vi. saM. 18pamAM svargavAsa thayAne mata-83; siddharSie karelI stuti; enA uparathI phalita thato samaya-85; kuvalayamAlA kathAmane nirNAyaka ullekha-85; naMdIcUNinA uddharaNathI nizcata thato samaya-87; nizcita samayaH IsvIsananI AThamI sadI-88; kuvalayamALA kakSAnA sabaLa purAvAthI nizcita thate samaya-88. 7. jinezvarasUri 91-107 caityavAsa-91; jainadharmanuM mahAna kendra aNahilapura-91; caityavAsIonI kAmagIrI ane aNahilapuramAM emane prabhAva-92; jaina yatione zAstravihita jIvanakrama-93; tyAgadharmanI sthApanA mATe jinezvarasUrine prabaLa puruSArtha-93; vizALa ane gauravazALI ziSya paraMparA -04; bIjA gaccha upara prabhAva-95; jene samAjamAM nUtana yugane udaya-95; sAcA yugapradhAna-97;jinezvarasUrijInI jIvanakathAH deza, jJAti, pitA ane nAma-98; dhArAnagarImAM gamana-98; zreSThI lakSmIpatinA mahemAna zreNInI prIti-98; ardhamAnasUri pAse dIkSA100; aNahilapura tarapha vihAra-101; vidvAnone saMtoSa-102; caityavAsIonI cAlyA javAnI mAgaNI; purohitane javAba 102; rAjasabhAmAM carcA ane caityavAsIonI saMmati-102; semezvaranI vinati ane zivAcAryanI udAratA-104; abhayadevasUrinI dIkSA-105; jinezvarasUrinI saphaLatA-105; jinezvarasUrine samaya-106; graMtharacanA-106. 8. maharSi hemacaMdrAcArya 108-117 lokettara caMdramAnI jema zAzvata prakAzadhArI-108; vipattinAM vAdaLa dUra karanArA-108; dIkSA ane vidyAbhyAsa-19; utkaTa saMyama ane AcAryapada-109; siddharAjane samAgama ane vidvAno sAthe carcA110; nipala buddhi ane ene siddharAja upara prabhAva-110; siddha rAjano svargavAsa vihAra ane graMtharacanA-112; kumArapAlane pratibodhaH
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ traNa dharmajJAo 113; AjJAnuM pAlana ane bAra vratane svIkAra-114; kAlikAlasarvajJa," jJAnanA mahAsAgara, sarva zAstronA praNetA-114; vizALa ziSya samudAya ane vizALa anuyAyI varga-116; svargavAsa- 116; che. pITarasananI aMjali-116. 9. rAjarSi kumArapAla 118-148 ajoDa vijetA ane rAjyane vistAra karanAra-118; prajAnA duHkha dUra karanAra rAjavI-119 dharmamaya jIvana ane svargavAsa-120; sarvarasapUrNa asAdhAraNa jIvana-120; pramANabhUta itihAsanI prApti121; hemacaMdrAcAryo dvayAzraya ane mahAvIracaritramAM kareluM varNana- 122; "meharAjaparAjayamAM yazapAle kareluM varNana-123; "kumArapAla pratibodha"mAM semaprabhAcArye karela varNana-123 jainatva svIkAranI satyatA-124; dharmA taranI sahajatA; kumArapALanA dharmAtaranuM supariNAma - 125: rAjyakArabhAramAM jaina ane zAna sarakho phALo-126: siddharAja ane kumArapALanA dharmajIvanane taphAvata 126; azokanA jevuM jIvana127 aputriyAnuM dhana levA sAme pratibaMdha-128: kumArapALanA guNa ane enAM tathA siddharAjanAM kAryo-130; dharmasahiSNutAne ucca Adarza-131; dharmamaya Adarza jIvanaH paramahaMta-133; jIvahiMsAne pratibaMdha amAri-pravartana-134; gujarAtanI ahiMsAnuM eka supariNAma: gAMdhIjIne janma-135; madyapAna ane jugArane niSedha-136; devamaMdiranI sthApanA ane tIrthayAtrA-177; kAryaparAyaNa ane dharma parAyaNa jIvanacaryA-137; rAjyakAryanI saMbhALa-139; dharmajijJAsA ane abhyAsa-140; hemacaMdra upara ananya anurAga-141; parAkramI jAgrata ane kRtajJa rAjavI-142; balAla upara vijaya-143; mallikAjunane vadha-144; rAjyavistAra-146: nirupadrava rAjya-146. 10. mahAkavi vijayapAla ane zrIpAla 149-158 rAjyamAnya kAvaonuM jainakuLa-149; siddhapALa saMbaMdhI ullekha 150; prajJAcakSu mahAkavi zrIpALa-151. 11. vastupAla-tejapAla ane temanI kIrtigAthA 159-166 mahAmAtya vastupAlanI mahattA-159; satkAryo mATe vidvAne ane
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 17-176 kaviothI prazasita-15; bhavya devamaMdiranA nirmAtA-16, vastupAla-tejapAlanuM kIrtikathA sAhitya-160. 12. jagadaguru hIravijayasUri tapasvinInAM darzana-167; sUrijIne maLavAnI akabaranI jhaMkhanA ane teDuM-168; vihAra ane sarevaranA ThAkarane pratibaMdha 168; phatehapura sikrImAM praveza-169 pahelI mulAkAta ane prabhAva-170; vizeSa parIkSA -172;AgarAmAM akabarIya jJAnabhaMDAra-17;bIjI mulAkAta : jIvadayAnI saphaLa bhikSA- 173; "jagadguru"nI padavI-174; janasamUhane pratibaMdha-175; zatrujaya mahAsaMgha ane muMDadAverAnI mAphI 176. 13. megala samrATanA anya pratibaMdhaka 18-188 1. zAMticaMdra upAdhyAyaH upAdhyAyapada-178; vAdavijetA, zatAvadhAnI, pratibhAzALI vidvAna-178; "kRpArasakeza "nI racanA-179; jajiyAverAnI mAphI ane bIjAM sukAryo-179; cha mAsanI amAri, gujarAta tarapha vihAra-1802, 3, bhAnucaMdra ane siddhicaMdra siddhicaMdranuM bahumAna "khuzaphahema"nI yadavI-181; akabaranI zraddhA-181; sArvajanika hitanI daSTi-182; siddhicaMdranI vidvatA ane pratibhA183; tyAgadharmanI agniparikSA-184: "jahAMgIrane pazcAttApa jahAMgIra pasaMda "nuM biruda-184; 5. vijayadevasUri ? akabaranuM teDuM: lAhera gamana-185; naMdivijyajIne "khuzaphahema"nI padavI-183; "savAIhIrajI nI padavI-186; hIrasuri ane senasUrine svargavAsa-186; 5. vijayasenasUri traNa samrATa traNa AcAryo186; gacchamAM virodhaH jahAMgIranuM teDuM-187; "jahAMgIrI mahAtapA"nuM biruda-187; prabhAvazALI saMdhanAyaka-187. 14. keTalAka jyotidhare 189-1961. vizAlIne rAjA ceTaka-189 ; 2. rAjA udAyana-191; 3. bhadrabAhusvAmI-193;4. droNAcArya-194; 5. mahAkavi dhanapAla195; 6. ma. ma. meghavijayajI-195; 7. upAdhyAya yazovijayajI 19.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ smRtizeSa bhAI jagameAhanadAsa Pin bhAI jagamAhanadAsa smRtizeSa thayA ane amArA cAra bhAIemAMthI nAnAmAM nAnA bhAInA akasmAta avasAnathI amArA kuTuane mAthe vajrapAta thayA, e vAtane Aje navamuM varSAM cAle che. paNa e tejasvI, kAbela ane kartavyaniSTha bhAInuM smaraNa bhUlyuM bhulAtuM nathI ! amAru mULa vatana kheDA, paNu amArA pUjya pitAzrI eMji
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 niyara hatA; ane emanuM kA kSetra mukhyatve saurASTramAM gAMDaLa ane jAmanagara hatu, eTale amArA uchera saurASTramAM thayeA hateA. amArA pitAzrI te| amArI nAnI vaye ja svargavAsI thayA hatA, eTale amane sAcavavAnI badhI javAbadArI amArAM pUjya mAtuzrIe ane amArA pUjya kAkA jANItA rASTrasevaka zrI cheATubhAI e ja pUrI karI hatI. bhAI jagamAhanadAsanA janma saurASTramAM jAmanagaramAM tArIkha 24-12-1921 nA rAja thayA hatA. teoe visana kaoNlejamAM abhyAsa karIne muMbaI yunivarsiTInI bI. e. nI ane te pachI skUla Ak kaiAneAmikasamAM joDAI ne ema. e. nI DigrI meLavI. hatI. uparAMta pAdAra kAleja Aphra kAmamAM joDAI ne emaNe bI. kAma.nI parIkSA paNa pasAra karI hatI. AvI yeAgyatA prApta karyAM bAda bhAI jagameAhanadAse zarUAtamAM muMbaInI e vyApArI peDhImAM saphaLatApUrvaka kAma karI batAvyuM. pachI emanI zakti, niSThA ane kAbeliyata emane vadhAre mAna ane javAbadArIbharyA sthAna taraph kheMcI gaI. 32 varSa jeTalI yuvAna uMmare teo rAjasthAnamAMnI khANAmAMthI paththara kADhavAneA udyoga calAvatI eseAsIeTeDa sTeAna ( kATA ) inDasTrIjha li. kaMpanInA menejara ane sekreTarI tarIkenA evaDI javAbadArIvALA pade nimAyA. A navA ane mevaDI javAbadArIvALA sthAne teA jANe bhAI jagameAhanadAsanI zakita ane sahyatA evaDI rIte jhaLakI UThI. eka bAju emaNe peAtAnI kAya dakSatA ane kuzAgra buddhithI ka MpanInA DAyarekaTaronAM mana jItI lIdhAM; teA bIjI bAju milanasAra svabhAva, ane mAnavatAnA sadguNAthI ka MpanImAM kAma karatA majUronAM dila vaza karI lIdhAM. mAlika ane majUra bannene rAjI rAkhavAnA muzkela kAmane bhAI jagameAhanadAse AsAna karI batAvyuM hatuM, e emanI cirasmaraNIya
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 vizeSatA che. vaLI, rAmagaMjamaMDInI janatAmAM paNa te pAtAnI sevAbhAvanA ane sujanatAne lIdhe eTalA ja leAkapriya banI zakayA hatA. paNa saune priya evA A puSpanu. sarajata kaMIka juduM ja hatuM: vi. sa. 2014nA caitravadI 13, budhavAra, tA. 16-4-1958nA rAja teo kaMpanIne kAme meTaramAM bheApAla jatA hatA, tyAre emanI meTarane bhayaMkara akasmAta thayA ane mAtra 36 varSInI bharayuvAna vaye teo saune vilApa karatAM mUkIne sadAne mATe vidAya thaI gayA ! nAnAbhAInI A khATa amArA kuTuMbane mATe te kadI pUrI zakAya evI nathI, paNa emaNe sAmAnya janatAnI je kAMI sevA bajAvI hatI, tethI emanI kheATa eka sAmUhika khATa banI gaI che! emane aMjali ApavAne rAmaga MjamaMDInA nAgarikAe zAkasabhA bharI hatI. ane peAtAnA AvA hitaciMtakanA smaraNu nimitte sArI evI rakama bhegI karIne, zrI kArA bAlama MdiranI sthApanA karI che. A kAryanI zubha zarUAta kaMpanInA majUrAe peAtAnI AvakanA dasa TakA e phALAmAM ApIne karI hatI. prabhune pyArAM evAM nAnAM bALakAnI keLavaNInI A saMsthA bhAI zrI jagameAhanadAse prApta karela sadbhAva ane leAkacAhanAnuM smAraka banI raheze. A duHkhada ghaTanA amArA mATe preraka banI; emanA smaraNu nimitte zrI jagameAhanadAsa kaiArA smAraka pustakamALAnA A nAne sarakhA smRtidIpa pragaTAvavAnI amArA aMtaramAM bhAvanA jAgI. svavAsI baMdhunA A smRtidIpa amane vadhu ne vadhu satkAryAMnA preraka bane e ja abhyarthanA ! --kAMtilAla DAhyAbhAI kArA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] mahAmuni jaMbusvAmI je jammU mahAmuninA jIvanane anulakSIne A caritanI ( munivara guNapAla viracita ' ja khucariya' 'nI ) racanA thaI che, emanI A jIvanakathA jaina sAhityamAM khUba prasiddha che. A kathAnuM varSoMna karanArI seMkaDA kRti jaina sAhityanA vipula bhaMDAramAM maLI Ave che. prAkRta, saMskRta, apabhraM'za, prAcIna hiMdI, gujarAtI, rAjasthAnI vagere bhAratanI Aya`kuLanI keTalIya prAcIna-arvAcIna bhASAomAM A kathAne lagatI nAnI-moTI aneka kRti maLe ja che; uparAMta, kannaDa ane tAmiLa jevI drAviDa bhASAnA sAhitya--bhaMDAramAM paNa jammU muninI aneka kayA maLI Ave che. zramasAmudAyanA nAyaDuM; aMtima kevalI jaina itihAsanA avaleAkanathI e nizcita thAya che ke A ja bhU muni eka aitihAsika vyakti che. ane te zramaNa bhagavAna mahAvIra devanA viziSTa tema ja uttarAdhikArI gaNadhara sudharmanA mukhya ziSya hatA. nAtaputra zramaNa tIrthaMkara vaCmAna mahAvIranA nirvANa bAda, emanA anugAmI ni tha zramaNusamudAyanA nAyaka tarIke jaththu muni sarvocca sthAne birAjyA hatA. mahAvIra devanA hajArA zramaNu-ziSyAmAM jaMbU muni aMtima kevalI gaNAya che, ane emanI pachI kAI paNu zramaNane nirvANapadanI prApti nathI thaI, evuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. tIrthaMkara mahAvIranA nirvANu bAda 64 varSa pachI ja. muni nirvANapadane pAmyA hatA. e samayathI laIne te Aja sudhI jainadharmanA pravAha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka cAlu rahyo te jammU muninA ja ziSyasamudAyanA upadeza ane Adezanu pariNAma che. AgaJAmAM satra nirdeza bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI bahu ja TUMkA vakhatamAM jainadharma mukhya e saMpradAyAmAM vaheMcAI gayA----jemAMnA eka zvetAMbara saMpradAyanA nAme prasiddha thayA, ane bIjo diga Mbara saMpradAyane nAme. paraMtu A banne saMpradAyAmAM jammU muninuM sthAna ekasarakhu ja mAnya ane vaMdanIya rahyuM che. banne saMpradAyanA pUrvAcAyere jammU muninI kathAnI vividha rUpe racanA karI che. zvetAMbara saMpradAyane mAnya prAcInatama Agama graMthAmAM Thera Thera jammU muninA nirdeza maLe che. jammU munie bhagavAna mahAvIranI hayAtImAM dIkSA naheAtI lIdhI; bhahAvIranA nirvANa pachI emaNe sudharmasvAmInI pAse zramadharmanI dIkSA lIdhI hatI. gaNadhara sudhame bhagavAna mahAvIranA upadeza ane siddhAMtAnA badhA sAra ja khU munine saMbhaLAvyA tema ja samajAvyA hatA. ane tethI ja prAcInatama jaina AgameAmAM Thera Thera sudha ane jaMbu muninA nAmehlekha sAthe ja badhA vicArA ane siddhAMtAnA nirdeza karavAmAM Avela che. vatana ane pitA m bhagavAna mahAvIranA mukhya ziSyA 11 hatA, je gaNadhara kahevAtA hatA. AmAMthI 9 teA bhagavAnanA jIvanakALa daramyAna ja nirvANa pAmyA hatA. sauthI meATA ziSya IMdrabhUti gautama ane pAMcamA ziSya sudha bhagavAnanA nirvANu vakhate hayAta hatA. iMdrabhUti gautama bhagavAnanA nirvANu pachI tarata kaivalyadazAmAM lIna thaI gayA; tethI samasta bhramaNa-samudAyanI rakSA, zikSA ane dIkSAnA bhAra sudhama gaNadharane upADavA paDayo. A sudha'nI pAse rAjagRhanivAsI, meATA samRddhizALI RRSabhadatta zeThanA ekanA eka putra ja. kumAre, peAtAnA jIvananI yuvAnInI zarUAtamAM ja, zramaNadharmanI AkarAmAM AkarI dIkSA lIdhI hatI. ja. kumAranI dIkSAne
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmuni jaMbusvAmI A prasaMga bhAre addabhuta ane romAMcakArI ghaTanA dvArA banyA hatA, tethI gaNadhara sudharmanI AjJAmAM rahelA samasta nircatha-zramaNasamudAyanI AgevAnI jaMbU munine soMpavAmAM AvI hatI. sudharmAsvAmI sudharma gaNadhare bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI 12 varSa sudhI zramaNa-samudAyanuM nAyapada saMbhALyuM hatuM. A daramyAna ja jabUe dIkSA grahaNa karI ane pitAnA viziSTa cAritrabaLa ane jJAnabaLane lIdhe TUMka samayamAM ja teo sudharma gaNadharanA anugAmI zramaNasamudAyanA viziSTa nAyakarUpe pratiSThita thaI gayA. bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda bAra varSa pachI sudharma gaNadhara paNa kaivalyadazAmAM lIna thaI gayA ane teoe pitAnA zramaNasamudAyanA nAyakapadane bhAra jabU munine soMpI dIdho ATha varSa lagI kaivalya avasthAmAM lIna rahyA bAda sudharmasvAmI nirvANa pAmyA. nirvANu vakhate sudharmasvAmInI uMmara pUrAM 100 varSanI hatI. emaNe pa0me varSe bhagavAna mahAvIranI pAse zramaNadharmanI dIkSA lIdhI hatI. 30 varSa lagI teo bhagavAna mahAvIranI sevA-upAsanA karatA rahyA. bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI, 80 varSanI uMmare, nitraya zramaNonA saMdhanI vyavasthAne badhe bhAra emane uThAvo paDayo. 12 varSa pachI, karame varSe, teo kaivalyadazAmAM lIna thaI gayA; ane te pachI 8 varSa e dazAmAM vitAvIne 100 varSanI pUrI uMmare teo nirvANa pAmyA. jabUsvAmInI uMmara bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI 20 varSo sudharma gaNadharanuM nirvANa thayuM; ane te pachI 44 varSa bAda-eTale ke bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI 64 varSe-jaMbusvAmInuM nirvANu thayuM. A hisAbe jaMbusvAmI bAvana varSa sudhI zramaNa samudAyanuM nAyakapada saMbhALatA rahyA. emanI pUrI uMmara keTalAM varSanI hatI ene kaI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ | jaina itihAsanI jhalaka spaSTa ullekha jovAmAM nathI AvyeA. paNa kalpanAthI anumAna karavAmAM Ave teA, emanI uMmara ochAmAM ochI 82-84 varSI jeTalI te hAvI ja joI e. bhagavAna mahAvIranA nirvANu pachI bAra varSe sudha gaNadhara kaivalyadazAmAM lIna thaI gayA tyAre teoe peAtAnA zramaNasaMdhanA bhAra jammU munine soMpI dIdhA. e vakhate emane dIkSAparyAya AchAmAM ochA 10 varSa jeTalA mAnI levAmAM Ave teA, dIkSA letI vakhate emanI uMmara ochAmAM ochI 18-20 varSa jeTalI teA hAvI ja joIe. je avasthAmAM emaNe dharasaMsArane tyAga karyAM, ane je sayeAgAnA anubhava karyAM, te 18-20 varSathI ochI uMmaravALA jIvanamAM saMbhavI na zake. tethI, amArI kalpanA mujaba, jammU muninI uMmara ochAmAM ochI 82-84 varSa jeTalI jarUra hAvI joi e. haribhadra-kuTIra, ca`derIyA akSaya tRtIyA, visa. 2015 jaMbucariya' (siMdhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 44); hiMdI prastAvanAmAMthI sa kSepa karIne uSkRta ane anuvAdita.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] kaliMgamAM jainadharma : hAthIguphAlekha ane rAjA khAravela "" jainadhanI sAthe saMbaMdha dharAvanAra jeTalA prAcIna zilAlekho Aja sudhImAM maLI AvyA che, temAM A pustakamAM ApelA " kaTaka najIka AvelI uddayagirinI TekarI uparanA hAthIguDhDhA tathA khIjA traNa lekhA sa`thI prAcIna che. hAthIguphAvALA mahAmedhavAhana rAjA khAravelane lekha jainadharmanI purAtana jAheAjalAlI upara apUrva ane advitIya prakAza pADanArA che. lekhanI aitihAsika upayogitA ane nenu ajANapaNu zravaNu bhagavAna zrI mahAvIra deva prodhita paMthanA anuyAyI emAM kAI prAcInamAM prAcIna nRpatinuM nAma jo zilAlekhamAM maLI AvyuM hAya tA te phakta ekalA A pratApI nRpati khAravelanuM ja che. jainadharmAMnA itihAsanI dRSTie te A hAthIguphAvALA lekha anupama che ja, paraMtu bhAratavarSanA rAjakIya ItihAsanI apekSAe paNa AnI upayAgatA anuttara ja jaNAI che. lagabhaga eka zatAbdI jeTalA lAMbA kALathI A lekhanI carcA yuropIya ane bhAratIya purAtattvajJomAM cAlyAM kare che. aneka lekhA ane pustakA A lekhanA viSayamAM lakhAyAM-chapAyAM che. seMkaDA vidvAnA A lekhanI mulAkAta laI phATA vagere utArI gayA che, ane hajI paNa ema ja cAlu che. AvI rIte aitihAsika vidvAneAmAM A eka mahattvanA ane priya thaI paDayo che. paraMtu e jANIne mane lekha
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka sAtha kheda thAya che ke jemanA dharmo sAthe A mahattvanA sthAnane sIdhA saMbadha che, jemane eka prakAre A kIrtistaMbha che, ane jemanI prAcIna prabhutAnAM prakAzamaya kissA AmAM aMkita thayelAM che, te jaineAmAMthI hajI sudhI kAIne enu N nAma paNa jaNAyuM-sa MbhaLAyu nathI ... ...caMdragupta ane saMprati jevA jainasamAjaprasiddha nRpatinA viSayamAM jyAre anekAneka jaina graMthAmAM vistRta rUpe varNana karavAmAM Avelu hovA chatAM, ane ni:sa Mzaya rIte temane parama jaina tarIke jaNAvela heAvA chatAM, temanu jainatva svIkAravA mATe --ane saMpratinuM te asa Mdigdha rIte astitva pazu mAnavA mATe-- haju visamAja AnAkAnI kare che, tyAre khAravela jevA eka sarvAMthA aparicita-ajJAta rAjA mATe, ke jenuM nAma sudhdhAM paN AkhA jaina sAhityamAM kAI paNa sthAne maLatuM nathI, ane jenA banAvelA evA mahattvanA hAthIguphA jevA jaitIya dharmIsthAnanA astitvanI kalpanA paNa Aja sudhI kAI jainanA manamAM jAgelI jaNAtI nathI, tene eka parama jaina ( zrIyuta ke. ha. dhruvanA vacanamAM kahu' te " haDahaDatA jaina " ) nRpati ke " jainavijetA tarIke siddha karavA ke kabUla karavAmAM Adhunika itihAsano mAna ke AnaMda mAne che !... .. ... hAthIguphAnuM sthAna je sthAne khAravelanA A lekha Avela che, te sthAna jaina prajAnA vAsasthAnathI dhaNA dUra aMtare AveluM che, tethI tenI kAMIka oLakhANu ApavI Avazyaka che. hiMduo-vaSNuvAnuprasiddha tIrthaM jagannAthapurI je pradezamAM AveluM che, tene hAlamAM erIssA athavA ADhiyA prAMta kahevAmAM Ave che. e prAMta hiMdustAnanA pUrva bhAga upara, baMgAlanA upasAgarane kAMThe AvelA che. prAcIna kALamAM e prAMta kaliMga dezanA nAme prakhyAta hatA. aMga, aMga ane kaliMga--ema e traNe dezAnI tripuTI gaNAtI.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jenadharma prajJApanA sUtra'nA prathama padamAM je sADA pacIza (rapa) Arya deza jaNAvyA che, temAM kaliMganuM paNa nAma ApeluM che, ane tenI mukhya rAjadhAnI tarIke kAMcanapurI jaNAvI che. e prAcIna kaliMga ke AdhunIka orIssA prAMtamAM kaTaka zahera najIka bhuvanezvara karIne eka prasiddha sthAna che, tenI pAse A lekhavALI "khaMDagiri ane udayagirinI TekarIo," jene aMDagiri ja kahe che, te (20 16' u. akSAMza ane 85 47' pU. rekhAMza) bhuvanezvarathI uttara-pazcimamAM 4-5 mAIla dUra AvelI che. A be TekarIonI vacamAM bhuvanezvaranA mArgane anusaranArI eka khINa che. eTagharathI cIlakA sarevara tarapha jatAM eka retALa paththare ( Sandstone)vALA parvatanA eka bhAgamAM te Avela che " ... ... ... *** * * guphA kayA samayanI tathA kyA dharmanI che? khaMDagiri upara je nAnI-moTI seMkaDe guphAo che, temAM hAthIguphA, anaMtaguphA, rANIguphA, vaikuMThaguphA, mANekapuraguphA, jyAvijayaguphA, gaNezaguphA, svargapurIguphA, zatavakra ane navamuniguphA Adi guphAo vizeSa prasiddha che. AmAM keTalIka guphAo bauddhadharmanI che ane keTalIka jainadharmanI che. paraMtu, paraspara bane dharmanI bheLaseLa thaI javAne lIdhe tathA bane dharmomAM je keTalIka samAnatA che tene lIdhe, A guphA-samUhamAMthI keTalI ane kaI jenenI che ane kaI bauddhonI che, te barAbara tAravI zakAya tema nathI. A badhI guphAo ekIvakhate thaI nathI, paraMtu judA judA samaye banI che... .... .** upara varNavela guphAsamUhamAM ja prastuta lekhavALI hAthIguphA paNa AvelI che. A guphA udayagirinA zikhara upara che. AnA viSayamAM bAbU mane mehana e ja pustakamAM jaNAve che ke - 1-2. bAbu manamohana gaMgule racita "Orissa and her Remains-Ancient and Medieval."
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka hAthIgA eka naisargika guphA che. tenA upara ghaNI ja thoDI kArIgarI karavAmAM AvI che; ane jeke zilpInI najarathI te bahu upayogI nathI te paNa tyAMnI sarva guphAo karatAM te ghaNuM ja mahatvanI che. kAraNa ke temAM eka meTo lekha che, jemAM kaliMganA eka rAjAnuM svavRttAMta lakheluM che. DAkaTara bhagavAnalAlanA vAMcyA pahelAM A lekha hiMdustAnamAM jUnAmAM jUno gaNata, ane, joke hAla te pramANe manAtuM nathI te paNa, A guhAnI upayogitA jarA paNa ochI thaI nathI........ prInsepa tathA Do. rAjendralAla mitrane mata e che ke e lekha kaliMganA rAjA rane hatuM, je rAjA mULa rAjya pacAvI paDyo hato ane jeNe ghaNuM dAna karyuM, taLAvo khodAvyAM ane AvAM ja bIjAM janahitanAM kAma karIne lekene mAnIte tha. prInsepanA mata pramANe e lekha I. sa. pUrve 200 varSathI jUne nathI. "karapasa inkrInama ipIkarama (Corpus Inscriptionum Indicarum hal di Yol 341-21441208 maLe che ane dhAre che ke e lekha azokanA lekhothI jUna nahIM he I. sa. pUrve bIjA saikAnAM chellAM pacIsa varSamAM thayela che; " kAraNa ke koI paNa akSara upara mAthuM ke mAtrA darelAM nathI.' paraMtu DAkaTara mitra e lekhane i. sa. pUrve 46 ne 316 nI vaccene gaNe che................. prIsepa ane mitranA mata pramANe A guhA banI che. kAraNa ke enA lekhamAM, bInAM cihno najare paDe che. paraMtu DAkaTara bhagavAnalAla iMdrajIe te jainanI che, ema puravAra karyuM che ane te khAravelanI banAvelI che ema kahyuM che. A lekhanI 17mI lITImAM khAravelanuM nAma Ave che. bhagavAnalAlanA mata pramANe A lekhanI miti maurya sana 165 agara I. sa. pUrve 157 che. maurya sana I. sa. pUrve 321 thI zarU thAya che, tethI guphAne vadhAremAM vadhAre
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma 11 jUne vakhata I. sa. pUrve bIjA saikAne heI zake. hAlamAM DAkTara phalITe "jarnala opha dhI eziyATIka sosAyaTI epha greTabrITananA eka aMkamAM prakaTa karyuM tyAra pahelAM vinsenTa smItha vagere zedhakAne paNa te ja mata hato. paMDita (bhAgavAnalAla)ne mata mane pasaMda nathI, paNa I. sa. pUrve trIjA saikAnA aMtamAM hoI zake ema dhAruM chuM--eTale ke magadhanI gAdI upara azAka AvyA te pahelAM. DAkaTara pharagyusana ane baragesanA mata pramANe "A lekhanI miti ghaNuMkharuM I. sa. pUrve 300 che." teo kahe che ke azokanA rAjyathI khaDakomAMthI bheyara bedI kADhavAnI rIti zarU thaI ane tyArabAda uttarottara pragatithI A kAma eka hajAra varSa sudhI cAlyuM. A lekhanI 16mI lITImAM kahevAmAM AvyuM che ke A rAjAe "jamIna taLe oraDA tathA devAlaya ane staMbhevALAM bhayarAM karAvyAM." A uparathI ApaNe ema kahI zakIe ke hAthIguphAnI pAse tenA jeTalI jUnI bIjI guhAo che; joke te ApaNe nizcayapUrvaka kahI zakIe nahIM. vaLI, ApaNe ema paNa kahI zakIe ke citya, devAlaya tathA staMbhevALI guhAo karatAM bIjI jUnI guhAo haze." kaliMgamAM jainadharma A pramANe khaMDagiri ane tyAMnI guphAonuM varNana che. kALanA mAhAsyanI gati akaLa che. je jaina ane bauddhadharmanA zramaNa mATe A badhAM "layane" banAvavAmAM AvyAM che, temAM Aje seMkaDo varSathI e dharmanA keI paNa zramaNe te zuM paraMtu gRhastha paNa paga sudhAM nahIM mUkyo hoya. je pradezamAM pUrve jainadharma ATalI badhI jAherajalAlI bhagavato hato, tyAM Aje "jaina" e zabdathI paNa leke sarvathA ajJAta che! kaTakamAM thoDAka jaina dukAnadAre che ane
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jaina itihAsanI jhalaka temanA taraphathI eka nAnuM sarakhuM ( digaMbara saMpradAyanuM ) navIna maMdira paNa khaMDigira upara banAvavAmAM Avelu che paraMtu te badhu... paradezIya che. e dukAnadAra jaitA dakSiNamAMthI vyApArArthe jaI ne tyAM vaselA che. orIssAnA mULa vatanIomAMthI kAI paNa jainadharmAMne oLakhatA nathI. erIssAne itihAsa - yathArtha rIte hajI sudhI upalabdha thaye nathI, tethI e jANI zakAtuM nathI ke e pradezamAM jainadharme keTalI pragati karI hatI ? tApaNu A guphAo ane lekhA uparathI vidvAne anumAna kare che ke ghaNAka samaya sudhI jainadharmAM e pradezamAM rAjyadharma tarIke paLAtA rahyo che. jaina ane bauddhadharma banne sAthe sAthe ja A pradeza upara khIlyA hAya ema jaNAya che, ane temanI asara brAhmaNudharmo upara paNa keTalIka rIte sajjaDa thayelI manAya che. A viSayamAM bAbU maneAmeAhana lakhe che ke IsavI sananI zarUAta pahelAM ahIM jainadhama tathA bauddhadharmI pravatA hatA, ane temanI asara hiMdudharmAM athavA, kharI rIte kahIe teA, brahmadhama upara thaI hatI....... erIssA I. sa. pUrve 37thI I. sa. nI 8mI agara 9mI sadI sudhI jaina ane bauddhadharmanu mukhya sthAna hatuM, e mAnavAne ApaNI pAse khAsa kAraNeA che. I. sa. pUrve 262mAM mahAna mauya rAjA azoke kaliMga z2yA tyArathI bauddhadharmInI asara thavA lAgI.... hAthIguDhDhA lekhamAM paMDita bhagavAnalAla iMdrajIe vAMcyuM te pramANe tenI miti I. sa. pUrve khIjA saikAnI vacamAM che, ane tenA kartA kaliMgane rAjA ane jainadharmanA uttejaka khAravela che..... jainadhame kali gadezamAM evAM sajjaDa mULa ghAlyAM hatAM ke jenI asara ApaNe I. sa. nA 16mA saikAmAM paNa joI zakatA hatA. sU`vaMzI rAjA erIssAnA adhipati pratApadradevane jainadhama viSe ghaNI mamatA hatI. dhI revarnDa lAMge tene jaina TharAvyeA che. kha`giri uparanI 66
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma 13 navamuni guhAmanA eka lekhamAM jaina zramaNa zubhacaMdranuM nAma jevAmAM Ave che. AvI chUTI chUTI vigata uparathI ApaNe nirNaya upara AvI zakIe ke ahIMyAM keTaleka vakhata jainadharmanuM jera hatuM, ane te rAjyadharma hate..........i. sa. 8mA saikAnI madhyamAM rASTrakUTanA rAjA daMtidurge kaliMgadeza cho; punaH I. sa. 9mA saikAmAM jainadharmanA piSaka akAla varSe te .". kaliMganA A saMkSipta itihAsa uparathI jaNAze ke te dezamAM eka vakhata jainadharme ghaNI UMcI sattA meLavI hatI. AvI unnata dazAe pahoMcele jainadharma te dezamAMthI pAchaLathI eTale sudhI vilupta thaI gaye ke tenuM nAma ke nizAna paNa Aje tyAM jaNAtuM nathI, e eka kharekhara AzcaryakAraka banAva kahI zakAya. bauddhadharma lupta thAya tenAM te aneka kAraNe che. ane te kAraNone laIne te ekalA kaliM. gamAMthI ja nahIM paraMtu AkhA bhAratavarSamAMthI paNa lupta thayuM che; paraMtu jainadharmanA itihAsamAM AvAM kazA kAraNe jANatA nathI; tema ja te avAvadhi AryAvartane aneka pradezamAM pitAnA astitvane uttama rIte TakAvI paNa rahyo che. kaliMgamAMthI jainadharma AvI rIte kyAre ane kayAM kAraNone laIne lupta thayuM che te adyApi ajJAta che. upara Apela itihAsathI ema jaNAya che ke I. sa. nA 11mA saikA sudhI te te pradezamAM jenadharma pracalita hato............... kaliMgamAMthI jainadhama adazya thavAnuM saMbhavita kAraNa mArA dhAravA pramANe I. sa.nA 12mA saikA pachI tyAMthI jainadharma adazya thaye hovo joIe. kAraNa ke e samaya pachI vaiSNanuM jora vadhavA mAMDayuM hatuM, ane dakSiNa ane karNATakanA je rAjavaMza jainadharma prati saddabhAva dharAvatA hatA te paNa (rAmAnujAcAryanA saMpradAyanA prAdurbhAva ane prabhAvanA lIdhe) A samayamAM jainadharmathI parAbhukha thavA lAgyA hatA. AthI karIne ghaNI rIte saMbhavita che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jaina itihAsanI jhalaka ke e samaya pachI kaliMgamAMthI jainadhama adRzya thayA haro ane te adRzya thavAmAM mukhya kAraNa keAI prabaLa rAjakIya upadrava ja hovA saMbhava che. evA e pradezanA mi. vInsenTa smIthanA kahevA mujaba, jema dakSiNanA keTalAka zaiva rAjAe I. sa.nA sAtamA saikAmAM jainadharma upara atyAcAra gujAryAM hatA ane aneka jaineAnA savanAza karyAM hatA, tema e kali gamAM paNa kAI hiMdu rAjAe AvI ja vartaNUka calAvI hAya ane tenA lIdhe jaitAne peAtAnA prAcIna ane priya saCthA tyAga karavA paDayo hAya, te ghaNI rIte banavA joga che.3 joke kaliganA itihAsamAMthI e vize kazA vizeSa ullekha maLatA nathI, tApaNu chUTIchavAI evI daMtakathAo avazya saMbhaLAya che ke je A vAtane puSTi ApatI hAya. * Arkiyolojikala sarve opha InDiyA 'nA sane 1902-3nA enyuala ripArTImAM mi. TI. eca. khvAm (Block) A bAbata upara lakhe che ke ' khaMDigiranI A guhAene jainee kayAre tyAga karyAM e kharI rIte jANuvAne ApaNI pAse sAdhana nathI; mAtra purInA devAlayanA itihAsamAMnI eka avyakta daMtakathA che, jemAM kahelu che ke kADagaMgAnA pautra mana mahAdeve bhuvanezvaranI AjubAjunI TekarIomAM rahetA jaina tathA bauddha sAdhuo upara julama gujAryAM hatA. jo A vAta kharI hoya te te I. sa. nA 12mA saikAnI AkharamAM banI hovI joI e. '4 66 A uparathI saMbhavata che ke kali'ganA kAI rAjAe ja jainAne e deza sadAne mATe cheADI javAnI kaThora pharaja pADI hAvI joI e. 3. jIe, " alI hisTarI oNpha inDiyA," pR. 454-5. 4. khAH manameAhana cakravatI ema. e nA "neAsa Ana dhI rImensa ina dhaulI enDa ina dhI kensa oNpha udayagiri ", pR. 9.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 15 kaliMgamAM jainadharma apUrva ane aitihAsika lekha A pramANe aMDagiri ane tyAMnI guphAonuM kAMIka prAcInaarvAcIna varNana che. A varNana ane tenI sAthe ApelA kaliMga dezanA saMkSipta ItihAsa uparathI vAcakane hAthIguphAvALA e khAravelanA lekhanI hakIkta ane mahattA barobara samajI zakAze. A lekha hiMdustAnane bIjA badhA lekhe karatAM apUrva ane vilakSaNa che. mi. TI. eca. blekha kahe che ke "A lekha taddana aitihAsika che, ke je hiMdamAM prathama ja che. AnI zailI rAjA rIasa (Darius) nA behistana (Behistan) lekhanA jevI che." A lekha eka baraDa zilA upara kotareluM hovAthI kALanA ghasArAnA lIdhe ene madhyane keTaleka bhAga naSTa thaI gayuM che. e naSTa bhAga aitihAsika dRSTie ghaNuM ja mahattvane hate. paM. bhagavAnalAla IMdrajI tathA zrI kezavalAla ha. dhruvanuM kAma A lekhanA spaSTIkaraNa mATe, jema upara jaNAvavAmAM AvyuM tema, aneka vidvAnee bahu parizrama uThAvyo che, paraMtu temAM pUrepUrI saphaLatA to gujarAtanA gauravabhUta purAtattvajJa paMDita bhagavAnalAlane ja maLI che. temaNe ja e lekhanA kartAnuM vAstavika nAma ane saMbaddha varNana khoLI kADhayuM hatuM. emanI pahelAMne zodhake te lekhakartAnuM nAma paNa "aira batAvatA hatA ane pATha ADAavaLA lagADatAbesADatA hatA. gujarAtanA e gauravamAM aura umere karanAra gurjara sAkSararatna zrIyuta kezavalAla harSadarAya dhruva che, ke jemaNe pitAnA eka dezabaMdhue karelA e "suvAca" lekhane svakIya pratibhAnA prakAzathI adhika opa Apa sarvane mATe "sugrAhya banAve che. zrI bhagavAnalAlanA nibaMdhamAM je apUrNatA hatI ane jenA lIdhe A lekha aspaSTa jevo jaNa hatuM tenI pUrti zrI kezavalAle karI che ane lekhamAMnI dareka
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jene ItihAsanI jhalaka hakIktane susaMgata ane spaSTa banAvI che. magadhanA je rAjA upara khAravele caDhAI laI jaI vijaya meLavyAne A lekhamAM ullekha kare che, paraMtu truTita pAThanA lIdhe jenuM nAma samajI zakAtuM nathI te, zrI kezavalAlanA vicAra pramANe, bIje keI nahIM paNa pATalIputrane prakhyAta puSyamitra ja che, ke je chellA mauyarAja bRhadrathane senAnI hatA, ane jeNe rAjyabha vaza thaI pitAnA rAjAnuM vyAyAmabhUmimAM kapaTathI khUna karI tenA siMhAsanane svAmI banyo hato. pAchaLathI e ja puSyamitra azvameghayajJa karI cakravartI banyo hato. bhASyakAra pataMjali ane svapnavAsavadattAdi nATakakAra mahAkavi bhAsa e ja puSyamitrane Azrita hatA. AvI rIte khAravelane puSyamitrane vijetA banAvI tenA lekhanA badhA avyavasthita aMkoDAone yathAsthAne goThavI I. sa. pUrvenA bIjA sikAnI khaMDita aitihAsika zRMkhalAne zrI ke. ha. dhruve akhaMDa banAvI che. khAravelanA samaya viSe joke haju sudhI vidvAnemAM keTaleka matabheda daSTigocara thAya che, te paNa adhikAMza vicAre paMDita bhagavAnalAlanA matane ja maLatA thAya che, ane temAM zrI kezavalAlanA nirNaye sabaLa puSTi ApI che tethI have ghaNe bhAge e ja samaya nizcitarUpa leze. lekha uparathI phalita thatA keTalAka muddA khAravelanA A lekhe jainadharma ane tenA itihAsa upara keTaleka apUrva prakAza pADyo che. aneka navI bAbato A lekha uparathI jANavAmAM AvI che, tathA vicAravA jevI jaNAI che. temAMnI mukhya mukhya A che - (1) jenadharma rAjyadharma ha-je keTalAka Adhunika pAzcAtya vidvAne, ane temanA saMsargathI keTalAka bhAratIya paMDito paNa, prathama ema dhAratA hatA ke jainadharma kaI paNa vakhate rAjyadharma tarIke svIkArAyo nahote, athavA to azoka ane kaniSka vagere rAjAoe
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma 17 jema bauddhadharmanI unnati mATe prayatna karyA tema jainadharma mATe koIe kAMI karyuM nathI-te badhAne A lekhe khoTA pADyA che, ane jainadharmanA prAcIna gauravane temanA hRdayamAM yathocita sthAna ApyuM che. temane ema kabUla karatA banAvyA che ke jainadharma paNa pUrve aneka dezamAM ane aneka rAjavaMzomAM rAjyadharma tarIke paLAyo che. tenI asara prajAnA paNa moTA bhAga upara thaI hatI, ane brAhmaNa, kSatriya, vaizya vagere dareka varSomAM te pracalita thayo hato... ... ... (2) jenadharmanI pragati karanAra rAjAo...jaina sAhityamAM je be-cAra aitihAsika rAjAonA jaina hevA bAbatanA jevAtevA ulekha maLI Ave che, temanA sivAya bIjA paNa aneka pratApI rAjAo thaI gayA che ke jemaNe jainadharmanI unnati ane pragati karavA mATe vizeSa vizeSa prayatno karyA che, praraMtu temanAM nAme ApaNuM smaraNapaTa uparathI kayAranAye bhUMsAI gayAM che. . . (3) khAravele bharelI jaina pariSada-jema bauddha zramaNonI samaye samaye amuka sthAnamAM ekatra pariSada maLatI hatI, tema jaina zramaNonI paNa pariSada maLatI hevI joIe, ema A lekhanA vaLaNa uparathI jaNAya che. azoka ane kaniSka jevI rIte bauddha zramaNonI pATalIputra ane mathurAmAM pariSado meLavI hatI, tevI rIte khAravele paNa sarva dizAmAMthI jJAnavRddha ane tapovRddha nirgatha zramaNane AhavAna karI kumArI parvata upara eka sAdhu-pariSada bharI hatI. kumArI parvata te kayo ane kyAM AgaLa Ave che, e bAbata prathama keTalIka tapAsa karelI, paraMtu koI khulAse maLI zakyo nahIM. jyAre A lakhANa chellI vAranuM saMzodhita thaI presamAM jAya che, te vakhate vaDodarethI zrIyuta cimanalAla DAhyAbhAI dalAla ema. e. ne patra maLe, temAM teo A bAbata lakhe che ke-"kumAragiri eTale kumArI parvata viSe Aja epigrAphikA InDIkA, okaTobara 1915,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ItihAsanI jhalaka pR0 16mAM vAMcavAmAM AvyuM ke udayagirinuM mULa nAma kumAra parvata hatuM ane khaMDagirinuM nAma kumArI parvata hatuM. 10mA-11mA saikA sudhI banne parvate kumAra-kumArI parvata tarIke jANItA hatA." A uparathI jaNAya che ke kumArI parvata te khaMDagiri ja che, ane enA upara ja khAravele nigraMtha zramaNanI pariSada bharI hatI. (4) jaina guphA maMdire--jevI rIte bauddha zramaNanA rahevA mATe judA judA pradezanA aneka rAjAoe ramaNIya parvata upara guphA maMdire karAvyAM hatAM, tema jaina zramaNanA nivAsa mATe jaina rAjAoe paNa amuka amuka sthaLe guphA maMdira banAvyAM che . ...... keva Tempalsa opha InDiyAnA kartAnuM kathana che ke jyAre bauddhadharmanI UtaratI kaLA thavA lAgI tyAre jainadharma prakAzamAM AvavA lAge ane bauddhonI dekhAdekhI jene paNa pAchaLathI potAnAM tevAM guhAmaMdire banAvavA lAgyA...vagere. temanuM A kathana bhUlabhareluM che. kAraNa ke A hAthIguphAvALo lekha ane tenA varNanathI spaSTa jaNAya che ke jaine paNa zarUAtathI ja AvAM guhAmaMdira banAvatA AvyA che. udayagirinI A guhAone ukta graMthakartAoe bauddhadharmanI gaNI che, paraMtu A lekhanA spaSTIkaraNathI te jainadharmanI che, ema upara nizcita rUpe kahevAI gayuM che. jaina ane bauddhadharmanI keTalIka samAnatAne lIdhe AvI jAtanI bhrAMtimAM ghaNuM vadhAre thaye che.... (5) mUrtipUjAnI prAcInatA-A lekha uparathI chellI je vicAravA jevI bAbata che, te mUrtipUjA viSayaka che. jaina zvetAMbara saMpradAyanI eka zAkhA, ke je "sthAnakavAsI" ke " huMDhiyA'nA nAmathI oLakhAya che, te zAkhAvALA mUrtipUjAno svIkAra nathI karatA. temanuM kathana che ke jainadharmamAM je mUrtipUjA che te pAchaLathI dAkhala thaI che; mahAvIra devanA nirvANa bAda 8mA ke 9mA saikAmAM tenI zarUAta thaI che; tenI pahelAM jainemAM tIrthakaronI mUrtio mAnavAne ke banAva
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma 19 vAne pracAra na hatuM. e viSayamAM bane saMpradAyamAM kalezajanaka carcAo thaI che. khAravelanA A lekha uparathI e vivAdagrasta carcAne ekadama nikAla ane nirNaya thaI zake che ke te vakhate ane tenA pahelAM paNa jainomAM mUrtipUjA pracalita hatI. A lekhanI 12mI paMktinA pAchalA bhAga uparathI jaNAya che ke "Adi tIrthakara RSabhadevanI mUrti naMdarAjA upADI gayuM hatuM, te... pATaliputrathI rAjagRha pAchI ANI jaina vijetAe navA bhavya prAsAdamAM bhAre utsava- samAraMbhathI tenI sthApanA karI " (juo pR4 58-59, zrIyuta ke. ha. dhruvanuM vivecana.) A kathanathI asaMdigdhatApUrvaka siddha thAya che ke I. sa. pUrve 3jA saikAmAM tema ja tenI paNa pahelAM jaina mUrtipUjA yathArtha rIte pracalita hatI. zrImAna dhruva mahAzaya tA. 8-2-1917 nA mArI uparanA eka khAnagI patramAM A bAbata khAsa vicArapUrvaka lakhe che ke - "khAravelanA lekhanA eka mahattva dharAvatA bhAga upara ApanuM lakSa na gayU hoya, te huM te tarapha ravA rajA lauM chuM. emAM eka ThekANe rAjagRhamAMthI RSabhadeva bhagavAnanI mUrti naMdarAjA upADI gayAnuM lakhyuM che. AthI IsavIsana pUrve cethA saikAmAM mUrtipUjA jemAM pracalita hatI ema siddha thAya che. A bAbatane puSyamitranA itihAsa sAthe saMbaMdha na hovAthI meM te lakSa kheMcAya tevI rIte seMdhI nathI." muMbaI, vAlakezvara prAcIna jaina lekha saMgraha (prathama bhAga)nA zrAvaNI pUrNimA, vi. saM.1973 upodaghAtamAMthI TUMkAvIne. lekhanuM varNana azokanA vakhata pachI pUrva hiMdustAnane ItihAsa tathA tenI bhASA viSe mAhitI meLavavAmAM hAthIguphA lekha ghaNuM ja upayogI che. .....A lekhanuM nAma, je guhA upara te kotarele che, te guhAnA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena ItihAsanI jhalaka nAma uparathI paDeluM che. tyAMnI jamIna upara paDelA keTalAka bhAMgelA kaTakA uparathI ema jaNAya che ke A guhA keI vakhate bhAMgelI haze, ane tyArabAda tene punaruddhAra karI pharI baMdhAvavAmAM AvI haze. hAthIguphA e nAma zA kAraNathI paDayuM haze te jANavuM azakya che. kadAca ema hoI zake ke A guhAnI AgaLa je khaDaka AveluM che, tenA upara hAthInI AkRti kotarelI hoya. A lekha zilA upara kotarela che. A zilA sapATa nahIM hatAM aMdara khADA paDatI che. lekha 17 lITImAM hAI 84 cerasa phUTamAM che. A zilA upara lekha ketaravA mATe sapATI sApha karelI hoya tema lAgatuM nathI, paNa akSare meTA ane UMDA kotarelA che. samayanI asara AnA upara paNa thayelI che. prathamanI cha lITIo sArI sthitimAM che. chellI cAra paMktio madhyama avasthAmAM che. A benI vaccenI jamIna ghaNI ja kharAba thaI gaI che............... A Akho lekha gadyamAM che. tenI bhASA prAkRta che ane azekanA lATa lekhethI bhinna che, paNa pazcima hiMdanA guhAlekhonI jUnI mahArASTrI prAkRtanA jevI che. AraMbhamAM ahaMta ane siddhone namaskAra karyo che. ane A uparathI lekha banAvanAranI UMDI dhArmika zraddhA ApaNane jaNAI Ave che.........ahaM te upara A pramANe dhArmika zraddhA rAkhavI e jainonI khAsiyata che. A guphAomAM kaI paNa ThekANe "zAkyabhikSa " agara e bauddha zabda khAsa karIne vAparele nathI. (vi. saM. 1973) prAcIna jenalekhasaMgraha (prathama bhAga) mULa pustaka prAkRtalekha vibhAga, pa.-8mAMthI TUMkAvIne rAja khAravelanI kArakidI ahaM te tathA siddhone namaskAra karyA bAda lekhamAM khAravela
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma rAjAne janmathI mAMDIne 38 varSa sudhIne vRttAMta Apela che. tene ceta agara caitrarAjavaMzane vistAra karanAra kahevAmAM Ave che, ane A vizeSaNa te A vaMzane che eTaluM jaNAvavA mATe ja mAtra vAparavAmAM AvyuM che. tethI ema spaSTa rIte anumAna thaI zake ke khAravela rAjA caitravaMzane hato. A rAjAnAM bIjAM vizeSaNa vera', "mahArAja" ane "mahAmeghavAhana" tathA "kaliMgAdhipati " che. "verane zuM artha che e saMtoSakAraka rIte samajAvI zakAya tema nathI; paNa huM dhAruM chuM ke tene badale "vIra" joIe. mahArAja" zabda mAtra tenI meTAI darzAvavAne ja vAparavAmAM AvyA che. "mahAmeghavAhanane artha "jenuM vAhana meTo megha che" evo che, je uparathI ema jaNAya che ke enA rAjyanA je hAthIo upara A rAjA besate temanuM nAma mahAmegha ' haze. "kaliMgAdhipati' uparathI ema sUcita thAya che ke te kaliMgane rAjA hatA. rAjyagAdI upara beThAM pahelAMnAM tenAM covIsa varSane hevAla A pramANe che: prathamanAM 15 varSo ramatagamatamAM gayAM; bAkInAM nava varSamAM te lakhavAnuM, citrakAma, hisAba ane kAyadAkAnano zIkhyo tathA yuvarAjapada bhogavato hato. A uparathI ema jaNAya che ke yuvarAjanI sthitimAM ja teNe A abhyAsa karyo. jyAre te 24 varSane thaye tyAre te takhtanazIna thayuM. tyArabAda bIjA 10 varSamAM teNe karelAM upayogI kAmo viSe lekhamAM varNana Ave che - prathama varSamAM teNe daravAjA, kille, mahela, je jIrNa thayAM hatAM te, tathA kaliMga zahera tema ja tene pharato keTa samarAvyuM. teNe pANIne hAja tathA kUvA baMdhAvyA, badhI jAtanAM vAhano rAkhyAM... .....bIjA varSamAM (rAjA) sAtakanI saMskRta zAtakaNuM )e tenA (khAravelanA humalA)thI pazcima bhAgane bacAvavA mATe (khaMDaNI tarIke) gheDA, hAthI, mANase, ratha tathA puSkaLa dhana mekalyuM. te
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 22 ja varSamAM teNe masIka (?) zahera kusu'kha ( ? ) kSatriyAnI madadathI lIdhuM. trIjA varSImAM te gIta vidyA zIkhyA ane nAca, gAyana ane vAjiMtrA tathA AnadAtsavathI leAkeAne teNe AnaMda pamADayo. cothA varSoMnA hevAla tUTI gayA che, ane sabaMdha paNu esatA nathI. eTalu' teA jANI zakAya che ke dha phUTa TekarI uparanu eka jUnuM caitya teNe samarAvyuM ane temAM chatra tathA kalazA ANI ApyAM ane tenI pUjA karI. te kahe che ke rASTrIya ane bhAjaka, tenA khaDiyA rAjAmAMnA triratnamAM zraddhA utpanna karavA mATe teNe A pramANe karyu hatuM. pAMcamuM varSIdAnanuM che. A varSamAM teNe naMdarAjAnA trivArSika satra punaH zarU karyAM ane pANInI sagavaDa karyAMnu dekhAya che. paNa A bhAga bhAMgI gayA che tethI arthe zaMkAyukta che. chaThThA varSInA ahevAla ghaNA kharA jatA rahyo che.......... sAtamA varSanA hevAla badhA jatA rahyo che. .. je AThamA varSanA hevAla che te aitihAsika dRSTithI dhaNA upayogI che. paraMtu tene eka bhAga jatA rahyo che e zAkanI vAta che. A varSamAM eka rAjA, jeNe bIjA rAjAne mArI nAkhyA hatA ane je rAjagRhanA rAjAne duHkha ApatA hatA, te khAravelanA pAchaLa paDavAthI tathA khAravelanA lazkaranA meTA avAjathI mathurAmAM nAsI gayAnuM kahevAmAM AvyuM che. A rAjAo kANu hatA te bhAMgelA bhAgamAM jatu rahyuM che. navamA varSAmAM teNe karelAM keTalAMka kAme viSe ullekha che. ghaNA bhAga bhAMgI gayA che, paNa je bhAga rahyo che te uparathI ema jaNAya che ke teNe te varSamAM eka kalpavRkSanI bakSisa karI ane tenI sAthe dhADA, hAthI, rathA, dharA tathA anya uttama vastu brAhmaNAne ' * dAna karI. vaLI teNe * mahAvyaya ' ( lekhamAM * mahAvijaya ' che ) nAmane eka prAsAda baMdhAvyA jevu kharca 280000 thayuM.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMgamAM jainadharma 23 dasamA varSanI hakIkatamAMthI ghaNe bhAga jato rahyo che; tathA agiyAramA varSanI taddana jatI rahI che. dasamA ane bAramA varSa vaccene hevAla tuTaka tuTaka che... .... ..te paNa nIce pramANe anumAna ghaDI zakAya, ke dasamA varSamAM teNe hiMdustAnanI yAtrA karI, ane jyAre tene khabara paDI ke keTalAka rAjAo tenA upara caDAI karavAnA che tyAre teNe pagalAM levA mAMDyAM. tyAra bAda ghaNe bhAge agiyAramA varSanI hakIkata Ave che. e varSamAM teNe gardabhanagaramAMthI pahelAMnA rAjAoe nAMkhele kara kamI karyo. tyAra bAda je Ave che te asaMbaddha che tathA tene keTaleka bhAga nAza pAme che. paNa kAMIka 1300 varSa pachI punaH zarU karyAnuM kaheluM che. bAramA varSamAM uttarApatha (uttara)nA julamI rAjAo viSe kAMIka kaheluM che. tyAra bAda je Ave che te jatuM rahyuM che, tethI tene saMbaMdha kaLI zakAya tema nathI. ghaNuMkharuM khAravele temanA upara caDhAI karI haze. tyAra bAda khAravele magadhanA rAjAne bIka batAvI ane tenA hAthIone gaMgAmAM snAna karAvyuM eTale ke gaMgA sudhI jaI pahoMcyo. teNe magadharAjAne zikSA karI ane pitAnA paga tarapha namAvyA. tyAra bAda koIka naMdarAja, jeNe jainanA agrajina-AdIzvaranI mUrti) agara agrajinanuM kAMIka laI lIdhuM hatuM, te rAjA viSe che ane A mUrti agara vastu khAravela pAchI lAvyo che. tyAra bAda magadhamAM vaselA eka zaheranuM varNana che, paNa tenA pachIne bhAga jato rahyo che. tyAra bAda khAravele kAMIka baMdhAvyAnuM varNana che, ke jemanA zikhara upara besIne vidyAdhare AkAzamAM jaI zake. tene artha evo hovo joIe ke A makAne ghaNAM ja UMcAM hatAM. tyAra bAda khAravele eka hAthInuM dAna karyuM, je dAna teNe pahelAM agara pachInAM sAta varSamAM karyuM nahatuM. tyAra bAda je Ave che te tUTI gayuM che, paNa temAM teNe jItelA koI dezanuM varNana Ave che. teramA varSamAM kumArI TekarI upara AhaMdadevAlayanI najIka,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 24 ahAranI beThaka pAse, kAMI kAma karyAnuM kaheluM che, paNa zuM karyuM. te jatuM rahyuM che. kAraNa ke A bhAga tUTI gayA che. tyAra bAda vidvAne tathA vizvavaMdya yatinI eka sabhA elAvyAnuM kahelu che. ane kAMIka --kadAca eka guhA--Ahata kheThakanI najIka khaDakamAM, udayagiri upara, huMziyAra kArIgarAnA hAthe, karAvyAnuM kaheluM che, tathA vaiDUgarbha, paTAlaka ane cetakamAMpastA karAvyA viSe che. A kAma mau saMvata 164 pachI 165mA varSamAM karAvavAmAM AvyuM hatuM. tyArabAda khAravelanI vaMzAvaLI ApI cheH khemarAja; tenA putra vRddharAja; tenA putra bhikSurAja. A lekhamAM batAvyA pramANe bhikSurAja khAravelanuM khIjuM nAma heAya tema lAge che. bhikSurAja, rAjyanuM pAlana karanAra, sukha bhAgavanAra, aneka sadguNasa Mpanna, sa`dha para AsthA9141,0.00 ...saMskAra pADanAra, rAjya, vAhanA ane eka ajita lazkaravALA, rAnI lagAma hAtha karanArA, dezane pALanAra, mahArAjAonA vaMzamAM utpanna thayeleA, A mahAna khAravela rAjA che. (vi. saM. 1973 ) ... prAcInajainalekhasaMgraha (prathama bhAga) mULa pustaka : prAkRta lekha vibhAga pR. 12 thI 17mAMthI TUMkAvIne uddhRta. 5. paTAlaka ane cetaka kadAca guhAnAM nAma che ane vaicagabha temanA eka bhAga che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37) gujarAtanA jainadharma meM mArA AjanA vyAkhyAnane viSaya gujarAtanA jainadhama ' e rAkhyA che. jainadharmAMnA Adhunika svarUpathI te Apa badhA sArI peThe paricita haze ja. tethI svAbhAvika rIte ja evuM manamAM thAya ke jainadharma viSe vaLI khAsa vyAkhyAna ApavA jevuM zuM heAI zake ? paNa mArA uddeza ahIM jainadharmanA vartamAna jIvana viSe kAMI khAsa kahevAnA nathI; paNa aitihAsika dRSTie enA bhUtakAlIna vyaktitva viSe keTalIka mImAMsA huM karavA icchuM chuM. jainame gujarAtamAMnA saMskRtijIvanamAM kavA ane keTalA kALA ApyA e viSe khuda jainene paNa kazI vizeSa kalpanA nathI teA jainetarAne te| te kayAMthI ja hAya ! 6 * * * jainadhama nuM viziSTa kendraH gujarAta gujarAta e jainadharmInuM Aje viziSTa kendrabhUta sthAna che. jaitAnI sa MkhyA ane zakti jeTalI gujarAtamAM dekhAya che, teTalI hiMdustAnanA khInna pradezAmAM nathI dekhAtI. jetenI dhArmika ane sAmAjika evI badhIya pravRttiomAM je jAgRti gujarAtamAM dekhAya che te bIjA kAI pradezamAM nathI jaNAtI. jaina dRSTie gujarAtane AvuM agresaratva vamAnakALamAM ja prApta thayuM che ema nathI; ene prutihAsa gujarAtanA prajAkIya vikAsanA itihAsa jeTalA ja jUne che. gujarAtanA prAcIna sAMskRtika vikAsaneA ane jainadhamanA vikAsane paraspara agatyanA gADha saMbaMdha rahelA che. gujarAte jainadharmInA vikAsamAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka ghaNe meTa phALo Ape che ane tevI rIte jainadharmo paNa gujarAtanA vikAsamAM ghaNe agatyano bhAga bhajavyo che. gujarAte je jainadharmane viziSTa rakSaNa ane piSaNa na ApyuM hota to jainadharmanI Aje che tenA karatAM taddana judI ja paristhiti heta; ane je jainadharmo paNa gujarAtanA saMskAra-vikAsa mATe viziSTa prayatna na karyA hatA te gujarAtanI saMskRti paNa je Aje che tenA karatAM keIka judA ja prakAranI hota. saMskAritA, sadAcAra ane vyApAramAM phALe jainadharme gurjara prajAne je prakAranA ahiMsA, saMyama ane tapanA Adarza saMskAre ApyA che tevA saMskAre bIjA pradezane nathI maLyA ane tethI gurjara prajAmAM saMskAra-samRddhinI je eka prakAranI viziSTa prabhA ApaNe joI zakIe chIe tevI bIjI prajAmAM nathI jovAtI. madha, mAMsa, mRgayA, prANuhiMsA ane vyabhicAra jevA mahAdurguNothI gurjara prajA je aneka aMze Aje mukta dekhAya che ane e susaMskAritAnI je suMdara chApa, bIjA badhA dezonI sarakhAmaNImAM, vadhAre sArI rIte paDelI jovAya chetemAM jainadharmanA jUnA vArasAne ghaNe meTa aMza rahe che ema ApaNe mAnavuM joIe. huM eka jaina chuM ane tethI jainadharmanAM A vadhAre paDatAM vakhANa karuM chuM evuM te Apa na ja mAnaze evI huM AzA rAkhuM chuM. huM te ahIM ApanI AgaLa mane mArA etihAsika avelekanamAM je kAMI satya jaNAyuM che te taTasthabhAve pragaTa karavA icchuM chuM..... jenee gujarAtanA vANijya-vyApAramAM, rAjyakArabhAramAM, kaLA -kauzalyamAM, jJAna-saMvardhanamAM ane sadAcAra-pracAramAM--Ama prajAkIya saMskRtinAM sarve aMgamAM aneka rIte ghaNo mahatvano phALo Ape che. gujarAtanI vANijyazakita ane vyApArika kuzaLatA ghaNA prAcIna kALathI AkhAya bhAratavarSamAM suprasiddha che ane gujarAtanA e vyApArI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane janadharma 27 vargane ghaNe meTo bhAga jainadharma pALanAre che. gujarAtanA gAmaDe gAmaDe jaina vANiyA pitAnI sAmAjika ane vyApArI pratiSThA Theka prAcIna kALathI Adarza rIte jamAvI beThelA jovAmAM Ave che. mahAjane, mutsaddIo, nagarazeTha, maMtrIo vidvAna vagere gujarAtane jaina vaNika e "rASTrane mahAjana' che; ane kharekhara bhUtakALamAM eNe potAnuM e pada aneka rIte sArthaka karI batAveluM che. aNahilapuranI sthApanAnA divasothI laI Aja sudhInA gujarAtanA sAmAjika ane rAjakIya ItihAsanuM je siMhAvakana ApaNe karIe to ApaNane jaNAze ke A bAra saikA jeTalA samayamAM gujarAtanI vaNika prajAmAMthI agaNita mutsaddIo, maMtrIo, kArabhArIo, senApatio, yoddhAo, vyApArIo, dAnezvare, vidvAne, kaLApremIo, tyAgIo ane prajA premIo pedA thayA che. emanI nAmAvalI AMgaLIo vaDe gaNAya tevI najIvI nathI; e mahAjanenI saMkhyA seMkaDonI nathI paNa hajAranI che. A bAraso varSa jeTalA mahAyugamAM gujarAtanI sArvabhauma sattA dharAvanArI rAjadhAnIe be thaI: prathama aNahilapura ane bIjI amadAvAda. aNahilapurane prathama nagarazeTha vimala poravADa jAtine vaNika jaina hato; ane amadAvAdane vidyamAna nagarazeTha paNa osavAla jAtino vaNika jaina che. gujarAtanAM A be pATanagaranA A AdaMta zeThonI vacce bIjA seMkaDo zeThe thaI gayA, je ghaNA bhAge jainadharma pALanArA hatA. kALanA mahApravAha sAme gujarAtanA cakravatI hiMdu samrATa ane musalamAna bAdazAhanAM saMtAne nAmapUratI paNa pitAnI gAdI sAcavI zakyA nathI; paNa A vaNikaputra pitAnI gAdI Aja sudhI akhaMDarUpe sAcavI zakyA che ane e ja emanI adbhuta vyavahArakuzaLatAnI nizAnI che. aNahilapuranA svajAtIya samrATe gayA ane dillInA vidhamI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jene ItihAsanI jhalaka sulatAne AvyA. e sulatAne asta pAmyA ane gujarAtanA svataMtra pAdazAhe udayamAM AvyA. e bAdazAha vilIna thayA ane mugalasamrATo sattAdhIza banyA. mugale nisteja thayA ne marAThAo camakavA lAgyA. marAThAo nirvIrya thayA ane chevaTe aMgrejo A bhUminA bhAgyavidhAtA banyA. gujarAtanI bhUmi para A rIte ATaATalI rAjasattAo UbhI thaI, bhayabhegI thaIpaNa gujarAtanA vyApArakSetramAM ane prajAmaMDaLamAM to enA e ja gujarAtanAM vaizya saMtAnonI abAdhita sattA akhaMDapaNe cAlu rahI; ane tethI Aja sudhI gujarAtanI dhanasamRddhi pramANamAM megya rIte sacavAI rahI. e sAcavaNImAM jaineno hiraso meTo che e ApaNe kabUla karavuM joIe. rAjakArabhAramAM phALe jema gujarAtanA vyApArakSetramAM jenee AgaLa paDate bhAga bhajave che, tema gujarAtanA rAjakArabhAramAM paNa jenee ghaNe meTo bhAga bhajavyo che e ApaNane gujarAtane prAcIna itihAsa spaSTapaNe batAve che. maMtrI jAMba, senAnAyaka neDha, maMtravIra daMDanAyaka vimala, mahAamAtya muMjAla, sAMta, Azuka, udayana, AMbaDa bAhaDa, sajana, sema, dhavala, pRthvIpAla, vastupAla, tejapAla, pethaDa ane samarAzAha Adi anekAneka jaina vaNika rAjakArabhArIo thaI gayA, jemaNe gujarAtanA rAjataMtrane susaMgaThita, supratiSThita ane suvyavasthita karavAmAM addabhuta buddhikauzala ane raNazaurya batAvyAM che. jaina vaNikoe pitAnA rAjanItipravINa pratibhAkauzala dvArA aNahilapuranI eka nAnakaDI jAgIrane meTA mahArAjyanI pratiSThA apAvI; ane gurjara deza, jenI bhAratamAM kazIya viziSTa khyAti na hatI, tene eka baLavAna ane suvizALa rASTranuM akSaya gaurava apAvyuM. lATa, Anarta, saurASTra, abuda ane kaccha -e badhA itihAsaprasiddha ane jagavikhyAta samRddhipUrNa prAcIna pradezane aNahilapuranA eka chatra nIce susaMbaddha karavAmAM ane eka saMskRti ane eka bhASA dvArA e badhI prajAone parasparanA prAMtabhedo
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma bhUlI jaI eka gurjara mahAprajAnA rUpamAM susaMgaThita thavAmAM jaina vyApArIo ane kArabhArIoe je bhAga bhajavyo che te ghaNe meTo che, emAM zaMkA nathI. jainadharmanI ane vaizyanI prakRtine sumeLa kSatrinuM dharmAtara jainadharmanuM pAlana karanArA meTebhAge vaizyo che. jainadharmanI ahiMsAnI bhAvanA jeTale aMze vaizyane mAphaka Ave che teTale aMze bIjA vargone nathI AvatI ema sUma vicAra karatAM spaSTa jaNAya che. jainadharmanI prakRtino jeTale sumeLa vaizyanI prakRti sAthe thAya che, teTale bIjA varSonI prakRti sAthe nathI thaI zakata. vaizyanA jIvanavyavasAya sAthe zAMtine gADha saMbaMdha che. zAMtimaya paristhitimAM ja vyApAranI vRddhi ane sthiratA rahelI che. azAMta vAtAvaraNa vyApArInI prakRti ane pravRttine haMmezAM pratikULa hoya che. jainadharma e bahu ja zAntipriya dharma che. hiMsA ane viSa utpanna karanArAM to enI prakRtinAM. sarvathA virodhI tatva che. tethI je varga zAMtine cAhanAre hoya che tenA mATe tenAM to vadhAre sugrAhya ane samAdaraNIya thaI paDe che. yuddha, vijigISA, lUMTaphATa cAhanArA vargone e to priya nathI lAgatAM. jaina jAtione ItihAsa jotAM jaNAya che ke keTalAka jainAcAryonA viziSTa prabhAvathI AkarSita thaI seMkaDonI saMkhyAmAM kSatrie ane kRSikAree jainadharmane svIkAra karyo hato, paNa tenI sAthe temane pitAne jIvanavyavasAya paNa badalavo paDyo hato ane kSAtradharma ke kRSidharmanA badale temane mukhya rIte vaizyavarNane vyavasAya svIkAra paDyo hato, ane A rIte vyavasAyAMtaranA saMskAranA baLe ja teo sthiratApUrvaka jainadharmanuM pAlana karavA samartha thaI zakyA che. AthI, huM ema kahyuM ke, jo jainadharmanI prakRtine vANiyA vadhAre phAvyA che ane vANiyAne vyavasAyane jainadharma vadhAre phAvyuM che to te kevaLa. hAsyapUratuM ja kathana nathI, paNa pUrNa vastusUcaka paNa che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jaina ItihAsanI jhalaka gujarAtanI udAra bhAvanA joke e kahevAmAM kAMI aitihAsika tathya nathI ke pUrvakALamAM gujarAtanA badhA ja vaizya jainadharma pAlanArA hatA; paNa eTaluM te kahI zakAya ke, vallabhAcAryane saMpradAya gujarAtamAM pracAra pAmyo te pahelAM gujarAtanA vaizyane ghaNuM maTe bhAga jainadharma pALato hato. bAkI, dharma viSe gujarAtanI prajAmAM TheTha prAcIna kALathI ja bahu udAra bhAvanA cAlI Ave che, ane tethI jaina, zaiva ke vaiSNava mate vacce ahIM kyAreya evI ugratA utpanna thaI nathI ke jethI ekabIjA dharmo ke saMpradAya vacce virodhanI tIvra lAgaNI pedA thavA pAmI hoya. gujarAtanAM vaizya kuTuMbamAM jaina, ziva ane vaiSNava mate sarakhI rIte Adara pAmatA AvyA che, ane Aje paNa e AdarabhAva vadhatAochA pramANamAM kyAMka kyAMka dRSTigocara thAya che. gujarAtI prajAno A eka viziSTa prakArano saMskAravAraso che, jemAM jainadharmo paNa keTaleka agatyane phALo Ape che. vikhyAta kaLAmaya maMdire ane dharmatIrthomAM lakSmIne vyaya A rIte ApaNe jANyuM ke gujarAtamAM jainadharma pALanAra mukhya vaizyavarga che; e vaizyavargane pradhAna jIvanavyavasAya vANijya- vyApAra che. e vyavasAya dvArA gujarAtanA jainee Aja sudhImAM aDhaLaka lakSmI prApta karI che. vyApAra uparAMta jainene eka varga, upara jema ApaNe joyuM tema, rAjakArabhAramAM paNa jabaradasta sattA bhegavI che; ane e sattAnA pratApe paNa emanI pAse lakSmIne bhaMDAre UbharANuM che. jaina dharmaguruoe prApta thayelI e lakSmIne sadupayoga karavA mATe jaina zrAvakane ghaNuM bhArapUrvaka vividha prakArane satata bedha Ape che; ane e bedhanA baLe zrAvake e paNa dAnapuNya Adi sukamAM lakSmIne yatheSTa vyaya karyo che. jaina gRhanAM jIvanakRtyamAM sauthI mukhya sthAna jainamaMdirane ApavAmAM AvyuM che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanA jainadhama 31 ane tethI dareka lakSmIvAna jaina gRhasthanI e mahattvakAMkSA rahI che ke jo zakti ane sAmagrI prApta hAya tA nAnu M-moTu paNa ekAduM navuM jaina madira baMdhAvavuM, agara jUnuM ma Mdira samarAvavuM. ane jo teTalI zakti na heAya teA pachI samudAya sAthe maLIne paNa ma Mdira, mUrti Adi racavAmAM ke tenI pUjA-pratiSThA Adi karavAmAM yathAzakti peAtAnA phALA ApavA ane e rIte lakSmIne kAMIka paNa upayAga e nRtya mATe avazya karavA. 'dinirmANa pAchaLa te kALanA e jainacAryAe je ATalA badhA viziSTa bhAra ApyA ane A kArya dvArA puNyaprAptinI mahattvAkAMkSA jAgrata karavA mATe zrAvAne temaNe je satatarUpe lakSmInI sArthakatA upadezI tenA lIdhe jaitAe Aja sudhImAM gujarAtamAM hajArA jaina madirA badhAvyAM ane lAkhA jaina mUrti sthApita karI-karAvI. gujarAtanAM gAmegAma ane nagarenagara nAnAMmeTAM asakhya jainamaMdirA badhAyAM; ane e rIte gujarAtanI sthApatyakaLAnA adbhuta vikAsa sadhAyeA. e suMdara ane suramya madirAnA astitvathI gujarAtanAM keTalAMya kSudra grAmeAne paNa nagaranI zAlA prApta thaI ane nagarAne peAtAnI suMdaratAmAM sva'purInI viziSTa AkarSakatA maLI. durbhAgye gujarAtanAM e divya devamaMdira ane bhavya kaLAdhAmeAne vidharmIonA hAthe vyApaka vidhvaMsa thaI gayA che, ane Aje teA teneA hajAramA hissA paNa vidyamAna nathI. chatAM je kAMI zeADANA avazeSA bAkI rahyA che temanAM danathI gujarAtanI sthApatyakaLAne Aje ApaNane je kAMIka yatkiMcit smRtisa MtApa thAya tevA AhlAda thaI zake che te mATe ApaNe jaitAne ja upakAra mAnavA joI e. zobhArUpa bhavya tItha sthAne zatruMjaya, giranAra, tAraMgA, ANu ane pAvAgaDha jevAM gujarAtanAM pa`zikharA, je Aje jagatanA pravAsIone AkI rahyAM che, te para je jainAe bAMdhelAM e devamaMdira na heAta tA temanu nAma paNa kANa leta? amadAvAdamAM musalamAnenI masIdA sivAya,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 32 jo haThIbhAInuM jaina ma Mdira na hota teA tyAM khIjuM kayu' evuM eka paNa hiMdu sthApatyanuM su Mdara kAma che, jene kAI paNa hiMdu peAtAnI jAtIya zilpakaLAnA sundara sthAna tarIke oLakhAvI zake ? avanatinA A chellA yugamAM paNa jadhaDIyA, kAvI, chAMNI, mAtara, bArejA, pethApura, pAnasara, serIsA, za Mkhezvara, bheAyaNI, metrANA, bhilaDIyA Adi gujarAtanAM aneka nAnAM gAmaDAMomAM ane dUra jaiMgalA mAM jainAe lAkhA rUpiyA khacI~ bhavya maMdirA badhAvyAM che ane tema karI dezanI zAlAmAM suMdara abhivRddhi karI che. serIsA, za Mkhezvara, pAnasara ane bhAyaNI jevAM atyaMta kSudra grAmA paNa Aje bhavya jaina maMdirothI jANe mukuTadhArI grAmavarA banyAM che; ane yAtrAthI nA ArAma mATe UbhI karAyelI vizALa dharmazALAethI eka nAnakaDA suMdara zaheranA dekhAva dhAraNa karI rahyAM che. e devadiAnA darzanArthe hiMduratAnanA sarva bhAgeAmAMthI dara varSe se...kaDA-hajAro jaina yAtrIe Ave che ane e grAmAnI bhUmine puNya sthaLa gaNI temanI dhULane mastake caDhAve che. gujarAtanAM e ujjaDa gAmaDAM jaina madirAnA pratApe puNyadhAma banyAM che; ane se'kaDA bhAvika jainA, prati prAtaHkALa serIsarA sa khesarA pacAsarA re" evA nAmeAtkati napUrvaka hi Mdu jema kAzI, kAMcI, jagannAthapurI jevAM mahAna dhAmeAnI prAtaHstuti kare che tema, emane magalapATha kare che. jainAe A Adhunika madirA dvArA gujarAtanI zilpakaLAne jIvatI rAkhI che. jaineAnI madiraracanAnI adyApi cAlu rahelI praNAlIe gujarAtanA zilpIne Aja sudhI peAtAnA hunnaramAM jema tema paNa TakAvI rAkhyo che; nahi te hiMdu sthApatyanA siddhAMta pramANe paththaraneA eka sAdhAraNu thAMbhale ghaDI ApanAra salATa paNa ApaNane gujarAtamAMthI maLavA durlabha thaI paData......... serisA tInA uddhAraka zeTha sArAbhAI DAhyAbhAI kalAla pAse AvelA serIsA gAmamAM pArzvanAthanuM eka prasiddha
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma 33 tIrtha hatuM, jyAM vastupAla-tejapAle bhavya maMdira baMdhAvyuM hatuM. aoe e sthAnane evI rIte teDI-DI-ukhADI pheMkI dIdhuM ke jethI eka paththara paNa tyAM jaDI Avo durlabha thaI paDyo. paNa amadAvAdanA eka dharmapriya ane dileradila zeTha sArAbhAI DAhyAbhAIe e tIrthane punaruddhAra karavAmAM potAnI asthira lakSmIne sadupayoga karavA mAMDyo. ane tenA phaLarUpe Aje e jagyAe aSTamaMgalapata mahAdhvaja ane suvarNa kuMbhethI samalaMta zikharavALuM eka suMdara ane suvizAla jaina maMdira zobhI rahyuM che. prativarSa seMkaDo-hajAre yAtrIo e sthAnanAM darzana karavA Ave che ane seMkaDo varSo sudhI naSTaprAya thaI rahelA tIrthane punaruddhAra thayela joI AnaMda ane AhvAda anubhave che. jene taraphathI A rItanuM tIrthoddhAranuM kArya AkhA dezamAM thoDAghaNA pramANamAM satata cAlu che. jenenI A devabhakti ane tIrakSAnI bhavya bhAvanAnuM zaiva ane vaiSNavoe paNa anukaraNa karavuM joIe ane dezamAMnAM naSTa-bhraSTa thayela tIrthasthAnane gya rIte punaruddhAra karI dezanI zilpakaLA ane rUpazebhAnI abhivRddhi karavI joIe. devamaMdirane vyApaka mahimA suMdara ane bhavya devamaMdire e grAma ane nagaranAM vibhUtimAna alaMkAre che, pavitratAnAM preraka dhAma che, utsavo ane ujANIo mATe AnaMdabhavane che, ajANyA atithio mATe utsukta AzrayasthAne che zaka ane saMtApanA nivAraka raMgamaMDapa che, garIba ane tavaMgara saukAI prajAjanone samAna Asana ApanArAM vyAsapIThe che bhakata ane mumukSuone AdhyAtmika bhAvomAM ramaNa karavAnAM mukta krIDAMgaNo che, saMgIta ane nRtyanI sAttvika zikSA ApanArAM uttama vidyAlaye che, saMta ane paMDitanI jJAna-vijJAnapUrNa vANI sAMbhaLavA mATenAM vizada vyAkhyAna gRhe che, rAjA ane raMkane sarakhI rIte halyanA duHkhabhAra dUra karavAnAM ane AzvAsana pAmavAnAM AzA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jaina ItihAsanI jhalaka niketane che, ane Adhi-vyAdhi-upAdhithI jIvane mukti ApanArAM mekSamaMdire che. prAcIna kALamAM ApaNuM devamaMdire e ja ApaNuM sAmAjika kAryanAM sabhAmaMDapa hatAM. devamaMdire ja ApaNuM vidyAgraha hatAM. devamaMdire ja ApaNuM atithibhavane hatAM. devasthAne ja nATayagRha, nyAyAlaye ane dharmAdhikAne hatAM. ApaNuM sarva prakAranI rASTrIya, sAmAjika, sAMskRtika, dhArmika ane AdhyAtmika pravRttinAM kendro ApaNuM A devamaMdire ja hatAM. ane tethI ApaNuM pUrvapuruSoe devamaMdiranI racanA ane rakSA karavAmAM manuSyajanmanI kRtakRtyatA mAnI che. samrATathI laI sAdhAraNamAM sAdhAraNa prajAjananI jIvananI mahattAkAMkSAnuM e eka lakSyasthAna mAnavAmAM AvyuM che. paraMtu vartamAnamAM, mAtra jene sivAya Itara hiMduomAM A bhAvanA ghaNI zithila thaI gaI che; ane,jema upara sUcana karyuM che tema, pitAnAM devasthAnonI rakSA karavAmAM jene jeTalA jAgrata rahyA che teTalA jainetare nathI rahyA. devamaMdiranI pavitratA sAcavavA jainae je udAratA batAvI che ne bhAvanA keLavI che, tene anya dharmIomAM ghaNe bhAge abhAva dekhAya che; ane tethI ja jainanA mukAbalAmAM Itara hiMdu devamaMdire Aje ApaNe AvA samRddha ane dharmazIla dezamAM paNa, aneka rIte mahattvahIna ane astavyasta dazAmAM paDelAM hoya tevAM dekhAya che. paMcAsara pAzvanAthanuM prAcIna maMdira TheTha vanarAjanA rAjyAbhiSeka samaye sthapAyeluM pATaNamAMnuM paMcAsarapArzvanAthanuM jaina maMdira Aje paNa jyAre dezadezAMtarenA hajAre yAtrIene AkarSI rahyuM che, tyAre caulukya cakravartIoe sthApelAM ane AkhIya gurjara prajAnAM rASTramaMdire gaNAya tevAM semezvaraprAsAda' ane tripuruSaprasAda" jevAM mahAna zivAlayanA astitvanI paNa dezavAsIene kazI khabara rahI nathI. dezamAM vasatA lAkhe zivadharmIo
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanA jainadhama jemAM anekAneka rAjA-mahArAjA, jAgIradAro, saradvArA, krADAdhipati vagerene paNa samAveza thAya che--teo peAtAnA rASTra ane dharmanA maSTadevanI AvI upekSA kare e kharekhara zAcanIya che. madirAnI sAcavaNImAM jaina ane bIjAo vacce phera ApaNAmAMnA keTalAke ANunI yAtrA karI haze. ASumAM acalagaDha upara acalezvara mahAdevanuM mATuM tIrthadhAma che. e acalezvara lAkhA kSatriyeAnA iSTa deva che; zireAhInA rAjAnA tA e kuladevatA ja che; ane te sivAya bAkInA paNa badhA rAjapUtAnAnA rAjAnA ziva parama upAsya deva che. e acalezvara devanA maMdiranI kevI kaMgAla hAlata che jeNe joyuM haraze tene te khabara haze ja, e acalezvaranI pAsenI ja eka TekarI upara jaitAnuM maMdira che, te keTalu svaccha, bhavya ane suMdara che !... ...jainee e AkhA parvatazikharanA rastAne sarasa rIte bAMdhI lIdheA che. upara aneka nAnI-moTI dhazALAe bAMdhI che. yAtrIone rahevA-karavA mATe badhI sarasa sagavaDa karI che. pANInI vyavasthA karI che, bheAjanAlayanI vyavasthA karI che. devAlayamAM jANe sAkSAt devatAe AvIne nAcatA hAya teTaluM svaccha ane suramya tenu prAMgaNu che. dhUpa, dIpa ane puSpothI maMdiranA maDape| mahekI rahe che. jANe dUdhanA prakSAlanathI madizane dheAI nAkhyAM hAya tevAM te UjaLAM ane sudhAdhota lAge che.... ... ... 35 ... vaLI, AvI ja durvyavasthA meM mevADanA mahAdhAma ekaliMgezvaramAM paNa keTaleka aMze joI che, ane ujjayinInA mahAkAlezvaramAM paNa joI che. enA mukAbalAmAM jaineAnAM rAtrujaya, giranAra, tAra'gA, kesarIAjI vagere tIrthA jue ane temanI vyavasthA jIe; e emAM ApaNane eTale taphAvata dekhAro, jeTalA muMbaimAM vAlakezvaramAM AvelA dhanikAnA mahAlayeAmAM ane bhUlezvaramAM mahetAenA mALAmAM taphAvata jaNAya che. jaina ane zaiva madirAnI vyavasthA viSe karelI A TIkAne Apa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 36 evA UlaTA a teA nahi leze ke A kathana karavAmAM mAre Azaya aneAnI baDAI hAMkavAneA che ke jainetarAnI halakAI batAvavAnA che. mAre| Azaya te! mAtra eTale ja che ke jaite je rIte peAtAnAM devasthAnAnI pavitratA sAcavavA yathAzakti prayatna kare che, te rIte jainetarava nathI karatA ane tethI jainetara devasthAnanI Aje joI e tevI bhavyatA dRSTigAcara nathI thatI. huM A vastusthitine ApaNI prajAkIya ane dhArmika bhAvanAnI bhAre kSati sUcavanArI bAbata samajuM chuM. jaina hAya, zaiva hAya, vaiSNava hAya, bauddha hoya ke pachI khristI hAya ke islAmI hAya, kAI paNa prajAnAM dharmasthAnAnI adhAti e te prajAjIvananI adhAti sUcavanArI bAbata che. .. sAhitya-samRddhimAM phALA jema sthApatyanI kaLAne vikAsa karI jainee gujarAtane apUrva ane AkarSIka zAbhA ApI che, tema sAhityaviSayaka vividha racanAo dvArA jaitAe gujarAtane anupama jJAnasamRddha banAvyu che. gujarAtanI sAhityasampatti dhaNI vizALa che. aNahilapuranA abhyudayakALathI mAMDI Aja sudhImAM jainee gujarAtamAM rahIne je sAhityaracanA karI che, tenI tulanAmAM bIjo kAI deza esI zake tema nathI. prAkRta, saMskRta, apabhraMza, prAcIna gujarAtI ane navIna gujarAtI--ema vividha bhASAenA hajArA graMthAthI gujarAtanA jJAnabhaMDArA bharapUra che. prAkRta bhASA, je ApaNA dezanI badhI A bhASAonI mAtAmahI che, tenA vipula bha'DAra ekamAtra gujarAtanI saMpatti che. valabhI yuganA AraMbhathI laI cheka megalAInA aMta samaya sudhImAM gujarAtanA jaina yatie prAkRta graMthanI racanA karatA rahyA che, ane e rIte prAkRta bhASAne akhaMDa paricaya gur prajAne te ApatA rahyA che. prAkRta bhASAnA e paricayasAtatyane laIne gujarAtI bhASAnA vikAsakramanA itihAsa ApaNane khUba ja sulabha ane suspaSTa rIte prApta thaI zake che. hiMdI, marAThI, baMgAlI ane gujarAtI bhASAnI sAkSAt
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma 37 jananI, je madhyakALanI apabhraMza bhASA gaNAya che, tenuM paNa jeTaluM vipula ane viziSTa sAhitya gujarAtanA jaina bhaMDAremAM prApta thAya che, teTaluM bIje kyAMya upalabdha nathI. vanarAja cAvaDAnA rAjyAbhiSekanA yugathI mAMDI karaNa vAghelAnA patana sudhInA samaya daramyAnanA dareka saikAnI, jaina yatie racelI, evI keTalIya apabhraMza kRtio aNahilapuranA bhaMDAramAMthI ApaNane jaDI Ave che. jaina paMDite hamezAM prAcIna ane vartamAna baMne prakAranI bhASAnA upAsake rahyA che, ane temaNe baMne prakAranA bhASA-sAhityane pitAnI kRtiothI alaMkta karyuM che. prAkRta ane saMskRta e be purAtana bhASAo sAthe apabhraMzayugamAM temaNe apabhraMza bhASAne samRddha karavA arthe temAM paNa teTalI ja canA karI; ane e yuga vItyA pachI jyAre gujarAtI bhASAne yuga AraMbhAyo tyAre temAM paNa teTalI ja tatparatAthI tevI racanA karavA mAMDI. hemacaMdranA jIvananI samApti sAthe apabhraMza bhASAnA jIvananI paNa samApti thaI; ane gujarAtI bhASAne udayakALa-prAraMbha thaye. e udayakALanI Adi kSaNathI laI Aja sudhI jaina vidvAnoe gujarAtI bhASAnI avirata sevA karI che; ane jenI barAbarI koI paNa dezabhASA na karI zake eTalI badhI kRtiothI e bhASAnA bhaMDArane emaNe bharyo che. vidyAvilAsI ane saMskRti-pratimUrti mahArAjAdhirAjA sayAjIrAvanA prazaMsanIya AdezathI sadgata sAkSara zrI sara cimanalAla dalAle pATaNanA bhaMDArAnuM savistara paryavekSaNa karyuM hatuM, ane tenA pariNAme gujarAtI bhASAnA e purAtana amUlya jhaverAtane jagata AgaLa mUkavAne ananya udyoga karyo hate. e udyoganA pariNAme ApaNane e jhaverAtanA mahAna khajanAo kheALI kADhavAnI jijJAsA prApta thaI che. jene sAkSara zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI chellAM vIseka varSathI gujarAtI bhASAmAM racAyelA jaina sAhityanI zodhakhoLa karI rahyA che ane tenA phaLarUpe temaNe atyAra sudhImAM lagabhaga hajAra-hajAra pAnAM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jaina itihAsanI jhalaka jeTalA daLadAra traNa graMtha taiyAra karyA che. e graMthe jovAthI Apane kalpanA Avaze ke jene vidvAnoe gujarAtI bhASAnI kevI utkRSTa sevA karI che. aNahilapura, bharUca, khaMbhAta, kapaDavaMja, dhoLakA, dhaMdhukA, karNa vatI, DabhoI, vaDodarA, surata, pAlaNapura, pATaDI, caMdrAvatI, iDara, vaDanagara vagere vagere gujarAtanAM dareka madhyakAlIna nagaranA upAzrayamAM vasI jaina yatioe asaMkhya saMskRta graMthanI racanA karI che, ane e graMthamAM vyAkaraNa, kAvya, keSa, alaMkAra, sAhitya, chaMda, nATaka, nyAya, vadaka, jyotiSa, gaNita, AkhyAna, prabaMdha Adi jJAna-vijJAnanA sarva viSayone samAveza karyo che. seMkaDo evA mAtra kathAgraMtha che, jemAM gujarAtanA sAmAjika ane lekajIvana viSenI vividha mAhitI ApaNane maLI Ave che. te kALamAM pracalita gujarAtanI seMkaDe lekakathAone laukika saMskRta bhASAmAM parivartita karI temanA paNa aneka saMgrahe temaNe graMthita karyA che. gujarAtanA madhyakAlIna itihAsanI yathAzrata ghaTanAone graMthabaddha karavA, ane e rIte gujarAtanA itihAsane surakSita karavA temaNe aitihAsika-ardha aitihAsika evA saMkhyAbaMdha prabaMdhonI racanA karI che. gujarAtanA rASTrIya ItihAsanuM jeTaluM saMrakSaNa jenee karyuM che tenA sahastrAMza jeTalA bhAganuM paNa rakSaNa jainetaree karyuM nathI.........gujarAta pAse tenA potAnA ja saMtAnenI jJAna-vijJAnanI sarva viSayanI uttama kRtio vidyamAna che; ane e rIte jainee gujarAtane sAhitya-sAmrAjyanI dRSTie sarvataMtra -svataMtra rASTra banAvyuM che. sAhityasarjananuM eka preraNAsthAnaH udAra zAsaka alabatta, A rIte gujarAtanI sAhityika samRddhinA bhaMDArone bharapUra karavAne yaza jainane ghaTe che, paNa e sAhitya-sarjana karavAmAM jenene preraNA kyAMthI ane kevI rIte maLI, te paNa jarA vicArI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 gujarAtane jenadharma joIe. joke A vicAra khUba lAMbuM vivecana mAMgI le che; enI pUrvabhUmikA tapAsavA mATe ApaNe gujarAtanA jUnA ItihAsanAM ghaNAM pAnAM ukelavAM joIe; e mATe ahIM pUrato avakAza nathI; chatAM huM bahu ja saMkSeparUpe e viSe thoDAMka vAkyo kahevA IcchuM chuM. | gujarAtane suvarNakAla racanAra caulukya nRpatio utkaTa svadezapremI hatA. temanI mahattvAkAMkSA gujarAtane bhAratanuM mukuTamaNi banAvavAnI hatI. zakti, saMskRti ane samRddhimAM gurjaradeza anya dezo karatAM jarA paNa pAchaLa na rahe e temanI sAmrAjyanItine mahanIya mudrAlekha hatA. teo jeTalA zaurya pUjaka hatA teTalA ja saMskArapriya hatA. sAhitya sthApatya ane saMgIta Adi satkalAnA teo khUba zekhIna hatA. kaLAkavidonA teo zraddhAvAna bhakta hatA. teo potAnA zauryabaLathI jema gujarAtanA sAmrAjyanI sImAo vadhAravA icchatA, tema uttamottama sthApatyanI racanAo dvArA gujarAtanAM nagaranI zobhA vadhAravA IcchatA; vidvAno ane vizeSajJono samUha-saMgraha karI temanA dvArA sAhityasarjana karAvatA ane gurjara prajAnI jJAnajyoti vikasAvatA. bhAratanAM anya rAjyamAM jevAM viziSTa devasthAne ke jalAza vagere sthApatyanAM suMdara kAme thayAM hoya ke thatAM hoya tevAM kAmo gujarAtamAM paNa thavAM joIe; bIjA prAMtamAM jevA vidyAmaThe ane sArasvata bhaMDAre vidyamAna hoya tevA maTho ane bhaMDAro gujarAtamAM paNa vidyamAna hovA joIe; bhAratanA anya rAjadarabAremAM jevA samartha vidvAna, paMDito, kavio, maMtrIo, rAjadUta, senAnAyake, nItivizArada, vyApArapravINa ane anya kaLAnipuNa puruSa vidyamAna hoya tevAM ne tethI paNa caDhe evAM zreSTha puruSarane gujarAtanI rAjasabhA zebhAvanArAM paNa sadA rahevAM ja joIe. e temanI sAmrAjya jigISAnuM mukhya dhyeya hatuM. gujarAtanI zakti ane saMskRtinI koI paNa bAbata viSe yatkiMcita paNa AkSepa thAya ke laghutA batAvAya te temane svane paNa sahya thatuM na hatuM. temane evA utkaTa dezaprema
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jaina itihAsanI jhalaka ane saMskAra zekhe temane pitAnA dezamAM rudramahAlaya, tripuraprasAda, somezvara ane tevAM bIjAM seMkaDe bhavya mahAla bAMdhavA preryA; karNasarovara, minala revara, siddhasara jevAM aneka mahAsarovare racavA utsAhita karyA; sthAne sthAne suMdara teraNo ane kIrtistaMbho UbhAM karavA utkaMThita kya; moTA moTA sArasvata bhaMDAre sthApana karavA ane satrAgAre sAthe vidyAmaThe bAMdhavA pravRtta karyA. gujara nRpationI samadazitA ane saMskArapriyatA dharma ane upAsanAnA viSayamAM teo bahu samadazI hatA. temanA samayamAM gujarAtamAM mukhyapaNe be ja prajAdhirmo pravartatA hatA: zaiva ane jaina. caulukyone kuladharma zaiva hato, chatAM teo jainadharma tarapha paNa pUrepUro sabhAva rAkhatA. jaina maMdirone rAjya taraphathI pUja-sevA mATe moTA pramANamAM bhUmidAne vagere ApavAmAM AvatAM. parvo ane utsavanA prasaMge rAjAo jaina maMdiremAM khUba ThAThamAThathI jatA ane zraddhApUrvaka stuti-prArthanA karatA. temanI AvI dhArmika samadarzitA ane saMskArapriyatAnA lIdhe jena AcAryo e rAjAo tarapha prAraMbhathI ja viziSTa AzAbhAva dhAraNa karatA hatA, ane e rAjyanI mahattA ane kIrti vadhe tevuM hRdayathI IcchatA ane tadanukULa pravRtti karatA rahetA. caulukyonA zAsana nIce jainadharmane utkRSTa prakAranuM saMrakSaNa mAtra ja maLyuM hatuM ema nathI, paNa uttama prakAranuM piSaNa paNa maLyuM hatuM ane tethI jaina vidvAne nirbhaya, nizcitta ane nizcala manavALA thaI aNahilapura ane tenI AsapAsanAM susthAna ane sugrAmanA upAzrayamAM besI ukta prakAranI vividha sAhityika racanAo karI karI gujarAtanI prajAne jJAnasamRddha banAvatA ane gujarAtanAM pratispadhI rAjyamAM gujarAtanuM guNagaurava vadhAratA rahetA. gujarAtanI AvI jJAnagarimAe gujarAtane "vivekabRhaspati"nuM mAnabhareluM biruda apAvyuM hatuM, ane temAM A rIte jaina vidvAnoe agragaNya bhAga bhajavyuM hatuM.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma 41. sadAcAra, ahiMsA ane durvyasanatyAga sadAcAranA viSayamAM paNa jainadharme gujarAtanI prajAne samunnata karavAmAM savizeSa bhAga bhajavyo che. jainadharma e AcArapradhAna dharma che. yama-niyama, tapa-tyAga vagere upara jainadharmamAM ghaNo viziSTa bhAra ApavAmAM Avyo che. ahiMsA e jaina AcAra-vicAranuM dhruvabiMdu che. ene lakSIne ja jainadharmanI sarva pravRttionuM saMvidhAna karavAmAM AveluM che. ahiMsAnI saMpUrNa vyAkhyA to ghaNuM gahana che; enI pUla vyAkhyA e che ke manuSya koI paNa manuSya, pazu-prANI Adi jIvanI hiMsA na karavI, koI paNa prANIne nAza na karavo. e pUla vyAkhyAnA paNa utsarga-apavAda Adi aneka bheda-upabheda ane gauNa -mukhya Adi vividha prakAre che. enI sUkSmatAmAM UtaravAnI ahIM jarUra nathI. sAmAnya rIte eTaluM ja jANavuM agatyanuM che ke jenadharmanI dIkSAne sarvaprathama ane sarva pradhAna niyama e jIvahiMsA-tyAgane che. je manuSya jIvahiMsAno tyAga na karI zake te jainadharmane anuyAyI na thaI zake. meTe bhAge thula jIvahiMsA manuSya mAMsAhAra nimitte ja kare che. mAMsAhAra nimitte ja jagatamAM nityaprati lAkho-karoDe pazuo, pakSIo, mAchalIo ItyAdi prANIone saMhAra thAya che. e prANIsaMhAra tyAre ja ocho thaI zake, jyAre manuSyo mAMsAhAra karavo ocho kare. e dRSTie jene mAMsAhAranA sauthI vadhAre virodhI rahyA che; ane jyAM jyAM temanuM cAle tema hoya tyAM tyAM teo mAMsAhArane niSedha karavA-karAvavA sadA prayatnazIla rahetA AvyA che; ane tema karI teo jIvahiMsA thatI ochI karavA potAnI zaktine saMpUrNa upayoga karatA AvyA che. akabara bAdazAha jevA mugala samrATane paNa jaina AcAryoe potAnA sadupadeza dvArA ahiMsAnA niSedha tarapha surucivALo banAvyo hato, ane tethI teNe pitAnA sAmrAjyamAM sAlabharamAM keTalAye divase sudhI jIvahiMsA na thavA devAnAM pharamAna
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42. jene ItihAsanI jhalaka kADhyAM hatAM tathA teNe jAte paNa varSamAM amuka amuka mahinAo ane divase mAMsAhAra sarvathA na karavAno niyama lIdhe hate. - caulukyonA zAsanakALamAM jene gujarAtamAM ghaNo AgaLa paData mobhe bhegavatA hatA e ApaNe upara joyuM che. te uparAMta e vaMzano sauthI vadhu pratApI ane zuravIra rAjA kumArapALa jainadharmamAM saMpUrNa zraddhAvAna banI e dharmanI teNe, pAchalI avasthAmAM, gRhasthAcita dRDha dIkSA paNa svIkArI hatI. e rAjAe pitAnA AkhA sAmrAjyamAM jIvahiMsA thatI baMdha karavA mATe AgrahapUrvakanI rAjAjJAo jAhera karI hatI ane mAMsAhAra na karavA mATe tema ja devI-devatAone paNa pazu-pakSIonuM balidAna na ApavA mATe rAjyoSaNAo karAvI hatI. mAMsAhAra tema ja jIvahiMsAniSedhaka AvI satata pravRttione lIdhe gujarAtanI prajAmAMthI e vastu ghaNI ochI thaI gaI. Aje AkhA hiMdustAnamAM sauthI ocho mAMsAhAra gujarAtamAM che, ane sauthI ochI prANIhiMsA gujarAtamAM thAya che. mAMsAhAranI sAthe jainee madya-niSedha ane vyabhicAra niSedha upara paNa teTale ja bhAra mUkyo che ane e mahAdurbasanonA nivAraNa mATe paNa jaina upadezakoe eTale ja parizrama uThAvyo che. gujarAtanA ucca gaNAtA prajAvargamAM e durvyasanane, sarvathA nahi te, ghaNA moTA pramANamAM paNa je prazaMsanIya abhAva jovAmAM Ave che. temAM e pUrvakAlIna jaina upadezakenI ghaNI moTI asaranuM pariNAma raheluM che. gujarAtamAM ane pracAra mAtra halakI gaNAtI kemomAM dekhAya che. ane te paNa aMgrejonA zAsananA pratApe eTale vaLe che. mAMsa, madha ane vyabhicAranI prabaLatAnA abhAve prajAmAM khUna ane saMtrAsanI pravRtti paNa ochI heya e svAbhAvika che. AkhAya bhAratamAM Aje gujarAtI prajA ekaMdara zAMtipriya, saumyasvabhAvavALI, viziSTa dayAbhAva dharAvanArI ane duHkhitene udAra dilathI madada karanArI tarIke vakhaNAya che. ane e guNamAM unnata thavA aneka
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 gujarAtane jaina dharma aMze ene jaina saMskAe satata preraNA ane protsAhaka bhAvanA ApI che e mAre namra mata che. gujarAtamAM halakAmAM halake gaNAte prajAjana paNa sarpa, vIMchI jevA bhayakAraka ane jherI jIvanaya vinAkAraNa ghAta karavAmAM pApa mAnaze, ane kAraNa maLe paNa tenI hatyA karatA saMkeca pAmaze, tyAre keTalAka anya pradezamAM vasato uccamAM ucca brAhmaNajana paNa sarpAdikanuM nAma sAMbhaLI tenI hatyA karavA utsAhita thaI jaze. gujarAtane kheDUta unALAnA divasamAM sukAI jatA talAvaDAmAMnAM mAchalAMone bacAvavA mATe aneka prayatna karate najare paDaze, tyAre baMgALa, bihAra Adi pradezamAM brahmavAdI ane sarvazAstrapAragAmI bhUdeva paNa mAchalAM mAravAbharAvavAnI vyavasthita pravRtti karato jovAmAM Avaze. prANadayAnI saMsthAe anAtha ane apaMga pazuonA pAlanapaSaNa ane rakSaNa karanArI pAMjarApoLa jevI prANI-dayAnI puNya saMsthA sthApana karavAnuM sauthI vadhu zreya gujarAtI prajAjanane maLe ema che. mAravADa, mevADa ane mAlavA Adi prAMtamAM A saMsthAnuM je astitva dekhAya che, te gujarAtanI ja asarane lIdhe che. pAMjarApoLa saMsthAnA pradhAna pracAraka ane saMcAlaka jaine che e sarvavidita vAta che. e judI bAbata che ke Aje e pAMjarApoLa saMsthA, enA ajJAna ane asamayajJa saMcAkenA hAthe, ghaNI dayAjanaka ane durvyavasthita dazA bhegavI rahI che ane tethI vicArazIla varga dvArA te niMdAne pAtra thaI rahI che. paraMtu e deSa vyavasthAne che. saMsthAne nathI. saMsthAne mULa uddeza te prANIonI zuddha sevA karavAne che; ane te dvArA mAnavahRdayanI bhUtadayA pratyenI bhavya bhAvanA khIlavavAne che. jene e kArya arthe dara varSe Aje paNa lAkho rUpiyA kharce che; ane jeTalI kALajI anAtha ane asamartha evAM jaina bALakanAya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jaina itihAsanI jhalaka saMrakSaNa ane pAlana-pASaNa mATe levAmAM nathI AvatI, teTalI kALajI mUka pazu-prANIonA pAlana-pASaNanA nimitte levAtI jovAmAM Ave che. paNa vyavasthAnA doSane laI te e kAmAM mATe bhAge puNyanA badale UlaTuM keTaluMka pApa paNa upAna karavAmAM AvatuM haraze. samayAnumULa suvyavasthAnA pariNAme A saMsthA AjanA ApaNA ridra dezane aneka rIte vadhu upakAraka thaI zake tema che. ahiMsA ane vIratAnA avarodha jIvadayAnI AvI pravRtti ane tenA dvArA karAtI ahiMsAnI puSTi viSe keTalIka vakhate evI TIkA thatI sAMbhaLavAmAM Ave che, ke jainee karelA AvA ahiMsAdhanA pracArane lIdhe prajAmAMthI zauya - vRtti ane kSAtradharma zithila thayAM ane pariNAme AyaM prajA pauruSahIna thaI, parAdhIna banI vagere vagere. ahiMsAnI bhAvanA viSenA AvA vicAra sathA bhramAtmaka ane tattvatya che. meM jema prathama sUcana karyuM che tema, jaidhanI ahiMsAnI kalpanA ane vyAkhyA dhaNI vizALa ane ga MbhIra che. e vyAkhyA pramANe dekhAtI ke kahevAtI ahiMsA tAttvika hiMsA hAI zake che; ane sthUla STie lAgatI hiMsA saiddhAMntika ahiMsA paNa hAI zake che. hiMsA-ahiMsAnI siddhi ane sAdhanAnA AdhAra mAtra khAca pravRtti ja nathI, paNa tenI pAchaLa rahelA hetunI zuddhatA-azuddhatApUrvakanI AMtarika vRtti che. jeneA ke khIjAe jene ahiMsA samajatA hoya ane peAtAnI je pravRttine ahiMsAnI pASaka mAnatA hoya te, A tattvadaSTie vicAra karatAM, vAstavika ahiMsA hAye kharI ane nahi paNa hAya. tattvadaSTi ahiMsaka ahiM sAdhanuM pAlana karavA eka vakhate jyAre kIDI jevA kSudramAM kSudra prANInA prANa bacAvavA khAtara paNa peAtAnA prANAnA nAza karI zake tyAre anya vakhate e ja kAraNusara cakravatI AnAM mahAsainyAnA paNa te saMhAra karI-karAvI zake che. A rIte ahiM sAdharma sumAvi jomaja ane vasrAva Tora che. tenuM zuddha
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma 45. AcaraNa khAMDAnI dhAra para cAlavA barAbara kaThina kArya che. sarvasva tyAganI taiyArI vagara e ahiMsAdharmanuM saMpUrNa pAlana zakya nathI; ane rAgadveSanI vRttio upara vijaya meLavyA sivAya ahiMsAnI siddhi thaI zake nahi. Adhunika jaina samAja AvI ahiMsAnI sAdhanA karatA hoya tema mAruM maMtavya ke vaktavya nathI, paNa jainadharmanI ahiMsAnI vyAkhyA tevI che. temAM zaMkA nathI. dezakAlanI paristhitine vivekapUrvaka vicAra karyA vinA mUDhabhAve je kaI samAja ahiMsAnI AMdhaLI pravRtti karate heya to te vAstavika ahiMsA nathI; te pravRttinuM pariNAma jo bahujanasamAjane hAnikartA thatuM hoya to te narI hiMsA ja che. ane AvI AMdhaLI pravRtti avazya doSa ane tiraskArane pAtra hoI zake che. paraMtu ahiMsAnI AvI rUDha ke AMdhaLI pravRtti sAthe paNa prajAnI parAdhInatAne jarAye saMbaMdha nathI. ahiMsAnA nAmanuM paNa jemane kadIya svapna AvyuM nathI, evA aneka prajAvargo jagatanA ItihAsamAM parAdhIna banyA che. ane banI rahyA che. ahiMsAnI AvI tAtvika vicAraNA mUkI daI ApaNe vyAvahArika dRSTie vicAra karIe to ApaNane jaNAze ke jainoe ahiMsAno Avo anartha to kyAreya karyo nathI, jethI prajAnI zauryavRtti kSINa thaI heAya. UlaTuM, jaina samAjane ane gujarAtane prAcIna ItihAsa te e batAvI rahyo che ke potAnA dezanuM rakSaNa karavA mATe jainee moTA moTA kSatriyavIre karatAMya vadhAre utsAha batAvyo hato. gujarAtanA sAmrAjyanA utkarSa mATe jenadhamI vIra yoddhAoe aneka raNasaMgrAma khelyA che ane adbhuta yuddhakauzalya batAvyAM che. gujarAtanI raNabhUmi upara, keTalIka vakhate, je durdharSa kArya kSatriyaputre na karI zakyA te A kahevAtA. vaNiputrae karI dekhADyAM che. vimaLazA, udayana, vastupALa vagerenAM zauryakAryo AbunA jagaprasiddha kaLAdhAma jevA AdinAtha maMdira nirmAtA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jaina itihAsanI jhalaka vimalazAha jaina e pracaMDa senAnAyaka thayA jeNe gujarAtanAM sainyAne si Mdhu nadInAM nIra tarI jatAM zIkhavyAM ane gajanInA sImADA khUMdatAM karyAM. maMtrI udayananA putra daMDanAyaka AMkhaDe gus sainyAne sahyAdrinA ghATA kema pAdAkrAMta karavA tenA anubhavapAThA, sAthe krIkarI, ApyA ane peAtAnA samrATAnI zatruvijigISA kema pUrNa karavI tenI sApapattika zikSA ApavA arthe mallikArjuna jevA baLavAna kAMkaNAdhIza nRpatinuM svahaste kaMThana karI te mastakarUpa zrIphaLa dvArA gura narendranI caraNupUjA karI batAvI. gujarAtI yAddAne vidhyAcalanI aTavIe kema khuMdI vaLavI ane temAM viharatA gajayUthAne kevI rIte keLavI aNahilapuranI hastizALAone ajeya banAvavI tenI apUrva vidyA maMtrI lahere zIkhavI hatI. dhanurvidyApravINa e ja daMDanAyake aNahilapura pAse vidhyavAsinI devInuM meATu pITha sthApana karI tenA prAMgaNamAM gura sanikA ane prajAjanone dhanuSyavidyAnA zauya pUrNa pATha bhaNavA-bhaNAvavAnI pAThazALA UbhI karI hatI. udayana matrIe sAraTha upara caDhAI karI rA'kheMgAranuM rAjya naSTa kayu`' ane siddharAjane cakravartInuM pada apAvyuM. maMtrI vastupALe gujarAtanA svarAjyane naSTa thatuM aTakAvavA mATe peAtAnI jiMdagImAM tresaTha tresaTha vAra, yuddhabhUmi upara, gusenAnuM saMcAlana karyu hatuM. tenA yuddhakauzalanA pratApe dilhInAM islAmI sainyAne paNa gujarAtanI sImAmAM zista khAvI paDI hatI. bhImadeva khIjAnI nAbAliga [sagIra] avasthAmAM eka sajjana karIne jaina senAnAyaka hatA, jene savAra-sAMja pratikramaNa karavAnA dRDha niyama hatA. yuddhaprasaMga upasthita thatAM te hAthInA hAddA upara beThA beThA ja dhaDIbhara ekAgracitta thaI peAtAnA ahiM sAdhanA AdhyAtmika niyamanuM pAlana karI lete| ane bAkInA vakhatamAM zatru sahAranI raNuhA| karI peAtAnA prajAkIya rASTrIya dharmAnuM pAlana karatA. tenA senAnAyakatva nIce AbunI taLeTImAM zAhabuddIna jevA mahAna sulatAnane laDAImAM mATI hAra khamavI paDI hatI, jene svIkAra musalamAna
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 gujarAtane jainadharma tavArIkhemAM paNa karavAmAM AvyuM che. gujarAtanA itihAsamAM AvA AvA aneka vRttAMto maLI Ave che, jemAM jainadharmanA samartha upAsaka vaNikee kSatriyenA jeTalAM ja raNazorya batAvyAM che, ane zatruonA saMhAra dvArA pitAnA rASTradharmanA pAlananI saMpUrNa sAdhanA karI dekhADI che. cheka mugalanA jamAnAmAMya dihI ane rAjapUtAnAnAM rAjyamAM aneka zuravIra jaina vaNike thaI gayA che, jemaNe meTA senAdhipationAM UMcAM pado bhogavyAM che, ane jemanA nAyakatva nIce hajAro rAjapUta yugale, arabo ne paThANa ddhAoe yAdagAra aMge khelyA che. jyapura, jodhapura, udayapura Adi rAjapUtAnAnAM vIra rAjyonA itihAsamAM AnAM ghaNuM pramANe maLI Avaze. e parathI ahiMsAdharmanA upAsakee kSAtradharmane zithila karI dIdho che, ke prajAnA pauruSane hatetsAha banAvI dIdhuM che e kathana sarvathA ajJAnasUcaka ane ItihAsaviruddha che. dharmaprIti ane rASTrabhakita pUrvakALanA jene jeTalA dharmapriya hatA, teTalA ja rASTrabhakta hatA; ane jeTalA rASTrabhakta hatA teTalA ja prajAvatsala paNa hatA. temanI lakSmIne lAbha dharma, rASTra ane prajAgaNa saune sarakho maLato. teo sAdharmika vAtsalya paNa karatA ane prajAsaMdha paNa jamADatA. teo jaina maMdiro paNa baMdhAvatA ane sArvajanika sthAne paNa karAvatA. teo jena yatione satkAratA ane brAhmaNavargane paNa sanmAnatA. zatruMjaya ane giranAranI yAtrAo sAthe teo somanAthanI paNa yAtrA karatA ane dvArakA paNa jatA. Adaza jaina vastupALa-tejapALanI sarvadharmasamadazitA vastupALa tejapALa bhAIo Adarza jaina hatA. jainadharmane prabhAva vadhAravA mATe jeTale dravyavyaya temaNe karyo che teTale bIjA koIe karyo hoya tevuM itihAsamAM seMdhAyuM nathI. madhyayuganA itihAsa
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 48 kALamAM je kAI sama` jaina zrAvakA thaI gayA che temAM vastupALa sauthI mahAna hatA; jainadharmAMnA te sauthI zreSTha pratinidhi hatA. eka sAdhAraNa jaina yatinA apamAnanA badalAmAM teNe gurezvara mahArAja vIsaladevanA sagA mAmAnA hastacheda karAvI nAkhyA hatA--tenuM svadharmAbhimAna ATaluM badhu ugra hatuM----chatAM jaina dharmasthAneA uparAMta teNe lAkhA rUpiyA jainetara dha`sthAnA mATe paNa kharcyA hatA. sAmezvara, bhRgukSetra zuklatI, vaidyanAtha, dvArikA, kAzIvizvanAtha, prayAga, geAdAvarI Adi aneka hiMdu tIsthAneAnI pUjA-arcA nimitte teNe lAkhAnAM dAna karyAM; se'kaDA brahmazALAo ane brahmapurI baMdhAvI ApI; pathika janeAnA ArAma mATe ThekaThekANe agaNita kUvA, vAva baMdhAvyAM; aneka sarovaro racAvyAM, aneka vidyAmaThA karAvyA, sakhyAbaMdha arakSita gAmeAne pharatA kATa karAvyA, seMkaDA zivAlaye| samarAvyAM, seMkaDA vedapAThI brAhmaNAne varSAsana bAMdhI ApyAM; ane e badhAMya karatAM ativizeSa ane anupama kAryAM. teNe e karyuM... ke musalamAne mATe paNa namAja paDhavA aneka masI bAMdhI ApI che. hajAro rUpiyA kharca karI gujarAtanI zilpakaLAnA su Mdaratama namUnArUpe eka utkRSTa kAtarakAmavALuM ArasapahANanuM teAraNa karAvI teNe cheka islAmanA pAka dhAma makkAzarIphanI bheTe meAkalAvyuM hatuM. peAtAnA dharmImAM atyaMta custa hAvA chatAM anya dharma pratye AvI udAratA batAvanAra ane anya dharmasthAnA mATe AvI rIte aDhaLaka lakSmI vAparanAra tenA jevA bIjo keAI puruSa bhAratavarSanA itihAsamAM mane teA jJAta nathI ja. jainadharme gujarAtane vastupALa jevI asAdhAraNa, sadha samadarzI ane mahAdAnI mahAmAtyanI anupama bakSisa ApI che. samarAzA tathA jagaDuzA vastupALa-tejapALa jevA sathA advitIya bhAgyavAna te! nahi paNa temanA guNA sAthe aneka rIte samAnatA dharAvanAra te pachI pATaNamAM sAha samarA ane sAliga bhAI e thayA, jemaNe allAuddIna
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 gujarAtane jainadharma nA pralayaMkara AkramaNakALa vakhate gurjara prajAnI aneka rIte adbhuta sevA karI hatI. temaNe pitAnI asAdhAraNa rAjakIya lAgavaga dvArA gujarAtanAM seMkaDe jaina ane hiMdu devasthAnane musalamAnonA hAthe sarvanAza thato aTakAvyo hato ane naSTabhraSTa thayelAone punaruddhAra karyo-karAvyo hato. hajAre prajAjanone temaNe musalamAnenA jIvaleNa jIlma ane kedakhAnAMomAMthI mukti apAvI hatI. pATaNanuM svarAjya naSTa thayuM te vakhate gurjara prajAne ApatakALamAM AzvAsana prApta karavAmAM je kAI mahAjano sahAyaka thayA te saumAM A sAta samare ane tenA bhAIo agraNe hatA. vastupALa-tejapALanI mAphaka emanAM satkRtyane ItihAsa paNa ghaNo suvistRta che. saMvata 1313, 14 ane 15mAM gujarAta ane tenI AsapAsanA pradezamAM sarvabhakSI e mahAbhayaMkara duSkALa paDyo. te vakhate garIba prajAjanone te zuM, paNa vIsaladeva jevA mahArAjAo ane siMdhanA moTA amIrane paNa potAnA Azritone khAvA dhAna ApavuM durlabha thaI paDayuM. te vakhate kaccha-bhadrezvarano rahevAsI sAha jagaDu vANiye, jeNe pitAnA guru pAsethI bhAvI bhayaMkara duSkALanI AgAhI jANuM laI hajAro-lAkha mANuM anAja AgaLathI saMgrahI rAkhyuM hatuM, te anAja duSkALapIDita prajAne mukta hAthe vaheMcI ApI gujarAtanA lAkho manuSyanA te vakhate teNe prANa bacAvyA hatA. hIravijayasUri akabaranA rAjya daramyAna hIravijayasUri ane temanA ziSyoe pitAnA upadezakauzala dvArA akabarane rIjhavyuM ane tenI pAse gujarAtanI AkhIya prajAne lekapIDaka jayAre mApha karAvyuM. akabaranA sainya seraTha che tyAre tyAnAM hajAre prajAjanone teNe baMdI banAvyA, jemane hIravijayasUrinA ziSya bhAnucaMdra upAdhyAye bAdazAha pAsethI mahAmusIbate zAhI hukama meLavI choDAvyA hatA. bIjA paNa AvA keTalAya jenee musalamAna bAdazAha ane sulatAna pAsethI gAya-bheMsa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 50 jevA dezanA bahumUlya pazudhananI hatyA na thavA devAnA paravAnA meLavyA hatA ane tema karI dezanI sajIvasaMpattinI samaye samaye surakSA karI hatI. A ane AvA bIjA dhaNA dAkhalAo che, jemAM jaineAe dharmo uparAMta peAtAnA dezanA hita khAtara paNa teTalA ja prayatna sevye che ane dezanI yathAzakaya uttama sevA karI che. jaina vidvAneAnu itihAsarakSaNanu kAya gujarAtanA utkaSa`kAlIna itihAsanI smRtinuM rakSaNa paNa sauthI vadhAre jaitAe ja karyu che e te have suvizruta hakIkata che. mULarAjathI laI kumArapALa sudhInA caulukaya mahArAjAonA vaMzanu sukIna AcAya hemacaMdra jevAe kAvyabaddha karyuM. e vaMzanA rASi kumArapALanuM dharmajIvana seAmaprabha, yazaHpALa, prabhAca, merutaMga, jayasiMhasUri ane jinamaMDana Adi ghaNA jaina vidvAnAe gra Mthabaddha karyuM. prabhAcadra, merutu Mga, rAjazekhara Adi prabaMdhakArAe mULarAja, bhImadeva, siddharAja, kumArapALa Adi rAjAnAM yathAzruta prativRttonAM keTalAMka prakaraNA pustakabaddha karyAM. vastupAlanI kIrtikathA thanArA graMthakArAe vIradhavaLa vAdhelAnA vaMzane itihAsamAM amara karyAM. ane e uparAMta aneka bIjA graMthakArA ane lekhakeA, pAtapAtAnA samayanA keTalAka nRpatio ane amAtyA vagerenA nAnA--meTA ullekhA dvArA, temanA astittva ane samaya AdinI prakIrNa paNa upayAgI evI mAhitI pAchaLa mUkatA gayA che, je itihAsanA akADAe joDavAmAM ghaNI madadagAra thaI paDe tevI che. eka kAzmirane cheADI, hiMdustAnanA khIjA badhAya pradezA karatAM gujarAtane madhyakAlIna itihAsa vadhAre vistRta, vadhAre vyavasthita ane vadhAre pramANabhUta maLe che ane tene mukhya yaza jaina vidvAneAne ja dhaTe che. praadhakArInI dRSTi keTalAka atiAleAcanApriya itihAsagaveSakA jaitAnI A
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanA jainadhama 51 itihAsasevAne svamatarajita ataaiva atizayAkitaprathita mAnI- thI enI vAstavikatAne apatAnu rUpa ApavA yadAkadA prayatna karatA najare paDe che. e prayatnamAM mane itihAsaniSThA karatAM kAMIka sapradAya -asahiSNutA vadhAre bhAga bhajavatI hoya tema lAge che ane tethI merutuge je kahyuM che ke taao naiva nati te kathanane vadhAre puSTi maLatI sAbita thAya che. alabatta, e badhI jaina aitihAsika sAdhanasAmagrIne ApaNe prAmANikarUpe UDApeAha avazya karavA joi e, tihAsavivecananI paribhASA pramANe tenI vivecanA paNa thavI joi e, ane sAdhakambAdhaka pramANeAnI seATI dvArA tenA sAcAkheATApaNAnI parIkSA paNa karavI ja joI e; para Mtu te sAthe mAtra te jaina lekhakAnI lakhelI che ane jainadhane lagatI che tethI te ukti athavA vArtAne sadA ane sarvAMtra zAcihnanI sAthe teA na ja mUkavI joi e. prabaMdhakArAnAM e kathaneA sathA itihAsasiddha ja che ema te kAI paNa itihAsakAra mAnI zake tema nathI; tema ja khudR e prabaMdhakArAnuM paNa tevuM kathana nathI. paraMtu jyAM sudhI ApaNI pAse enAthI viruddha kAI vizeSa sabaLa purAvA na hoya tyAM sudhI e kathanane ApaNeeka sAmAnya itihAsagarbhita kathana tarIke svIkArI laI e te temAM anaitihAsikatAne deSa gaNAya tema nathI. e prabaMdhakArAe, jema jainadharmane lagatI aneka khAkhatA lakhI che tema, dharmanirapekSa paNa aneka hakIkate noMdhI che; ane taduparAMta jainetara dharmAMnI mahattvasUcaka paNa teTalI ja kivadaMtIe samAnabhAve saMgrahI che. tethI temanA hetu mAtra jainadharmanA mahimA gAvApUrA ja hatA ema teA ApaNe na ja kahI zakIe. bhale e hetu mukhya rahyo hAya, chatAM gujarAtanA itihAsanI sarvasAdhAraNa ane sAnika ghaTanAone graMthabaddha karavAnI paNa temanI abhiruci avazya rahI che ja. nahi te| mIlanadevI sAmanAthanI mahAyAtrA karavA gaI ane te tIrthanA dareka yAtrI pAse levAtA muDakAverI joI ne te bahu khinna
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka para ca, ane tethI siddharAja pAsethI te vero baMdha karAvI e mahAtInI yAtrAne lAbha sa jana mATe sulabha karAvyA, ityAdi prakAranI je aneka sasAmAnya hakIkatA merutuMge peAtAnA prabaMdhaciMtAmaNi graMthamAM tathA rAjazekhare prabaMdhakASamAM nAMdhI che, temane jainadhama sAthe ro saMbaMdha batAvI zakAya tema che? kharI rIte, e praznadhakArAne dezanI jUnI kathAvArtAo saMgRhIta karavAnA zAkha hatA ane tethI temaNe je kAMI vAMcyuM-sAMbhaLyuM tene potapotAnI paddhati ane ruci pramANe lekhaddha karI pustakArUDha karyuM. te kALanA e praznadhakArAne AjanI ApaNI itihAsadRSTi jJAta na hatI ane kramabaddhu itihAsa lakhavAnI paddhati paricita na hatI. vyaktivizeSanA jIvananA kayA banAva atihAsika dRSTie vadhu mahattvane che ane kayA sAmAnya che tenI tulanA karavAne ke te dRSTie tene nirdeza karavAne temaneA jarAya prayatna na hatA. temane uddeza mATe bhAge upadezAtmaka ane kAMIka aMze maneArjanAtmaka hatA. te e aitihAsika ghaTanAone peAtAnA zreAtAe AgaLa e mATe varNavatA ke jethI teo upadezakane je vastu pratipAdana karavAnI hoya, tenI sapramANatA svIkArI zake ane temAMthI yeAgya upadeza grahaNa karI zake. upadezanA hetu sivAyanI bIjI keTalIka dhaTanAo te mAtra prasa MgeAcita sabhAraMjana karavA mATe ja dRSTAMtarUpe kahI batAvatA ane A dRSTAMtakathanamAMthI keTalIka vyaktine ki Mcit vadhu paricaya ApavA mATe tenA jIvana sAthe saMbaMdha dharAvatI kAIka khIjI paNa nAnI-meATI aitihAsika bAbatane tee ullekha karI jatA. AvI rIte te je aitihAsika banAvA varNavatA athavA lekhabaddha karatA te sarvathA tihAsasaMgata ja che ke kAMI nyUnAdhika rUpe che, je ghaTanAneA sabaMdha je vyakti sAthe nirdiSTa karavAmAM Ave che te yathAbhUta che ke anyathA che, tenI vicAraNAmAM UtaravAnu temane kazuM viziSTa prayAjana upasthita thatuM na hatuM. ane tethI yAvRAM jIta tArlRAM hilita e sUtranuM
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma 53 ja sAmAnya rUpe temaNe e prabaMdhAtmaka graMthonI racanA karavAmAM anusaraNa karyuM hatuM. e jUnA prabaMdhagraMthane ApaNe A ja dRSTie jovA-samajavA prayatna karavo joIe, ane te rIte ja temane yogya upayoga karavo joIe. game te rUpamAM paNa ApaNuM dezanI yatkiMcita paNa jUnI smRtine e prabaMdhakAe ja jALavI rAkhI che; nahi te bIjI rIte ApaNane Aje e sarvathA aprApya ja thaI hota. A rIte, gujarAtanA jainadharme pitAnI AzrayabhUmine ze phALo Ape che tenuM keTaluMka rekhAcitra derI batAvavA meM prayatna karyo che. gujarAtane e jainadharmano paricaya kyAre ane kevI rIte prApta thayo tenuM paNa jarA TUMkuM siMhAvakana karavuM ahIM prApta thAya che. gUrjarabhUminI vizeSatA : jainadharmanuM AkarSaNa vAstavika rIte gujarAta e jainadharmanI janmabhUmi nathI tema ja jainadharmane koI mukhya pravartaka puruSa gujarAtanI bhUmimAM avataryo nathI; chatAM, jema ApaNe prathama vicArI gayA tema, gujarAta e jainadharmanuM sauthI zreSTha ane sauthI priya AzrayasthAna banyuM che, ItihAsayugamAM jainadharme pitAnA prabhAvane je kAMI utkarSa sAthe heya te gujarAtamAM ja sAthe che ane gujarAtamAM ja te sauthI vadhu phAlyA -kUlya che. gujarAtanI bhUmi e eka rIte jainadharmanI dRSTie dattaka mAtA jevI che chatAM tenA khoLAmAM jainadharme pitAnI janmadAtrI bhUmi karatAMya vadhAre vAtsalya ane vadhAre prema prApta karyA che. gujarAta ane jainadharmanA AvA prakRtimeLamAM kyAM etihAsika kAraNae ane sAmAjika tattae bhAga bhajave che tene ItihAsa bahu rasaprada ane krAMtisUcaka che, paNa enI vizeSa vivecanAmAM UtaravAne ahIM avakAza nathI; e mATe te ApaNe jarA vadhAre vigatamAM UtaravuM paDe tema che. jainadharmanI AcAra-vicArAtmaka prakRtinA paricaya sAthe, gujarAtanA je prajAjanoe jainadharmane svIkAra karyo temanA lAkSaNika jAti pari
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jaina itihAsanI jhalaka cayanI te mATe ApaNe mImAMsA karavI joIe. ane te uparAMta gujarAtanAM rAjakIya parivanAnI ane bhaugAlika paristhitionI paNa vistRta vicAraNA karavI joI e. jema dareka vyakti ke jAtinI kAI khAsa prakRti heAya che, tema dareka dharmonI paNa khAsa amuka prakAranI prakRti hoya che. brAhmaNa, bauddha, zaiva, vaiSNava, jaina Adi dareka dharmanI tevI khAsa khAsa pratio che. jema amuka prakAranI prakRtivALA manuSyane amuka pradezanI AkhADavA vizeSa anukULa ke pratikULa thaI paDe che, tema dharma mATe paNa keTaluMka prAdezika vAtAvaraNa anukULa-pratikULa thaI jAya che. jainadharmanI ahi MsApradhAna prakRtine gujarAta ane tenI AsapAsanA pradezanI sAmAjika, rAjakIya ane bhaugAlika badhI jAtanI paristhiti vizeSa anukULa thaI paDI ane tethI e dharma A pradezamAM sArI peThe jAmyA ane vikAsa pAmyA eTalu ja huM ahI nirdezarUpe jaNAvavA icchuM chuM. gujarAtanI bhaugolika paristhitinI vizeSatAne lIdhe A bhUmimAM TheTha prAcIna kALathI aneka jAtinA janasamUha ahIM AvIne vasatA gayA che, ane aneka jAtanI bIjI prajA sAthe A bhUmimAM vasanArAone satata samAgama tthA karyAM che. A ane anA, vaidika ane avaidika, grIka ane rAmana, ijizciyana ane parziyana, sithiyana ane pArthiyana, Nu ane araba, irAnIana ane magAlIana --Ama vividha jAtanA leAkeA ane videzavAsI, bhinna bhinna samaye, nAnI-meTI sa MkhyAmAM, A bhUmimAM AvIne vasyA che ane temAMnA ghaNAkharA dhIme dhIme peAtapeAtAnu jAtipA kaya cheADI daI eka mahAhiM dutinA rUpamAM mizrita thayA che. jainadhama nA gujarAtamAM pracAra islAmanA udaya pahelAM, A bhUmimAM AvI vasanArA evA aneka bhinnajAtIya janAnA adbhUta sa MmizraNavALA gujarAtane e prAcIna hiMdusamAja hatA. e samAja tyAre kAI viziSTa prakAranA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma , 55 rUDha dhArmika saMskArothI jakaDAyela na hato tema ja jAti ane varNanI saMkIrNatAnA vartuLamAM gherAyeluM na hatuM. evA samayamAM jainadharmo gujarAtanI bhUmimAM padArpaNa karyuM hatuM. jainadharmanA niSparigrahI, nirlobhI, nirbhaya ane tapasvI upadezakonAM dAna, zIla, tapa ane bhAvanAM piSaka satata pravacanoe gujarAtanAM e hajAre prajAjanomAM jainadharma pratye viziSTa zraddhA utpanna karI. dhIme dhIme kSatriya, vaizya ane kRSikAranAM aneka kuTuMbe jainadharmane svIkAra karatA gayA ane je jAti ke varNamAM mAMsAhAra ane madyapAnane pracAra hato tene teo tyAga karI samAnadhamI kuTuMbanI judI gaNIonA rUpamAM saMgaThita thatA gayA. dareka gAmanA AvA saMgaThita thayelA jana gebrikAe pitapotAnA sthAnamAM jaina maMdira baMdhAvavA mAMDyAM ane temAM teo pitAnI sarva dharmakriyAo karavA lAgyA. lATa, Anarta, saurASTra ane mALavAnA pradezamAM jyAre kSatrapanI sattA pravartatI hatI tyAre jainadharmane A rIte e pradezamAM dhImo paNa sthAyI pracAra zarU thayo hato. gurjara saMskRti ane sattAnuM kendra bhilamALa e pachI thoDA ja samayamAM hUNa ane gurjara lekene eka parAkramazAlI janasamUha paMjAba taraphathI dakSiNa-pUrva bhAgamAM AgaLa dha ne dillI-AgrA-ajameranA pradezomAM thatA te abudAcalanI pazcime AvelA maru pradezamAM AvIne the. siMdha, kaccha ane bharu bhUminA sImADA upara AvelA bhilamALa nAmanA sthAnane temaNe pitAnI rAjadhAnI banAvI. tenI AsapAsano badhe pradeza hUNa ane gurjara lekethI AbAda bane. gurjarenI saMkhyAbahulatAnA lIdhe e pradezanI gurjara deza tarIke abhinava khyAti thaI ane e rIte ApaNuM gujarAtane nUtana janma thaye. aNahilapuranA udaya pahelA gurjara saMskRti ane sattAnuM kendra bhilamAla hatuM. gurjaranA parAkrama ane puruSArthanA baLe e sthAna zrI ane samRddhithI UbharAvA lAgyuM ane
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jenA ItihAsanI jhalaka tethI enuM bIjuM nAma zrImALa tarIke paNa prasiddhimAM AvyuM. kSatriye vagerene jainadhamasvIkAra daNa ane gUrjara lokone jaina dharmano upadeza ApavA keTalAka samartha jainAcAryo e gurjara dezamAM jaI pahoMcyA. temanA jJAna ane cAritryanA prabhAvathI ghaNA gujare ArjAvA lAgyA, ane temanA upadeza pramANe jainadharmane svIkAra karavA lAgyA. bhillamALa urphe zrImALamAM moTAM meTAM jaina maMdira baMdhAvA lAgyAM. ane prativarSa seMkaDe kuTuMbe jaina goSThi tarIke jAhera thavA lAgyAM. paramAre, pratihAre, cAhamAne ane cAvaDAo jevA kSAtradharma gurjaremAMnAM paNa seMkaDo kuTuMba jaina banavA lAgyAM. jenAcAryoe temane eka navIna jaina jAtinA samUharUpamAM saMgaThita karyA ane zrImALa nagara e navA jaina samAjanuM mukhya utpattisthAna hovAthI e jAtinuM zrImALavaMza evuM navuM nAmAbhidhAna sthApita karyuM. e zrImALavaMza pAchaLathI vaTavRkSanI mAphaka asaMkhya zAkhA-prazAkhAo dvArA AkhA dezamAM vyApta thayuM. e vaMzanI eka mahAzAkhA piravADa vaMzanA nAme prasiddhimAM AvI, jemAM vimaLazAha ane vastupALa-tejapALa jevAM puruSane pedA thayAM. gujarAtanA vaNikane ghaNe meTo bhAga e ja zrImALa mahAvaMzanAM saMtAno che. aNahilapurane udaya bhillamALanI rAjalakSmInA astaMgamana pachI aNahilapurane bhAgyodaya thayo ane gurjaranA ja eka rAjavaMzamAM janmelA vanarAja cAvaDAnA chatra nIce e prAcIna gurjara dezanI dhana-janAtmaka samagra saMpatti aNahilapuranA sImADAomAM AvIne goThavAI zrImALanA nAmanI smRti mATe temaNe sarasvatIne tIre zrIsthalanI paNa navIna sthApanA karI. thoDA ja dAyakAomAM e zrIsthaLa ane aNahilapuranI AsapAsane samagra pradeza, bhilamALanA jUnA pradezanI jema, gurjaradezanA navIna nAme bhAratavikRta thaye. zIlaguNasUri nAmanA eka jainAcAryane
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtane jainadharma pa7 varaprada hasta bALapaNamAM ja vanarAjanA mastake mukAyo ane temanA maMgalakAraka AzIrvAdathI tene vaMza ane tenuM pATanagara abhyadayanA bhAgI thayAM. aNahilapuranI sthApanAnA divasathI ja jainAcAryo e bhUminAM sukha, saubhAgya, sAmarthya ane samRddhinI maMgaLakAmanA karavA lAgyA hatA. temanI e kAmanA uttarottara saphala thaI ane aNahilapuranA saurAjya sAthe gurjara prajAne ane te dvArA jainadharmane paNa utkarSa thayo. | gujarAtanA jainadharma viSe ane teNe ApelA saMskAraviSayaka phALA viSe A rIte meM mArA keTalAka digdarzanAtmaka vicAre ApanI AgaLa pragaTa karyA che A vicAro mAtra digdarzana karavA pUratA ja che. A vicAranuM sapramANa ane savistara varNana karavA mATe to AvAM ghaNAM vyAkhyAno karavo paDe. vaDodarAnA A vizALa nyAyamaMdiramAM mane Aje A rIte je jainadharma viSe mArA vicAro prakaTa karavAnuM mAnaprada ane AnaMdadAyaka AmaMtraNa ApavAmAM AvyuM che, te mATe huM zrImaMta sarakAra sara sayAjIrAva mahArAjanA surogya maMtrImaMDaLa prati mAre hArdika AbhArabhAva prakaTa karuM chuM ane Apa badhA zrotAjanoe mArA A vicAra sAMbhaLavA mATe je rasa ane utsAha batAvyuM che te mATe huM Apane paNa hRdayathI AbhAra mAnI, mAruM A vaktavya pUrNa karuM chuM. sane 1938 nA mArca mAsamAM vaDodarA rAjya taraphathI yojAyela gujarAtI graMthakAra saMmelanamAM tA. 17-3-1978 nA roja Apela vyAkhyAna: "gujarAtI graMthakAra saMmelana : 1938 vyAkhyAnamALA'mAMthI TUMkAvIne uddata.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 siddhasena divAkara ane svAmo samatabhadra jainadharmInA pramANuzAstranA mULa pratiSThApaka AcArya' siddhasena divAkara ane AptanI mImAMsA dvArA syAdvAda( anekAMtavAda )nuM samarthana karanAra svAmI samaMtabhadrae ane jainadharmAMnA mahAna prabhAvaka ane sama' saMrakSaka mahAtmA che. A banne mahApuruSonI kRtione jovAthI emanA svabhAva ane prabhAvamAM eka prakAranI savizeSa samAnatA pratIta thAya che. bannee paramAtmA mahAvIranA sUkSma siddhAMtAne uttama rIte sthira karyAM ane bhaviSyamAM pratipakSIo taraphathI thanArA AkarA tarka prahArAthI jaina darzanane ajeya banAvavA mATe ameAdha zakti dharAvatA evA pramANuzAstranu` sudRDha saMkalana karyuM.. jaina taiyAcikAnA purAgAsI A banne mahAvAdIee racela jaina tarkazAstranI mULa bhIMteA upara mallavAdI, ajitayazA, haribhadra, akalaMka, vidyAnaMda, mANikayanaMdi, prabhASya, amRtacaMdra, anantavIryAM, abhayadeva, zAMtisUri, jinezvara, vAdI devasUri, hemacaMdrasUri, malliSeNu, guNaratna, dharmAbhUSaNa ane yovijaya Adi sama jaina naiyAyikAe meATA meATA tatra thArUpI vizALa ane duMma durgAnI racanA karIne jainadharmAMnA tAttvika sAmrAjyane anya vAdIrUpI paracakranI sAme ajeya banAvyuM che. anaeNnA saMpradAya ane samaya ApaNane hajI e pUrepUruM nizcita rUpe jJAta nathI thayuM ke A banne mahApuruSo kayAre ane kayA saMpradAyamAM thaI gayA; paraMtu pUrva
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samaMtabhadra pala paraMparAthI je mAnyatA cAlI Ave che enA Azaya mujaba ApaNe ema kahI zakIe chIe ke siddhasena divAkara zvetAMbara saMpradAyamAM, vikrama rAjAnA samayamAM, ane svAmI samaMtabhadra digaMbara saMpradAyamAM, vikramanI bIjI sadImAM thaI gayA.* siddhasena divAkara rAjA vikramanI sabhAnA eka ratna daMtakathAnA kahevA mujaba siddhasena vikramarAjAnA-jenA nAmathI bhAratavarSano suprasiddha saMvata cAlI rahyo che tenA - guru hatA. ItihAsakAroe paNa A kathanamAM kaMIka tathya che e vAtano svIkAra karyo che. tividAbharaNanA.........e zlekamAM "saghaLA" nAme je vyaktine vikramarAjAnI sabhAnAM nava ratnomAMnI eka tarIke oLakhAvela che, e siddhasena ja hovA joIe evuM anumAna karavAmAM AvyuM che. ahIM atyAre A kathananI atihAsika satyAsatyatA upara vicAra nathI karavAne, tethI A bAbatamAM ame amAre kaI paNa mata darzAvavA nathI cAhatA. amArA A lekhane uddeza phakta siddhasena ane samaMtabhadra e benI paraspara sarakhAmaNI karavI ane emanA sAmarthya aMge kaMIka vaktavya pragaTa karavuM e ja che. Agama-pradhAna jamAne upalabdha jaina sAhityanuM jhINavaTathI avakana karatAM ema jANI zakAya che ke siddhasenanI pahelAM jaina darzanamAM tarkazAstra viSayaka koI svataMtra siddhAMta pracalita nahIM hato. emanI pahelAM pramANuzAstra * A lekha lakhAyA pachI thayela saMzodhana mujaba siddhasenano samaya vikramanI thI-pAMcamI zatAbdIne ane samaMtabhadrane samaya vikramanI chaThThI -sAtamI zatAbdIno gaNAya che. vizeSa mATe juo paM. zrI sukhalAlajI tathA paM. zrI becaradAsajIkRta "sanmatiprakaraNa" bhASAMtara-vivaraNanA hiMdI anuvAdanI prastAvanAnI saMpUti. (prakAzaka, jJAnedaya TrasTa, amadAvAda)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ItihAsanI jhalaka saMbaMdhI vAto phakta AgamagraMthamAM ja aspaSTarUpe saMkalita hatI. ane emanA samaya sudhI e vAtane koI vizeSa upayoga paNa na hato. siddhasenasUri pahelAMne jamAne tarka-pradhAna nahIM paNa Agama-pradhAna hato. Apta puruSanuM kathana ja tyAM lagI zirodhArya lekhavAmAM AvatuM hatuM. jainadharmane sahacArI brAhmaNa ane bauddhadharmanI paNa A ja sthiti hatI. brAhmaNethI bacavA baddhonI takazAstranI racanA paraMtu maharSi gautame "nyAyasUtra'nuM saMkalana karyA bAda dhIme dhIme takanuM jora vadhavA lAgyuM ane judAM judAM darzanene mAnya vicAronuM pratipAdana karavA mATe svataMtra siddhAMtanI racanA thavA lAgI. ........ ..bauddhadharmane vadhato prabhAva joIne keTalAka manasvI brAhmaNoe buddhadevanAM saraLa ane sIdhA-sAdAM vacanane yuktizanya ane mAtra sAmAnya janasamUhamAM ja priya evAM puravAra karavAno prayatna zarU karyo. maharSi gautama e manasvI brAhmaNonA ja netA hatA. jyAre buddhizALI bhikSuo (bauddha zramaNe) A prayatnanA bhedane pAmI gayA tyAre emaNe paNa potAnA Apta puruSanuM [ gautamabuddhanuM ] nAma dharAvatA gautama muninI tarka jALanA phaMdAmAM leke na phasAya e sAvacetIne rasto zodhI kADhyo......... Arya nAgArjuna nAmanA pratibhAzALI mahAzramaNe zanyavAdanI sthApanAne mATe gUDha vicArothI garbhita mAdhyamakakArikAnI racanA karI............... Ama brAhmaNa ane bauddha vidvAne vacce takazAstrane lagatuM yuddha vadhatuM gayuM, ane dhIme dhIme [ bauddha ] zramaNasamUha e viSayamAM vadhu ne vadhu unnati karate gayo. emAM AcArya diggAga vagere moTA meTA nyAyavettA zramaNo utpanna thayA.............. jaina zramaNane prayatna brAhmaNo ane [ bauddha ] zramaNe vacce cAlela A vAyuddhano sAda nirjana vanamAM vicaratA jaina nircanA kAna sudhI pahoMcI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samatabhadra 61 gayA.........dravya-kSetra-kAla-bhAvanA jANakAra kSapaNukA ( jaina zramaNA ke nimra thA ) paNa peAtAnA zAsananA rakSaNa 'te upAya vicAravA lAgyA. bauddha zramaNA zUnyavAda 'nA siddhAMtane je taka paddhati dvArA prabaLa ane vyavasthita banAvIne khudevanA zAsanane sthira banAvI rahyA hatA, e ja patineA Azraya laI ne nigraMtha kSapaNukAe paNa ' syAdvAda 'nA siddhAMtane susthita banAvIne mahAvIre devanA zAsanane avicala banAvavAnA nizcaya karyAM....... * umAsvAtInuM mAgadazana ane siddhasenanuM agrakAya 6 A niya``thAmAM sauthI pahelAM AcAya umAsvAti (umAsvAmI)e tattvArthAdhigamasUtranI racanA karIne badhAMya jaina tattvAne eka sthAne saMgraha karyAM. peAtAnA jIvanamAM A kAryane paripUrNa karIne te bhaviSyanA pratibhAzALI kSapaNukAne mATe evuM sUcana karatA gayA ke A saMgRhIta jaina tattvAnA aAniya pramANa ane naya dvArA karavA joI e ( pramALanavaidhiAmaH-tattvA sUtra 1-6 ). meAkSazAstra ' [ tattvArthAdhigamasUtranu digaMbarAmAM pracalita nAma ]nA kartA mahinA A apUrNa sUcananuM mahattva samajIne pachInA je mahAmati kSapaNukAe A dizAmAM prayatna zarU karyAM ane pramANa ane nayanI vyavasthA karavA sAru navIna zAstro racavAnI zarUAta karI, e badhAmAM siddhasena divAkara mukhya agraNI hatA. emaNe sauthI pahelAM nyAyAvatAra nAmaka tarka prakaraNanI racanA karIne jaina pramANa 'nA pAye nAkhyo ane saMmatiprakaraNa ' nAme tarkanA mahAgra MthanI racanA karIne mULa dRDha karyuM. ' * nayavAda 'tuM tapradhAna prakRti siddhasena divAkaranI kRti jotAM ema lAge che ke te bhAre spaSTavaktA ane svataMtra vicArAnA upAsaka hatA. prakRtithI te khUba tejasvI hatA ane pratibhAe ' zrutakevalI ' hatA. emanI racanAomAM : . >
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jaina itihAsanI jhalaka svataMtra vicArenI je jhalaka dekhAya che te bIjA koInI paNa kRtiomAM nathI dekhAtI. emanA graMthonuM sAkSAta avalokana karavAthI tathA pachInA graMthakArae emanA saMbaMdhI je ullekha karyA che ene vAMcavAthI samajI zakAya che ke jainadharmanA keTalAka paraMparAgata vicArathI siddhasenanA vicAre judA paDatA hatA. pUrvakAlIna ane samakAlIna bIjA vidvAnonA vicAromAM ane siddhasenanA vicAramAM arasaparasamAM ghaNekhare noMdhapAtra matabheda hate. divAkarajI sAkSAta jainasUtronA-jainaAganA-kathanane paNa potAnI tarkabuddhinI kasoTIe kasIne ene anurUpa eno artha karatA rahetA hatA; kevaLa pUrva paraMparAthI cAlyo Ave che athavA pUrvAcAryoe svIkArela che, eTalA mAtrathI teo keI siddhAMtane mAthe caDAvI letA na hatA. teo yuktisaMgata vAtane ja svIkAra karatA-bhale pachI e pUrvAcAryone saMmata hoya ke na hAya .. *** *** pArAMcita prAyazcitta siddhasenasUri aMge eka daMtakathA evI paNa pracalita che ke emaNe eka vakhata jaina zramaNa saMgha samakSa evo vicAra rajU karyo ke jaina AgamagraMthe prAkRta bhASAmAM banelA hovAthI vidvAnane emanA pratye vizeSa Adara nathI thata-emane gAmaDiyA bhASAnA graMtha samajIne paMDitavarga emanuM avalokana nathI karate-tethI, jo zramaNusaMdha anumati Ape te, mAre vicAra emanuM saMskRtamAM rUpAMtara karavAnuM che. divAkarachanA A vicArene sAMbhaLIne zramaNusaMdha ekadama coMkI UThyo ane "micchA mi duksa'nuM uccAraNa karIne emane kahevA lAge ke mahArAja AvA na karavA gya vicArane tamArA hRdayamAM sthAna ApIne tame tIrthakara, gaNadhara ane jinapravacananI bhAre AzAtanA (avajJA) karI che. A kaluSita vicAra karavAne lIdhe ane zramaNusaMdha samakSa e rajU karavAne kAraNe, jaina zAstra mujaba, tame "saMdhabAhya"
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samatabhadra 63 thavAnI bhAre sajAne pAtra thayA che." divAkaracha saMdhanA A vaktavyane sAMbhaLIne cakita thaI gayA ane pitAne AvA saraLa vicArathI paNa saMdhane ATalI badhI aprIti thaI, tethI emane khUba kheda thayo. emaNe tarata ja saMdhanI mAphI mAgI ane A mATe je prAyazcitta ApavA jevuM hoya e ApavA vinaMtI karI. kahevAya che ke saMghe emane, zAstra mujaba, bAra varSa sudhI "saMdha bahAra" rahevAnuM "pArAMcita" nAme prAyazcitta ApyuM, jene divAkarajIe AdarapUrvaka svIkAra karIne saMghanI AjJAnuM pAlana karyuM. prAyazcittanI avadhi pUrI thatAM saMghe emane pharI saMghamAM laIne emane pahelAnI jema satkAra karyo. A daMtakathAmAM tathAMza keTale che, enI vicAraNuM ame ahIM karavA nathI mAgatA; phakta eTaluM ja kahI devA mAgIe chIe ke A rUpakamAM kaMIka ne kaMIka paNa aitihAsika satya samAyeluM che.......... vidvAnenI aMjali tatkAlIna zramaNusaMdhamAM athavA te pachI paNa keTalAka vakhata sudhI AgamanA abhyAsI siddhAMtanA jANakAremAM siddhasenasUri pratye bhale ocho AdarabhAva jAgato rahyo hoya, paNa paravAdIonA pracaMDa AkramaNanI sAme jaina zAsananuM rakSaNa karavA mATe pramANu ane nayavAdanA prabala yukitapUrNa siddhAMtanI sthApanArUpe je durgama durganA pAyAne teo majabUta karatA gayA, eTalA mATe emanA anugAmI pazcAtavatI badhAya samartha jaina vidvAnoe emanuM smaraNa khUba gauravapUrvaka karyuM che. mahAtArkika AcArya mahalavAdIe sammatiprakaraNa upara TIkA lakhIte emanA pratye potAnI uttama bhakti darzAvI. jainadharmanA ananyasAdhAraNa ane apratima tattvajJa AcArya haribhadra to emane sAkSAta "zrutakevalI" kahIne emanuM anupama bahumAna karyuM che. te pachI mahAtmA siddharSie nyAyAvatAra upara vyAkhyA lakhIne, tafpaMcAnana abhayasUrie sanmatiprakaraNa upara pacIsa hajAra zlekapramANuvistRta ane prauDha TIkA racIne, zAMtyAcArya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jaina itihAsanI jhalaka ane jinezvarasUrie nyAyAvatAranAM saTIka vAtika racIne jaina tarkazAstranI bAbatamAM siddhasenasUrinA sUtradhArapaNAnuM gauravapUrvaka samaOna karyu" che. pracaMDa tArkika vAdI devasUrie emane peAtAnA mArgadarzaka kalyA che. ane sarvAMta MtrasvataMtra AcArya hemacandre emanI kRtionI sAme peAtAnI vidvAneAne prasanna karatI kRtione paNa 'azikSitanI kAvyakaLA' [ azikSitAtkApA] vALI kahI che. je rIte zvetAMbara saMpradAyanA prasid AcAryAe siddhasena divAkaranI prazaMsA karI che, e rIte digaMbara saMpradAyanA sUrivarAe paNa emane aMge prazaMsAtmaka udbArA pragaTa karIne emanu yAgya gaurava karyuM che. harivaMzapurANunA kartA jinasenasUrie ....... Adi purANunA kartA mahAkavi jinasenAcAya' ( bIjA )e........ emanA pratye Adara darzAvyA che..........bhaTTa akalaMkadevanA graMthAmAM paNa siddhasenasUrinAM vacane pramANarUpe uddhRta karelAM jovA maLe che. A uparathI emanI prAmANikatAnA pUrA paricaya maLI rahe che; tema ja jainadharmanA ane saMpradAyAmAM emanI pratiSThA ekasarakhI svIkAravAmAM AvI che e paNa jANI zakAya che. * * siddhasena ane samaMtabhadra vacce samAnapaNuM zvetAMbara sAhityamAM je sthAna siddhasena divAkarane maLeluM che evuM ja sthAna digambara sAhityamAM svAmI samantabhadranuM che. zvetAMbara saMpradAyanA tarkazAstrane lagatA sAhitya upara jeTale prabhAva siddhasenasUrinI kRtionA paDayo che, eTalA ja prabhAva digaMbara saMpradAyanA e viSayanA sAhitya upara svAmI samatabhadranA graMthAne paDayo che. jema zvetAMbara sAhityamAM siddhasenanI pahelAMnA tarka viSayaka kAI svataMtra graMtha maLatA nathI, te ja rIte diga Mbara sAhityamAM samatabhadra pahelAMnA evA kAI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samaMtabhadra graMtha nathI. zvetAMbara saMpradAyamAM saMskRta bhASAmAM padhAtmaka prauDha grAnA pahelA praNetA siddhasena che, te ja pramANe digaMbara saMpradAyamAM samatabhadra che. A banne vidvAnonI pahelAM bane saMpradAyomAM saMskRtabhASAne vizeSa Adara ane abhyAsa nahIM hato; tyAM sudhI jaina zramaNamAM prAkRta bhASAnuM ja prabhutva hatuM. zramaNonA abhyAsanA viSaye paNa jhAjhA na hatA. jevI rIte atyAre zvetAMbara saMpradAyanI sthAnakavAsI zAkhAnA sAdhuomAM moTe bhAge jovAmAM Ave che ke teo phakta mULa sUtronA pAThone kaMThastha karIne divasabhara beThA beThA e pAThone ja vAMcatA -gokhatA rahe che ane e sivAya na to sUtronA arthane vicAra karavAmAM Ave che ke na to koI vyAkaraNa, kAvya, kaSa vagerene abhyAsa karavAmAM Ave che, tema prAcIna jamAnAnA moTA bhAganA pramANenI sthiti paNa kadAca evI ja haze !........... ane saMskRtanA lekhaka ane pracAraka samaMtabhadra svAmIe prAkRta bhASAmAM koI graMthanI racanA karI che ke nahIM, enI kazI bhALa nathI maLI zakatI. paraMtu emanA nAme atyAre jeTalA graMtha prasiddha ane pracalita che--ane emane emanI pitAnI kRti mAnavAmAM saMdeha thAya evuM kaI kAraNuM paNa nathI--enA viSayane vicAra karatAM mAlUma paDe che ke emaNe prAkRtamAM kaI racanA nahIM karI heya. ratnakaraMDaka zrAvakAcAra ne viSaya prAkRtamAM gUMthavA jevo hato. .........paraMtu, amArA mata pramANe, svAmI kuMdakuMdanI pachI digaMbarAcAryone prAkRtabhASA uparathI anurAga prAyaH UThI gayo hato; ane enuM mukhya kAraNa svAmI samatabhadrane saMskRta taraphano prema ane emanI badhI kRtio e bhASAmAM ja racAI e che. samaMtabhadranI dekhAdekhI pachInA lagabhaga badhAya digaMbara vidvAne vizeSe karIne saMskRta bhASAmAM ja graMtharacanA karatA rahyA. astu. A lakhavA pAchaLane amAre Azaya e ja che ke siddhasena ane samatabhadra e banne jaina samAjamAM saMskRta bhASAnA viziSTa lekhaka ane pracAraka hatA......
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka ka hAjImAMthI zramaNa ... 6 t bauddhonI sAthe vAda-vivAdamAM paDelA brAhmaNAnI dRSTi dhIme dhIme bauddhonA ja jevA ghaNAkharA AcAra-vicAra dharAvatA ane tethI ja brAhmaNa dharmanA varcasvanA vinipAta karavAvALA nitra thAnI zAMta chatAM sthirapaNe vadhatI jatI zakti ane leAkapriyatA upara pazu paDI tethI teoe anAtmavAdI yudghanA anurAgIonI sAthe sAthe parama AtmavAdI ni ya anuyAyIone paNa * nAstika ' * nAstika ' kahIne pama Apta bhagavAna mahAvIranA meAkSamAnA tiraskAra karavA zarU karyAM. ane e rIte mumukSu AtmAonA kalyANanA mArgamAM kAMTA verIne emane mA`bhraSTa karavAnA prayatnanA AraMbha karyAM. samAdhizIla nigra"ane peAtAnA maunadhanA Ave viparyAsa ane durupayeAga thatA joI te, jagatanA kalyANa mATe tema ja paramapuruSa mahAvIranA meAkSamAnuM satyatva sthApita karavA mATe. maunadharmanA tyAga karavA paDayo. ane pachI te te paNu, bauddha bhikSuonI jema, janasahavAsamAM AvIne, vA--vivAdanA samarAMgaNumAM UtarIne peAtAnA virAdhIoneA sAmaneA karavA lAgyA. AvA ja eka vivAda-kSetramAM, vRddhavAdI nAmanA nitha AcAOnI sAthe vAda karavAmAM, cauda vidyAmAM pAraMgata, brAhmaNakulabhUSaNa siddhasena parAjita thayA hatA. ' je mane zAstrArthamAM harAvaze tenA huM ziSya banIza' evI garviSTha emanI pratijJA hatI, ane peAte vidyomatta hatA, chatAM karelI pratijJAnuM pAlana karavAnuM dRDha maneAbaLa hovAne kAraNe teo satyapratijJa paNa hatA. eTale siddhasenane pAtA upara vijaya meLavanAra AcAya pAse nitra tha-dIkSAneA svIkAra karIne 'brAhmaNavar 'mAMthI ' zramaNuvara ' banavuM paDayuM hatuM. ' atrIza batrIzIe niga tha banyA pachI siddhasene peAtAnA sana jevA zAstrajJAnanA jaina tattvAne nyAyasaMgata banAvavAmAM ane syAdvAdanA siddhAMtAne naya ane
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samatabhadra pramANa dvArA suvyavasthita karavAmAM pUrepUre upayoga karyo. brAhmaNavarga pitAnA virodhIo upara "nAstikapaNuM ne halake Aropa mUkIne sAmAnya janasamUhamAM beTI bhrAMti phelAvavAne je prayAsa karato hate ene prativAda ane enuM nirAkaraNa karavA sAru tema ja kharI rIte Apta puruSa koNa che, ane kone siddhAMta svIkAravA yaMgya che, e vAta samajAvavA mATe siddhasene khUba gaMbhIra ane ucca vicArovALAM aneka prakaraNonI judI judI daSTie racanA karI. kAnniza-dAniM. / zikAo [ batrIza batrIzIo ] nAmanA A prakaraNamAM emaNe sva-pakSanuM maMDana ane para-pakSanuM khaMDana eTalI uttamatA, eTalI mArmikatA ane eTalI gaMbhIratAthI karyuM ke jene vAMcIne sahRdaya vidvAnone kAvyane, tarkazAstrane ane satyanA sAkSAtkArano ekIsAthe AnaMda maLI zake che. ane vacce vizeSa samAnatA siddhasenasUri pachI thoDA ja vakhate digaMbara saMpradAyamAM, emanA jevA pratibhAvAna ane pratApI AcArya samaMtabhadra thayA.......... .. A bannenI lekhanazailI, vicArazailI ane bhASAzailI ghaNIkharI maLatI Ave che. emAM agara kaMI phera che to te eTale ja ke siddhasenanI kRtiomAM gUDhArthatA vadhAre che to samantabhadranI kRtiomAM spaSTArtha tA. A banne AcAryonAM jIvanane lagatI je daMtakathAo pachInA jaina graMthomAM jovAmAM Ave che, emAM lagabhaga eka ja vAta, thaDAka pheraphAra sAthe, kahelI che. siddhasena mATe lakhyuM che ke emaNe avaMtI (ujajaina)nA rAjA vikramAdityanA AgrahathI tyAMnA jagaprasiddha mahAkAlezvaranI stuti karavAnI zarUAta karI ane enA prabhAvane mahAkAlezvaranuM mahAliMga sahana na karI zakyuM, tethI enA TukaDeTukaDA thaI gayA. AthI rAjA khUba Azcaryacakita thayo ane siddhasenanA caraNamAM mastaka namAvIne eNe emane pitAnA guru banAvyA. samaMta bhadranI kathAmAM paNa AvI ja vAta maLe che. emaNe jyAre vArANasI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 jaina itihAsanI jhalaka (kAzI)ne rAjA zivakeTinA AgrahathI tyAMnA vikhyAta vizvara mahAdevanI stuti karavA mAMDI tyAre enA prabhAvathI vizvaranuM mahAliMga phATI gayuM ane emAMthI caumukha jinamUrti pragaTa thaI. samatabhadranA A prabhAvathI mugdha thaIne rAjA emane ziSya thaI gayo A daMtakathAomAM keTaluM tathya che e kahevuM muzkela che. enA rUpa-raMga uparathI to vidvAnone ema ja lAge ke phakta A AcAryone mahimA vadhAravAne mATe ja AvI manamAnI kathAo upajAvI kADhavAmAM AvI che, ane siddhasenanI kathAmAM ja kaMIka pheraphAra karIne e samatabhadrane lAgu karI devAmAM AvI hoya. paraMtu, saMbhava che ke, AmAM kaMIka etihAsika satyane aMza paNa heya. jevI rIte nyAyAcArya yazavijayajIe kAzInI vidvatsabhAmAM vijaya meLavyo hato, e ja rIte siddhasene avaMtInI ane samatabhadra kAzInI vidvatsabhAmAM vijya meLavyo heya, ane enA smaraNa nimitte te te sthAne mAM jaina maMdiranI pratiSThA karAvIne jainadharmane khUba jaya jayakAra karAvyA heya. AvI ghaTanAo samaye samaye aneka sthAnamAM banatI rahI che, tethI siddhasena ane samaMtabhadranA samayamAM paNa AvI ghaTanA banI hoya ane ene lIdhe ja A daMtakathA-ardhasatyamizrita banIne - pracalita thaI gaI hoya te emAM kaMI asaMbhavapaNuM nathI. siddhasena ane samaMtabhadra bane mahAkavi ane mahAvAdI hatA. emanuM mahAkavitva to emanI ciraMjIva kRtiomAM spaSTarUpe dekhAI Ave che; ane emanA mahAvadIpaNane khyAla emanA graMthomAM rahelA pAMDitya uparathI saheje AvI zake che. banenA kAryanI vizeSatA samaMtabhadra svAmInI kRtione jevAthI mAlUma paDe che ke siddhasenasUri pitAnI kRtiomAM je vAtanuM saMkSepamAM sUcana kare che, samaMtabhadra enuM vyavasthita rUpe vistArathI varNana kare che. siddhasena
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasena ane samaMtabhadra pitAnA graMthamAM pramANa ane nayanAM lakSaNo phakta sthira karatA gayA hatA; samaMtabhadra pitAnA graMthamAM siddhasenane anusarIne mImAMsA karIne emane saphaLa, saMgata ane sthira karI dIdhA hatA. siddhasene Apta puruSanI bAbatamAM saMkSipta ane prakIrNa vicAra pradarzita karyA hatA, samaMtabhadra e ja vicArene vistRta ane kramabaddha rUpamAM gUMthI laIne AtanI paripUrNa mImAMsA karI hatI. A rIte siddhasene jainadharmanA taravajJAnane aMkurita karavAmAM jaLasiMcananuM kAma karyuM, te samaMtabhadra e aMkura pitAnI icchA pramANe nirbhaya rIte meTe thaI zake e mATe enI AsapAsa kAMTAnI vADa UbhI karavAnuM kAma karyuM. A banne mahApuruSonA samprayatna ane prazaMsanIya jIvanane lIdhe jaina darzana sajIvana rahI zakayuM; ane emaNe ja cIMdhelA mArganuM anusaraNa karI te pachInA samartha AcAryoe ene khUba palavita karyuM...... bane AcAryo ane saMpradAyamAM mAnya A graMthanI [--samaMtabhadranI sauthI vadhu Adara pAmelI 114 leka jeTalI nAnI kRti "AptamImAMsA,' enA upara mahAna tArkika bhaTTa akalaMka devanI aSTazatI"-AThaso zleka jeTaluM-bhASya; enA upara AcArya vidyAnaMdikRta "aSTasahastrI'-ATha hajAra zleka pramANuvyAkhyA; e "aSTasarasTI" graMthanI] mahattAne khyAla eTalA uparathI paNa AvI zake ema che ke zvetAMbara saMpradAyanA mahAna vaiyAyika ane samartha graMthakAra upAdhyAya yazavijyajI jevA vidvAne, A graMthanA gAMbhIryathI mugdha thaIne, ene upara mULa graMtha jevaDI ja (eTale ke ATha hajAra pramANa) ane evI ja prauDha TippaNI lakhI che. ane e rIte "aSTasahastrI ne "DazasahasI" banAvIne enuM mahattva bamaNuM vadhArI dIdhuM che..... haribhadra vagere vetAMbarenA mukhya AcAryoe jema siddhasena divAkarane "vAdimukhya " ane "tutikAra" vizeSaNathI ulekha karyo
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 jene ItihAsanI jhalaka che tema samatabhadra svAmIne paNa e vizeSaNothI alaMkta karyA che. tethI evuM anumAna thaI zake che ke havetAMbarane mana siddhasena ane samaMtabhadra bane samAna rIte pUjya ane satkArane yegya che. bIjI bAju, siddhasenasUrine jema zvetAMbaree pitAnA zraddhAbhAjana ane pramANabhUta puruSa mAnyA che, tema digaMbarAcAryoe paNa emane pitAnA stutipAtra ane zirasAvaMgha mAnyA che. tethI digaMbaranI dRSTimAM paNa siddhasena ane samatabhadra banne samAna guNothI alaMkRta che. tethI e svataH siddha thaI gayuM ke samagra jaina samAja ane jaina sAhityamAM A banne mahApuruSanuM jJAnaprabhAthI zobhatuM, sarvaparipUrNa ane nirgathasamudAyane vaMgha evuM siMhAsana samAnarUpamAM ane samAna sthAnamAM birAjamAna che. (vi. saM. 1976) jaina sAhitya saMzodhaka, bhAga 1, aMka 1; pR. 6 thI 20 sudhImAM chapAyela hiMdI lekha uparathI saMkSepa pUrvaka anuvAdita.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] jinabhadragaNi kSamAzramaNa jItakapasUtra'nA kartA jinabhadragaNi kSamAzramaNa che, ema cUrNikArane spaSTa ulekha che; ane anyA TIkAkAree tathA anya graMthakAroe paNa e bAbatane ghaNuM ThekANe nirdeza kare che. Avazyaka sUtranA sAmAyika adhyayana uparanuM, lagabhaga pAMca hajAra graMthapramANa, prAktagAthAbaddha bhASya, ke je vizeSAvazyaka bhASyanA nAme suprasiddha che, tenA kartA paNa A ja jinabhadra gaNuM che. A bhASyagraMtha jaina pravacanamAM eka mukuTamaNi samAna lekhAya che ane tethI bhAgyakAra jinabhadra gaNuM jene zAstrakAramAM agraNI manAya che. jaina darzana pratipAdita jJAnaviSayaka vicArane kevaLa zraddhAgama viSayanI koTimAMthI buddhigamya viSayanI koTimAM utAravAno susaMgata prayatna, sauthI prathama, emaNe ja e mahAbhASyamAM karyo heya, ema jaina sAhityanA vikAsakramanuM siMhAvalokana karatAM jaNAI Ave che. jaina AgamonA saMpradAyagata rahasya ane arthanA, potAnA samayamAM, advitIya jJAtA tarIke e AcArya sarvasaMmata gaNutA hatA; ane tethI emane " yugapradhAna' evuM mahattvakhyApaka upapada maLeluM hatuM. "chata95cUrNi'nA kartAe, prAraMbhamAM, 5 thI 10 mA sudhInAM padyamAM A AcAryanI je gaMbhIrArtha stuti karelI che, te uparathI emanI jJAnagaMbhIratA ane sAMpradAyika pratiSThitatAnuM kAMIka sUcana thAya che. A padyono bhAvArtha A pramANe che - 5. anuga eTale AgamonA arthazAnanA dhAraka,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jenA ItihAsanI jhalaka yugapradhAna, pradhAna jJAnIone bahumata, sarvazruti ane zAstromAM kuzaLa, ane darzana-jJAna upaganA mArgastha eTale mArgarakSaka, 6. kamaLanA suvAsane adhIna thayelA bhramare jema kamaLanI upAsanA kare che, tema jJAnarU5 makaraMdanA pipAsu munio jemanA mukharUpa nirjharamAMthI nIkaLelA jJAnarUpa amRtanuM sadA sevana kare che; 7. sva-samaya ane para-samayanA Agama, lipi, gaNita, chaMda ane zabdazAstro upara karelAM vyAkhyAnothI nirmita thayela jemane anupama yaza paTaha daze dizAomAM bhamI rahela che; 8. jemaNe pitAnI anupama matinA prabhAve jJAna, jJAnI, hetu, pramANa ane gaNadharapRcchAnuM savizeSa vivecana vizepAvazyakamAM graMthanibaddha karyuM che; - "9, jemaNe cheda sutronA arthane AdhAre, puruSavizeSanA pRthakkaraNa pramANe, prAyazcittanA vidhinuM vidhAna karanAra "jIka9pasUtranI racanA karI che; "10. evA, para-samayanA siddhAMtomAM nipuNa, saMyamazIla zramaNonA mArgane anugAmI, ane kSamAzramamAM nidhAnabhUta jinabhadragaNi kSamAzramaNane namaskAra." AmAMnA pAMcamA padyanA tAtpayartha uparathI jaNAya che ke, jinabhadra gaNI AgamanA advitIya vyAkhyAtA hatA; yugapradhAna padanA dhAraka hatA; tatkAlIna pradhAna pradhAna mRtadhare paNa emane bahu mAnatA hatA; kRti ane anya zAstrone paNa e kuzala vidvAna hatA; ane jaina siddhAMtamAM je jJAna-darzanarUpa upayogane vicAra karavAmAM AvyuM che tene e samarthaka hatA. chaThThA paghanA tAtparyathI e jaNAya che ke emanI sevAmAM ghaNuM munio jJAnAbhyAsa karavA mATe sadA upasthita rahetA. sAtamA padyamAM judAM judAM darzanenAM zAstro tathA lipividyA, gaNita
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadragaNi kSamAzramaNu 73 zAstra, chaMdazAstra ane zabda( vyAkaraNa )zAstra AdimAM emanuM anupama pAMDitya sUcita karyu che. AmA padyamAM vizeSAvazyaka bhASya, ane navamAmAM jItakalpasUtra viSayaka emanuM kartRtva prakaTa karyuM che. 10mA padyamAM emanI para-samayanA Agama viSenI nipuNatA, svaAcAra pAlananI pravaNutA ane sa jaina zramaNeAmAM rahelI mukhyatAnuM sUcana karyu` che. ATalA saMkSipta paricaya sivAya anyatra kayAMya paNa e mahAna AcAyanA kA paNa vizeSa ullekha daSTiAcara thatA nathI. haribhadrasUri, zIlAMkAcA, jinezvarasUri, abhayadevasUri, hemacaMdrasUri, vAdI devasUri, malayagiri ane devedrasUri vagere pAchaLanA prasiddha graMthakAra ane TIkAkArAe emaneA nAmanirdeza potAnI kRtimAM anekaza karelA che. bhASyasudhAMbheAdhi, bhASyapIyUSapAtheAdhi, bhagavAn bhASyakAra, duSyamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpapratima, dalitakuvAdipravAda, prazasyabhASyasasyakAzyapIkapa, tribhuvanajanaprathitapravacane paniSadvedI, sandehasandAhazailazRM gabhaga bhAli ityAdi prakAranAM viziSTa vizeSaNApUrvaka emanu nAmasmaraNa karavAmAM AvyuM che; ane e rIte emanI AptatAnA gauravapUrvaka svIkAra karavAmAM AvyA che. e prakAranA vidvAno : AgamapradhAna ane tarka pradhAna dareka saMpradAyanA vidvAneAmAM e prakAra najare paDe che: eka tA AgamapradhAna; ane bIjo tarka pradhAna. AgamapradhAna paMDitA haMmezAM peAtAnA paraparAgata AgamAne-siddhAMteAne zabdazaH puSTa rIte pakaDI rahevAnA svabhAvavALA hAya che; tyAre tapradhAna vidvAnA Agamagata padArtha vyavasthAne tarkasa Mgata ane rahasyAnukULa mAnavAnI vRttivALA hAya che. AthI keTalIka vakhate AgamapradhAna ane tarka pradhAna vicArakAnI saMpradAyagata tattvavivecananI paddhatimAM vicArabheda paDe che. e vicAra* bheda jo ugra prakAranA hAya che, teA te kALakrame sa MpradAya bhedanA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka avatAramAM avasAna pAme che; ane saumya prakArane heya che te te mAtra matabhedanA rUpamAM ja viramI jAya che. jaina saMpradAyanA itihAsanuM avalena karatAM temAM AvA aneka vicArabheda, matabhede ane saMpradAyabheda ane tenAM mULabhUta ukta prakAranAM kAraNe buddhi AgaLa spaSTa tarI Ave che. jinabhadra gaNuH Agama pradhAna AcArya e vicAranA eka udAharaNabhUta jinabhadragaNi kSamAzramaNa paNa che; ane tethI jaina pravacananA itihAsamAM emane ghaNuM prasiddhi prApta thaI che. jinabhadra gaNI AgamapradhAna AcArya che. jaina AgamaAmnAya, je paraMparAthI cAlyA AvatA hatA, tene zabdaza: anusarI te upara susaMgata bhASya racavAnuM pradhAnakArya emaNe karyuM hatuM. e bhASyamAM AkhAyathI viruddha janArA dareka pakSa upara emaNe yatheSTa AkSepa-pratikSepa karyo che ane svasaMpradAyanuM samarthana karyuM che. e pitAnA samarthanamAM tarkane upayoga kare che, paNa te tarka AkhAya anukULa hoya te ja tene mahatva Ape che; AmnAyathI AgaLa janAra tarkane e upekSaNaya gaNe che. udAharaNa tarIke eka prasaMga laIe:takapradhAna AcArya siddhasena divAkara : sarvamAnya Asa puruSa - siddhasena divAkara jinabhadranA puragAmI AcArya che. jaina vADmayamAM ane itihAsamAM temanuM sthAna ghaNuM UMcuM che. jainadharmanA je mahAna samarthaka ane prabhAvaka AcAryo thaI gayA che, temAM siddhasenasUri ghaNuM AgaLa paDatA che. sammatitarka, nyAyAvatAra, mahAvIrastuti vagere maulika, siddhAMtapratipAdaka ane pauDhavicArapUrNa emanA graMtha che. jaina tarkazAstranA e vyavasthApaka ane vivecaka che. tethI e tarkapradhAna AcArya manAya che. jaina darzananA e eka ananya AdhArabhUta Apta puruSa che. emanA pAchaLanA sarva samartha AcAryoe emane AptarUpe. svIkAryA che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadragaNi kSamAzramaNa siddhasenanA matanA jinabhadra dvArA pratikAra e AcArye peAtAnA sammatita nAmanA tAttvika graMthamAM kevaLajJAna ane kevaLadarzananA svarUpanA vicAra karatAM, e siddhAMta pratipAdana karyA che ke kevaLajJAnIne jJAna ane na banne yugapat ja hAI zake che; ane tethI yathAmAM banne eka svarUpa ja che. AgamAmAM je " jInavaM To nasthirabonA '' e vicAra pratipAdelA che, tenAthI siddhasenanA siddhAMta jarAka viruddha dekhAya che. eTale AgamavAdI jinabhadragaNi kSamAzramaNe peAtAnA bhASyamAM siddhasenanA vicArane vigatavAra pratikSepa karyA che ane tAtpa mAM jaNAvyuM che ke tarkathI game te vicAra siddha thatA hAya, paNu AgamathI bahAra jatA tarkane svIkAra na karI zakAya. AgamamAM kayAMya paNa yugad upayAganuM sUcana nathI ane tethI e vicAra agrAhya che. A viSayane upasaMhArakaratAM jinabhadragaNui kSamAzramaNa jaNAve che ke " jo jinane--kevalIne yugapat banne upayAga hAta te te kAIne anabhimata na thAta. paNa te che ja nahIM; kAraNa ke sUtramAM tenA dhaNI ja jagyAe niSedha karavAmAM Avele che. tema ja krameyAgamAM-eka pachI eka thanAra jJAnamAM--amArI kAMI abhiniveza buddhi nathI. paNa tathApi kahIe chIe ke jinanA matane arthAt AgamanI paraMparAne anyathA na ja karI zakAya.'" * Ama jinabhadra gaNI AgamaparaMparAnA mahAna saMrakSaka hatA ane tethI te AgamavAdI ke siddhAMtavAdInA birudathI jaina vAGamayamAM ALakhAya che. jinabhadra gaNInA graMthA gr jinabhadra gaNInA banAvelA graMtheAnI cAkkasa mAhitI kAMI maLatI nathI; sAmAnya rIte nIce jaNAvela pAMca graMthA temanI kRti tarIke prasiddha cheH-- * vizeSAvazyaka bhASya, pR0 1213.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 jaina ItihAsanI jhalaka (1) vizeSAvazyaka bhASya mULa ane TIkA...(2) bRhatsaMgrahaNI ...(3) brahakSetrasamAsa...(4) vizeSaNavatI..(5) chatakalpasUtra. jinabhadra gaNInI bhASyakAra tarIkenI bahu khyAti che. temAM mukhyatayA to vizeSAvazyaka bhASyane laIne ja e prasiddhi prApta thaI hoya tema jaNAya che; kAraNa ke jyAM jyAM bhASyakAranA nAme emane ullekha Ave che, tyAM tyAM ghaNAbhAge, vizeSAvazyakanAM avataraNa TAMkavAmAM AvyAM hoya che. paNa, e bhASya sivAya bIjAM paNa koI bhAge emaNe racyAM hoya to te saMbhavita che. enuM kAMIka aspaSTa sUcana keTalAcAryanI vizeSAvazyaka bhASya TIkAmAMnA eka ullekhathI thAya che..... mArI pAse keTalAMka prakIrNa pAnAMono eka saMgraha che, temAM bhASya ane cUrNimAMnI keTalIka ne kaI vidvAne karelI che. e saMgraha Azare 300 karatAM vadhAre varSa jUne lakhele che. emAM eka ThekANe nizIthabhASyanI 3 gAthA lakhelI che, ane te pachI "phati vinamadrAmAjhamaLatanizIthamAdhyamo deza" AvI spaSTa noMdha che. abhyAsIoe A bAbatamAM vizeSa zodha karavAnI AvazyakatA che. jinabhadra gaNune samaya - jinabhadra gaNInA gaNagacchAdine ke guru-ziSyAdine kaI ullekha jovAmAM Avato nathI. soLamA saikA pachI lakhAyelI paTTAvaliomAM temanA samayano nirdeza thayeluM jovAmAM Ave che, ane te pramANe mahAvIra nirvANa pachI saM. 1515mAM temano svargavAsa thaye mAnavAmAM Ave che. vIra nirvANa 1115 te vikrama saMvata 645 barAbara thAya che. pAvalIomAM ullekhele A samaya keTale asaMdigdha che te jANa vAnAM vizeSa pramANe adyApi dRSTigocara thayAM nathI. tapAgaccha, aMcalagaccha, upakezagaccha, laghupizAlika, bRhazAlika Adi gajhanI je Adhunika paTTAvalio upalabdha che temanI mukhya paraMparAmAM te jinabhadrane keI nirdeza nathI. paNa kharatara gacchIya paTTAvaliomAM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadragaNi kSamAzramaN kAka ThekANe mULa paTTaparaMparAmAM jinabhadrane dAkhala karI dIdhelA jovAmAM Ave che kharA. paNa temAM paraspara ghaNA ja virodha najare paDe che. udAharaNa tarIke, mArI pAse je keTalAMka AvAM paTTAvalinAM pAnAM che temAMthI ekamAM jinabhadrane mahAvIrathI 35mI mATe lakhyA che; jA pAnAmAM 38mI mATe lakhyA che; tyAre vaLI trIjA pAnAmAM 27mI pATe lakhyA che....... .....Ama paTTAvalinI vigatA bahu ja asa bahu hovAthI temAMnA keAI paNa kathanane, anyAnya purAvAonA AdhAre niIta karyAM sivAya, satya mAnI zakAya tema nathI e spaSTa ja che......... paNa khAsa kAMI virodhI pramANa najare na paDe tyAM sudhI paTTAvaliemAM je vIra saMvata 1115-vikrama saMvata 645-nI sAla emanA mATe lakhelI che, teneA svIkAra karIe te temAM kazI harakata nathI 77 " amadAvAda jItakalpasUtranI saMpAdakIya prastAvanA, Azvina mAsa, saMvata 1982 pR. 6 thI 16mAMthI saMkSepa karIne uddhRta ' nAMdha-A prastAvanA lakhyA pachI vi. sa. 2001 nI sAlamAM bhAratIya vidyA 'nA sva. bAbU zrI bahAdurasiMhajI siMghInI yAdamAM je khAsa ' smRtipra^tha ' bhAratIya vidyA bhavana taraphathI pragaTa thayeA hateA, emAM munijIne ' bhASyakAra jinabhadragaNi kSamAzramaNanA sunizcita samaya ' e nAme eka lekha chapAyA che. emAM temaNe jesalameranA prasiddha gra MthabhaMDAramAMthI maLI AvelI vizeSAvazyaka bhASyanI eka prAcInatama tADapatrIya pratinI puSpikAnA chellA e zleAkeAne AdhAre, jaNAvyu che ke " paNa have mane emanA samaya viSenI eka sunizcita bhiti maLI AvI che ane te anusAra emane svargavAsa vi. sa. 645 mAM nahI paNa }}} pachI kayAreka thayelA hAvA joI e.' A be zlokAnA nirdeza pramANe zaka sa Mvata 131 nA caitra sudi 15 ne budhavAre, svAti nakSatramAM valabhInagarImAM A graMthanI racanA thayelI che. (1 --saMpAdaka
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] haribhadrasUri ane emane samaya jainadharmanA zvetAMbara saMpradAyamAM haribhadra nAmanA eka bahu prasiddha ane mahAvidvAna AcArya thaI gayA. emaNe saMskRta ane prApta bhASAmAM dharma ane dArzanika viSayane lagatA aneka uttamottama ane gaMbhIra tattvanuM pratipAdana karatA graMtha racyA che. e graMthamAM sAMkhya, yega, nyAya, vaizeSika advaita, cArvAka, bauddha, jaina vagere badhAMya darzane ane tenI emaNe aneka rIte AlecanA-pratyAyanA karI che. samabhAvI vidvAnomAM sauthI mokhare A pramANe judA judA matonA siddhAMtonI vivecanA karatI vakhate pitAnA virodhI matavALA vicArane nAmanirdeza paNa gauravapUrvaka karavAvALA ane samabhAvapUrvaka mRdu ane madhura zabdomAM emanA vicArenI mImAMsA karavAvALA je koI vidvAne bhAratIya sAhityanA ItihAsamAM ullekha karavA gya thaI gayA, teomAM haribhadranuM nAma sauthI mekhare nedhavA jevuM che....... pUrvottara itihAsanI vaccenA sImAstaMbha - haribhadrasUrino prAdurbhAva jaina itihAsamAM bhAre mahatvanuM sthAna dharAve che. jainadharmanA-mukhyatve zvetAMbara saMpradAyanA-uttarakAlIna (Adhunika) svarUpane saMgaThita karavAmAM emanA jIvanakAryo ghaNe moTo phALo Apyo che. uttarakAlIna jaina sAhityanA itihAsamAM teo prathama lekhaka gaNavAne gya che; ane jaina samAjanA itihAsamAM navIna
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri ane emanA samaya 79 sagaThananA eka mukhya vyavasthApaka kahevAvAne yogya che. A rIte te jainadharmAMnA pUrvakAlIna ane uttarakAlIna ItihAsanI vaccenA sImAstaMbha rUpa che.......... aparimita thathAnA kartA haribhadrasUrie peAtAnA jIvana daramyAna jaina sAhityanI jeTalI puSTi karI eTalI khIjA kAI e nathI karI. emaNe racelA graMthAnI saMkhyA ghaNI meATI che. prAcIna paraMparAnA kahevA mujaba tene 1400, 1440 ke 1444 gra MthAnA praNetA jaNAvavAmAM Ave che. A saMkhyA ApaNA jevA AjakAlanA mAnavIone dhaNI vadhAre ane tethI atizayAktivALI lAge che; paNa sAthesAthe e vAta paNa avazya dhyAnamAM levA jevI che ke A saMkhyAnuM sUcana karatA AThasA-navase varSoMthI paNa vadhAre prAcIna evA ullekhA maLe che. A sakhyAnA artha bhale game te hAya, paNa eTalI vAta teA sAva sAcI che ke atyAre jaina sAhityamAM jeTalA graMthA haribhadrane nAme pracalita ane prasiddha che, eTalA khIjA keAInA nAme nathI. ane A eka ja hakIkata emanA aparimita graMthenA katRtvanI puSTimAM spaSTa pramANurUpa che.1 peAtAnI jIvananA hakIkata ApavAmAM udAsInatA haribhadrasUrie racelA graMthaiAnI saMkhyA ATalI meATI hAvA chatAM emAM kAMya emanA jIvanane lagatI kaMI ja vizeSa mAhitI ApelI nathI maLatI. bhAratanA bIjA prasiddha vidvAneAnI jema emaNe paNa peAtAnA graMthAmAM peAtAnA jIvana saMbaMdhI kA nirdeza nathI karyAM. lakhavAmAM mAtra emaNe peAtAnA saMpradAya, gaccha, guru ane eka viduSI dha mAtA A[ sA ]nuM nAma keTalAMka sthaLeAmAM lakhyuM cheH 1. zrI haribhadrasUrinA (vi. sa. 2017 sudhImAM) upalabdha graMtheAnI cAdI mATe jIe 5. zrI sukhalAlajI kRta 'samadazI AcArya haribhadra', pariziSTa-2. ( prakAzaka, muMbaI yunivarsiTI, muMbaI. )
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ItihAsanI jhalaka ATale nirdeza maLe che eya sadbhAgyanI vAta che, kAraNa ke bIjA AvA aneka vidvAne saMbaMdhI te ATalIya bInA nathI maLatI. saMpradAya, ga7, guru ane dhamamAtA haribhadrasUrie nirdezala guru vagerenAM nAmo anusAra emane saMpradAya vetAMbara hato. emanA gacchanuM nAma vidyAdhara ga7, ga7. pati AcAryanuM nAma jinabhaTa, dIkSA gurunuM nAma jinadatta ane emanI dharmamAtAnuM nAma yAkinI mahattara hatuM. A badhI bAbatene nirdeza emaNe eka ja sthAne, Avazyaka sUtranI TIkAne aMte, A rIte karyo che - " samAptA ceyaM ziSyahitA naamaavshykttiikaa| kRtiH sitAmbarAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato yAkinImahattarAsUnoralpamaterAcAryaharibhadrasya / " [ AvazyakasUtranI " ziSyahitA" nAmanI A TIkA samApta thaI zvetAMbara AcArya jinabhaTanA AjJAdhArI, vidyAdharakulanA tilaka samAna AcArya jinadattanA ziSya, yAkinI mahattarAnA dharma putra, alpamati AcArya haribhadranI kRti.] haribhadranA jIvananI vigato ApatA thA AvazyakasUtranI TIkAnA upara lakhela aMtima ullekhathI vadhAre koI hakIkata haribhadra pitAne kaI graMthamAM nathI lakhI. tethI emanA jIvana saMbaMdhI AthI vadhu kazI bInA, emanA pitAnA zabdomAM, maLI zake evI AzA rAkhI zakAya ema nathI. paraMtu pAchaLanA keTalAya graMthamAM--bhale daMtakathAnA rUpamAM kema na hoya--emanA saMbaMdhI keTalAya prakAranI judI judI vAto lakhAyelI jarUra maLe che........... A prathAmAM sauthI vadhAre ullekhanIya graMtha prabhAcaMdra racela prabhAvarita che. A graMtha vikrama saMvata 1334mAM racAya che. A
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri ane emane samaya graMthanA navamA prabaMdhamAM, uttama prakAranI kAvyazailimAM, vistArapUrvaka haribhadranuM caritra varNavyuM che. (A caritramAM kahelI vAtomAM keTaluM satya che e saMbaMdhamAM ahIM ame amAre kaze abhiprAya nathI ApI zakatA.) A graMthanI pachI rAjazekharasUrie (vi. saM. 1805mAM) racela prabaMdhakoSa nAmanA aitihAsika ane daMtakathAo rUpe keTalAka prabaMdhone saMgraha karatA graMthamAM paNa emanA saMbaMdhI keTaluMka varNana kareluM maLe che. haribhadrasUrinA jIvanane lagatI vAto kaMIka vistArathI A ja be graMthamAM lakhAyelI maLe che. keTalAka saMkSipta ullekhe te A graMthathI pahelAM banelA graMthomAM paNa kyAMka kyAMka maLI Ave che. AvA graMthAmAM, kAlakramanI daSTie, pahelo graMtha municaMdrasUrie racela upadezapada ( je haribhadrasUrie ja racela prakaraNagraMtha che, tenI TIkA che. A TIkA vi. saM. 1174mAM samApta thaI hatI. A TIkAne aMte, bahu ja saMkSepamAM-paraMtu prabhAvacaritranA kartAe pitAnA prabaMdhamAM jeTaluM caritra ApyuM che, ene ghaNokhare sAra ApIne-haribhadranA jIvananuM sUcana karyuM che. bIje graMtha bhadrezvarasUrie prAkRta bhASAmAM racela "kathAvalI" nAme che. A graMthanI racanA kyAre thaI ene kaze ullekha nathI maLyuM. racanAzailI ane kartAnA nAma uparathI evuM anumAna thAya che ke bAramI sadImAM enI racanA thaI haze. A zatAbdImAM bhadrezvara nAmanA be-traNa AcAryo thaI gayAnA ullekhe maLe che. A graMthamAM vIze tIrthakarenAM caritronI sAthe, aMtamAM, bhadrabAhu, vajasvAmI, siddhasena vagere AcAryonI kathAo lakhAyelI che, jemAM aMtamAM haribhadranI jIvanakathA paNa sAmela karelI che. A ja rIte thoDuMka varNana gaNarasArdha zatakanI sumati gaNIe racelI bRhaTIkA, jenI racanA-samApti vi. saM. 1295mAM thaI hatI. temAM paNa noMdhAyuM che. e graMthomAMnAM varNanono sAra A badhA graMthamAM noMdhAyelAM varNanone AdhAre je sAra nIkaLe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 82 che te e che ke--haribhadra pAtAnI pUrva avasthAmAM eka meTA vidvAna ane vaidika brAhmaNa hatA. citrakUTa (mevADanI qhatihAsaprasiddha vIrabhUmi cittoDagaDha) emanuM nivAsasthAna hatuM. yAkinI mahattarA nAmanAM eka viduSI jaina AryA (zramaNI=sAdhvI)nA samAgamathI emane jainadhama upara zraddhA thaI hatI. ane e ja sAdhvInA upadeza pramANe emaNe jaina zAstroe varNavela sanyAsadharma-zramaNavrataneA svIkAra karyAM hatA. tharacanA; ghaNebhAge AgamAnA pahelA TIkAkAra A saMnyAsa-avasthAmAM janasamAjane niraMtara sadbeAdha ApavA uparAMta emaNe peAtAnuM samagra jIvana satata sAhityasevAmAM vitAvyuM hatuM. teoe dhArmika, dArzInika ane AdhyAtmika viSayane lagatA aneka uttameAttama maulika graMthA ane gra MthavivaraNA lakhIne jaina sAhitya upara--ane te dvArA samagra bhAratIya sAhitya upara----bahu mATI upakAra karyA che. . jainadharmAMnAM pavitra pustake, je Agama kahevAya che, e prAkRta bhASAmAM racAyelAM hAvAne kAraNe vidvAneAne ane sAthesAthe echI buddhivALA manuSyAne mATe paNa ochA upakArI thaI zakatA hatA. tethI enA upara saskRtamAM saraLa TIkAo lakhIne emane sahune mATe sukhAdha banAvavAnuM puNyakArya zarUmAM A mahAtmAe ja karyu hatuM. emanI pahelAM, ghaNe bhAge, Agamagra MthA upara saMskRtamAM TIkA nahAtI lakhAI--eTalu teA kharuM ke harabhadranI pahelAM kAI paNa AgamasUtra upara saMskRtamAM lakhAyelI TIkA atyAra sudhImAM te upalabdha thaI nathI. satyanA upAsaka, udAradela sAdhupuruSa emaNe racelA AdhyAtmika ane tAttvika graMthAnA svAdhyAya karavAthI mAlUma paDe che ke te prakRtithI bahu saraLa, AkRtithI bahu saumya ane vRttithI bahu udAra hatA. emane svabhAva sarvathA guNAnu
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri ane emane samaya 83 rAgI hatA. emane jainadharma upara ananya zraddhA hovA chatAM, tema ja pite e dharmanA mahAna samarthaka hovA chatAM, emanuM hRdaya pakSapAtathI mukata hatuM. satyane Adara karavA mATe teo sadA tatpara rahetA. dharma ane tattva saMbaMdhI vicArone bahAra karatI vakhate teo pitAnI madhyasthatA ane guNanurAgitAnI leza paNa upekSA nahotA karatA. je koI paNa dharma ke saMpradAyane je kaMI paNa vicAra emanI buddhine sAce pratIta thatuM, tene teo tarata ja svIkAra karI letA; jevI rIte bhAratanA bIjA ghaNAya prasiddha AcAryo ane dArzanikee karyuM che tema, kevaLa dharmabheda ke saMpradAyabhedane kAraNe teo koInA upara kaTAkSa nahetA kastA. buddhadeva, kapila, vyAsa, pataMjali vagere judA judA dharma pravartake ane matapeSakone nAmanirdeza karatI vakhate teoe emane mATe bhagavAna, mahAmuni, maharSi vagere bhAre gauravanuM sUcana karatAM vizeSaNone prayoga karyo che- A vAta ApaNane AvI jAtanA bIjA graMthakArenI lekhanazailImAM bahu ochI jovA maLe che. kahevAne bhAvArtha e che ke haribhadra bahu ja udAra dilavALA sAdhupuruSa hatA, satyanA upAsaka hatA. bhAratavarSanA suyogya dharmAcAryonA puNyazleka itihAsamAM teo eka ucca zreNimAM birAjI zake evA saMvihRdayI jainAcArya hatA. hAribhadrasUrino samaya vi. saM. 18pamAM svargavAsa thayAne mata haribhadrasUrinA jIvanavRttAMtane AchopAtaLo ullekha karanArA je je graMthonAM nAma ame upara sUcita karyA che, emAM e vAtane kaze ja nirdeza ke sUcana nathI maLatuM ke A sUri kayA samayamAM thayA.....aMcalagacchanA AcArya merUtuMge vicArazreNi nAme graMtha banAvyuM che......
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka vicAraNi graMthamAM samarAhe vi. saM. 1371mAM zatrujyane je uddhAra karyo hato, ene ullekha maLe che. tethI vikramanI 14 sadInI chellI paccIzImAM A graMthanI racanA thaI hatI, ema mAnavAmAM kazI harakta nathI. A prabaMdhamAM eka prAcIna prAkRta gAthA uddhata karavAmAM AvI che. emAM lakhyuM che ke vikrama saMvata 18pamAM haribhadrasUrine svargavAsa thayo hato. gAthA A pramANe che - paMcasae paNasIe vikkamakAlAu jhatti atthamio / haribhaddasUri-sUro bhaviyANaM disau kallANaM / / arthAta-vikrama saMvata 18pamAM asta (svargastha) thayelA haribhadrasUrirUpa surya bhavya janone kalyANa Ape. ......... pradyumnasUrie pitAnA vicArasAraprakaraNamAM ane samayasuMdara gaNae pote saMgrahela gAthAsahastrI nAmanA prabaMdhamAM paNa A gAthA uddhata karI che. vaLI, A gAthAne ja bhAva laIne kulamaMDanasUrie (vikramanI 15mI sadIne pUrvArdha) vicArAmRtasaMgrahamAM, tathA dharmasAgara upAdhyAye (vikramane 17mI sadInA pUrvArdhamAM vidyamAna) tapAgacchagurnAvalImAM lakhyuM che ke mahAvIra nirvANa pachI 1055 varSe haribhadrasUrine svargavAsa thayo hato. (vIranirvANa pachI 470 varSe vikrama saMvata zarU thaye; ane vi. saM. 18pamAM haribhadrasUrine svargavAsa thaye. eTale 470+585=1055 mahAvIra nirvANu saMvatamAM teo svargavAsI thayA.) munisuMdarasUrie tapAgacchanI je padyabaddha gurnAvalI (saMvata 1466) racI che, temAM temaNe haribhadrasUrine mAnadevasUri (bIjA)nA mitra kahyA che. paTTAvalIonI gaNanA ane mAnyatA mujaba A mAnadevane samaya vikramanI chaThThI zatAbdIne lekhavAmAM Ave che. tethI A ullekha paNa haribhadrasUrine je samaya uparanI gAthAmAM jaNAvyo che tenI sAthe maLato Ave che. A rIte A badhA graMyakArone mate haribhadrasUrine.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri ane emanA samaya 85 sattA-samaya vikramathI chaThThI zatAbdIne che; ane emane svargavAsa vi. saM. 585 (I. sa. para9)mAM thayeA hateA. siddhaSie karela stuti; enA uparathI phalita thatA samaya paraMtu AvI jAtanAM khAdya pramANeAmAM keTalAMka pramANeA evAM paNa maLI Ave che ke jene lIdhe A gAthAmAM jaNAvela samayanI satyatAnI bAbatamAM vidvAneAne ghaNA vakhatathI sa Mdeha utpanna thaI rahyo che. A pramANeAmAM je mukhyatve ullekha karavA yAgya che te bahu mahattvanuM ane upara jaNAvela (vi. sa'. 585) samayane puravAra karatAM pramANeA karatAM paNa bahu prAcIna che. A pramANa mahAtmA sidgha ie racela mahAna graMtha upamitibhavaprapoMcA kathAmAM maLe che. A kathA sa. 962nA jeTha suda pAMcama ne guruvAranA divase, jyAre caMdra puna`su nakSatramAM hatA tyAre, samApta thaI hatI--eve spaSTa ullekha A kathAnI prazastimAM siddha ie peAte ja karyA che. joke graMthakartAe tyAM phakta * saMvata ' zabdaneA ja prayAga karyAM che, tethI e spaSTapaNe nathI jANI zakAtu` ke A bAbatamAM kathAkArane vIra, vikrama, zaka, gupta vagere savAmAMthI kaye| saMvata vivakSita che. Ama chatAM saMvatanI sAthe mahinA, tithi, vAra ane nakSatrane paNa spaSTa ullekha karela hovAthI. jyotiSa--- gaNitanA niyama mujaba gaNatarI karatAM, e vAta spaSTapaNe jANI zakAya che ke ahI vikrama saMvatanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che.......... , < A kathAnI prazastimAM siSie zarUAtanA nava kSeAkeAmAM peAtAnI mULa guruparaMparAnA ullekha karIne pachI haribhadrasUrinI viziSTa prazaMsA karI che, ane emane peAtAnA dhodhakara' guru kahyA che. prazastimAM haribhadrasUrinI prazaMsAnA traNa kSeAka (15, 16, 17) maLe che...... e zlokAne bhAvArtha A pramANe che-- " (15) AcAya haribhadra mArA dhameAdhakara-dhanA Adha karanAra-guru che. A kathAnA pahelA prastAvamAM meM A dharmo
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 jaina ItihAsanI jhalaka bedhakara guru saMbaMdhI nivedana karyuM che. (16) jeoe kRpA karIne potAnI aciMtya zaktinA prabhAvathI mArA hRdayamAMthI kuvAsanA-durvicArarU5 viSane dUra karIne suvAsanA-sarvicArarUpa sudhA(amRta)nuM siMcana karyuM che te AcArya haribhadrane namaskAra. (17) teoe (haribhadrasUrie) anAgata eTale ke bhaviSyamAM thanArA mane jANuM laIne jANe mAre ja mATe, caityavaMdana sUtrano AdhAra laIne lalitavistarA nAmanI vRttinI racanA karI che." A avataraNathI ema jANI zakAya che ke siddharSi haribhadrasurine, eka rIte, potAnA guru mAnatA hatA.........A rIte haribhadrasUrinA samayanI vicAraNAmAM siddharSine saMbaMdha eka mahatvanuM sthAna dharAve che.......upamitibhavaprapaMca kathAmAMnA siddhaSinA A viSayane lagatAM vAkyone jhINavaTapUrvaka vicAra karavAmAM Ave, ane ene pUrvApara saMbaMdha meLavavAmAM Ave to e pratIta thaze ke siddharSi haribhadrane pitAnA (sAkSAta-pratyakSa) guru nahatA mAnatA, paraMtu parokSa gura eTale ke Aropita guru-mAnatA hatA. upamatinI prazastimAM emaNe pitAnI je guruparaMparA ApI che, ene vicAra ahIM jarUra karavA je che. A prazastinA pAThathI e spaSTapaNe jANI zakAya che ke siddharSinA dIkSAguru gargaSi hatA, arthAta emaNe garmarSine hAthe dIkSA lIdhI hatI................ - A rIte siddharSinA pitAnA ullekha mujaba haribhadrasUrinI pUrvakAlInatA sAbita thAya che. paraMtu emanI A pUrvakAlInatAnuM vizeSa sAdhaka ane vadhAre spaSTa pramANe prAkRta sAhityanA mukuTamaNi samAna kuvalayamAlA nAmanA kathAgraMthamAMthI paNa maLe che. kuvalayamAlA kathAmAne nirNAyaka ullekha A kathA dakSiNacihna upanAmadhArI udyotanasUrie banAvI che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri ane emanA samaya AnI racanA--samApti jyAre sAtasemA zaka saMvatane samApta thavAmAM eka divasa bAkI hatA tyAre--eTale ke zaka saMvata 69nA caitradi 14nA divase--thaI hatI.......... A kathAnI zarUAtamAM, bhANubhaTTanI harSAkhyAyikA ane dhanapAla kavinI tilakamaMjarI vagere kathAnI jema, keTalAka prAcIna kavie ane emanA graMthAnI prazaMsA karI che. A kaviprazaMsAmAM, aMtamAM, haribhadrasUrinI paNa--emaNe racela prazamarasapUrNa prAkRta bhASAnI samarAicca kahAnA nAmeAllekha sAthe--A pramANe prazaMsA karavAmAM AvI cheH -- jo icchai bhavavirahaM bhavavirahaM ko na baMdae suyaNo / samaya-saya-sattha- guruNo samaramiyaMkA kahA jassa // 87 ' * haribhadrasUrie prAya: peAtAnA badhA graMthAne a Mte kAI ne kAI rIte a-sa Mbadha mesArIne ' bhaviraha ' athavA ' viraha ' e zabdanA prayAga avazya karyAM che. AthI tee vihAMka ' kavi ke graMthakAra kahevAya che.......... " AthI [ kuvalayamAlAnA A nirdezathI ] nizcata thAya che ke haribhadrane zaka saMvata 700, arthAt vi. saM. 835, eTale ke I. sa. 778thI te| arvAcIna kaI rIte na mAnI zakAya. A rIte haribhadrasUri siniA samakAlIna na hatA e puravAra thaI jAya che....... nadIrvANuMnA uddharaNathI nizcita thatA samaya nadIsUtra nAmanA jaina Agama upara haribhadrasUrie 3336 kSeAkapramANu saMskRta TIkA lakhI che. A TIkAmAM (jevI rIte AvazyakasUtranI TIkAmAM Avazyaka cUrNAiMmAMthI seMkaDA prAkRta pATha uddhRta karyA, e rIte) teoe dhaNuM sthaLe, A sUtra upara jinadAsa mahattare racelI cUrNi nAme prAkRta bhASAnI prAcIna vyAkhyAmAMthI lAMbAM lAMbAM avataraNA jemanAM tema
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 jaina itihAsanI jhalaka ApyAM che. jinadAsa mahAre naMdIcUrNi zakasaMvata pa88 (=vikrama saMvata 733=I. sa. 676)mAM pUrI karI hatI........ nizcita samayaH IsvIsananI AThamI sadI AthI e vAta nakkI thAya che ke haribhadrasUri zaka saMvata 598 (vi. saM. 733=I. sa. 676) pachI ja keI samaye thaI gayA; [ vicArazreNImAM uddhata ] gAthAmAM sUcavyA mujaba teo vikrama saMvata 585mAM, athavA, bIja ullekha pramANe, vIra saMvata 1055mAM nathI thayA. cUrNinI racanA pachI ochAmAM ochAM pacAsa varSa pachI ja haribhadrasUrie potAnI TIkA cI hevI joIe. ane tethI, e gaNatarI mujaba, emano samaya e ja IsvIsananI AThamI zatAbdI nizcita thAya che. kuvalayamAlA kathAnA sabaLa purAvAthI nizcita thatA samaya A pramANe judAM judAM pramANathI ame ema te sAbita karI batAvyuM ke haribhadrasUri, prAkRta gAthA vagerenA ullekha anusAra, vikamanI chaThThI zatAbdImAM nathI thayA, paNa AThamI zatAbdImAM thayA che. paraMtu ethI e nakkI nathI thatuM ke A zatAbdInA kyA bhAgamAM -kyAMthI kyAM sudhImAM-teo vidyamAna hatA. kuvalayamAlA kathAnA aMtima (prazasti-) lekhanuM dhyAnapUrvaka nirIkSaNa karavAthI A praznanuM paNa yathArtha samAdhAna thaI jAya che. jaina itihAsanA rasika abhyAsIone e jANIne AnaMda sAthe Azcarya thaze ke kuvalayamAlAnA kartA udyotanasUri urphe dAkSiNyacihna pote haribhadranA eka prakAre sAkSAta ziSya hatA......... ( [ A kathAnI prazastinI ] 11-13 gAthAomAM pitAnA viziSTa upakArI guruo- pUne savizeSa ullekha karIne kathAkAre emanA pratye potAnI kRtajJatA pragaTa karI che. A traNa gAthAone artha A pramANe che :
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 icchita phaLane ApavAvALA; ane kIrtirUpa puSpAthI alaMkRta thavAne lIdhe navIna kapavRkSanA jevA dekhAva dhAraNa karavAvALA; siddhAMtAnA abhyAsa karAvanAra AcAya vIrabhadra jevA tA jemanA guru che; ane jemaNe aneka siddhAMta graMthAnI racanA karIne samasta zruta( AgamA )nA satya ane pragaTa karyAM che te AcAya haribhadra jemanA pramANa ane nyAyazAstra bhaNAvanAra guru che; tathA jee kSatriyavaMzamAM janmela vaDesara nAmanA rAjAnA putra che; ane urdUdyotana jemanuM mULa nAma che, emaNe A kathAnI racanA karI che.'' haribhadrasUri ane emane samaya "C ' A traNa gAthAomAM haribhadrasUrine mATe * vaduprayaMtranetRtva ' ane ' pramALanyAyaviSayajIva '--e vizeSaNA, jene hetupUrvaka upayoga karavAmAM AvyA che, te uparathI vicArazIla vidvAnA spaSTa rIte samajI zake che ke kathAkAra ahIM je haribhadrasUrinuM smaraNa kare che te e ja haribhadrasUri che, jemane anulakSIne ame A nibaMdha lakhavAne parizrama uThAvyA che. kAraNu ke e haribhadra sivAya ' aneka graMthAnI racanA karIne samasta zrutanA satya ane pragaTa karavAvALA ' bIjA kAI haribhadra jaina sAhitya ke jaina itihAsamAM maLatA nathI. " tethI, A uparathI e aMtima nirNaya thaI jAya che ke mahAna tattvajJa AcAya haribhadra ane kuvalayamAlA kathAnA kartA udyotanasUri urphe dAkSiNyacihna banne ( keTalAka samaya sudhI te avazya ja ) samakAlIna hatA. ATale vizALa graMtharAzi lakhanAra mahApuruSanI uMmara echAmAM AchAM 60-70 varSa jeTalI te avazya haze. tethI svIsananI AThamI zatAbdInA pahelA dazakAmAM haribhadranA janma ane AThamA dazakamAM emane svaCvAsa mAnI levAmAM Ave te e kaMI asaMgata nathI lAgatuM. tethI ame haribhadrasUrine! sattA-samaya IsvIsana 700thI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ItihAsanI jhalaka 770 (vikrama saMvata 757 thI 827) sudhIne nakkI karIe chIe. jaina sAhitya saMzodhaka, bhAga 1, aMka 1 mAM chapAyela "mitra surizna samathanirNaya nAme hiMdI nibaMdhamAMthI saMkSepapUrvaka anuvAdita. (vi. saM. 1976) noMdha-A nibaMdha khUba moTo che. emAM zarUAtamAM haribhadrasUrinA jIvana, kArya ane sAhityasarjananI vigata ApIne te pachI, nibaMdhanA nAmane anurUpa, haribhadrasUrine sattA-samaya nizcita karavA aMge khUba vistAra tema ja jhINavaTathI carcA-vicAraNA karavAmAM AvI che; ane kevaLa AnuSaMgika purAvAothI ja nizcita karI zakAya evA A mahatvanA muddAnI chaNAvaTamAM judA judA graMthamAMthI maLI AvatAM saMkhyAbaMdha sAdhaka-bAdhaka pramANane taTastha, satyazodhaka ane aitihAsika daSTithI, vicAra ane vivekapUrvaka upayoga karavAmAM Avyo che. A daSTie A nibaMdha aitihAsika saMzodhanane eka zreSTha namUno banI rahe evo che. A badhI chaNAvaTa ane A badhA pramANene saMpUrNa rIte ahIM rajU karavAnuM zakya nathI banyuM, tethI jijJAsuo ane abhyAsIone mULa A nibaMdha jevA vinaMti che. A prasaMge vizeSa jANavA jevI bAbata to e che ke A nibaMdha vAMcyA pachI suprasiddha jarmana vidvAna Do. harmana yAkebIe paNa pitAne mata pheravIne munie siddha karela haribhadrano samaya svIkArI lIdhe hato, ane tene nirdeza temaNe pitAnI samarUnI prastAvanAmAM karyo che. - saMpAdaka
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] jinezvarasUri f A graMthanA kartA [kathAkASa prakaraNanA kartA ], graMthanI zarUAtamAM ane graMthane a Mte karela ullekhA uparathI spaSTapaNe jANI zakAya che te pramANe, zrI jinezvarasUri che. Ama te A nAmanA aneka sUrae jaina saMpradAyamAM thaI gayA che; paraMtu AnA kartA tA e ja jinezvara sUri che ke je sauthI vadhAre prasiddha che, ane jaina zvetAMbara sa MpradAyamAM jee bahu ja viziSTa sthAna dharAve che. A AcAya vardhamAnasUrinA / ziSya hatA. caityavAsa jinezvarasUrinA samayamAM, jaina zvetAMbara saMpradAyamAM, vadhAre bhAge caityA eTale ke jinamadirAmAM rahenAra yativanuM jora hatuM. A yatie jaina devamaMdiro, je te vakhate caityane nAme vizeSa prasiddha hatAM, temAM ja rAtadivasa rahetA, bhAjana vagere karatA, dharmopadeza ApatA, bhaNavAbhaNAvavAmAM pravRtta rahetA ane sUtA-besatA. matalaba ke caitya ja emane maTha ke emanuM nivAsasthAna hatuM; ane tee caityavAsIne nAme prasiddha hatA. AnI sAthesAthe emanA AcAra-vicAra paNa ghaNAkharA evA zithila ke judI jAtanA hatA ke je jaina zAstromAM vadhu vela ni tha jaina muninA AcAra sAthe asaMgata lAgatA hatA. teo eka jAtanA maThapati hatA. zAstrokta AcArAnuM pAlana karavAvALA yati-munie e vakhatamAM bahu ochI saMkhyAmAM najare paDatA hatA. jainadharmanu mahAna kendra aNuhilapura gujarAtanI prAcIna rAjadhAnI aNahilapura, je e samaye AkhA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ItihAsanI jhalaka bhAratavarSamAM eka mukhya nagarI gaNAtI hatI, ane samRddhi ane saMskRtinI dRSTie jenI bhAre nAmanA hatI, te jainadharmanuM paNa eka moTuM kendra banI hatI. jainadharmanAM seMkaDe maMdire emAM UbhAM thayelAM hatAM. hajAronI saMkhyAmAM tyAM jaina zrAvake rahetA hatA. vepAra, khetI ane rAjakArabhAramAM A jainenuM sthAna ghaNuM UMcuM hatuM--sauthI vadhAre AgaLa paDatuM hatuM. bhAratanA sudaramAM suMdara sthApatyanA eka ananya namUnA rU5 Abu parvata uparanA AdinAtha maMdiranA tema ja kuMbhAriyAnAM jaina maMdiranA nirmAtA, mahAna kalApremI ane gUrjara sAmrAjyanA mahAna rakSaka mahAdaMDanAyaka vimaLa maMtrI vagere jevA aneka jaina zrAvake e nagaranA mukhya nAgarike lekhAtA hatA. caityavAsIonI kAmagIrI ane aNahilapuramAM emane prabhAva zAstrakAra zAMtyAcArya, mahAkavi surAcArya, maMtravAdI vIrAcArya vagere jevA prabhAvazALI, pratiSThita ane vidvAnonA agraNI caityavAsI yatio e jaina samAjanA dharmAdhyakSa tarIkenuM gaurava dharAvatA hatA. jaina samAja uparAMta Ama janatA upara tema ja rAjadarabAramAM paNa A caityavAsI yatione prabhAva ghaNe meTo hato. jaina dharmazAstro uparAMta jyotiSa, vaidyaka ane maMtra-taMtra vagere zAstro ane enA vyAvahArika prayoganI bAbatamAM paNa A jaina yatio bhAre jANakAra ane pramANabhUta manAtA hatA. dharmAcAryo tarIkenAM khAsa kAryo ane vyavasAya uparAMta teo vyAvahArika bAbatomAM paNa ghaNo phALo ApatA rahetA hatA. jaina gRhasthAnAM bALakonA vyAvahArika zikSaNanuM kAma prAyaH A yatione ja adhIna hatuM; ane emanI pAThazALAomAM gaNanApAtra ane mAnogya jainetara zeTha-zAhukAre tema ja UMcI pAyarInA rAjadarabArI puruSonAM bALake paNa bhAre hoMzathI abhyAsa karatAM rahetAM hatAM. A rIte rAjavarga ane janasamAjamAM A caityavAsI yationI khUba pratiSThA jAmI hatI, ane badhI bAbatamAM emanI dhAka beThelI hatI.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri jaina tine zAsravihita jIvanakrama paNa emane A samagra vyavahAra, jaina zAstranI dRSTie, patimArgothI sAva viparIta ane hIna AcArane pASakahatA. jaina zAstrAnA vidhAna pramANe teA jaina yationuM mukhya kartavya kevaLa AtmakalyANa karavu, ane enI ArAdhanA mATe zama, dama, tapa Adi daza prakAranA yatidharmAnuM satata pAlana karatAM rahevuM, e ja che. jIvananirvAha mATe jyAM kayAMyathI maLI gayela lUkhuMsU kuM ane te paNa zAstrokta vidhi pramANe maLeluM bhikSAnta ArogIne rAtadivasa jJAna-dhyAnamAM rata rahevuM ane je keAI mumukSu jana peAtAnI pAse AvI pahAMce ene phakta meAkSamAnA upadeza ApavA e ja emanuM ka`vya che. A sivAya tiAe na te gRhasthA sAthe kAI prakAraneA sa`sa rAkhavA joI e ke na te| kAI prakArane kAI te upadeza ja ApavA joi e. kArDa sthAnamAM lAMbA samayane mATe niyata vAsa na karatAM haMmezAM paribhramaNa karatAM rahevuM ane ghIca vasatImAM rahevAne badale gAmanI bahAra jINuM--zINu devAlayAnAM AMgaNAMmAM ke pathikAzrayAmAM ekAMtanivAsI banIne sadA kAI ne kAI prakAranuM tapa karatAM rahevuM, e ja jainayatineA zAstravihita ekamAtra jIvanakrama che. 93. tyAgadha nI sthApanA mATe jinezvarasUrinA prabaLa puruSA yatidhanA AvA zAstrokta AcAre| ane caityavAsI yationA uparyu`kta vyavahAra vacce moTA dumeLa joI ne ane zramaNa bhagavAna mahAvIre prarUpela zramadharmanI AvI pracalita arAjakatAvALI dazAthI khinna thaI ne jinezvarasUrie enA pratIkAra mATe suvihita mAne pracAraka evA peAtAneA eka nava gaNu sthApana karyAM ane e caityavAsIonI viruddha eka prabaLa AMdolana zarU karyuM. Ama te pahelAM emanA guru vardhamAnasUri pAte paNa caityavAsI yationA eka mukhya AcAryAM hatA. paNa jaina zAstronu N vizeSa
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 jene ItihAsanI jhalaka adhyayana karavAthI emanA manamAM kaMIka vairAgya jAgRta thaye, ane e samayanA jaina yAtisaMpradAyanI upara varNavI tevI AcAra saMbaMdhI paristhitinI zithilatAne anubhava kaMIka vadhAre khedakAraka lAge; tethI emaNe e avasthAne [ caityavAsI yatijIvanane ] tyAga karIne viziSTa tyAgamaya jIvananuM anusaraNa karavAnA mArgane svIkAra karyo. jinezvarasUrie pitAne gurue svIkArela A mArge cAlavAne savizeSa rUpe nizcaya karyo, eTaluM ja nahIM, paraMtu teoe ene samasta saMpradAyavyApI ane dezavyApI banAvavAne paNa saMka9pa karyo ane ene mATe jIvanabhara prabaLa puruSArtha karyo. A prayatnamAM jarUrI ane upayegI evuM jJAnabaLa ane cAritrabaLa, e banne baLa emanAmAM pUratA pramANamAM mojUda hatAM, tethI emane pitAnA dhyeyamAM ghaNIkharI saphaLatA prApta thaI ane jyAM caityavAsIone vadhumAM vadhu prabhAva hato ane emane viziSTa samUha hato te aNahilapuramAM pahoMcI jaIne emaNe caityavAsanI sAme pitAne pakSa ane pitAnuM sthAna sthApita karyA. caulukya rAjavI durlabharAjanI sabhAmAM cayavAsI pakSanA samarthaka AgevAna sUrAcArya jevA mahAvidvAna ane prabaLa sattAdhArI AcAryanI sAthe zAstrArtha karIne emaNe emAM vijaya meLavyuM. vizALa ane gauravazALI ziSya paraMparA A banAvane lIdhe kevaLa aNahilapuramAM ja nahIM paNa AkhA gujarAtamAM ane enI AsapAsanA mAravADa, mevADa, vAgaDa, siMdha ane dillI sudhInA pradezamAM jinezvarasUrinI khyAti ane pratiSThA vadhI gaI. Thera Thera seMkaDe zrAvake emanA bhakta ane anuyAyI banI gayA. uparAMta, seMkaDe ajaina gRhastha paNa emanA bhakta banIne navA zrAvaka banyA. aneka prabhAvazALI ane pratibhAsaMpanna vyaktioe emanI pAse yatidIkSA laIne emane suvihita ziSya banavAnuM gaurava
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 95 prApta karyuM. emanI ziSya paraMparA khUba vadhI ane tene aneka zAkhA -prazAkhArUpe phelA thaye. emAM moTA moTA vidvAne, kriyAnika ane guNagariSTha AcArya-upAdhyAya Adi samartha sAdhupuruSe thaI gayA. navAMgIvRttikAra abhayadevasUri, saMgaraMgazALA vagere graMthonA rtA jinacaMdrasUri, surasuMdarIcaritanA kartA dhanezvara apanAma jinabhadrasUri, AdinAtha caritra AdinA kartA vardhamAnasUri, pArzvanAthacaritra tathA mahAvIracaritranA kartA guNacaMdra gaNuM aparanAma devabhadrasUri, saMdhapaTTaka vagere aneka graMthanA racayitA jinavallabhasUri- ItyAdi aneka moTA moTA dhuraMdhara vidvAna ane zAstrakAre jeo e jamAnAmAM utpanna thayA ane jemanI sAhityika upAsanAe jaina sAhityanA bhaMDArane khUba susamRddha ane supratiSThita banAvyA, teo A ja jinezvarasUrinA ziSya-praziSya hatA........ bIjA ga upara prabhAva jinezvarasUrinA A prabala pAMDitya ane utkRSTa cAritrane prabhAva, A rIte, na kevaLa emanA ziSyasamUha sudhI ja phelAye; paraMtu te samayanA bIjA bIjA gacho ane yatisamudAyanA moTA moTA vyaktitvazALI yatio upara paNa enI gherI asara paDI, ane tethI emAMthI paNa keTalAya samartha yatioe, emanuM anukaraNa karIne, kiddhAra ane jJAna pAsanA AdinI viziSTa pravRttinuM bhAre utsAha pUrvaka uttama rIte anusaraNa karyuM. AmAM bRha7ne nemicaMdra ane municaMdrasUrine samudAya tathA mAladhArI gacchanA abhayadevasUrine samudAya tema ja pUrNatala ga7nA pradyumnasUrine ziSya parivAra vizeSa ullekhane yegya che...... jaina samAjamAM nUtana yugane udaya jinezvarasUrinA janma ane kAryanA prabhAvane lIdhe jaina zvetAMbara samAjamAM eka sAva nUtana yugano udaya thaye. prAcIna pracalita bhAva
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka nAomAM parivartana AvavA lAgyuM. tyAgIo ane gRhastha -e bane vargamAM navuM saMgaThana thavA lAgyuM. tyAgI arthAta tivarga, je prAcIna paraMparAgata gaNo ane kula rUpe vibhakta hatuM, te have navI jAtanA gacchanA rUpamAM saMgaThita thavA lAgyo. devapUjA ane guru-upAsanAnI je keTalIka prAcIna paddhatio pracalita hatI, emAM saMzodhana ane parivartana karavAnuM vAtAvaraNa cotarapha prasaravA lAgyuM. A pahelAM yativargane je eka meTa samUha cayanivAsI banIne cAnI saMpatti ane rakSA adhikArI banI beTho hato, ane ghaNuM kharuM zithilAcArI ane pitAnI pUjA-bhaktimAM magna banI gayo hato, emAM, emanA [ jinezvarasUrinA] AcAraparAyaNa ane bhramaNazIla jIvananA prabhAve, bhAre jhaDapathI ane moTA pramANamAM parivartana AvavA lAgyuM. ame upara sUcavyuM che tema,emanA Adarzane dhyAnamAM rAkhIne bIjA aneka samartha yatio aityAdhikAra ane zithilAcArane tyAga karIne saMyamanI vizuddhine mATe krioddhAra karavA lAgyA, ane pite sArA saMyamI banavA lAgyA. saMyama ane tapanI sAthosAtha judA judA viSayenAM zAstranA adhyayananuM ane jJAna-saMpAdananuM kAma paNa A yatiomAM khUba utsAhapUrvaka vyavasthita rIte thavA lAgyuM. AvakAravA yogya badhAyA viSayanA navA navA graMtha racAvA lAgyA ane prAcIna graMtha upara TIkA-TipaNe racAvA lAgyAM. adhyayana-adhyApana ane graMthasajananA kAryamAM jarUrI evA prAcIna jaina graMtho uparAMta brAhmaNa ane bauddha saMpradAyanA paNa vyAkaraNa, nyAya, alaMkAra, kAvya, keSa, chaMda, tiSa vagere vividha viSayanA badhAya mahatvanA graMthanI pothIono saMgraha karatA moTA moTA jJAnabhaMDere paNa sthapAvA lAgyA. have A yatio phakta pitAnA ja sthAnamAM goMdhAI rahIne besI rahevAne badale bhinna bhinna pradezamAM vicAravA lAgyA ane te samayanI paristhitine anurUpa dharma-pracAranuM kAma karavA lAgyA. Thera Thera ajaina
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jinezvarasUri kSatriya ane vaizya kulene potAnA AcAra ane jJAnathI prabhAvita karIne navA navA jaina zrAvako banAvavAmAM AvyA. jUnAM jaina goSThIkuLane navI jAtio rUpe saMgaThita karavAmAM AvyAM. prAcIna jaina maMdiranA uddhAranuM ane navAM maMdiranA nirmANanuM kAma paNa badhe vizeSa rUpe thavA lAgyuM. je yatioe caityavAsa tajI dIdhA hatA emane rahevA mATe evAM navAM vasatigRhe banavA lAgyAM, jemAM te te yationA anuyAyI zrAvake paNa pitAnI nitya-naimittika dharmakriyAo karI zake evI vyavasthA karavAmAM AvatI hatI. A vasatigRhe ja, pachInA samayamAM, "upAzraya'nA nAme prasiddha thayAM........... A rIte A yatiomAM, prAcIna pracalita pravAhanI dRSTie, eka prakArane nUtana jIvana-pravAha cAlu thayo, ane e dvArA jaina saMdhanuM navIna rUpe saMgaThana thavuM zarU thayuM. sAcA yugapradhAna A rIte e samayanA jaina itihAsanuM siMhAlekana karavAthI jANI zakAya che ke vikramanI agiyAramI sadInI zarUAtamAM yativargamAM, eka rIte, nUtana yuganI uSAno AbhAsa thavA lAgyo hato; ane ene pragaTa prAdurbhAva jinezvarasUrinA guru vardhamAnasUrine kSitija upara udaya thavAne lIdhe daSTigocara the. jinezvarasUrinA jIvanakAryo A yuga parivartanane sunizcita mUrta svarUpa ApyuM tyArathI laIne te pachInAM prAyaH navA varSamAM, A pazcima bhAratamAM, jainadharmane je sAMpradAyika ane sAmAjika pravAha vaheto rahyo enA mULamAM jinezvarasUrinuM jIvana sauthI vadhu viziSTa prabhAva dharAve che. ane e daSTie " jinezvarasUrine, emanA pAchaLanA ziSya-praziSyae, "yugapradhAna" padathI saMbaMdhita karyA ane biradAvyA che e sarvathA satya sthitinuM sUcaka che. 19
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 jaina itihAsanI jhalaka jinezvasUrijInI jIvanakathA deza, jJAti, pitA ane nAma A prabaMdhanA [prabhAvakacaritamAMnA abhayadevasUriprazna dhanA] kathana pramANe jinezvarasUri ane emanA bhAI buddhisAgaranuM janmasthAna madhyapradeza (ane sAmatilakasUriSkRta samyakatvasaptatikAvRttimAMnI dhanapAlakathAmAM sUcavyA mujaba madhyapradezanI prasiddha nagarI banArasa) che. te jJAtie brAhmaNa hatA ane emanA pitAnuM nAma kRSNa hatuM. banne bhAIonAM mULa nAma anukrame zrIdhara ane zrIpati hatAM. dhArAnagarImAM gamana A banne bhAi e dhaNA buddhimAna ane pratibhAzALI hatA. emaNe vedavedyAmAM bhAre nipuNatA meLavI hatI; ane smRti, itihAsa, purANu vagere anya zAstromAM paNu te pUrepUrA pravINa hatA. peAtAnA abhyAsa pUrA karyAM pachI A banne bhAI ee, dezAMtara jovAnI icchAthI, peAtAnA vatanamAMthI prayANa karyuM. e vakhate mALavAnI dhArAnagarInI samagra bhAratavarSImAM bhAre nAmanA hatI. bhAratIya vidyAAnA mATA cAhaka ane prakhara vidvAna rAjAdhirAja bhAjadeva tyAMnA adhipati hatA. A banne bhAI e krUratA karatA dhArAnagarI pahoMcyA. zreSThI lakSmIpatinA mahemAna, zreSThInI prIti dhArAnagarImAM lakSmIpati nAme eka meTA dhanADhaya ane dAnazIla jaina gRhastha rahetA hatA. e paradezI vidvAnA ane atithine khUba AdarapUrvaka haMmezAM anna-vastra vagerenuM dAna karatA rahetA hatA. zrIdhara ane zrIpati e banne bhAI e ene tyAM pahAMcyA. eNe emanI AkRti vagere joI ne khUba bhaktipUrvaka emane bhojana vagere karAvyuM. A rIte teo keTalAka divasa sudhI bhejanane mATe ene tyAM jatA rahyA ane tyAM je pravRti cAlatI rahetI enuM nirIkSaNa paNa karatA rahyA.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 99 e zreSThInA vepAra dhaNA maheALA hatA ane ene tyAM rAja lAkhAnI levaDa-devaDa thatI rahetI. e levaDa devaDane hisAba makAnanI sAmenI bhIMta upara lakhavAmAM AvatA hatA. enuM vAraMvAra nirIkSaNa karavAthI e banne bhAIone e meDhe jevA thaI gayA hatA. akasmAt, kamanasIbe, eka divasa tyAM Aga lAgI gaI ane e makAna baLI gayuM ! khIjI badhI cIjonI sAthe je bhIMta upara dukAnanA hisAbanI noMdhaNI karavAmAM AvatI hatI, e bhIMta paNa baLI gaI. zeThane ethI khUba duHkha thayuM. levaDa-devaDanA hisAba nAza pAmavAthI vepAra saMbaMdhI kAmeAmAM aneka prakAranI aDacaNA UbhI thavA lAgI. khIje divase jyAre A brAhmaNa bhAI e pharI emanA makAne gayA teA roDanI evI dazA joI ne emane khUba duHkha thayuM. zeThanuM udAsa mAM joI ne teoe emane kaMIka dilAsA ApavA mATe upadezarUpe e eka veNa kahyAM, teA zeThe kahyuM ke '* mane A dhana, anna, vastra vagerene nAza thavAthI evA kheda nathI thayA, jevA levaDa devaDaneA hisAba nAza thavAthI thayeA che; kAraNa ke ene lIdhe keTalAya vyavahAriyA sAthe mAre jhaghaDA tharo ane mArI dhArmikatAne dhakko paheAcaze.' tyAre e bhAI ee kahyuM ke e bhIMta upara je kaMI tAMdheluM hatuM e badhuMya amane akSareakSara yAda che; je tame iccho te ane teAMdhI laI zakeA che.' A sAMbhaLIne zeTha rAjI rAjI thaI gayA, ane eNe emane sArA Asana upara besADIne emanA meAMethI e hisAba nAMdhI lIdhA.........pachI eNe emaneA khUba satkAra karyAM ane peAtAnA dharanI badhI vyavasthA sAcavanAra tarIke emane peAtAnA gharamAM ja rAkhI lIdhA. " * e jamAnAmAM, AjanI jema, kAgaLanA cApaDAe naheAtA, tethI vepArIe pAtAnI rAjerAjanI levaDa-devaDanA hisAba, je e gheADA hAya tA lAkaDAnI paTTI upara ( je sleTanA badale upayAgamAM levAmAM AvatI hatI), ane vadhAre hAya teA e mATe ja taiyAra karelI bhIMta upara pANI meLavela khaDIthI athavA zyAhIthI lakhI letA hatA. pachI, phurasade, ene kapaDAnAM TIpaNAM upara utArI levAmAM AvatA.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jaina ItihAsanI jhalaka vadhamAnasUri pAse dIkSA e banne bhAIo jitendriya ane zAMta svabhAvanA hatA. tethI e zeThane vicAra Avyo ke A te moTA sAdhupuruSa banavAne gya che; tethI jo mArA dharmaguru vardhamAna AcArya sAthe emanI mulAkAta thaI jAya te bahu sAruM thAya. ema vicArIne eka divasa zeTha e banne bhAIone, e samaye tyAM padhArelA, vardhamAnasUrinI pAse laI gayA. AcAryanI brahmatejathI dIpatI mUrti joIne zrIpati ane zrIdhara khUba prasanna thayA ane emaNe emane zraddhA-bhakti pUrvaka namaskAra karyA. AcArya paNa e bhAIonI bhavya AkRti ane uttama lakSaNovALI emanI deharacanA joIne khUba harSita thayA. keTalAka divasa sudhI AcAryazrInI pAse niraMtara jatAM-AvatAM rahevAthI ane zAstracarcA thatI rahevAthI emanA manamAM emanA dIkSita-ziSya banavAnI bhAvanA jAgI. ane chevaTe, zeThanI anumati ane sahAnubhUtipUrvaka, emaNe vardhamAnasUrinI pAse jaina yatipaNAnI dIkSA aMgIkAra karI lIdhI. Ame e banne bhAIo meTA vidvAna te hatA ja, jaina dIkSA lIdhA pachI thoDA ja vakhatamAM teo jaina zAstramAM paNa pAraMgata banI gayA. ane keTalAka vakhata pachI AcAryo, emane badhI rIte gya samajIne, AcArya padathI vibhUSita karyA. zrIdharanuM nAma jinezvarasUri ane zrIpatinuM nAma buddhisAgarasUri rAkhavAmAM AvyuM. aNahilapura tarapha vihAra pachI AcAryazrIe emane deza-dezAMtaramAM vicArIne potAnA vizuddha upadeza dvArA, jainadharmane pracAra karavAnI AjJA ApI. gurue emane kahyuMH "gujarAtanI rAjadhAnI aNahilapuramAM caityavAsI yationuM khUba jera che, ane teo tyAM suvihita yatione na te AvavA de che ke na to rahevA de che. tame banne prabhAvazALI ane pratibhAzALI sAdhue che, tethI tyAM jaIne tamArA cAritra ane pAMDityanA baLathI caityavAsIonA mithA ahaMkAra ane zithilAcArane dUra kare."
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 101 caityavAsIonuM rapha semezvarane tyAM vAsa gurunI AjJAthI e banne bhAIe, potAnA keTalAka sAthI sAdhuonI sAthe, vicaratA vicaratA aNahilapura pATaNamAM pahoMcyA. zaheramAM praveza karIne emaNe rahevAne mATe keTalAMya ThekANe makAnanI tapAsa karI, paraMtu koIe kayAMya jagyA na ApI tyAre emane gurumahArAjanA kathananI pUrNa pratIti thaI e vakhate tyAM cAlukya nRpati durlabharAja rAjya karato hato. ene upAdhyAya tema ja rAjapurehita guru somezvara deva hatuM, je bRhaspati jevo vidvAna ane nItinipuNa rAjapuruSa hato. jinezvarasUri ane buddhisAgarasUri emanA makAne pahoMcyA. emanA dvAre UbhA rahIne emaNe viziSTa saMketavALA vedamaMtranuM evA gaMbhIra svare uccAraNa karyuM ke ene sAMbhaLIne rAjapurohita Azcaryacakita thaI gayo. purohita e vakhate pitAnA nityakarmarUpa devapUjanamAM rokAyela hate -vedamaMtra sAMbhaLIne jANe e samAdhimagna thaI gayuM. eNe pitAnA bhAIne belAvIne kahyuM ke "jarA juo to kharA, bahAra daravAjA para keNu vedamaMtra uccArI rahyuM che?" pitAnA bhAI dvArA e bhAI enuM svarUpa jANIne purehite khUba AdarapUrvaka emane aMdara bolAvyA ane egya sthAne besAryA. AzIrvAdarUpa keTalAka lekenA uccAraNuM pachI purehite emanI sAthe vAtacita karI ane keTaleka zarUAtano vRttAMta sAMbhaLIne pachI emane pUchayuM ke Apane utAre kyAM che ? javAbamAM emaNe kahyuM ke A nagaramAM caityavAsI yationuM vadhAre jera hovAne kAraNe amane koI UtaravA jagyA ApatA nathI; tethI ame tamAre tyAM AvyA chIe. purohita, khUba prasannatApUrvaka, pitAnA vizALa bhavanamAM, jyAM vidyArthIonA paThana-pAThananI pAThazALA hatI, enA eka ekAMta bhAgamAM emane rahevAnI jagyA ApI. purohitanA keTalAka nokaranI sAthe gocarI mATe judAM judAM gharomAM jaIne emaNe tyAMthI pitAne khapatI gocarI vahorI lIdhI ane potAnA sthAnamAM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jaina ItihAsanI jhalaka AvIne AhAra karyo. vidvAnene sateSa rAjapurohitanA makAne AvA koI aparicita jaina yatio AvIne rahyA che e vAta ekadama AkhA nagaramAM phelAI gaI. pahelAM te ghaNAya yAjJika, smArta, dIkSita, agnihotrI vagere brAhmaNa vikAne kutUhalathI prerAIne tyAM AvI pahoMcyA. emanI sAthe emaNe aneka prakAranI prauDha ane gaMbhIra zAstracarcA karI, ane emanI AvI asAdhAraNa zAstranipuNatAne joIne teo khUba saMtuSTa thayA. caityavAsIonI cAlyA javAnI mAgaNI; purAhatane javAba eTalAmAM nagaranA mukhya caityavAsI AcAryo mokalelA keTalAka mANaso tyAM AvI pahoMcyA ane emaNe emane AvezabharyA zabdomAM AjJA karI ke "A zaheramAM caityabAhya zvetAMbarone rahevAne koI hakka nathI, mATe tame ahIMthI jaladI cAlyA jAo, vagere vagere emanA AvA asabhya ane dhRSTatAbharyA kathanane sAMbhaLIne rAjapurohite pote ja emane javAba Ape ke "Ane nirNaya te rAjasabhAe karavAnuM che, tethI tame leke tyAM pahoMce." emaNe jaIe purohitano A saMdeze potAnA AcAryane kahI saMbhaLAvyo. rAsabhAmAM carcA ane caityavAsIonI saMmati bIje divasa cityavAsI yatio, potapotAnI mukhya mukhya vyakitao sAthe vakhatasara rAjasabhAmAM AvI pahoMcyA ane emaNe purohitanA A kArya pratye potAno virodha jAhera karyo. purohita paNa e vakhate tyAM hAjara ja hatA. eNe kahyuM, "mAre ghera be jainamunio AvyA, ke jemane A mahAna nagaramAM A jainadharmanA anuyAyIoe * upAdhyAya jinapAlasaMgrahIta "svaguruvArtA nAmaka bRhatpaTTAvali'mAM jaNAvyA mujaba sUrAcArya vagere 84 AcAryo.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 103 kayAMya rahevAnI jagyA ApI nahIM. A munione guNavAna jANIne meM emane mAre tyAM rahevAnI sagavaDa karI ApI. A lakAe peAtAnA bhaTTone mAre ghera mAkalIne AvI jAtane asabhya vartAva karyAM, tethI mahArAjane mAruM nivedana che ke AmAM me' kaMI paNa anucita kAma karyu hoya te| huM enI sajA bhAgavavA taiyAra chuM.' ' rAjAe badhuM sAMbhaLIne kahyuM ke mArA nagaramAM khIjA dezamAMthI je kAI guNavAna vyakita Ave ene rahevA na devAneA ke hAMkI kADhavAne kAIne rA hakka che? ane emanA rahevA mATe je kAI sthAna vagerenI sagavaDa karI Ape tA emAM ene dveSa zA che? AnA javAbamAM caityavAsIo taraphathI rAjAne ema kahevAmAM AvyuM ke, mahArAja, Apa jANI che ke, A nagaranI sthApanA cAvaDA ( cApeAtkaTa) vaMzanA rAjA vanarAje karI hatI. bacapaNamAM emanuM pAlana--peASaNu paMcAsaranA caityamAM rahevAvALA nAgendragacchanA devacaMdrasUrie karyuM hatuM. vanarAje jyAre A navA zaheranI sthApanA karI tyAre sauthI pahelAM ahIM pArzvanAthanA maMdiranI sthApanA karavAmAM AvI ane enuM nAma vanarAjavidvAra evuM rAkhavAmAM AvyuM. pachI eNe peAtAnuM A maMdira emane arpaNa karI dIdhu ane emanI khUba bhakita karI. e ja vakhate vanarAje saMdha samakSa evI vyavasthA karI dIdhI ke jethI bhaviSyamAM paraspara matabhedanA kAraNe kAI kaleza utpanna na thAya. eNe evI vyavasthA karI dIdhI ke aNahilapuramAM e ja yatie AvIne nivAsa karI zakaze ke jeo caityavAsI yutine ne saMmata hoya; khIjAone ahIM rahevA devAmAM nahIM Ave. AgaLanA rAjAe karelI vyavasthAnu pAlana karavuM e pachIthI thanAra rAjAone dha che. tethI amArA kahevAmAM kaI anucita vAta hoya te Apa enA phesalA Ape.' rAjAe enA javAkhamAM kahyuM, pahelAMnA rAjAoe karelI ' * '
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jaina itihAsanI jhalaka vyasthAnuM ame dRDhatApUrvaka pAlana karavA icchIe chIe; paNa sAthe sAthe guNavAneAnI pUjAnuM ullaMdhana thAya ema paNa ame nathI pRcchatA. ApanA jevA sadAcAraniSTha puruSAnA AzIrvAdathI ja teA rAjAonA azvanI abhivRddha thAya che. ane A rAjya teA ApanuM ja che, emAM kAI saMdeha nathI. have A bAbatamAM amArA Apane evA anurAdha che ke, amArI mAgaNIthI, Apa atre AvelA A munione ahI rahevAnI anumati Ape !' rAjAnI pRcchA mujaba e caityavAsI AcAryAe e navA AvelA munione zaheramAM rahevA devAnI peAtAnI saMmati darzAvI. sAmezvaranI vinati ane zaivAcAyanI udAratA " A pachI purAhite rAjAne vinati karI ke Amane rahevAnA sthAnanI jAherAta svayaM mahArAjA peAte ja peAtAnA zrImukhe karI de, jethI pachI kAI te kazu kahevA-sAMbhaLavAnuM na rahe.' 6 eTalAmAM kUrasamudra 'nu birudra dharAvatA rAjaguru zaivAcA jJAnadeva tyAM AvI paheAMcyA. rAjAe UbhA thaIne emane praNAmAdi karyAM ane peAtAnA ja Asana upara besAryAM. pachI emane eNe vinati karI ke, * ApaNA nagaramAM A jaina mahiSa e AvyA che; emane rahevAne mATe kAI yAgya sthAna nathI. jo ApanI najaramAM evuM kAI sthAna heAya te jaNAveA, ke je emanA upAzraya banI zake.' H A sAMbhaLIne jJAnadeva khUba prasanna thayA ane melyA, * mahArAja ! Apa A rIte guNI janeAnI sevA kareA che e joIne mane dhaNA harSoM thAya che. zaiva ane jaina dazyUna vacce, vAstavika rIte, huM karo| bheda nathI mAnatA. darzAnA vacce bhedabuddhi rAkhavI e mithyAmatinuM sUcaka che. ' tripuruSaprAsAda 'nA adhikAramAM * kachuTTI ' nAme je jagyA che e AmanA upAzrayane yAgya banI zake evI che; tethI pureAhitajI e sthAnanA upAzraya tarIke upayAga karI zake che. AmAM mArA ke '
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 105 bIjAnA koI paNa pakSavALA kaMI paNa viddha nAkhaze to huM pote enuM nivAraNa karIza." Ama kahIne emaNe A kAmane pAra pADavA eka mukhya brAhmaNane ja nI ane theDA ja vakhatamAM tyAM eka sAro upAzraya banI gaye. - te pachI aNahilapuramAM suvihita jena yationA rahevAne mATe aneka vasati-upAzraya banavAnI paraMparA zarU thaI gaI. mahApurue AraMbhela kAryanI vRddhi thatI ja rahe che-emAM koI saMdeha nathI. abhayadevasUrinI dIkSA A pachI prabhAvaka caritakAranA kahevA mujaba, jinezvarasUri vihAra karatA karatA mALavAmAM dhArAnagarImAM pahoMcyA ane tyAM emaNe mahIdhara nAme zreSThI ane emanI patnI dhanadevInA putra abhayakumArane dIkSA ApI. abhayakumAre bahu ja buddhizALI, atyaMta tejasvI tema ja kriyAnika yatipuMgava tarIkenI khyAti meLavI; tethI jinezvarasUrie, pitAnA guru vardhamAnasUrinI AjJAthI, emane AcAryapada arpaNa karyuM. [e ja suprasiddha navAMgIvRttikAra zrI abhayadevasUri.]....... jinezvarasUrinI saphaLatA A rIte aNahilapuramAM jinezvarasUrine prabhAva jAmavAthI ane emane rAjasanmAna maLavAthI emano prabhAva bIjAM bIjAM sthAnamAM paNa sArI rIte phelAvA lAgyo ane sarvatra emanuM bahumAna thavA lAgyuM. Thera Thera emane bhakta zrAvakanI saMkhyA vadhavA lAgI ane emanI [ sAdhuonI ] vasati svarUpa navAM dharmasthAnonI sthApanA thavA lAgI. caityavAsIone emanA pratye ugra virodha hato te zAMta thavA lAge ane emanI dekhAdekhI bIjA paNa keTalAya tyavAsI yatio kriyadvAranA kAmamAM joDAvA lAgyA. emanuM pracArakSetra vizeSe karIne gujarAta, mALavA, mevADa ane bhAravADa rahyuM hoya ema lAge che....
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 jene ItihAsanI jhalaka jinezvarasUrine samaya emane samayanuM sUcana karatA kAryane sauthI pahele ulekha durlabharAjanA samayane che. gujarAtanAM aneka aitihAsika pramANene AdhAre e nizcitarUpe jANI zakAya che ke durlabharAje vi. saM. 1066 thI 1978 sudhI 11-12 varSa rAjya karyuM hatuM. tethI A varSe daramyAna ja kaIka samaye emanuM pATaNa AvavuM ane tyAM e vAdavivAda thayAnuM nakkI thAya che. saM. 1080mAM teo jAbAlIpura [ atyAranuM jAlera ]mAM hatA, ane tyAM emaNe haribhadrasUrinA "aSTaprakaraNa" upara saMskRtamAM TIkA racIne pUrI karI hatI. e ja vakhate tyAM emanA nAnA bhAI buddhisAgarasUrie paNa pitAne svapajJa "buddhisAgara vyAkaraNa graMtha racIne pUro karyo hato. AthI ema lAge che ke banne AcAryo jAbAlIpuramAM vadhAre vakhata rahyA karatA haze. A jAbAlIpura emanuM eka viziSTa kAryakSetra ke kendrasthAna jevuM lAge che; kemake vi. saM. 1996mAM paNa emaNe tyAM rahIne ja "caityavaMdanaTIkA" nAmaka graMthanI racanA karI hatI........... emane svargavAsanA samayanuM sUcana karatA keI spaSTa ullekha amArA jevAmAM nathI AvyA; paraMtu emanA khUba vikhyAta ziSya abhayadevasUrie pote racelI AgamenI TIkAomAMnI sthAnAMga, samavAyAMga ane jJAtAsUtranI TIkAo saM. 1120mAM pUrI karI hatI. A TIkAene aMte emaNe TUMkamAM je zabdomAM potAnA gurunuM varNana karyuM che, tethI ema lAge che ke kadAca e samaye jinezvarasUri hayAta na hatA; emane svargavAsa thaI cUkyo hato. tethI, amAruM anumAna che ke, saM. 1110 ane 1120nI vacce kyAreka teo divaMgata thayA hoya.. graMtharacanA (1) pramAlakSya, (2) lIlAvatIkathA, (3) TrasthAnakaprakaraNa,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUri 107 (4) paMcalIMgIprakaraNa ane (5) kathAkelaprakaraNa-e pAMca graMthono nAma-nirdeza te......jANavAmAM Avyo che, ane A pAMce graMthamAMthI, eka lIlAvatIkathAne bAda karatAM, cAra graMtha to , atyAre maLe paNa che. A pAMca graMtha uparAMta vRttirUpa be graMthe paNa emanA maLI Ave che, jemAM eka te haribhadrasUrikata "aSTaka prakaraNanI vyAkhyA che; ane bIjo "caityavaMdana-vivaraNa" nAme vyAkhyA che. A mukhya graMthe uparAMta keTalIka paracUraNa racanAo "kulaka", "stava" Adi nAmathI paNa gaNAvavAmAM Ave che, paraMtu emanA saMbaMdhI kaI jANavA je ullekha amArA jevAmAM nathI AvyuM. (vi saM. 2005) "kathAkeSaprakaraNa" (siMdhI jaina graMthamAlA)nI kathAkaSaprakaraNa aura jinezvarasUri zIrSaka vistRta hiMdI prastAvanAmAMthI saMkSepapUrvaka anuvAdita.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] maharSi hemacaMdrAcArya vikrama saMvata 114panA kArtikI pUrNimAne divase pUrva dizAmAM jevAM pUjanIya devI pAhinInI pavitra kukSithI, A mahAmunIndra hemacaMdrane janma thayo hate. lettara caMdramAnI jema zAzvata prakAzadhArI teo samagra jIvasamUhane AhalAda ApavAvALA, sAMsArika viSanA AMtarika dAhathI saMtapta AtmAne zAMti ApavAvALA, samyaga darzana-jJAna-cAritrarUpa alaukika ratnanI khANa samA jainadharma rUpI mahAsAgaranA pavitra ahiMsA svarUpa AnaMdadAyaka taraMgone vizvabharamAM phelAvavAvALA, bhavya janarUpI manahara kamaLane vikasvara karavAvALA, pitAnI apUrva jJAnatithI ajJAnarUpI aMdhakArathI gherAyelI bhArata bhUmine ujavaLa karavAvALA ane jene prakAza zAzvata kALane mATe TakI rahevAne che evA lakattara caMdramA jevA hatA. vipattinAM vAdaLane dUra karanArA "jagatamAM jyAre jyAre dharmanI vizeSa hAni thavA lAge che, tyAre tyAre enuM rakSaNa karavA mATe kaI mahAjyoti-yugapradhAnane janma avazya thAya che -kudaratanA A niyama mujaba jyAre jainadharmane vizeSa kSINatA lAgu paDI hatI, ApasaApasamAM sAMpradAyika jhaghaDAo mULa ghAlI rahyA hatA, vipakSIo dvArA aneka prakAranA prahAro thavA lAgyA hatA ane jenene AtmasaMyama zithila thaI javA lAgyuM hatuM,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ maharSi hemacaMdrAcArya 109 tyAre samAja koIka ne kaMIka evI vyaktinI rAha joI rahyo hato, je jainadharma upara gherAyelAM A vipattirUpI vAdaLone, potAnA sAmarthathI, vikherI nAkhe. samAjanI A AkAMkSAne bhagavAna hemacaMdra pUrI karI. pracaMDa vega dharAvatA A mahAna divya vAyunI zaktithI e meghAhaMbara verAI gayA ! dIkSA ane vidyAbhyAsa A AtmAne hAthe jainadharmane mahAna udaya thavAno che-ema potAnA jJAnabaLe jANIne, caMdra gacchanA mugaTa samA zrI devacaMdrasUrie nava varSanA A nAnAsarakhA bALakane saMvata 1154mAM cAritrarUpa amUlya ratna bheTa ApyuM hatuM..............pUrva janmanA susaMskAra ane kSayopazamanI prabaLatAne kAraNe thoDA vakhatamAM ja hemacaMdra munie badhAM zAstronuM adhyayana karIne pUrNa pAMDitya meLavI lIdhuM hatuM. smaraNazakti ane dhAraNuzakti khUba tIvra hovAne lIdhe theDI mahenatathI ja emaNe apAra jJAna meLavI lIdhuM hatuM. vidyAnI abhiruci khUba tIvra hovAne lIdhe jANe bhagavatI sarasvatI devI emanA upara prasanna thaIne jAte ja varadAna ApavA padhAryA hatAM ! utkaTa saMyama ane AcAryapada teonAM AtmasaMyama ane indriyadamana khUba utkaTa hatAM. ATalI nAnI uMmare AvA prakAranI vairAgyabhAvanA jAgavI, bhAre AzcaryakAraka bIna gaNAya. vizvabharamAM pALavAmAM sauthI muzkela niyama brahmacarya che. jenuM varNana sAMbhaLIne rUMvADA khaDAM thaI jAya, evuM ghora tapa asaMkhya varSo sudhI tapavAvALA moTA moTA yogIo paNa A duSkara niyamanI AkarI kasoTImAM niSphaLa nIvaDayAnA dAkhalA maLe che. AvA brahmacaryanuM hemacaMdramunie kevuM pUrNarUpe pAlana karyuM hatuM e vAta A caritra [ muni zrI lalitavijayajIe saMkalita karela hiMdI kumArapAlacarita mAM AvatA pabinIvALA (pRSTha pacIsa) prasaMganuM varNana vAMcavAthI sArI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jene ItihAsanI jhalaka rIte jANI zakAya che. dhanya che e mahApuruSanI sattvazIlatAne, pUrNa brahmavRttine, nirvikAra daSTine ane utkRSTa gitAne ............... A rIte hemacaMdra muninA jJAnabala ane cAritrabalanI utkRSTatAne pravAha jaina saMghamAM sarvatra phelAI gaye. "have jaina saMdhanI vijaya patAkA thoDA vakhatamAM AkhI duniyAmAM pharapharavA lAgaze -evI AnaMda vArtA saMdhamAM pravartavA lAgI. saMdhanA AgrahathI tathA zAsanane mahimA vadhAravAnI dRSTie, gacchAdhipati zrI devacaMdrasUrijIe, nAgapuranagaramAM, saMvata 116ramAM hemacaMdramuni upara AcAryapadane abhiSeka karyo........ siddharAjane samAgama ane vidvAne sAthe carcA vividha dezamAM vihAra karatA ane upadezAmRtathI aneka bhavya jIvone pratibaMdha karatA hemacaMdrasUri anukrame gurjaradezanI rAjadhAnI aNuhilapuramAM AvI pahoMcyA. e vakhate tyAM prajAvatsala mahArAjA siddharAja siMha rAjya karatA hatA. emanI vidvattAnI khyAti dhIme dhIme AkhA nagaramAM ane rAjadarabAra sudhI phelAI gaI e sAMbhaLIne mahArAjA piote paNa emanAM darzana karavA utsuka thaI gayA. prasaMgavazAta eka divasa AcAryazrIne ane mahArAjAne samAgama thaI gayA. emanI saccaritratA ane vidvatAthI rAjA khUba mugdha thaye. AcAryazrIe rAjAnI Apa kRpA karI ahIM re ja padhAratA raheze ane dharmopadeza ApIne amane sanmArga batAvatA raheze"--evI vinatine, dharmanI prabhAvanAne mATe, svIkAra karyo. rAjAnI IcchA mujaba teo roja rAjyasabhAmAM jatA rahetA. tyAM aneka prakAranI tatvacarcA thatI rahetI. aneka matonA vidvAno deza-dezAMtarathI pitAnI vidvattAne paricaya karAvavA sAru siddharAjanI sabhAmAM hAjara rahetA. e saunI sAthe hemacaMdrAcAryane vAda-vivAda thatA; ane sadA teone ja vijaya tha. niSpakSabuddhi ane ene siddharAja upara prabhAva teone AtmA jainadharmane raMgathI pUrepUre raMgAyela hato.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ maharSi hemacaMdrAcArya 111 Ahartadharma upara emane avicaLa zraddhA hatI. jainadharmane vijayanAda sarvatra prasarAvavAne mATe je pAtALamAM praveza kare paDe to teo e mATe paNa taiyAra hatA ! dharma uparanI emanI zraddhA kaMI dhArmika mahane kAraNe na hatI, paNa jainadharmanI satyatAne kAraNe hatI. eka stutimAM vitarAga mahAvIra prabhunI stuti karatAM teo kahe che ke na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA ca tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH smaH // arthAta "he vIra ! kevaLa zraddhA-aMdhazraddhAne lIdhe ja amane tamArA pratye pakSapAta che ane kevaLa deSabhAvane lIdhe bIjAo tarapha amane aruci-anAdara che, evuM nathI; paNa koNa sAcA Apta puruSa che-kanuM vacana svIkAra karavA yogya che-enI parIkSA karIne ja ame tamArA jevA prabhune zaraNe AvyA chIe............ upara ame sUcavyuM te pramANe teonI dhArmika zraddhA pakSapAtapUrNa nahIM paNa tattvanuM anusaraNa karanArI hatI. Ane eka prasaMga juo. siddharAje jyAre emane ema pUchyuM che ke "duniyAmAM karyo dharma mekSa apAvavAvALe che?" tyAre, enA javAbamAM, emaNe rAjAne brAhmaNapurANamAM AvatA saMkhAkhyAnane adhikAra saMbhaLAvyuM ane dharmanI zodha mATe je niSpakSapAtabhAva pragaTa karyo, te emanA jIvanane niSkarSa darzAvato eka asAdhAraNa dAkhala che. A prasaMge teonA jIvanane ghaNuM mahAna puravAra karI dIdhuM hatuM. je teoe A prasaMge A madhyasthatAsUcaka javAba ApavAne badale je dharma upara pitAne zraddhA hatI enuM ja nAma lIdhuM hota to emane koNa rokavAvALuM hatuM ? vidvAnomAM evo koNa hato, je emanA kathananuM khaMDana karI zakta? paNa, teo e sArI rIte jANatA hatA ke, je bhavya ane pakSapAtarahita paNe dharmane cAhanAre haze ene to, zodha karavAthI, niHsaMdeha jainadharma ja sAce dharma lAgaze; kAraNe ke emaNe pote paNa jainadharmane
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jene ItihAsanI jhalaka svIkAra enI satyatAne lIdhe ja karyo hato. pro. pITarsane A bAbatamAM lakhe che ke "siddharAjane dharma saMbaMdhI je zaMkAo thatI hatI e mATe e bIjA AcAryonI jema, jainAcArya hemacaMdrane paNa pUchatA hatA, ane jyAre bIjA AcAryo rAjAne saMtoSa thAya evo javAba nahetA ApI zaktA tyAre hemacaMdra, aneka daSTAMta ApIne, e suMdara javAba ApatA ke jethI siddharAjanuM mana khuza khuza thaI jatuM" eka vAra siddharAjanA manamAM evo savAla UbhuM thayuM ke "jagatamAM manuSyanuM sthAna kevuM che, ane manuSyane uddeza che che, ane te kevI rIte prApta thaI zake ?" Ane khulAse emaNe judA judA aneka AcAryo pAsethI mAMge, paNa keIe saMtoSakAraka khulAso na Apo. badhAe javAba ApatI vakhate potAnA dharmane zreSTha kahIne bIjA dharmonI niMdA karI. chevaTe siddharAje nirAza thaIne hemacaMdrAcArya pAse ene khulAso mAMgyo tyAre emaNe eka sarasa daSTAMta saMbhaLAvIne siddharAjanI zaMkAnuM nirAkaraNa karyuM.......... A javAba sAMbhaLIne siddharAja khUba rAjI the. hemacaMdrAcAryanA A niSpakSapAtapaNA upara che. pITarsana pote paNa khUba mugdha hatA. siddharAjane svargavAsa, vihAra ane graMtharacanA A pramANe mahAvidvAna hemacaMdrAcAryanA sahavAsathI siddharAjanA manamAM jainadharma pratye ghaNo Adara utpanna thaye hate ..e hemacaMdrAcArya pratye ghaNo Adara dharAvate hato. siddhahemazabdAnuzAsana nAme mahAna vyAkaraNanI racanA emaNe siddharAjanA kahevAthI ja karI hatI. A rAjA ghaNe nyAyI ane vidyAvilAsI hate. 49 varSa sudhI rAjyane bhAra vahana karIne saMvata 119hmAM eNe deha ta... ... siddharAjanA dehatyAga pachI thoDA vakhata mATe hemacaMdra pATaNa choDIne anya pradezamAM vihAra karyo. A vihAra daramyAna teoe jainadharmanI ghaNI prabhAvanA karI. hajAre mAnavIone jainadharmane svIkAra
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ maharSi hemacaMdrAcArya 113 karAvyuM. pitAnA anupama upadezathI emaNe prajAjanone naitika ane dhArmika jIvanane sanmArga samajAvyuM. phurasadanA vakhatamAM emaNe aneka graMthanI racanA karI jaina sAhityanI zobhAmAM asAdhAraNa vadhAre karyo ane bhAratanI bhAvI prajA upara meTo upakAra karyo. kumArapAlane pratibaMdhaH traNa dharmAjJAo siddharAjanA avasAna pachI mahArAjA kumArapAla deva gurjarabhUminA adhipati thayA. keTalAMka varSo sudhI te teo rAjyamAM suvyavasthA sthApavAnA ane zatruonuM abhimAna nAthavAnA kAmamAM rokAyelA rahyA. digviya karIne emaNe aneka rAjAone potAnA AjJAvatI banAvyA, ane rAjyanI sImA paNa dUra dUra sudhI vadhArI. jyAre rAjya niSkaTaka banI gayuM ane koI jAtano upadrava na rahyo tyAre teo zAMtithI prajAnuM pAlana karavA lAgyA. dezamAM badhe zAMti phelAI gaI ane kaLAkauzalanI vRddhi thavA lAgI. jyAre hemacaMdrAcArye A badhuM jANyuM tyAre emane khUba prasannatA thaI emanuM citta khUba rAjI thayuM....... | rAjya prApti pahelAM hemacaMdrAcArye kumArapAla mahArAjAne aneka saMkaTothI bacAvyA hatA. AthI teo emanA upakAranA bhArathI dabAyelA hatA...........kumArapAle udayana maMtrI dvArA sUrIzvarane potAnI pAse belAvIne emanA caraNamAM zira jhukAvIne kahyuM......"A rAjya ane enA rAjAnA Apa ja svAmI che. A tana, mana ane dhana Apane aparNa che. A sevakanI A namra prArthanAno svIkAra kare." rAjAnAM AvAM namratA bharelAM vacana sAMbhaLIne sUrIzvarajI khUba rAjI thayA........teo to utkRSTa yogI, atyaMta nispRhI ane mahAdayALu hatA; kevaLa pare pakArane mATe ja emanuM jIvana hatuM. emane na to dhananI jarUra hatI ke na mAnanI, na rAjyanI icchA hatI ke na pUjAnI; emane ekamAtra abhilASA hatI duniyAnA badhA jIvone abhayadAna apAvavAnI.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jaina ItihAsanI jhalaka ane paramAtmA mahAvIranA pavitra zAsananI dhajAne A duniyAmAM pharapharatI jevAnI. pitAnI A bhavya bhAvanA, badhI IcchAone pUrI karavAmAM kalpavRkSa samAna mahArAjAdhirAja kumArapAla deva dvArA pUrI thaI zakaze ema samajIne emaNe rAjAne kahyuMH rAjan jagatamAM ahiMsA ane jainadharmane pUrNarUpe utkarSa thayelo jovAnI amArI jhaMkhanA che. tethI amArI traNa AjJAonuM pAlana kare; ethI tamAruM ane tamArI prajAnuM kalyANa thaze. pahelAM te tamArA rAjyamAM prANImAtranA vadhane niSedha karIne badhA ne abhayadAna Ape. bIjuM, prajAnI adhogatinA mukhya kAraNa rUpa jugAra, mAMsa, dArU, zikAra jevAM durvyasanane pratibaMdha kare. trIjuM, paramAtmA mahAvIranI pavitra AjJAnuM pAlana karIne emanA satya dharmane pracAra kare." mahArAjAe sUrijInA caraNamAM pharI zira jhukAvIne kahyuM : "bhagavana, ApanI badhI AjJAone huM mastake caDAvuM chuM. A pavitra AjJAonuM uttama rIte pAlana karavA mATe huM jIvanabhara prayatna karato rahIza............. AjJAnuM pAlana ane bAra vAtane svIkAra mahArAjA kumArapAle tarata ja gurumahArAjanI AjJAone amala karavAnI zarUAta karI. dhIme dhIme emaNe potAnA AkhA rAjyamAMthI hiMsA rAkSasIne dezavaTo Apyo..........mAnavInI adhogati karanArAM durbasane paNa bahiSkAra karAvyo ane prajA anItinuM nAma sAMbhaLavAnuM paNa jANe bhUlI gaI. mahArAjA hamezAM sUrIzvarane dharmopadeza sAMbhaLavA lAgyA. jainadharma uparanI emanI zraddhA dina-pratidina vadhatI gaI..........thoDA ja vakhatamAM emaNe jaina zAstromAM darzAvyA mujaba utkRSTa gRhastha jIvananuM pAlana karavA mATe bAra vratarUpa zrAvakadharmane svIkAra karyo. teo aneka prakAre jainadharmanuM pAlana karavA lAgyA... "kalikAlasarvajJa', jJAnanA mahAsAgara, sarva zAstronA praNetA bhagavAna hemacaMdrAcAryanA jIvanane vizvamAM sadAne mATe jhaLahaLatuM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jaina ItihAsanI jhalaka vidvAna ziSya samudAya ane vizALa anuyAyI vagara sUri bhagavAnane ziSyasamudAya bahu vizALa ane prabhAvazALI hato. emanA sAdhusamudAyamAM prabaMdhazatakartA zrI rAmacaMdra, mahAkavi zrI bAlacaMdra, aneka vidyAone jANakAra zrI guNacaMdra, vidyAvilAsI zrI udayacaMdra vagere mukhya hatA. zrAvakasamudAyamAM zrI kumArapALadeva, mahAmAtya zrI udayana, rAjapitAmaha zrI AmrabhaTa, daMDanAyaka zrI vAlmaTa, rAjagharaTTa zrI cAvaDa, solAka vagere aneka rAjadvArI puruSo ane prajAnA hajAre zrImaMto vagere hatA. svargavAsa A rIte sUrIzvarajI, lAMbA vakhata sudhI, pitAnA jJAnapujanA pavitra prakAzathI bhAratabhUmine prakAzita karatA rahyA. pitAnA AyuSyanI samAptino samaya AvI pahoMce jANIne emaNe samasta ziSyasamudAyane pitAnI pAse bolAvyuM. emane Atmika unnati mATe vividha prakAranAM hitakara vacane kahIne amRta jevo upadeza Ape. e sAMbhaLIne mahArAjA kumArapALanuM hRdaya bharAI AvyuM. emane sAMtvana ApavA mATe sUrijIe aneka madhura vacane kahyAM. aMta samaye emaNe niraMjana, nirAkAra ane sahajAnaMdamaya paramAtmAnuM pavitra dhyAna dharIne bAhya vAsanAne tyAga karyo. vizuddha AtmapariNatimAM ramaNa karatAM, nirmaLa samAdhipUrvaka, dazamA dvArathI emaNe prANatyAga karyo. saMvata 1229mAM AkhA samAjane zekasAgaramAM mUkIne kalikAlasarvajJa bhagavAna hemacaMdrAcAryarUpa lakattara caMdramA A bhUmi uparathI asta thaye......... pro. pITarasananI aMjali emanA guNonuM varNana karatAM pre. pITararsana kare che ke "hemacaMdra eka bahu moTA AcArya hatA. duniyAnA koI paNa padArtha upara
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jaina ItihAsanI jhalaka vidvAna ziSya samudAya ane vizALa anuyAyI vaga sUri bhagavAnane ziSyasamudAya bahu vizALa ane prabhAvazALI hatA. emanA sAdhusamudAyamAM prabaMdhazatakartA zrI rAmacaMdra, mahAkavi zrI bAlacaMdra, aneka vidyAonA jANakAra zrI guNacaMdra, vidyAvilAsI zrI udayacaMdra vagere mukhya hatA. zrAvakasamudAyamAM zrI kumArapALadeva, mahAmAtya zrI udayana, rAjapitAmaha zrI AmrabhaTa, daMDanAyaka zrI vAlmaTa, rAjaghaTTa zrI cAhaDa, salAka vagere aneka rAjadvArI puruSo ane prajAnA hajAro zrImati vagere hatA. svargavAsa A rIte sUrIzvarajI, lAMbA vakhata sudhI, pitAnA jJAnapuMjanA pavitra prakAzathI bhAratabhUmine prakAzita karatA rahyA. pitAnA AyuSyanI samAptine samaya AvI pahoMce jANIne emaNe samasta ziSyasamudAyane pitAnI pAse bolAvyo. emane Atmika unnati mATe vividha prakAranAM hitakara vacane kahIne amRta je upadeza Ape. e sAMbhaLIne mahArAjA kumArapALanuM hRdaya bharAI AvyuM. emane sAMtvana ApavA mATe sUrijIe aneka madhura vacane kahyAM. aMta samaye emaNe niraMjana, nirAkAra ane sahajAnaMdamaya paramAtmAnuM pavitra dhyAna dharIne bAhya vAsanAne tyAga karyo. vizuddha AtmapariNatimAM ramaNa karatAM, nirmaLa samAdhipUrvaka, dazamA dvArathI emaNe prANatyAga karyo. saMvata 1229mAM AkhA samAjane zekasAgaramAM mUkIne kalikAlasarvajJa bhagavAna hemacaMdrAcAryarUpa lekAra caMdramA A bhUmi uparathI asta thayo !..... che. pITarasananI aMjali emanA guNenuM varNana karatAM pro. pITararsana kare che ke "hemacaMdra eka bahu meTA AcArya hatA. duniyAnA keI paNa padArtha upara
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ maharSi hemaca`drAcAya 117 emane rajamAtra paNa meha nahIM hateA. ane e mahApuruSe peAtAnI sudI uMmara ane javAbadArI bharelI jiMdagIneA upayAga kAi paNa kharAba kAmamAM karavAne badale duniyAnuM bhaluM karavAmAM karyAM hatA. emaNe karelAM satkRtyAne mATe A dezanI prajAe emane bahu mATe upakAra mAnavA joI e. * muni zrI lalitavijayajI( pAchaLathI AcAya vijayalalitasUrijI )e hiMdImAM saMkalita karela ' kumArapAlarita'nI vi. saM. 1970 mAM lakhelI hiMdI prastAvanA: A prastAvanA, siMdhI jaina graMthamAlAnA graMthAMka 41 tarIke pragaTa thayela 'kumArapAla-caritrasa'graha'mAM pharI chApavAmAM AvI che, e uparathI sa kSeSapUrvaka anuvAdita.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ [9] rAjarSi kumArapAla mahArAja kumArapAladeva A kaliyugamAM advitIya ane Adarza rAjA thaI gayA. teo bhAre nyAyI, dayALu, paropakArI, parAkramI ane pUrA dharmAtmA hatA. ajoDa vijetA ane rAjyane vistAra karanAra emane janma saMvata 1149mAM ane rAjyAbhiSeka saMvata 1199 mAM thayuM hatuM. eka prAcIna paTTAvalImAM rAjyAbhiSekanI tithi mAgasara sudi 14 lakhI che. rAjyaprApti pachI lagabhaga 10 varSa sudhI emaNe pitAnA rAjyane suvyavasthita karavAno ane enI sImAo vadhAravAne prayatna karyo. digvijaya karyA pachI emaNe meTA meTA rAjAone pitAnI AjJAne AdhIna banAvyA. teo emanA samayanA eka ajoDa, vijetA ane zuravIra rAjavI hatA. e vakhate bhAratavarSamAM emanI barAbarI karI zake tevo kaI rAjA na hatA. emanuM rAjya khUba vizALa hatuM. zrI hecacaMdrAcArye "mahAvIracarita mAM emanI AjJAnuM pAlana uttara dizAmAM turkastAna, pUrvamAM gaMgAnadI, dakSiNamAM viMdhyAcala ane pazcimamAM samudra paryata "nA dezomAM thavAnuM lakhyuM che. prophesara maNilAla nabhubhAI dvivedI lakhe che ke "gujarAta eTale ke aNahilavADanA rAjyanI sImA khUba vizALa hatI ema lAge che. dakSiNamAM cheka kalApura rAjA emanI AjJA mAnato hato, ane emane bheTa mokalatA hatA. uttaramAM kAzmIrathI paNa bheTo AvatI hatI. pUrvamAM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjiSa kumArapAla 119 "" < cedI deza tathA yamunA pAra ane ga`gA pAranA magadha deza sudhI emanI AjJA paheAMcI hatI. ane pazcimamAM saurASTra ane siMdhu deza tathA paMjAbanA paNa keTaleAka bhAga gujarAtane tAme hateA. rAjasthAna itihAsa 'nA lekhaka kala ToDa sAhebane cittoDanA killAmAM, rANA lakhaNasiMhanA maMdiramAM, eka zilAlekha maLyA hatA, je saMvata 1207 nA lakhelA hatA. emAM mahArAjA kumArapAla mATe lakhyuM che ke " mahArAjA kumArapAle potAnA prabaLa parAkramathI badhA zatruone jera karI nAkhyA hatA; ane emanI AjJAne pRthvI paranA badhA rAjAe peAtAne zire caDAvatA hatA. emaNe zAka MbharInA rAjAne peAtAne caraNe namAvye hatA. emaNe pAte hathiyAra sajIne sapAdalakSa deza sudhI caDhAI karIne adhA gaDhapatione namAvyA hatA. sAlapura ( paMjAba ) sudhdhAMne emaNe e ja rIte vaza karyA hatA. ( ToDakRta * vesTa inDiyA ) A badhAM pramANeAthI mahArAja kumArapAlanA rAjyanA vistAranA khyAla AvI zake che. ATalA vizALa sAmrAjyane bhAgavavAvALA rAjA bhAratavarSamAM bahu ochA thayA che. prajAnA du:kha dUra karanAra rAjavI .. " kumArapAla prajAnu putrano jema pAlana karatA hatA. peAtAnA rAjyamAM eka paNa prANI du:khI na rahe ema teo icchatA hatA. prajA emane * rAma 'nA ja bIjo avatAra lekhatI hatI. prajAnI sthitithI mAhitagAra thavAne mATe te gupta veze zaheramAM krUratA hatA. hemacaMdrAcA' kahe che ke " prajAmAM je leAkeA daridratA, mUrkha`tA, malinatA vagerene kAraNe duHkhI che te mAre kAraNe ke bIjA kAraNe ?--e rIte khIjAonAM du:kha jANavAne mATe rAjA zaheramAM pharatA rahetA hatA. 19 A rIte gupta nagaracaryAM karatAM karatAM mahArAjAnI najare kAI mAsa du:khI dekhAtA tA te tarata ja peAtAne sthAne AvIne enu duHkha dUra karavAnA prayatna karatA. ...A rIte emaNe peAtAnI prajAne khUba sukhI karI hatI.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dharmamaya jIvana ane svargavAsa te jema naitika ane sAmAjika bAbateAmAM bIjAne mATe AdarzarUpa hatA, e ja rIte dhArmika bAbatemAM paNa te utkRSTa dharmAtmA, jitendriya ane jJAnavAna hatA. jyArathI emane hemaca drAcArya'nA samAgama thayA tyArathI emanuM mana dha` tarapha jhUkavA lAgyuM. te hamezAM emanA dharmAMpadeza sAMbhaLatA. jainadhama upara emanI zraddhA divase divase vadhatI ane dRDha thatI gaI. chevaTe sa Mvata 1216mAM emaNe zuddha zraddhApUrvaka jainadharmAMnI gRhastha dIkSA aMgIkAra karI-- samyakatvamUlaka khAra vrataneA svIkAra karIne te pUrNa zrAvaka banyA... eka aMgreja vidvAna lakhe che ke" kumArapAle jainadharmanuM khUba utkRSTatApUrNAMka pAlana karyuM' ane gujarAtanA AkhA rAjyane eka Adarza jaina rAjya banAvyuM. ,, jaina itihAsanI jhalaka peAtAnA guru hemacaMdranA svargavAsa pachI cha mahine, vi. saM. 1230mAM, 80 varSanI uMmare, mahArAjA kumArapALa A asAra sasAranA tyAga karI svargavAsI banyA ! muni lalitavijayajI ( pachIthI AcAya vijayalalitasUrijI ) sa'kalita, hiMdI 'kumArapAlacarita'nI vi. saM. 1970 mAM lakhelI hiMdI prastAvanA, je siMdhI jaina graMthamAlAnA 41mAM graMtha ' kumArapAla-caritasa`graha'mAM puna: mudrita thayelI che; temAMthI saMkSeSapUrvaka anuvAdita. * * * sarasapUrNa asAdhAraNa jIvana kumArapAla rAjAnuM jIvana gujarAtanA pratihAsamAM eka aneruM sthAna bhAgave che. kevaLa gujarAtanA itihAsamAM ja nahIM. AkhAye bhAratanA itihAsamAM paNa tenuM viziSTatva khAsa juduM tarI Ave che. tenuM jIvana eka sAdhAraNa rAjajIvana jevuM sAmAnya na hatuM; tenAmAM aneka asAdhAraNatA hatI. manuSyajIvananI ucca-nIca evI badhI
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 rAjarSi kumArapAla dazAo tenA jIvana sAthe saMkaLAI hatI. sukha ane duHkhanI aneka vidha anubhUtione tenA AtmAne sAkSAtkAra thaye hato. tenuM jIvana eka mahAkAvya jevuM hatuM, jemAM zRMgAra, hAsya, karaNa, raudra, vIra, bhayAnaka, bIbhatsa, adbhuta ane zAnta ema nave rasane paripAka thayo hato. mAdhurya, ojasa ane prasAda e traNe guNo tenI jIvanakavitAmAM otaprota thayA hatA. sukula janma, devakApa, kuTuMbaviyega, datyAga, saMkaTasahana, sAhAca-asAhAya kSudhA-tRSA-pIDana, bhIkSAyAcana, harSa-zeka-prasaMga, araNyAdi-paribhramaNa, chavitA5tti, rAjyaprApti, yuddhapravRtti zatrusaMhAra, vijayayAtrA, nIti-pravartana, dharmapAlana, abhyadayArohaNa ane aMte anicchitabhAve maraNa ItyAdi ityAdi eka mahAkhyAyikAnA vividha varNana mATe Avazyaka evI sarva rasotpAdaka sAmagrI, tenI jIvanAkhyAyikAmAM aMtargathita thaI hatI. kAvyamImAMsakAe uttama kAvyanI sRSTi mATe kAvyazAstramAM je eka dhIredAra nAyakanI ramya varNanA karelI che, tene te yathArtha Adarza hato. manuSyajIvanamAM anubhavAtI apakarSa ane utkarSanI bhinna bhinna paristhitionuM tenA e eka ja jIvanamAM vicitra samelana thayuM hatuM. pramANabhUta ItihAsanI prApti tenA evA e asAdhAraNa jIvanane pUrNa ItihAsa ApaNane upalabdha nathI; je kAMI aitihAsika sAmagrI upalabdha che te apUrNa, astavyasta ane thoDIghaNuM atizaktivALI che. chatAM e sAmagrImAMthI, gujarAtanA bIjA koI paNa rAjA karatAM vadhAre vistRta ane vadhAre pramANabhUta itihAsa tenA jIvana mATe upalabdha karI zakAya che. gujarAta bahAranA paNa bIjA koI tevA purAtana bhAratIya rAjAne teTale vistRta jIvanaitihAsa upalabdha che zakya nathI. e sAmagrI uparathI tenA kula, vaMza, janma, bAlyAvasthA, yauvanAvasthA. dezATana, saMkaTa sahana, rAjyaprApti, rAjakArabhAra, dhAmacaraNa vagere vagere aneka
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 122 khAkhatAnI yathArtha mAhitI ApaNane maLe che. tenA rAjyanA pradhAna puruSA, nAmAMkita prajAjanA, dharmaguruo ane vidvAneA Adi bIjI aneka vyaktione paNa ghaNA ghaNA paricaya e sAmagrI dvArA ApaNe meLavI zakIe chIe. teNe karelAM lokApayeAgI ane dharmAMpayAgI kAryAna ThIka jevI rUparekhA paNa ApaNe emAM joI zakIe chIe. huM ahIMyAM e rUparekhAnu keTaluMka viziSTa darzana Apane Aje karAvavA mAgu chuM. hemacadrAcAye kUcAzraya ane mahAvIracaritramAM karelu varNana aitihAsika dRSTie kumArapAlanA rAjajIvananu je rekhAcitra huM ahIM AlekhavA icchuM chuM tenI sAmagrI pramANabhUta ane sathA vizvAsapAtra che. e sAmagrI mUkI janArA prAyaH kumArapAlanA vadhatA yA echA, paNa khAsa paricayamAM AvelA puruSA che. emAM je mukhya sUtradhAra che te te khuda kumArapAlanA pama guru ane gujarAtanA samagra vidvAneAnA mukuTamaNui AcAya hemacaMdrAcAya che. temanA vyaktitva ane kRtitva viSe have dhaNuM dhaNuM kahevAmAM AvyuM che tethI tenuM punarAvartana ke piSTapeSaNa karavAnI AvazyakatA nathI. sa MskRta 'dvathAzraya ' kAvyanA chellA pAMca sarpAmAM ane prAkRta 'yAzraya nA 8 sargAmAM e AcArye * kumArapAlanuM kAvyamaya jIvanacitraNa karyu che. hemacaMdra e citraNa kumArapAlanA rAjyAbhiSekathI ja zarU thAya che. emAM atihAsika dhaTanAAvuM sUcana te nahI jevu ja che, paNa enA rAjajIvananu` rekhAMkana karavA mATenI sAdhanasAmagrI sArA pramANamAM samAyelI che. hemAcA kevaLa vikalpanAnAM AkAzI citre nathI AlekhatA; je thAzrayapaddhatinu e kAvya che temAM evAM kalpanAcitrA deravA mATenI mULabhUta evI zabdasAmagrI ja nathI. e kAvyamAM arthAnusArI zabdaracanA nathI, paraMtu zabdAnusArI aracanA che. je jAtanA zabdaprayAgeA vyAkaraNanA kramamAM cAlyA AvyA, te jAtanA zabdamAM baMdha bese tevA aM temaNe kumArapAlanA rAjajIvananA itihAsamAMthI peAtAnA varNana mATe tAravI lIdhe| ane tene blekabaddha karI dIdhA. eTalA ja aMzamAM e kAvyanuM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 123 khAsa kavitva che. bAkI enAmAM kavitAnI sarasatAnI daSTie kahevAya tevI viziSTa vibhUti nathI. paNa ApaNane to ApaNuM prastuta viSayanI daSTie kAvyavibhUti karatAM A sakSa zabdaracanA ja vadhAre upayogI che. " hemacaMdrAcArye kareluM kumArapAla viSenuM bIjuM varNana "triSaSTi. zalAkApuruSacaritra'mAMnA chellA mahAvIracaritramAM che. e caritranI racanA hemAcArye kumArapAlanI prArthanAthI ja karI hatI ane te temanA jIvana nanI chellI kRti che. kumArapAle jainadharmane svIkAra karI, tenA AcaraNarUpe zuM zuM karyuM tenuM bahu ja TUMka paNa sArabhUta varNana e graMthamAM guMphita karavAmAM AvyuM che. "meharAjaparAjayamAM yazapAle kareluM varNana hemacaMdrAcArya pachInI bIjI kRti te maharAjaparAjya' nAmanA nATakarUpe che. e nATaka, kumArapAlanA uttarAdhikArI ajayapAla yA ajayadevanA ja eka rAjyAdhikArI maDhavaMzIya maMtrI yazapAlanuM banAveluM che. kumArapAlanA mRtyu pachI mAtra be-traNa varSanI aMdara ja e nATaka racavAmAM AvyuM, ane gujarAta ane mAravADanI sarahada upara AvelA thArApadra-hAlanA tharAda nagaranA "kumAravihAra' nAmanA jaina maMdiramAM mahAvIra saMbaMdhI yAtrA mahatsavanA prasaMge bhajavavAmAM AvyuM. kumArapAle jainadharmane svIkAra karI, pitAnA rAjyamAMthI jIvahiMsA, zikAra, jugAra ane madyapAna Adi je durvyasanone rAjAjJApUrvaka niSedha karAvyo hato te vastune rUpaka ApI A nATakanI racanA karavAmAM AvI che. e nATakanI saMkalanA hRdayaMgama ane kalpanA manohara che. emAM spaSTa evo atihAsika ullekha kazeya nathI, paNa garbhita rUpe evA ullekha mATenuM keTaluMya viziSTa sUcana che, je aitihAsika daSTie upayogI thaI paDe tema che, ane te taddana pramANabhUta gaNI zakAya che. kumArapAlapratibaMdhamAM semaprabhAcArye karela varNana trIjI kRti te samaprabhAcAryakata "kumArapAlapratibodha' nAme che,
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jaina itihAsanI jhalaka kumArapAlanA mRtyu pachI 11 varSe, pATaNamAM ja, kumArapAlanA rAjakavi tarIke oLakhAtA mahAkavi sidghapAlanA dharmasthAnamAM e graMthanI racanA pUrI thai hatI. khuda hemacaMdrAcArya'nA ja mahendra, vardhamAna ane guNacaMdra nAmanA e traNa prasiddha ziSyAe e graMthane Adata sAMbhaLye hatA. A graMtha che te bahu moTA--kAI 12 hajAra jeTalA blekanA-- paNa emAM aitihAsika vigata mAMDa mAMDa 200-250 zloka jeTalI maLI Ave che. e graMthakAranA uddeza, kumArapAlane jIvana-tihAsa lakhavA na hatA, paNa je jAtanI dharmakathAonA kheAdha dvArA hemAcAye kumArapAlane jainadharmAbhimukha banAvyA hatA, tene anulakSIne te jAtanI kathAonA eka saMgrahagraMtha banAvavAneA tenA prayatna hatA ane e vAtaneA spaSTa nirdoSa graMthakAra, graMthanI zarUAtamAM, karI paNa de che. te kahe che ke " A jamAnAmAM hemacaMdrasUri ane kumArapAla rAjA baMne asaMbhava caritravALA puruSA thayA che. emaNe jainadharmanI AvI mahAna prabhAvanA karIne kaliyugamAM satyayugane avatAra karyAM che. joke A khate puruSonuM jIvanacaritra dhaNI ghaNI rIte maneAhara che, paNa huM tA mAtra ahIM jainadharmanA pratiAdhanA saMbadhe ja kAMIka kahevA cAhuM chuM.' A rIte e graMthane uddeza judI jAtane hAvAthI emAM ApaNe atihAsika vigatAnI vizeSa AzA na rAkhI zakIe; chatAM prasaMgavA emAM paNa keTalIka evI mahattvanI vigatA maLI Ave che, je kumArapAlanuM rekhAcitra doravAmAM keTaleka aMze sahAyabhUta thaI paDe che. A traNe samakAlIna--athavA chevaTe jemaNe kumArapAlanA rAjakArabhArane najare te ceAkkasa joyA hatA--evA puruSAnAM lakhANAne ja mukhya AdhAra meM AjanA A nibaMdhamAM lIdheA che, ane kavacit jyAM pAchaLanAM lakhANAnA AdhAra levAmAM AvyA che te mULa hakIkatane sAdhAra batAvavA pUratA ja che. jainatyasvIkAranI satyatA kumArapAlanA dhArmika jIvana viSe ApaNA dezanA lekAmAM----
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 125 itihAsanA abhyAsI gaNAtA vidvAnemAMya--eka jAtanI ajJAnatA ke gerasamajUtI rahelI jovAya che. kumArapAle hemacaMdrAcAryanA upadezane anusarI jainadharmane saMpUrNa svIkAra karyo hato ane pote paramAhata banyo hato e satya vastu keTalAka saMkIrNa mAnasavALA ajaina vidvAnone rucikara lAgatI nathI ane tethI teo e vastuno asvIkAra karavAkarAvavA bhramapUrNa lekha vagere lakhatA jovAmAM Ave che. paraMtu kumArapAlanA jainatva viSenI vAta eTalI ja sAcI che jeTalI tenA astitva viSenI hoI zake che. e viSenI mAhitI ApanArI sAmagrI eTalI badhI svayaMpratiSThita che ke jenI sAbitI puravAra karavA mATe bIjI kazI sAbitInI jarUra rahetI nathI. yuropiyana kaeNlaroe e vAta kyAranIya siddha karI mUkI che. paNa ApaNuM lekanI dhArmika saMkIrNatA ghaNI vakhate ApaNane satyadarzana thavA detI nathI ane tethI ApaNe aneka rogonA bhaMga thaIe chIe. kumArapAla jana hoya to zuM ane zaiva hoya to zuM-mArA mane temAM kazuM vizeSatva nathI. mArA mane mahattva che tenA vyaktitvanuM. siddharAja jaina banyuM na hato paNa custa zaiva ja rahyo, tethI siddharAjanuM mahatva jo huM na samajI zakuM to mArAmAM sArAsAranI vivekabuddhinuM devALuM ja nIkaLeluM huM mAnuM amuka vyakti amuka dharmAnuyAyI hatI eTalA mAtrathI ja tenA vyaktitvane samajavAnI ane apanAvavAnI jo ApaNe bedarakArI batAvIe to tethI ApaNe ApaNI jAtinuM-rASTrIyatAnuM ja ahita karIe chIe. zaiva he ke vaiSNava he, bauddha che ke jene hedharmathI game te he-jeNe jeNe ApaNI prajAnI unnati ane saMskRtimAM je je kAMI viziSTa phALo Ape che, te badhA ja ApaNuM utkarSaka ane saMskAraka puruSo ApaNI prajAnI saMyukta acaLa saMpatti che................. dharmAtaranI sahajatA kumArapALanA dharmAtaranuM supariNAma jema koI eka pakSIne amuka zAkhA anukULa na Ave to, te te zAkhAne choDIne bIjI zAkhAno Azraya kheLe che, tema vicArazIla
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jaina itihAsanI jhalaka manuSyane paNa jo kAI eka dharmavicAra anukULa na Ave te te dharmAM tara kare che ane peAtAnI mana:samAdhi meLave che. kumArapAle je dharmAntarane| svIkAra karyA hatA te AvI ja manaHsamAdhi meLavavA mATe. sAttvikabhAve karelA dharmAMtara e doSarUpa nathI paNa guNurUpa che. evA dharmAMtarathI navIna khaLa ane utsAhanA saMcAra thAya che, prajAnI mAnasika ane naitika unnati thAya che. jainadharmanA svIkAra karIne kumArapAle peAtAnuM je ananya kalyANu karyu te, te khIjI rIte na karI zakayo hota. tenA dharmAMtare prajAnA parasparanA dhArmika vidveSa AchA karyAM ane sAmAjika utkarSa vadhAryAM. ane, kharI rIte teA, e jamAnAmAM dharmAMtara viSenI je saMkINuM vicArazreNI Aje dekhAya che tevI hatI ja nahi. sAmAjika daSTie dharmAMtara karyu. vizeSatva nahAtu dharAvatu. jaina ane zaiva ane dharmAM gujarAtanAM aneka pratiSThita kuTumAM sarakhI rIte paLAtA hatA. kAI gharamAM pitA zaiva hatA teA putra jaina hatA ane kAI dharamAM sAsu jaina hatI te vahu zaiva hatI. keAI gRhasthanuM pitRkuLa jaina hatuM teA mAtRkuLa zaiva hatuM ane kAInuM mAtRkuLa jaina hatu teA pitRkuLa zaiva hatuM--ema gujarAtanA AkhAya vaizyavarga paraspara baMne dharmAnuyAyI hatA. tethI AvuM dharmAMtara gujarAtanA sabhya samAjamAM bahu ja sAmAnya hatuM. rAjyakArabhAramAM jaino ane zaivonA sarakhA phALA rAjakArabhAramAM paNa aMte dharmonuyAyIone sarakhA darajjo ane sarakhA phALA hatA. kAI vakhate jaina mahAmAtyanA hAthamAM rAjyanAM sarva sUtro AvatAM, kAI vakhate zaiva mahAmAtyanA hAthamAM. paNa ethI kAI paNa prakAranI rAjanItimAM pheraphAra nahAtA thateA. zaivAnI ane jaineAnI kAI judI jAtanI samAjaracanA na hatI. sAmAjika vidhividhAnA niyama pramANe badhAM brAhmaNA dvArA ja thatAM.......... siddharAja ane kumArapALanA dha jIvanane taphAvata zaivadharmInA Adarza pratinidhi sameA siddharAja paNa jaina sa Mba MdheAthI
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 127 teTalo ja saMkaLAyelo hato. siddhapuramAM sadramahAlaya sAthe teNe rAyavihAra nAmanuM AdinAthanuM jaina maMdira paNa baMdhAvyuM hatuM. giranAra parvata upara neminAthanuM je mukhya jaina maMdira Aje vidyamAna che, te paNa siddharAjanI udAratAnuM kArya che. somanAthanI yAtrA sAthe giranAra ane zatru jyanAM jaina tIrthonI yAtrA paNa siddharAje tevA ja bhAvathI karI hatI ane zatruMjaya tIrthanA nirvAha mATe 12 gAmenuM varSAsana bAMdhI ApavA teNe potAnA mahAmAtya azvAkane AjJA karI hatI. AthI samajI zakAya che ke siddharAja kAMI jainadharma sAthe ochI mamatA naheto dharAvato. tenAmAM ane kumArapAlamAM je taphAvata hato te e ke siddharAja potAnA manamAM zaiva dharmane mukhya mAnato hato ane jaina dharmane gauNa mAnato hato, tyAre kumArapAla pitAnA pAchalA jIvanamAM jainadharmane mukhya mAnatA thaye hate. siddharAjanA ISTadeva Akhara sudhI ziva ja hatA, tyAre kumArapAlanA ISTadeva aMtima jIvanamAM jina thayA hatA. teNe deva tarIke jinane ane guru tarIke AcArya hemacaMdrane potAnA kalyANakAraka AptapuruSa mAnya hatA, ane ahiMsA prabodhaka dharmane teNe potAnA mokSadAyaka dharma tarIke zraddhApUrvaka svIkAryo hato; ane e rIte te pote jainadharmane eka Adarza pratinidhi banyA hatA. azekanA jevuM jIvana kumArapAlanuM rAjajIvana, ghaNIka rIte, mauryasamrATa azokanA rAjajIvana sAthe maLatuM Ave che. rAjagAdI upara AvyA pachI jema azekane anicchAe zatru rAjAo sAthe laDavAnI pharaja paDI hatI, tema kumArapAlane paNa anicchAe ja pratipakSI rAjAo sAthe laDavAnI pharaja paDI hatI. azokanA rAjagAdI para beThA pachI paNa traNeka varSa sudhI tenuM rAjya thALe nahotuM paDayuM, tema kumArapAlanuM rAjya paNa traNeka varSa sudhI thALe nahotuM paDayuM. azakane jema rAjasiMhAsana upara AvyA pachI sAta-ATha varSa sudhI zatruone vijita karavAmAM vyagra rahevuM paDayuM, tema kumArapAlane paNa eTale samaya zatruo sAthe
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 jaina ItihAsanI jhalaka bAtha bhIDavAmAM lAgyA rahevuM paDayuM hatuM. Ama ATha-daza varSa sudhI vigraha calAvI zatruone parAjita karyA pachI, jIvananA zeSa bhAgamAM, jema aze ke pitAnI prajAnI naitika ane sAmAjika unnati thAya te mATe aneka rAjAjJAo jAhera karI AkhAye rAjyamAM zAnti ane AbAdI phelAvavAno prayatna karyo hato, tema kumArapAle paNa tevo ja prayatna Adaryo hato. azoka jema pUrvAvasthAmAM zaiva hatuM ane pachI bauddha thaye, tema kumArapAla paNa prathama zaiva hato ane pachI jaina che. jema azake bauddhadharmane svIkAra karI te dharmanA prasAra arthe pitAnuM sarva sAtvika sAmarthya kharca karyuM, tema kumArapAle paNa jainadharmane svIkAra karI tenA pracAra arthe pitAnI sAtvika zaktine pUrepUre upayoga karyo. azake jema bauddhadharmapratipAdita zikSApada Adi ucca prakAranA dhArmika niyamone bhAvuka thaI svIkAra karyo ane tema karI te parama sugopAsaka bane, tema kumArapAle paNa jainadharmamAM upadezelA gRhasthajIvanane Adarza banAvavA mATe Avazyaka evA aNuvratAdi niyamone zraddhALu thaI svIkAra karyo ane tethI te jainamAM paramahaMta banyo. azoke jema prajAmAMthI durbasane dUra thAya te mATe aneka dharmAtAo jAhera karI, tevI ja rIte kumArapAle paNa pitAnA rAjyamAMthI durvyasanonA nivAraNa mATe aneka rAjAzAo jAhera karI. azoke jema bauddhadharmanI pUjA mATe aneka stUpa UbhA karAvyA, tevI ja rIte kumArapAle paNa jainadharmanI pUjA khAtara aneka jaina vihAra baMdhAvyA. apuriyAnuM dhana levA sAme pratibaMdha ane e badhAM uparAMta kumArapAle je eka viziSTa prajAhitakara Adeza jAhera karyo hato ke je kadAcita azake paNa nahIM karyo heya-te e ke prAcIna kALathI cAlI AvelI rAjanIta pramANe nAvArasa [binavAraso marI janAra puruSanI saghaLI saMpatti rajA laI letA hatA ane tenA lIdhe maranAranI strI, mAtA, Adi kuTuMbIjane anAthadazAnA bhega thaI mRtyu karatAMye vadhAre kaSTakAraka viTaMbanAonAM bhega thatAM hatAM.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 129 ane aneka anAtha abaLA A krUra rAjanItithI pIDita thaI jIvatI mUA samAna thaI jatI hatI--dAjhayA upara DAma devA jevI e ati niSThura rAjanItineA kumArapAle peAtAnA rAjyamAM sathA pratiSedha karyAM hatA. kumArapAlane A nItinI niSThuratAnA kevI rIte bhAsa thayA ane kayA kAraNe eNe e nItineA bahiSkAra karyAM tenuM vana hemAcA 'dvAzraya 'mAM A pramANe kare cheH * eka rAtre rAjA peAtAnA mahelamAM sUtA hatA tyAre dUrathI eka strInu bahu ja karuNa rudana tenA kAnane saMbhaLAyuM. rAjA e hakIkata jANavA mATe, jAte rAtanA cAkIdAranAM nIlavarNAM vastra paherI, mahelamAMthI bahAra nIkaLyA ane kAI na jANe tevI rIte pharatA pharatA jyAMthI e avAja AvatA hatA tyAM gayA. jue cheteA eka jhADanI nIce eka strI kAMsA khAI marI javAnI taiyArI karI rahI che ane raDI rahI che. rAjA dhImethI enI pAse jaI mIThA ane Adara bharelA zabdothI zI vAta che te pUchavA lAgyA. vizvAsa pAmIne strIe kahyu` ke * mArA pati yuvAvasthAmAM paradezathI A zaheramAM vyApAra karavA arthe AvyA hatA ane mane paNa sAthe lAvyA hatA. A surAjyavALA zaheramAM vyApAra karatAM karatAM dhaNI meATI milakata mArA patie meLavI. mane tenAthI putra thayA. pALIpeASIne ame e putrane mATe karyA ane bhaNAvI-gaNAvIne huziyAra karyAM. yAgya uMmare sArA khAnadAna kuTuMbanI kanyA sAthe tenuM lagna karI dIdhuM. e mAreA putra vIsa varSoMnI uMmaranA thayA tyAre tenA pitA marI gayA. pitAnA zAkanA evA sakhata AdhAta lAgyA ke jethI gheADA divasa pachI e putra paNa svage gaye ane tethI huM anAtha ane nirAdhAra thaI paDI ! rAjyanA niyama pramANe have mAre badhI saMpatti rAjA laI leze ane mAruM jIvana dhULadhANI thaI jaze; tethI e dazA najare jovI paDe tenA pahelAM ja marI javuM e vadhAre sAruM che ema vicAra karIne huM have maravA mATe taiyAra chuM. ra
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jaina itihAsanI jhalaka rAjA te strInuM A badhuM kathana sAMbhaLI manamAM bahu vyagra thaye ane tene keTaluMka AzvAsana ApIne jaNAvyuM ke mAtA ! tuM tAre ghera jA ane A rIte ApaghAta karIne marIza nahi. rAjA tAruM dhana nahIM le enI huM tane khAtarI ApuM chuM. tuM tArA dhanathI yatheSTha dAnapuNya kara ane tAruM kalyANa kara." ema kahI rAjA pitAnA mahelamAM AvyuM ane savAra thatAM ja potAnA maMtrIone bolAvIne teNe AjJA karI ke mArA AkhA rAjyamAM evI AzA jAhera karI do ke "parApUrvathI cAlI AvatI rAjyanI nIti pramANe, marI gayelA nAvArasa mANasanI saMpattine je adhikAra rAjasattA laI le che te nIti AjathI baMdha karavAmAM Ave che. ane Aja pachI koI paNa evA mANasanI kazIya saMpattine rAjanA mANase na aDake tevI rAjAjJA jAhera karavAmAM Ave che." rAjAnI AjJA pramANe maMtrIoe AkhA rAjyamAM tevuM AjJApatra jAhera karyuM ane e rIte levAtuM mRtakana baMdha karyuM. prabaMdhakAranA jaNAvyA pramANe rAjyanA khajAnAmAM A jAtanA dhanathI daravarSe eka karoDa rUpiyAnI Avaka thatI hatI, paNa rAjAe tene jarAya lebha na karatAM e adhamatama ane prajApIDaka nItine sadaMtara pratibaMdha karyo..... A rIte mRta-sva-mecananuM prajAhitakara kArya karIne kumArapAla satayugamAM thaI gayelA radhu, naghuSa, nAbhAka ane bharata Adi parama dhArmika rAjAo paNa je kIrti nahatA meLavI zakyA tevI kIrti meLavavA bhAgyazALI thaye. kumArapALanA guNe ane enAM tathA siddharAjanAM kAryo gujarAtane e sauthI vadhAre Adarza rAjA hatA. e jevo vIra hato te ja sayata hato. je nItinipuNa hatA te ja dharmaparAyaNa hatA. jevo dudharSa hatuM tevo ja saumya paNa hato. enAmAM anubhavajJAnanI jeTalI vizAlatA hatI teTalI ja tAtvika buddhinI paNa
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 131 gaMbhIratA hatI. e je tyAgI hatuM te ja mitavyathI paNa hato. je parAkramI hato te kSamAvAna hato. gujarAtanA sAmrAjyanA sarvotkRSTa prabhutAvALA rAjA be ja: siddharAja ane kumArapAla. baMnenA parAkrama ane kauzalathI gujarAtanuM gaurava carama zikhare pahocyuM. prabaMdhakAre kahe che ke siddharAjamAM 98 guNa hatA ane be doSa hatA; kumArapAlamAM 98 doSa hatA ane be guNa hatA, chatAM temAM kumArapAla zreSTha hato. siddharAje gujarAtanA nAgarikonA nivAsa mATe mahAsthAne vasAvyAM, te kumArapAle mahAsthAnanA saMrakSaNa mATe daDha parakoTAo baMdhAvyA. siddharAje gujarAtanA parAkramane gajavanArI mahAyAtrAo karI, te kumArapAle e yAtrAone amaratAnA ullekhothI aMkita karavA mATe enI mahAprazastio racAvI. siddharAje gujarAtanA gauravadhAma girivara upara mahAtIrthanI sthApanA karI, te kumArapAle gujarAtanA AbAlavRddhone e puNyatIrthanI durlabha yAtrA sadA sulabha thayA te arthe girivara para caDhavA mATe sugama padyAo karAvI. AvI rIte siddharAje je gujarAtanI asmitAnA mahAla baMdhAvyA to kumArapAle temanA para suvarNa kaLaza ane dhvajadaMDa caDhAvI temane supratiSThita banAvyA. dhamasahiSNutAne ucca Adarza gujarAtanI garimAne kumArapALa kharekhara guruzikhara hato. enA samayamAM gujarAtIo vidyAmAM ane vibhutAmAM, zauryamAM ane sAmarthamAM, samRddhimAM ane sadAcAramAM, dharmamAM ane karmamAM utkarSanA uccatama zikhare pahoMcyA hatA. enA rAjyamAM, prakRtikAtara vaizya paNa moTA senApatio thayA, dravyalelupa vaNijane paNa mahAkavio thayA, ane IrSAparAyaNa brAhmaNe tathA nindAparAyaNa zramaNo paNa paraspara mitro thayA; vyasanAsakata kSatriye paNa saMyamI sAdhake thayA ane hInAcArI zako paNa sArI peThe dharmazIla thayA. rAjAe viziSTa utsAhapUrvaka dharmAtara svIkAryA chatAM dhArmika sahiSNutA jeTalI enA rAjyamAM jovAmAM AvatI hatI teTalI bIjA keInAye rAjyamAM nahi. bhAratanA purAtana
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jaina itihAsanI jhalaka itihAsamAM kadAcita e eka ja pahelo ane chello dAkhala haze ke jemAM hemacaMdra je jainadharmane sauthI mahAna AcArya zivamaMdiramAM jaI, zraddhALu zivanI mAphaka- yatra tatra samaye yathA tathA yo'si seo'sya bhidhayA yayA tyaa| vItadoSakaluSaH sa ced bhavAn eka eva bhagavannamo'stu te // AvI adbhuta kalpanA ane anupama racanA dvArA zivanI stuti kare che; tathA gaMDa bRhaspati jevo mahAna zaiva maThAdhIza jaina AcAryane caraNamAM vaMdanA karI caturmAsImAsIttava padayugaM nAtha nikaSA kaSAyapradhvaMsAd vikRtiparihAravratamidam / idAnImubhidyannijacaraNanilA Thitakale jalaklinnairannermunitilaka vRttirbhavatu me // AvI stuti dvArA, eka suziSyanI jema, anugrahanI yAcanA kare che. itihAsanA seMkaDe prabaMdhe tapAsatAM, temAM mAtra A eka ja evo rAjA jaDI Ave che ke je kulaparaMparAprApta "umApativaralabdhaprauDhapratApa" biradamAM abhimAna dhAraNa karatA chatAM paNa svarucisvIkRta * paramArvata" birudathI pitAne takRtya mAne che. je bhAva ane AdarathI e semezvaranA puNyadhAmane jIrNoddhAra karAve che, te ja bhAva ane AdarathI tenI ja paDazamAM pArzvanAthanuM jaina caitya paNa e pratiSThita karAve che. gujarAtanI gannata rAjadhAnI aNahilapuramAM kumArapAla zaMbhunAthanA nivAsa mATe kumArapAlezvara ane pArzvanAthanA nivAsa mATe kumAravihAra ema be maMdire pAse pAse baMdhAve che. dhArmika sahiSNutAnA AdarzanuM AnA karatAM vadhAre AkarSaka udAharaNa bIjuM maLavuM muzkela che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 133 dharmamaya Adarza jaina jIvanaH paramahaMta kumArapAla svabhAvathI ja dhArmika vRttivALo hato. tethI tenAmAM yA, karaNa, popakAra, nIti, sadAcAra ane saMyamanI vRttione vikAsa UMcA prakArano thayo hato.........kumArapAlane pitAnA pUrvajonA uttama guNone amUlya vArase maLe hato ane tethI te chevaTe hemacaMdra jevA mahAna sAdhupuruSanA satsaMsargathI gujarAtanA itihAsamAM dharmAtmA rAjarSinI lakattara padavInA mahAna yazane upabhokatA the. hemacaMdrasUrie tenA e yazane amara karavA mATe "abhidhAnaciMtAmaNi" jevA pramANabhUta zabdakozanA suprasiddha graMthamAM tenA mATe- kumArapAlazcaulukyo rAjarSiH paramArhataH / mRtasvamoktA dharmAtmA mArivyasanavArakaH // AvAM upanAma grathita karI sArvajanIna saMskRta vAlmamAM tenA nAmane zAzvata sthAna ApyuM che. emAM zaMkAne jarAye sthAna nathI ke kumArapAla aMtima jIvanamAM eka parama jaina rAjA hatA. teNe jainadharmapratipAdita upAsaka eTale gRhastha-zrAvakadharmanuM ghaNuM utkaTatApUrvaka AcaraNa karyuM hatuM. aitihAsika kALamAM kumArapAla jevo bIjo koI paNa rAjA jainadharmane custa anuyAyI thaye heya tenI mane zaMkA che.......teNe svIkArelAM e dvAdaza jaina vratanuM savistara varNana jaina prabaMdhAmAM keTalIka vigato sAthe ApavAmAM AvyuM che. vigatemAMnI keTalIka atizayokti bharelI heI zake, paraMtu mULa hakIkata mithyA nathI eTalI vAta to cokkasa rIte kahI zakAya tema che. ane je vAta khuda hemacaMdra pote ja jaNAve che temAM te mithyApaNane avakAza ja zI rIte heya ? maMtrI yazapAla ane samaprabhAcAryanI je kRtione paricaya meM upara Ape che, temAMnAM varNana parathI jaNAya che ke kumArapAle vikrama saMvata 121mAM
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 134 hemacaMdrAcA` pAse sakala jana samakSa jainadharmanI gRhasthadIkSA svIkArI hatI. e dIkSA svIkAratI vakhate eNe mukhyapaNe AvI pratijJA lIdhI hatI--rAjyarakSA nimitte karavA paDatA yuddha sivAya yAvajjIvana kAI paNa pazu-prANInI hiMsA na karavI; mRgAdinA zikAra na karavA; madya ane mAMsanuM sevana na karavuM; pariNIta patnI sivAya anya kAI strI sAthe kAmAcAra na sevavA; dararAja jinapratimAnI pUjA-arcA karavI ane hemacaMdrAcArya nuM pAvaMdana karavuM; aSTamI ane caturdazInA divase sAmAyika ane pauSadha Adi vizeSa vratanuM pAlana karavu; rAtrie bhAjana na karavuM; ityAdi ityAdi. jIvahiMsAnA pratibaMdha : amAri-pravata na AvI jAtanI pratijJAe jAte laI te pachI eNe peAtAnA rAjyamAM, khIjA khIjA leke! paNa pote svIkArelA dharmanA keTalAka moTA niyameAnuM pAlana kare te mATe, tevI keTalIka rAjAnA pazu bahAra pADI. temAM sauthI mukhya AjJA hatI jIvahiMsApratibaMdha viSenI. ApaNA dezamAM dhaNA prAcIna kALathI e kAraNe jIvahiMsA thatI Ave che : eka teA dharmanA nimitte eTale yajJayAgAdi dhArmika kakAMDa ane devI devatAonI balipUjA nimitte; ane bIjI, khArAka nimitte. kumArapAle e ane prakAranI jIvahi'sAtA niSedha karavA mATe rAjAnA jAhera karI. hemacaMdrAcArya'nA 'dvAzraya ' kAvyamAMnA varNana uparathI jaNAya che ke mAMsAhAra mATe thatI jIvahiMsAnA niSedha tA kumArapAle, kadAcit, zrAvakadharmInAM vrateA lIdhA pahelAM ja jAhera karI dIdhA hatA. zArka bharInA cAhamAna rAjA aNNarAja ane mAlavAnA paramAra rAjA ballAladevanA parAjaya karyAM pachI eka divase kumArapAleM rastAmAM kAI dIna--ridra dekhAtA gAmaDiyA mANasane bakarAM Adi ecAra pazuAne kasAIkhAne tANI jatA joI, tenI sAthe te viSenI keTalIka pUchaparacha karI; ane, te vastusthitinI jANa thatAM, e pAmara manuSyanI
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 135 ane pazuonI dazA joI rAjAnA manamAM, kheAdhisattvanI jema, karuNAbhAva utpanna thayA. tenA manamAM vicAra AvyA ke duSTa jAtivALA ane kUtarA jevA, dhavimukha A leke peAtAnA naThArA peTa mATe je AvAM prANIonA jIva le che, temAM kharekhara zAsana karanAranA ja durviveka che. kAraNu jevA rAjAnA guNu tevA ja leAkAnA guNa thAya che. mane dhikkAra che ke huM mAtra mArA zarIra mATe ja prajA pAsethI kara lauM chuM, paNa prajAnA rakSaNa mATe nahi--ityAdi vicAra karI teNe peAtAnA adhikArIone AjJA karI ke mArA rAjyamAM je kAI paNa jIvahiMsA kare teA tene cerI ane vyabhicArI karatAM paNa vadhAre sakhta zikSA karavI....... kumArapAlanI AvI amAripriya vRtti joI te tenA paDeAzI ane khaDiyA rAjAoe paNa amAripravananI udghASaNA karanArAM keTalAMka zAsaneA jAhera karyAM hatAM, jenAM pramANasUcaka keTalAka zilAlekhA TheTha mAravADanI pelI sarahada uparathI maLI AvyA che. kumArapAlanI ja AvI ahiMsApravartaka nItinuM e pariNAma che. gujarAtanI ahiMsAnuM eka supariNAmaH gAMdhIjIne janma vamAna samayamAM jagatamAM sauthI vadhAre ahiMsaka prajA gujarAtanI prajA che ane sauthI vadhAre ahi MsAdhanuM pAlana gujarAtamAM thAya che. hiMsaka yajJayAga prAyaH tyArathI ja baMdha thayelA che ane devIdevatAAnI AgaLa thateA pazuvadha pazu, bIjA dezAnI tulanAmAM, gujarAtamAM dhaNA Ache che. gujarAtane prAyaH sadhaLeAya ziSTa ane ucca prAva custa nirAmiSabhAjI che. gujarAtanA pradhAna kheDUtasamUha paNa mAMsatyAgI che. bhale atizayAkti gaNAya ane tene upahAsa paNa thAya, chatAM mane kahevAnuM mana thAya che ke, gujarAtanA e ja puNyamaya vArasAnA pratApe gujarAte jagatanA sauthI zreSTha ahiMsAmUrti mahAtmAne janma ApavAnuM Aje advitIya gaurava prApta .. karyu che.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 jaina itihAsanI jhalaka madyapAna ane jugArane niSedha jIvahiMsA sAthe bIjI je pApakara pravRttiono kumArapAle pitAnI prajamAMthI niSedha karAvyuM temAM mukhya hatI madyapAnanI pravRtti. madya e manuSya jAtine meTe zatru che e sIkaI jANe che. madyanI sAthe zikAra, jugAra, vyabhicAra ane tevA bIjA aneka anAcArone ghaniSTha saMbaMdha che. madhanA kAraNe jagatamAM ghaNAM ghaNu anarthe thayA che ane thAya che........mAnI AvI mAThI asarane lakSyamAM laIne madhyakALanA keTalAka musalamAna samrAToe paNa tenA pAnano je tIvra niSedha karyo hato, te itihAsanA abhyAsIone aparicita nathI........ prabaMdhagata pramANonA varNana uparathI jaNAya che ke, kumArapAla jainadharmanuyAyI thaye te pahelAM mAMsahAra te te karato hato, paraMtu madyapAna tarapha tene TheThathI tiraskAra hato. ghaNuM karIne enA kulamAM ja e vastu tyAjya manAtI hatI. hemacaMdranA "gazAstramAM AvelA e ulekha uparathI jaNAya che ke caulukyone kulamAM madyapAna ninda gaNAtuM hatuM jemAM brAhmaNa jAtimAM gaNAtuM tema madyapAnanA niSedhanI sAthe jugAra khelavAnI manAI5Na kumArapAle teTalI ja sakhtAIthI jAhera karI hatI. jugAranA lIdhe pAMDa jevAone paNa kevI kaSTAvasthA bhegavavI paDI hatI tema ja naLa jevA rAjA upara paNa kevI Apatti AvI paDI hatI--e vagerenI kathAo kumArapAle hemacaMdrasUri pAsethI ghaNI vAra sAMbhaLI hatI ane pitAnA AsapAsanA lekemAM paNa eNe jugAranI khUba ja badI phelAyelI joI hatI....... jugArane laIne jugArIomAM aneka prakAranA bhayaMkara kahe UbhA thatA, mArAmArIo thatI ane tevA bIjA prakAranA azlIla dekhAvo thatA. kumArapAlane A vastusthitinuM cokkasa bhAna thayuM hatuM ane tethI enAM AvAM duSpariNAmethI prajAne bacAvavA mATe enA niSedhane teNe rAjAdeza jAhera karyo hato........
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 137 A pramANe, kumArapAle, jainadhamAM dIkSita thaI, tenA siddhAntA pramANe keTalAka meTA dhArmika ane naitika niyamA jAhera karyAM hatA ane e niyamenu pAlana prajA kharAbara kare te mATe teNe pUrepUrI sAvacetI paNa rAkhI hatI. hemacaMdrAcArya' kahe che ke tenA ahiMsAnA Adezane anusarIne aMtyajo jevA paNa jA-mAMkaNa sudhdhAMnI hatyA nahotA karatA. e kathanamAM bhale kAMIka atizayekti haze, paNa rAjAe bAbatamAM pUrepUrA satarka hatA emAM teA jarAye zaMkA nathI. * prabaMdhaciMtAmaNi' ane tevA khIjA prabadhAmAM je eka yUkAvihAra maMdira adhAyAne itihAsa maLI Ave che tenAthI A hakIkatane cAkkasa puSTi maLe che. 6 devadirAnI sthApanA ane tI yAtrA kumArapAle A rIte naitika kAryo karavA uparAMta jainadharmanA pracAra ane prabhAva vadhAravA arthe teNe ThekaThekANe seMkaDA jaina mazi khAMdhyAM--baMdhAvyAM hatAM. zatru Mjaya ane giranAra jevA jaina tIrthAnI, rAjazAhI ThATha sAthe meTA sadheA kADhI, teNe yAtrA karI hatI ane rAjadhAnImAM dara varSe te meTAmeTA jaina mahAsavA UjavatA hatA ane bIjA zaherAmAM paNa tevA mahAtsava UjavavAnI te preraNA karatA hatA. kArya parAyaNa ane dharmaparAyaNa jIvanacaryA te rAjakAja bahu ja niyamita rIte joteA. tenI dinacaryA kharAkhara vyavasthita hatI. vilAsa ke vyasanane tenA jIvanamAM sthAna ja na hatuM. te bahu ja dayALu ane nyAyaparAyaNu hatA. te aMtarathI kharekharA mumukSu hatA ane ahika kAmanAethI tenu mana upazAMta thayuM hatuM. rAjadharma che ema jANIne te rAjanI sarva prakRtti kALajIpUrvaka jote, paNa temAM tenI Asakti na hatI. tenI dinacaryAnA saMbaMdhamAM hemacadrAcArye 'prAkRtayAzraya' kAvyamAM ane sAmaprabhAcAye ' kumArapAlapratimAdha' nAmanA graMthamAM je sUcavyuM che te parathI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 138 samajAya che ke--savAranA vakhatamAM, sUryodaya thayAM pahelAM ja, te zayyAmAMthI UThI jatA, ane sauthI prathama jainadharmImAM maMgalabhUta gaNAtAM arihaMta, siddha, AcAryAdi pAMca namaskArapadyanuM smaraNa karatA. pachI zarIrazuddhinI kriyA vagerethI nivRtta thaI, peAtAnA rAjamahAlayamAM je gRhacaitya hatu' temAM jaI puSpAdithI jinapratimAnI pUjA karI stavanA sAthe paMcAMgapraNipAta karatA. tyAMthI nIkaLI, pachI te tilakAvasara nAmanA maMDapamAM jaI ne sukeAmala gAdI upara besatA. tyAM tenI sAme khIjA sAmata rAjAo AvIne besatA. pAse cAmara dhAraNa karanArI vArAMganA UbhI rahetI. pachI rAjapurAhita ke bIjA brAhmaNA AvIne rAjAne AzIrvAda ApatA ane tenA kapALamAM caMdananuM tilaka karatA. te pachI brAhmaNA tithivAcana karatA, te sAMbhaLatA. tyAra bAda brAhmaNAne dAna ApI temane vidAya karatA. ane pachI tarata ja arajadArAnI arajI sAMbhaLatA. pachI tyAMthI UDIne mahelAnI aMdara, jyAM mAtA ane tenI khIjI mAtA jevI rAjavRddhA strIe rahetI tyAM, jaI temane namaskAra karatA ane temanA AzIrvAda meLavatA. te pachI phaLa, phUla, Adi vaDe rAjalakSmInI pUjA karAvatA ane bIjA paNa devIdevatAnI je pratimA rAjamahelamAM rahelI hatI temanI stuti vagere karAvatA. vRddha strI vagerene sahAyatA dhana ApatA. tyAMthI pachI te vyAyAmazALAmAM jate| ane yathAyeAgya vyAyAma karatA. te pachI snAna karI, vastra vagere paherI, rAjamahelanA bahAranA bhAgamAM AvatA. tyAM te pahelAMthI ja savArI mATe taiyAra karI rAkhelA rAjagaja upara ArUDha thaI, sadhaLA sAmata, maMtrI AdinA parivAra sAthe, peAtAnA pitAnA puNya nAmathI aMkita tribhuvanapAlavihAra nAmanu je mahAvizALa ane atibhavya jaina maMdira karADA rUpiyA kharca karI teNe baMdhAvyuM hatuM, temAM dana ane pUjana karavA arthe te jateA, je vakhate te jinamUrtine abhiSeka karAvatA. te raMgamaMDapamAM vArAMganA dhaNA ADaMbara
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 139 sAthe nRtya ane gAna karatI. jinamaMdiramAM pUjA vagerene vidhi samApta karI, te pachI hemacaMdrAcArya pAse jaI temanA caraNavaMdana karato ane caMdana, kapUra ane suvarNakamala vaDe temanA caraNonI pUjA karatA. temanA mukhethI yathAvasara dharmabodha sAMbhaLI tyAMthI rAjamahela tarapha pAchA pharate. pAchA pharatI vakhate te hAthI para na caDhatAM ghoDA upara savAra thato ane svasthAne pahoMcato. tyAM pachI yAcakAdi janone yathAgya dAna vagere ApI bhajana karato. tenuM bhejana bahu ja sAttvika prakAranuM rahetuM. jainadharmanA bedha pramANe, te ghaNI vAra ekAzana vagere tapa karato ane lIlAM zAka vagere svAdavALA padArthone tyAga karo. jamI rahyA pachI te ArAmagRhamAM besatA ane tyAM yathAprasaMga vidvAnonI sAthe zAstra ane tatvasaMbaMdhI vicAra karate. trIje pahera DhaLyA pachI te rAjavATikAe nIkaLatA. rAjA pitAnA badhA rAjazAhI ThATha sAthe rAjamahelamAMthI nIkaLI, zaheranA rAjamArge thaI, bahAra udyAnamAM jaI ghaDI-be ghaDI je udyAnakrIDA kare tenuM nAma rAjavATikA; gujarAtI bhASAmAM enuM nAma che "rAyavADI" ane rAjapUtAnI bhASAmAM ene uccAra che "revADI." saMdhyA samaya thatAM tyAMthI te rAjamahela tarapha pAcho pharato, ane mahelamAM AvI, devanI AratI vagerenuM saMdhyAkarma karato. pachI te vakhate vArAMganAo vagere je nRtya ane gAna karatI, te eka pATa para besIne sAMbhaLato. stutipAThake ane cAraNe vagere te vakhate tenI khUba stutio karatA. rAjyakAryanI saMbhALa tyAMthI pachI te sarvAvasara nAmanA mukhya sabhAmaMDapamAM AvIne siMhAsanAsIna thato. sarva rAjavagaya ane prajAvagaya sabhAjane tyAM upasthiti thatA. rAjapurohita AvIne rAjA ane rAjyanA kalyANArthe maMtrapATha bhaNatA. pachI cAmara dhAraNa karanArI vArastrIo
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jaina itihAsanI jhalaka magalavAji AsapAsa cAmarAdi rAja-upakaraNA dhAraNa karIne UbhI rahetI. pachI trA vAjatAM. te pachI khIjI bIjI tevI strIe peAtapeAtAnuM kAma karavA mATe hAjara thatI. pachI vArAMganAe AvIne rAjAnAM evaraNAM letI. bIjA sAmA ane khAMDiyA rAjAe te vakhate hAtha joDIne UbhA rahetA. rAjAnI sanmukha rAjyanA khIjA mahAjane --jevA ke zeThiyAo, vyApArIo, pradhAna grAmajanA--vagere AvIne esatA, pararAjyAnA dUtA AvatA te dUra-badhAnI pAchaLa-khesatA. vAra-nitAone nIrAjanAvidhi pUrA thate eTale pachI teo paNa eka bAju khesI jatI; ane AkhI sabhA pachI ekAgra thaI rAjyakA nI pravRtti jotI. rAjyakAmAM sauthI prathama sAndhivihika eTale paradezamaMtrI (phoreIna minisTara' ) pararAjgyA sAthenA saMbaMdheAnI kAryavAhI rAjAne nivedana karatA. kayA rAjA sAthe saMdhi thaI che, kayA rAjAe zuM pruSTa-aniSTa karyu che, keAnA upara lazkara mekahyuM che, kayA lazkare zu karyu" che, kANu zatru mitra thAya che, ityAdi pararAjya sAthe saMbaMdha dharAvatI sadhaLI kAOvAhI te rAjAne nivedana karatA ane Akhare samaya thatAM sabhA barakhAsta karI, yathAvasare zayanAgAramAM jaI zayyAdhIna thatA.... .. dhajijJAsA ane abhyAsa kumArapAlanA jIvananuM avaleAkana karatAM jaNAya che ke te tenA pUrvagAmI siddharAja jeTalA pratibhAzAlI ane vidyArasika nahi hoya, chatAM buddhimAna tA hatA ja. tene yuvAvasthAmAM vidyAprAptinA pUratA avasara paNa kAM maLyA hatA ? tenI javAnIneA mukhya hissA, siddhana rAjathI peAtAnA jIva bacAvavA mATe, bhaTakavAmAM ane kaSTA veThavAmAM ja vItyeA hateA. pacAsa varSoMnI uMmare enuM bhAgyaparivartana thayuM ane e gujarAtanA vizAla sAmrAjyaneA bhAgyavidhAtA banyA. rAjya maLyA pachI paNa enAM pAMca-sAta varSe te vipakSIone thALe pADavAmAM gayAM. eTale vayanAM 56-57 varSa pachI enuM siMhAsana sthira thayu
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 141 > ane enA pratApane sU sahasra kiraNAthI tapavA lAgyA. e uMmaramAM vidyAdhyayanane keTalA avakAza hoya? chatAM, prabaMdhakArA kahe che tema, prasaMga paDatAM eNe eTalI uMmare paNa sakhata mahenata karI saMskRta bhASAnA sArA sarakhA abhyAsa karI lIdheA hateA ane te dvArA vidyAnAnI tattvacarcAnuM e yaceSTa Akalana karI zakatA hatA. hemacadrAcAye enA mATe ja banAvelAM ceAgazAstra ' ane vItarAgastrotra 'ne e hamezAM svAdhyAya karatA hatA. yAgazAstra ' ne aMte hemAcAye karelA ullekha parathI jaNAya che ke ene yAganI upAsanA vadhu priya hatI ane tethI eNe keTalAMka yAgazAstrA sArI peThe joyAM hatAM. triSaSThizalAkApuruSacaritra ' nAmanA, jaina tIrthaM karA ityAdi mahApuruSAnA citravanaviSenA je mATe graMtha hemacadrAcAye` banAvyA te khAsa kumArapAlanI preraNAthI ja banAvyeA hateA e upara jaNAveluM che. ethI jaNAya che ke tene evA graMthA vAMcavAne zAkha hatA. kadAcit jUnI vAta jANavAnI jijJAsA ene vadhAre haze. rAjyaprApti pahelAM jyAre e bhaTakatA bhaTakatA eka vAra citADanA killA upara jaI caDayo ane tyAM ene eka digaMbara vidvAna maLI AvyA, tyAre eNe tene e killAnI utpatti vagere kevI rIte thaI e badhI hakIkata pUchI hatI; tema ja rAjyaprApti pachI jyAre e mATeA saMdha kADhI giranAranI yAtrAe gayA ane jUnAgaDhamAM dezadazAramaMDapa vagere prAcIna sthaLeA joyAM, tyAre te viSe paNa, AcAya hemacaMdrane eNe jUnI hakIkata jaNAvavA vijJapti karI hatI. < ( hemacaMdra upara ananya anurAga kumArapAla bhAvuka vadhAre hateA ane tethI ja te AvI jAtanI dhArmika vRttimAM dRDha zraddAzIla thaI zakayo hateA. hemaca'drAcArya upara tenI ananya bhakti hatI. kAMIka tA, te peAtAnI pravAsI dazAmAM hemacaMdra dvArA khaMbhAtamAM uya maMtrI pAsethI je madada meLavI zakayo tenA AbhArane laI ne, kAMIka, hemacadrAcArye peAtAnA jyAtiSajJAna
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jaina ItihAsanI jhalaka baLe ene bhaviSyamAM cokkasa rAjyagAdI maLavAnI khAtarI ApIne enA nirAza jIvane je AzAvAna banAvyuM hatuM tenA smaraNane laIne. ane kAMIka, rAjyagAdI maLyA pachI paNa AcAryo ane amuka amuka prasaMgamAM, pitAnI vidyAzaktinA baLe, Azcaryacakita karI dIdhA hatA. tenA prabhAvane laIne, e hemacaMdrane ananya anurAgI thaI gayuM hatuM. ane pachIthI jema dhIme dhIme e AcAryanA vizeSa prasaMgamAM AvatA gayA ane temanA cAritra, jJAna, tapa, AdinA baLane ene viziSTa paricaya thate , tema e te AcAryane zraddhALu ziSya thate gaye. jyAre ene khAtarI thaI ke e AcAryanuM jIvana dhyeya kevaLa parepakAravRtti che ane ATalA moTA samrATa pAsethI paNa be sUkI roTalIeya meLavavAnI emanI abhilASA nathI, tyAre eNe pitAne saMpUrNa AtmA AcAryanA caraNamAM samarpaNa karyo ane e maharSine Adeza AdarI pote paNa rAjarSi banyo. parAkramI, jAgrata ane kRtajJa rAjavI kumArapAla meTe parAkramI purU hato, chatAM miththA mahattvAkAMkSI na hato. enA sAmrAjyane vistAra saheje ja eTale badhe thaI gaye hato. sAmrAjya viSenI enI nIti rakSaNAtmaka hatI, AkramaNAtmaka nahatI. paradA para caDhAI karavAnI ene pharaja paDI eTale ja eNe caDhAI karI. e mahattvAkAMkSI na hatuM, chatAM svAbhimAnI pUre hate. e pitAne tejovadha jarA paNa sahana kare tevo na hate ane sAthe rAjanItine pUrNa anubhavI hate. je manuSyanA vizeSa prayatnathI e rAjagAdI meLavavA nasIbadAra thaye hato ane je potAne eka sagA banevI paNa thato hato, te kAnhaDadevane paNa jyAre eNe pitAnI pUrvAvasthAne upalakSI upahAsa karato joye tyAre tene tatkAla gAtrabhaMga karAvI tene nirjIva banAvI dIdho. ane tevI ja rIte bIjA kaMTakane paNa tatkAla jIvitanAza karAvI nAMkhyo. pUrvAvasthAmAM e bhale raMkanI mAphaka bhaTakyo hoya, paNa have bhAgye ene rAjA banAvyA.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 143 che ane e bhAgyadatta rAjyanuM rakSaNa pitAnI samazeranA baLe karavA pite samartha che, e jAtanuM daDha svAbhimAna enA pauruSamAM UchaLatuM hatuM, ane tethI e abhimAnane prabhAva batAvavA mATe eNe pitAnA Aptajanane nAza karavAmAM paNa kazI vAra na lagADI. ethI UlaTuM, je sAjaNa kuMbhAre eka vakhate kAMTAnA DhagalA taLe chupAvI siddharAjanA saiinikethI enA jIvitanuM rakSaNa karyuMtene rAjya maLatAMnI sAthe ja pitAnI sevAmAM bolAvI, teNe karelA upakAranA badalAmAM sAta gAmanA paTAvALuM cittoDanuM varSAsana eNe bAMdhI ApyuM. enuM AvuM vartana joI aMdaranA virodhIo tharatharI gayA ane badho virodhabhAva choDI daI enA ananya sevAparAyaNa thayA. balAlaupara vijaya evA virodhIomAMne eka agraNe cAhaDa nAmane khAnadAna rAjakumAra, je rAjyanA lazkaramAM ghaNe mAnItuM hatuM ane jene siddharAje pitAnA putra tarIke pALe hato, te kumArapAlanuM sAMnidhya cheDI zAkaMbharIne garvika cAhamAna arNorAjanI sevAmAM jaI rahyo ane te rAjAne kumArapAlanI viruddha UbhuM karI, enA rAjyanI jaDa ukheDavA, teNe gujarAtanI sImA sAme laDAInA maracA maMDAvyA. kumArapAlanA bhaviSya mATe e samaya atyaMta kaTokaTIne hato. ene sAmetemAMnA ghaNA kharA, uparathI pakSamAM paNa aMtarathI vipakSamAM jaNAtA hatA. cAhaDa rAjakumAranI cAlAkIthI bhAlavAne svAmI ballAladeva paNa bIjI bAjuthI gujarAta upara AkramaNa karavA taiyAra thayo hato, ane tema karI teNe kumArapAlanI sthiti sUDI vacce sopArI jevI karI mUkI hatI. paraMtu kumArapAlanA bhAgyabaLe enA rAjakArabhArIo, jemanI niyukti eNe jAte ja karI hatI, teo vadhAre samartha ane vizvAsu nIvaDyA. temanI kuzaLatAthI gujarAtane prajA varga navA rAjA tarapha pUrNa sahAnubhUtivALo banyo hato ane sainikavarga
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jaina itihAsanI jhalaka paNa parAkramI ane raNarA rAjAnI chatrachAyA nIce unnatinI AzAthI utsAhita thayeA hateA. kumArapAle peAtAnA vizvAsu daMDanAyaka kAkabhaTanI saradArI nIce cunaMdA sainikAnI eka jabbara pheAja mAlavAnA badhAla upara mAkalI dIdhI ane peAte peAtAnA badhA sAmatAne sAthe laI mAravADanA a[rAjane sAmane karavA gayA. sAmatAmAMthI mukhya je cadrAvatInA mahAmaMDalezvara vikramasiMha hatA, teNe vacce AkhunI nIce ja kumArapAlanA jIva laI levAnI vizvAsadhAta bharelI ramata ramI, paNa kumArapAla te ramatane jhaTa oLakhI gayA ane tyAM na thAlatAM sIdhe zatrunA sainya upara cAlI gayA. paraMtu samarAMgaNamAM paNa teNe peAtAnA sAmatA ane sainikAne zatrupakSe bhedelA joyA. kumArapAla peAtAnA bhAgyanA pAsA mATe, samayakuzaLatA vAparI, eka ja jhapATe zatrunA hAthI upara dhasI gayA ane pahelI ja vAramAM tene Ahata karI zaraNAgata thavAnI teNe pharaja pADI. ballAla upara caDhI gayelA senApatie paNa teTalI ja jhaDapathI zatrunA ziraccheda karI kumArapAlanI vijayapatAkA ujjayinInA rAjamahela upara UDatI karI. mallikArjunano vadha gujarAtanAM taddana paDeAzI ane lAMbA samayanAM pratispI evAM mAravADa ane mAlavAnAM ane mahArAjyone siddharAja jayasi Mhai ja gUrjarapatAkAnI chAyA nIce vizrAnti letAM karI mUkayAM hatAM; paraMtu tenA mRtyu pachI gAdIe AvelA navIna rAjA kumArapAlanA vAstavika svarUpathI ajJAta rahelAM e rAjgyAe gujarAtanI patAkAne ukheDI pheMkI devAnA prayatna karyAM ane e prayatnane kumArapAle peAtAnA parAkramathI A rIte niSphaLa banAvyA. paNa enuM bhAgya hajI vadhAre saphLatA meLavavA mATe sarjAyelu hatu. gujarAtanI dakSiNa sImA upara kAMkaNunuM rAjya AveluM hatuM. tenuM pATanagara muMbaI pAsenu thANApattana heAI tyAM zilAhAravaMzI rAjA rAjya karatA hatA. e krAMkaNurAjyanI pelI bAjunI dakSiNa sImA upara karNATakanA ka...bavazI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 145 onuM rAjya hatuM, jenI rAjadhAnI gopApaTTana eTale hAlanuM pituMgIjha baMdara govA hatI. siddharAjanI mAtA mayaNallAdevI e rAjavaMzanI kanyA hovAthI karNATaka ane gujarAta vacce gADha sagAIne saMbaMdha hatuM. eTale be saMbaMdhI rAjya vacce AveluM kekanuM rAjya gujarAta sAthe bAtha bhIDI zake tema na hovAthI siddharAjanA samayamAM te te A deza sAthe maitrIbhAve vartatuM hatuM. siddharAjanA mRtyu pachI jyAre kumArapAla gAdIe AvyuM tyAre e maitrIsaMbaMdha vichinna thayuM hatuM ane mAravADanA ane mAlavAnA rAjAone kumArapAla sAme mAthuM UMcaktA joI e kAMkaNunA garviSTha mahilakArjuna rAjAne paNu gujarAta upara AkramaNa karavAne manoratha thaI AvyuM. kumArapAle tenA e manorathane niSphaLa karavA mATe maMtrIrAja udayananA putra daMDanAyaka AMbaDabhaTane senAnI banAvI eka lazkara kekaNa upara ravAnA karyuM. mAravADa ane mAlavA vagerenA pradezonI rakSAmAM gujarAtanuM ghaNuM kharuM sainya zekAyeluM hovAthI AMbaDa pAse pUratuM sainyabaLa na hatuM ane tethI pahelI vAranI caDhAImAM gujarAtanA sainyane keTalIka hAra khamIne pAchA pharavAnI pharaja paDI. paNa pAchaLathI jyAre bhAravADa vagere taraphathI meTI saMkhyAmAM sainya AvI pahoMcyuM, tyAre pharI vAra e ja daMDanAyakanA adhikAra nIce gujarAtanI eka prabaLa senA te kAMkaNucakravartInA darpane cUrNa karavA mATe bamaNu utsAhathI ravAnA thaI raNabhUmimAM baMne lazkare vacce khUnakhAra laDAI thaI ane temAM chevaTe gujarAtIono jaya thavAthI vijayadevIe senAnAyaka abaDanA gaLAmAM varamALA paherAvI. rAjapitAmaha biradadhAraka mahilakAjunanuM mAnennata mastaka gujarAtanA eka dayAdhama vaNika subhaTe pitAnI tINa taravArathI, kamaLapuSpanI mAphaka, kApI lIdhuM ane tene suvarNapatramAM vIMTALI, zrIphaLanI mAphaka, potAnA svAmInA. caraNamAM bheTa karyuM ! kumArapAle tenA parAkramanA prabhAvane satkAravA mATe, e nihata rAjAnuM priya biruda, AbaMDabhaTTane arpita karI tene "rAja 10
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 pitAmaha ' banAvyA. rAjyavistAra jaina itihAsanI jhalaka A rIte kAMkaNanA rAjAneA uccheda thavAthI kumArapAlanI rAjyasattA dakSiNa prAMtamAM paNa dhaNA dUranA pradeza sudhI lakhAI hatI; ane kadAcit, sahyAdrinA sudUra zikhara sudhI gujarAtane tAmracUDa vijayadhvaja UDatA thayA hatA. gujarAtanA sAmrAjyanI sImA sUcavanArI ATalI badhI vizALa rekhA, bhAratavanA mAnacitramAM, mAtra kumArapAlanA parAkrame aMkita karI hatI. enA samakAlIna bhAratIya rAjAAmAM kumArapAla sauthI vadhAre moTA rAjyane svAmI hato........... nirupadrava rAjya kumArapAlane rAjyakArabhAra dhaNI rIte adbhuta saphaLatAvALA nIvaDayo hatA. enA lagabhaga 30 varSa jeTalA lAMbA rAjyasamayamAM prajAe advitIya zAnti ane unnati prApta karI hatI. dezamAM samRddhinI relamachela thaI hatI. kAI paNa prakAranA svacakra saMbaMdhI ke pacakra sabaMdhI karAya upadrava nahotA thayA. lakSmIdevInI mAphaka prakRtidevI paNa enA rAjya upara jANe tuSTamAna thaI hatI ane tethI enA samayamAM dezamAM eke dukALa paNa nahAtA paDayo. enI AvI bhAgyasaphaLatA najare jonAra AcAya. seAmaprabha, e vAta khAsa bhArapU`ka lakhe cheH-- svacakaM paracakraM vA nAnarthaM kurute kvacit / durbhikSasya na nAmApi zrUyate vasudhAtale / * guNavaNuM na hemacaMdrasUri, 'bhaviSyapurANu'nI varNanapaddhati pramANe, mahAvIranA mukhethI, kumArapAlanu A prakAre bhAvi varNana karAve cheH-- << caulukayavaMzamAM caMdramA samAna ane pracaMDa rIte peAtAnuM akhaMDa zAsana calAvanAra kumArapAla rAjA thaze. e dharmavIra,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kumArapAla 147 dAnavIra ane yuddhavIranA guNethI mahAtmA kahevAze ane pitAnI mAphaka pitAnI prajAnuM pAlana karI tene paramasaMpattivAna banAvaze. e svabhAve sarala heIne paNa aticatura thaze; zAMta hoIne paNa pitAnI AjJAnA pAlana mATe pratApavAna-sUrya je prakhara tejavAna-thaze; kSamAvAna thaIne paNa keIthI e vRSya nahIM thaze ane e rIte cirakAla sudhI pRthvInuM pAlana karaze. pitAnI mAphaka te bIjA kAne dharmaniSTha banAvaze-jema upAdhyAya pitAnA ziSyane pUrNavidyAvAna banAve tema. zaraNuMthIone te zaraNabhUta thaze. parastrIo mATe te bhrAtA jevo niSkAma haze ane prANathI ane dhanathI te dharmane vadhAre priya gaNaze. e rIte, parAkramathI, dharmathI, dAnathI, dayAthI, AjJAthI, ane tevA bIjA pauruSa guNo vaDe te advitIya thaze." hemacaMdrasUrie AlekhelA kumArapAlanA guNonA A rekhAcitramAM, vAstaviktAnI daSTie, yatkiMcita paNa atizayokti nathI, e kumArapAlanA jIvana viSe je keTalIka mukhya mukhya vAte meM ahIM TUMkamAM varNavI che te parathI nisaMdeDa rIte siddha thAya che. gUrjarezvaranA rAjapurohita nAgara mahAkavi saMmezvare, "kItikaumudI' nAmanA pitAnA kAvyamAM kumArapAlanI kIrtisthAnuM varNana karatAM, hemAcAryanA upara ApelA 5-ka plekAnA bhAvane tAdaza nicoDa mAtra be ja lekamAM ApI dIdhuM che ane te niceDa hemAcAryanA bhAva karatAMye vadhAre sattvazAlI che. somezvara kahe che ke - pRthuprabhRtibhiH pUrvairgacchadbhiH pArthivairdivam / svakIyaguNaratnAnAM yatra nyAsa ivArpitaH / / na kevalaM mahIpAlAH sAyakaiH samarAGgaNe / guNairlokaMpRNairyena nirjitAH pUrvajA api // "purANakALamAM pRthu Adi je mahAna guNavAna rAjAo thaI gayA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jene ItihAsanI jhalaka che, temaNe jANe potAnA guNarUpI ratnanI thApaNu, svargamAM jatI vakhate, A kumArapAlane soMpI dIdhI hoya tema lAge che, (je Ama na hoya te A kalikAlamAM janmelA rAjamAM AvA sArika guNane samuccaya kyAMthI hoya ?) kumArapAle potAnAM bANa vaDe kevala rAjAone ja samarAMgaNamAM jItyA hatA ema nathI, paNa pitAnA kapriya guNa vaDe teNe potAnA pUrvajone paNa jItI lIdhA hatA." somezvaranuM A kavana kumArapAlanI jIvanasiddhinA bhAvane saMpUrNarUpe vyakata karanAruM sarvotkRSTa rekhAcitra che. gujarAtanI purAtana saMskRtinA sarvasaMgrahAlayamAM A citra kendrasthAne suzobhita thAo! pATaNamAM sane 1939nA eprila mAsanI 7, 8, 9 tArIkhee maLela "zrI haima sArasvata satra"--gujarAtI sAhitya pariSadanA khAsa adhivezana -prasaMge vaMcAyela nibaMdha: "ahevAla ane nibaMdhasaMgraha" (pR. 141 thI176)mAMthI saMkSepa pUrvaka uddhata.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] mahAkavi vijayapAla ane zrIpAla draupadI svayaMvaram" nA racanAranuM nAma mahAkavi vijayapAla che. abhinava siddharAja'nuM upanAma dhAraNa karanAra gujarAtanA caulukya rAjA bhImadevanI AjJAthI vasantotsavane prasaMge, " tripuruSa ' devanI samakSa, A dviaMkI nATaka bhajavI batAvavAmAM AvyuM hatuM. enA abhinayathI gurjara rAjadhAnI aNahilapuranI prajA khUba khuza thaI gaI hatI. A bAbata nATakanA AraMbhamAM sUtradhAranA kathanathI samajI zakAya che. rAjyamAna kavienuM jaina kuLa kavi tarapha jatAM A kRti ghaNuM ja mahattvanI lAge che, kemake enI madadathI ApaNane garavI gujarAtanA eka kamalA-kAnta kavikuLano kAMIka patto maLe che. anya aitihAsika ullekhe uparathI jaNAya che ke kavinuM kuLa ghaNuM pratiSThita tathA sarasvatI-bhata hatuM. rAjakIya daSTine kere rAkhIe to paNa kavinA pUrvajone gurjara narezo sAthe kAMIka khAsa saMbaMdha hato; kavinA pitA, prapitA vagere rAjakavi hatA ema jaNAya che. A kuLanI jAti prAgvATa (piravADa) vaizya hatI ane dharma zvetAmbara jaina hato. aNahilapuramAM A kuTuMba taraphathI svataMtra jaina maMdire tathA jaina sAdhuone UtaravA mATe upAzraye vagere baMdhAvavAmAM AvyAM hatAM. e upAzrayamAM mahAna jaina munio UtaratA. 1. bhImadeva bIjo "bhoLA bhIma' nAme prasiddha che. dilhIpati pRthvIrAja cauhANano samakAlIna ane pratipakSI. eno samaya vikrama saMvata 1235-1298.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jaina itihAsanI jhalaka keTalAka graMthAne aMte, e graMthA te upAzrayAmAM racAyA hatA evA ullekhA ame joyA che. A uparathI lAge che ke A kuLa zrImAna, rAjamAnya tathA leAkamAnya hatuM. > vijayapAlanuM nAma A nATaka sivAya bIje kayAMya amArA jovAmAM AvyuM nathI. enI khIjI kAI kRti paNa hajI sudhI hAthamAM AvI nathI. paraMtu A nATakamAM e peAtAne 'mahAkavi ' kahe che te uparathI eNe A sivAya bIjA paNa graMthA racyA haze ema anumAna thAya che. e prathA naSTa thayA haze athavA te kAIka dharanA khUNAmAM saDatA haze. astu. siddhapALa saMbaMdhI ullekhe| A yazasvI kuLa viSe jeTalI mAhitI amane maLI che te badhI ahI ApIe chIe. vijayapAlanA pitAnuM nAma, teNe pAte ja A nATakamAM ullekha karyAM che te pramANe, sidghapAla hatuM. e paNa ' mahAkavi ' hatA. enI svataMtra kRti ame kadI joi ke sAMbhaLI nathI. zatAthI kAvya, sUktamuktAvalI, sumatinAthacaritra, kumArapALapratikhAdha vagere keTalAka sa MskRtaprAkRta graMthAnA praNetA seAmaprabhasUri nAme eka mahAna jaina vidvAna thaI gayA che. temanA chellA e graMthAnI antima prazastimAM sidghapALanA ullekha che. e graMtha sidghapALe baMdhAvela upAzrayamAM rahIne sAmaprabhasUrie racyA hatA evA prasaMga varNavela che.......... A graMthamAM khIje e-cAra ThekANe paNa sidghapAlanA ullekha karelA che, enA keTalAka zleAkeA paNa ApelA che. eka vAra kumArapAla mATe saMdha laI ne giranAranI yAtrAe gayA hatA. sAthe hemacaMdrAcAya paNu hatA. DuMgaranA DhALa dhaNA sakhata hatA. vRddhAvasthAne laI te rAjA DuMgara upara caDI tyAM AvelAM madirAnAM darzana na karI zakayo ane tethI dhaNuM khinna thayA. yAtrA pUrI thatAM rAjadhAnI pATaNamAM pAchA AvyA; te veLAe
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavi vijayapAla ane zrIpAla 151 teNe pitAnA darabAramAM "giranAra upara caDavAne saraLa mArga keNu bAMdhI zakaze?" e prazna karyo. siddhapAle A vakhate tenI prazaMsA karatAM karatAM senApati AmranuM nAma sUcavyuM.......... evuM ja eka bIje sthaLe varNana che. hemacaMdrAcArya pAsethI satyAtrane annavastrAdi dAnanuM mAhAsya sAMbhaLIne kumArapALe eka moTI dAnazALA udhADI hatI ane enA adhiSThAyaka tarIke zrImAla-kulabhUSaNa neminAranA putra abhayakumAra zeThane nImyA hatA. A zeTha ghaNuM dharmiSTha, papakArI, dayALu, catura tathA saraLahRdaya hatA. AvA gya mANasanI gya pade nImaNUka karavAthI siddhapAla rAjA upara ghaNo khuza thayo ane tene ghaNe dhanyavAda Ape. sAthe sAthe zeThanI prazaMsA paNa karI....... kumArapAla siddhapAla pAse nivRtti-zAMtijanaka AkhyAno paNa kaI kaI vAra sAMbhaLato. A graMthamAM evuM eka AkhyAna ApeluM che. enA samAraMbhamAM- kaiyAvi niva-niyutto kahai kahaM siddhapAla-kaI / (kadApi nRpaniyuktaH kathayati kathAM siddhapAlakaviH / ) e ullekha che. A ullekha parathI eTaluM jaNAya che ke siddhapAla sAre kavi, ucca darajajAne gRhastha tathA kumArapAla rAjAne prItipAtra hatA. somaprabhAcArye kumArapAlapratibaMdha vi. saM. 1241mAM pUro karyo tyAM sudhI te hayAta hato. AthI vadhAre enA saMbaMdhamAM kAMI jaNAyuM nathI. e graMthamAM TakelA chUTAchavAyA keTalAka zleke sivAya enI bIjI kRti maLatI nathI. prajJAcakSu mahAkavi zrIpAla siddhapAlanA pitAnuM nAma zrIpAla hatuM. e kharekhara mahAkavi hato. "kavirAja" athavA "kavicakravartI " evI enI padavI hatI. prabhAvaka caritra, prabandhacintAmaNi, caturvizatiprabandha, mudritakumudacandra
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jaina itihAsanI jhalaka prakaraNu, kumArapAlaprabandha vagere aneka graMthAmAM enuM vana tema ja nAmeAllekha che. gujarAtanA mahAmAtya vastupAla, rAjapurAhita sAmezvara, Thakakura arisi Mha vagere je uttama gRhastha-kavi thaI gayA che, te saumAM enuM sthAna ucca hatu. gurjarezvara siddharAja jayasiMhanA e khAlamitra hatA : siddharAja ene hamezAM " bhAI " kahI khelAvatA. sAmaprasAcAye enA yazanuM vana sumatinAtharitra tathA kumArapAlapratiAdhanI aMtima prazastimAM karelu che...... :: aNahilapuranA te vakhatanA mahAna tathA pratApI jaina zvetAmbara saMdhanA e eka agraNI hatA. syAdvAdaratnAkara jevA vizALa tathA prabhAvazALI tarka prathAnA racayitA devasUri tathA vizvavizruta AcAya hemacandranA e ananya anurAgI hatA. vi. saM. 1181nI vaizAkhI pUrNimAne divase siddharAjanI adhyakSatA nIce jainadharma'nI zvetAmbara tathA digambara nAmanI e mukhya zAkhAe vacce eka cirasmaraNIya tathA vizeSa pariNAmajanaka pracaMDa vivAda thayA hatA. e vivAdamAM karNATakIya digambarAcArya kumudra vAdI tathA gurjarIya zvetAmbarasUri devAcAya prativAdI hatA. zrIpAle A vivAdamAM AgaLa paDatA bhAga lIdhA hatA. devasUrinA pakSane e pratApI samarthIka hatA. kavi yazazcandre e vivAda upara mudritakumudacaMdra nAmanu eka nATaka racyuM che, temAM ene vistRta vRttAnta che. prabhAcaMdraracita prabhAvakacaritanA devasUrinAmaka praznadhamAM paNa e vAta che. sarasvatI tathA lakSmI jevI bane paraspara ahiSNu devIenI A kavi para saMpUrNa kRpA hovA chatAM prakRti devInI enA upara akRpA hatI: kavi prajJAcakSu hatA...... te samaye gura deza unnatinA uccatama zikhare hatA; mAlaveza zuM ke kAMkaNeza zu, paDeAzanA badhA rAjA gurezvarathI DaratA. guja. rAtanI pratiSThA ane prabhutAnI vAta dUra dUra sudhI paheAMcI gaI hatI.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA kavi vijayapAla ane zrIpAla 153 bhAratanA saghaLA paMDite pitAnA pAMDityanuM pradarzana karavA mATe gurjara rAjyadhAnImAM ja AvatA. gurjarapatinI vidvatpariSada samasta bhAratavarSamAM AdarzarUpa gaNAtI. AvI pariSadane zrIpAla eka mukhya sabhya hato. kayA vidvAnane kevuM svAgata ApavuM e viSayamAM siddharAja haMmezA zrIpAlanI ja salAha le. AvA eka prasaMganuM varNana prabhAvaka caritanA hemacaMdraprabandha(182-309 ka)mAM vistArapUrvaka kareluM che, jemAMthI zeDo bhAga ame nIce ApIe chIe? eka vakhata bhAgavata saMpradAyane devabodhi nAme koI eka mahAna vidvAna-kavi aNahilapura AvyuM. te atyaMta abhimAnI hatA. e rAjAne AzIrvAda ApavA sAru na te rAjasabhAmAM gayo ke na eNe pitAnA AgamananA khabara rAjAne mokalAvyA. rAjAne A vAtanI jANa thatAM teNe zrIpAlane kahyuM ke "A devabodhi koI nispRhI mahAtmA jaNAya che; e rAjasabhAmAM AvavAnI darakAra nathI rAkhatA. paraMtu ApaNuM dezamAM koI paNa vidvAna Ave tene satkAra karavAnI ApaNuM pharaja che, mATe kaho ke have zuM karavuM ?" prajJAcakSu kavIzvare javAba dIdho ke " mahArAja, mane to e niHspRhI nahi paNa ADaMbarI jaNAya che. niHspRhI hoya te ATale badho prapaMca zA mATe kare ? tema chatAM Apa bhAratIbhakta hovAthI tene maLavA IcchatA he te, maMtrI dvArA tene sabhAmAM AvavAnuM AmaMtraNa mekale.' rAjAe te pramANe maMtrIne mokalyo. maMtrIe vidvAna pAse jaI rAjAne saMdeza kahyo. paraMtu te vidvAne javAba dIdho ke...... paramasmaddidRkSaiva bhavatAM svAminastadA / upaviSTaH kSitau siMhAsanasthaM mAM sa pazyatu // [[ chatAM tamArA rAjAne mArAM darzana karavAM hoya te e (ahIM AvIne) jamIna upara besIne siMhAsana upara beThelA evA mane e jue.]
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jaina ItihAsanI jhalaka maMtrIe jaI A vRttAnta rAjAne saMbhaLAvyo. rAjA ghaNe vidyAbhilASI tathA vinayI hatA. e uddhata vAkyothI enA hRdayamAM anAsthAne badale adhika utkaMThA UpajI. te zrIpAlane sAthe laIne devabodhi pAse gaye. vidvAnothI vIMTAyelA tathA siMha samAna durdharSa, siMhAsana upara beThelA kavIzvarane namaskAra karI rAjA thoDI vAra tenI sAme Ubho rahyo. devabodhie hAthanA izArA vatI pAsenA eka sukhAsana para besavAnuM rAjAne kahyuM. rAjA enA javAbamAM zrIpAle racele...e kaleka bela bela pratihAra pAse sAdhAraNa Asana maMgAvIne eka khUNAmAM besI gayo. zrIpAla paNa rAjA pAse ja beTho hato. tene joIne devabodhie rAjAne pUchayuM ke sabhAmAM besavAne agya (abdha hovAthI) evo A keNu che?" rAjAe uttara dIdho ke ekAhavihitasphotaprabandho'yaM kRtIzvaraH / kavirAja iti khyAtaH zrIpAlA nAma bhUmibhUH // zrIdurlabhasarorAje tathA rudramahAlaye / anirvAcyarasaiH kAvyaiH prazastIrakarodasau // mahAprabandhaM cakre ca vairocanaparAjayam / vihasyaH sadbhiranyo'pi naivAsya tu kimucyate // rAjAnAM A vacanothI devadhi kAMIka zaramAya, paNa pAcho tarata ja garva tathA vyaMgathI hasIne be zukraH kavitvamApanna ekAkSivikalo'pi san / cakSurdvayavihInasya yuktA te kavirAjatA // rAjA A devadhinA saujanyapUrNa (3) svabhAvathI vAkepha thayo ane thoDIka vAra vigeSThI tathA kAvyAnaMdane rasa laIne pAcho vaLe. zrIpAlanA kavitva tathA mahattvanI kalpanA A prasaMgo parathI
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA kavi vijayapAla ane zrIpAla 155 AvI zakaze. eka ja divasamAM mahAprabaMdha racanAranI kavitvazakti viSe te pUchavuM ja zuM? A mahAkavie keTalA graMthe rahyA che enI barAbara mAhitI maLatI nathI, eTaluM ja nahi paraMtu je je graMthane nAmanirdeza maLI Ave che temAMthI paNa keTalA hAla upalabdha che enI paNa khabara nathI. ame enI mAtra be ja nAnakaDI kRtio joI che. temAM eka te jainadharmanA 24 tIrthakaranI 29 zlokamAM karelI yamakamaya stuti che. e stutinI samAptimAM AvuM AzIrvacana che - "tti sumanasa: zrIvAhavicitanutaH samastananapatayaH vinAjJijJAnadaza drirAsu va:" vinazvara cakSunA vipAkane anubhava lenAra A sivAya bIjuM zuM mAge ?.. e stutine AraMbha AvI rIte thAya che - bhaktyA srvjinshrennirsNsaarmhaamyaa| stotumArabhyate baddharasaM sAramahAmayA // bIjI kRti vaDanagaraprAkAraprazasti che, je "prAcIna lekhamAlAmAM chapAyelI che. emAM paNa 29 ke che. gujarAtanA vaDanagara nAmanA mahAsthAna-prAcIna nAma Anandapura-nI cAre tarapha vi. saM. 1208mAM siddharAjanA uttarAdhikArI kumArapAle eka majabUta prAkAra-kille baMdhAvyo hato. e prakAranA varNana tathA smaraNa mATe e rAyelI che. kavinA kavitvanI prasAdI Aja to mAtra ATalAmAMthI ja ApaNane maLI zake che. namUnA dAkhala thoDAka zleke laIe - yAvatpRthvI pRthuviracitAzeSabhUbhRnnivezA yAvatkIrtiH sagaranRpatervidyate sAgaro'yam / tAvannandyAdvijavaramahAsthAnarakSAnidAnaM zrIcaulukyakSitipatiyazaHkIrtanaM vapra eSaH //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 jaina itihAsanI jhalaka ekAhaniSpanna mahAprabandhaH zrIsiddharAjapratipannabandhuH / zrIpAlanAmA kavicakravartI prazastimetAmakarotprazastAm // emAMthI keTalAka zleAkeA teA prAsAdika kAvyAnA namUnArUpe keTalAka graMthakAroe TAMkelA che. jahuNa kavinI muktiyuktAvalImAM nIce mujaba be zlokA e kavirAjane nAme caDelA che:-- neyaM cUtalatA virAjati dhanurlekhA sthiteyaM puro nAsau guJjati bhRGgapaddhatiriyaM maurvI TaNatkAriNI | naite nUtanapallavAH smarabhaTasyAmI sphuTaM mArgaNAH zoNAstatkSaNa bhinnapAnthahRdaya prasyandibhiH zoNitaH || pacyante sthalacAriNaH kSitirajasyaGgArabhUyaGgataiH kathyante jalajantavaH pratinadaM tApolbaNairvAribhiH T: 1 bhRjyante khacarAH kharAtapazikhAputre tadebhirdinai spAkaH kriyate dinezaniyamA. ..dhruvam // sahasraliMga athavA durlabhasarovaranu` prazastikAvya kavirAje kareluM, temAMthI be zlokA merutuMgAcArye peAtAnA prabandhacintAmaNimAM uddhRta che: ........ na mAnase mAdyati mAnasaM me pampA na sampAdayati pramodam / acchodakAcchodakamatra sAraM virAjate kIrtitasiddhabhartuH // kozenApi yutaM dalairupacitaM nocchettumetatkSamaM svasyApi sphuTakaNTakavyatikaraM puMstvaM ca dhatte na hi / eko'pyeSa karoti kozarahito niSkaNTakaM bhUtalam matvaivaM kamalA vihAya kamalaM yasyAsimAzizriyat //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA kavi vijayapAla ane zrIpAla 157 A chellA zleAkanA saMbaMdhamAM prabandhacintAmaNikAre A pramANe eka vicitra vRttAnta ApyA che:: jyAre A prazasti lakhAIne taiyAra thaI tyAre enI parIkSA karavA siddharAje sadhaLA matAnA prakhyAta vidyAnAne teDAvyA. suprasiddha hemacandrAcAryaMnA ziSya mahAkavi rAmacandra paNa tyAM hAjara hatA. e kavi ghaNA samadaSTi tathA nipuNumati hatA. tethI hemacandrAcAye` AgaLathI emane kahI rAkheluM hatuM ke sadhaLA vidvAneA zrIpAlanI prazastinI ekIsvare prazaMsA karaze. tAre kAMI na melavuM. astu. "" ekatra thayelA vidvAnA zrIpAlanI kRtinI prazaMsA karavA lAgyA, judA judA kSeAkeAmAM judA judA alaMkArA batAvavA maMDayA. khAsa karIne upara TAMkelA chellA zlAkanI dhaNI prarAMsA thaI. para Mtu rAmacandra taTastha bhAvathI A sadhaLA tAla jotA beThA hatA. siddharAje emane khelavAnA ghaNA Agraha karyAM eTale temaNe kahyuM ke e zlokamAM e doSa che : (" la zabdanA bIjo artha je sainya 'karyAM che te kAviruddha che, tathA kamala " zabdane nityanapu Msaka vyAkaraNaviruddha che. pachI siddharAjanA AgrahathI " tema karIne sainya evA arthe besADI ApyA ane nityanapuMsakatva dUra karavA mATe pATha parivartana karI batAvyuM. rAmacaMdranI AvI sUkSma dRSTi joIne kavio diMga thaI gayA. paNa siddharAjanI najara lAgavAthI ghera paheAMcatAveMta ja temanI AMkha jatI rahI. :: kamala zabdanu la ' kahyo che te " zabdanA jema "" devasUrinA gurubhAI AcArya vijayasiMhanA ziSya hemacandre nAbheyanemi-dvisanmAna ' nAmanA eka prabaMdha racyA hatA, jenuM sazAdhana zrIpAle karyuM... hatu, evA te kAvyanA chevaTanA bhAgamAM ullekha che...... Abu upara delavADA nAmaka sthAna para vimaLazAhanuM baMdhAvelu je jagaprasiddha jaina maMdira che, tenA raMgamaMDapamAM eka sta MbhanI bAjumAM saMgamaramaranI eka puruSa-pratimA che, je A zrIpAla kavinI lAge
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jaina itihAsanI jhalaka che. A mUrtinI nIce 8-10 lITIone eka nAnakaDo lekha karela che. amArI pAse A lekhanI je pratikRti che te spaSTa na hovAthI ene uttara bhAga sApha vAMcI zakAtuM nathI. AraMbhane eka bleka muzkelIthI vAMcI zakAya che, te A pramANe cheH prAgvATAnvayavaMzamauktikamaNeH zrIlakSmaNasyAtmajaH zrIzrIpAlakavIndrabandhuramalazcAzAlatAmaNDapaH / zrInAbheyajinAMghripadmamadhupastyAgAdbhutaiH zobhitaH zrImAn zobhita eSa sadyavibhavaH svarlokamAsedivAn // | (juo, mAre "prAcIna jainalekhasaMgraha', naM. ra71) A uparathI jaNAya che ke zrIpAlanA pitAnuM nAma lakSmaNa hatuM. lekha saMpUrNa ukelI zakAya to A kavi viSe bIjI ghaNu mAhitI maLe. aspaSTa bhAganA keTalAka zabdo parathI ema lAge che ke emAM zrIpAlanA putrone paNa ullekha che. je mUrtinI nIce A lekha che, te mUrti bhagavAna AdinAthanI mUrtinI saMmukha hAtha joDIne jANe prArthanA karatI hoya evI sthitimAM che. saMbhavita che ke kadAca zrIpAla A abhuta maMdiranA nirmAtA gurjarezvara bhImadevanA prabala daMDanAyaka vimaLazAhanA ja vaMzane heya. draupadIsvayaMvara' nATaka (prakAzaka, zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I. sa. 1918)nI hiMdI prastAvanAnA munijIe ja karela, ane purAtattva, varSa 1, aMka 1, pR. 113-121mAM prakAzita thayela gujarAtI anuvAdamAMthI saMkSepa pUrvaka udhRta.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] vastupAla--tejapAla ane temanI kIrtigAthA mahAmAtya vastupAla jainadharmanA, ane te sAthe samagra gUrjara rASTranA tihAsamAM, eka advitIya vibhUtimAna vyakti thaI gayA. mahAmAtya vastupAlanI mahattA zauya, so da", audAya", saubhAgya, saujanya ane saMskArasauSThava Adi anekAneka leAkeAttara guNAnA te eka mUrtimAna avatAra hatA. sAhitya, saMgIta ane sthApatya jevA jIvaneAllAsanika jJAna-vijJAnane te parama rasika ane prakRSTa prAtsAhaka hatA. rAjanIti ane rASTravyavasthAnA tatrane te mahAna sUtradhAra hateA. svayaM zreSTha vidvAna ane vIra hAI, vidyAne ane vIrAnA meATA praza Msaka, pASaka ane AzrayadAtA hatA. tenA bhAgye tene tatkAlIna sattA ane samRddhinA carama zikhare paheAMcADayo hatA ane tene teNe sarvotkRSTa sukRtalAla lIdhA hatA. satkAryo mATe vidvAnA ane kaviethI prazasita vastupAlanA jevI, asAdhAraNa prakAranA ucca guNadhAraka vyaktio, mahAna bhAratanA prabhUta bhUtakAlamAMya, bahu ja virala thayelI jaNuAze. tene maLelI sattAnA sadupayeAga teNe svakIya rASTranI susthiti nimi`ta karavA mATe karyAM ane samRddhinA sadvyaya, tatsamayanI paristhitine anurUpa, salAkApakAraka ane sAthe susaMskAraparipASaka evAM dhasthAnAnI racanA karavAmAM karyAM. tenA evA udAttatama avAtAthI AkarSAI, tadIya samakAlIna, dezanA zreSTha kavio ane vidvAneAe tenI satkIti
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jaina itihAsanI jhalaka ane sustutinA unmukta guNagAna karanArAM aneka prazastikAvyo racyAM, jemAMnAM dhaNAMkharAM hajI sudhI paNa sacavAI rahyAM che. bhavya devamaMdironA nirmAtA tevI ja rIte, teNe je aDhaLaka dravya khI, sthApatyakalAnAM utkRSTa pratIkA jevAM zatruMjaya, AbU, giranAra Adi tIsthAnemAM je bhavya devamandirA banAvyAM, temAMnA paNa ghaNAMkharAM, ApaNA dezanA sadbhAgye hajI sudhI surakSita rahI zakayAM che ane jagatanA pravAsIone peAtAnA nirmAtAnI divya gAthA saMbhaLAvI rahyAM che. sukRtyA ane satkInA dvArA A jAtanuMM amara nAma prApta karanArA manuSyo sa MsAranA prutihAsamAM bahu virala thayA che. vastupAla-tejapAlanuM kIrtikathA-sAhitya < > vastupAlanI kIrti-stuti kathanArAM je prazastikAvyA upalabdha thAya che te badhAne TUMka paricaya, amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhA 'nA upakrama nIce, sana 1933nA julAImAM, * prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI ' e nAme meM je eka vyAkhyAna ApyuM hatuM temAM ApavA prayatna karyAM hatA. e paricaya prastuta granthanuM vAcana ane avalokana karanArAone khAsa upayogI hovAthI, tema ja te anya rIte paNa ahIM bahu ja prAsa Mgika hovAthI, A nIce tenA utArA ApavAmAM Ave che. :-- caulukaya vaMzanA chellA rAjA, khIjA bhImadevanA samayanA gUjarAtanA itihAsa pramANamAM sauthI vadhAre vigatavALA ane vadhAre vizvasanIya purAvAvALA maLI Ave che; ane tenuM kAraNa, te samayamAM thayelA cANakayanA avatAra samA gujarAtanA be mahAna ane advitIya maMtrI vastupAla--tejapAla che. e be bhAIonA zauya, cAtu ane audAryuM Adi aneka adbhuta guNAne laIne, emanA samakAlIna "C
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla ane temanI kIrtigAthA 161 gujarAtanA pratibhAvAna paMDito ane kavioe emanI kIrtine amara karavA mATe jeTalAM kAvya, prabaMdho ane prazastio vagere racAM che teTalAM hiMdustAnanA bIjA ke rAjapuruSa mATe nahiM racAyAM heya.. (1) vastupAlaracita "naranArAyaNAnaMda kAvya - "vastupAla maMtrI jAte eka sarasa kavi ane bahu vidvAna puruSa hatA te prAcIna gujarAtanA vaizya jAtIya mahAkavi mAghanI jema zrI ane sarasvatI baMnene parama kRpApAtra hato. teNe, jema maMdira vagere asaMkhya dharmasthAno UbhAM karI ane agaNita dravya dAna-puNyamAM kharcA lakSmI devIne yathArtha upaga karyo hato, tema aneka vidvAne ane kavione atyaMta AdarapUrNa ananya Azraya ApI, tema ja pote paNa kavitA ane sAhityamAM khUba rasa laI sarasvatI devIne te sAce upAsaka banyo hato. keTaleka aMze mahAkavi mAgha e vastupAlanA mAnasane Adarza puruSa heya ema mane lAge che. mAdhanA "zizupAlavadha" mahAkAvyanA anukaraNa rUpe vastupAle "naranArAyaNanaMda" nAmanuM mahAkAvya banAvyuM che. e kAvyanA aMtima sargamAM maMtrIe pitAne vaMzaparicaya vistArathI Ave che ane pote kevI rIte ane kaI icchAe, gujarAtanA e vakhatanA arAjaka taMtrano mahAbhAra mAthe upADavA amAtyapada svIkAryuM, tenuM keTaluMka sUcana karyuM che. (2) somezvara kavikRta "kIrtikaumudI'--gUjarAtanA cAlukyavaMzane rAjapurohita nAgaravaMzIya paMDita somezvara gujarAtanA kaviomAM zreSTha paMktine kavi thaI gaye. e vastupAlane parama mitra hata. vastu pAlane mahAmAtya banAvavAmAM ene kAMIka hAtha paNa hatA. vastupAlanI jIvanakIrtine amara karavA mATe eNe "kItikaumudI' nAmanuM nAnuM paNa ghaNuM suMdara kAvya banAvyuM. e kAvyamAM kavie prathama gUrjara rAjadhAnI aNahilapuranuM varNana karyuM te pachI tenA rAjakartA cAlukya vaMzanuM ane maMtrInA pUrvajonuM varNana ApyuM. te pachI, kevI rIte maMtrIne e maMtrIpadanI prApti thaI tenuM, maMtrI thayA pachI khaMbhAtanA 13.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 jaina itihAsanI jhalaka taMtrane vyavasthita karyAMnuM, ane tema karatAM zaMkharAja sAthe karavA paDelA yuddhanu varSoMna karyuM. te pachI maMtrIe zatru Mjaya, giranAra ane sAmezvara vagera tIrthasthAnAnI, mATA sadha sAthe, karelI yAtrAnuM suramya varNana Apyu che. e yAtrA karI maMtrI jyAre pAcho peAtAne sthAne Ave che te ThekANe kavi pAtAnA kAvyanI samApti kare che. ethI jaNAya che ke vi. sa. 1280 nI lagabhaga e kAvyanI racanA thaI hAvI joI e. (3) Thakura arisiMharacita 'sukRtasa'kIna'-- "sAmezvaranI mAka arisiMha nAmanA kavie vastupAlanA sukRtanuM sakI na karavAnI IcchAthI ' sukRtasa'kIna' nAmanuM anvaka kAvya banAvyuM che. e kAvyamAM paNa lagabhaga kIrti kaumudI jevuM ja badhuM vana Ave che. emAM vizeSa eTale che ke, kIrtikaumudImAM jyAre aNuhilapuranA rAjyakartA mAtra caulukaya vaMzanuM ja varNana Apelu che, tyAre AmAM e varSoMna aNuhilapuranA mULa saMsthApaka vanarAja cAvaDAthI zarU karavAmAM AvyuM che ane temAM cAvaDA vaMzanI pUrI nAmAvalI ApavAmAM AvI che. A kAvyanI racanA kIrti kaumudInA samaya karatAM saheja gheADI pAchaLathI thaI haze ema enA varNana uparathI jaNAya che. - (4) bAlacariviracita ' vasantavilAsa ' ... " kIti kaumudI ane sukRtasaMkIna uparAMta vastupAlanA guNAnu gaurava gAnAruM trIjI kAvya bAlacaMdrasUriSkRta 'vasaMtavilAsa' nAmanuM che. e kAvya, uparanA ane kAvyA karatAM, jarA mATuM che ane enI racanA vastupAlanA mRtyu pachI, paraMtu tarata ja, thaI che. kavie khAsa karIne maMtrInA putra jayantasiMhanI paritRSTi khAtara kAvyanI racanA karI che. A kAvyamAM paNa vaNya viSaya lagabhaga uparanAM kAnyA jevA ja che. vizeSa e che ke, emAM vastupAlanA mRtyunI hakIkata paNa ApavAmAM AvI che, e kAraNathI enI racanA vi. sa. 1300 nI lagabhaga thayelI mAnI zakAya. (5) udayaprabhasUriSkRta dharmAbhyudaya mahAkAvya pAlana dha`guru AcAya vijayasenasUrinA paTTadhara AcAya uyaprabha vastu 66
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla ane temanI kIrtigAthA 163 sUrie purANapati upar eka 'dharmAlyudhya ' nAmanA graMtha banAvye che. vastupAle sadhapati thaI ne, ghaNA bhAre ADaMbara sAthe, zatrujaya, giranAra Adi tIrthAMnI je yAtrAe karI hatI. tenuM mAhAtmya batAvavA ane samajAvavA mATe e graMtha racavAmAM AvyA che. vastupAlanI jema purANa kALamAM kayA kayA puruSAe meATA meATA sadhA kADhI e tIrthAMnI yAtrA karI hatI, temanI kathAe emAM ApavAmAM AvelI che. graMthanA mATA bhAga paurANika kathAothI bharele che, paNa chevaTanA bhAgamAM, siddharAjanA maMtrI Azuke, kumArapAlanA maMtrI vAgbhaTe ane aMte vastupAle je yAtrA karI, te sa MbadhI keTalIka aitihAsika noMdhe paNa emAM ApelI maLI Ave che. (6) jayasiMhasUriSkRta 'hamIramaMdamana nATaka'-- " vastu pAle gujarAtanA rAjataMtraneA sarvAdhikAra hAthamAM lIdhA pachI, krame krame peAtAnA zaurya ane buddhicAturya dvArA, eka pachI eka rAjyanA aMdaranA ane bahAranA zatruonu kaLa ane khaLathI damana karavuM zarU karyu.. te joI gujarAtanA paDeAzI rAjAo khUba khaLabhaLI UThayA ane temaNe gujarAtamAM punaH sthApana thatA sutaMtrane uthalAvI pADavAnA irAdAthI A deza para AkramaNA karavAM mAMDayAM. vi. sa. 1285 nA arasAmAM, dakSinA devigirA yAdava rAjA si MhaNu, mAlavAneA paramAra rAjA devapAla ane dillInA turuSka senApati amIre zIkAra- ema dakSiNa, pUrva ane uttara traNe dizAomAMthI ekIsAthe traNa baLavAna zatruoe gujarAta upara caDhAI laI AvavAnA lAga zeAdhyeA. e laya kara kaTAkaTInA vakhate vastupAle, peAtAnI tIkSNa cANakayanItinA prayAga karI, zatruone chinnabhinna karI nAMkhyA ane dezane AbAda rIte bacAvI lIdheA; dillInA bAdazAhI sainyane AbUtI pAse sakhata hAra ApI pAchu hAMkI kADhyu'; ane e rIte e turuSka amIra, jene saMskRtamAM ' hamIra ' tarIke samAdhavAmAM Ave che, tenA manuM mana karI gujarAtanI sattAnuM mukha ujajvaLa karyu. e AkhI ghaTanAne mULa vastu tarIke gADhavI, bharucanA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jene ItihAsanI jhalaka jaina vidvAna AcArya siMhasUrie "hamIramadamana" nAmanuM paMcAMkI nATaka banAvyuM. e nATakanI racanA karavAmAM mukhya preraNuM, vastupAlano putra jayaMtasiMha, je te vakhate khaMbhAtane sUbe hatA tenI hatI. ane tenA ja pramukhatva nIce bhImezvaradevanA utsavaprasaMge khaMbhAtamAM te bhajavavAmAM AvyuM hatuM. e rIte e eka aitihAsika nATaka che, jene bhAratIya nATakasAhityamAM atyaMta virala kRtiomAMnI eka kRti tarIke gaNuM zakAya. vastupAlanA vakhatanI rAjakAraNa sUcavatI je hakIkato A nATakamAM gUMthelI che te bIjI koI kRtiomAM nathI maLatI, tethI e ItihAsa mATe A ghaNe upayogI ane mahatvane prabaMdha che. keTalAka vidvAnoe emAM ApelI hakIkatene vadhAre atizayokti bharelI jaNAvI che, paNa te barAbara nathI. mArA mate enuM etihAsika mUlya vadhAre UMcA prakAranuM che. vastupAlaprazastio "upara je varatupAla viSenAM kAvya vagerene paricaya Ape che te uparAMta e bhAgyavAna puruSanI kIrtAi kathanArI bIjI keTalIka TUMkI kRtio maLe che, je prazastio kahevAya che. evI prazastiomAMthI keTalIka A pramANe che. () udayaprabhasUcchita "sutakIrtikarlolinI- "upara varNavela dharmAlyudaya kAvyanA kartA udayaprabhasUrie "sutakIrtikalinI' nAmanI 179 padyonI eka saMskRta prazasti racI che. emAM arisiMhanA sukRtasaMkIrtana" nAmanA kAvyamAM jevI hakIkata che tevI ja hakIkata saMkSipta rIte varNavAmAM AvI che. aNahilapuranA cAvaDA vaMzanI hakIkata paNa emAM, ukta kAvyanI jema, ApavAmAM AvI che ane aMte vastupAle karAvelAM keTalAMka dharmasthAnI yAdI paNa ApI che. kadAcita zatruMjaya parvata uparanA AdinAthanA maMdiramAM koka ThekANe A prazasti zilApaTTa para kotarIne mUkavA mATe banAvavAmAM AvI hoya.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastupAla-tejapAla ane temanI kIrtigAthA 165 . (8) jayasiMhasUrikRta vastupAlatejapAlaprazasti - "jemaNe "hamIramadamardana' nAmanuM nATaka racyuM te ja jayasiMharie vastupAla-tejapAlaprazasti" nAme eka la9 padyonI TUMkI racanA karI che. emAM aNahilapuranA caulukya vaMzanuM, vastupAla-tejapAlanA pUrva jenuM ane temaNe karAvelAM keTalAMka dharmasthAnenuM varNana che. tejapAla jyAre bharUca gayo tyAre tyAM teNe jayasiMhasUrinI preraNAthI, tyAMnA suprasiddha purAtana "zakunikAvihAra"nAme munisuvratajinacaityanAM zikhare upara suvarNakalaza ane dhvajAdaMDa vagere caDhAvI e maMdirane khUba alaMkRta banAvyuM hatuM, tethI tenI prazasti tarIke A kRti banAvavAmAM AvI che. (9) narendraprabhasUriviracita "maMtrIdharavastupAlaprazasti--"vastupAlanA mAtRpakSIya dharmaguru narendraprabhasUrie 104zlekenI eka "vastupAlaprazasti" banAvI che. emAM caulukya vaMza ane vastupAlanA vaMzanuM TUMkuM varNana ApI, e maMtrIe je je ThekANe mukhya mukhya dharmasthAne ke devasthAna karAvyAM agara samarAvyAM tenI laMbANathI yAdI ApI che. prazastikAra pote ja e yAdIne bahu TUMkI jaNAve che, chatAM e dAnavIre gujarAtanI puNyabhUmine bhavya sthApatyanI vibhUtithI alaMkRta karavA mATe je agaNita lakSmI khacI che tenI keTalIka sArI kalpanA e prazastinA pAThathI thaI zake che. e ja AcAryanI racelI 39 padonI eka bIjI nAnI sarakhI prazasti, tathA emanA guru AcArya naracaMdrasUrinI karelI 26 padyovALI eka bIjI prazasti, tema ja "sukRtakIrti kallolinI enA kartA udayaprabhasUrinI racelI 33 pavovALI vastupAlastuti vagere keTalIka anya kRtio paNa mane maLI che. (10) vijayasenasUrikRta "revaMtagirirAsu'-"vastupAlanA ItihAsa mATenI upayogitAmAM chellI, paNa bhASAvikAsanA abhyAsa mATenI yogyatAnI dRSTie pahelI kakSAnI, kRti tarIke vijayasenasUrie banelA gujarAtI revaMtagirirAsu nI nedha paNa A sAdhanasAmagrI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene ItihAsanI jhalaka bhegI levI joIe. e vijayasenasUri vastupAla-tejapAlanA mukhya dharmAcArya. emanA upadezane anusarIne ja e baMne bhAIoe teTalAM badhAM suktanAM kAryo karyA hatAM. emanA kathanane mAna ApIne ja vastupAle sauthI pahele giranAranI yAtrA mATe meTa saMdha kADho. e saMdhamAM strIvarganA gAvA mATe, giranAra vagerenuM suMdara varNana gUthI, e rAsanI racanA karavAmAM AvI che. emAM vizeSa aitihAsika sAmagrI jaDatI nathI, chatAM enuM aitihAsika mUlya A daSTie viziSTa che ja. ane gujarAtI bhASAnI eka AghakAlIna kRti tarIke te enI viziSTatA sarvopari gaNuM zakAya. (11) jinabhadrakRta "nAnAprabaMdhAvali'-"vastupAlanA putra jayantasihanA bhaNavA mATe saMvata 1290mAM, uparyukta udayaprabhasUrinA ziSya jinabhadra aneka kathAonA saMgrahavALI eka graMtharacanA karI che, je khaMDita rUpamAM mane pATaNanA bhaMDAramAMthI maLI AvI che. emAM pRthvIrAja cAhamAna, kanojanA jayantacaMdra ane naDAlanA lAkhaNa rAva cauhANa vagerene lagatA keTalAka etihAsika prabaMdhe paNa ApelA che. "prabaMdhaciMtAmaNi'nA kartAnI sAme A prabaMdhAvalI hAya ema lAge che, eTaluM ja nahIM paNa keTalAka prabaMdhe te temaNe emAMthI ja nakala karI lIdhelA hoya tevuM paNa spaSTa bhAse che. caMda baradAInA nAme caDhelA ane hiMdI bhASAnA Adya kAvya tarIke oLakhAtA pRthvIrAja rAsenA kartutva upara keTaleka navIna prakAza A prabaMdhAvali uparathI paDe che. e ja saMgrahamAM, ghaNuM karIne pAchaLathI, keIe vastupAlanA jIvanacaritrane lagatI paNa keTalIka viziSTa hakIkata ApelI che, je aitihAsika dRSTie ghaNI mahattvanI che." (ukta nibandha, pR. 17-22) vi. saM. 205 dharmAlyudaya mahAkAvya (siMdhI jaina graMthamALA, vasaMtapaMcamI graMthAMka 4) nA prAstAvikamAMthI vacceno bhAga.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] jagadguru hIravijayasUri bhAratavarSanA musalamAna bAdazAhamAM akabara eTale prajApriya bAdazAha bIjo koI nathI thayuM..........zrI hIravijayasUrinuM jIvana paNa, dhArmika daSTie, khUba aizvarya saMpanna ane tejasvI hatuM. tapasvinInAM darzana jagadgurukAvya'mAM lakhyuM che ke, akabara bAdazAha eka divasa phatehapura sikrInA zAhI mahelamAM beThe beThe rAjamArga tarapha najara karI rahyo hato. evAmAM eka meTo varaghoDe enI najara taLethI pasAra thayo. emAM eka bahena suMdara vastro paherIne, phaLa-phUlathI bharelA thALa sAthe, mAnAmAM besIne jaI rahI hatI. bIjA prabaMdhamAM A bahenanuM nAma caMpA lakhyuM che, ane e akabaranA mAnya zreSThI thAnasiMhanA kuTuMbanI hatI ema jaNAvyuM che. ene joIne bAdazAhe pUchayuM ke "A koNa che ane kyAM jAya che?' javAbamAM nekare kahyuM ke "A keIka jaina zrImaMta zrAvikA che; eNe cha mahinAnA upavAsa karyA che. A upavAsamAM phakta garama karela pANI-ane te paNa divase ja- sivAya bIjI kazI cIja mAM nathI nAkhI zakAtI. Aje jainadharmane kaI tahevAra che, tethI e bahena potAnA jinamaMdiramAM darzana karavA, AvA utsava sAthe, jaI rahI che." A sAMbhaLIne bAdazAhane Azcarya * jyAre zrI hIravijayasUrijI akabaranA darabAramAMthI gujarAta pAchA pharI rahyA hatA tyAre, emanA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne, paMDita pasAgara gaNue, kAThiyAvADanA maMgalapura (mAMgarela) zaheramAM, saM. 1646 AsapAsa A kAvya racIne sUrijIne bheTarUpe arpaNa karyuM hatuM.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jaina ItihAsanI jhalaka thayuM; paNa A vAta upara ene vizvAsa na beTho...........e zrAvikAnI pAse jaIne, praNAma karIne eNe pUchayuM : "he mAtA ! tuM AvuM kaThora tapa zA mATe ane kevI rIte karI zake che?" tapasvinIe phakta eTale ja javAba Apyo ke "mahArAja, A tapa kevaLa pitAnA kalyANa mATe karavAmAM Ave che, ane sAkSAta dharmanI mUrti samAna mahAtmA hIravijayasUri jevA dharmaguruonI sukRpAnuM ja A phaLa che." sUrijIne maLavAnI akabaranI jhaMkhanA ane teDuM hIravijayasUrinuM nAma sAMbhaLIne akabarane emane maLavAnI IcchA thaI. bAdazAhe pitAnA adhikArIone sUrijI mahArAja saMbaMdhIteo kyAM, kevI rIte rahetA hatA e saMbaMdhI pUchaparacha karI. tabhAdakhAna gujarAtI, je potAnA gujarAtanA adhikAra vakhate sUrijIne aneka vAra maLe hato, ane je emanA pavitra jIvanathI sArI rIte paricita hato, eNe bAdazAhane sUrijInA saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI ApI; ane emanuM vihArasthAna, je ghaNuM kharuM gujarAta hatuM, enI jANa karI. bAdazAhe e ja vakhate mevaDA jAtinA maudI ane kamAla nAmanA pitAnA be khAsa karmacArIone belAvIne, amadAvAdanA te vakhatanA sUbedAra (gavarnara) zAhabuddIna ahamadakhAM upara pharamAna patra lakhIne emane gujarAta tarapha mokalI dIdhA. e pharamAnamAM bAdazAhe sUbedArane ema lakhyuM hatuM ke "jainAcArya zrI hIravijayasUrine, khUba bahumAna sAthe, amArI pAse (akabarI darabAramAM) moklI Apaze." vihAra ane saretaranA ThAkarane pratibaMdha A pharamAna maLatAM ja zahAbuddIne amadAvAdanA mukhya mukhya * hIravijayasUrine janma vi. saM. 1583 mAgasara sudi 9nA divase pAlanapuramAM osavALa jJAtimAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma kurajI ane mAtAnuM nAma nAthIbAI hatuM. emaNe vi. saM. 1596mAM pATaNamAM dIkSA lIdhI hatI. vi. saM. 1610mAM sirehImAM emane AcArya padavI arpaNa thaI hatI.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagadguru hIravijayasUri 169 jaina zrAvakone bolAvyA ane emane akabaranuM pharamAna batAvIne sUrijI mahArAjane phatehapura javAnI vinati karavA kahyuM. e vakhate sUrijI gaMdhAra baMdaramAM comAsu hatA. eTale zrAvake tyAM pahoMcyA ane akabaranA AmaMtraNanI badhI vAta karI. sAthesAthe pitA taraphathI paNa tyAM javAnI vinati karI. sUrijIe vicAryuM ke akabara bahu satyapriya che, tethI enI pAse javAthI ane ene upadeza devAthI ghaNo lAbha thaI zake ema che. dharmanI khyAti sAthe sAthe dezanuM paNa bhaluM thaI zake che. ema vicArIne sUrijIe zrAvakanI vinatine svIkAra karyo, ane vi. saM. 1638 nA mAgasara sudi 7 nA divase gaMdhAra baMdarathI prasthAna karyuM. .......thoDA ja divasamAM teo amadAvAda pahoMcyA.... .. keTalAka divasa amadAvAda rekAIne je mANase akabaranuM pharamAna laIne AvyA hatA emanI ja sAthe phatehapura tarapha vihAra karyo. rastAmAM sauthI moTuM zahera pATaNa AvyuM......... tyAM phakta sAta divasa rokAIne sUrijIe AgaLa vihAra karyo. dharma sAgara upAdhyAyane saMdhanI saMbhALa rAkhavA mATe sUrijI tyAM rAkhatA gayA. sUrijIne siddhapura sudhI pahoMcADavA sAru vijayasenasUri emanI sAthe gayA tyAMthI teo pAchA pharyA siddhapuramAM kRpArasakezanA kartA zAMticaMdra paMDita sUrijInI sevAmAM hAjara thayA. emane sugya samajIne sUrijIe pitAnI sAthe lIdhA. mahepAdhyAya vimalaharSa gaNuM jeo gaMdhArathI sUrijInI sAthe hatA emane sUrijIe pitAnI pahelAM akabarane maLavA mATe jaladI ravAnA karyA, sUrijI dhIme dhIme vihAra karatA karatA sarotara gAmamAM pahoMcyA. tyAMne ThAkara ajuna, je eka meTa bahAravaTiye hato, eNe sUrijIne potAne tyAM laI jaIne emane khUba AdarasatkAra karyo. sUrijIe ene madhura dharmopadeza ApIne enI pAse zikAra vagere kuvyasanane tyAga karAvyo. phatehapura sikrImAM praveza sUrijI AbU pahADa uparanAM prasiddha maMdiranI yAtrA karIne
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 jaina itihAsanI jhalaka sirAhI paheAMcyA...........sirAhIthI AcArya mahArAja sAdaDI nagara pahoMcyA..........tyAMthI vihAra karIne rANapura [ rANakapura ]nA dharaNavihAranI yAtrA karIne te AuA gAme paheAMcyA.......... AuAthI vihAra karI mUrijI keTalAka divase metAnagara paheAMcyA. tyAMnA sulatAna sAdima sUrijInI sevAmAM hAjara thayA. vimalahu upAdhyAya, jemane sUrijIe peAtAnI pahelAM akabarane maLavA mATe agAu mokalyA hatA, te kArya kAraNasara tyAM rAkAI gayA hatA. teo mUrijIne maLyA. nAgAra ane bIkAneranA sadha sUrijIne vaMdana karavA AvyA. vimalaha upAdhyAyane AgaLa javAnI AjJA ApIne sUrijIe paMDita siddhavimala gaNInI sAthe jaladI ravAnA karyA ane pete dhIme dhIme phatehapura tarapha vihAra karavA lAgyA. sUrijI sAMgAnera paheAMcyA. eTalAmAM tA upAdhyAyajI akabarane AcAryajInA AgamananA samAcAra ApIne pAchA AvIne sUrijInI sevAmAM hAjara thaI gayA. sUrijInA sAMgAnera paheAMcyAnA samAcAra maLatAM ja bAdazAhe thAnasiMha, amIpAla ane mAzAha vagere jaina zreSThIone AjJA karI ke sUrijI mahArAjanI padharAmaNI khUba dhAmadhUmathI karAvajo. bAdazAhane Adeza thatAM ja meTA moTA adhikArIe ane dhanADhaya jainA aneka hAthI, dheADA, ratha ane lazkaranI sAthe mUrichatI sAme sAMgAnera paheAMcyA. sUrijI emanI sAthe phatehapura pahoMcyA ane zaheranI bahAra jagamala kavAhAnA mahelamAM te divase rAkAyA. lagabhaga cha mahinAnA vihAra karIne, sa. 1639nA jeTha vida 13 ne zukravAre sUrijI tehapura paheAMcyA.......... pahelI mulAkAta ane prabhAva khIje divase savAre ja sUrijI peAtAnA vidvAna ane tejasvI ziSyAnI sAthe zAhI darabAramAM paheoMcyA.......thAnasihuM jaI ne sUrijI darabAramAM padhAryAMnA samAcAra akabarane ApyA. bAdazAha e vakhate kAIka khUba jarUrI kAmamAM rAkAyelA hatA tethI eNe peAtAnA priya pradhAna zekha abulaphajalane khelAvIne ene sUrijInA Adara
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagadguru hIravijayasUra 171 satkAra karavA pharamAvyuM.....potAnA kAmamAMthI nivRtta thaI ne bAdazAha darabAramAM Avye ane sUrijIne peAtAnI pAse laI AvavA mATe amulajala pAse nAkarane meAkayeA. akhulala sUrijIne laI ne darabAramAM AvI pahoMcyA. sUrijIne AvatA joI ne akabara peAtAnA siMhAsana uparathI UbhA thayA ane keTalAMka DagalAM sUrijInI sAme jaI ne eNe emane praNAma karyAM. bAdazAhanI sAthe enA traNe putrAe--razekha salIma, murAda ane dAniyAle--paNu e pramANe namaskAra karyAM. sUrijIe badhAne subhAziSa ApI. 'gurujI, Apa sArA (acchA) teA che ne? ' ema kahIne bAdazAha emane peAtAnA khAsa khaMDamAM laI gayA. tyAM kImatI gAlicA bichAvelA hatA, tethI sUrijIe enA upara paga mUkavAnI nA kahI dIdhI............... ane kahyuM: kadAca AnI nIce kIDI vagere hAya te| te amArA paganA vajanathI haNAI jAya, eTalA mATe amArAM zAstrAmAM munione vastrathI DhAMkelI jamIna upara paga mUkavAnA niSedha karavAmAM AvyA che.' < ..sUrijI tyAM ja udhADI jamIna upara peAtAnuM ja eka nAnuM sarakhuM UnI vastra bichAvIne enA upara besI gayA. bAdazAha paNa tyAMja emanI sAme gAlIcA upara besI gayA....... bAdazAhe pUchyuM : * Apa kayAMthI ane kevI rIte ahIM AvI paheAgyA che ?' sUrijIe javAbamAM kahyuM ke * ApanI pRcchAne mAna ApIne ame cheka gaMdhArathI pAvihAra karatA ahI paheAMcyA chIe.' khAtzAha A sAMbhaLIne IMga thaI gayA. eNe kahyuM : ahA, AvI vRddhAvasthAmAM mArA mATe Apa ATale dUrathI ATalA divasane vihAra karIne ahIM AvyA che. ! ane Ape AvuM Akaru kaSTa uThAvyuM che! zuM mArA gujarAtanA sUbedAra zahAmuddIna ahamadakhAMe kRpaNutAne kAraNe Apane besavAne mATe kAI vAhana vagere paNa na ApyuM?' munIzvare kahyu, ' te te badhuMya hAjara karavA praMcchatA hatA, paNa ame, amArA niyama mujaba, AvI kAI cIja laI nathI zakatA. * >
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka akabara sUrijI upara mugdha thaI gayA ane emanI aneka rIte prazaMsA karavA lAgyA. A pramANe vAtacIta thayA pachI akabara ekalA sUrijIne khAnagI eraDAmAM laI gayA ane khIjA darabArIone eNe zAMticaMdra Adi munivarA sAthe vArtAlApa karavA sUcavyuM. e khAnagI eraDAmAM sUrijIe akabarane aneka prakAranA dharmAMpadeza ApyA. tethI akabarane khUba satASa thayA. atyAra sudhI te e emanA cAritra upara mugdha hatA, have emanI vidvattA upara paNa e AphrIna thaI gayA. vizeSa parIkSA 172 dha saMbadhI vAtacIta pUrI thayA pachI akabare sUrijInI parIkSA karavA pUchyuM: ' mahArAja !......mArI janmakuMDaLImAM mIna rAzi upara zaninI dRSTi paDe che, enuM zuM phaLa thaze ? ' sUrijIe kahyuM : * huM bAdazAha, AvuM kLAphaLa kahevAnuM kAma teA gRhasthAnu che. jemane peAtAnI AjIvikA raLavI hoya tee AvI vAtAnuM jJAna meLave che. amane te phakta meAkSamAnA jJAnanI ja abhilASA rahe che, tethI je zAstrothI evuM jJAna maLe e viSayamAM ja amAruM zravaNu, manana ane kathana cAlyA kare che. '......bAdazAhe amulala AgaLa sUrijInI vidvattA, nispRhatA ane pavitratAnI khUba prazaMsA karI. AgarAmAM akabarIya jJAnabhaMDAra padmasuMdara nAmanA eka nAgapurIya tapAgacchanA eka yuti upara akabarane peAtAnI pUrvAvasthAmAM dhaNA bhAva hatA........emanA pustakAlayamAM hiMdu ane jaina sAhityanAM puSkaLa pustakA hatAM. patinA svavAsa pachI e pustakA akabare peAtAnA mahelamAM sAcavI rAkhyAM hatAM--te e dRSTie ke kAI zreSTha mahAtmA mane maLI Avaze tyAre huM emane e bheTa ApI daIza......akabare pustakAnI pU kathA kahIne sUrijIne eneA svIkAra karavAnI prArthanA karI......sUrijIe vAraMvAra inkAra karyAM, paNa chevaTe amula jale vacce paDIne emane e
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagadguru hIravijayasUri 173 pustake svIkAravAnI pharaja pADI. sUrijIe e pustakane AdarapUrvaka svIkAra karIne ene "akabarIya bhAMDAgAra" nAme jJAnabhaMDAramAM AgarAmAM mUkI dIdhAM.......... bIjI mulAkAta: jIvadayAnI saphaLa bhikSA keTalAka divasa phatehapuramAM rokAIne munIvara comAsAne mATe AgarA gayA. saMvata 1639nuM comAsu tyAM vitAvyuM. mAgasara mahinAmAM sUrijI zairIpura tIrthanI yAtrA karavA gayA. keTaleka vakhata AsapAsanA pradezamAM vicarI teo pAchA AgarA AvI gayA. tyAM ciMtAmaNi pArzvanAthanI pratiSThA karI, thoDA divasa rokAI AgarAthI pAchA phatehapura gayA. sUrijInA AvyAnA samAcAra jANuM akabare pharI emane maLavAnI icchA darzAvI. abulaphajalanA mahelamAM sUrijI ane mugala samrATa bIjI vAra maLyA. kalAka sudhI dharmacarcA cAlatI rahI. surijIe prajA ane prANIone mATe bAdazAhane aneka prakAre upadeza Ape. madya ane mAMsanuM sevana nahIM karavAne paNa upadeza Aye....bAdazAhe kahyuM: "munIzvara ! Ape mane je je vAto mArA bhalAne mATe kahI che te bilakula sAcI che, ane ApanA upadezanuM huM jarUra pAlana karIza. meM Apane khUba kaSTa daIne ghaNe dUrathI ahIM lAvyA che..... huM Apane khUba RNa-devAdAra chuM. mArI IcchA che ke mArA adhikAramAM gAma, nagara, deza, hAthI, ghoDA, sonuM, cAMdI vagere je kaMI cIje che, emAMthI Apane je game tene svIkAra karIne mArA uparanA A upakArane bhAra kaMIka ocho kare." sarijIe kahyuM: "zahenazAha..........mArI icchA phakta AtmasAdhanA karavAnI che, eTale jo tame mane evI koI cIja ApI zake ke jethI mAruM AtmakalyANa thaI zake te huM ene khUba AbhArapUrvaka svIkArI laIza." bAdazAha ane javAba ApI zake ? e cUpa thaI gayA. akabarane mauna thayele jaIne munimahArAje karI kahyuM H
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jene ItihAsanI jhalaka "Apa mane je kaMI ApavA cAhatA enA badalAmAM, mArA kahevAthI, je kedIo varSothI kedakhAnAmAM paDyA paDyA saDI rahyA che, e kamanasIba cho upara rahema karIne emane choDI mUke. je bApaDAM nirdoSa pazu-paMkhIone pAMjarAmAM pUrI rAkhavAmAM AvyAM che emane uDADI mUke. ApanA zaheranI pAse DAbara nAmanuM bAra kesanuM vizALa taLAva che, emAM reja hajAre jALa nAkhavAmAM Ave che, tene baMdha karAvI dyo. amArA paryuSaNa parvanA divasomAM ApanA AkhA rAjyamAM kaI paNa mAnavI koI paNa prakAranI hiMsA na kare evAM pharamAna lakhI Apo !' bAdazAhe kahyuM: "A te Ape bIjA jIvanI bhalAInI vAta karI. Apa ApanA pitAnA mATe paNa kaMIka mAge." sUrijIe javAba ApeH "rAjana ! duniyAnAM jeTalAM prANIo che e badhAne huM mArA prANa jevA samajuM chuM. tethI emanA bhalA mATe je kaMI karavAmAM Avaze, ene huM mAruM ja bhaluM samajIza." bAdazAhe sUrijInI AjJAne bhAre AdarapUrvaka svIkAra karyo; ane tyAM beThA beThA ja kedakhAnAnA badhA kedIone choDI mUkavAne ane pAMjarAmAMnA badhAM pakSIone uDADI mUkavAne hukama karyo. DAbara sarevaramAM jALo nAkhavAnI paNa eNe manAI pharamAvI dIdhI. paryuSaNanA ATha ja divasa nahIM paNa emAM cAra divasa pitA taraphathI umerIne kula bAra divasa mATe jIvavadha baMdha karavAnAM cha pharamAna bAdazAhe lakhI ApyAM. "jagadaguru"nI padavI bAdazAhe kahyuM: "munIzvara, mArA badhA nekare mAMsAhArI che. tethI emane jIvavadha baMdha karavAnI vAta gamatI nathI, eTale Aste Aste Apane AthI paNa vadhu divase ApIza-arthAta vadhAre divase sudhI jIvavadha na karavAnuM pharamAna lakhI ApIza. saMsAranA pazuprANuo mArA rAjyamAM, mArI jema ja, sukhapUrvaka rahI zake evuM
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagadguru hIravijayasUri 175 karIza.' ema kahIne bAdazAhe sUrijInI parepakAraparAyaNatAnI vAraMvAra prazaMsA karIne emane "jagadguru "nI padavI ApI... janasamUhane pratibaMdha e varSanuM-saM. 1640nuM-cemAsu AcAryazrIe phatehapuramAM ja karyuM. ...comAsuM pUruM thatAM sUrIzvarajIe tyAMthI vihAra karyo. bAdazAhanI IcchAthI zAMticaMdra upAdhyAyane tyAM ja rAkhyA. jagadaguru AgarA thaIne mathurA gayA. tyAMnA jaina stUpanI yAtrA karI gvAliyara pahoMcyA. tyAMnA gopagiri parvata upara AvelI vizALa ane bhavya AkRtivALI jinamUrti, je "bAvana gajA" nAme prasiddha che, enAM darzana karyA. gvAliyarathI jagazuru alAhAbAda gayA ane saM. 1941 nuM cemAsu tyAM ja karyuM. ziyALAmAM tyAMthI vihAra karIne, rastAmAM sthiratA karatA ane asaMkhya manuSyane upadeza ApatA pharI AgarA padhAryA. ane saM. 164ranuM cemAsu tyAM ja rahyA. sUrijInA upadezathI lakAe aneka dharmakAryo karyA, ethI jainadharmanI khUba prabhAvanA thaI. hajAre hiMduo ane musalamAnoe mAMsAhAra ane madirApAnane tyAga karyo tIrtharakSAnuM pharamAna meLavIne gujarAta tarapha vihAra have sUrijInI uMmara sATha varSanI thaI hatI; zarIra divase divase nabaLuM thatuM jatuM hatuM, tethI emanI IcchA gujarAtamAM javAnI, tyAMnAM zatruMjaya, giranAra vagere pavitra tIrthonI yAtrA karavAnI ane tyAM ja kaI pavitra sthAnamAM bAkInuM jIvana vitAvavAnI thaI sUrijIe pitAnI A IcchA bAdazAhane jaNAvI ane gujarAta tarapha vihAra karavAnI anumati mAgI. sAthe sAthe emaNe bAdazAhane evI araja paNa karI ke "gujarAtamAM zatruMjaya, giranAra, Abu, tAraMga vagere amArAM khUba pavitra tIrtho che; keTalAka avicArI musalamAne amArA dilane AghAta lAge evAM hiMsA vagere kAme enA upara karIne e
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 jaina ItihAsanI jhalaka tIrthabhUminI pavitratAne bhraSTa karatA phare che, ane enA upara pitAne anucita hastakSepa karyA kare che. tethI Apane araja che ke A tIrtho saMbaMdhI eka evuM zAhI pharamAna thavuM joIe ke jethI koI paNa manuSya e tIrtha upara agya dakhalagIrI ke anucita kAma karI na zake.' e kahevAnI jarUra nathI ke sUrijInI A araja pramANe zAhI pharamAna lakhAvavAmAM jarAya vilaMba na thayA. bAdazAhe pitAnA pharamAnamAM kevaLa gujarAtamAMnAM tIrtho saMbaMdhI ja nahIM, paNa baMgALa ane rAjapUtAnAmAM sametazikhara (pArzvanAtha-pahADa) ane kesariyAi (dhruva) vagere jeTalAM jaina zvetAMbara tIrtho che, emAMnA keImAM paNa kaI mANasa dakhalagIrI na kare ane janAvara vagereno vadha na kare, tema ja A badhAM tIrthasthAne jainAcArya hIravijayasUrine soMpavAmAM AvyAM che, evuM lakhANa karI ApyuM. A pharamAnane laIne ane akabaranI anumati meLavIne AcArya mahArAja, pitAnA ziSyonI sAthe, gujarAta tarapha ravAnA thayA....... zatruMjayane mahAsaMgha ane muMDakaverAnI mAphI saMvata 1649ne ziyALAmAM jagadagurue pATaNathI zatruMjayatIrthanI yAtrA mATe vihAra karyo. pATaNa, rAdhanapura, pAlanapura, amadAvAda, khaMbhAta vagere aneka nagaranAM hajAre zrAvaka-zrAvikAo ane seMkaDo ziSya sUrijInI sAthe cAlyAM. sUrijInA A saMdhanI khabara badhI jagyAe pahoMcI gaI tethI mALavA, mevADa, mAravADa, dakSiNa, baMgALa, kaccha ane siMdha vagere badhA pradezonA saMgha tIrtharAjanI yAtrA ane jagadagurunA darzanane mATe zatruMjaya tarapha ravAnA thayA. phAgaNa mahinA AsapAsa sUrijI zatruMjya pahoMcyA. A vakhate nAnA-moTA maLIne base jeTalA saMdha tyAM bhegA thayA hatA ane emAM lagabhaga traNa lAkha yAtrALuo hatAM ! sUrijIe pitAnI A yAtrAnI vigata pahelAM ja bhAnacaMdra upAdhyAyane lakhI jaNAvI hatI; tethI upAdhyAyajIe
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagadguru hIravijayasUri 177 akabarane maLIne, e vakhatanA kAyadA mujaba, dareka yAtrI pAsethI je muDakAverA levAmAM AvatA hatA, te mApha karavAnuM krUramAna lakhI ApavA araja karI. bAdazAhe tarata ja evu` kramAna lakhIne sUrijIne meAkalI Apyu. ene lIdhe e lAkhA yAtrALuo eka paNa pArkanA verA vagara tIrthAdhirAjanI du`bha yAtrA karI zakayA. A pahelAM, A tInI yAtrA karavA janAra dareka yAtrALu pAsethI kayAreka kayAreka te verArUpe eka eka seAnA maheAra laI ne paNu emanI bhAvanA mujaba yAtrA karavA devAmAM nahAtI AvatI ! (vi. sa'. 1973, 12 kRpArasakAza ' (prakAzaka, zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara) nA 'hiMdI prAstAvika kathana mAMthI sakSepa pUrvaka anuvAdita. 6
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] mogala samrATAnA anya pratimAdhakA 1. zAMtica'dra upAdhyAya siddhapuramAM 'kRpArasakAza'nA kartA zAMticaMdra paDiMta sUrijInI sevAmAM hAjara thayA. emane khUba yogya samajIne hIravijayasUrijIe [ akabarane maLavA kRtehapura sikrI taraphanA vihAramAM ] peAtAnI sAthe lIdhA...... upAdhyAya pada sUrijI tyAMthI [ akabaranA mahelamAMthI ] UThIne zAhI vAjA ethI vAjategAjate upAzraye pAchA pharyAM. zrAvakAe e vakhate je AnaMda ane utsava karyAM enuM varNana thaI zake ema nathI. meDatIyA zAha sadArage enI khuzAlImAM garIba-garakhAMne hajArA rUpiyA ane yAcakrAne sekaDA hAthI--gheADAnu dAna karyuM. zAha thAnasi Mhai. peAte baMdhAvela madiramAM jinapratimAnI pratiSThA karAvavA mATe khUba moTA utsava karyAM. e vakhate zAMticaMdrajIne upAdhyAya padavI ApavAmAM AvI...... vAdIvijetA, zatAvadhAnI, pratibhAzALI vidvAna jagadgurue *tehapurathI [gujarAta tarapha] ravAnA thatI vakhate, bAdazAhanI vinatithI, zAMticaMdra upAdhyAyane tyAM ja--akabaranA darabAramAM ja--rAkhyA. te divasathI upAdhyAyajI haMmezAM bAdazAhanI pAse jaI ne emane vividha prakAre sadupadeza ApavA lAgyA. prasaMge prasa Mge khIjA pazu aneka viSayA saMbaMdhI vAtacita thatI rahetI hatI. zAMticaMdrajI moTA vidvAna ane ekIsAthe esA ATha avadhAna karavAnI adbhuta
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ megala samrATenA anya pratibedhaka 179 zaktine dhAraNa karanAra apratima pratibhAvAna puruSa hatA. A pahelAM emaNe pitAnI vidvattA ane pratibhAthI rAjapUtAnAnA aneka rAjAone prasanna karyA hatA, ane ghaNuM vidvAno sAthe vAda-vivAda karIne vijaya meLavyo hato. iDaragaDhanA mahArAya zrI nArAyaNanI sabhAmAM digaMbara bhaTTAraka vAdIbhUSaNanI sAthe vivAda karIne emane hAra ApI hatI. vAgaDanA ghaTazila nagaramAM tyAMnA rAjA, ane jodhapuranA mahArAjA zrI maladevanA bhatrIjA, rAjA sahasamallanI hAjarImAM emaNe guNacaMdra nAme digaMbarAcAryane paNa harAvyA hatA. A rIte emaNe zAstrArtha ane zatAvadhAna dvArA aneka rAjavIone pitA tarapha sadbhAva dharAvanArA banAvyA hatA. kRpArasoza"nI racanA akabara paNa emanI vidvattAthI ghaNe khuza che. jema jema ene upAdhyAyajIno vizeSa paricaya thato gaye, tema tema e emane vizeSa anurAgI thato gaye. bAdazAhanA sauhArda ane audAryathI prasanna thaIne upAdhyAyajIe, enI prazaMsA nimitte, "kRpArakeza'nI racanA karI hatI. 128 zlokanA A nAnA sarakhA kAvyamAM emaNe akabaranA zaurya, audArya, cAturya vagere guNonuM saMkSepamAM chatAM mArmika rIte, varNana karyuM che. A kAvyanuM rasapAna karIne akabara khUba tRpta thaye. jajiyAverAnI mAphI ane bIjA sukAryo A tRptithI prerAIne eNe, hIravijayasUrinI jagatanA bhalA mATe je je zubhecchAo hatI te badhI, upAdhyAyajInA kahevAthI, pUrI karI. kRpArasakAzanA aMtima 126-127mA lekamAM spaSTa jaNAvyuM che ke A bAdazAhe jajiyAre mApha karyo; uddhata musalamAnothI maMdirane chuTakAro apAvya; kedamAM paDelA kedIone chUTA karyA, sAdhAraNa rAjAo paNa munione Adara-satkAra karavA lAgyA, varSamAM cha mahinA sudhI jIvone abhayadAna maLyuM ane
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 jaina itihAsanI jhalaka khAsa karIne gAya, bheMsa, baLada ane pADAo vagere pazuo kasAIna charIthI nirbhaya thayA-vagere zAsananI-jainadharmanI unnatinAM jagaprasiddha je je kAmo thayAM emAM A graMtha (kapArasakeza) utkRSTa nimitta banyuM che-arthAta A graMthane lIdhe ja AvAM badhAM kAme bAdazAhe karyA che." cha mahinAnI amAri, gujarAta tarapha vihAra bAdazAhe AvAM badhAM sukAryo karyA tenI khuzakhabara sUrijIne ApavA mATe tema ja emanAM darzana karavAne mATe upAdhyAyajIe akabaranI pAse gujarAtamAM javAnI anumati bhAgI... phatehapurathI ravAnA thaIne keTalAka mahinAne vihAra karIne upAdhyAyajI pATaNa pahecA ane tyAM emaNe jagalurunAM darzana karyA. pitAnA kahevAthI bAdazAhe je je satkAryo karyA hatAM te upAdhyAyajIe sUrijIne kahI saMbhaLAvyAM..........sUrijI upAdhyAyajI upara khUba prasanna thayA, ane emanAM kAryonI khUba khUba prazaMsA karavA lAgyA. je je divasamAM chavavadha karavAno niSedha karavAmAM Ave che tenI vigate "hIrasaubhAgyakAvya" (sarga 14)mAM A pramANe ApavAmAM AvI che - "paryuSaNanA 12 divasa, badhA ravivAra, seyiAnanA divase, IdanA divase, saMkrAMtinA divase, bAdazAhanA janmane Akhe mahine, mihiranA divase, navarejanA divase ane rajaba mahinAnA keTalAka divasa-A badhA divasonI gaNatarI karatAM badhA maLIne cha mahinA jeTalA thAya che." kRpArasakozanA hiMdI "prAstAvika nivedanamAMthI saMpUrvaka anuvAdita 2, 3, bhAnucaMdra ane siddhicaMdra zAMticaMdrajIe, pitAnA ja jevA vidvAna ane pitAnA khAsa sahAdhyAyI bhAnacaMdra nAmanA paMDitane akabaranA darabAramAM mUkIne, pote
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ megala samrATenA anya pratibaMdha 181 gujarAta tarapha vihAra karyo...........upAdhyAya zAMticaMdrajInA ravAnA thayA pachI bhAnucaMdra ane siddhicaMdra ane guru-ziSya (jeo bANabhaTTanI vizvavikhyAta kAdaMbarInA TIkAkAra che ) akabaranA darabAramAM rahyA ane zAMticaMdrajInI jema ja bAdazAha dvArA sanmAnita thayA. bhAnucaMdra akabarane "sUryasahastranAma'nuM adhyayana karAvyuM. siddhicaMdranuM bahumAna : "khuzaphahema"nI padavI sidicaMdra paNa zAMticaMdranI ja jema zatAvadhAnI hatA; tethI emanI pratibhAnA abhuta prayogo joIne bAdazAhe emane "khuzaphahema"nI mAnabharI padavI ApI. teo phArasI bhASAnA paNa sArA vidvAna hatA, tethI akabaranA bIjA paNa ghaNuM darabArIo sAthe emane ghaNI prIti thaI hatI. kRpArasakeza"nA hiMdI "prAstAvika nivedanamAMthI anuvAdita. akabaranI zraddhA e mahAna sUri hIravijayasUri nA tejasvI ziSyonI mulAkAtane lIdhe megala darabAramAM emane kevo prabhAva hato enI hakIkatanI susaMbaddha ane kaDIbaddha zRMkhalA kevaLa A caritra [ upAdhyAya siddhicaMdra viracita "bhAnucaMdragaNicarita"]mAMthI ja maLI rahe che. bhAnucaMdranA nirmaLa cAritra ane tejasvI vyaktitvanI mahAna megala [akabara] upara keTalI UMDI ane bahumAnabharI chApa paDI hatI te ApaNane A graMthamAMthI jANavA maLe che. akabara A munine hamezAM pitAnI pAse rAkhato hato, ane dara ravivAre savAre emanA mukhethI belAtA "sUryasahastranAmamAlA nuM bhakti ane khUba ekAgratA pUrvaka zravaNa karate hatA. emaNe akabaranA pautrone paNa keTalAka viSayanuM zikSaNa ApyuM hatuM. kAzmiranA paryaTanathI lAhera pAchA pharyA bAda akabara eka divasa cittAnI laDAI nihALI rahyo hate. e daramyAna eka haraNe ene zIMgaDAthI ghAyala karyo, ane e mUchita thaI gayo. ene 50
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 jaina ItihAsanI jhalaka divasa sudhI pathArIvaza rahevuM paDayuM, ane e vakhate AkhuM sAmrAjaya zekamAM garakAva thaI gayuM. e vakhate enI ati vizvAsapAtra vyaktiemAM be ja mukhya vyaktie hatI ke jemane akabarane maLavAnI chUTa hatI. emAMne eka te zekha abulaphajhala; ane bIjA hatA bhAnucaMdra. A uparathI bhAnucaMdra kevA asAdhAraNa ane kharekhara vaza karI le evA puruSa hatA ene ApaNane barAbara khyAla AvI zake che. eka hiMdu-jaina-yatinI vipula bhavyatA ane anivArya AkarSaNa zaktie akabara jevA catura ane muzkelIthI prasanna karI zakAya evA rAjavInA citta upara kevo kAbU jamAvyuM hatuM, ane enI pAsethI potAnI kamane lAbha thAya ane enA bhalAnI khAtarI maLI rahe evAM pharamAne kevI rIte meLavyAM hatAM, enuM A eka jvalaMta udAharaNa che. sAvajanika hitanI daSTi - alabatta, jene mATe A eka gaurava levA jevI bAbata che. paNa mAre ahIM je vAta khAsa bhAra pUrvaka kahevI che te e che ke bhAnacaMdra kevaLa pitAnI komanA bhalA mATe ja nahIM, paNa sAmAnya janasamUhanA bhalA mATe paNa akabara upara prabhAva pADyo hato. be prasaMge uparathI A vAta samajI zakAze. eka vAra gujarAtanA sUbA khAna ajhIjha kokAe jAmanagaranA rAjA jAma satrasAla upara caDAI karI, ane chevaTe enA badhA mANaso sAthe ene keda karI lIdhuM. akabare pitAnA najIkanA ane snehI janene judI judI bheTa ApIne A viyetsavanI ujavaNI karI. e vakhate eNe bhAnacaMdrane paNa kaMIka mAgavA vinati karI. bhAnucaDhe bIjI koI namAlI vastunI mAgaNI karavAne badale eNe buddhipUrvaka e badhA kedIonI muktinI mAgaNI karI. akabare e tarata ja kabUla karI. jAhera janatAnA lAbhanI bIjI vAta jajiyAre baMdha karAvavAnI hatI. A saMbaMdhamAM siddhicaMdra lakhe
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ megala samrATenA anya pratibaMdhake 183 che ke jyAre yuvarAja salIma gujarAtano sUbo banyo tyAre eNe potAnA adhikArIone gujarAta mekalyA. A adhikArIo gujarAtanI prajAnI bahu kanaDagata karatA hatA. akabare rada karela jayiA vero ane bIjA kare pAchA jArI karavAmAM AvyA. A bAbatanI mAhitI ApatA kAgaLo bhAnacaMdra upara AvyA, tethI emaNe salImane sAcI vastusthitithI mAhitagAra karavA siddhicaMdrane emanI pAse mokalyA. badhI vAta jANune salImane bhAre duHkha thayuM; ane eNe e karene rada karavAnAM pharamAna pitAnA amaladAre upara mokalI ApyAM A hakIkata siddhica de, pote ja nedhelI hevAthI ene pUrepUrI vizvasanIya gaNavI joIe. siddhicaMdranI vidvattA ane pratibhA | akabaranA avasAna pachI salIma rAjA banyA. pitAnA pitAnI jema enA aMtaramAM paNa bhAnacaMdra pratye AdaranI lAgaNI jAgI hatI. A rIte bhAnucaMdra ane siddhicaMdra akabara ane jahAMgIra [salImanuM bIjuM nAma jahAMgIra hatuM] nA gADha saMparkamAM 23 varSa jeTaluM lAMbe. samaya pasAra karIne e bane, jahAMgIranI anumati laIne, potAnA vatana gujarAta pAchA pharyA. tyAM judAM judAM sthAnomAM.....cAra-pAMca comAsAM vitAvIne samrATanI vinaMtithI teo pharI pAchA AgrA AvyA. bhAnacaMdra have vRddha thatA jatA hatA, tethI jahAMgIrane siddhicaMdra aMge eka kalpanA-yukti sUjhI AvI. siddhicaMdra paNa evA ja zakti zALI hatA. siddhicaMdranA asAdhAraNa rUpa ane suDoLa bAMdhAe akabaranA aMtaramAM UMDuM vAtsalya janmAvyuM hatuM; ane e ene pitAnA putra jevo gaNo hato. akabare ene gaMbhIra adhyayananI preraNA ApI hatI; ane akabaranA protsAhanane lIdhe ja emaNe parziyana bhASAnuM pUrepUruM adhyayana karyuM hatuM. emanuM keTaluMka adhyayana te rAjAnA pitra sAthe thayuM hatuM. A rIte e lAMbA vakhatathI jahAMgIra sAthe pUrepUrA paricita hatA ekIsAthe aneka bAbato upara dhyAna Apa
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jaina itihAsanI jhalaka vAnI kaLAmAM e pravINa hatA, ane kavitA ane bIjI vyAvahArika vidyAomAM emaNe pUruM prabhutva meLavyuM hatuM. jahAMgIranA darabAramAM ane bIjA khAnagI prasaMgee enI hAjarajavAbI khUba khIlI nIkaLatI. jahAMgIra sAthene A saMparka gADha mitratAmAM pariName hate. tyAgadhamanI agniparIkSA Ane lIdhe samrATa (jahAMgIra] eka vAra siddhicaMdrane sAdhujIvanane tyAga karIne pitAnA darabAramAM sAro darajajo svIkAravAnuM dabANa karavA prerAya. paNa siddhicaMdra enI badhI lobhAmaNuM mAgaNIone kunehapUrvaka TALI dIdhI, ane pitAnA sAdhujIvanane e daDhatApUrvaka vaLagI rahyA. siddhicaMdrane sAdhujIvanane tyAga karavAnuM samajAvavAmAM begama nUramahAla urphe nUrajahAMe paNa bhAga lIdhe hato; paNa siddhacaMdra kaI paNa rIte e mATe saMmata na thayA. jahAMgIrane svabhAva sahejamAM uzkerAI javAnuM hatuM. siddhicaMdranA AvA valaNathI e gusse thayA ane pitAnI icchAnI upekSA karavA badala eNe siddhicaMdrane rAjadarabAra choDIne jaMgalamAM cAlyA javAnI AjJA karI. siddhicaMdra ene saharSa svIkAra karyo ane mAlapura gAmanA ThAkaranI vinatithI enA gAmamAM Azare lIdhe. jahAMgIrane pazcAttApaH "jahAMgIrapasaMda"nuM biruda bhAnucaMdra te hajI paNa pahelAMnI jema ja rAjadarabAramAM jatA hatA, ane rAjA paNa emanuM gya rIte sanmAna karato hato. paNa rAjAnI cakora najarothI e achatuM na rahyuM ke bhAnucaMdranA caherA upara viSAdanI rekhAo aMkti thayelI hatI. bhAnucaMdra sAthenI vAtacIta uparathI e pAmI gayo ke enuM kAraNa siddhicaMdrane karavAmAM Avele anyAya hatuM. ane enA aMtaramAM mitratAnI lAgaNI pharI jAgI UThI; eNe pazcAttApa karyo; ane siddhicaMdrane pAchA AvavAnuM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ megala samrATenA anya pratibaMdhaka 185 nimaMtraNa melIne eNe pitAnI bhUla sudhArI lIdhI... A rIte siddhicaMdra "jahAMgIrapasaMda" kahevAyA. muMbaI "bhAnucandragaNicarita" (siMdhI jaina graMthamAlA, aMka, tA. 15--1941 15)nA aMgrejI puravacanamAMthI saMkSiptaanuvAda. 4. vijayasenasUri akabaranuM teDuM lAhora gamana A guru-ziSya (bhAnacaMdra-siddhicaMdra) bhArata hIravijayasUrinA uttarAdhikArI AcArya vijayasenasUrinI vidvattAnAM vakhANa sAMbhaLIne akabare emane maLavA mATe lAphera bolAvyA. akabaranuM AmaMtraNa AvyuM tyAre teo jagadgurunI sAthe gujarAtamAM rAdhanapuramAM comAsu rahyA hatA. hIravijayasUrie emane lAhora javAnI AjJA karI; ane te pramANe teo vihAra karIne lAhera pahoMcyA. bAdazAhe emanuM paNa yatheSTa svAgata karyuM. emane maLIne e khUba rAjI thaye. lAheramAM emaNe akabaranA AgrahathI, bhAnucaMdrajIne upAdhyAya pada ApyuM. A padavIdAna prasaMge zrAvakoe khUba meTo utsava karyo. zekha abulaphajale paNa e prasaMge so rUpiyA ane keTalAya ghoDA vagerenuM yAcakene. dAna karyuM.....vijyasenasUrie akabaranA darabAramAM ghaNuM vidvAne, sAthe vAda karIne vijaya meLavyuM. naMdivijayane "khuzaphahemanI padavI emanA ziSya naMdivijaya apratima pratibhAzALI puruSa hatA. akabaranI sAme emaNe khUba muzkela evAM ATha avadhAna karyA hatAM. e vakhate bAdazAha uparAMta mAravADanA rAjA maedevAnA putra udayasiMha, kacchanA rAjA mAnasiMha ..vagere ghaNuM rAjAo ane moTA moTA amaladAro hAjara hatA. naMdivijyajInuM AvuM buddhikauzala joIne
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 jena ItihAsanI jhalaka badhA khUba cakita thayA. bAdazAhe emane "khuzaphahema"nI padavI ApI. A banAva saM. 1650 mAM bane. "kRpArasaSanA hiMdI "prAstAvika nivedanamAMthI saMkSipta anuvAda "savAIhIrajI"nI padavI hIravijayasUrijInA gujarAtamAM javA pachI pAchaLathI bAdazAhe emanA paTTadhara AcArya vijayasenasUrine paNa lAheramAM pitAnA darabAramAM lAvyA. bAdazAhe emanuM megya bahumAna karIne emane "savAIhIrajInI padavIthI alaMkRta karyA. harasUri ane senasUrine svargavAsa hIravijayasUrinI vRddhAvasthA ane nAdurasta tabiyatanA samAcAra jANune vijayasenasUri akabaranA darabAramAM vadhAre vakhata kAI na zakyA, ane pitAnA gurunI sevA mATe teo gujarAta pAchA pharyA. teo hajI gujarAtamAM pahoMcyAya na hatA evAmAM kAThiyAvADanA UnA gAmamAM vi. saM. 16para [bhAdaravA suda 1 nA divase] hIrasUrijIno svargavAsa thaI gaye..vi. saM. 1972mAM vijayasenasUri svargavAsI thayA. "devAnaMdamahAkAvya" (siMdhI jaina graMthamALA, graMtha 7) (vi. saM. 1944) nA hiMdI " kiMcita prAstAvikamAMthI saMkSipapUrvaka anuvAdita 5. vijayadevasUri traNa samrATe traNa AcAryo jevI rIte mogala samrATomAM akabara, jahAMgIra ane zAhajahAM e traNa samrATa bhAratanA gauravane vadhAranArA thayA, tema jainAcAryomAM hIravijayasUri, vijyasenasUri ane vijayadevasUri A traNe AcAryo jaina samAjanA gauravane vadhAranArA thayA. A traNe AcAryone mogala samrAToe khUba satkAra karyo hato, ane emanA jJAna ane cAritrathI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ meAgala samrATonA anya pratiAdhakA prabhAvita thaI ne mleccha kahevAtA e anAya samrATAe paNa dharma pratye peAtAnA UMcA Adara darzAvyeA hateA ..... 187 jaina gacchamAM virodha : jahAMgIranuM teDuM vijayasenasUrinA paTTadhara vijayadevasUri thayA. emane vi. saM. 1655mAM khaMbhAtamAM AcAya` padavI ApavAmAM AvI hatI. hIravijayasUrinA samayamAM ja emanA ziSyAmAM dAdara kaIka vicArabheda UbhA thaI gayA hatA, ane dhIme dhIme e vadhI gayA hatA. gacchanA A virodhI vAtAvaraNunI havA TheTha jahAMgIranA darabAra sudhI paheAMcI . ...jyAre eNe jANyuM ke hIravijayasUrinA paTTadhara vijayasenasUrie jemane peAtAnA paTTadhara banAvyA che, emaneA keTalAka ziSyapraziSyA virAdha kare che, tyAre eNe vicAryuM`" ke A vijayadevasUri kANu che ane kevA che e jovu joI e. eTale eNe, niyama mujaba, peAtAnuM krUramAna meAkalIne sUrijIne peAtAnA darabAramAM AvavAnuM AmaMtraNa meAkalyuM. " jahAMgIrI mahAtapA "nuM biruda jahAMgIra e vakhate mALavAmAM mAMDu (mAMDavagaDha) zaheramAM hateA, ane vijayadevasUri khaMbhAtamAM cAmAsu hatA. bAdazAhanuM krUramAna maLatAM ja sUrijIe mAMDu tarapha vihAra karyAM, ane AsA sudi 14nA divase tyAM paheAMcIne bAdazAhane maLyA. jahAMgIra emanI vidvattA, tejasvitA ane yiAniSThA joI ne khUba prasanna thayA; ane emanA virodhIoe emanA saMbaMdhI je vAte peAtAne kahI hatI te kheATI lAgavAthI eNe emanA khUba satkAra karyAM ane jAhera karyu ke teo hIravijayasUrinA sAcA uttarAdhikArI che. ane tethI emane eNe " jahAMgIrI mahAtapA nI padavI ApIne emane gacchanA sAcA adhinAyaka jAhera karyAM...... prabhAvazALI saghanAyaka ! gacchanA yatie e traNa pakSAmAM vaheMcAI gayA hovA chatAM 19
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 jena ItihAsanI jhalaka e vakhatanA jaina samAjamAM emane sauthI vadhAre prabhAva hato; ane emanI nAmanA paNa sauthI vadhAre hatI. bAdazAha jahAMgIra uparAMta mevADapati rANuM jagatasiMha, jAmanagaranA rAjA lAkhA jAma, IDara nareza rAya kalyANamala vagere ghaNuM rAjA-mahArAjAo paNa emane khUba Adara-satkAra karatA hatA. jaina samAjanA hajAre zreSThIo ane sattAdhArI zrAvake emanA paramabhakta hatA. teo khUba buddhimAna ane prabhAvazALI to hatA ja, sAthe sAthe kriyAvAna paNa pUrepUrA hatA. chaThTha, aTTama, upavAsa tathA AyaMbila, nivI vagere tapasyA teo hamezAM karatA rahetA hatA. emaNe pitAne hAthe be ziSyane AcAryapada, 25 ziSyane upAdhyAyapada ane 500ne paMDita pada ApyuM hatuM. emaNe 200 ziSyane ane 100 sAdhvIone dIkSA ApI hatI. kula 2500 yati-sAdhuo emanI AjJAmAM hatA ane sAta lAkha zrAvake emanI upAsanA karatA hatA. emanA upadezathI seMkaDo jinamaMdire navAM banyAM ane jUnAne jIrNoddhAra thaye. emane hAthe hajAro jinapratimAonI pratiSThA thaI. ....... svargavAsa pitAnA gacchanAyaka guru vijayasenasUrinA svargavAsa pachI 4041 varSa sudhI teo pitAnA saMdha upara zAsana karatA rahyA........ emanI AjJAne mAnanAre jaina samudAya "devasUrasaMdhane nAme prasiddha thaye, ane Aje paNa A nAma comera pracalita che. saM. 1717mAM, jyAM pitAnA dAdAguru hIravijayasUrine svargavAsa thaye hatuM, te unAnagaramAM ja vi. saM. 1713mAM emane paNa svargavAsa thayo. ane zrAvakee jagadagurunA e ja samAdhisthAnanI pAse emanuM pavitra samAdhisthAna banAvyuM. devAnandamahAkAvya (siMdhI jaina graMthamAlA, graMtha 7) (vi. saM. 1994) nA hiMdI "kiMcita prastAvikamAMthI saMkSepapUrvaka anuvAdita.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] keTalAka jyotirdharo 1. vaizAlIne rAjA ceTaka jaina sAhityamAM vaizAlIne rAjA ceTaka ghaNu rIte prasiddha che. zramaNa bhagavAna mahAvIre pracArelA dharmanA eka mahAna upAsaka tarIke te tenI khyAti che ja, paraMtu bIjI rIte-vyAvahArika prasaMgethI-paNuM tenI teTalI ja prasiddhi che. ceTakanI prasiddhanAM kAraNe e prasiddhinuM paheluM kAraNa te e che ke jainadharmanA chellA tIrthakaMra nigraMtha jJAtaputra zrI mahAvIranA gharANuM [ kuTuMba] sAthe tene bevaDe saMbaMdha hato; zrI mahAvIranI mAtA trizalA kSatriyANI e ceTakanI sagI bahena thatI hatI; ane trizalAnA moTA putra ane mahAvIranA moTAbhAI naMdivardhana sAthe enI vacalI putrI nAme jyeSThAe lagna karyA hatAM. bIjuM kAraNa, jevI rIte mahAvIranA gharANu sAthe tene kauTuMbika saMbaMdha hato, tevI ja rIte tatkAlIna bhAratanA bIjA keTalAka pradhAna rAjavaMze sAthe paNa ene sagapaNane saMbaMdha baMdhAyeluM hatuM. siMdhusauvIrano rAjA udAyana, avaMtIne rAjA pradyota, kauzAMbIne rAjA zatAnIka, caMpAne rAjA dadhivAhana ane magadhane rAjA biMbisArae badhA enA jAmAtA [ jamAI] thatA hatA jaina sAhityamAM kaNika athavA keNikanA ane bauddha sAhityamAM ajAtazatrunA nAme prasiddhi. pAmele magadhane samartha samrATa, tathA sAmAnya rIte jaina, bauddha ane
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 jaina itihAsanI jhalaka brAhmaNa traNe saMpradAyanA kathAsAhityamAM vyApaka thayela udayana vatsarAja enA sagA dauhitra thatA hatA. trIjuM, te vakhate hayAtI dharAvatAM bhAratanA gaNasattAka rAjyamAMnA eka pradhAna rAjyataMtrane e viziSTa nAyaka kahevAtA hatA. ane chelluM, jaina paraMparA pramANe, AkhA AryAvartamAM kyAreya nahIM thayelI evI eka bhayaMkara jananAzaka laDAI ene laDavI paDI hatI, jemAM pratipakSI ene pitAne ja sage dauhitra magadharAja ajAtazatru hato. ceTakanI putrIo ane enA jamAIe ceTakane ekaMdara sAta putrIo hatI, jemAM eka te kumArikA ja rahI hatI, ane bAkInI chatAM bhAratanA te vakhatanA judA judA nAmAMkita rAjAo sAthe lagna thayAM hatAM. te putrIo ane jemanI sAthe temanAM lagna thayAM te rAjAo vagerene TUMka ullekha AvazyakacUrNimAM nIce mujaba karelo che - vaizAlI nagarImAM haihayavaMzamAM janmele ceDaga (ceTaka) nAme rAjA; tene judI judI rANuothI sAta putrIo thaI: 1 prabhAvatI, 2 padmAvatI, 3 mRgAvatI, 4 zivA, 5 chA, 6. sukA ane 7 cellayuM. te ceDaga zrAvaka hovAthI teNe koInA paNa lagna na karavAnI pratijJA lIdhI hatI, tethI te pitAnI putrIonAM lagna nathI karate, AthI te putrIonI mAtAoe, rAjAnI saMmati meLavI, pitAne icchita ane putrIone sadaza evA rAjAone te kanyAo ApI; jemAM 1 prabhAvatI vasatibhayanA udAyanane, 2 padmAvatI caMpAnA dadhivAhanane, 3 mRgAvatI kauzAMbIne zatAnIkane, 4 zivA ujayinInA pradyotane ane jyeSTA kuMDagAmamAM vardhamAna svAmInA moTAbhAI naMdi. vardhanane paraNAvI hatI. sukA ane cellaNuM [ tyAM sudhI ] kumArikA ja hatI.............
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka tirdhare 191 chellI banne putrIo, je kumArikA rahelI che, temAMthI cellaNa magadhanA rAjA zreNika sAthe paraNe che ane sukA kumArikA avasthAmAM jaiina bhikSuNI thaI jAya che. (vi. saM. 1979) purAtattva, varSa 1, aMka 3, mAM chapAyela "vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka"nA nAme lekhanA pR. 266-267mAMthI TUMkAvIne uddaghuta. 2. rAjA udAyana ceTakanI prathama putrInuM nAma prabhAvatI hatuM ane te vItibhayanA udAyana vere para hatI. A udAyanane ullekha ghaNuM jaina graMthamAM thayela che. sauthI jUne ullekha khAsa bhagavatI nAmanA suprasiddha sUtramAMthI maLI Ave che. e sUtranA 13mA zatakanA chaThThA uddezakamAM, enA dezasthAna AdinI noMdha A pramANe lekhAyelI che - te kAla ane te samayamAM siMdhusauvIra nAmanA dezamAM vatibhaya nAme eka zahera hatuM. te zaheranI uttara-pUrva bAjue mRgavana nAme nagaraghAna hatuM. te vItiya zaheramAM udAyana nAme rAjA hatA. te rAjAnI prabhAvatI nAme paTarANI hatI. e udAyana rAjA siMdhusauvIra Adi seLa janapada, vItiya Adi 363 nagara ane Akara (khANa) tathA mahAsenA pramukha daza meTA mukuTabaddha rAjAone, tema ja bIjA aneka nagararakSaka, daMDanAyaka, zeTha, sArthavAha Adi janasamUhane svAmI hato. e zramaNopAsaka arthAta jaina zramaNane upAsaka hatA. ane jaina zAstrapratiprAdita jIva-achava Adi tatva padArthane jANakAra hato................... mahAsena zI rIte tene AjJAMkita thaye tenI kathA ghaNu graMthamAM ApelI che. A mahAsena te ItihAsaprasiddha avaMtIne rAja te ja mahAsena che, jenuM vadhAre prakhyAti pAmeluM nAma pradyota athavA caMDa
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 jene ItihAsanI jhalaka pradyota che. avaMtIne e mahAsana upara udAyane je nimittathI caDhAI karI ene parAjita karyo tenuM varNana AvazyacUrNi ane TIkA bannemAM dazapuranagaranI utpati bAbatamAM kareluM hoI tene sArArtha A pramANe eka vakhata keTalAka musApharo samudranI yAtrA karatA hatA. samudramAM khUba tophAna thavAthI.........leke bahu gabharAyA. temanI A dazA eka devane jovAmAM AvI, ane tethI pitAnI zakti vaDe te vahANane kharAbAmAMthI bahAra kADhI raste pADayuM. ane vaLI te lekene mahAvIra tIrthakaranI caMdanakAinI banAvelI eka mUrti, je te deve jAte ja banAvI hatI, lAkaDAnI peTImAM baMdha karIne ApI, ane kahyuM ke AmAM devAdhidevanI mUrti mUkelI che. enA prabhAvathI tame sahIsalAmata rIte samudra pAra jaI zakaze. thoDA ja divasamAM e vahANa siMdhu sauvIranA kAMThe AvI lAgyuM. pachI te lokee deve ApelI te mUrtine vItabhayamAM utArI dIdhI. tene tyAMnA rAjA udAyananI rANI prabhAvatIe potAnA mahelamAM eka cityagRha banAvI temAM sthApI ane hamezAM tenI pUjA karavA lAgI..... ...gheDA ja divasamAM rANu kALa karI svargamAM devatArUpe utpanna thaI. [ pachI e mUrtinI tenI kUbaDI dAsI sevA kare che; ane bhAgya yoge e dAsI asirA jevuM rUpa pAme che. ujjayinIne rAjA caMDapradyota enA upara Asakta banIne ene upADI jAya che. e dAsI pitAnI sAthe pelI mUrti laI jAya che. e pAchI meLavavA udAyana ane caMDapradyota vacce yuddha thAya che; emAM caMDapradyota hArIne baMdIvAna bane che. udAyana ene potAnI sAthe laI jAya che. ] bharacomAsAmAM jyAre paryuSaNa (pajusaNa)nuM parva AvyuM tyAre udAyane pitAnI sAthenAM badhAM mANaso sAthe vairavirodhanI kSamA mAgI. pradyota paNa tenI sAthe hatA, tethI tenI paNa kSamA mAgavAnI tene dharmadaSTie pharaja jaNAI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka tidhare 193 eTale teNe pradyotane baMdhanamukata kIdhe ane svasthAnamAM javA mATe visarjita karyo .. . jyAre mahAvIra vItizayamAM AvyA tyAre udAyana temane dharmopadeza sAMbhaLI temanI pAse dIkSA laI temane ziSya banyA. A dIkSA letI vakhate teNe potAne putra rakhene rAjyasattAnA vege durvyasanI banI durgatimAM jaI paDe evI bIkathI putrane rAjya upara na besADatAM pitAne bhANeja je kezIkumAra karIne hatuM, tene besADyo. pitAnA A kRtyathI abhitikumAra bahu nArAja thaye....ane pitA upara verabhAva rAkhatA thakA (caMpAmAM) marI gaye... udAyana rAjAe dIkSA lIdhA pachI lUkhA-sUkA maLelA bhikSAhArane lIdhe tenA zarIramAM vyAdhi utpanna thaye. vaidyoe tene dahIM khAvAnuM jaNAvyuM...... eka vakhata vItabhayamAM gayA......kezIkumArane tenA duSTa maMtrIoe bharamAvyo ke A udAyana bhikSu jIvanathI kaMTAM che ane rAjya meLavavA cAhe che . [ mATe tene ] viSa ApavuM joIe. pachI tenI vyavasthA karavAmAM AvI : eka govALaNanA hAthe dahIMmAM jhera naMkhAvI te munine apAvyuM ane e rIte tenA jIvanane aMta aNu. purAtattva varSa 1, aMka 1mAMnA ukta lekhamAMthI kaMkAvIne 3. bhadrabAhusvAmI zramaNa bhagavAna zrI mahAvIranA nirvANu bAda, lagabhaga doDhaso varSa pachI, bhadrabAhu nAmanA eka prasiddha AcArya thayA, jemane jaina saMpradAyanA zvetAMbara ane digaMbara banne pakSo samAna bhAve pramANabhUta AcArya mAne che. e bhadrabAhasUrinA caritanA viSayamAM ane saMpradAyavALAoe aneka prakAranI kiMvadaMtI svarUpa kathAo lakhI che. je ke digaMbara saMpradAyanA prAcIna sAhityamAM bhadrabAhu viSenA ullekha 13
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsanI jhalaka 194 nahI' jevA maLe che, paraMtu zvetAMbara sAhityamAM emanA viSenA aneka ullekhA keTalAya jUnA graMthAmAM paNa maLI Ave che, ane te vividha rUpe che. emAM sauthI prAcIna ullekha te kalpasUtranI sthavirAvaline kahI zakAya, jenI racanA vi. sa. 510nA arasAmAM devaddhi gaNi kSamAzramaNanA dvArA thayelI manAya che. te pachI mA-8mA saikAmAM racAyelA niyu`kti, bhASyA ane cUrNi graMthA jevA AgameAnA prAcIna vyAkhyAgraMthAmAM emanA sabaMdhanA keTalAka ullekho maLI Ave che. " * bhadrabAhusaMhitA ' ( siMdhI jaina graMthamALa; graMtha 26 ) (vi. saM. 2005 ) nA * kiMcit prAstAvikanA prAraMbhanA gheADA bhAga 5. droNAcAya jinezvarasUrinA samayamAM A gucchanA [ nAgendra gacchanA ] mukhya AcAryA droNAcAya ane emanA ziSya sUrAcAya hatA ... A droNAcA pUrvAvasthAmAM kSatriya hatA ane gujarezvara mahArAjAdhirAja bhImadeva cAlukayanA mAmA thatA hatA. dhaNA bhAge emaNe nAnapaNamAM ja jaina patinI dIkSA laI lIdhI hatI ane aneka zAstrAnuM adhyayana karIne teo meTA sama vidvAna banyA hatA. cAlukaya rAjakumAra bhImadevanuM badhuM zAstrAdhyayana emanI pAse ja thayuM hatuM, tethI teo rAjyamAM rAjyaguru tarIke sammAnita thatA hatA--sUrAcAya, je emanA ziSya tarIke vikhyAta thayA, te kharI rIte emanA ja bhatrIjA hatA.* ( vi. saM. 2005 ) kathAkASaprakaraNa ( siMdhI jaina graMthamALA )nA hiMdI prAstAvika vaktatva pR. 38mAMthI anuvAdita * navAMgIvRttikAra zrIabhayadevasUrijIe peAte racelI AgamanI TIkAenuM A droNAcAya pAse sa'zAdhana karAvyuM hatuM, e khInA droNAcAya eka caityavAsI hAvA chatAM emanI zAstrapAragAmitA kevI hatI, enuM sUcana kare che. sAthe sAthe abhayadevasUrijIe eka caityavAsI pAse peAtAnI kRtinuM zAdhana karAvavAmAM sakAca na anubhavyA e khInA emanI guNagrAhaka udAra dRSTine sUcave che. --saMpAdaka
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka tirdhare 195 6. mahAkavi dhanapAla mahAkavi dhanapAla jaina sAhityAkAzane eka mahAtejasvI ane akSaNaprakAzI nakSatra che. enA pratibhA prakAza jaina vADmayanA zarIrapiMDane ane opa Ape che. jaina sAhitya-saMpattine vizALa bhaMDAramAM eka aNameluM ane advitIya ratna samapane eNe Ata matAnuyAyIonA pAMDityAbhimAnane ati unnata banAvyuM che. enuM te ratna te "tilakamaMjarI" kathA che. AkhA saMskRta sAhityanA anaMta graMthasaMgrahamAM bANanI kAdaMbarI sivAya e kathAnI tulanAmAM AvI zake evI bIjI koI kRti vidyamAna nathI. alabatta, bANa dhanapAlane puregAmI hoI te enA gurusthAne che; kAdaMbarInI anupama racanAo ja dhanapAlane tilakamaMjarInI racanA karavA preryo che e niHsaMzaya che; chatAM dhanapAla pratibhAnI spardhAmAM je bANathI caDhe nahIM to Utare tema paNa nathI ja. tethI kAlakRta peka-laghu-saMbaMdhavALA hovA chatAM guNadharmathI te nirvANa girAnA e banne gA mahAkavio samAna Asane ja besanArA che; ane tethI dhanapAlanuM kavijIvana e bANanA jeTaluM ja gauravazAlI che, ema kahevAmAM Ave to te kathamapi atyativALuM nathI ja. (vi. saM. 1943) jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 3, aMka 3, pR. 244mAMthI uddadhRta. 6. mahopAdhyAya meghavijayajI teo sAhityanA prakhara abhyAsI mahAkavi hatA, e temanI aneka kAvyaracanAothI jaNAI Ave che. kirAta, mAdha, naiSadha, meghadUta Adi kAvyanA satata vAcanathI temane samasta kAvya kaMThastha haze, e temanI te te kAvyonI samasyApUrtiothI mAlUma paDI Ave che. teo darzana-tattvajJAnanA paMDita hatA, e temanA "yuktiprabodha nATaka parathI jaNAI Ave che ....vyAkaraNamAM temaNe "hemake mudI"
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 jene ItihAsanI jhalaka apara nAma "caMdraprabhA racIne zrI hemacaMdrasUrinI "siddhahemacandrazabdAnuzAsana-laghuvRttine goThavI saraLa ane vizada banAvavA prayatna karyo che. e sivAya temaNe ethI nAnI "laghuprakriyA " ane tethIye nAnI hemazabdacaMdrikA racIne vaiyAkaraNa tarIkenI khyAti ujajavaLa banAvI che. sauthI vadhu dhyAna kheMce tevA tananA jyotiSa viSayaka abhyAsane lagatA graMtha che..."hastasaMjIvanI'."udayadIpikA', "varSa prabodha', praznasuMdarI" vagere......teo adhyAtmaviSayanA paNa meTA vidvAna hatA, e temanA mAtukAprasAda" ane "ahaMdugItA" vagere graMthethI jANuM zakAya che. temanuM "saptasaMdhAna mahAkAvya 'te eka adbhuta graMtha che, jemAMthI sAta mahApuruSonAM caritre eka ja padyamAMthI sAta artha dvArA nIkaLe che. e temane anekArtha zabdabhaMDoLa batAvI Ape che. teo gujarAtI bhASAnA paNa siddhahasta kavi-lekhaka che. (vi. saM. 2001) digvijaya mahAkAvya (siMdhI jana graMthamAlA)nI prastAvanA pR. 2 mAMthI urdUta. 7. upAdhyAya yazovijayajI vAcakapravara yazovijayajInI sAhityasaMpati bahu ja samRddha ane vaividhyapUrNa che. emane eka-eka graMtha eka-eka svataMtra nibaMdha lakhI zakAya evI sAmagrIthI bhareluM che. teo jaina zramaNasaMdhamAM aMtima zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmInI jema "aMtima zrutapAragAmI' kahI zakAya evA che. emanI pachI Aja sudhImAM emanA jevo koI zrutatA ane zAstrapraNetA samartha vidvAna pedA nathI thayo (vi. saM. 1998 ) jJAnabiMdu (siMdhI jaina graMthamAlA, graMtha 16)nA hiMdI "kiMcita prAstAvikamAMthI anuvAdita.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jagamohanadAsa kArA smAraka pustakamALAnAM anya prakAzano 1. cAra tIrtha kara lekhaka : paMDita zrI sukhalAlajI bhagavAna RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIrasvAmInA jIvanane lagatA ciMtanapUrNa lekhono saMgraha. doDha rUpi - 2, paga dhu judA judA suprasiddha lekhakenI rasaprada ane saMskAra poSaka 18 vArtAone saMgraha. doDha rUpiyA - 7 pAparAmAM lekhaka : ratilAla dIpacaMda desAI bhagavAna mahAvIranA 21 preraka prasaMge tema ja bIjI dharmakathAone saMgraha dADha rUoi 4, jenudharmanA prANa lekhaka : paDita zrI sukhalAlajI jainadharma, tattvajJAna ane saMskRtino saraLa bhASA ane rocaka zailImAM paricaya karAvatA lekhana saMgraha be rUpiyA 5, zrI 'suzIla'nI saMsakArakathAo saMskArapaSaka bAra vArtAono saMgraha. doDha rUpiye 6, tilakamANu lekhaka : zrI jayabhikhu seLa saMpUrNa suMdara saMkArakathAo. doDha rUpiyo 7, jenadharma ciMtana lekhaka : zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA brAhmaNa ane bauddhadharma sAthe tema ja bIjI rIte paNa jainadharmanuM tatva samajAvatA ciMtanapUrNa lekhono saMgraha. doDha rUpiyA zAradA mudraNAlaya : amadAvAda