________________
૩૮
જૈન ઇતિહાસની ઝલક જેટલા દળદાર ત્રણ ગ્રંથ તૈયાર કર્યા છે. એ ગ્રંથે જોવાથી આપને કલ્પના આવશે કે જેને વિદ્વાનોએ ગુજરાતી ભાષાની કેવી ઉત્કૃષ્ટ સેવા કરી છે.
અણહિલપુર, ભરૂચ, ખંભાત, કપડવંજ, ધોળકા, ધંધુકા, કર્ણ વતી, ડભોઈ, વડોદરા, સુરત, પાલણપુર, પાટડી, ચંદ્રાવતી, ઇડર, વડનગર વગેરે વગેરે ગુજરાતનાં દરેક મધ્યકાલીન નગરના ઉપાશ્રયમાં વસી જૈન યતિઓએ અસંખ્ય સંસ્કૃત ગ્રંથની રચના કરી છે, અને એ ગ્રંથમાં વ્યાકરણ, કાવ્ય, કેષ, અલંકાર, સાહિત્ય, છંદ, નાટક, ન્યાય, વદક, જ્યોતિષ, ગણિત, આખ્યાન, પ્રબંધ આદિ જ્ઞાન-વિજ્ઞાનના સર્વ વિષયોને સમાવેશ કર્યો છે. સેંકડો એવા માત્ર કથાગ્રંથ છે, જેમાં ગુજરાતના સામાજિક અને લેકજીવન વિષેની વિવિધ માહિતી આપણને મળી આવે છે. તે કાળમાં પ્રચલિત ગુજરાતની સેંકડે લેકકથાઓને લૌકિક સંસ્કૃત ભાષામાં પરિવર્તિત કરી તેમના પણ અનેક સંગ્રહે તેમણે ગ્રંથિત કર્યા છે. ગુજરાતના મધ્યકાલીન ઇતિહાસની યથાશ્રત ઘટનાઓને ગ્રંથબદ્ધ કરવા, અને એ રીતે ગુજરાતના ઇતિહાસને સુરક્ષિત કરવા તેમણે ઐતિહાસિક–અર્ધ ઐતિહાસિક એવા સંખ્યાબંધ પ્રબંધોની રચના કરી છે. ગુજરાતના રાષ્ટ્રીય ઈતિહાસનું જેટલું સંરક્ષણ જેનેએ કર્યું છે તેના સહસ્ત્રાંશ જેટલા ભાગનું પણ રક્ષણ જૈનેતરેએ કર્યું નથી.........ગુજરાત પાસે તેના પોતાના જ સંતાનેની જ્ઞાન-વિજ્ઞાનની સર્વ વિષયની ઉત્તમ કૃતિઓ વિદ્યમાન છે; અને એ રીતે જૈનેએ ગુજરાતને સાહિત્ય-સામ્રાજ્યની દૃષ્ટિએ સર્વતંત્ર -સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર બનાવ્યું છે. સાહિત્યસર્જનનું એક પ્રેરણાસ્થાનઃ ઉદાર શાસક
અલબત્ત, આ રીતે ગુજરાતની સાહિત્યિક સમૃદ્ધિના ભંડારોને ભરપૂર કરવાને યશ જૈનને ઘટે છે, પણ એ સાહિત્ય-સર્જન કરવામાં જેનેને પ્રેરણા ક્યાંથી અને કેવી રીતે મળી, તે પણ જરા વિચારી
