________________
૧૨૪
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
કુમારપાલના મૃત્યુ પછી ૧૧ વર્ષે, પાટણમાં જ, કુમારપાલના રાજકવિ તરીકે ઓળખાતા મહાકવિ સિદ્ઘપાલના ધર્મસ્થાનમાં એ ગ્રંથની રચના પૂરી થઇ હતી. ખુદ હેમચંદ્રાચાર્ય'ના જ મહેન્દ્ર, વર્ધમાન અને ગુણચંદ્ર નામના એ ત્રણ પ્રસિદ્ધ શિષ્યાએ એ ગ્રંથને આદત સાંભળ્યે હતા. આ ગ્રંથ છે તે બહુ મોટા—કાઈ ૧૨ હજાર જેટલા બ્લેકના— પણ એમાં ઐતિહાસિક વિગત માંડ માંડ ૨૦૦-૨૫૦ શ્લોક જેટલી મળી આવે છે. એ ગ્રંથકારના ઉદ્દેશ, કુમારપાલને જીવન–તિહાસ લખવા ન હતા, પણ જે જાતની ધર્મકથાઓના ખેાધ દ્વારા હેમાચાયે કુમારપાલને જૈનધર્માભિમુખ બનાવ્યા હતા, તેને અનુલક્ષીને તે જાતની કથાઓના એક સંગ્રહગ્રંથ બનાવવાનેા તેના પ્રયત્ન હતા અને એ વાતનેા સ્પષ્ટ નિર્દોષ ગ્રંથકાર, ગ્રંથની શરૂઆતમાં, કરી પણ દે છે. તે કહે છે કે “ આ જમાનામાં હેમચંદ્રસૂરિ અને કુમારપાલ રાજા બંને અસંભવ ચરિત્રવાળા પુરુષા થયા છે. એમણે જૈનધર્મની આવી મહાન પ્રભાવના કરીને કલિયુગમાં સત્યયુગને અવતાર કર્યાં છે. જોકે આ ખતે પુરુષોનું જીવનચરિત્ર ધણી ઘણી રીતે મનેાહર છે, પણ હું તા માત્ર અહીં જૈનધર્મના પ્રતિાધના સંબધે જ કાંઈક કહેવા ચાહું છું.’
આ રીતે એ ગ્રંથને ઉદ્દેશ જુદી જાતને હાવાથી એમાં આપણે અતિહાસિક વિગતાની વિશેષ આશા ન રાખી શકીએ; છતાં પ્રસંગવા એમાં પણ કેટલીક એવી મહત્ત્વની વિગતા મળી આવે છે, જે કુમારપાલનું રેખાચિત્ર દોરવામાં કેટલેક અંશે સહાયભૂત થઈ પડે છે.
આ ત્રણે સમકાલીન—અથવા છેવટે જેમણે કુમારપાલના રાજકારભારને નજરે તે ચેાક્કસ જોયા હતા—એવા પુરુષાનાં લખાણાને જ મુખ્ય આધાર મેં આજના આ નિબંધમાં લીધેા છે, અને કવચિત્ જ્યાં પાછળનાં લખાણાના આધાર લેવામાં આવ્યા છે તે મૂળ હકીકતને સાધાર બતાવવા પૂરતા જ છે.
જૈનત્યસ્વીકારની સત્યતા
કુમારપાલના ધાર્મિક જીવન વિષે આપણા દેશના લેકામાં——
