________________
કલિંગમાં જૈનધર્મ રાજાને જન્મથી માંડીને ૩૮ વર્ષ સુધીને વૃત્તાંત આપેલ છે. તેને ચેત અગર ચૈત્રરાજવંશને વિસ્તાર કરનાર કહેવામાં આવે છે, અને આ વિશેષણ તે આ વંશને છે એટલું જણાવવા માટે જ માત્ર વાપરવામાં આવ્યું છે. તેથી એમ સ્પષ્ટ રીતે અનુમાન થઈ શકે કે ખારવેલ રાજા ચૈત્રવંશને હતો. આ રાજાનાં બીજાં વિશેષણ વેર', “મહારાજ” અને “મહામેઘવાહન” તથા “કલિંગાધિપતિ ” છે. “વેરને શું અર્થ છે એ સંતોષકારક રીતે સમજાવી શકાય તેમ નથી; પણ હું ધારું છું કે તેને બદલે “વીર” જોઈએ. મહારાજ” શબ્દ માત્ર તેની મેટાઈ દર્શાવવાને જ વાપરવામાં આવ્યા છે. “મહામેઘવાહનને અર્થ “જેનું વાહન મેટો મેઘ છે” એવો છે, જે ઉપરથી એમ જણાય છે કે એના રાજ્યના જે હાથીઓ ઉપર આ રાજા બેસતે તેમનું નામ
મહામેઘ ' હશે. “કલિંગાધિપતિ' ઉપરથી એમ સૂચિત થાય છે કે તે કલિંગને રાજા હતા.
રાજ્યગાદી ઉપર બેઠાં પહેલાંનાં તેનાં ચોવીસ વર્ષને હેવાલ આ પ્રમાણે છે: પ્રથમનાં ૧૫ વર્ષો રમતગમતમાં ગયાં; બાકીનાં નવ વર્ષમાં તે લખવાનું, ચિત્રકામ, હિસાબ અને કાયદાકાનનો શીખ્યો તથા યુવરાજપદ ભોગવતો હતો. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે યુવરાજની સ્થિતિમાં જ તેણે આ અભ્યાસ કર્યો. જ્યારે તે ૨૪ વર્ષને થયે ત્યારે તે તખ્તનશીન થયું. ત્યારબાદ બીજા ૧૦ વર્ષમાં તેણે કરેલાં ઉપયોગી કામો વિષે લેખમાં વર્ણન આવે છે –
પ્રથમ વર્ષમાં તેણે દરવાજા, કિલ્લે, મહેલ, જે જીર્ણ થયાં હતાં તે, તથા કલિંગ શહેર તેમ જ તેને ફરતો કેટ સમરાવ્યું. તેણે પાણીને હાજ તથા કૂવા બંધાવ્યા, બધી જાતનાં વાહનો રાખ્યાં... .....બીજા વર્ષમાં (રાજા) સાતકની સંસ્કૃત શાતકણું )એ તેના (ખારવેલના હુમલા)થી પશ્ચિમ ભાગને બચાવવા માટે (ખંડણી તરીકે) ઘેડા, હાથી, માણસે, રથ તથા પુષ્કળ ધન મેકલ્યું. તે
