________________
જેન ઈતિહાસની ઝલક
નામ ઉપરથી પડેલું છે. ત્યાંની જમીન ઉપર પડેલા કેટલાક ભાંગેલા કટકા ઉપરથી એમ જણાય છે કે આ ગુહા કેઈ વખતે ભાંગેલી હશે, અને ત્યારબાદ તેને પુનરુદ્ધાર કરી ફરી બંધાવવામાં આવી હશે. હાથીગુફા એ નામ શા કારણથી પડયું હશે તે જાણવું અશક્ય છે. કદાચ એમ હોઈ શકે કે આ ગુહાની આગળ જે ખડક આવેલું છે, તેના ઉપર હાથીની આકૃતિ કોતરેલી હોય.
આ લેખ શિલા ઉપર કોતરેલ છે. આ શિલા સપાટ નહીં હતાં અંદર ખાડા પડતી છે. લેખ ૧૭ લીટીમાં હાઈ ૮૪ ચેરસ ફૂટમાં છે. આ શિલા ઉપર લેખ કેતરવા માટે સપાટી સાફ કરેલી હોય તેમ લાગતું નથી, પણ અક્ષરે મેટા અને ઊંડા કોતરેલા છે. સમયની અસર આના ઉપર પણ થયેલી છે. પ્રથમની છ લીટીઓ સારી સ્થિતિમાં છે. છેલ્લી ચાર પંક્તિઓ મધ્યમ અવસ્થામાં છે. આ બેની વચ્ચેની જમીન ઘણી જ ખરાબ થઈ ગઈ છે...............
આ આખો લેખ ગદ્યમાં છે. તેની ભાષા પ્રાકૃત છે અને અશેકના લાટ લેખેથી ભિન્ન છે, પણ પશ્ચિમ હિંદના ગુહાલેખોની જૂની મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતના જેવી છે.
આરંભમાં અહંત અને સિદ્ધોને નમસ્કાર કર્યો છે. અને આ ઉપરથી લેખ બનાવનારની ઊંડી ધાર્મિક શ્રદ્ધા આપણને જણાઈ આવે છે.........અહં તે ઉપર આ પ્રમાણે ધાર્મિક શ્રદ્ધા રાખવી એ જૈનોની ખાસિયત છે. આ ગુફાઓમાં કઈ પણ ઠેકાણે “શાક્યભિક્ષ ” અગર એ બૌદ્ધ શબ્દ ખાસ કરીને વાપરેલે નથી. (વિ. સં. ૧૯૭૩) પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (પ્રથમ ભાગ)
મૂળ પુસ્તક પ્રાકૃતલેખ વિભાગ, પ.-૮માંથી ટૂંકાવીને
રાજ ખારવેલની કારકિદી
અહં તે તથા સિદ્ધોને નમસ્કાર કર્યા બાદ લેખમાં ખારવેલ
