________________
૮૮
જૈન ઇતિહાસની ઝલક આપ્યાં છે. જિનદાસ મહારે નંદીચૂર્ણિ શકસંવત પ૮૮ (=વિક્રમ સંવત ૭૩૩=ઈ. સ. ૬૭૬)માં પૂરી કરી હતી........ નિશ્ચિત સમયઃ ઈસ્વીસનની આઠમી સદી
આથી એ વાત નક્કી થાય છે કે હરિભદ્રસૂરિ શક સંવત ૫૯૮ (વિ. સં. ૭૩૩=ઈ. સ. ૬૭૬) પછી જ કેઈ સમયે થઈ ગયા; [ વિચારશ્રેણીમાં ઉદ્ધત ] ગાથામાં સૂચવ્યા મુજબ તેઓ વિક્રમ સંવત ૫૮૫માં, અથવા, બીજ ઉલ્લેખ પ્રમાણે, વીર સંવત ૧૦૫૫માં નથી થયા. ચૂર્ણિની રચના પછી ઓછામાં ઓછાં પચાસ વર્ષ પછી જ હરિભદ્રસૂરિએ પોતાની ટીકા ચી હેવી જોઈએ. અને તેથી, એ ગણતરી મુજબ, એમનો સમય એ જ ઈસ્વીસનની આઠમી શતાબ્દી નિશ્ચિત થાય છે. કુવલયમાલા કથાના સબળ પુરાવાથી નિશ્ચિત થતા સમય
આ પ્રમાણે જુદાં જુદાં પ્રમાણથી અમે એમ તે સાબિત કરી બતાવ્યું કે હરિભદ્રસૂરિ, પ્રાકૃત ગાથા વગેરેના ઉલ્લેખ અનુસાર, વિકમની છઠ્ઠી શતાબ્દીમાં નથી થયા, પણ આઠમી શતાબ્દીમાં થયા છે. પરંતુ એથી એ નક્કી નથી થતું કે આ શતાબ્દીના ક્યા ભાગમાં -ક્યાંથી ક્યાં સુધીમાં–તેઓ વિદ્યમાન હતા. કુવલયમાલા કથાના અંતિમ (પ્રશસ્તિ-) લેખનું ધ્યાનપૂર્વક નિરીક્ષણ કરવાથી આ પ્રશ્નનું પણ યથાર્થ સમાધાન થઈ જાય છે.
જૈન ઇતિહાસના રસિક અભ્યાસીઓને એ જાણીને આનંદ સાથે આશ્ચર્ય થશે કે કુવલયમાલાના કર્તા ઉદ્યોતનસૂરિ ઉર્ફે દાક્ષિણ્યચિહ્ન પોતે હરિભદ્રના એક પ્રકારે સાક્ષાત શિષ્ય હતા......... ( [ આ કથાની પ્રશસ્તિની ] ૧૧-૧૩ ગાથાઓમાં પિતાના વિશિષ્ટ ઉપકારી ગુરુઓ-
પૂને સવિશેષ ઉલ્લેખ કરીને કથાકારે એમના પ્રત્યે પોતાની કૃતજ્ઞતા પ્રગટ કરી છે. આ ત્રણ ગાથાઓને અર્થ આ પ્રમાણે છે :
