________________
૮૫
જૈન ઈતિહાસની ઝલક બેધકર ગુરુ સંબંધી નિવેદન કર્યું છે.
(૧૬) જેઓએ કૃપા કરીને પોતાની અચિંત્ય શક્તિના પ્રભાવથી મારા હૃદયમાંથી કુવાસના-દુર્વિચારરૂ૫ વિષને દૂર કરીને સુવાસના-સર્વિચારરૂપ સુધા(અમૃત)નું સિંચન કર્યું છે તે આચાર્ય હરિભદ્રને નમસ્કાર.
(૧૭) તેઓએ (હરિભદ્રસૂરિએ) અનાગત એટલે કે ભવિષ્યમાં થનારા મને જાણું લઈને જાણે મારે જ માટે, ચૈત્યવંદન સૂત્રનો આધાર લઈને લલિતવિસ્તરા નામની વૃત્તિની રચના કરી છે.”
આ અવતરણથી એમ જાણી શકાય છે કે સિદ્ધર્ષિ હરિભદ્રસુરિને, એક રીતે, પોતાના ગુરુ માનતા હતા.........આ રીતે હરિભદ્રસૂરિના સમયની વિચારણામાં સિદ્ધર્ષિને સંબંધ એક મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.......ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથામાંના સિદ્ધષિના આ વિષયને લગતાં વાક્યોને ઝીણવટપૂર્વક વિચાર કરવામાં આવે, અને એને પૂર્વાપર સંબંધ મેળવવામાં આવે તો એ પ્રતીત થશે કે સિદ્ધર્ષિ હરિભદ્રને પિતાના (સાક્ષાત–પ્રત્યક્ષ) ગુરુ નહતા માનતા, પરંતુ પરોક્ષ ગુર
એટલે કે આરોપિત ગુરુ-માનતા હતા. ઉપમતિની પ્રશસ્તિમાં એમણે પિતાની જે ગુરુપરંપરા આપી છે, એને વિચાર અહીં જરૂર કરવા જે છે. આ પ્રશસ્તિના પાઠથી એ સ્પષ્ટપણે જાણી શકાય છે કે સિદ્ધર્ષિના દીક્ષાગુરુ ગર્ગષિ હતા, અર્થાત એમણે ગર્મર્ષિને હાથે દીક્ષા લીધી હતી................ - આ રીતે સિદ્ધર્ષિના પિતાના ઉલ્લેખ મુજબ હરિભદ્રસૂરિની પૂર્વકાલીનતા સાબિત થાય છે. પરંતુ એમની આ પૂર્વકાલીનતાનું વિશેષ સાધક અને વધારે સ્પષ્ટ પ્રમાણે પ્રાકૃત સાહિત્યના મુકુટમણિ સમાન કુવલયમાલા નામના કથાગ્રંથમાંથી પણ મળે છે. કુવલયમાલા કથામાને નિર્ણાયક ઉલ્લેખ
આ કથા દક્ષિણચિહ્ન ઉપનામધારી ઉદ્યોતનસૂરિએ બનાવી છે.
