Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reg. No. B.719. POE09-6 FEEGS -- -- jaina hitaissii| sAhitya, itihAsa, samAja aura dharmasambandhI lekhoMse vibhUSita maasikptr| sampAdaka aura prakAzaka-nAthUrAma premii| -- DAARRANGER-RASRAERE - bhAga 11 ASADha zrIvIra ni0 saMvat 2441 .aka9 -- vissymuucii| 1 bolapurakA bratmacaryAzrama 2 vicAra zakti ... 3 karanI aura kathanI sundarI... 4 zrImatpaisApurANa 5 pustaka paricaya 6 itihAsa-prasaGga 7 nara-janma (kavitA) 8 jainasiddhAntabhAskara 1 vividha prasaGga ... - -- ian Education intomotional PCS FOPersonalise on ETA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paravAra jAtike do varoMkI AvazyakatA paravAra jAtikI do kanyAoMke lie suyogya varoMkI AvazyakatA hai| eka kanyAkA janma vaizAkhasudI 9 saM0 1999 kA aura dUsarIkA agahanavadI 8 saM0 1961 kA hai| donoM bahineM haiM ! cAra kakSA taka hindI par3hI huI aura sundara haiN| acche gharakI haiN| bara yogya, suzIla aura zikSita hone cAhie / sAMkeM nIce dIjAtI haiN| yadi ATha sAMkeM na mileM, to kanyAoMke abhibhAvaka cAra hI sAMkoMmeM vivAha karaneke lie taiyAra haiN| vivAha jainapaddhatise hogaa| patravyavahAra - " bajAja C/o sampAdaka jainahitaiSI, giragA~va, bambaI " ke patese karanA cAhie / patrameM varakI umra, zikSA, Arthika avasthA, sAMrke Adi sabakA khulAsA karanA cAhie / 1 5 laDakIke mAmA, DeriyA 6 nAnAke mAmA, vIvIkuTama 7 mAtArIke mAmA, ujarA 8 nAnIke mAmA, aMDelA 1 mUra, dugAyata bAjhalla gota 2 Ajeke mAmA, kuA 3 bApake mAmA, bahuriyA 4 AjI ke mAmA, DAhaDima striyoMke par3hane yogya naI pustakeM / 2 vIravadhU-mUlya 11) 4 zAntA mUlya 11) 6 kanyA- patradarpaNa - mUlya / ) 1 sarasvatI upanyAsa mUlya 1) 13 Adarza parivAra mUlya / / ) 5 lakSmI-mUlya / ) 7 kanyA-sadAcAra-mUlya / ) 8 vanavAsinI mUlya / ) 9 gRhiNIbhUSaNa // ) ma~gAnekA patA mainejara, jainagrantharatnAkarakAryAlaya, giragAMva bambaI Printed by Nathuram Premi at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Building, Sandhurst Road, Girgaon Bombay, & Published by Nathuram Premi at Hirabag, Near C. P. Tank Girgaon, Bombay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| zrImatparamagambhIrasyAdvAdAmoghalAJchanam / jIyAtsarvajJanAthasya zAsanaM jinazAsanam // 11 vA~ bhAga 1 ASAr3ha, vIra ni0 saM0 2441 / 1 aMka 9 bolapurakA zAntiniketana brahmacaryAzrama / ha Azrama baMgAlameM vIrabhUma jileke bolapura grA mase laMgabhaga 1 // mIlake phAsale para khule maidA- nameM U~cI jamInake Upara sthApita hai| bolapura IsTa iMDiyana relave ( lUpa lAina ) kA sTezana hai| manuSyoMke kolAhalase yaha dUra hai, isa kAraNa yahA~ bar3I hI zAnti rahatI hai| maiM 16 pharavarI 1915 ko isa AzramameM pahu~cA / bar3I hI prasannatA huI / vahA~ke manda sugandha pavanane manakI kalI khilA dI aura brahmacAriyoMke niSkapaTa pavitra aura premala ceharoMne mere hRdaya para eka kabhI na miTanevAlI mudrA aMkita kara dii| For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jainahitaiSI isa Azramake saMsthApaka jagatprasiddha sAhityasamrAT svanAmadhanya kavivara ravIndranAtha ThAkura haiM; hitaiSIke pAThakoMko jinakA vizeSa paricaya karAnekI AvazyakatA nhiiN| Apa prakRtike ekaniSTha sevaka haiN| prakRtikA abhyAsa karanA, prakRtise zikSA lenA Apa pratyeka vyaktike lie bahuta hI Avazyaka samajhate haiN| bhAratavarSa meM kisa tarahakI zikSA lAbhakArI hogI isa viSayameM Apane kaI nibandha bhI likhe haiM jinameMse kuchake anuvAda hitaiSIke pAThaka par3ha cuke haiN| unhIM zikSAsambandhI vicAroMko kAryameM pariNata karaneke lie Apane isa saMsthAko janma diyA hai aura isakA bhAra apane sirapara liyA hai| abhI kucha samaya pahale Apako jo savAlAkha rupayekA bar3A bhArI puraskAra milA thA use Apane isI saMsthAke lie arpaNa kara diyA thaa| sunate haiM apanI banAI huI tamAma pustakoMkA kApIraoNiTa bhI Apane isa Azramako hI de diyA hai| ___ AzramameM isa samaya 190 vidyArthI haiN| inameM 20 vidyArthI mahAtmA gA~dhIkI dakSiNa AphrikAkI saMsthAle haiN| prAyaH sabhI vidyArthI peDa rakkhe jAte haiN| praveza phIsa 20) niyata hai Ara . 18) mAsika phIsa denA par3atI hai| thor3A bahuta kharca aura bhI hotA hai aura isa taraha pratyeka vidyArthIke lie 20) ru0 mAsikakI AvazyakatA hai| yadyapi yaha kharca adhika jAna par3atA hai parantu Azramake bahuvyayasAdhya saMcAlanakI dRSTise dekhane para yaha kama hI mAlUma hogaa| sAdhAraNataH dazavarSase adhika umrake vidyArthI bharatI nahIM kiye jAte / saba vidyArthI eka dRSTise dekhe jAte haiN| For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolapurakA zAMtiniketana brhmcryaashrm| 511 kisI amIrakA lar3akA adhika dhana dene para bhI sAdhAraNa vidyArthIkI apekSA adhika ArAma nahIM pA sakatA hai| AzramakA mukhya uddezya bAlakoMko dharmAtmA, saccaritra, kAryakSama, majabUta aura niDara banAnA hai / yahA~ saMskRta, baMgalA, a~garez2I, gaNita, vijJAna, itihAsa, bhUgola Adi viSaya uttama zikSApaddhatise sikhalAye jAte haiN| vidyArthiyoMko nirantara adhyApakoMke sAtha rahanA par3atA hai| unakI dekharekhake lie pratyeka gRhameM kAfI adhyApaka rakkhe gaye haiN| __ maiM AzramameM tIna dina taka rahA / maiMne na kabhI kisI lar3akeko idhara udhara vyartha phirate dekhA aura na kahIM koI vyartha gappeM hA~katA huA hI dikhalAI diyA / vidyArthiyoMko pratyeka kAma karaneke lie samaya niyata hai aura tadanusAra ve kArya bhI karate haiN| isase bahuta kAma thor3e hI samayameM AnandapUrvaka ho jAte haiN| unheM samayakI kaMdara karanA sikhalAyA jAtA hai| vyAyAma yA kasaratakA AzramameM acchA prabandha hai / daNDa pelanA, baiThakeM lagAnA, kuztI lar3anA, daur3anA, Dabala bAra karanA Adi saba tarahakI kasarateM karAI jAtI haiN| isase vidyArthiyoMkA pratyeka avayava sudRDha hokara zarIra gaThIlA aura sundara banatA hai / vyAyAmake sivAya vidyArthI phuTabAla, krikeTa, hAkI, Tenisa Adi khela bhI khelate haiM / yahA~kI phuTabAla-pArTI vIrabhUma jilemeM sarvottama hai / isane kaI jagahakI pArTiyoMse meca lekara puraskAra pAyA hai| pratyeka vidyArthIke lie dhyAnopAsanA karanA Avazyaka hai; paraMtu isa viSayameM unheM pUrNa svAdhInatA hai ki ve apane mata yA apane . For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 jainahitaiSI vizvAsake anusAra apane upAsya devakI ArAdhanA kreN| ve isa bAtake lie majabUra nahIM kiye jAte haiM ki tuma amuka hI dharmakA pAlana karo / Azramake saMcAlaka kahate haiM ki " jina bhalAI burAIkI bAtoMkA sambandha vartamAna jIvanase hai unhIMko batalA denA hama apanA kartavya samajhate haiM / pAralaukika bAtoMke lie pratyeka vyaktiko adhikAra hai ki vaha unheM apane mAne hue mata yA buddhike anusAra cAhe jaisA mAne / usameM hastakSepa karanekA hameM adhikAra nhiiN|" hamArI jainasaMsthAoMkI dazA ThIka isake viparIta hai| hama to pratyeka dhArmika kriyA chAtroMkI icchAke viruddha-balAt karAnemeM hI dharma samajhate haiN| yadi kisI chAtrane apanA koI aisA vicAra pragaTa kara diyA jo saMcAlakoMke vicAroMse viruddha hai to vaha tatkAla hI ardhacandra dekara alaga kara diyA jAtA hai| ___ pAThya viSayoMmeM gaNita vijJAna aura DrAiMgakA par3hanA pratyeka vidyArthIke lie Avazyaka hai| chaTThI kakSA taka koI korsa niyata nahIM hai; adhyApaka apanI icchAnusAra uttamottama pustakeM cunakara paDhAte rahate haiN| Age baMgAla yUnIvarsiTIke paThanakramake anusAra miDila va eNTsakI par3hAI hotI hai| ___ gaNita-isa viSayako pro0 jagadAnandarAya mukhyAdhyApaka paDhAte haiN| vijJAna-mi0 piyarasana par3hAte haiM / Apa a~garez2a haiM aura AksaphorDa yUnIvarsiTIke ema. e. tathA kaimbrija yUnIvarsiTIke bI. esa. sI. haiM / zrIyuta santoSakumAra majUmadAra bI. esa. sI. For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolapurakA zAntiniketana brhmcryaashrm| 513 bhI isI viSayako par3hAte haiN| yahA~ sarakArI skUloMkI apekSA yaha vizeSatA hai ki saba bAteM baMgalAbhASAmeM pratyakSa dikhalAI aura samajhAI jAtI haiN| baMgalA--zrIyuta bAbU kSitimohanasena ema. e par3hAte haiM / itihAsa aura bhUgola-ina donoM viSayoMke adhyApaka zrIyukta pramodaraJjanarAya ema. e. bI. TI. haiM / yahA~ ye viSaya Ama skUloMkI taraha raTAye nahIM jAte haiM, kintu inake par3hAnekA jo vAstavika phala hai vahI chAtroMko prApta karAyA jAtA hai| iMgliza-mi0 eNDrUja ema. e. ( aMgareja ), mi0 piyarasana aura bAbU nepAlacandra rAya bI. ela. paDhAte haiN| tIsarI kakSA takake lar3akoMko isa viSayakI koI bhI pustaka par3haneke lie nahIM dI jAtI hai| magara ve apane kAma calAne yogya acchI taraha bola sakate haiN| kAraNa isakA yaha hai ki mAsTara loga unako niyata samaya taka sirpha a~garejImeM hI bAtacIta karanA sikhalAte haiM / hA~, a~garejI zabdAdi likhanA avazya hI sikhalA diyA jAtA hai| isase Age pratyekake lie do do ghaNTe niyata haiN| pahale ghaNTemeM kevala TrAnsalezana aura kampojIzana sikhalAyA jAtA hai aura dUsaremeM Fast reading arthAt zIghratAse par3hanA, sAtha hI usameM Aye hue zabdoMke artha va muhAvire bhI batalAye jAte haiN| agarez2Ike vAkyoMkA apanI bhASAmeM zabdazaH anuvAda nahIM karavAyA jAtA hai kevala unakA bhAvArtha pUcha liyA jAtA hai| isase chAtroMkI vivecanAzakti bar3hatI hai| varSa bharameM lar3ake AThaATha dazadaza For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 jainahitaiSI pustakeM par3ha lete haiM aura isa taraha eNTeMsa pAsa karane taka yahA~ke chAtroMkI a~garejI bahuta hI acchI ho jAtI hai; uccAraNa bhI bahuta zuddha ho jAtA hai| ___ kRSividyA-mi0 piyarasana aura zrInagendranAtha gAMgulI bI. esa. sI. par3hAte haiM / yaha vidyA kriyAke dvArA sikhalAI jAtI hai| lar3akoMne kucha kheta bhI bo rakkhe haiM jinameM ve svayaM kaThora parizrama karate haiM aura apane anubhavako bar3hAyA karate haiN| citravidyA--baMgAlake suprasiddha citrakAra zrIyukta asitakuMmAra hAladAra isa vidyAke zikSaka haiN| vidyArthiyoMke banAye hue kaI bar3hiyA baDhiyA citra AzramakI zobhA bar3hA rahe haiN| ___ saMskRta--paM. bhImarAva zAstrI saMskRtake zikSaka haiN| inake par3hAnekA DhaMga bhI prAyaH a~garejIkI tarahakA hai| yahA~ zurUse saMskRtake kaThora vyAkaraNa nahIM raTAye jAte haiN| ___ jisa vidyArthIko gAyana-vAdanakA zauka hotA hai yA jo isa kalAke yogya samajhA jAtA hai use yaha bhI sikhalAyA jAtA hai| ukta zAstrIjI hI isa viSayake zikSaka haiN| ___ yahA~kI bhojanazAlAmeM AmiSa bhojana sarvathA niSiddha hai| prAtaHkAla kalevAmeM dUdha aura thor3I sI miThAI dI jAtI hai / Ajakala AzramakI gozAlAmeM dUdha kama hotA hai, isa kAraNa vaha sirpha zAmake hI bhojanake sAtha diyA jAtA hai / bhojanameM cAvala, dAla aura zAka mukhya haiM / jo vidyArthI sirpha cAvala khAkara nahIM raha sakate unako roTI bhI milatI hai| jo vidyArthI sabake sAtha ekatra eka For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolapurakA zAntinikena brhmcryaashrm| 515 paMktimeM baiThakara bhojana nahIM kara sakate haiM unake lie svataMtra prabandha kara diyA jAtA hai / kaI vidyArthI hAthase bhI bhojana banAte haiN| garaja yaha ki khAnepIneke viSayameM kisI para koI dabAba nahIM DAlA jAtA hai| 12 baje dinase lekara 2 baje taka vizrAntikA samaya hai| isa samaya bahutase vidyArthI bagIceke per3oMko sIMcateM haiM, unake bIcameM . ugI huI ghAsako haTA dete haiM aura kyAriyoMko ThIka karate haiN| kaI masta hokara gAte haiM aura kaI Anandase khelate kUdate dhUma macAte haiM / abhiprAya yaha ki isa samaya ve saba tarahase svataMtra hote haiM; unake AnandameM kisI tarahakI rukAvaTa nahIM DAlI jAtI hai| hA~, adhyApakagaNa dekharekha avazya rakhate haiM jisase ve kisI tarahakA anucita kArya na kara sakeM aura na dinameM so skeN| dinakA sonA bahuta hI hAnikara hai| - maukhika zikSA-choTe choTe vidyArthiyoMko caritragaThana karanevAlI acchI acchI manoraMjaka kathAyeM sunAI jAtI haiM aura unase pUchA jAtA hai ki isa kathAse tuma kyA samajhe / bar3I umrake vidyArthiyoMke sAmane adhyApaka loga kisI eka viSayako peza karate haiM aura usa para unakI rAya mA~gate haiN| isase unakI vicArazakti bar3hatI hai| ve bhale burekA nirNaya apane Apa karane lagate haiM aura kArya karanekA svataMtra mArga nizcaya kara sakate haiN| ... sAre vidyArthI AdyavibhAga, madhyavibhAga aura zizuvibhAga aise tIna vibhAgoMmeM vibhakta haiN| pratyeka vibhAgameM dekharekha rakhaneke lie For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI kSitimohanasena, nepAlacandrarAya, aura kAlImohana ghoSa kramazaH mukhya saMrakSaka haiN| inake nIce aura bhI kaI dekharekha rakhanevAle haiM / haraeka vibhAgameM AvazyakatAnusAra kamare haiM; jaise zizuvibhAgameM tIna kamare haiN| haraeka kamaremeM eka eka mAnITara hai| una tInoM para eka kepTena hai| kepTena aura mAnITaroMko lar3ake apane Apa cunate haiM aura unakI AjJAmeM rahate haiN| yadi kabhI koI lar3akA kucha aparAdha kara letA hai to unakA kepTena usa lar3akeko samajhAkara usase prAyazcitta karavAtA hai| yadi vaha kepTenase nahIM mAnatA to vidyArthiyoMkI eka vicArasabhA hotI hai / unameMse eka nyAyAdhIza cunA jAtA hai / phira usa nyAyAdhIzake sAmane lar3akA apanA niraparAdhI honA sAbita karatA hai, athavA aparAdha svIkAra karatA hai aura prAyazcitta letA hai| yadi aparAdhI hone para bhI vaha apanA aparAdha svIkAra nahIM karatA hai, to usako sapramANa aparAdhI sAbita kara daNDa de diyA jAtA hai / isa kAmameM unake saMrakSaka loga bahuta hI kama hastakSepa karate haiM / yahI hAlata pratyeka vibhAgakI hai| __ yadi kabhI eka vibhAgakA vidyArthI dUsare vibhAgake laDakese lar3atA hai to usakA nyAya karaneke lie AzramakI pradhAna vicArasabhAkI vicArabaiThaka hotI hai / isa sabhAmeM Azramabharake vidyArthI aura mAsTara loga membara haiN| isameM bhI vidyArthI hI nyAyAdhIza cunA jAtA hai aura ukta prakArase aparAdhiyoMkA vicAra hokara prAyazcitta yA daNDavidhAna hotA hai| ukta prathAse vidyArthiyoMke komala hRdaya nirmala aura pavitra ho jAte haiM / unako apane duSkRtyoM aura sukRtyoMkI jA~ca karanA AjAtA hai| For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolapurakA zAntiniketana brhmcryaashrm| 517 kyoMki jo bAta soca samajhakara kI jAtI hai, usakA asara cirakAla taka rahatA hai / usako yaha mAlUma ho jAtA hai ki amuka kArya burA hotA hai, usase amuka burAI hotI hai, maiMne yaha burA kiyA, isalie aba maiM koI aisI bAta karU~ jisase sadA isakI burAI mere dhyAnameM rahe, tAki dubArA yaha kArya na kara sakU~ / isa kurAIko dhyAnameM rakhaneke lie jo zArIrika yA mAnasika vedanA sahana kI jAtI hai use prAyazcitta kahate haiN| hamAre zAstrakAroMne bhI hamAre duSkRtyoMkA prAyazcitta lenekI AjJA dI hai| AlocanApATha isI AjJAkA phala hai| isase hameM mAnasika vedanA hotI hai| agale jamAnemeM muniyoMke saMghameM bhI yahI prathA pracalita thI jisake saikar3oM udAharaNa hamAre zAstroMmeM milate haiN| isake pratikUla vidyArthiyoMko daNDa denekI jo rIti anyAnya saMsthAoMmeM pracalita hai vaha sarvathA anucita hai| kyoMki usameM vidyArthiyoMko bahuta hI kama khayAla hotA hai ki yaha tAr3anA hamArI bhalAIke lie ho rahI hai| balki usakA ulTA natIjA hotA hai| lar3akoMkI AtmAyeM dinoMdina malina hotI jAtI haiN| IrSyA bhAva aura krodha vRddhiMgata hotA jAtA hai aura usakA yahA~taka pariNAma hotA hai ki kabhI kabhI lar3ake bar3e bar3e bhayaGkara aura ghRNita kArya kara baiThate haiN| __ zikSAkA uddezya yaha hai ki usase vidyArthiyoMke hRdayameM mAnavajAtike prati saccI sahAnubhUti, vAstavika prema aura prANI mAtrakI bhalAIkI lAlasA utpanna ho aura samaya par3ane para ve usako AcaraNameM For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 jainahitaiSI lAveM / yahI zikSA Azramake vidyArthiyoMke diloMmeM maujUda hai| ye abhIse hI apane tana mana aura dhanase garIboM aura dukhiyoMkI sahAyatA karate haiN| lar3akoMne Azramase Adha mIlake phAsale para eka pAThazAlA banAI hai| usameM saiMthAla jAtike asabhya jaMgalI lar3ake par3hate haiN| adhyApanakA kArya svayaM laDake hI saMdhyAko apane khelake samaya jAkara karate haiN| pustakeM va par3hane likhane AdikA sAmAna bhI Azramake vidyArthI candA karake ukta pAThazAlAmeM par3hane AnevAle lar3akoMko dete haiN| isase pAThaka vicAra sakate haiM ki unake hRdayameM' apane mUrkha dukhI bhAiyoMko vidyA par3hAkara sukhI karanekI kitanI tIvra icchA hai-sukhI banAnekI kitanI jabardasta lAlasA hai| dainika patra-Azramase pratidina eka dainikapatra nikalatA hai| isakA sampAdana vidyArthI svayaM hI karate haiN| isameM sirpha AzramasambandhI samAcAra nikalate haiM / kAgajake eka ora samAcAra likhakara vaha kAgaja borDa para cipakA diyA jAtA hai| ___ varSa bharameM Azrama 3 mahIne banda rahatA hai| vidyArthiyoMko chuTTI de dI jAtI hai| ASAr3ha mahIneke pahale pakSameM aura pUjAkI chuTTIke bAda 15 dina taka, isa taraha varSameM dobAra vidyArthI bharatI kiye jAte haiM / rogI vidyArthiyoMkI sevAzuzrUSAke lie eka vaidya aura do paricaryA karanevAle niyukta haiN| rogI chAtroMke lie eka pRthak hAspiTala banA huA hai| isa AzramameM ThAThavATakA eka tarahase abhAva hai| saMcAlakoMkA sAdagI para aura mitavyayatA para bahuta dhyAna rahatA hai| chAtroMkI For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bolapurakA zAntiniketana brhmcryaashrm| 511 rahana sahana bahuta hI sAdI hai| khule dinoMmeM chAtragaNa vRkSoMke nIce baiThakara vidyAdhyayana kiyA karate haiM ! ___ aba maiM inakI eka jItI jAgatI sahAnubhUtikA udAharaNa dekara apane isa lekhako pUrA kruuNgaa| ___ tA0 17 pharavarIkI rAtriko cAroM ora a~dhiyArI chAI huI thii| ghaDImeM karIba 12 baje hoNge| sAre vidyArthI nidrA devIkI godameM ArAma kara rahe the / maiM bhI eka takhte para sotA huA nIMdakA majA le rahA thA / isI samaya acAnaka bar3e jorase ghaNTA bajA / maiM uThakara bAhira AyA; magara mujhe kucha dikhAI na diyA / thor3I hI derameM mere kAnoMmeM vana, TU, zrI Adi ginatIkI AvAz2a aaii| maiM usa AvAjakI tarapha bar3hA / isa AvAz2a taka pahu~cane bhI na pAyA thA ki dUArI AvAz2a AI Right turn, March on Quick march / maiM Age bar3ha kara kyA dekhatA hU~ ki lagabhaga 100 laDake hAthoM meM maTake lie bhAge jA rahe haiM / mAlUma huA ki ye vidyArthI bolapurameM eka jagaha Aga laga gaI hai use bujhAneke lie jA rahe haiM / bAha kaisI AcaraNIya zikSA hai ! kaisI vyavahRta sahAnubhUti hai ! inhoMne dUsaroMkI bhalAIke lie na zItakI paravA kI, aura na nIdake bhaMga honekA hI qhayAla kiyA / pAThaka ! kyA Apamese koI bhI apane sIne para hAtha dhara kara batA sakatA hai ki jagatkA kalyANa karaneko Atmotsarga karanevAle, prANI mAtrako zAnti pahu~cAne aura baDese baDe jIvako lekara choTese choTe paudhemeM rahanevAle jIva takakI rakSAkA pATha sikhAnevAle guruoMkA anusaraNa For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 jainahitaiSI karaneke lie sthApita huI hamArI dhArmika saMsthAoM se kyA kisI eka bhI saMsthAke lar3akoMne duHkhase chaTapaTAte hue apane bhAiyoMko sahArA dekara bacAyA hai ? .. yadi koI vyakti Azrama dekhane yA anya kisI hetuse jAtA hai to vidyArthI usakI bar3I mehamAnavAz2I karate haiM, bar3I hI namratA va premase usase vArtAlApa karate haiM jisase usakA mana bar3A hI prasanna hotA hai aura vaha yahI cAhatA hai ki isa Azramake lar3akoMkI tana mana aura dhanase sevA kreN| ... AzramakA yaha bahuta hI saMkSipta paricaya hai / jo mahAzaya isa viSayameM adhika jAnanA cAheM ve. zrIyukta bAbU jagadAnandarAyase patravyavahAra kreN| kRSNalAlavarmA / - noTa-kyA hI acchA ho yadi hamAre jainasamAjake bhI cAra chaha lar3ake isa AzramameM jAkara raheM aura vidyAdhyayana kreN| AzramameM aisI koI bAta nahIM hai jisase jainavidyArthI vahA~ na rhske| unake caritrameM aura bhojanapAnAdimeM kisI tarahakI hInatA nahIM aasktii| unake vizvAsa bhI vahA~ surakSita rheNge| yadi dhanI sajjana docAra vRttiyA~ niyata karadeM to aneka asamartha vidyArthI vahA~ jAneke lie taiyAra ho sakate haiM / yaha jAnakara pAThaka prasanna hoMge ki zrIyuta paM0 arjunalAlajI seThI bI. e. ke putra ciraMjIvi prakAzacandra ukta AzramameM bharatI hogaye haiN| smpaadk| For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarshkti| vicArazakti / "Strive with thy thoughts unclean before they over power thee, for if thou sparest them, and they take root and grow, know well those thoughts will overpo ver and kill thee." " Voice of the Silence" arthAt-" he mAnava ! isake pahale ki tere adhama vicAra tujha para jaya pAleveM tU unakA sAmhanA kara / yadi tU unheM jhor3a degA aura ve jar3a pakar3akara bar3a jAveMge to yAda rakha ki ye hI vicAra tujhe vazameM kara leMge aura mAra ddaaleNge|" bhaviSya jIvanakI sthitikA AdhAra jina jina kAraNoM para hai unameM 'vicAra' bhI eka mukhya kAraNa hai| kahA hai ki,-mana eva manupyANAM kAraNaM baMdhamokSayoH-arthAt mana hI manuSyoMke lie baMdha aura mokSakA kAraNa hai / ' manuSya ' zabda saMskRta mana dhAtuse banA hai jisakA artha 'vicAra karanA' hai / arthAt jo prANI vicAra kara sakatA hai use manuSya kahate haiN| manuSyakI vicArazakti hI use pazuse ucca sthitimeM sthApita karatI hai / yadi manuSyameM vicArazakti na ho to pazumeM aura usameM kucha bhI aMtara nhiiN| manuSyakA caritragaThana vicAroMke anusAra hI hotA hai| pazcimIya sAinsa tathA pUrvIya dharmagraMtha eka svarase isa bAtako pratipAdana karate haiM ki manuSya apane kAryoMke anusAra nahIM, kintu vicAroMke anusAra banAtA hai| / manuSyake vicAroMse hI usakA vAstavika svarUpa jAnA jAtA hai aura usakI bhaviSyaracanAmeM usake vicAroMko hI mahattvakA sthAna For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 jainahitaiSI milatA hai / manuSyakI vAsanAoMko uttejana denevAle aura saMyamameM rakhanevAle usake vicAra hI haiM / kAraNa, mAnasikazarIra vAsanA zarIrakI apekSA adhika sUkSma aura ucca hotA hai| itanA hI nahIM kintu kAryavAhaka sthUla zarIrase jise hama dekhate haiM vaha aura bhI sUkSma aura ucca hai| tumhAre vicAroM para tumhAre mitroMkA bhI AdhAra hai| tuma apane cAroM ora dRSTi phero aura dekho ki tumhAre mitra kisa kisa prakArake haiM / aisA karanese bhUtakAlameM tumane jo jo vicAra kiye haiM tumheM unakA smaraNa adhikatAse ho sakatA hai| ___ yadi tumhAre mitra suMdaratA zuddhatA aura satyatAko pasaMda karanevAle hoM to samajha lo ki atIta kAlameM tumane atyaMta sundara zuddha aura satya vicAra kiye haiM / isameM bilakula .. saMdeha nahIM | yadi tumhArA sambandha sadA aise manuSyoMse rahatA ho ki jinheM ThaTTA masakharI karanekI hI Adata par3I huI hai athavA jinake pratyeka zabdameM yA mukhakI AkRtimeM dillagIkI hI AbhA dIkha par3atI hai to isase yaha bAta siddha hotI hai ki bhUtakAlameM tumane isI prakArake vicAroMko uttejana diyA hai ki jisase eka mahattvake niyamAnusAra vaise hI puruSoMkA tumhArI ora sahajameM AkarSaNa huA hai| vaha mahattvakA niyama hameM zikSA detA hai ki-samAna svabhAvavAloMkA parasparameM AkarSaNa hotA hai / yadyapi tuma isa samaya vaisI Adatase rahita ho aura kadAcit vaisI ha~sI dillagIko burA bhI samajhate ho to bhI pUrvake vicArabalake kAraNa tuma aisI paristhitimeM Apar3e ho| isa vAste isakA uttaradAyitva tumhAre Upara hai| For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarshkti| 523 vicArazaktimeM loha-cumbaka sadRza eka mahAn siddhAnta samAyA huA hai : use maiM yahA~ spaSTa kara detA hU~ / kalpanA karo ki eka manuSya acchA zikSita hai aura vaha acche gharAnekA hai| kisIne usakI binA kAraNa niMdA kI aura anucita rUpameM usakA apamAna aura badanAma kiyA; parantu usakI aisI sthiti nahIM ki vaha apanI nidoSatA pragaTa kara sake / vaha eka pratiSThita kulakA aura samajhaDAra hai isalie apanI niMdA karanevAle zatruke pAsa jAkara na use vaha thappar3a jamA sakatA hai, na javAba de sakatA hai aura na gAliyA~ sunA sakatA hai / isase vaha cupa ho rahatA hai / isa avasthAmeM yadyapi vaha bAharase zAnta dIkha par3atA hai; parantu vAstavameM usake aMtaraMga vairake vicAra uThA karate haiN| ___ aise aise duSTa vicAroMmeM ki-burA ho usa duzmanakA-usakA mana pha~sA hI rahatA hai / itanA hI nahIM kintu merA zatru duHkha bhoga rahA hai, usakA apamAna ho rahA hai, use acchA daNDa mila rahA hai ityAdi kalpanA uThA-uThAkara vaha apaneko sukhI samajhatA hai| yadyapi pragaTama vaha bolatA nahIM tathApi jo vicAra usake dilameM uTa raha hai athavA jo nirdayatAke citra vaha apane dilameM khIMca rahA hai unakA burA asara hue vinA nahIM rahatA / vicArazakti eka mahattvakI cIz2a hai| use hama manarUpI dravyakI banI huI eka mAnasika AkRti kaha sakate haiM / ve vicArarUpI AkRtiyA~ vicAra karanevAle manupyake mastakameMse sIdhI usa manuSyakI ora zIghratAse jAtI haiM ki jisake viSayameM vicAra kiye gaye hoM aura For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - ve use pUrvakI apekSA adhika asatyavAdI anyAyI nIca aura niMdya banAtI haiN| para itanehIse una vicAroMke pariNAmakA anta nahIM AtA / jisa manuSyake pAsa ve vicAra jAte haiM, usakA mastaka svayaM bure vicAroMse bharA huA rahatA hai / isa kAraNa dUsareke bheje hue saba vicAroMke vAste usake mastiSka meM sthAna hI nahIM rahatA / isIse ve vicAra use pUrvakI apekSA adhika nIca banAte haiM aura jagatmeM ghUmA karate haiM / ve vicAra aise dIkha par3ate haiM mAno koI krodhI puruSa unheM grahaNa karanekA pAtra ho aura unakI rAha dekhatA ho / ghRNA aura IrSAse bhare hue ye vicAra lAla aura kAleraMgake bhayaMkara rAkSasoMkI AkRtimeM dIkha par3ate haiM aura cahu~ora ghUmate rahate haiM / jo manuSya azikSita yA krodhake vazIbhUta ho, jisa para julma kiyA gayA ho tathA jisake dilameM vaira lenekI icchA uThatI ho usa abhAgI manuSyake pAsa ve vicAra zIghratAse jAte haiM aura use khUna karaneke lie uttejita karate haiM / isake bAda vaha ekadama tejI se AtA hai aura apane pratipakSI manuSyakA khUna kara DAlatA hai / pRthvI para isa khUnake badale use phA~sIkI sajA dI jAtI hai / 524 jisa zarIrane ki usakA khUna kiyA vaha zarIra cAhe phA~sI para laTakA diyA jAya, cAhe kaidameM DAlA jAya athavA aura kisI prakArase naSTa kara diyA jAya; parantu vAstavameM usakI apekSA vaha zikSita puruSa ki jisane ghAtakI aura vairake vicAra jagat meM phailAye haiM adhika daMDanIya hai / kAraNa ki nirakSara aura azikSita puruSakI apekSA par3he likhe zikSita manuSyakI vicArazakti vizeSa balavatI huA For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarshkti| 525 karatI hai / isa vAste kharAba vicAroMkA pracAra karanevAlA bhI usa khUnakA AdhikatAse jabAbadAra hai| ataeva una adhama vicAroMke phailAnese khUnakI uttejanA denevAle usa duSTako bhI isa bhavameM kisI na kisI prakArakA badalA avazya milanA caahie| yadi aisA na huA to use bhavAntarameM khUnake vicAroMke paripAka svarUpa kaTuka phala bhogane hI hoNge| cAhe karor3oM varSa bIta jAya~ paratu kiye hue kAryakA nAza nahIM hotA; arthAt jaise zubhAzubha karma hamane kiye haiM unakA phala hameM bhoganA hI par3atA hai| jina manuSyoM para hama vicAroM dvArA asara pahu~cAte haiM ve hamAre pAsa mitra yA zatrurUpameM Ate haiN| kadAcit eka bhavameM hama unake sAtha utpanna na ho to bhI dUsare bhavameM hamArA unakA sAtha avazya hogaa| yaha bAta saca hai ki jina manuSyoM para hamAre vicAroMkA asara par3A hai unakA hamase jaldI yA dhIre avazya samAgama hogA / eka vidvAnakA kathana hai:--Have mastery over thy thoughts. O, Strive for perfection. arthAt apane vicAroM ko apane AdhIna rakkho aura kAryakI pUrNa siddhike lie prayatna kiye jaao| ___ duSTa vicAroMkA pariNAma kaisA kaTuka hotA hai yaha hama Upara kaha Aye haiN| aba, vicArazaktikA kisa prakArase sadupayoga ho sakatA hai isa manohara citrakI ora pAThakoMkA dhyAna AkarSaNa kiyA jAtA hai| jo zikSA hameM milatI hai usakA yadi hama vyavahArameM upayoga kara sakate hoM to usa zikSAkI sArthakatA hai| hameM ucita hai ki upadezake anusAra apanA bartAva kreN| yadi kharAba vicAroMse kharAba For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 jainahitaiSI manuSyoMkA hamArI ora AkarSaNa hotA hai to, acche vicAroM se acche manuSyoMkA jhukAva hamArI ora avazya honA cAhie / yaha hamAre adhikArakI bAta hai| jaise vicAravAle mitra aura sAthiyoMkI cAhanA hama karate hoM vaise hI vicAroMkI utpatti aura puSTi hamAre antaHkaraNameM honI caahie| isa prayatnase zIghra yA dhIre hameM vaise mitroM yA sAthiyoMkA samAgama prApta ho skegaa| - jinheM yaha bAta sunanekA prathama hI maukA milA hai unheM apUrva AnaMda honA cAhie / kaI manuSya apane kAmameM dinabhara itane lIna rahA karate haiM ki unheM mitroMse milane yA uttamottama pustakeM bA~caneko samaya hI nahIM milatA / dinabharake kAmase unheM rAtrisamaya itanI becainI rahatI hai ki usa samaya abhyAsa karane, mITiMgameM, nAne yA mitroMse bAtacIta karaneko bhI unheM kvacit hI phurasata milatI ho| yadi dinabharake lie eka vicAra pasaMda karaneke vAste manuSya prAtaHkAla sirpha pA~ca miniTa vyatIta kare aura usa samaya sacAI, dayA, zAMti, paropakAra, dhairya, sAhasa ityAdimeM se kisI eka sadguNakA dRDha cittase vicAra kare aura dinake samaya jaba kabhI use phurasata mile vaha usI sadguNakA vizeSatAse vicAra kiyA kare to zIghra yA bilaMbase ve manuSya usake pAsa Ake usase mitratA kareMge ki jinake vicAra usase milate hue haiN| isake lie use dUsare janmataka rAha dekhate rahanA na par3egA / isI bhavameM eka yA do mahinemeM yA adhika huA to eka yA do varSameM vaise vicAravAle manuSya For Personal & Private Use Only __
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarshkti| 527 avazya tumhAre pAsa AveMge ki jinake vicAra tumhAre sadRza haiM, zarta yaha hai ki tabataka tuma apane vicAra dRDha banAye rho| vicArazaktike prabhAvase jo kAma ho sakatA hai usakA yaha eka choTAsA hissA hai / yAda rakkho ki vicAra eka saccI cIja hai| prathama pratyeka vicAra manuSyake cittameM utpanna hotA hai pazcAt usakI vRddhi hotI jAtI hai| jagatkI mahAzaktike tulya hamAre vicArameM bhI utpAdaka zakti hai| yadyapi isa samaya vaha zakti kamajora mAlUma hotI hai parantu vaisI zakti hai avazya / hama zaktike anusAra zubhAzubha vicArakI AkRtiyA~ utpanna karate haiM aura usI rUpameM dUsaroMko sahAyatA pahu~cAte yA kaSTa dete haiN| ___ rogI manuSya jo vistara parase yA kurasI parase uThanemeM azakta hote haiM prAyaH cir3acir3AyA karate haiM aura isa jagatmeM unake jIvanakA kucha bhI upayoga nahIM-isa vicArase dukhI hote rahate haiN| parantu yadi unameM zubha aura dRDha vicAra karanekI zakti ho to ve bhI apane tandurusta mitroMke sadRza dUsaroMko madada pahu~cA sakate haiN| isa sthala para isa niyamakA pragaTa karanA Avazyaka hai ki yadi koI eka vicAra pratidina kisI khAsa samaya para kisI khAsa sthAnameM dIrghakAla paryaMta dRDhatAke sAtha kiyA jAya to usakA hama para idhara udhara daur3akara sakhta parizrama karanekI apekSA adhika sthAyI asara pdd'egaa| kaI manuSyoMkA kathana hai ki jagatke lekhaka aura vicArakartAgaNa koI bhI kAma nahIM karate; kAraNa ki ve zarIrase kAma nahIM lete aura koI bar3A vyApAra nahIM calAte / parantu yaha kathana ThIka nahIM / kAraNa, vicAra hI to kAryakA karanevAlA hai| For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 jainahitaiSI isa dharAtala para kAryakartAgaNa apane vicArAnusAra kAma karate haiM yA una puruSoMke vicAroM para amala karate haiM ki jinheM vicArArtha bahuta avakAza milA karatA hai| svayaM vicAra karanemeM ye prAyaH azakta huA karate haiM / saMsArameM aise bhI aneka manuSya haiM jo ki kAma to nahIM kara sakate; parantu vicAra karate rahanemeM hI jinakA adhikAMza samaya vyatIta hotA hai| - jo AtmavidyAke upAsaka haiM unheM ucita hai ki donoM kAma kreN| bhAvArtha-hamArA kartavya hai ki uttamottama vicAra kiyA kareM aura unheM amalameM lAneke lie bhI sadA tatpara raheM / apane vicAroMke viSayameM hameM bar3I sAvadhAnI rakhanI cAhie / yadyapi pratyeka dharma hameM isI prakAra Adeza karatA hai; parantu viralA hI dharma isa bAtako pragaTa karatA hai ki kisa prakArase vaha kAma karanA iSTa hai| ataeva maiM ApakA dhyAna isa bAta para AkarSaNa karatA hU~ ki hama apane vicAroMke lie kitane jabAbadAra haiM aura ina vicAroMse hama kitanA kAma kara sakate haiN| - jo manuSya, gupta jJAnake abhyAsI hote haiM ve acchI taraha jAnate haiM ki vicAra kisI na kisI AkRtimeM hote haiN| mAnasika bhavanakI prakRti se apane vicArake anusAra bhinna bhinna raMgakI AkRtiyA~ banatI haiM / ( isa sthala para yaha pragaTa karanA Avazyaka hai - ki eka samaya aisA thA ki jaba koI manuSya sAdhAraNa janatAke vizvAsoMke viruddha vicAra darasAtA thA to use dUsare manuSya aneka prakArase hairAna karate, jelakhAnemeM DAlate aura kabhI kabhI to use For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicaarshkti| 529 jItA jalA DAlate the| aise vicAra pragaTa karanevAleko kar3Ise kar3I sajA hue binA na rahatI thI; parantu Ajakala saubhAgyavaza manuSyoMke vicArakA pravAha badala gayA hai / ) isa viSayakI pustakeM bhI prakAzita hone laga gaI haiN| aisI sacitra pustakeM bhI nikalI haiM ki jinameM yaha bAta batalAI gaI hai ki nAnA vicAra aura manobhAvanAoMse kisa kisa prakArake raMgabiraMge Akara banate haiM aura manuSyoMke sUkSma zarIroMmeM kisa kisaprakArakA pheraphAra hotA hai| apane vicAroMkI AkRtiyA~ apane sUkSma zarIrameMse nikalakara dUra jAtI haiM aura dUsare logoM para asara DAlatI haiM- usI prakArase dUsare manuSyoMke vicAroMkI AkRtiyA~ bhI hama para asara DAlatI haiM / isa jJAnake dvArA hama isa bAtakA bhI vicAra kara sakate haiM ki apanI jAtivAloMko tathA dUsaroMko kisa prakAra sahAyatA pahu~cAI jAya / cAhe jaisA manuSya ho, usameM kucha na kucha acchI bAta honI hI caahie| isIse yadi hama usa manuSyake prati prema sahAyatA aura kalyANarUpa vicAra pragaTa kareM to kabhI na kabhI ve vicAra usake hRdayameM praveza kiye binA na raheMge / aisA koI bhI manuSya nahIM jo sadA hI krodhI lobhI yA kaMjUsa rahatA ho / taba koI dina aisA bhI AvegA ki apanA zubhapremarUpI vicAra usake hRdayameM praveza karegA aura usake sadguNa bIjako puSTa kregaa| ataH zubha vicAra pragaTa karanevAleko bhaviSyameM eka mitra milegA aura puNya baMdha hogaa| eka choTese grAma zahara yA dezakI cahuora jo vicAroMkI AkRtiyoMke bAdala chAye rahate haiM unakA bhI kyA tumane kabhI For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - 530 vicAra kiyA hai? yadi na kiyA ho to Aja hI karo / vicAranese tumheM mAlUma ho jAyagA ki samagra grAmake manuSya jisa kAmako kharAba samajhate haiM usa kAryako karanA kisI bhI manuSya ke liye kaThina kyoM hotA hai / yaha bAta sahaja hI tumhArI samajhameM A jAyagI / dUsare manuSyoMke vicAra apane sUkSma zarIra se sadA TakarAte, manameM ghusate aura kucha na kucha asara karake bAhara nikalate haiM / yahI sababa hai ki eka manuSya ke lie svataMtra vicAra karanA kaThina hotA hai| isI kAraNa hamAre lie vaise kAma karanA bhI kaThina hotA hai ki jinheM dUsare loga kharAba samajhate haiM, parantu jinheM hama acche samajhate haiM / saMsArameM jo manuSya sabhya kahAte haiM ve bhI isa viSaya meM bar3I bhUla karate haiM aura dUsaroMke prati atyaMta ghAtaka vartAva karate haiM / ve dUsaroMmeM jo dUSaNa dekhate haiM unheM sadA hI vicArA karate haiM aura samajhate haiM ki ve manuSya apanI bhUla sudhAra nahIM sakate athavA bhUlako dUra hI nahIM kara sakate / aisA karane se ve unake dUSaNoM ko bar3hAte rahate haiM aura unheM dUra karanemeM vighna DAlA karate haiM / kaI nirdoSa puruSa aise haiM ki jinake mAthe kalaMka lagA huA hai aura jinheM dUsaroMke vicAroMko sunakara bahuta duHkha sahanA par3atA hai / kAraNa yaha hai ki unake viSayameM dUsare kucha bhI nahIM jAnate / ke sirpha sunate haiM ki amuka kAraNase amuka strI yA puruSa doSa ke pAtra haiM aura yaha bAta saca samajhakara ve usa becAreko dhikkArA karate haiM / For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArazakti / 531 jisa prakAra yaha satya hai usI prakAra isase viruddha bAta bhI satya hai (?) isa vAste hameM ucita hai ki pratyeka manuSyameM jo bAta acchI ho use dekhanekI Adata DAleM aura jaba avakAza mile usa guNakA vicAra kiyA kreN| itanA hI nahIM kintu hameM manameM sadA isa tarahake citrakI kalpanA karate rahanA cAhie ki vaha sadguNa usa manuSyameM dhIre dhIre bar3hatA jA rahA hai aura usake jIvana para acchA asara DAla rahA ha / aise kalpita citrase aura isa prakAra dUsaroMke zubhaguNoMkA manana karate rahanese hama apane mitroMko zatruoMko ( vAstava meM to apanA koI zatru hai hI nahIM ) tathA sarvasAdhAraNako sahAyatA pahu~cA sakate haiM aura jIvanake lie hajAroM mitra aura sAthI banA sakate haiM / * isI mArgase hama apane bhaviSyake anuvAdaka:budhamala pATaNI, iMdaura | karanI aura kathanI sundarI / kathanI kare saba koI, karanI ati durlabha hoI / kathanI0 / zuka rAmako nAma bakhAnai, nahiM paramAratha tasu jAnai; vidhi bhani veda sunAvai, para akala-kalA nahiM pAvai // ka 0 // 1 // chattIsa prakAra rasoI, mukha ginatarhi tRpti na hoI; zizu nAma nAhiM tasu levai, rasa svAdata sukha ati vevai // 0 // 2 // bandI jana kaDakhA gAvai, suni sUrA sIsa kaTAvai; jaba ruMDa muMDa tA bhAsai, saba Age cAraNa nAsai // ka0 // 3 // * jainahiteMcchu, mAsa jUna 1910 I0, aMka chaTese anuvAdita / For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 jainahitaiSI kathanI to jagata majUrI, karanI hai baMdI hajUrI, kathanI zakkara sama mIThI, karanI ati lagai aniitthii||k0||4|| jaba karanIkA ghara pAvai, kathanI taba ginatI AvaiH aba 'cidAnanda' ima joI, karanIkI seja rahe saaii||k0||5|| -cidAnanda / lIjie, cidAnandajI mahArAjane to karanI kAminIkI saja pasanda kara lI ! becArI kathanI sundarI pativiyogase vyAkula hone lagI aura sena sa~vArakara parIkSA karane lagI; parantu jaba koI cAhe taba hI na koI usakI rAha laMge: bahata mamaya taka-bahuta varSoM taka-gaha dekha dekha kara-viyogAtapameM santapta ho hokara usana apane rUpako miTTImeM milA diyA; AzA nahIM rahI ki kabhI kAI bhUlA bhaTakA bhI usa rAha A nikalegA / parantu eka bAra gharaka. dina bhI phirate haiM / vIra bhagavAnkI 25 vI zatAbdimeM kathanI. sundarIko ekakI jagaha aneka Azaka A mile ! jisa taraha ima vAcAla strIkI jIbhake lie zabdoMkI kamI nahIM usI taraha usakI sejake lie aba AzakoMkA bhI ToTA nahIM rahA / ekAdha AzakakA sthAna khAlI huA ki dUsare saikar3oM ummedavAroMkI bhIDa taiyAra hai / ___ andekI eka bAra icchA huI ki kathanIsundarIke AzakArkI ginatI kara DAlU-unakA nAma, umra, vyApAra, pahalekI aura pIchekI sthiti Adi saba bAtoMkA ullekha karanevAlI * DirekTarI ' banA DAyU~ / parantu bandA thor3e hI samayameM nirAza ho gayA aura isa tarahakA prayAsa karanA chor3a baiThA / kAraNa, eka tA AzakoMkI maMgyA likhanA hI kaThina aura phira pratyekake vyApArAdikA itihAsa For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanI aura kathanIsundarI / rraimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmer likhanA to sAkSAt sarasvatIke lie bhI kaThina ! koI pahale vyabhicArI, kokenakhora, AbArA thA, pIche jainasamAjameM DhoMgakI pUjA dekhakara brahmacArI bana gayA aura aba kucha par3he likhoMko phusalAkara unakI ziphArizase aizvaryazAlI bhaTTAraka banakara puja rahA hai ! idhara brahmacaryakA upadeza detA hai aura udhara * merI bhakti aura gurukI zakti ' se santAnavRddhike kAryameM sahAyatA karatA hai ! 'koI nAri muI ghara saMpati nAsI, mUDa mur3Aya bhaye saMnyAsI' ke anusAra brahmacArI kSullaka ailaka Adike vividha veSa banAkara cAroM u~galI ghImeM tara rakhate haiM aura bhole bhaktoMse rupaye aiMThakara apane kuTumbako sahAyatA pahu~cAte haiN| koI parama samayasArI adhyAtmI banakara zuddha AtmasvarUpakA upadeza diyA karatA hai, mUlse paira pujavAtA hai aura nyAyazAstra par3haneke bahAne kAzI jAkara apanI celiyoMko kRtArtha karatA hai ! koI zuddhAmnAyiyoMkA paNDitaziromaNi banakara pratiSThAyeM karavAtA hai, pratimAoMko pAsa karanekI dalAlI khAtA hai, mA~gakara dhamakAkara -yena kena prakAreNa hajAroM rupayoMkA hAtha karatA hai aura nIcase nIca kAma karanese bhI bAz2a nahIM AtA hai| koI mUrkhasamAjako nadI, pahAr3a, deza, patthara, miTTI, cUlhA, cakkIke nAma sunAkara rijhAtAhai aura buDhApemeM bhI javAnIkA zrRMgAra aura najAkata banAkara apane purAne puNyakarmoMkI yAda dilAtA hai| koI samAjakA lIDara banatA hai aura kisI nagaranArikA ghara pavitra karate samaya jUte khAkara bhAgatA hai| isa tarahake aneka Azaka kathanIsundarIko isa 25 vI zatAbdimeM mila rahe haiM jisase usake gharakA dvAra sadA khulA rahatA hai aura seja sajI huI rahatI hai| For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 jainahitaiSI udhara cidAnandajIkI pariNItA patnI karanIsundarIkI ora koI A~kha uThAkara bhI nahIM dekha sakatA hai| kyoMki satIke eka hI pati rahatA hai| pApIjana usakI icchA bhI nahIM kara sakate haiM / isa - samaya cidAnandajIkA sthUla yA audArika zarIra isa lokase kUca kara gayA hai aura unakI preyasI bhI unake pIche 'satI' ho ho gaI hai| - aba to koI vIrajananI phira dUsarI 'karanI' ko janma de, pAlana poSaNa karake bar3I kare aura use vairAgyameM na par3ane dekara kisI patikI dharmapatnI banAve, taba kahIM kAma cale / taba taka jo kucha hotA hai so dekhA kIjie aura mIThI miThAI sadRza kathanIse manakI murAdeM pUrI kiyA kiijie| bolo zrImatI kathanI sundarakI jaya ! akhaNDa saubhAgyavatI kathanI devIkI jaya ! devIke AzakoMkI jaya ! nindakoMkI kSaya ! (jainasamAcArase kucha parivartana karake / ) shriimtpaisaapuraann| atha uttarapurANam / (1) A yurvRddhiryazovRddhirvRddhiH prajJAsukhazriyAm / dharmasantAnavRddhizca dharmAtsaptApi vRddhyH|| ____ arthAt-AyukI vRddhi, yazakI vRddhi, vidyAkI vRddhi, lakSmIkI vRddhi, dharma aura santAnakI vRddhi, ye saba vRddhiyA~ eka dharmakI vRddhise For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatsApurANa | 535 hotI haiM / gaja yaha ki lakSmIkI vRddhi bhI dharmase hI hotI hai / Azcarya kI bAta hai ! kaMjUsa cAcA, ceto! caTapaTa dharmakA AcaraNa karo ! nahIM to yAda rakkho ikaTThI kI huI lakSmI bhI calI jAyagI ! lakSmIkA denevAlA eka dharma hai aura dharmakI pahalI sIr3hI dAna hai / lIjie, sArA zahara ghUmakara, Aye Akhira ThikAneke ThikAne ! ( 2 ) dharmaH kalpadrumo loke dharmazcintAmaNirnRNAm / dharmaH kAmadudhA dhenuH dharmaH kiM vAkSayo nidhiH // arthAt dharma hI kalpadruma hai, dharma hI cintAmaNi ratna hai, dharma hI kAmadhenu hai aura dharma hI aTUTa khajAnA hai / yaha sunakara ki 'dharma aTUTa khajAnA hai "nAdihanda' yA kaMjasa cAcAoMke mu~hameMse lAra chUTatI hogI ! dharma nAmakI muphtI cIz2a se yadi aTUTa khajAnA milatA hai to phira aura kyA cAhie ? parantu lobhI baniyoM ke guru bhI bar3e bane hue haiM ! unhoMne dharma ke bhItara hI sArA khajAnA dabA diyA aura usa dharmakI khAna khodaneke lie phAvar3A maha~ge mUlyakA banAyA ! isa phAvar3ekA nAma hI 'dAna' - svArthatyAga '-' parigrahakI mamatAkA tyAga ' hai ! V 6 ( 3 ) ballAla nAmakA kavi kaha gayA hai : yaddadAti yadaznAti tadeva dhaninAM dhanam / anye mRtasya krIDanti dArairapi dhanairapi // jo diyA gayA aura jo khAyA pIyA gayA vahI dhaniyoMkA dhana For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI hai| dhaniyoMkI mRtyuke bAda to unake dhanase aura unakI striyoMse dUsare loga krIDA karate haiM, mauja ur3Ate haiN| ___ bhAI kavirAja, tumane gajabakI bAta kaha dI ! aisA ' kaDuA satya ' kahakara tuma dhaniyoM para coTa karate ho aura unakA ' Daphe. mezana' karate ho ! jAna par3atA hai ki isa tarahakI salAha denevAle bairisTara loga tumhAre jamAne maujUda na the ! __ bhalA tumane yaha bAta bhI sApha sAfa kyoM na batalA dI ki ve bhAganevAle dUsare loga kauna hote haiM ? TramTI (paMca ) ! sAle ? javAna vidhavAke naukara ? yA aura koI sAhaba ? tumhAre sAre granthakA athase iti taka pATha kara jAne para bhI isa praznakA uttara nahIM milA / zAyada tumheM usa samaya isa bAtakA jJAna na hogA; parantu aba to tuma devaparyAyameM ho ! acchA to aba apane avadhijJAnaka balase jAnakara batalA do ki dhaniyoMke dhanase aura striyoMse : dusare ' kauna krIDA karate haiM ? banA do bhaiyA! do cAra zloka aura bheja do vinA tArake tAradvArA ! ( 4 ) vahI kavi aura bhI kaha gayA hai ki:* na dAtuM nopabhoktuM ca zaknoti kRpaNaH zriyam / kintu spRzati hastaMna napuMsaka iva striyam // kRpaNa loga apanI lakSmI na kisIko de sakate haiM aura na svayaM bhoga hI sakate haiM; kevala usake Upara, eka napuMsaka yA nAmardake samAna hAtha pherA karate haiN| For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriimtpaisaapuraann| 507 mUl nahi dadAtyarthaM naro daaridyshngkyaa| prAjJastu vitaratyartha naro dAridyazaGkayA // mUrkha manuSya isa lie dAna nahIM karatA hai ki kahIM isase maiM daridra na ho jAU~ aura buddhimAn ThIka isI Darase maiM daridra na ho jAU~ isa zaGkAse dAna karatA hai-apanA dhana dUsaroMke upakArameM 'lagAtA hai| ___ mUrkhameM aura samajhadArameM sirpha itanA hI antara hai ! kevala samajhakA phera hai ! mUrkha samajhatA hai ki yadi dUMgA to kharca ho jAyagA aura mujhe daridra bananA pdd'egaa| samajhadAra socatA hai ki dhanakI cAhe jitanI rakSA kI jAve; vaha eka na eka dina to hAthase nikala hI jAyagA / to jaba maiM garIba ho jAU~gA taba kyA kara la~gA ? usa samaya mere kAmameM bhI kauna AvegA ? isa lie jaba taka yaha dhana hai taba taka to dAna karake ' bAhabAhI' lUTa luuN| AgatAnAmapUrNAnAM pUrNAnAmapi gacchatAm / yadhvani saMghaTTo ghaTAnAM tat sarovaram // zreSTha sara yA tAlAba vahI hai ki jisake mArga meM khAlI Ate hue aura bharakara jAte hue ghar3AoMkI bhIr3a lagI rahatI hai / zreSTha dhanI bhI vahI hai jisake dvArapara dAna pAkara jAte hue aura dAna leneke lie Ate hue pAtroMkI bhIr3a lagI rahatI hai-jahA~se koI nirAza hokara nahIM jAtA hai| noTa-lobhI puruSoMko unake khajAnekI kasama hai ki ve isa lekhako na par3heM aura na dUsaroMko par3hane deN|| (jainasamAcArase.) For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSIwwwmmmmmmmmmmmmmmmmm vvv pustk-pricy| . hindUjAti mara rahI hai-lekhaka, zrIyukta mA~gI- lAlajI pATaNI aura prakAzaka, zrIyukta brajamo - hanalAlajI varmA chindavAr3A ( sI. pI.) / mUlya do AnA / yaha DAkTara yU. ena. mukarjIke eka a~garez2I nibandhakA hindI anuvAda hai| nibandha pradhAnataH baMgAlaprAntako lakSya karake likhA gayA hai, to bhI isase sAre dezake hinduoMkI dazAkA anumAna hosakatA hai| isameM batalAyA gayA hai ki hinduoMkI saMkhyA barAbara ghaTa rahI hai / san 1872 meM manuSyagaNanAke anusAra baMgAlameM hinduoMkI saMkhyA 1 karoDa 71 lAkha aura musalamAnoMkI saMkhyA 1 karoDa 67 lAkha thI, arthAt musalamAna hinduoMse 4 lAkha kama the; parantu Age musalamAna bar3hate gaye aura hindU unase kama hote gaye / san 1901 meM jo manuSyagaNanA huI usameM musalamAnoMkI saMkhyA 2 karoDa 20 lAkha ho gaI aura hinduoMkI saMkhyA kevala 1 karoDa 94 lAkha huI ! arthAt kevala 30 varSameM musalamAna hinduoMse 25.. lAkha adhika ho gaye / yaha bar3I hI cintAkA viSaya hai; parantu kaTTara hinduoMkA dhyAna isa ora nahIM hai / musalamAna aura IsAI yahA~ para barAbara bar3hate jA rahe haiN| isakA kAraNa yaha hai ki prativarSa lAkhoM hindU IsAI aura musalamAna hote jAte haiN| kyoMki hindu oMkI vartamAna sAmAjika paddhati paraspara prema karanA nahIM kintu ghRNA karanA sikhalAtI hai aura isa kAraNa nIcajAtike hinduoMko For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustk-pricy| wwwmwww hindU bane rahanekI apekSA musalamAna IsAI Adi bana jAnemeM bahuta sukha aura pratiSThAkI prApti hotI hai / jisa 'namaH zUdra'kA hama Aja sparza nahIM kara sakate haiM kala usake IsAI bana jAne para hama usase premake sAtha sekahenDa karane lagate haiN| dUsarA kAraNa yaha hai ki ahinduoMmeM vivAha bar3I umrameM hote haiM jisase unameM balavAn aura dIrghajIvI santAna utpanna hotI hai| tIsare, unameM vidhavAvivAha jAyaja hai aura isa kAraNa unameM vidhavAoMkI saMkhyA kama rahatI hai| baMgAlameM hinduoMmeM phI sadI 48 vidhavAyeM haiM parantu musalamAnoMmeM 38 hI haiM / cauthA kAraNa hinduoMkI zArIrika nirbalatA hai| nIca jAtike hinduoMmeM zarAba, gAMjA, caMDU AdikA pracAra bahuta hI jyAdA hai parantu musalamAnoMmeM yaha bahuta hI kama hai| musalamAnoMmeM pArasparika prema aura dharmaprema bhI hinduoMkI apekSA bahuta adhika hai / ityAdi aura bhI aneka kAraNa hinduoMkI samIpavartI mRtyuke viSayameM batalAye gaye haiM, jo hinduoMke samAna jainoMke bhI vicArane yogya haiN| kyoMki jaina bhI hinduoMke hI antargata haiN| lekhakane aspRzya jAtiyoMko Upara uThAneke lie unakI girI huI dazA sudhAraneke lie bahuta jora diyA hai aura kahA hai ki isake binA hindU jAti mautake paMjese baca nahIM sktii| ___ mokSamArganirUpaNa-yaha 26 pRSThakI choTIsI pustikA sAgara hAIskUlake riTAyarDa aura seTha tilokacanda jaina hAIskUlake vartamAna . heDamAsTara rAya sAhaba nAnakacandanI bI. e. kI likhI huI hai| hAIskUlake dhArmika paThanakramakI pUrtike lie isakI For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 jainahitaiSI racanA huI hai / isameM karmoMke kSayakA tathA zuddha darzana jJAna cAritrake prApta honekA upAya saMkSepa rUpameM varNana kiyA gayA hai|' bhASA yatheSTa sarala aura zuddha hai / isa viSayako vidyArthI binA kaSTake samajha leMge / hama AzA karate haiM ki rAya sAhaba isa tarahakI aura bhI do cAra pustakoMko nirmANa karake vidyArthiyoMkA upakAra karanekI kRpA kareMge / pustaka para mUlya nahIM likhA / jainaprabhAta-indaurake seThoMkI kRpAse mAlavA prAntikasabhA kucha dinoMse khUba ceta gaI hai / bahuta dinoMse vicAra karate karate aba usane isa nAmakA eka mAsikapatra bhI nikAlanA zurU kara diyA hai| isake sampAdaka haiM haradAnivAsI bAbU sUrajamalajI jaina / vArSika mUlya 1 / ) hai / dUsarA aMka hamAre sAmane upasthita hai| yaha usakama vizeSa aka hai / isameM hitaiSIke AkArake 112 pRSTha haiM / bAbU sUrajamalajIke vicAra udAra aura samayakI gatike anusAra jAna paDate haiN| yadi prAntikasabhAke dharmAtmA saMcAlakoMko kaTTaratAne na bahakAyA to AzA kI jAtI hai ki Apake dvArA isa patrakI acchI unnati hogI aura samAjakI yaha khAsI sevA karegA / lekhazailI acchI hai / eka do jagaha sampAdakane bar3I nirbhIkatAse kalama calAI hai| jainasamAjake gaNyamAnya paNDita nyAyadivAkara pannAlAlajIkI jo ghRNita pola kholI gaI hai use ukta paNDitajI jIvanabhara smaraNa rakkheMge / kheda hai ki aise (prabhAtake zabdoMmeM ) svArthI chalI, kapaTI, krodhI, nirlajja loga bhI mUrkha jainamamAjameM pUje jAte haiM aura samAjameM sadasadviveka buddhikA pravAha bahAnevAle dUsare For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka- paricaya | jinendra- paMcakalyANaka maMgala - lekhaka aura prakAzaka, kundanalAla jaina, candAbAr3I, giragA~va, bambaI / mUlya tIna AnA / pA~- ' r3e rUpacandajIke banAye hue paMcamaMgalakA jainasamAjameM sarvatra hI pracAra hai; parantu abhItaka isakI koI TIkA prakAzita na huI thI aura isakI kavitA prAcIna hindImeM hai, isa kAraNa isakA marma samajhameM bahuta kaThinAI hotI thI / aba isa TIkAse ukta kaThinAI bahuta kucha dUra ho jAyagI / yaha khAsa karake vidyArthiyoMke lie banAI gaI hai / isameM pahale padya, phira usake kaThina zabdoMkA artha. phira bhAvArtha diyA gayA hai / isake bAda praznAvalI dI hai / pratyeka maMgalake antameM usa maMgalakA tAtparya bhI de diyA gayA hai| isake taiyAra karanemeM lekhaka ne acchA parizrama kiyA hai / chapAI sundara hai / 541 padya puSpAJjali - - prakAzaka, bAbU nArAyaNaprasAda aror3A bI. e. paTakApura, kAnapura / mUlya aane| paM0 locanaprasAdajI pANDeya hindIke acche kavi haiM / ApakI kavitAyeM hindI ke sAmagrika patroMmeM akasara prakAzita huA karatI haiM / isa pustakameM ApakI 43 kavitAoMkA saMgraha hai / isa saMgraha meM bhUmikAlekhaka svargIya rAya devIprasAdajI (pUrNa) ke zabdoMmeM " aneka padyoMse dezahitakA lalita rAga gAyA gayA hai, IzvarakI prArthanA dezabhaktike bhAvase paripUrita hai. gojAtikI avasthApara karuNAkA prakAza kiyA gayA hai, durbhikSa aura daridratAke satAye dIna bhAratavAsiyoMke prati Ardra hRdayase sahAnubhUti daramAI gaI hai, dezavAsiyoMkI asvasthatA para bhI vicAra kiyA gayA hai, ' cInI' sambandhI padya meM svadezIkI 3 For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - bhI pUrI jhalaka hai; zikSA, hindU vizvavidyAlaya, zivAjI, hindI, rASTrabhASA, ityAdi lekhoM dvArA vividha prakArase pAThakoMkA manoraMjana kiyA gayA hai aura dezasevA aura unnati- udyogakA upadeza diyA gayA hai / " chapAI acchI hai / 542 I jarmanIke vidhAtA - UparakI pustaka ke prakAzaka hI isake prakA zaka haiM / jina logoMke udyoga aura adhyavasAyase jarmanI saMsArake pahalI zreNI rAjyoM meM ginA jAne lagA hai aura jinake kAraNa vaha vartamAna mahAbhAratameM pravRtta huA hai, una 24 puruSoMke saMkSipta carita isa pustaka meM saMgRhIta haiM / vartamAna yuddhakI gati samajhane meM yaha pustaka bahuta kAma degI / mUlya cAra Ane / - 1 sArvajanika hita -- isa pustakake dUsare aura tIsare do bhAga hameM prApta hue haiN| isake lekhaka zrIyuta muni mANikajI haiN| Apa zvetAmbara sAdhu haiN| Apake hRdaya meM sArvajanika hitakI vAsanA bahuta prabala hai / dhArmika jhagar3oM aura vitaNDAvAdoMko chor3akara Apa nirantara isI prayatnameM rahate haiM ki jaina ajaina sabakA hita kaise ho / bahuta kama sAdhu Apake DhaMgapara kAma karane vAle haiM / Apake udyogase yU. pI. meM aneka pustakAlaya khula gaye haiM / digambara, zvetAmbara, vaiSNava Adi sabhIko Apa upadeza diyA karate haiM / abhI abhI Apane kaI pustakeM chapAkara apane vicAroMkA pracAra karanA zurU kara diyA hai / pustakeM saba saste mUlyapara becI aura bA~TI jAtI haiM / isa pustakameM prazna aura uttarake rUpameM Apane saikar3oM hitakI bAteM saralatA ke sAtha likhI haiM jinase sabhI loga lAbha uThA sakate For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka- paricaya | 543 * haiM / lekhakakA jo uddezya hai - usake lihAz2a se isameM jo bhASA - dike kucha doSa haiM una para vicAra karanekI AvazyakatA nahIM jAna paDatI / donoM bhAga do do AnemeM Atmalabdhipablika jaina lAyabrerI, meraThako patra likhane se mila sakate haiM / samAdhizataka - AcArya pUjyapAdakA samAdhizataka eka prasiddha grantha hai / yadyapi yaha kevala 100 anuSTup zlokoMkA hai; parantu hai bahuta mahattvakA / isakA gujarAtI anuvAda bar3odAnarezakI kRpAse prakAzita ho cukA hai / sunate haiM vaha bar3odAke skUloMmeM bhI jArI hai| a~garejI anuvAda svargIya maNilAla nabhUbhAI dvivedIne kiyA thA / eka marAThI anuvAda bhI chapa cukA hai / hindImeM abhI taka isakA eka bhI anuvAda prakAzita na huA thA, yaha dekhakara pUrvokta muni mANikajIne ise hindI bhAvArthasahita prakAzita kiyA hai / lekhaka yadyapi zvetAmbara sampradAyake haiM tathApi ve likhate haiM ki 'yaha Atmahita cintakoMke lie apUrvagrantha hai / isameM mana sthira karanekI amRta auSadhi bhavyAtmAoMke lie rakkhI gaI hai / aise granthoMkI lAkhoM pratiyA~ chapavAkara vitaraNa karAnekI AvazyakatA hai / ' mUlya tIna AnA / vIryarakSA yA vyabhicArakI roka-lekhaka, seTha javAharalAla jainI, sikandarAbAda ( bulandazahara ) / jina jina rIti ravAjoMse, jina jina kAraNoMse aura jina jina saMskAroM se strI puruSoMmeM vyabhi - cArakI vRddhi hotI hai, lar3akI lar3ake durAcArI ho jAte haiM, una saba bAtoM para isa pustakameM khUba vistAra ke sAtha vicAra kiyA gayA For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 jainahitaiSI - hai / bhASA meM aneka truTiyA~ honepara bhI vaha par3hanevAloM para prabhAva DAlanevAlI hai / lekhakake hRdayapara samAjakI durdazAkI coTa hai, isakI sAkSI pustakameM jagaha jagaha milatI hai / pustaka paropakArake lie hI likhI bhI gaI hai / lagabhaga 140 pRSThakI pustakakA mUlya tIna AnA bahuta kama hai| aisI pustakoMkA jitanA adhika pracAra ho utanA hI acchA / vyAhazAdiyoMke maukoM para to isa pustakakI do do sau cAra cAra sau pratiyA~ avazya bA~TI jAnI cAhie / pustakakA nAma ThIka nahIM rakkhA gyaa| isase to 'zIlasaMrakSA' nAma hI acchA hotA / lekhaka ke kaI vicAroMse hama sahamata nahIM / jaise striyA~ yAvanI bhASAoMke par3hanese durAcAriNI ho jAtI haiN| kisI bhASA ke par3hanese koI durAcArI nahIM hotA / burI pustakeM avazya hI caritrako bigAr3a detI haiM; para unakI a~garez2I urdU phArasIke samAna hindI saMskRta prAkRtameM bhI kamI nahIM hai / sara jozuA renAlDa - yaha manoraMjana hindI granthamAlA gvAliyarakI navIM pustaka hai / isake lekhaka bAbU navAbarAya haiM / isameM iMgleMDake prasiddha citrakAra renAlDakA saMkSipta carita aura citravidyAsambandhI choTA sA nibandha hai / renAlDa eka garIba pAdarIkA lar3akA thA / usane svAbalambanake bala para kisa taraha citra banAnA sIkhA aura antameM vaha kisa taraha nAmI citrakAra bana gayA, yaha jAnane ke lie aura citravidyA sambandhI moTI moTI bAtoMkI jAnakArIke lie yaha pustaka avazya par3hanA caahie| 80 pRSThakI pustakakA dAma pA~ca AnA adhika hai| milane kA patA - gopAla kRSNamaNDalI, lazkara, gvAliyara / For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihaas-prsngg| 545 itihaas-prsngg| ( gatAGkase Age) ciMtAmaNi-cintAmaNi kAvya / mallipeNa prazastimeM cintAmaNi kAvyake praNetA cintAmaNi munikA ullekha milatA hai:-- dharmArthakAmaparinivRticArucintazcintAmANaH pratinikatamakAri yena / sa stUyate sarasasaukhyabhujA sujAta. zcintAmaNi nivRSA na kathaM janena // eka jagaha aura likhA hai___ kRtvA cintAmaNi kAvyamabhISTArthasamarthanam / cintAmaNirabhUnnAmnA bhavyacintAmaNirguruH // eka vidvAnkA kathana hai ki yaha * cintAmaNi kAvya 'tAmila bhASAkA grantha hai aura tAmila sAhityameM bahuta hI prasiddha hai| yaha mAlUma nahIM huA ki isake nirmANa honekA samaya kyA hai / zrIvardhadeva-cUDAmaNi kAvya / cUr3AmaNiH kavInAM cUr3AmaNisevyakAvyakaviH / zrIvardhadeva eva hi kRtapuNyaH kIrtimAhartum // malliSeNaprazastike isa zlokase mAlUma hotA hai ki zrIvardhadeva kavi kaviyoMke cUDAmaNi the aura unhoMne cUDAmaNi nAmakA kAvya banAyA thaa| inakI prazaMsAmeM prasiddha saMskRta kavi daNDIne kahA thAH For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - jahnoH kanyAM jaTAgreNa babhAra paramezvaraH / zrIvardhadeva saMdhatse jihvAgreNa sarasvatIm // arthAt mahAdevajIne jaTAoMke agrabhAgameM gaMgAko dhAraNa kiyA aura zrIvardhadevane jihvAke agrabhAga meM sarasvatI ( eka nadIkA bhI nAma hai ) ko dhAraNa kiyA ! 546 isase ye mahAkavi daNDIke samakAlIna jAna par3ate haiM / inako tumbulUrAcArya bhI kahate haiM / kyoMki ye tumbulUra grAmake rahanevAle the / ye siddhAntagranthoMke TIkAkAra bhI haiN| Aryadeva -- koI siddhAntagrantha / AcAryavaryo yatirAryadevo rAddhAntakarttA priyatAM sa mUrdhni / yaH svargayAnotsavasIni kAyotsargasthitaH kAyamudutsasarja / Aryadeva kisI siddhAntagranthake karttA the / unhoMne kAyotsarga dhAraNa kiye hue hI zarIra chor3a diyA thA / anantakIrti jIvasiddhi aura sarvajJasiddhi / vAdirAjasUrine apane pArzvanAthacaritake prAraMbha meM likhA hai: AtmanaivAdvitIyena jIvasiddhiM nibadhnatA / anantakIrtinA muktimArgo x x valakSyate // isase mAlUma hotA hai ki anantakIrtikA banAyA huA koI jIvasiddhi nAmakA grantha hai / eka sarvajJasiddhi nAmakA grantha bhI 1 jIvasiddhi nAmakA eka grantha svAmisamantabhadrakA bhI banAyA huA hai / jisakA ullekha harivaMzapurANakI bhUmikA meM milatA hai / 2 sarvajJasiddhi meM eka jagaha kAlidAsa aura unake kumArasaMbhava kAvyakA ullekha hai / For Personal & Private Use Only *
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa-prasaGga | ApakA banAyA huA hai jisake dekhanekA saubhAgya hameM paM0 kalApA bharamApA niTavekI kRpAse prApta huA hai| isa graMthake eka prakaraNa ke antameM likhA hai: samasta bhuvanavyApi yazasAnantakIrtinA / kRteyamujjvalA siddhidharmajJasya nirargalA // anantakIrti bahuta prasiddha aura kIrtizAlI naiyAyika jAna par3ate haiM / ye prAcIna bhI haiM / kamase kama vAdirAjasUrise - jo zakakI dazavIM zatAbdike vidvAn haiM- pahale haiM / 1 1 vIrasena --- siddhibhUpaddhati / vIrasenasvAmI ke vijayadhavalaTIkAke sivAya eka ' siddhibhUpaddhati' nAmaka granthakA ullekha guNabhadrasvAmIne uttarapurAmeM kiyA hai: - siddhibhUpaddhatiryasya TIkAM saMvIkSya bhikSubhiH / arted helayAnyeSAM viSamApi pade pade // -- 547 mahAsena - sulocanAkathA / harivaMzapurANakI bhUmikA meM jinasena kavi mahAsenakI sulocanA kathAkA isa prakAra stutipATha karate haiM: mahAsenasya madhurA zIlAlaGkAradhAriNI / kathA na varNitA kena vaniteva sulocanA // ye AcArya harivaMzakartA jinasenase prAcIna haiM / anyatra kahIM isa kathAkA ullekha nahIM dekhA / aprApya bhI hai / raviSeNAcArya - varAMgacarita / For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI 548 wwmmmmmmmmm / ukta purANameM hI padmapurANake kartA raviSaNake varAMgacarita nAmaka granthakA ullekha kiyA hai: varAMganeva sarvAMgairvarAMgacaritArthavAk / kasya notpAdaye gADhamanurAgaM svegAcaram // varAMgacArata prApya nahIM hai| zivakoTi, zivAyana aura samantabhadra / AdipurANake kartAke nimnalikhita zlokase mAlUma hotA hai ki bhagavatI ArAdhanAke kartA zivakoTimuni the: zItIbhUtaM jagadyasya vAcArAdhyacatuSTayam / mokSamArga sa pAyAnnaH shivkottimuniishvrH|| parantu, bhagavatIArAdhanAkI prazastikI nimna gAthAoMse mAlUma hotA hai ki use zivArya nAmaka AcAryane racA hai: aja jiNaNaMdi gANa savvagutta gANa ajjamittaNaMdINaM / avagamiya pAdamUlaM samma suttaM ca atthaM ca // puvAyariyANabaddhA upajIvittA imA ssttiie| ArAdhaNA sivajjeNa pANidalabhojiNA raidA // arthAt Arya jinanandi gaNi, Arya sarvagaptagANa aura Arya mitranandike caraNoMke samIpa baiThakara aura bhale prakAra sUtra aura arthako samajhakara, pANipAtrabhojI zivAryane, apanI zaktike anusAra isa granthakI racanA kii| isase jAna par3atA hai ki zivAryakA hI dUsarA nAma zivakoTi hogA jisakA ki ullekha jinasena svAmIne kiyA hai aura zAyada zivAyana bhI zivAryakA hI eka rUpa ho / parantu vikrAntakauravIya nATakake kartA-" ziSyau tadIyau zivakoTinAmA zivAyanaH zAstra For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihaas-prsngg| vidAM variSThau " Adi padyase zivAyana aura zivakoTiko judA judA batalAte haiM / udhara ArAdhanAkathAkozameM samantabhadrakI jo kathA hai usameM zivakoTiko eka rAjA batalAyA hai aura usakA samantabhadrake dvArA jainadharmameM dIkSita honA likhA hai / parantu isameM hameM mandeha hai / kAraNa zivakoTi apane granthameM kahIM bhI samantabhadrakA ullekha nahIM karate haiM, balki inase bhinna jinanandigANa Adi aura hI AcAryoMko apanA guru batalAte haiN| yaha saMbhava nahIM ki jainadharmakA lAbha karAnevAle samantabhadrako ve grantha racate samaya sarvathA hI bhUla jAya~ / isa viSayameM vidvAnoMko vicAra karanA cAhie / hamArI samajhameM zivakoTi, zivArya aura zivAyana eka hI haiM aura ve saMbhavataH samantabhadrase bhI 100-200 varSa pahaleke haiN| zAkaTAyanake kartA kauna the| kucha samaya pahale pro0 pAThakane eka lekhameM yaha siddha karanekA prayatna kiyA thA ki zAkaTAyana vyAkaraNake kartA zvetAmbarajaina the| isa bAtakA ulekha usa samaya jainahitaiSImeM bhI kara diyA gayA thA / aba julAIkI sarasvatImeM zrIyuta muni jinavijayajI nAmake zvetAmbara sAdhu kahate haiM ki zAkaTAyana digambara the, zvetAmbara nhiiN| malayagiri nAmake eka AcArya zvetAmbarasampradAyameM bahuta prasiddha ho gaye haiN| unhoMne aneka grantha race haiM / nandisUtra nAmaka AgamakI TIkAmeM ve eka jagaha likhate haiM For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - " zAkaTAyano'pi grApanIyayatigrAmAgraNIH svopajJazabdAnuzAsanavRttAvAdau bhagavataH stutimevamAha / ( nandisUtra pRSTha 22, kalakattA) lekhaka mahAzaya isase do bAteM siddha karate haiM, eka to yaha ki zAkaTAyana digambara the / kyoMki yApanIya saMgha digambara saMghoM meM se eka hai jisakA ullekha iMdranandine apane nItisAra meM kiyA hai aura zAkaTAyana isI saMgha AcArya the| dUsarI yaha ki devasenasUrine drAviDaM saMghakI utpatti vikramakI mRtyuke 526 varSa bAda batalAI hai aura nItisArake anusAra yApanIya saMgha drAvir3asaMghase pIche huA hai| ataH zAkaTAyana 526 se pIche kisI samaya hue haiN| pro0 pAThaka inheM jo rAjA amoghavarSa ke samaya meM batalAte haiM so ThIka jAna par3atA hai| isa viSaya meM hamArA nivedana yaha hai ki jaba taka isa bAta kA acchI taraha nizcaya na ho jAya ki yApanIya saMgha yA sampradAya ke siddhAnta kyA haiM, usake siddhAntoM meM aura digambara zvetAmbara ke siddhAntoMmeM kyA antara hai taba taka unheM digambara zvetAmbarakI apekSA yApanIya kahanA hI adhika yuktiyukta jAna par3atA hai nItisAra meM indranandine yApanIya saMghako zvetAmbarake hI samAna pRthak sampradAya mAnA hai aura use pA~ca jainAbhAsoMmeM ginAyA hai| yadyapi unhoMne kASThAsaMghako bhI jainAbhAsa hI batalAyA hai jo bahuta hI sUkSma- nahIMke barAbara - matabheda rakhatA hai, isalie hama ise bhI vaisA samajha sakate the, parantu darzanasArake karttA devasenake kathanAnusAra yaha saMgha zrIkalaza nAmake zvetAmbara se calA hai / isase sandeha va ki zAyada isake siddhAnta digambarakI apekSA zvetAmbara sampradAya se adhika milate-julate hoM / 550 For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihaas-prsngg| kallANe varaNayare sattasae paMca uttare jaade| jAvaNiyasaMghabhAvo sirikalasAdo hu sevaDado // 30 // arthAt vikramakI mRtyuke 705 varSa bAda kalyANa nagarameM zrIkalaza nAmaka sevaDa yA zvetAmbarase yApanIyasaMghakI utpatti huI / isase yaha bhI nizcaya ho jAtA hai ki zAkaTAyana vikrama mRtyuke 705 varSavAda kisI samayameM hue haiM / lekhakake anumAnakI apekSA yaha samaya lagabhaga do sau varSa pIche aura bhI haTa kara rAjA amoghavarSake samIpa-jisake smaraNArtha zAkaTAyanakI TIkA amoghavRtti banI hai-pahu~ca jAtA hai / pAlyakIrti kauna the ? pArzvanAthakAvyako utthAnikAmeM kavi vAdirAjasUrine likhA hai:kutastyA tasya sA zaktiH pAlyakIrtermahaujasaH / zrIpadazravaNaM yasya zAbdikAnkurute janAn // arthAt usa mahAtejasvI pAlyakIrtikI zaktikA kyA varNana kiyA jAya ki jisake zrIpadake sunate hI loga zAbdika yA vyAkaraNajJa ho jAte haiN| isase mAlUma hotA hai ki pAlyakIrti koI bar3e bhArI vaiyAkaraNa the; parantu unake viSayameM hama kucha bhI nahIM jAnate haiM / aba zAkaTAyanaprakriyAke maMgalAcaraNako aura dekhie: munIndramabhivanyAhaM pAlyakIti jinezvaram // mandabuddhayanurodhena prakriyAsaMgrahaM buve // For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 wwwwwwwwwwwww jainahitaiSI isameM sandeha nahIM ki yahA~ ' pAlyakIrti / jinezvarake vizepaNa rUpameM AyA hai, parantu ise korA vizeSaNa hI na samajhanA cAhie / yaha vAstavameM usa vaiyAkaraNakA nAma bhI hai jisakA smaraNa vAdirAjasUrine kiyA hai aura munIndra tathA jinezvara ( jinadeva jisakA Izvara hai ) ye usake sughaTita vizeSaNa haiN| __ hamArA anumAna hai ki yaha zAkaTAyanakA hI vAstavika nAma hogA / yaha bahuta saMbhava jAna par3atA hai ki pAlyakIrti bar3e bhArI vaiyAkaraNa the aura vaiyAkaraNoMmeM zAkaTAyanakA nAma bahuta prasiddha thA, isalie loga unheM zAkaTAyana kahane lage hoM / jisa taraha kaviyoMmeM kAlidAsakI prasiddhi adhika honese pIcheke bhI kaI kavi kAlidAsake nAmase prasiddha ho gaye the / jaina zAkaTAyana mahArAja amoghavarSake samayameM vikrama saMvat 900 ke lagabhaga-banA hai aura usa samaya jainoMmeM zAkaTAyana, sphoTAyana, jaise nAma nahIM kintu anantakArti, amarakIrti, pAlyakIrti jaise nAma rakhanekA hI pracAra thA / hamArA vizvAsa hai ki adhika khoja karanese hamArA yaha anumAna saca niklegaa| smpaadk| noTa- yahA~se Ageke noTa zrIyuta bAbU jugalakizorajIke likhe hue haiN| (16) ___ ekasaMdhibhaTTArakakA samaya / jinendrakalyANAbhyudaya nAmakA graMtha ayyapArya nAmake vidvAn dvArA zaka saMvat 124 1 arthAt vikrama saMvat 1376 meM racA gayA hai| yathAH For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihaas-prsngg| " zAkAbdevidhuvAdhinatrahimagau siddhArthasaMvatsare / mAghe mAsi vizuddhapakSadazamIpuSparkSavAre'hani // graMtho rudrakumArarAjyaviSaye jainendrakalyANabhAkU / saMpUrNo bhavadekazailanagare zrIpAlavandhUrjitaH" // 35 // isa graMthameM lekhakane vIrAcArya Adike sAtha ekasadhibhaTTArakakAbhI ullekha nimnaprakArase kiyA hai: "vIrAcAryasupUjyapAdajinasenAcAryasaMbhASito. yaH pUrva gunnbhddsuurivsunndiindraadinnthuurjitH|| yazcAzAdharahastimalakathito yshcaiksNdhisttH|| tebhyaH svAhRtsAramadhyaracitaH syaajjainpuujaakrmH"||1-19|| isase prakaTa hai ki 'jinasaMhitA ' ke kartA ekasIdhabhaTTAraka vikrama saMvat 1376 se pahale ho cuke haiN| bahuta saMbhava hai ki ve paM0 AzAdharajIke samakAlIna. 13 vIM zatAbdImeM yA unase bhI kucha pIche hue hoN| (17) hastimalla kavike samayAdikI carcA / vikrAntakauravIya nATakAdikake kartA hastimalla kavi vikram saMvat 1376 se pahale ho cuke haiN| kyoMki zaka saMvat 124 1 . meM banakara samApta hue * jinendrakalyANAbhyudaya' nAmake graMthameM unake nAmAdikakA bahuta kucha ullekha pAyA jAtA hai| hastimallake pitAkA nAma govinda bhaTTa thaa| govinda bhaTTa ' devAgamasUtra' ko pAkara usake sahArese samyagdRSTi ( jaina ) ho gayA thaa| zrI kumAra, satyavAkya, devaravallabha, udayabhUSaNa aura vardhamAna hastimallake AI the / ye saba kavi the, dAkSiNAtya the tathA goviMdabhaTTako svarNa For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - yakSa prasAdase prApta hue the| ina saba bAtoMkA ullekha bhI jinendrakalyANAbhyudayameM milatA hai / yathA: 554 66 " tacchiSyAnukrame yAte'saMkhyeye vizruto bhuvi / govinda bhaTTa ityAsIdvidvAnmithyAtvavarjitaH // 30 // 11 // devAgamanasUtrasya zrityA saddarzanAnvitaH / anekAntamataM tattvaM bahu mene vidAmbaraH // 12 // nandanAstasya saMjAtA vardhitAkhilakovidaH / dAkSiNAtyATayan tatra ( jayantyatra ) svarNayakSIprasAdataH 13 zrIkumAra kavistathA (satya) vAkyo devaravallabhaH / udyadbhUSaNanAmA ca hastimallAbhidhAnakaH // 14 // vardhamAnaka vizveti kavIzvarAH SaDbhUvana isake sivAya ' jinendrakalyANAbhyudaya ' se isa bAta kA bhI patA calatA hai ki hastimalakavikA kucha sambaMdha saraNyApurike pANDyamahIzvara nAmake rAjAse rahA hai / Azcarya nahIM ki isa maraNyApurImeM hastimallakA nivAsasthAna bhI rahA ho / hastimalane eka madonmattahastikA, jo unheM mArane ke lie AtA thA, mada utArA thA aura eka jinamudrAdhArI dhUrttako eka hI zlokase nirmaMda kara diyA thA isa lie unakA nAma madebhamalla ( madahastimala ) prasiddha huA aura ve kavi cakravartI bhI kahalAte the / yathA:-- I " samyattve saparIkSituM ( ) madagaje mukte saraNyApure - zvAsyAH pANDya mahIzvareNa kapaTAddhantuM svamabhyAgate / zailUSaM jinamudradhAriNamapAsyAsau madadhvaMsinAzlokenApi madebhamalla iti yaH prakhyAtavAn sUribhiH // 16 // -- "> * 1 ye saba padya hastimallakRta vikrAntakauravIya nATakakI prazasti haiM / jAna par3atA hai inheM jinendra kalyANAbhyudayameM uddhRta kara liyA hai | sampAdaka / * isa padya naM. 15 kA uttarArdha daurbali zAstrI kI pratimeM nahIM milA |-lekhk For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa prsngg| so'yaM smstjgduurjitcaarukiirtiH| syAdvAdazAsanaramAzratazuddhakIrtiH // jiiyaadshesskviraajkckrvrtii| zrIhastimalla iti vishrutpunnymuurtiH||" 17 // isa graMthameM hastimallake bAda guNavIrasUri aura phira unake ziSya puSpasena munikA ullekha karake, graMthakartA paM0 ayyapAryane apane pitA 'karuNAkara' ko puSpasena munikA gRhastha ziSya batalAyA hai / isase mAlUma hotAhai ki vikrama saMvat 1376 (ayyapAryake astitvakAla) se arthAt IsavI sana 1319 se thor3e hI varSa pahale hastimalla kavi maujUda the| aura isalie 'karNATaka-jaina-kavi ' nAmaka pustakake racayitAne hastimallakA jo samaya I0 sana 1290 batalAyA hai vaha prAyaH ThIka jAna par3atA hai / bahuta saMbhava hai ki AdipurANakA kartA hastimalla aura vikrAntakauravIya nATakAdikakA kartA hastimalla, donoM eka hI vyakti ho / ukta AdipurANake dekhanese isakA bhale prakAra nirNaya ho sakatA hai / hastimalla gRhastha vidvAn the, aisA nemicaMdrakRta ' pratiSThAtilaka' nAmaka graMthakI prazastike nimnalikhita zlokase vidita hotA hai: "paravAdihastinAM siMho hstimllstdudbhvH| gRhAzramIbabhUvAhacchAsanAdiprabhAvakaH // " 13 // aMjanApavanaMjaya nATakake antameM jo prazasti dI hai aura jisakA ullekha jainahitaiSIke pichale khAsa aMkameM sampAdaka dvArA kiyA gayA hai usakI lekhanapraNAlIse bhI hastimalla kavikA gRhastha honA pAyA jAtA hai| Jain Egucation International For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 jainahitaiSI (18) ratnakaraNDa aura aayitvrmaa| misTara bI. levisa rAisa sAhabane apanI 'inskripzansaaiTa zravaNabelgolA' nAmaka pustakakI bhUmikAmeM ratnakaraNDa zrAvakAcArake, sallekhanAsambandhI, upasarge durbhikSe........' ityAdi sAta zlokoMko uddhRta kiyA hai aura isa ratnakaraNDako 'AyitavA' kA banAyA huA likhA hai-( Ratna Karandaka a work by Ayita varmma ) / AyitavA kauna the aura katra hue, isakA kucha ullekha nahIM kiyA / parantu Age calakara svAmI samantabhadrakA ullekha karate hue unheM, 'rAjAvalIkathe' ke AdhArapara, 'ratnakaraNDa' kA kartA batalAyA hai aura likhA hai ki unhoMne punardIkSA leneke pazcAt isa graMthakA sampAdana kiyA hai| saMbhava hai ki 'AyitavarmA' samantabhadrakA hI nAmAntara ho| yadi aisA huA to yaha bhI samantabhadrake kSatriyatvakA dyotaka ho sakatA hai| vidvAnoMko ratnakaraNDakI prAcIna pratiyoMparase tathA samantabhadra svAmIse pIcheke bane hue graMthAdikoMke ullekhavAkyoMparame isa viSayakA acchI tarahase nirNaya karanA caahie| svAmI samantabhadra padaddhika the / "jinendrakalyANAbhyudaya' nAmaka graMthake nimna zlokase pragaTa hotA hai ki mUlasaMgharUpI AkAzake caMdramA svAmI samantabhadrAcArya 'padarddhika' the, arthAt cAraNaRddhike dhAraka the: For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ nr-jnm| 557 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwrammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm xwwwinwww " zrImUlasaMghavyomendurbhArate bhAvitIrthakRddeze samantabhadrAryo jIyAtprAptapadaddhikaH // 30-2" // isa zlokameM yaha bhI batalAyA hai ki samantabhadrasvAmI Ageko isa bhAratavarSameM tIrthakara hoMge / nahIM kaha sakate ki graMthakartAkA yaha kathana kahA~ taka satya hai aura kisa AdhArapara avalambita hai; parantu isameM sandeha nahIM ki usa vakta ( zaka saM. 1241 ) ke jainoMkA aisA vizvAsa jarUra thA / aura ye saba bAteM svAmI samantabhadrake asAdhAraNa mahattvakI sUcaka haiN|| jugalakizora mukhtaar| nrjnm| .. (1) udayameM tIna mitroMke samAI, cale paradezako karane kmaaii| punaH dhana sAthameM apane liye ve, . kahIM vyApAra karane cala diye ve // (2) ThikAne para pahu~ca ve saba gaye jaba, kiyA haraekane dhaMdhA zurU taba / . . rahe vyApAra karate kucha samaya saba, huA pariNAma kyA suna lIjie aba // For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 janahitaiSI (3) bahuta sA ekane to dhana kamAyA, sakala dAridrako usane bhgaayaa| . na khoyA dUsarene kucha, na pAyA, bacA nija mUladhana vaha lauTa aayaa| (4) na pUcho tIsarekA hAla bhAI, nijI pU~jI sabhI usane ga~vAI / kahI hai bAta yaha laukika yahA~para, magara tuma dharmapara dekho ghaTAkara // (5) manujakA mUladhana nara-janma mAno, milA yadi mokSa, to tuma lAbha jaano| vRthA jo mUladhanako haiM ga~vAte, sadA tiryaMca gati yA naraka pAte / -sNshodhk| jainsiddhaaNtbhaaskr| (samAlocanA) jinasena aura guNabhadrake lekhake bAda koI 6 pejameM zrutaskandha yaMtrakA paricaya hai| pahale eka kavitA hai jo nirI tukabandI hai| zAyada usake racayitA svayaM hI nahIM jAnate haiM ki zrutaskaMdha kyA cIz2a hai; para sAhasakI bAta hai ki usakA paricaya dUsaroMko karAne cale haiN| paricayake gadyalekhako par3hakara bhI koI yaha nahIM jAna sakata For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainsiddhaantbhaaskr| 559 hai ki zrutaskandhakA artha kyA hai, aMga kise kahate haiM, pUrvakA artha kyA hai, zloka, pada, cUlikA Adi kinheM kahate haiM / yaha viSaya bahuta hI mahattvakA aura sarva sAdhAraNake lie durjeya ho rahA hai| sampAdaka mahAzayakI bar3I kRpA hotI, yadi ve isakA vistRta vivaraNa prakAzita kara dete; parantu bhalA ve itanA bar3A parizramakA kAma kyoM karane cale ? binA parizramake hI jo dhurandhara vidvAn bananeke hathakhaMDe jAnatA hai vaha aise jhagar3emeM kyoM par3ane lagA ? taba isa lekhameM likhA kyA hai ? mahAvIra bhagavAnse lekara bhaTTArakoMkI sthApanA hone takakI aTTasaTTa pramANarahita bAteM / eka jagaha likhA hai ki " jisa samaya bauddhoMkA pratApasUrya madhyAhnAvasthApara thA, jisa samaya bauddhAcArya jainadharmake zAstroM ko jalA jalAkara aura nadiyoMmeM Dubokara naSTa bhraSTa kara rahe the, mandira aura mUrtiyoMko tor3a phor3a kara apanI mUrtiyoMkI sthApanA kara rahe the ThIka usI samaya jainadharmake punaruddhAraka pradhAnarakSaka nyAyamArtaNDa zrImadakalaGkakA avatAra huA / " yaha saca hai ki bhagavAn akalaGkane bauddhadharmake siddhAntoMkA khaNDana kiyA hai| unake sAtha vAdavivAda karanekI bAta bhI satya hai; parantu isake lie koI pramANa nahIM hai ki bauddhavarmake anuyAyI jainadharmake zAstroMko jalAte yA bahAte the athavA mandira aura mUrtiyoMko tor3ate phor3ate the| akalaGkasvAmIkA samaya bhI aisA nahIM thA ki bauddhadharma jainadharma para kisI tarahake atyAcAra kara sake / usa samaya taka usa prAntameM jainadharmakA pUrA mora thA; vaha vahA~kA rAjadharma aura pradhAna dharma thA / sampAdaka For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI mahAzayakI jina vinseMTa smitha sA0 para agAdha zraddhA haiM unhoMne bhI likhA hai ki I0 sanke pahale 1000 varSoM meM jainadharma vahA~kA mukhya dharma rahA hai| yaha ThIka hai ki usa samaya vahA~ bauddhadharma bhI pracalita thA aura jainadharmake sAtha usake vAdavivAda bhI hote hoMge; parantu vaha isa yogya na thA ki jainadharma para kisI tarahakA atyAcAra kara sake / isake sivAya bauddhadharmakA itihAsa isa tarahake atyAcAroMse bahuta hI kama kalaGkita hai / grantha jalAnA yA mandira tor3anA, yaha usakI nIti na thI / itihAsa. jJatAkA dama bharanevAle eka sampAdakakI kalamase isa prakArakI belagAma bAteM na nikalanA caahie| use pratyeka zabdako socasamajhakara pramANasahita likhanA caahie| Age isI tarahakI eka bAta phIrojazAha tugalakake darabAra meM nainaguruoMke rahane laganeke viSayameM likhI hai; parantu usake lie bhI koI pramANa nahIM diyA gayA hai / TippaNImeM yaha pratijJA ke gaI hai ki kolhApurake bhaNDArameM usa samayakI jo bAdazAhI sanade haiM ve Ageke kisI aMkameM prakAzita kI jaayNgii| parantu tIna varSa Adhika ho gaye, abataka bhI unake prakAzita honekA muhUrta nahIM AyA hai aura zAyada kabhI AyagA bhI nahIM / bhAskarake tInoM aM. koMmeM isa tarahakI bIsoM pratijJAyeM Apako mileMgI; parantu hamArI samajhameM ve kevala maukA TAla deneke lie aura apanI bahujJatA batalAneke lie likhI jAtI haiM / calate purne naye sampAdakoMko ApakA yaha nayA hathakhaMDA avazya sIkha lenA caahie| For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainsiddhaantbhaaskr| paricayavAle lekhakI anya nirarthaka bAtoMkI AlocanAkI AvazyakatA nahIM jAna par3atI / isake Age do tIna choTe choTe lekhoMke bAda * amoghavarSa aura unake samayake AcArya' zIrSaka lekha hai| yaha lekha vizeSataH a~garejI lekhoMke AdhArase likhA gayA hai; kahIM kahIM jainahitaiSIke lekhakI bhI chAyA lI gaI hai| isameM bhI sampAdaka mahAzayane jitanI bAteM nijakI buddhise likhI haiM, ve saba U~TapaTAMga haiM / DA0 bhANDArakarane rASTrakUTa yA rAThauroMko dravir3a jAtikI eka kRSaka jAti batalAyA hai; para yaha Apako pasanda nahIM / Apa unheM 'sarvamAnya sarvocca kSatriyavaMzIya' mAnate haiN| kheda itanA hI hai ki baDe baDe vizeSaNaviziSTa zabdoMke likhaneke sivAya isa viSayameM Apa koI puSTa pramANa nahIM dete haiN| Apa kahate haiM ki govinda tRtIyakI putrIkA byAha baMganareza dharmapAlase aura akAlavarSakA haihayavaMzI cedinarezase huA thA, isa kAraNa ve kSatriya the / parantu kSatriyoMko lar3akI dene yA unakI lar3akI lenese koI kSatriya nahIM ho jAtA hai / isa viSayameM yahA~ke rAjA loga prAyaH svataMtra he haiM / yahA~taka ki zaka aura mleccha rAjAoMke sAtha bhI yahA~ke rAjAoMkA sambandha hotA rahA hai / bahutase videzI rAjA yahA~ rAjya sthApita karake kucha samayake bAda kSatriyoMmeM hI parigaNita hone lage the / kaniSka hubiSka Adi aise hI rAjAoMmeMse the / yaha asaMbhava nahIM hai ki rASTrakUTa loga pahale dravir3a jAtIya rahe hoM aura phira apane bar3hate hue aparimita bala aura vaibhavake kAraNa kSatriyoMmeM gine jAne lage hoM; sAtha hI zilA For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 jainahitaiSI lekha likhanevAle vidvAnoMne unakA sambandha yaduvaMza yA somavaMzane milA diyA ho / inheM zuddha kSatriya siddha karaneke lie DA0 bhANDA rakarakI yuktiyoMkA sapramANa khaNDana karanekI AvazyakatA hai|| . eka jagaha mahArAjA amoghavarSakI prazaMsA karate hue Apa likhate haiM ki " yadi yaha kahA jAya ki usa samaya sAre bhAratavarSa ApakA eka-chatra rAjya thA to hamArI samajhameM kucha atyukti na hogii|" ApakI samajhameM atyukti to koI cIz2a hI nahIM hai| phira vaha hogI hI kyoM ? aura Apa itihAsa thor3e hI likhate haiN| AlhA yA pa~vArA likhate haiM usameM atyuktikA Dara hI kyA ? Apa to unheM bhArata hI kyoM bhAratatara dezoMke bhI samrAT batalA dete to kucha harja na thA / parantu vAstavameM amoghavarSa mahArAjake sivAya usa samaya bhAratameM aneka svatantra rAjA the jo unakI AjJA na the| yaha avazya hai ki ve bar3e rAjA the aura aneka rAja unake AjJAkArI the| ___ pRSTha 76 meM Apane apanI buddhise eka nayA AviSkAra kiya hai / vaha yaha ki gaNitasArasaMgrahako Apane jinasenasvAmIke guru, vIrasenAcAryakA banAyA huA batalAyA hai| para ise sivAya mUrkhatAke aura kyA kahA sakate haiM / gaNitasArasaMgraha chapakara prakAzita ho cukA hai / vaha vIrasenakA nahIM kintu mahAvIrAcAryakA racA huA hai aura ye mahAvIra amoghavarSake hI samayameM hue haiM / bhAskarake isI aMkameM jo senasaMghakI paTTAvalI prakAzita kI gaI hai usameM bhI For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainasiddhAntabhAskara / 563 inakA nAma AyA hai| para aisI choTI choTI bAtoMtaka bar3e sampAdakoMkI dRSTi kyoM pahu~cane lagI ! isI sambandhameM Apane gaNitasArasaMgrahake kucha maMgalAcaraNake zloka aura unakA artha diyA hai / artha par3hane hI yogya hai / kyA majAla jo ApakI samajhameM kucha bhI AjAya ! kisI aise mahAtmAse artha likhavA liyA gayA hai jo vivekase aura jainadharmase sarvathA hI aparicita hai | maMgalAcaraNameM jitane vizeSaNa haiM ve saba jinendradeva aura rAjA amoghavarSa donoM meM ghaTita hote haiM, para isako samajhe kauna ? isake lie buddhi aura parizrama donoM cAhie / Age eka jagaha likhA hai ki " jinasenasvAmIne kaI sthAnoMmeM bauddhoMko parAjita karake vijayakI DaMkA bajAI thI / " para isake lie koI pramANa ? kevala Apake kahane se yaha mAna liyA jAya ? jinasenasvAmIkI jisa prakRtikA paricaya unake granthoMse milatA hai, vaha to vAdavivAdameM kisIko parAjita karanevAlI nahIM mAlUma hotI hai / amoghavarSa mahArAjane antameM vivekapUrvaka rAjya chor3a diyA thA, isake lie to pramANa haiM; parantu ve muni ho gaye the, isakA sampAdaka mahAzayake pAsa kyA pramANa hai ? akAlavarSa guNabhadrako apanA guru mAnate the, isakA pramANa bhI AtmAnuzAsanakI TIkAparase uddhRta karanA cAhie thA / * AgAmI akase bhAskarake 2 - 3 aMkakI samAlocanA zurU hogii| For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 jainahitaiSI vividha prsngg| 1 seThIjI para eka aura anyAya! seThIjI para jayapura rAjyakI orase eka anyAya to ho hI rahA thA ki aba unapara eka dUsarA anyAya honA zurU huA hai| yaha dUsarA anyAya aura kisIkI orase nahIM, svayaM jainasamAjake kucha logoMkI Arase-aura so bhI dharmAtmAoMkI orasa hone lagA hai / yadi pahalA anyAya rAjyamadAndhatAkA pariNAma hai to dUsarA kaTTara dharmAndhatAkA / pahalekI apekSA dUsarA anyAya aura bhI adhika kaSTakara hai / kAraNa, yaha una logoMke dvArA ho rahA hai jo sAre saMsArako kSamA, dayA, samatAkA pATha par3hAnevAle usI jainadharmake jAnakAra samajhe jAte haiM jisakA ki pracAra karaneke lie seThIjIne apanA sarvasva arpaNa kara diyA thaa| ina anyAyoMse bacanekA koI upAya bhI nahIM dikhalAI detA / jaba bArI hI khetako khAne lagI taba khetakI rakSAkI AzA hI kyA kI jA sakatI hai ! rAjA prajAkI rakSAke lie hai| parantu Aja vaha apanA kartavya bhUla rahA hai| dharma-jIva mAtrako apanI zAntiprada chAyAke nIce rakhanevAlA udAra dharma-Aja itanI saMkIrNa ho gayA hai ki apanI eka choTIsI paridhike bAharake tamAma logoM para ghRNA aura tiraskArakI bauchAra karatA huA unakI rakSA karanA to dUra rahA. unakI bhalAIke mArgameM kATe bichAtA hai / isa taraha rAjA aura dharma donoMkI hI For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prsNg| mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm viruddha gati dekhakara sivAya isake aura kyA kahA jA sakatA hai ki seThIjI; aba rahIma cupa lai raho, samujhi dinanako pher| jaba dina nIke Aya haiM, banata na lAge ber|| 2 mareko mAre zAha mdaar| jisa samaya seThIjI svataMtra the, unakI lekhanI aura unakI jihvA svAdhIna thI, usa samaya mAlUma nahIM ina dharmAtmA sajjanoMkI yaha bahAdurI kahA~ jA chupI thI jo isa samaya unapara lagAtAra kaThina prahAra kara rahI hai ! usa samaya satyavAdI bhI thA, usake vartamAna sampAdaka tathA ucitavaktA nAmadhArI lekhaka bhI the aura satyavAdIko chor3akara vicAra prakAzita karaneke dUsare sAdhanoMkI bhI kamI na thii| phira mAlUma nahIM yaha sArA joza jo Aja ekAeka ubala AyA hai usa samaya kyoM zAnta ho rahA thA / seThIjI jisa paMthake Aja karAra diye gaye haiM, giriphtAra honeke pahale bhI ve usI paMthake the / unake dvArA jainasamAjake zraddhAnake bigar3anekA-. mithyAtvakI vRddhi ho jAnekA-jo Dara Aja ina dharmAtmAoMke sAmane muha~ phAr3a rahA hai, unakI mukta avasthAmeM vaha isase bhI adhika bhayAvanA thA / kyoMki usa samaya ve apane vicAroMkA khUba svAdhInatAke sAtha pracAra karate the, apane vidyAlayake saikar3oM lar3akoMko zikSA dete the aura suyogya samajhe jAkara indorake jaina hAIskUlake saMcAlaka cuna liye gaye the / bAta bAtameM mithyAtvakI chAyAse DaranevAle hamAre samAjake dharmAtmA mahAzayoMne yadi For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 jainahitaiSI seThIjI para usa samaya koI vAra karanekI AvazyakatA na samajhI thI, to thor3e samayake lie aura bhI unheM apane jozako dabAye rahanA thA / jisa samaya ve eka bar3e bhArI kaSToM par3e haiM, unakI lekhanI aura vAkzakti parAdhIna hai, usa samaya unako kuMDhApaMthI, maNidharasarpatulya, dharmahIna Adi kahakara unakI jIbhara nindA karanA aura sAre samAjako unake viruddha bhar3akAnA anucita hI nahIM atizaya nindya karma hai / marehue para yA bevazapara vAra karanA koI bahAdurIkA kArya nahIM hai| isa tarahake karma para dharmakI aura samyagdRSTitvakI cAhe jitanI bhar3akadAra kalaI caDhAI jAya, pavitra digambara sampradAyakI cAhe jitanI duhAI dI jAya, para isakA kAlApana kabhI dUra na hogA ! dharmAtmA kahanevAloMke lie yaha lAMchanake sivA aura kucha nahIM ho sktaa| 3 hamArA namra nivedana / seThIjI kabhI na kabhI to chUTeMge hI / eka na eka dina ve vipattise mukta hogeM aura phira eka bAra apane pyAre jainadharmakI aura jainasamAjakI sevA karaneke lie tatpara hoNge| taba satyavAdIke sampAdaka mahAzayase tathA unakI maNDalIke sajjanoMse hamArI prArthanA hai ki isa samaya to Apa seThIjI para aura jainasamAjapara kRpA kareM / yaha samaya unakI nindA karanekA nahIM hai| abhI to dhArmikadRSTi yA karuNAdRSTi jo kucha Apake pAsa ho vahI unapara karate raheM / isa bIcameM unako mithyAtI yA jainAbhAsa siddha karanekI jo kucha taiyArI Apa kara sakate haiM kara rakkheM / isake bAda jyoMhI For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prsNg| 567 ve chUTakara AveM, tyoMhI-jarA bhI dera na karake-svAgatake rUpameM hI unapara apane kuMDhApaMthI Adi sundara sundara zabdoMkI puSpavRSTi karanA zurU kara deM, isake lie Apako koI na rokegA / para yadi itanI lambI pratIkSA karanekA dhairya ApameM na ho, ye zabda bAhara Aneke lie Apake mastakameM Udhama hI macA rahe hoM, to seThInI akele hI to nahIM haiN| unake hamakhayAlI aura bhI to bahutase haiN| jinheM Apa unhIM jaise vicAra rakhanevAle samajhate hoM-varNInIkA. varNa, mukhtArakI mukhtArI, laTTekA laTTha, bhAnumatIkA kunabA AdikA izArA Apa kara hI cuke haiM-inhIM se kisI eka para-yA sabhIpara apanA joza nikAlanA zurU kara diijie| isase Apa bhI zAnta ho jAya~ge aura idhara, isa ApasI phUTase seThIjIkA bhI kucha aniSTa na hogaa| ApakI dhArmika aura karuNAdRSTikA pRthakkaraNa karanevAlI sakSma dRSTi meM cAhe yaha bAta na Ave, parantu Apake lekha isa samaya bahuta hI burA asara DAla rahe haiN| seThIjI para dhArmika nahIM, karuNAdRSTi karake hI inheM banda kara diijie| ina lekhoMmeM hamAre viSayameM jo kucha likhA gayA haiM usakA uttara denekI hama AvazyakatA nahIM dekhate / jainasamAjameM kAma karate karate hameM sahanazIlatAkA yatheSTa abhyAsa ho gayA hai| seThIjIke lie hama isase bhI adhika sahamaH karaneke lie taiyAra haiN| hamArI samajhameM, unake paMtha yA dharmakA nirNaya isa tarahake vAdavivAdoMse nahIM ho sktaa| abhItaka jainadharma aura jainasamAjake lie unhoMne jo kucha kiyA hai aura Age isase saikar3oM guNA jo kucha ve kareMge, usase yaha nirNaya hogaa| For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI 4 vyAkhyAnavAcaspati paM0 lakSmIcandrajIkA kRpApatra / ____ gata vaizAkha mAsameM jaba paM0 lakSmIcandrajI indaurake utsavameM padhAre the taba sahayogI jainamitra aura jainatattvaprakAzakane unake vyAkhyAnoMke sambandhameM kucha AkSepa kiye the| usa samaya hitaiSIke gata 5-6 aMkameM hamane bhI eka noTa likhA thaa| usa noTakA saMkSipta Azaya yaha thA--jaise devatA vaise pujaarii| jainasamAja jaise mUrkhasamAjake lie paM0 lakSmIcandrajI jaise vyAkhyAtAoMke vyAkhyAna hI manoraMjaka ho sakate haiM; tattvoMke vyAkhyAna sunanekI usakI yogyatA nahIM hai / ityaadi|" ukta noTameM paNDitajIkI prazaMsAkA eka zabda bhI na thA, balki eka tarahase unake vyAkhyAnoMpara kaTAkSa thA / parantu pAThaka yaha jAnakara Azcarya kareMge ki vyAkhyAnavAcaspati vidyAsAgara Adi bar3I bar3I padaviyoMse vibhUSita paNDitajIne usa noTako apanI prazaMsA karanevAlA samajha liyA aura isa khuzImeM hamAre pAsa eka santoSapatra likha bhejanekI kRpA kI / paNDitajIkI isa kRpAko hama sAdara svIkAra karate haiM aura apane pAThakoMkI jAnakArIke lie ukta patrakI akSarazaH nakala yahA~ prakAzita kiye dete haiM / paNDitajIkI yogyatAkA aura unake hRdta bhAvoMkA isase acchA citra zAyada hI kahIM dekhaneko mile / hameM AzA hai ki pAThaka isase jainasamAjake paNDitoMke marmako samajhanemeM bahuta kucha samartha ho sakeMge / patrameM TIkA TippaNI karanekI bahuta kucha guMjAiza thI; parantu yaha kAma hamane apane pAThakoMke lie chor3a denA hI ucita samajhA hai| paNDitajI hameM For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prsNg| kSamA kareM jo hama unakI AjJAke binA isa patrako prakAzita kara dete haiN| isake prakAzita honese hamArI samajhameM jainasamAjakA bahuta kalyANa hogA aura Apake abhiprAya bhI logoMtaka pahu~ca jaayeNge| antameM hama itanA nivedana aura bhI kara denA cAhate haiM ki patrameM jo isa tuccha lekhakake lie bar3e bar3e -- vara-vara' yukta vizeSaNa diye gaye haiM, yaha unake yogya sarvathA nahIM hai aura na isane kabhI ApakI prazaMsAmeM kucha likhA hai jisake badalemeM ye diye gaye haiN| ise duHkha hai ki Apane hitaiSIke noTakA abhiprAya na samajhA aura bhUlase isake lie itane bahumUlya zabda kharca karanekA parizrama uThAyA yatodhamastato jyH| priyavara mitravara bhrAtRvara upamAvara lAyakavara sAhityavara aneka sAiMsavara itihAsavara nItitara zrIyuta nAthUrAmajI premI yogya lazakarase lakhamIcandakena dharmasneha mAlUma hoya aparaMca he mahAzaya jainahiteSI patra ApakA AyA par3hakara mayUvarameghavat Ananda paayaa| Age AlUpaMthI logoMne tathA murainApaMthI logoMne tathA 1 Upara 18 hajAra zIlapAlaka brahmacArI logoMne milakara mere ThIka jainasiddhAMtAnukUla vyAkhyAnapara jo mere dilako dukhAyA usa duHkhako vacanase kaha nahIM sakatA paraMtu Aja janahitaiSIme kiMcit mere manakI mAphika Apake uttara deneme jo mere cittame AlhAda huvA vacanase kaha nahIM sktaa| dhanya he Apako ki jo mere duHkhita cittako sukhI kiyA Age he priyavara maiMne sAmAnya vA vizeSa hajAro vyAkhyAna ( dayAdharma ) ko puSTa karate huve jainasiddhAMtAnukUla tathA zaiva vaiznava vedAMnukUla tathA kurAna hadIsa vAivila tathA 20 lASa. varSake pramANa deke jainadharmako puSTa karate huve vyAkhyAna diye lAkho AdamI musalamAna ziyA sunata 72 tathA hiMduvome brAhmaNa vaiznava zaivI vedAMtI isAI 3 For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - ora aneka jAti ke logone jainadharmakI tathA merI prazaMsA karI vo prazaMsA mere mukhase me kaha nahIM sakatA aMtameM ye kaha dete haiM koI devatA siddha hai mene paramatake 14 purANa 5 smRti 2 saMhitA 2 veda 4 upapurANa vAlmIka rAmAyaNa devI bhAgavata savA lakSa mahAbhArata 3 vAra olDa ora nyU TeSTameMTa vAivila kucha hadIsa kAsAsula aMviyA tathA auliyA tathA saikar3o itihAsa tathA sAiMsa se jainamatakI prAcInatA tathA guvAliyara bhaMDArake sarva graMtha nyAya siddhAMtoko chor3akarake 1 lAkha zloka svetAMbara matake ye sarva graMtha mere dekhe haiM hajAro loka maine chAMTe haiM hajAro kaMTha kiye haiM 5 hajAra zloka jainamatakA 1 hajAra paramatakA 6 hajAra bhASAke kaMTha kiye haiM 45 varSa se kozisa kara rahA hUM 45 hajAra dIkA (ru0 ? ) harjA uThAyA hai zAstrAbhyAsa meM bhalA Apa sociye meM anyathA prakAra sabhAme vyAkhyAna kaise de sakatA hUM mere upadezase hajAro strIpuruSone dayAdharmame pravartana kiyA hajAro anyamatiyone tathA musalamAnone dayA pAlI hai vasa me Apa sArase sAiMsa ke vidvAnako jAdA kyA likhUM yehI saMkSepa vohata hai 570 ese zAstrAnukUla vyAkhyAnako iTAye paMthI vA murenepaMthI vA brahmapaMthI niMdA karai ye mere bhAgyakA doSa hai ye mujhame avazya doSa hai ki koI jaina pUjApratiSThA me AdamI bhejake mujhe bulAleve aura usa vakatame ye bhI AjAya to ina logo ke vyAkhyAna koI pasaMda nahIM karatA taba inake kaladArokI AmadanIme pharaka par3ajAtA hai saba loga mujhe dekhate haiM jaisA abhI vaisAkha vadIme iMdoramai merI sabhAme 12 bajetaka 4 hajAra AdamI inakI sabhAme eka dina 40 AdamI ora bhI anAdara isI vAtapara jalakara jainamitrame chapA diyA gharakA gajaTa he cAhe jo chapAvai mere bhAgyase Apa uttaradAtA khaDe ho gaye maiM Apako dhanyavAda detA hUM Apa niSpakSapAtI ho Apake jainahiteSI padArthavidyAse bharA usakI tArIpha likha nahI sakatA sarasvatI prazaMsA karatI hai isa saMkSepa patrake par3haneme takalIpha hogI paraMtu merI dilI bImArI jAtI rahegI basa kRpAdRSTi rakhanA kSamA cAhatA hUM merA ThikAnA lakhamIcaMda padamacaMda bAjAra kaserA olI lazakara guvAliyara Age ApakI jainahiteSI barAbara jainame koI gajaTa nahI sAiMsa bharA rahatA hai| sarasvatI bhI prazaMsA karatI hai For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prsNg| 571 ma Age viSaya kaSAyake laMpaTI iTAyevAle kahate hai AlUkhAnekA aSTamI 14 ko harIkhAnekA upadeza devo brahmajI kahate hai sarvajAtike sAtha zAmila baiThake bhojana karanekA upadeza karo koi unmArgapaMthI kahate he samyaktIko saptavyasanake sevanakA upadeza karo me inakA ulaTA upadeza karatA hUM isa savavase unakA kaladAra mArA jAtA hai mitI dvitiya vaisAkhavadI 1 ___L. Chand. __5 seThIjIkA maamlaa| paM0 arjunalAlajI seThIko eka varSase adhika ho gayA, para unake kaSTakA anta nahIM aayaa| isa viSayameM sahayogI pratApane eka bahuta acchA noTa kiyA hai| vaha likhatA hai " yaha AzcaryakI bAta hai ki arjunalAlajI eka varSase usI prakAra jelameM sar3a rahe haiM para unake viSayameM kucha bhI prakaTa nahIM kiyA jAtA / hamArI dRSTise to jyoM jyoM samaya bItatA jAtA hai-tyoM tyoM unheM hara prakAra pUrNa nirdoSa mAna lenemeM hamArI hicakicAhaTa dUra hotI jA rahI hai| yadi ve nirdoSa na hote to jayapura itanI napuMsakatA kabhI prakaTa na kara sakatA ki bArabAra cunautI diye jAne para bhI vaha cupa rahatA aura unakA koI doSa siddha na karatA / hama adhika kAlataka isa sandehameM bhI nahIM raha sakate ki usakI cuppI atyAcArakA dUsarA rUpa nahIM hai aura atyAcArIkI cuppI usakI kAyaratAke sivA aura kucha bhI nahIM hotI / hA~, bhAratasarakAra bhI kucha nahIM sunatI / aura hama nahIM jAnate ki vaha apane isa maunakA kaunasA naitika kAraNa batalA sakatI hai|" For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 thaa| asa granthanisahanI, jainahitaiSI__ . bilakula naye grantha / ___ assttshsrii| nyAyakA prasiddha grantha vidyAnandasvAmI vircit| tIna cAra varSase chapa rahA thaa| abhI hAlahI chapakara taiyAra huA hai| vidvAnoMke kAmakI cIz2a hai|shhroNke mandiroMke bhaMDArameM avazya rakhanA caahie| jo bhAI saMskRta nahIM jAnate, ve ise bhASAkA samajhakara na ma~gA leveN| mUlya tIna rupyaa| shraavkdhrmsNgrh| lagabhaga 25-30 zrAvakAcArake-granthoMke AdhArase paM0 darayAvasihajI seiidhayAne isakI racanA kI hai / nirNayasAgarameM sundaratAse chapA hai / zrAvakAcArasambandhI tamAma bAtoM para isameM prakAza DAlA gayA hai / bhASA sabake samajhane yogya hai / agastake antataka ravAnA ho sakegA / mUlya jildakA 21) sAdIkA 2) rupayA / paMcamaMgala arthasahita / / - jainapAThazAlAoMmeM paDhAye jAneke lie yaha pustaka taiyAra karAI gaI hai| pahale maMgalapATha, phira kaThina kaThina zabdoMke artha, phira sarala bhAvArtha, isake bAda praznAvalI, isa kramase taiyAra kiyA gayA hai| pratyeka maMgalake antameM usakA sAra bhAga bhI de diyA hai| artha kaI vidvAnoMkI sammatise likhA gayA hai / mUlya tIna aanaa| ... sAgAradhamAmRta bhASATIkAsahita / - isa prasiddha zrAvakacArakI TIkA paM0 lAlArAmajIne sarala hindImeM kI hai| isameM aisI bIMsoM bAteM mileMgI jo aura zrAvakAcAroMmeM nahIM pAI jAtI haiN| mUlya 1 // ) ru0 mainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, . . hIrAbAga po0 giragAMva-bambaI. For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) citrazAlA sTIma presa, pUnA siTIkI anokhI pustkeN| citramayajagataH-yaha apane DhaMgakA advitIya sacitra mAsikapatra hai| "ile. sTreTeDa laMDana nyUja" ke DhaMga para bar3e sAijameM nikalatA hai| eka eka pRSThameM kaI kaI citra hote haiM / citroMke anusAra lekha bhI vividha viSayake rahate haiM / sAla bharakI 12 kApiyoMko ekameM baMdhA lenese koI 400, 500 citroMkA manohara alabama bana jAtA hai / raMgIna citra bhI isameM rahate haiM / ArTapeparake saMskaraNakA vArSika mulya 5 // ) DaoN0 vya0 sahita aura eka saMkhyAkA mUlya // ) AnA hai| sAdhAraNa kAgajakA vA0 mU0 3 // ) aura eka saMkhyAkA - ) hai|| rAjA ravivarmAke prasiddha citra-rAjA sAhabake citra saMsArameM nAma pA cuke haiM / unhIM citroMko aba hamane sabake subhIteke liye ArTa peparapara pustakAkara prakAzita kara diyA hai / isa pustakameM 88 citra maya vivaraNake haiN| rAjA sAhabakA sacitra caritra bhI hai / TAiTala peja eka prasiddha raMgIna citrase suzobhita hai / mUlya hai sirpha 1) ru0 / citramaya jApAna-ghara baiThe japAnakI sair| isa pustakameM jApAnake sRSTisaudarya, rItiravAja, khAnapAna, mRtyu, gAyanavAdana, vyayasAya, dharmaviSayaka aura rAjakIya, ityAdi viSayoMke 84 citra, saMkSipta vivaraNa sahita haiM / pustaka avvala nambarake ArTa pepara para chapI hai / mUlya eka rupayA / sacitra akSarabodha-choTe 2 baccoMke varNaparicaya karAnemeM yaha pustaka bahuta nAma pA cukI hai / akSaroMke sAtha sAtha pratyeka akSarako batAnevAlI, usI akSarake AdivAlI vastukA raMgIna citra bhI diyA hai / pustakakA AkAra bar3A hai / jisase citra aura akSara saba suzobhita dekha par3ate haiM / mUlya chaha aanaa| varNamAlAke raMgIna tAza-tAzoMke khelake sAtha sAtha baccoMke varNaparicaya karAneke liye hamane tAza nikAle haiM / saba tAzoMmeM akSaroM ke sAtha raMgIna citra aura khelaneke cinha bhI haiM / avazya dekhiye / phI seTa cAra Ane / sacitra akSarAlipi-yaha pustaka bhI uparyukta " sacitra akSarabodha " ke DhaMgakI hai| isameM bArAkhaDI aura choTe choTe zabda bhI diye haiM / vastucitra saba gIna haiM / AkAra uktaM pustakase choTA hai| isIse isakA mUlya do Ane hai| For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) - saste raMgIna citra-zrIdattatraya, zrIgaNapati, rAmapaMcAyatana, bharatabheTa hanumAna, zivapaMcAyatana, sarasvatI, lakSmI, muralIdhara, viSNu, lakSmI, gopIcanda, ahilyA, zakuntalA, menakA, tilottamA, rAmavanavAsa, gajeMdramokSa, hariharabheTa, mArkaNDeya, rambhA, mAninI, rAmadhanurvidyAzikSaNa, ahilyoddhAra, vizvAmitra menakA, gAyatrI, manoramA, mAlatI, damayantI aura haMsa, zeSazAyI, damayantI ityAdike sundara raMgIna citra / AkAra 745, mUlya prati citra eka paisA / zrI sayAjIrAva gAyakavADa bar3odA, mahArAja paMcama jArja aura mahArAnI merI, kRSNaziSTAI, svargIya mahArAja saptama eDavarDake raMgIna citra, AkAra 8x10 mUlya prati saMkhyA eka AnA / lithoke baDhiyA~ raMgIna citra-gAyatrI, prAtaHsandhyA, madhyAhna sandhyA, sAyaMsandhyA pratyeka citra / ) aura cAroM milakara // ) nAnaka paMthake dasa gurU, svAmI dayAnanda sarasvatI, zivapaMcAyatana, rAmapaMcAyatana mahArAja jArja, mahArAnI merI, / AkAra 16420 mUlya prati citra / ) Ane / __ anya sAmAnya-isake sivAya sacitra kArDa, raMgIna aura sAde, svadezI baTana, svadezI diyAsalAI, svadezI cAkU, aitihAsika raMgIna khelaneke tAza, Adhunika dezabhakta. aitihAsika rAjA mahArAjA, bAdazAha, saradAra, aMgrejI rAjakartA, gavarnara janarala ityAdike sAde citra ucita aura raste mUlya para milate haiN| skUloMmeM kiMkaragArDana rItise zikSA deneke liye jAnavaroM ke citra saba prakArake raMgIna nakaze, DrAIMgakA sAmAna, bhI yogya mUlyapara milatA hai isa patepara patravyavahAra kiijiye| mainejara citrazAlA presa, pUnA sittii| asala aMgUrI hIMga kevala 4 ) sera, khAlisa kastUrI 25) aura 35 ) to. zuddha zilAjIta // ) to. tibatI mamIrA 3) to. khAlisa kamala zahada aura murabbA bAdAma pratyeka 1) sera. kAzmIra sTorsa, zrInagara naM. 25. 1) sera. . For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ MI bar pavitraasalI . AjamUdA 3 saikaDoM prazaMsA patra prApta hAjamekI 4) ET HI A HAPAN - prasiddha aksIra davA HLENiHRMALVAL YVE phAyadA na kare to dAma vApasa milane kA patA_MAA eka darjana sacandrasena jaina vaidyA DimArka / DaoN alaga RE V to dhoka iTAvA. to dhoko For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) - rASTrIya granthaH 1 srl-giitaa| isa pustakako par3hakara apanA aura apane dezakA kalyANa kIjiye / yaha zrImadbhagavadgItAkA sarala-hindI anuvAda hai| isameM mahAbhAratakA saMkSipta vRttAnta, mUla zloka, anuvAda aura upasaMhAra ye cAra mukhya bhAga haiN| sarasvatIke suvidvAn saMpAdaka likhate haiM ki yaha pustaka divya hai / mUlya jayanta / zeksapiyarakA iMglaiMDameM itanA sammAna hai ki vahAMke sAhityapremI apanA sarvasva usake granthoMpara nyochAvara karane ke lie taiyAra hote haiM / usI zeksapiyarake sarvottama ' haimlaiTa ' nATakakA yaha bar3A hI sundara anuvAda hai| mUlya // ]; sAdI jilda // 3 dharmavIra gaandhii| isa pustakako par3hakara eka bAra mahAtmA gAndhAke darzana kIjiye, unake jIvanakI divyatAkA anubhava kIjiye aura da0 aphrikAkA mAnacitra dekhate hue apane bhAiyoMke parAkrama jaaniye| yaha apUrva pustaka hai / mUlya / 4 mahArASTa rahasya / mahArASTra jAtine kaise sAre bhAratapara hindU sAmrAjya sthApita kara saMsArako kaMpA diyA isakA nyAya aura veda ntasaMgata aitihAsika vivecana isa pustakameM hai / parantu bhASA kucha kaThina hai / mUlya - // 5 sAmAnya-nItikAvya / sAmAjika rItinItipara yaha eka anaThA kAvya grantha hai| saba sAmayika patroMne isakI prazaMsA kI hai / mUlya ina pustakoMke atirikta hama hindIkI cunI huI uttama pustakeM bhI apane yahA~ vikrayArtha rakhate haiN| navanIta-mAsika patra / rASTrIya vicAra / vA0 mUlya 2 / vaha apane DhaMgakA nirAlA mAsika patra hai / hindI deza, jAti aura dharma isa patrake upAsya deva haiN| atmika unnati isakA dhyeya hai| itanA paricaya paryApta na ho to / ke TikaTa bhejakara eka namUnekI kApI maMgA liijiye| granthaprakAzaka samiti, navanIta pustakAlaya. pattharagalI, kAzA For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla hI chapI huI naI pustakeM / pitA ke upadeza-eka Adarza pitAne apane honahAra vidyArthI putrako jo ciTThiyA~ likhI thIM unakA isameM saMgraha hai| pratyeka ciTThI uttamase uttama upadezoMse bharI huI hai| jo pitA apane putroMko sadAcArI, parizramI, mitavyayI, vinayavAn aura vidvAn banAnA cAhate haiM unheM yaha choTIsI pustaka avazya maMgAnA caahie| mUlya sirpha Der3a AnA / acchI AdateM DAlanekI zikSA-yaha bhI vidyArthiyoMke lie likhI gaI hai| bahuta hI acchI hai| mUlya ) sikkhoMkA parivartana--paMjAbakA sikkhadharma eka sIdhA sAdhA pAralaukika dharma hokara bhI dhIre dhIre rAjanItika yoddhAoMkA dharma kaise bana gayA isa granthameM isI bAtakA aitihAsikadRSTise vistArapUrvaka vivecana * kiyA gayA hai| DAkTara gokulacanda ema. e., pI. eca. DI., bairisTaraeTa lAke a~garejI grantha The Transformation of Sikhism kA anuvAda hai| mUlya 1 // ) svAmI rAmadAsakA jIvanacarita mahArASTra kesarI zivAjI mahArAjake dharmaguru rAmadAsasvAmIkA par3hane yogya jIvanacarita / mUlya / ) phijIdvIpa meM mere 21 varSa paM0 totArAmajI nAmake eka sajjana kulI banAkara phijIdvIpameM bheja diye gaye the / vahA~ ve 21 varSa taka rahe / usasamaya unheM aura dUsare bhAratavAsiyoMko jo asahya duHkha diye gaye the unakA isa pustakameM romAMcakArI varNana hai / mUlya =) svAmI rAmatIrtha ke upadeza--pahalA bhAga / mUlya / ) padyapuSpAMjali-hindIke prasiddha kavi paNDita locanaprasAda zarmAkI lagabhaga 40 kavitAoMkA saMgraha / kavitAyeM khar3I bolIkI haiM / dezabhakti, jAtiprema, Adike bhAvoMse bharI huI haiN| mUlya sirpha chaha AnA / jarmanIke vidhAtA-arthAta kesarake sAthI-jina logoM ke prayatna aura udyogase jarmanIne vartamAna zakti prApta kI hai una 24 puruSoMkA saMkSipta carita isa pustakameM saMgRhIta hai| vartamAna yuddhakI gati samajhane ke lie yaha pustaka avazya paDhanA caahie| mUlya / ) mainejara, hindIgrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va bambaI For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalakatte ke prasiddha DAktara barmana kI kaThina rogoM kI sahaja dvaaeN| gata 30 varSa se sAre hindusthAnameM ghara ghara pracalita haiN| vizeSa vijJApana kI koI AvazyakatA nahIM hai, kevala kaI eka davAiyoM kA nAma nIce dete haiN| haijA garmI ke dasta meM peTa darda,bAdIke lakSaNa miTAne meM asala arkakapUra akepUdInA [saJja] mola / DAHmaH1 se4 zIzI mola eDAHmaH ||aane / andarake athavA bAharI peciza, maror3a,aiThana, zUla, AMva damiTAnemeM ke dastama pena hIlara kloroDina mola // DAH mH|-paaNc AnA mola / darjana rupayA | sahaja aura halakA julAbake li. kaleja kI kamajorI miTAne meM julAvakI golI.. aura bala bar3hAne meM- 2 golI rAtako khAkara soye sabere khulAsA dasta hogaa| 16goliyoMkI ddivii|ddaamH 'mola 1 ) ddaaH|-] Ane / 1 se 8 taka tupAMca Ane pUre hAlakI pustaka vinA mUlya milatI hai davA saba jagaha hamAre ejenTa aura davA pharrAzoMke pAsa milegI athavA DA. esa,ke, bona 5,6,tArAcaMda datta zauTa klktaa| (isa aMkake prakAzita honekI tArIkha 8-8-15 For Personal & Private Use Only