Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ વિજયધર્મસુરિ જૈન મન્થમાલા. પુ. ૩૬. हेमचन्द्र-वचनामृत.
સંગ્રાહક અને અનુવાદક:કેન્દ્રમૂર્તિ મુનિરાજ શ્રી જયન્તવિજયજી.
સં. ૨૪૬૩.
ધર્મ સં. ૧૫. વિ. સં. ૧૯૯૩.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
: પ્રકાશક:
દીપચંદ બાંઠિયા, મંત્રી, શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા
છેટા સરાફા, ઉજજૈન (માલવા).
પહેલી આવૃત્તિ. નક્કલ ૧૦૦૦
: મુદ્રક : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શ્રી મહાદય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ, ભાવનગર,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Qoooooooooooooooooebee0000000 , यक्षराट् श्रीमणिभद्रो विजयतेतराम् । है ae%e0%ebooooooooooooooooooooooo8
અનુક્રમણિકા.
પ્રકાશકનું નિવેદન. કંઈક. અર્પણ સહાયક પરિચય. પર્વ–સર્ગવાર અનુક્રમણિકા. વિષયવાર અનુક્રમણિકા.
વચનામૃત.
શુદ્ધિપત્રક.
જાહેરખબર.
==
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री महोदय प्रेस-भावनगर,
Tea
)
ve
dea@@@@@@@ @@@ 39 800ea83e8 668 o ooo o o ooooooooo ooo JC • •
• •e
श्रीविजयधर्मसूरीश्वरजी महाराज.
•X900000000000000000000000000000000000००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००XC... "
.0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000360" .
शास्त्रविशारद-जैनाचार्य
(0000000
XCarin)
(00000000000000000000०००००००००००००००0000000
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
r n : Into
T TT
પ્રકાશકનું નિવેદન.
સ્વ. ગુરુદેવ શાસ્ત્રવિશારદ, જૈનાચાર્ય શ્રી વિજય ધર્મસૂરિ મહારાજના વિદ્વાન અને પ્રસિદ્ધ શિષ્યમાંના એક શાનમૂર્તિ, ઈતિહાસ પ્રેમી મુનિરાજ શ્રી જયન્તવિજયજીને પરિચય હવે વાચકને કરાવવાની જરૂર નથી રહી. તેમણે લખેલે “આબુ” નો અને બ્રાહ્મણવાડાજીને ઇતિહાસ, તેમણે વિદ્વત્તાપૂર્ણ સંપાદિત કરેલ “ઉત્તરાધ્યયન સુત્ર અને તે ઉપરાન્ત જુદાં જુદાં પ્રતિષ્ઠિત માસિકે આદિમાં આવતા એમના અતિહાસિક શાળ સંબંધી લે–એ બધું વિદ્વદુજગતમાં કાફી પરિચિત છે. તેઓશ્રીનાં જ સંગ્રહિત અને અનુવાદિત કરેલાં “વચનામૃત” ની આ બુક બહાર પાડતાં ખરેખર અમને આનંદ થાય છે. તેઓશ્રીએ પિતાના વક્તવ્યમાં જાહેર કર્યું છે તેમઆ “વચનામૃતે,”એ જુદા જુદા લેખકેની જુદી જુદી કૃતિઓમાંથી સંગ્રહિત કરેલાં “વચને” નથી. પરન્તુ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના સુપ્રસિદ્ધ ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરષચરિત્ર' નાં દશ પર્વોમાંથી સંગ્રહિત કરેલાં વચન છે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ પુસ્તકમાં આપેલા વચને કેટલાં ઉત્તમ છે, સામાન્ય જ્ઞાનવાળાને કે મહા વિદ્વાનને, ઉપદેશકને કે સામાન્ય ગૃહસ્થને, ધાર્મિકવૃત્તિવાળા મનુષ્યને કે દુનિયાદારીમાં ફસાએલાને, રાજ્યકર્મચારીને કે ખુદ રાજાને–એમ જુદા જુદા અધિકારમાં રહેલા સમસ્ત લોકોને માટે કેટલાં ઉપયોગી છે, એ વાતની ખાતરી, વચનામૃતનું અવલેકન કરનારને થયા વિના નહિ રહે. સંસારની ઉપાધિઓથી અશાન્ત અને વિહલ બનેલા કોઈ પણ માણસના આત્મામાં અપૂર્વ અમૃતનું ઝરણું વહેતું મૂકે તેવાં આ વચને છે. ખરેખર, મુનિરાજશ્રીએ આ સંગ્રહનું આપેલું નામ “વચનામૃત” એ સાર્થક છે. મુનિરાજશ્રીએ દરેક “વચનામૃત નો સાથે સાથે અનુવાદ આપીને સંસ્કૃતના અનભિજ્ઞ લેકે ઉપર પણ અનહદ ઉપકાર કર્યો છે. - મુનિરાજશ્રીની આ કૃતિને લાભ જનતા ઉઠાવે, એવું અંતઃકરણથી ઈચ્છવા સાથે, સંગ્રાહક અને અનુવાદક મુનિરાજશ્રીને તેમજ, આવા અપૂર્વ પુસ્તકને પ્રકાશિત કરવામાં આર્થિક સહાયતા કરનાર સંગ્રહસ્થોને અમે આ તકે આભાર માનીએ છીએ.
પ્રકાશક
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
કંઇક
.
સં. ૧૯૭૫ થી ૧૯૭૮ સુધીમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્રનું વાચન કરતાં, કેવળ મારા પિતાના અને સહચારી મુનિઓના ઉપયોગને માટે, તેમાંની ઉપયોગી અને જાણવા લાયક બાબતને, તેમજ કંઈક સુંદર જણાતા લકે અને સુભાષિતોને સંગ્રહ કરી લેતે. - તે વખતે છપાવવાને સ્વમમાં એ ખ્યાલ નહિ, એટલે જે કંઈ સંગ્રહ કરાએલે, એ કઈ પણ વચન છુટી જવાના પામે એવા, બહુ ધ્યાનપૂર્વક તે નહીં જ. ' છતાં જે કંઈ સંગ્રહ મારી પાસે હતું, એ નેહીઓ
અને શુભેચ્છકોએ જોતાં એમણે એવી સલાહ આપી કે ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિએ ઉપયોગી–એવાં દશે પર્વોનાં વચનામૃત જે પુસ્તકાકારે બહાર પાડવામાં આવે તે ઘણાઓને તે લાભકર્તા થઈ પડે.
જોગાનુજોગે છપાવવા માટે આર્થિક સહાયતા આપનાર ગૃહસ્થની પણ પ્રાપ્તિ થઈ.
પરિણામે તે સુભાષિતેને આ સંગ્રહ, અનુવાદ સાથે
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
જનતાની સમક્ષ મુકવામાં
આ જન્મકથા
૮ )
આવે છે. પ્રસ્તુત પુસ્તકની
ખારમી અને તેરમી શતાબ્દિમાં થઇ ગયેલા, પ્રખર વિદ્વાન, અનેક વિષયેા ઉપર લાખા શ્લોકાની રચના કરનાર,મહારાજા કુમારપાલ પ્રતિાધક, કલિકાલ સત્ત શ્રી હેમચંદ્રાચાય નું નામ, આજે જૈન અને અજૈન, ભારતીય ને યૂરોપીય, સમસ્ત વિશ્જંગમાં ખૂબ જાણીતુ છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે વ્યાકરણ, કાવ્ય, કાશ, નાટક, ન્યાય, જ્યોતિષ, વૈદક, યાગ આદિ એક પણ વિષય પેાતાની કલમથી બાકી રાખ્યા નથી. એમાં પણ તેમના શ્રી સિદ્ધહેમચંદ્ર વ્યાકરણે અને તેમના અભિધાન ચિંતામણિ કાશે તે એમના અમરત્વમાં અગ્રભાગ લીધા છે, હેમચદ્રાચાય પછીને ક્રાણુ સંસ્કૃત વિદ્વાન, પછી તે જૈન હોય કે અજૈન, હેમચંદ્રાચાર્ય'ની કૃતિઓનેા લાભ લેવાથી બચ્યા નથી. અને એ દૃષ્ટિએ હેમચદ્રાચાર્યના ઉપકાર નીચે તે જરૂર આવેલા છે.
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના વ્યક્તિત્વ સંબધી, એમની વિદ્વત્તા સબંધી અને એમના મહારાજા કુમારપાલ સાથેના પરિચય સંબંધી આધુનિક વિાને દ્વારા ઘણું લખાયું છે. એટલે એ સબધી પુનરુક્તિ કરીને આ વક્તવ્યને વધારવા નથી ચાહતા. વાચકેા તે સંબધી, તે તે લેખા અને પુસ્તકામાંથી જાણી લે.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યની અનેક કૃતિઓમાં “ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર” નાં દશ પર્વો, એ એક વિશિષ્ટ કૃતિ છે. ચોવીસ તીર્થંકરાદિ ત્રેસઠ મહાપુરુષોનાં ચરિત્રો આલેખવામાં જ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ૩૫ થી ૪૦ હજાર
કોની રચના આ દશ પર્વોમાં કરી છે. આ દશ પર્વો, એ સામાન્ય કથા ગ્રંથ નહીં, પરંતુ બારિકાઈથી વાંચનાર કબૂલ્યા વિના નહીં રહે કે-એ દશે મહાકાવ્ય છે. સાધારણ રીતે અનુષ્ટ્રછંદમાં એ દશે પર્વો હોવા છતાં, એમાં પ્રસંગે પ્રસંગે બીજા દે પણ આવે છે. વર્ણનાત્મક દષ્ટિએ પણ આ કૃતિ મહાકાવ્યોથી ઉતરે તેમ નથી. ઋતુ, દેશ, નગર, પર્વત, ઇંદ્ર, સૂર્ય, ચંદ્ર, રાજા, લેકસ્થિતિ, લેકવ્યવહાર, વિવાહ, પર્યટન, દુભિક્ષ અને યુદ્ધ આદિ પ્રસંગેને ઘણી જ સુંદર રીતે-વિસ્તારપૂર્વક વર્ણવ્યા છે.
આ ગ્રંથની ખાસ ખૂબી તે એ છે કે મહાકાવ્યરૂપે આ પર્વો હોવા છતાં એને સુભાષિત વચનોને તે એક ખજાને જ કહી શકાય. ભાગ્યે જ ક્યાંય એવા બે ચાર
કે એક સાથે આવે છે જેમાં ઉપમા ઉપમેયભાવ અને કંઈને કંઈ સાહિત્યિક ચમત્કાર ન હોય. . ખરી રીતે હેમચંદ્રાચાર્યે આ દશે પર્વોની અંદર આપેલાં સુભાષિતાની છાંટણી કરવી, એ ઘણુંજ કઠિણુ કામ છે. કારણ કે કોઈ કોઈ વચને તે એવાં પણ છે કે જેને એક જણ સુભાષિત કહી શકે, તે બીજે તેને પ્રસં
જ કણિ
એક જણ સભા કઇ વચને તો
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૦ )
ગને લગતુ જ વાકય કહી શકે—સુભાષિત ન કહી શકે. છતાં જો પ્રારંભથી છપાવવાની દૃષ્ટિએ સંગ્રહ થયા હત, તે સંભવ છે કે આથી પણુ ધણાં વધારે વચનામૃત નિકળી શકત, છતાં બહુ મોટા સંગ્રહ કદાચ વાચકેાને કટાળા ઊપજાવનાર પણ થઈ પડે. એટલે ખાસ વિચારપૂર્વક જરૂરી જરૂરી વચનામૃતા જ આમાં આપી સતેષ માનવામાં આવ્યા છે.
આ સંગ્રહમાં કુલ ૯૧૫ વચનામૃતા આપ્યાં છે. એમાં કેટલાંક એવાં પણ છે કે જે એક બીજાની સાથે મળતાં આવે છે, અને સમાન અને સૂચવે છે; છતાં, જુદાં જુદાં પમાં આવેલાં હાવાથી, અને શબ્દ રચના જુદી જુદી હાવાથી, કાઇને કંઇ રુચે તે કાઇને કઇ રુચે, એ દૃષ્ટિએ એવાં સમાનાર્થસૂચક વચને પણ. જેમનાં તેમ રાખ્યાં છે. તેમજ આમાં કેટલાંક વચનામૃત એવાં પણ છે કે જેમાં બબ્બે નીતિ વાકયો સ’કળાએલાં છે.
એક વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે. આમાં આપેલાં વચનેને ઉપનય શા ઉતારવા જોઇએ ? ક્યા પ્રસંગે તે વચન ઉપયેાગમાં લેવું જોઇએ ? આપણે શું સમજવું જોઇએ ? એ બાબતે ખાસ કરીને વાંચનારાઓની મુનસફી ઉપર રાખવામાં આવી છે. કારણ કે એક જ વસ્તુના ઉપયોગ, ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિએ ભિન્ન ભિન્ન સ્થાનમાં પણ કરી શકાય છે.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૧ ) યદ્યપિ કેટલાંક વાકયોને, આમાં આપેલા અર્થથી, કદાચ જુદો અર્થ પણ કરી શકાય. અર્થાત એને જુદી રીતે પણ ઘટાવી શકાય; છતાં આમાં બનતા સુધી મૂળ ગ્રંથના સંબંધને અનુલક્ષીને જ અર્થ લખવામાં આવ્યો છે.
ગ્રંથકર્તાએ આ વાક્યોની રચના કંઈ સુભાષિતોને માટે જ નથી કરી. કિન્તુ ચાલુ ચરિત્રમાં પ્રસંગે પ્રસંગે વાક્ય ગોઠવેલાં હેઈ કેટલેક સ્થળે વાક્યમાં હિ, ચ, વા, ઇવ, યસ્માત, તસ્માત, યત, તત, યતઃ, તત, ખલું, નનું, કિલ, યદ્વા. પરં, વગેરેમાંથી કોઈ કોઈ શબ્દ આપેલા છે; એનો અર્થ તે તે વાકયેના અર્થમાં કે કોઈ સ્થળે છેડી પણ દેવો પડ્યો છે.
જ્યારે ચ, વા, હિ, અપિ, એવાં કેટલાંક અવ્યયને પ્રસંગને અનુસરીને મૂળ અર્થ કરતાં ભિન્ન અર્થ પણ કરવો પડ્યો છે.
આ પુસ્તકમાં આપેલાં વાકયે ખાસ કરીને કેમાંથી આપેલાં છે. જે લેક આખાયે સુભાષિત જેવો લાગે, તે તે આખો આપવામાં આવ્યો છે જે જે સુભા
* દશે પર્વોમાં સુભાષિત જેવા આખા લેકે ઘણું આવે છે, પરંતુ અહીં સુભાષિત વાકયે આપવાનો જ મુખ્ય ઉદ્દેશ હેવાથી એવા આખા કે અપવાદ તરીકે થોડાક જ આપ્યા છે.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૨ )
ષિત, લેકના એક અથવા બે ચરણોથી બનેલાં છે; તે તે એક અથવા બે ચરણે અખંડ રીતે આપ્યાં છે, પરંતુ
ક કે તેનાં ચરણની, મધ્યમાંથી કાઢેલ વાક્ય આપવામાં, તે પાદ-ચરણના જે તરફના શબ્દો કે અક્ષરો છોડવામાં આવ્યા છે, તે અક્ષરોના સ્થાનમાં....આમ ટપકાં મૂકવામાં આવ્યાં છે. જેથી એ પાદ કઈ તરફથી તૂટેલું છે, તે રહેજે સમજી શકાય છે.
વાચકોની અનુકૂળતાને માટે આ પુસ્તકના દરેક પૃષ્ઠના મથાળે પર્વ અને સર્ગની સંખ્યા આપવામાં આવી છે અને પ્રત્યેક સર્ગનાં વચનની કુલ સંખ્યા જાણી શકાય, એટલા માટે દરેક વચનામૃતના પ્રારંભમાં અનુક્રમ નંબર આપ્યા છે. જ્યારે દરેક વચનામૃતની હામે આપેલ નંબર, જે કલેકમાંથી એ વાક્ય લેવામાં આવ્યું છે, તે લોકને નંબર સૂચવે છે. આમ દરેક વચનામૃત માટે તેનું પર્વ, સર્ગ અને શ્લેક બધુંયે સાથે સાથે જાણી શકાય છે.
એ કહેવાની ભાગ્યે જ જરૂર છે કે આવાં ટૂંકાં અને જેનો ઉપયોગ ગમે તે સ્થળે કરી શકાય, એવાં વાનીવચનની વિષયવાર છાંટણી કરવી ઘણી જ કઠિણ છે, છતાં , આ પુસ્તકનો ઉપયોગ જુદા જુદા વાંચનારા જુદી જુદી દષ્ટિથી કરી શકે અને જેઓ અમુક અમુક વિષયને લગતાં વાક્યો એકદમ મેળવવા ચાહતા હોય, તેની ઉપયોગિતાને માટે મારી મતિ અનુસાર સમયનો ઘણે ભાગ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
( ૧૩ ) - આપીને વિષયની છાંટણી કરીને વિષયવાર અનુક્રમણિકા પણ આપવામાં આવી છે. આશા છે કે થોડે ઘણે અંશે પણ તે ઉપયોગી થશે જ.
યદ્યપિ આમાં દશે પર્વનાં વચને આપવામાં આવ્યાં છે. પરંતુ તેમાં મારાં પોતાનાં સંગ્રહિત સાતમા પર્વને છોડીને નવ પર્વમાંનાં છે. જ્યારે સાતમા પર્વનાં વાકયે ચુંટી કાઢીને અનુવાદ સાથે ન્યાય-સાહિત્ય તીથ, તકભૂષણ, મુનિરાજશ્રી હિમાંશુવિજયજીએ તૈયાર કરી આપ્યાં છે. એ માટે એઓને ધન્યવાદ આપ ભૂલીશ નહિ.
પ્રાન્ત–ભાષાન્તર કરતાં મતિમંદતાથી કે બીજા કારણે મૂળ કર્તાના આશયથી જુદી રીતે કંઈ લખાયું હોય, તે તે બદલ ક્ષમા યાચના કરવા સાથે, આ વચનામૃત જનતા વાંચે, વિચારે, અને તેને અનુસરવા પ્રયત્ન કરી સુખભાગી બને એવી અભિલાષા સાથે વિરમું છું.
ન્યૂ હાલા ( સિંધ), ), ચૈત્ર શુદિ ૧૩, ૨૪૬૩. (
ધર્મ સં. ૧૫. )
જયન્તવિજય.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
આમાં આવેલા કેટલાક જૈન પારિભાષિક શબ્દો. પૃષ્ટ શબ્દ ૧૫ ક્ષપશમ=ઉદયમાં આવેલાં કર્મનાં અણુઓનાં સમૂ
હેમાંથી છેડાને ભેગવીને ક્ષય કરવો અને થડાને
દબાવી દેવા, તેનું નામ કર્મને ક્ષયોપશમ. ૨૦ સ્વયંભુરમણ=અસંખ્યાતાઠોપો અને સમુદ્રોને વિંટાયેલો - તી(મધ્ય)લોકને મોટામાં મેટે અને છેલ્લે મહાસમુદ્ર. ૨૧ સાતવેદનીય =જે કર્મના ઉદયથી છે સુખ પામે તે કર્મ. ૨૩ છસ્થ= કેવલજ્ઞાન (સર્વ-સર્વદર્શીપણું) પ્રાપ્ત થયા
પહેલાંની અવસ્થા-સ્થિતિવાળો સામાન્ય મનુષ્ય કે
મહાત્મા છાસ્થ કહેવાય છે. ૮૧ નિકાચિત=દઢપણે બાંધેલાં જે કર્મોને ભોગવ્યા સિવાય,
તપસ્યા–ભાવના વગેરે કોઈપણ ઉપાયોથી નાશ ન જ
કરી શકાય, તે નિકાચિત કર્મ કહેવાય છે. ૧૦૨ લબ્ધિઓ તપસ્યા અને ચારિત્રના પ્રભાવથી મનુષ્યોને - જે અનેક પ્રકારની શક્તિઓ ઉત્પન્ન થાય છે, તેને
લબ્ધિઓ કહેવામાં આવે છે. આઠ સિદ્ધિઓ અને ૨૮
લબ્ધિઓને તેમાં મુખ્ય ગણવામાં આવેલ છે. ૧૬૩ નિયાણું પિતાની તપસ્યા-ચારિત્ર આદિ શુભ ધર્મ
ક્રિયાના પ્રભાવથી આગામી ભવમાં હું ઇંદ્ર, દેવ, ચક્રવર્તિ, રાજા વગેરે થાઉં, એ દઢપણે સંકલ્પ કરે,
તેનું નામ નિયાણું (વિવાર)કહેવાય છે. ૧૭૪ ભવાભિનંદી-ખાન-પાન,મેજ અને વિષયવાસના આદિ
સંસારનાં સુખ ભોગવવામાં જ જેઓ આનંદ માનતા હોય એવા મનુષ્ય ભવાભિનંદી કહેવાય છે.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમનું છે તેમનાં જ
( સ્વર્ગસ્થ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના )
હસ્તકમલેમાં સાદર સમર્પિત.
mmmmmmm
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિવાણાગઢ ( મારવાડ ) નિવાસી અને
રામસાગર છે. બલારીવાળા
શેઠ તુલસાજી, પ્રેમચંદજી, વસ્તીરામજીના
સ્મરણાર્થે તેમના સુપુત્રા
શ્રી વૃદ્ધિચ'જી, શ્રી દલીચંદજી તથા શ્રી હસ્તિમલજીની
આર્થિક સહાયતાથી
પ્રકાશિત.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीमान् दलीचंदजी बालड जैन, मु. गढसिवाणा (मारवाड़)
जन्म संवत् १९६८ मिति मागसर सुद ११
श्री महोदय प्रेस-भावनगर.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
DIJIJ་སྤྱཡIIIIE:ཨmn
। सेठ तुलसाजी
IMAND
जिन की स्मृति में यह पुस्तक प्रकाशित कराया जा रहा है, उनका संक्षिप्त जीवनपरिचय इस प्रकारका है।
जोधपुर राज्यान्तर्गत सिवाणागढ एक प्राचीन और पहाड़ की टेकरी के नीचे बसा हुआ गांव है । यहां पहाड़ के साथ ही, पोरवाडों का बनाया हुआ अति प्राचीन मंदिर आज भी मौजूद है । ओसवालों के यहां करीब छसो घर हैं। यहां के जैनों की धर्मभावना भी प्रशंसनीय है । गांव को देखते हुए मालूम होता है कि किसि समय यह एक बड़ा शहर होगा।
सेठ तुलसाजी यहां के ही रहनेवाले धर्मप्रेमी और श्रीमंत गृहस्थ थे। आपके पिता का नाम श्रीइन्द्रमलजी बालड़ था, और माता का नाम धुलीबाई था। सं. १९३३ के चैत्र सुदि १३ को आप का जन्म हुआ था। आप के
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८) दो भाई और थे, जिन में एक का नाम प्रेमचंदजी था दूसरे का बस्तीरामजी।
छोटी उम्र में आप ने कुछ विद्याध्ययन किया । परन्तु अक्सर मारवाड में जैसा हुआ करता है, १३ वर्ष की उम्र में आप द्रव्योपार्जन के लिये परदेश गये । छोटी उम्र होते हुए भी आपने साहसपूर्वक व्यवसाय किया । और उस में कुछ अच्छी सफलता प्राप्त की । सं. १९५३ में दक्षिण में रामसागर, जिल्ला बलारी में 'शा तुलसाजी प्रेमचंदजी' इस नाम से आपने दुकान खोली, लगातार बारह वर्ष तक आप परदेश में रहे, और बड़े परिश्रम के साथ व्यवसाय कर के काफी धन कमाया । ___आप बड़े ही सरल स्वभावी, शान्त और गंभीर थे। आप का जीवन सादगी से भरपुर था। आप दुखियों के ऊपर बड़ी ही दया रखते थे । किसी के दुःख को नहीं देख सकते थे । यही कारण था किआपने अपनी दुकान पर हमेशा के लिये 'सदाव्रत' खोल रक्खा था।
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८ )
वर्षों के बाद परदेश से स्वदेश में आ कर आपने विवाह किया । आप को तीन पुत्र और एक पुत्रीऐसे चार संतान हुए । तीनों पुत्रों के नाम ये हैं: श्रीवृद्धिचंद्रजी, श्री दलीचंदजी, श्रीहस्तिमलजी । इनमें से श्री दलीचंदजी को, अपने भाइ बस्तीरामजी के वहां गोद दिये है। जिन का फोटू इस के साथ रक्खा हुआ है । आपने अपने तीनों पुत्र, व एक पुत्री-चारों का विवाह कर के अपनी जवाबदारी को पूरा किया है।
जिस समय बलारी में प्रतिष्ठा हुई थी, उस समय आपने ७०० रुपयों का दान किया था । न्यायनीति से व्यापार करना, यह आप का प्रधान लक्ष्य था । नीतिपूर्वक द्रव्योपार्जन कर, मोके मोके पर उस को धर्म के कार्यो में लगाना, यह आप का स्वभाव था। ___ इस प्रकार सादे जीवन को व्यतीत करते हुए व धर्मकार्य को करते हुए सं, १९९२ के महा वदि ५ के दिन, आप का स्वर्गवास हुआ । अन्तिम समय में भी आप की धर्मभावना कायम रही और दो हजार रुपये धर्मकार्यों के लिये अपने मुख से निकलवाये ।
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २० )
आप के जाने से सिवाणागढ के श्री संघ में सचमुच ही बड़ी हानि पहुंची है ।
आपही के स्मरणार्थ आप के ज्येष्ठ पुत्र श्री वृद्धिचंद्रजी ने यह ग्रंथ प्रकाशित कराया है । और सस्ते दाम में लोगों को पहूंचे, ऐसी व्यवस्था कराई है । श्री वृद्धिचंद्रजी ने अपने पिता के स्मारक में श्री नाकोड़ाजी तीर्थ में ७०१ ) रुपये दे कर एक धर्मशाला बनवाने का भी संकल्प किया हैं । श्री वृद्धिचंदजी तथा उनके और दो भाई भी पिता के जैसे उदार और धर्मप्रेमी हैं । आशा है इन के हाथ से अच्छे अच्छे कार्य होते रहेंगे ।
एम. एल. जी. मुलतानंमल रांका, जैनसभा- सिवाणागढ.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વ–સર્ગવાર અનુક્રમણિકા.
O
પહેલું પર્વ પૃષ્ઠ ૩........વચન ૧૭૩ સર્ગ. પ્ર. વચન. | સર્ગ. પ્ર. વચન. ૧ ૫ ૫૪ ૪ ૨૪ ૨૭ ૨ ૧૫ ૩૮ | ૫ ૨૯ ૨૮ ૩ ૨૩ ૭ | ૬ ૩૫ ૧૯ બીજું પર્વ........ પૃષ્ઠ ૩૯..........વચન ૫૫ ૧ ૪૧ ૧૦ | ૪ ૪૫ ૧૪ ૨ ૪૩ ૩ ૫ ૪૭ ૪ ૩ , ૮ ૬ ૪૮ ૧૬ ત્રીજું પર્વ........... પૃષ્ઠ ૫૩........વચન ૧૭
૫૫ ૩ ૫ ૫૭ , , ૬ ૫૮ ૩.
,
૫૭
.
»
ચોથું પર્વ.પૃષ્ઠ ૫૯...વચન ૧ ૬૧ ૪૦ | ૪ ૭૧ ૨ ૬૮ ૮ | ૫ ૭ર કે ૭૦ ૭ | ૭ ૭૪
૧૦
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૨) પાંચમું પર્વ... પૃષ્ઠ ૭૭.........વચન ૭૮ સર્ગ. પૂ. વચન. | સર્ગ, પૃષ્ઠ. વચન. ૧ ૭૯ ૨૩ ૨ ૮૩ ૧૬ ૫ ૮૮ ૨૭ ૩ ૮૬ ૪ છઠું પર્વ ... પૃષ્ઠ ૯૩ વચન ૪૫ ૧ ૯૫ ૨ ૬ ૧૦૦ ૨ ૨ , ૧૪ | ૭
૩ - ૩ ૯૮ ૧ ૮ ૧૦૧ ૧૨ ૪ - ૧૧ સાતમું પર્વ... પૃષ્ઠ ૧૦૫......વચન ૧૬૧ ૧ ૧૦૭ ૧૧ ૬ ૧૨૯ ૨૦. ૨ ૧૦૯ - ૩૨ ૭ ૧૩૩ ૭ ૩ ૧૧૬ ૩૦ ૮ ૧૩૪ ૧૪ ૪ ૧૨૨ ૨૬ ૯ ૧૩૭ ૬ ૫ ૧૨૭ ૧૧ ૧૨ ૧૩૮ ૪ આઠમું પર્વ... પૃષ્ઠ ૧૩૯ વચન ૫૬ ૧ ૧૪૧ ૨ | ૯ ૧૫૦ ૨ ૩ / ૪૫ | ૧૦ ૧૫૧ ૧ ૪ ૧૪૯ ૩ | ૧૨ ,, ૧ ૭ ૧૫૦ ૨ !
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૩) નવમું પર્વ.........પૃષ્ઠ ૧૫૩..........વચન દર સર્ગ, પૃષ્ઠ. વચન. સગ. પ્ર. વચન. ૧ ૧૫૫ ૫૧ ૩ ૧૬૫ ૨ ૨ ૧૬૫ ૪ ૪ ૧૬૬ ૫ દશમું પર્વ... પૃષ્ઠ ૧૬૭........વચન ૧૮૭ ૧ ૧૬૯ ૪ ૨ ,, ૪ | ૯ ૧૮૮ ૧૭ ૩ ૧૭૦ ૨૬ | ૧૦ ૧૯૧૩ ૪ ૧૭૫ ૨૦ | ૧૧ ૧૯૨ ૩૬ ૧૭૯
૧૨ ૧૯૯૨૯ ૧૮૦
૧૩ ૨૦૩ ૧ ૧૮૪ ૧૪
+
૯
કુલ વચન ૯૧૫.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષયવાર અનુક્રમણિકા.*
પર્વ સંખ્યા. સગસંખ્યા વચનસંખ્યા,
પસંખ્યા. સગસંખ્યા. વચનસંખ્યા.
પર્વસંખ્યા. સસંખ્યા. વચનસંખ્યા.
व का ड ४८. १ परमात्मा २९ ૧-૫-૨૮ ૫-૫-
૧–૨–૧૭ ૨-૩-૧ ૬–૧–૧ ૧–૨–૨૪ ૨–૩–૨ ૬-૬-૧ ૧–ર–૨૭ ૩-૬-૩ ૬-૭-૩. ૧-૨-૩૪ ૪-૩-૧ ૭–૪–૧૩
૧–૩-૩ ૫-૧-ર૦ ૧૦–૨૩ 1 ૧-૩-૪
પ-પ-૧ | ૧૦–૩–૧ * વિષયવાર અનુક્રમણિકામાં દરેક વચને માટે ત્રણ ત્રણ સંખ્યાંક આપેલ છે. તેમાંની પ્રથમ સંખ્યા પર્વની, બીજી સંખ્યા સર્ગની અને ત્રીજી સંખ્યા વચનની છે. જેમકે પરમાત્મા’ વિષયના સૌથી પહેલા વચન માટે ૧–ર–૧૭ આપેલ છે, એટલે તે પહેલા પર્વના બીજા સર્ગનું સત્તરમી સંખ્યાનું વચન છે, એમ સમજવાનું છે.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦-૪-૨
૧૦-૪-૧૨
૧૮-૪-૧૩
૧૦-૪-૨૦
૧૦-૬-૪
૧૦-૭-૧૧
૧૦-te
૧૦-૯-૧૫
૧૦-૧૨-૨૯
*ર્વ ૨
( ૨ )
૧-૨-૨૦
૧-૬-૪
૨-૨-૩
૨-૪-૯
૩-૩-૧
૫-૨-૪
૫-૫-૧૧
૬-૪-૭
૧૦-૨-૪
૧૦-૭-૧૧
૧૦-૯-૧ ૧૦-૧૧-૩૦
३ सूर्य-चन्द्र ६
૬-૨-૧૨
૧-૨-૧૫
1-૬-૧૨
૪-૪-૩
૫-૧-૨૦
૧૦-૪-૧૫
४ राक्षस १
૧૦-૧૧-૧
* ચારે કાંડાની જોડે જે સખ્યા આપેલી છે તે, તે તે કાંડાનાં વચનેાને દર્શાવનારી છે, એટલે કે તે તે કાંડામાં કેટલાં કેટલાં વચને છે.
દરેક વિષયના પ્રારંભમાં જે સંખ્યા આપેલી છે, તે વિષયાને અનુક્રમ નંબર છે, અને દરેક વિષયાને છેડે જે સંખ્યા આપેલી છે તે, તે તે વિષયમાં કેટલાં કેટલાં વચનો છે, તેને જણાવનારી છે.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૭).
પર્વસંખ્યા, સસંખ્યા. વચનસંખ્યા
પર્વસંખ્યા
"સા..ee
વિચનસંખ્યા.
પર્વસંખ્યા. સગસંખ્યા. વચનસંખ્યા
કે
0
मा न व कां માનનીયા | ૯-૧-૧૫ | જિનિ ૨૦ ૯-ર-૪ | ૧–૧-૩૮ ૧૦-૩-૨૦ ૧-૧-૪૪ ૧૦-૬-૧ ૧–૧–૫૪ ૧૦–૭-૧૩ ૧-૩-૨ ૧૦-૧૨-૨૧ ૨–૩-૩ ६ महात्मा २८ ૪-૭-૮
૧–૧–૧ ૫-૨-૧૧ ૧-૧-૭ ૫-૨-૧૨ ૧-૧-૪૫ ૬-૮-૯- ૧–૨–૧૪ ૬-૮-૧૧ ૨-૪–૪ ૭-૮-૩ ૨-૪-૧૦ ૮-૩-૧૦ ૨-૪-૧૪ ૯-૧-૮ : ૨-૬-૫ ૯-૧-૧૪ | ૪-૧-૧૯
૪-૧-૨૮ ૪–૧-૩૪ ૪-૫-૬ ૪-૭-૯ ૫-૧૬ ૫–૪–૧ ૫-૪-૨ ૫-૪-૫ ૫–૫-૩ ૫–૫–૫ ૬–૧-૨ ૬-૮-૧૦ ૭–૨–૬ ૭-૩-૨૯ ૭-૪-૨૫ —-૧૧
-
-
-
-
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૮)
૭-૭-૩
૯-૧-૧ ૯-૧-૨૬ ૯-૧-૧૩ ૧૦–૩–૧૧ | ૯-૧-૩૦ ૭રરંત-સાગર ૧૦–૮–૬
૧-૧-૧૬ દોરો ૧–૧–૪૧ ૧–૧–૫ ૧-૫-૪ ૧-૧-૪૯ ૧-૬-૫ ૧-૨-૩૦ ૨-૫-૩
૧–૨–૩૩ ૨-૬-૧૫ ૧-૨-૩૬ ૪–૧–૧૧ ૧–૩–૫. ૫-૨-૨ ૧-૪-૪ ૫–૨-૩ ૧૪-૯. (૫-૩-૧ ૧-૪-૧૪ ૫-૩-૪
૧-૪-૧૬ ૬-૨-૬ ૧-૪-૨૦, ૭-૧-૫
૧-૫-૧૬
૧–૫–૨૫ ૭–૩-૧૪ ૧-૬-૧૭
–૪-૧૯ ૨-૨-૧ ૭-૫-૭ ૨-૪–૫.
૨-૬-૧૪ ૩–૧–૩. ૩–૨–૧ ૪–૧–૫ ૫-૨–૧૫ ૭–૨–૨
–૨–૨૦ ( ૭-૩-૬
૭–૪–૧૭ ૭–૪–૨૬ ૭-૫-૧૧ ૭-૬-૬ ૭–૭–૧ ૮-૩-૨ ૮-૯-૧ ૯-૧-૩૯
૯-૧–૫૧ ૧૦૧-૪ ૧૦–૨-૨ ૧૦–૩-૩ ૧–૩–૧૭ ૧૦-૩-૨૧
وادی
--ی
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२८ )
१०-८-१४ । १३ आप्त ५ ८-२-२ |९ गुरु-वडिल ६ २-3-६ १०-४-3
१-२-४ ७-४-८ १०-१२-७ १-२-३७ ७-७-७ १७ पुत्री २ १-५-१७ १०-७-८
1-२-८ ७-४-२१ १०-११-२३ ७-3-1८ ७-७-४
| १४ कुलीन २ १८ कुंटुंबी २ ७-९-४ ५-५-२१ ८-४-3 १० शिष्य २ ५-५-२२ १०-९-१४ . 3-४-3
| १९ जमाई १ १०-१२-१८ कुटुंबवर्ग. ७-3-30 ११ अतिथि ५ १५माता-पिता५ ४-१-२० २-१-८
राजवर्ग. ५-१-५ २-६-3
२० चक्रवर्ती५-१-१० ४-1-3
प्रतिवासुदेव ४ ७-५-८ ८-3-11 1-3-६ ८-४-1
१-४-२३
२-४-६ १२ साधर्मिक ५ १६ पुत्र ८
५-४-६
२-४-७ ७-५-८ १-२-3
४-१-३२ १०-११-८
७-२-१८ | २१ विद्याधर १ १०-११-१० ७-५-५ ७-3-6 १०-११-११ ८-२-१ २२ राजा ३०
-ی
1-
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૦ )
૧–૧-૮ ૧-૧–૫૦ ૧-૨-૨૬ ૧-૨-૩૨ ૧-૪-૧૦ ૧–૪–૧૧ ૧-૫-૭ ૧-૬-૧૬ ૪–૧- ૪–૧–૩૯ ૪–૭-૨ ૫–૫-૭ ૫–૫–૯ ૬-૬-૨ ૬-૮-૪ ૭-૨-૩૧ ૭-૩-૧૯ ૭–૪–૧૨ ૭-૬-૧૦ ૭-૭-૬
૧૦-૯-૨ ૧૦–૯–૩ ૧૦-૮-૮ ૧૦-૯-૯ ૧૦-૧-૧ * ૧૦-૧૧-૩૫ ૧૦-૧૨-૬ ૧૦-૧૨-૧૧ २३ मंत्री ४
9-૫–૫ -૭-૬-૧૨ ૭-૭–૨
૯–૧–૩૬ २४ शूरवीर
सुभट ३२ ૧-૫-૨ ૧–૫–૧૨ ૧–૫–૧૩ ૪–૨-૪ ૪-૨-૫ ૪–૩–૪ ૪-૪-૫
૪-૫–૫ ; ૪-૭-૭ ૫–૫-૮ ૫–૫-૧૩ ૫–૫-૧૬ ૫–૫–૨૫ ૬-૩-૧ ૭–૧–૯ ૭–૧–૧૧ ૭-૨-૭ ૭–૨–૯ ૭-૨-૧૧ ૭–૨-૨૬ ૭-૨-૨૯ ૭-૪-૧૧ ૭-૬-૨, ૭-૬-૭ ૭-૬-૧૭ ૭-૬-૧૮
૭-૮-૧ ૧૦–૪–૧૪ ૧૦-૬-૮
و
و-
૧–૬–૧૮
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3१)
१०-१२-१३ ४-७-६ १०-१२-१५ ५-४-3 १०-१२-१८ १-४-१० २५ सारथि १ ७-४-3
१-५-१५ -1-31 २६ दूत ५ ३० इक्ष्वाकु १
४-१-१४ ७-४-२० ४-१-२१ ३१ ब्राह्मण १ ४-२-3 १०-११-२५ ४-४-२ ३२ आभीर ३
८-3-3 ८-3-४ २७ सैनिक- ८-१-४८
लैन्य ३ १०-३-१३ ७-१-६ १०-3-२५
द्वंद्ववर्ग. १०-११-७
३३ स्वामी २१ २८ प्रजा २
१-२-१८ १-२-१ .
१-२-२१ ७-1-3
१-२-२३
१-3-1 ज्ञातिवर्ग. १-४-५ २९ क्षत्रिय ७ १-४-६
1-४-१ .. १-४-८ ४-1-33 1-4-3
१-५-२४ २-४-3.. ४-१-७ ४-१-८ ४-१-१० ४-१-१८ ४-१-२७ ४-४-४ ५-१-१६
७-५-४ १०-3-२ १०-७-२
10-७-3 ३४ सेवक
नोकर ९ १-१-५२ १-१-१८ २-४-२ ४-१-१२ ४-१-१७ ४-१-34 ७-3-13 ७-८-१०
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३२ )
८-१-७ ५-१-१८ ५-५-१० ३५ स्वामि- 1-1-५
६-४-८ मानी ७ ७-५-६
७-1-3 १-५-२६ ३८ धनवान् ४ १-२-२ ५-५-४ गुणीवर्ग. 1-1-3 •४-१-४२४३ सत्यवादी २ ७-२-3
१०.१०.
3 1 ७-२-१५ ७-3-८
१०.१२-१ ७-२-२१ ७-५-3 . ३९ गरीब ३ ४४ विनयी१०-१२-४ १-१-२० विवेकी ५ ३६ बलवान् ९ २-3-५
१-४-२५ : . १-१-४२ १०-१०-२ २-५-१७
२-४-८ ४० दुःखी ४ ५-२-५ २-४-११ १-४-२७ ५-3-3 २-४-१७ ५-५-२७ ७-२-८ ४-१-१ ८-४-
४ ४५पुण्यशाली ९ ४-७-४ १०-१२-२५ १-3-8 ७-२-२८४१ मित्र २ २-३-७ ८-७-२
9-3-१० ५-२-१ ૧૦-૧૨-૧૦
१-४-११ ३७ कायर- ४२ वैरी-शत्रु ४ १-७-१ दुर्बल ३ | ४-२-६
-1-२८
-ای
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
८-१-४१
१०-१-८
१०-३-१
१०-१-१३
|१०-१-११
१०-८-२
४६ बुद्धिशाली २२ १०-१२-२०
१-१-६
9-4-6
२-१-१
२-१-४
४-१-४
४-१-४०
५-१-१७
५-५-२०
19-7-2
७-३-११
७-३-१७
७-४-१०
७-८-८
८-३-१४
4-3-34
( 33 )
८-३-३१
८-१-७
८-१-२५
१-१-४३
७-६-१६
८-३--१७
८-१-३४
४७ धैर्यवान् ३ ५१ खल- दुर्जन ६
१-१-१८
१-२-६
४-१-३१
४-१-२
६-४-२
७-५-२
७-१-१५
८-१-८
अवगुणीवर्ग. ४८ अविवेकी १
१०-१२-५
४९. पापी अधर्मी ७
८-३-३४
८-१-3
९-१-१६
१०-३-१८
१०-४-१०
१०-१-२
१०-११-२२
५० नीच
अधम
20
८-१-२३
५२ कपटी ३
१-२-१०
४-५-८
१०-१-१७
५३ धूर्त
७-१-१८
१०-११-४
५४ विषयी -
कामी ७
४-१-३८
५-१-१२
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३४)
१-४-१
1-3-२३६२ स्त्रीचरित्र १ ७-3-१ 1-3-3१ ७-3-१५ ७-४-१५५७ स्त्रीरत्न १६३स्त्रीस्वभाव८
७-१-२० । १०-७-८ -२-७ १०-१२-२४ ५८ वन्ध्या १ ७-५-१०
१०-१-५ 1-3-१८
५९ स्त्री १० 1-3-3७ ५५ सती ७ ४-७-५ ८-१-४६
१-५-८ ..-८-७ ८-1-४७ ५-४-८ ७-3-3 10-११-१८ 1-3-१२
७-3-२० १०-१२-१२ 1-3-14 ७-3-२१. ६४ स्त्रीपराभव ३ :-१-२२ , ७-८-२ ७-१-४ १०-१-१६ 1-3-२२
1-3-४१ १०-११-८ ८-१-४५ ४-१-५ ५६ पतिव्रता- १०-४-५ ६५ कन्या ४
कुलीना ७ १०-१२-८ ७--1 १-१-33 ६०विरक्तपत्नी ७-४-२२ २-१-८ 9-3-
४ ८ -3-५ ३-२-
३ ६१ कुलटा २ १०-१-१५ ५-१-८ ४-३-७ ६६ वर २ ७-३-२५ - ७-3-१२ ७-४-२३
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૫ )
(૮-૪-૨ ૬૭ મૂરિ |
૭-૩-૨૪
६८ मनुष्यसंबंधी परचूरण ४१ ૧-૧-૩ ૧–૧-૩૨ ૧–૧–૩૪ ૧–૧–૩૭ ૧–૨–૩ ૧-૨-૯ ૧–૨-૨૯ ૧–૪–૨ ૧–૪–૩
૧–૬–૭ ૨-૫-ર ૩–૪–૨ ૩-૫૧ ૪–૨–૭ ૪–૨–. ૪–૩–૨ ૫–૧-૩ ૫–૧–૧૧ ૫–૫–૧૯ ૫–૫–૨૪ ૬-૨-૯ ૬-૮-૨ . ૭–૨–૧૬
૭-૧૦-૩ ૮-૩-૮
૮-૩-૪૦ ૮-૧૨-૧ ૯-૧-૪ ૯–૧–૨૯ ૯-૧-૪૩ ૧૦–૧-૧ ૧૦–૩–૫ ૧૦-૪-૧ ૧૦–૪–૨ ૧૦-૪–૪ ૧૦-૪-૭ ૧૦–૬–૩ ૧૦–૬-૧૨ ૧૦-૬-૧૯ ૧૦-૧૧-૧૩ ૧૦-૧૧-૧૪
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૬ )
પર્વ સંખ્યા. સર્ગસંખ્યા વચનસંખ્યા
પર્વસંખ્યા, સર્ગસંખ્યા. વચનસંખ્યા.
પર્વસ ખ્યા. સગસંખ્યા. વચનસંખ્યા,
૩ હલ. ૭૧ સામાન્ય
पशु ३ ૨-૬-૬ ૯-૧-૨૪ ૧૦-૧૧-૧૫
ત્તિ છે
૪–૩–૫ દર વષ ૭ ૪––૭
૧-૪-૧૫ ૭–૧–૧૦ ૧-૬-૮ ૭–૪-૬ ૪-૧-૧૩ ૭–૬–૧ ૪–૧–૧૬ ૭-૬-૮ ૪–૧–૨૫ [૮-૩-૯
૫-૨-૧૬ ૮–૩–૧ ૧૦-૪–૯ ૯-૧-૩૫ ૭૦ અશ્વ ૨ : ૧૦–૨–૨
૧––૧૪ | ૭૨ જાય
૯-૧–૩૮ | ૨–૧–૩ ७१ सिंह- ७३ मृग • થાર ૨૨ | –૬–૧ ૧-૨-૨ ' | ૭૪ શાયા ૧-૪-૧૨ ] ૧૦–૩–૭
पक्षीवर्ग, ७६ पक्षी ३
૩-૩-૩ ૩-૬-૧ ૪–૩–૬
?
| १
| ?
५
७७ सर्प
૪–૧–૨૯ ૪-૪-૬
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
( 39 )
૮-૩-૨૦ | ૮૨ ધાતુ રૂ! ૨-૬-૧૦ ૮-૧૦-૧ | ૧-૫-૧૮
૪–૨–૩ - ૯–૧–૪૪ | ૨-૩-2 | ૫–૫-૧૫ ૭૮ ૨ ૨ ૧૦-૩-૮ ૧૦-૪-૬
૩–૪–૧ | ૮૩ -સમુદ્રથી ૧૦-૬-૧૦ ૭૨ જુન ૨ ૧-૨-૨૫ ૧૦-૧૧-૬
૯-૪–૧ | ૨–૬–૧૨ | ८५ वायु १ ૮૦મૂનિવૃથ્વીરૂ ૩-૧-૨ ૧૦–૩–૧૦ ૧-૬-૨
૩-૨-૨ ८६ वनस्पति ५ ૨-૬-૧ ૧૦–૭–૧૦ ૧–૬–૯.
૧૦-૯-૭ ૪–૨–૧૦ ૮૨ રત્ન-મ િ૨ ૧૦-૧૧-૩૪ ૫–૫–૧૪
૧–૫-૧૧ | ૮૪ અગ્નિ ૭! ૫–૫–૧૮ ૯-૧-૧૨ ૨–૨–૨ ૮–૩–૩૨
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૮)
પર્વસંખ્યા, સર્ગસંખ્યા. વચનસંખ્યા,
પર્વસંખ્યા. સર્ગસંખ્યા. વચનસંખ્યા.
પર્વસંખ્યા. સગસંખ્યા. વચનસંખ્યા.
अ जी व कां ड ३२४.
૯-૨-૩ | ૭-૪-૫ ૮૭ ધર્મ ૨ | ૧૦–૮–૧ | ૭-૮-૨ ___७-८-
६ ९१ शुभध्यान २ ९४ पुण्य ९ ૧૦-૧૧-૧૮ | ૧૦–૩–૧૮ | ૧-૧-૧૪ ૮ અધ્યાત્મ ૨ ! ૧૦–૮–૧૭ ૧-૧-૧૫ ૨–૬–૭ | ૧૨ વિદ્યા રૂ|. ૧–૧–૫૧
૪-૭-૧૦ | ૧-૨-૩૫ | ૬–૨–૧૪ ૮૨ તીર્થ ૨ ૧૦-૭-૫ ૭-૧૦-૧૪
૧–૧–૨૨ | ૧૦–૭૬ | ૮-૩-૪૪ ૧૦-૯-૧૨ | ૨૩ વિનય- ૧૦–૩–૧૫ ૧૦ ગુમાશ ૭ વિવેકા | ૧૦–૪–૧૬
૧–૨–૫ ૧–૧–૨ ૧૦-૧૨-૨૮ ૨-૧-
૧–૪–૨૧ ९५ दीक्षा ८ ૨-૧-૭ ૩–૧–૧ ૧–૧–૩૫ ૨-૩-૪ ૪-૭–૧ ૧-૬-૧૯ ૯-૧-૧૭ ૫-૩-૨ | ૫–૧-૨૨
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૯ )
૭–૨–૧૨ ૭–૨–૫
૯-૧-૧૧ ૭-૪-૨
૭-૨-૧૩ ૧૦-૧૧-૧૫ ૭–૪–૧૬ ૭-૨-૧૭ १०४ बुद्धि ६ ૮–૩–૨૯ ૭–૨-૧૯ ૫-૧-૨ ૧૦-૯૧૬ ૭-૨-૨૪ ૫-૫–૧૭ ९६ तप ९ ૭-૨-૨૫ ૯-૧–૪૦
૧–૧–૪૬ (૮-૩-૩૩ ૧૦-૧૧-૫ ૧–૪–૧૩ ૧૦-૩-૨૪ ૧૦-૧૧-૨૮ ૧–૪–૧૭ ૧૦-૮-૩ ૧૦-૧૨.૨ ૧-૬-૧૨ १०० दान १ १०५ स्नेह૬-૪-૩ ૨-૧-૨ ૬-૮-૧ १०१ गुण १ ૧–૧–૪૮ ૮–૩–૨૭ ૫-૧-૪ ] ૪–૧-૨૭ ૯-૧–૨ ૫-૨-૬ | ૫–૧–૨૧ ૧૦-૧૨-૨૩ ૨૦૨ ૩ઘમ ? ૫–૨-૧૪ ૨૭ માવના ૨ | ૯-૪-૩ ૬-૪-૪
૧૦–૮–૧૩ | ૨૦૩ વિજ્ઞાન ૭ ૭-૮-૯ ૧૮ મોણ ? | ૩-૬-૨
૮-૩-૪૫ ૧-૧-૪૭ ૪િ-૧-૧૫ | ૧૦-૩-૧૪ ९९ नीति ११ ४-५-
४ १०६ कला १ ૬-૮–૧૨ | ૫–૫–૧૨ ૬-૨-૧૧ ૭-૨-૪
૭-૬-૫
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४० )
।
७-५-1 ११४ आशा २ १०७ कषाय ७ | १०-५-3 -७-२ १-५-१०
१०-१1-3 १०-८-४ ४-१-२६
१०-११-३२ १.५ लोक- . ४-५-८
११० दुःख ५ विरुद्ध १ ५-४-७
५-५-२३
- ७-८-१३
७-३-२२ ७-४-२४
११६ भय ४
८-3-30 १०-3-८
१-५-२३ ८-१-33 १०-८-५
८-३-२४ १०-११-33 १०८ काम
८-3-२८ | १११ वेर. ३ विषय ६
१०-११-२ 1-८-८ ५-१-१
११७ इन्द्रिय १
७-१-८ १-४-५
४-१-२० १०-3-१२ ७-१-८ ८-१-१८ १-१-४ .
८-१-१८ ८-१-२१ . 1-3-१९ १०-११-२६ १०-७-१
मिश्रवर्ग. १०९ माया- १०-११-१२ ११९ सत्यासत्य २ - कपट ७ १०-१२-१९ ७ -२-२२ ५-५-२६
| ११३ हांसी २:७-२-२३ 1-८-६
७-४-
१ ९२० हर्ष-शोक २ ७-३-२८ -3-२१ । ७-४-१४
११२ निद्रा ५११८ आधिपत्य १
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪૧)
| ૭-૪-૧૮ | શરદ યુદ્ધ ૩ ૨૨ જુલ-ટુ ૧૪-૧૮ ૭––૫ ] ૧-૫-૨૨
૪-૧-૨૪ राजनीतिवर्ग. १२६ सेवा ३ १२२ राजनीति ૧-૪-૧૯
૧-૨-૩૮ ૧-૪-૨૬ ૧-૪-૭
૬-૨-૧૨ પ-૧-૭
૨૭મૂહવટર ૭–૧-૭ ૧૦-૧૩-૧ ૭-૨-૩૦ ૭–૬–૧૩ ૭-૬-૧૪
परचूरणवर्ग. ૯-૩-૧ ૨૨૮ લાર્મ१२३ राज्य ३ भाग्य ३१
૧-૪-૨ ૧-૧-૧૮ ૬-૪-૮ ૧-૧-૨૧ | ૧૦-૧૧-૩૬ ૧–૧–૫૩ १२४ पराक्रम ३ ૧-૨-૩૧
૭–૨-ર૭ ૧-૩-૭ ૭–૩–૨૭ ૧-૬-૬ ૧૦-૧૧-૩૧ | ૨-૬-૧૬
૩––૨ ૪–૧-૩૬ ૪-૩-૩ ૫–૧–૧૫ ૫–૧–૧૮ ૫-૨-૧૩ ૬-૨-૧૦ ૭-૨-૩૨ ૭-૩-૨૩ ૭-૧૦-૧ ૭-૧૦-૨ ૮–૩–૧૫ ૮-૩-૩૦ ૮-૩-૩૮ ૮–૧- ૯-૧-૩૨ ૯–૧–૪૮ ૯–૧–૫૦
૮–૪-૫ ૧૦-૧-૨ ૧૦-૧-૩ ૧૦–૨-૧ ૧૦-૬-૨૨
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
. (४२)
१०-७-
७ १ ०-८-११ १०.१२-३ १२९ लक्ष्मी- १३४ वस्त्र ३ | १०-१२-८
धन ७ १-1-1११३९ प्रकृति २ १-1-२१ ४-1-30 १-१-२७ १-१-36 ७-3-१६ १०-3-२३ १-५-२१ १३५ संगीत २ १४० मृत्यु ३ २-१-८ ४-1-3७ -3-२५ २-१-१० -२-४ १०.११-२० ४-२-२ १३६ स्वप्न २ १०-१२-२६ ४-४-२ ४-१-
१ १४१ भाविभाव ८ १३० विभव २ -3-४३ .
२-६-२ १०-६-२० १३७ चिकित्सा ३/ ५-१-१3.
१-१-३१ પ-૧-૧૪ १३१ दिव्य ३ १-१-36 ५-२-८
७-८-१४ 1-3-४२ 1-3-१३ ७-५-६ | १३८ औषध- १०-१-६ १०-१२-१७ . रोग ७ १०-१-७ १३२ देशाचार १-१-30 १०-७-१४
१०-५-१ १-१-४० १४२ भोजन ५ |१३३ जन्मभूमि ३, १-२-१३ ४-५-२ २-५-1 . १-५-६
७-3-4 १०-3-२२.
1-3-७
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
૩ )
૧૦-૭-૧૨ ૧૦-૧૧-૨૪ १४३ वार्ता २
૮-૩-૧ ૧૦–૩–૪ १४४ लोकोक्ति
कहेवत ३७ ૧-૧-૧૦ ૧–૧–૧૧ ૧–૧–૧૨ ૧-૧-૧૩ ૧–૧–૧૭ ૧-૧-૨૩ ૧–૧-૨૪ ૧–૨-૭ ૧-૨-૧૮ ૧–૪–૨૪ ૧-૫-૫ ૧–૫–૧૯ ૧-૫-૨૦ ૧-૬-૩ ૨–૬-૪
૨-૬-૧૧ ૧-૧-૨૮ ૪-૧-૨૨ ૧-૧-૨૮ ૪-૭-૩ ૧-૨-૧૬ ૬–૨–૫ ૧–૨–૨૮ ૭-ર-૧
૨-૧-૫ ૭–૪–૪
૩-૮-૧ ૭-૭-૫
૭–૪–૭ ૭-૮-૪
૧૦–૬–૨૧ ૭-૮–૧૧
૧૦-૯-૪ ૭-૮-૧૨
૧૦-૧૧-૧૬ ૮–૧–૧
| १४६ प्रकीर्ण ३५ ૮–૩–૨૬
૧–૧-૨૫ ૮-૯-૨
૧-૨-૮ ૯-૧-૧૦ ૯-૧-૨૭
૧–૨–૧૧
૧–૨–૨૨ ૧૦–૩–૧૬ ૧૦–૩–૨૬
૧-૫-૧ ૧૦-૪–૫
૧-૫-૨૭ ૧૦-૪-૧૭
૧-૬-૧૩ ૧૦-૧૧-૨૯
૧-૬-૧૪ ૧૦-૧૨-૧૪ ૧-૬-૧૫ ૧૦-૧૨-૨૭ ૨-૪-૧ १४५ कुदरत १० ૨-૫-૪
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪૪)
૨-૬-૯ ૪-૨-૧ ૪-૫–૧ ૫–૧–૯ ૫–૨–૭ ૫–૨-૮ પ–૨–૧૦ ૫–૫–૨ ૬-૨-૧
૬-૨-૧૩ ૬-૪-૧ ૭-૨–૧૦ ૭–૨–૧૪ ૭–૩–૨ ૭–૩-૨૬ ૭–૪–૮ ૮–૧–૨ ૯-૩-૨
૧૦-૪-૧૧ ૧૦-૪-૧૮ ૧૦–૮–૧૦ - ૧૦-૧૧-૨૧ ૧૦-૧૧-૨૭
૧૦-૧૨-૨૨ | કુલ વચન ૯૫
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
हेमचंद्र-वचनामृत
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १ लुं
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વ ૨
सर्ग १
સર્ણ ? એ.
१ महात्मनां कीर्तनं हि श्रेयो निःश्रेयसास्पदम् । २९
મહાત્માઓનું કીર્તન કરવું તે કલ્યાણકારી અને મેક્ષનું કારણ છે. २ जडानामुदये हन्त ! विवेकः कीदृशो भवेत् ?। ९४
ખેદની વાત છે કે જડ-મૂર્ખ માણસના ઉદયમાં વિવેક કયાંથી હોય ? અપરપક્ષમાં-નાનામૂ-પાણીનું પૂર
ઘણું જેસથી આવ્યું હોય ત્યાં પણ વિવેક કયાંથી રહે? ३ नहि सीदन्ति कुर्वन्तो देशकालोचितां क्रियाम् । १०१
દેશ અને કાળને ઉચિત ક્રિયા-કાર્ય કરનારા માણસ દુઃખી થતા નથી. ४ अतिदुःखातिसौख्ये हि तस्याः प्रथमकारणम् । १०७
અત્યંત દુઃખ અને અત્યંત સુખ એ નિદ્રા આવવામાં મુખ્ય કારણ છે.
* નિકાસા:
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર
पर्व १
५ सर्वंसहा महान्तो हि सदा सर्वसहोपमाः । १३०
સં દુ:ખ—સુખને સહન કરવાવાળા મહાત્મા પુરુષા હમેશાં પૃથ્વીની ઉપમાવાળા છે.
६ धीमन्तो ह्याशुकारिणः ।
મ
२२४
બુદ્ધિમાન પુરુષા કાર્ય શીઘ્રતાથી કરવાવાળા હોય છે.
७ भवन्ति हि महात्मानो गुर्वाज्ञाभङ्गभीरवः । २६७ મહાત્માઓ, ગુરુઓની આજ્ઞા ભગ કરવામાં ભયવાળા હાય છે.
८ नीयन्ते यत्र तत्रैते यान्ति सारणिवन्नृपाः ।
२९२
પાણીની નીકની માફ્ક, મત્રિ, રાજાઓને જ્યાં લઇ જાય છે—જે તરફ દોરે છે તે તરફ રાજાએ જાય છે–ખેંચાય છે.
९ कदली नन्दति कियद् बदरीतरुसंनिधौ ? । ३०६
એારડીના ઝાડની પાસે રહીને કેળનું ઝાડ ક્યાંસુધી
પ્રકૃક્ષિત રહી શકે ?
६
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १ १० यदाहार इवोद्गारैर्गिरा भावोऽनुमीयते । ३२५
જેમ ઓડકારથી આહારનું અનુમાન થાય છે, તેમ વાણીથી મનના વિચારનું અનુમાન કરી શકાય છે. ११ स्वार्थभ्रंशो हि मूर्खता।
સ્વાર્થથી ભ્રષ્ટ થવું તે મૂખ પણું છે. १२ कारणस्यानुरूपं हि कार्य जगति दृश्यते । ३५४
જગતમાં કારણને અનુસરતું કાર્ય થાય છે. १३ प्रत्यक्षेऽपि प्रमाणे किं प्रमाणान्तरकल्पना ?। ४०६
પ્રત્યક્ષ પ્રમાણમાં બીજા પ્રમાણેની કલ્પના કરવાની જરૂર હોતી નથી. १४ पूर्वोपार्जितपुण्यानां फलमप्रतिमं खलु । ४११
પૂર્વ ભવમાં ઉત્પન્ન કરેલા પુણ્યનું ફળ અતુલ્ય હોય છે. १५ पुण्यच्छेदेऽथवा सर्व प्रयाति विपरीतताम् । ४१५
પુણ્યને નાશ થતાં તમામ વિપરીતપણાને પામે છે.
::
૭ :
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १ १६ अनुकूलनिदेशो हि सतामुत्साहकारणम् । ४२१
અનુકૂલ આજ્ઞાઓ એ સજજન પુરુષને ઉત્સાહનું કારણ થાય છે. १७ कीदृशं कूपखननं सद्यो लग्ने प्रदीपने ? । ४४९
અગ્નિ લાગ્યા પછી કુ ખોદવો તે શા કામને ? १८ आयुःकर्मणि हि क्षीणे नेन्द्रोऽपि स्थातुमीश्वरः। ५१५
આયુષ્ય કર્મનો ક્ષય થતાં ઇંદ્ર પણ સ્થિર રહેવાને શક્તિમાન નથી.
१९ धीराः प्राणावसानेऽपि नहि यान्तीदृशीदिशाम्।५२३
ધીર પુરુષ મૃત્યુ થઈ જાય તે પણ મહદશાને प्रात यता नथी. २० प्रायेण हि दरिद्राणां शीघ्रगर्भभृतः स्त्रियः । ५३३
પ્રાયઃ કરીને દરિદ્ર પુરુષની સ્ત્રીઓ જલદી ગર્ભ धा२९] 3रे छे.
1 मोहमयीम् ।
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १
२१ जन्तोर्वजाहतस्यापि मृत्यु त्रुटितायुषः । ५४२
જેનું આયુષ્ય તૂટયું નથી તેવો પ્રાણી વજુથી હણાય તે પણ મરતો નથી. ૨૨ ......તીર્થાનિ, સર્વસાધારણનિ ચત્તા વરૂ
તીર્થો સર્વને માટે સમાન–ખુલ્લાં હોય છે. २३ मतिर्गत्यनुसारिणी।
બુદ્ધિ, ભાવી ગતિને અનુસરવાવાળી હોય છે. ૨૪ ......કન્ત, યા મતિઃ સા ગતિઃ ત્રિા
મરણ સમયે જેવી બુદ્ધિ-જેવા વિચારો હોય તેવી જ ગતિ થાય છે. રક .....તાજે, ઐ છાયા દિ ગાયતે ૬૦૨
ઘણો તાપ પડતો હોય ત્યારે છાયા આનંદને માટે થાય છે. २६ आसन्ने व्यसने लक्ष्म्या लक्ष्मीनाथोऽपि मुच्यते। ६०४
કષ્ટ નજીક આવતાં લક્ષ્મી ( માલિકને ) વિષ્ણુને, પણ છોડી દે છે.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १ २७ प्रकृतिव्यत्ययः प्रायो भवत्यन्ते शरीरिणाम् । ६०५
ઘણું કરીને અન્તાવસ્થામાં પ્રાણિઓની પ્રકૃતિમાં ફેરફાર થઈ જાય છે. २८ भाविकार्यानुसारेण वागुच्छलति जल्पताम्।६०६
ભાવિ કાર્યને અનુસાર બોલનારાઓનાં વચન નિકળી જાય છે. २९ नालभ्यं लभ्यते कचित् ।
६१८ અલભ્ય ચીજ, કયાંય પણ મળતી નથી.
३० व्याधेरन्यस्य न ह्यन्यदौषधं जातु शान्तिकृत्। ६४१
અન્ય રોગને અન્ય ઔષધ કદાપિ શાંતિ કરનારું થતું નથી.
३१ न ह्यज्ञातस्य रोगस्य चिकित्सा जातु युज्यते । ६४६
અજાણ્યા રોગની દવા કરવી કદાપિ યુક્ત નથી. ३२ अन्यानुभूतं नह्यन्यो जनो जानाति जातुचित्। ६८१
એકે અનુભવેલા સુખ-દુઃખને બીજે માણસ કદાપિ જાણી શકતા નથી–એજ સ્વરૂપમાં અનુભવી શકતા નથી.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्गः १
पर्व १
३३ अस्वातन्त्र्यं कुलस्त्रीणां धर्मो नैसर्गिको यतः । ६८४
પરાધીન રહેવું તે કુલવાન સ્ત્રીએના સ્વાભાવિક
धर्म छे.
३४ ......नयज्ञा हि, प्रस्तुतार्थेषु तत्पराः । ६९७ ન્યાયને જાણનારા પુરુષા જે કામ આરંભ્યું હાય તેને વિષે તત્પર રહે છે.
३५ प्रव्रज्या दीपिकेवात्तमात्रापि हि तमच्छिदे । ७०९ દીવાની માફક, તત્કાલ ગ્રહણ કરેલી પણ દીક્ષા અંધકારનેા નાશ કરનારી થાય છે.
३६ ... तैर्हि । किं नाभेद्यं जलैरिव ? ७१२ જળની જેમ ધનવડે કરીને શુ' નથી ભેદી शातु ?
३७ एकचिन्ताविपन्नानां गतिरेका हि जायते । ७१६ એક સરખા વિચારથી મરેલા માણસેાની એક સરખી ગતિ થાય છે.
+ धनैः ।
.: ११ :
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १
૨૮ .............ચાનપેક્ષા દિ મુમુક્ષુવઃ | છક
સાધુઓ શરીરની પણ દરકાર રાખતા નથી.
३९ ...विचिकित्सन्ति, न हि जातु चिकित्सकाः। ७६०
સારા વૈદ્યો કદાપિ બહુ પાપવાળી ચિકિત્સા કરતા નથી.
४० योग्यमुग्रस्य हि व्याधेः शान्त्यामत्युग्रमौषधम् ।७६२
તીવ્રરેગની શાંતિ માટે તીવ્ર ઔષધ યોગ્ય ગણાય છે.
४१ सर्वत्राद्रोहता सताम् ।
७६६ સજજન પુરુષો કોઈને પણ દુઃખ દેતા નથી. ४२ न वज्रपञ्जरेऽप्यस्ति, स्थानं रुष्टे बलीयसि । ७७३
બળવાન માણસ ક્રોધાતુર થયા પછી, સામા માણસને વજન પાંજરામાં પણ પોતાની રક્ષા માટે સ્થાન મળતું નથી.
•: ૧૨ :
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १
................अधमस्थानमधमानां हि युज्यते । ७७४
હલકા જીવાને હલકું સ્થાન ચેાગ્ય ગણાય છે.
४३
४४ नास्था कापि हि तादृशाम् ।
મુનિએની કાઇ પણ ઠેકાણે સ્થાયી રહેવાની આસ્થા ઈચ્છા હાતી નથી.
४५ न हि मोहो महात्मनाम् ।
મહાત્માઓને મેહ હેાતે। નથી.
७७
४६ न सामान्यफलं तपः । -
७८९
તપ સામાન્ય ફળ નથી આપતું—બહુ ફળ माये छे.
x मुनीनाम् ।
७८८
४७ ... अच्यवनं, नहि मोक्षं विना कचित् । ७९०
મેાક્ષ સિવાય, કયાંય મરણના અભાવ નથી.
१३ :
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
.
४८ स्नेहः प्राग्भवसम्बद्धो, ह्यनुबध्नाति बन्धुताम् । ७९६
પૂર્વ ભવને સ્નેહ, બંધુપણાને જોડી આપે છે. ४९ प्रादुर्भवन्ति महतां स्वयमेव यतो गुणाः। ७९९
મહાત્મા પુરુષના ગુણે પિતાની મેળે જ ઉત્પન્ન થાય છે.
५० आत्मानुरूपः कर्तव्यः सारथिर्हि महारथैः । ८०८
મહાયોદ્ધાઓએ પિતાના જેવો શૂરવીર સારથી કરવો જોઈએ.
५१ सम्पद्धि पुण्यमानेनाम्भोमानेनेव पद्मिनी । ८११
જેમ પાણી જેટલું ઊંડું હોય તેટલી જ ઊંડી કમલિની હોય, તેમ જેટલું પુણ્ય હોય તે પ્રમાણે જ સંપદાઓ મળે છે.
५२ भृत्याः स्वाम्यनुगामिनः। ८३५
સેવકે સ્વામીનું અનુસરણ કરનારા હોય છે. તે
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग १-२०
५३. क्षयोपशमवैचित्र्याच्चित्रा हि गुणसम्पदः । ८३७.
કર્મના ક્ષયોપશમનું વિચિત્રપણું હોવાથી ગુણોની સંપદાઓ પણ વિચિત્ર પ્રકારની પ્રાપ્ત થાય છે. ५४ मुमुक्षवो निराकाङ्क्षा वस्तुषूपस्थितेष्वपि । ८८१ - ચીજો પાસે તૈયાર હોવા છતાં મુનિરાજે તેની આકાંક્ષા રહિત હોય છે.
ન ૨ લો.
१ प्रजा राजानुयायिनी ।
પ્રજા, રાજાનું અનુકરણ કરવાવાળી હોય છે. २ व्याघ्रा अपि पलायन्ते ज्वलज्ज्वलनदर्शनात् । २३
બળતા અગ્નિને દેખીને વાદ્ય-સિંહે નાશી જાય છે. ३ वणिजो लोकसामान्येऽप्यर्थे साऽऽशङ्कवृत्तयः । ३५
વાણીયા-વેપારીઓ, સર્વક પ્રસિદ્ધ-પરિચિત બાબતોમાં પણ શકિત મનવાળા હોય છે.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग २
पर्व १
४ मन्दभाग्यतया पुंसां गुरवः स्युरनीदृशाः x। ४४
ઉપદેશ ન કરે-શિખામણ ન આપે એવા ગુરુએ –વિડલા, મંદભાગ્યવાળા મનુષ્યોને હાય.
५ कृतं तेन कृतेनापि गुर्वाज्ञा यत्र लध्यते । ४६
જેમાં ગુરુની આજ્ઞાનું ઉલ્લંધન થાય એવું કામ કરવાથી સયું, અર્થાત્ તેવું કામ ન કરવું.
દ્વાઃ સર્વષા વહુ |
લુચ્ચાએ સને દુઃખ દેનારા હાય છે.
७ एकत्र विनिवेशेऽपि काचः काचो मणिर्मणिः । ५४
એકજ ઠેકાણે રહ્યા હાય તાપણુ કાચ છે તે કાચ જ રહેશે અને મિણુ છે તે મણિ જ રહેશે.
८ दुर्लक्षा हि पराशयाः ।
५३
५५
ખીજાના વિચારે મુશ્કેલીથી જાણી શકાય છે.
×. અનુવેરા રા: I
૬ :
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग २
९ विपरीतं न शङ्कन्ते, कदापि सरलाशयाः। ६३
સરલ સ્વભાવી મનુષ્યો કદાપિ કોઈના વિષે ખોટી શંકા લાવતા નથી. १० सत्कारयन्ति ह्यात्मानं कृत्वाऽप्यागांसि मायिनः। १०३
કપટી પુરુષ અપરાધ કરીને પણ (“મેં સારું કર્યું’ એ પ્રમાણે) પિતાના આત્માનો સત્કાર કરે છે.
११ वन्ध्याऽप्युन्मूल्यते नैव लता या लालिता स्वयम्।१०५
પિતે ઉછેરીને મોટી કરેલી વાંઝણી વેલડી પણ પિતાથી ઉખેડાતી નથી, તે પછી બીજી ચીજોનું તો
કહેવું જ શું ? १२ अस्तमीयुषि पीयूषकरे तिष्ठेन्न चन्द्रिका। १६९
| ચંદ્ર અસ્ત થયા પછી તેની ચંદ્રિકા- સ્ના
રહી શકતી નથી. १३ रोगे त्वेकौषधासाध्ये देयमेवौषधान्तरम् । १७८
એક ઔષધથી રોગને ફાયદો ન થાય તે તેને બીજું ઔષધ જરૂર આપવું.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग २ १४ प्रायो महात्मनां पुत्राः स्युर्महात्मान एव हि । १९१
- પ્રાયઃ મહાત્માઓના પુત્ર મહાત્માઓ જ થાય છે.
१५ शरत्कालवशादिन्दुकराः स्युरधिकश्रियः। २६२
શિયાળામાં ચંદ્રમાનાં કિરણો વધારે શોભાવાળાં
તે
થાય છે.
१६ सर्वतोऽपि शाम्यन्ति सन्तापाः प्रावृडागमात्। २६३
- વર્ષા ઋતુ આવવાથી ચારે તરફથી બધી ગરમી - શાંત થાય છે.
१७ अर्हतामुदयः केषां न स्यात् सन्तापहारकः । ३३४
અરિહંત-તીર્થકર ભગવાનને જન્મ કોનાં દુઃખને નાશ કરનાર નથી થતું ? १८ अयोऽपि यानपात्रस्थं पारं प्राप्नोति वारिधेः । ३३६ - વહાણમાં રહેલું હું પણ સમુદ્રના સામે કાંઠે
પહોંચી જાય છે.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग २
पर्व १ १९ स्वाम्यने नासनात्ययः।
३८४ સ્વામીની પાસે આસન-બેઠકની મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન ન થાય.
२० नैसर्गिकी हि भवति धुसदां कामरूपिता । ३७९ જ દેવતાઓને ઈચ્છિત રૂપ કરવાની શકિત સ્વાભા
વિક હોય છે. २१ उपायनं हि प्रथमं प्रणामः स्वामिदर्शने । ४०८
સ્વામીનું દર્શન થતાં પ્રણામ કરે તે પહેલું ભેટયું છે. . २२ भक्तौ न पुनरुक्तता।
४०९ ભકિતમાં પુનરુકિત, એ દોષ ગણાતો નથી.
२३ तादक+स्वाम्याप्तिजानन्दः शक्यते केन गोपितुम् ?५६८
તીર્થકર ભગવાન જેવા સ્વામીની પ્રાપ્તિથી ઉત્પન્ન થયેલા આનંદને છુપાવવા માટે કોણ સમર્થ થઈ શકે ?
+ તીથફૂલદા
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग २
२४ अपुनर्जन्मनो जन्म दुःखच्छिद् विश्वजन्मिनाम्।६०३
ચરમશરીરી–એજ ભવમાં મોક્ષ જનાર તીર્થકર ભગવાન વગેરેને જન્મ, સંસારના પ્રાણિઓનાં દુકાને
નાશ કરનાર હોય છે. २५ स्वयम्भुरमणाम्भोघेर्मातुमम्भांसि कः क्षमः ? । ६०९
સ્વયંભુરમણ નામના છેલ્લા સમુદ્રના પાણીને માપવા માટે કોણ સમર્થ થાય ?
२६ आज्ञा ह्याज्ञाप्रचण्डानां वचसा सह सिद्ध्यति।६२३
તીવ્ર પ્રતાપી પુરુષોની આજ્ઞા વચનની સાથે જ સિદ્ધ થાય છે.
२७ नृणां लोकोत्तराणां हि बाल्यं वपुरपेक्षया । ६६४ | લેકોત્તર પુરુષનું બાળપણું શરીરની અપેક્ષાથી
છે. (જ્ઞાનથી નહીં ). २८ तुलमप्यल्पभारत्वादाकाशमनुधावति । ७३८
હલકું હોવાથી રૂનું પુંભડું પણ આકાશ તરફ ઊંચુ દોડે છે.
: ૨૦ :
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
पर्व १ .
सर्ग २ २९ जाताऽपत्यानि युग्मानि जीवन्ति कियदेव हि । ७४३
પુત્ર-પુત્રીનું જોડલું ઉત્પન્ન થયા પછી યુગલિકયુગલીયાં મનુષ્ય કેટલે કાળ જીવી શકે ?
.
.
३० .........पराथार्य, महतां हि प्रवृत्तयः । ८८१
મોટા પુરુષોની પ્રવૃત્તિઓ પર પકારને માટે હોય છે. ३१. सवेंदनीयमपि हि न कर्म क्षीयतेऽन्यथा। ८८२
સાતાદનીય કર્મ પણ ભગવ્યા વિના ક્ષય થતું નથી. ३२ मर्यादोल्लचिनां लोके राजा भवति शासिता । ४९७
દુનિયામાં મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરનારને શિક્ષા કર- ना२ २। डाय छे.
३३ विश्वस्य सुखसृष्ट्यै हि महापुरुषसृष्टयः । ९५३
મહાપુરુષોની ઉત્પત્તિ દુનિયાની સુત્પત્તિને માટે डाय छे.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग २
३४ सर्वकल्पद्रुमस्याने होकः कल्पद्रुमः प्रभुः । ९५५
પ્રભુ-તીર્થકર ભગવાન બધા કલ્પવૃક્ષને બદલે એક ઉત્તમ કલ્પવૃક્ષ છે. રૂ ..........ત્રે, વિદ્યા દિ શતાવિ ૧૬૨
પાત્રમાં અપાએલી વિદ્યા સેંકડે શાખાવાળી થાય છે. ३६ ध्रुवो ह्यध्वा महत्कृतः।
__ ९६९ મોટાઓએ કરેલે માર્ગ-રીવાજ નિશ્ચલ થાય છે. ३७ अन्तरेणोपदेष्टारं पशवन्ति नरा अपि । ९७३
- ઉપદેશક-શિક્ષક સિવાય મનુષ્યો પણ પશુની
માફક આચરણ કરે છે. ३८ एकैव दण्डनीतिर्हि सर्वान्यायाहिजाडली । ९७९
બધા અન્યાયપિ સપનું ઝેર ઉતારવામાં જાંગુલી ' નામની વિદ્યા સમાન એક દંડનીતિ જ છે.
(જેમ ગમે તેવા ભયંકર સર્પોનું ઝેર ઉતારવામાં જાંગુલી નામની વિદ્યા સમર્થ છે. તેમ ગમે તેવા આકરા અન્યાયોને દૂર કરવા માટે દંડનીતિજ બસ છે.)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
-
સ
રૂ લો.
१ याच्यामेकान्तभक्तानां स्वामिनः खण्डयन्ति न ।७१
સ્વામિ, પિતાના અનન્ય ભકતની યાચનાને ભંગ કરતા નથી.
२ निर्ममा हि न लिप्यन्ते कस्याप्यैहिकचिन्तया। १३९
મમત્વ રહિત મુનિઓ કોઈની પણ આલેકની ચિન્તાવડે લેખાતા નથી.
.............વિન્દપ્રમવાદ પ્રમવઃ રાહુ | ૨૧૪
પ્રભુ ( તીર્થકરે ) અચિન્ય ( અગણિત ) પ્રભાવવાળા હોય છે.
ક .......મૈત્ર, તિષ્ટિત ઈચ્છતીર્થન ! રૂ૩૦
છવાસ્થ તીર્થકર એક જ સ્થાને વધારે વખત રહેતા નથી. ५ यत् कुर्वन्ति महान्तो हि तदाचाराय कल्पते। ५३३
મોટા લેકે જે કામ કરે છે, તે બધા લોકોના આચારવ્યવહારને માટે થાય છે.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
-
___सर्ग ३-४ ६ गुरूपदेशः साक्ष्येव प्रायेण लघुकर्मणाम् । ६५३
પ્રાયઃ લઘુકમ જીવોને ગુને ઉપદેશ સાક્ષીમાત્ર જ "हाय छे. ७ नहि भोगफले कर्मण्यमुक्ते भवति व्रतम् । ६५५
ભોગ ફળવાળું કર્મ ભગવ્યા વિના દીક્ષા લઈ - शाती नथी.
सर्ग ४ थो. १ मन्यन्ते क्षत्रियाः ह्या प्रत्यक्षमधिदैवतम् । २
ક્ષત્રિઓ અસ્ત્ર-શસ્ત્રને પ્રત્યક્ષ અધિષ્ઠાયક દેવ भाने छे. २ पूजितैः पूज्यमानो हि केन केन न पूज्यते ? । १३
પૂજય લેકાથી પૂજાએલ માણસ કોના કોનાથી પૂજા નથી ? ३ यथाविधिविधिज्ञा हि विस्मरन्ति विधि नहि । ८८
યથાર્થવિધિને જાણનારા લોકે વિધિને ભૂલતા નથી.
.: २४ :.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ४
ક .......માન્તો દિ, એવો નતવારા ૨૫૦
મેટા પુરુષો પિતાની સેવા માટે નમ્ર થએલા - પુરુષ પ્રત્યે વાત્સલ્ય ભાવવાળા હોય છે
५ लोके महत्त्वदानाय महन्त्यात्मीयमीश्वराः । १९४
સ્વામિએ પિતાના માણસોને લેકમાં મહત્ત્વ આપવા માટે પૂજે છે સત્કારે છે. ६ प्रभोः प्रसादचिह्न हि प्राभृतादानमादिमम् । २११
ભેંટણનો સ્વીકાર કરે, તે સ્વામિના પ્રસાદનું પ્રથમ ચિહ્ન છે.
७ आदौ सामन्तमात्रस्याप्युचिताः प्रतिपत्तयः। २१४ - પિતાને સામંત માત્ર હોય તે પણ પ્રથમ તેને
આદર સત્કાર કરવો ઉચિત છે. ८ अलुब्धा अपि गृह्णन्ति भृत्यानुग्रहहेतुना । २३४
સેવકે ઉપર અનુગ્રહ કરવાના હેતુથી અભીસંતોષી સ્વામિઓ પણ ભેટણનો સ્વીકાર કરે છે.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ४
९ महान्तो नावजानन्ति नृमात्रमपि संश्रितम् । २३५
પિતાને આશ્રયે આવેલા સામાન્ય મનુષ્યની પણ મોટા પુરુષો અવજ્ઞા કરતા નથી–અનાદર કરતા નથી. ૨૦........................નાથ પિ મમઃ | न त्यजन्ति दिशोर्दण्डं चिह्न दिग्विजयश्रियः।२४४
કૃતકૃત્ય થએલ પણ રાજાઓ દિગ્વિજયની લક્ષ્મીના ચિહ્મ સ્વરૂપ, દિશાના-પિતાએલા રાજાઓ પાસેથી
આવતા દંડને ત્યાગ કરતા નથી. ११ प्रभवः प्रणिपातेन गृहीताः किं न कुर्वते ? । २४७
નમસ્કારથી પ્રસન્ન કરેલા સ્વામિઓ શું શું ( ઉપકાર ) નથી કરતા ? १२ सिंहः प्रयाति यत्रापि तस्यौकः स्वं तदेव हि । २८४
* સિંહ જ્યાં જાય, તે જ તેનું ઘર. ૨૨ ..............સર્વાતોમૂ દ સિદ્ધ ૨૮૦
બધી સિદ્ધિઓ તપથી ઉત્પન્ન થાય છે.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
- -
पर्व १
सर्ग ४ १४ महान्तः शक्तिवन्तोऽपि प्रथमं साम कुर्वते। २९०
મહાપુરુષ શકિતવાળા હોવા છતાં પણ પહેલાં તે સામ-શાંતિથી સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે.
१५ मनागपसरत्येव प्रजिहीर्षर्गजोऽपि हि। २९४
પ્રહાર કરવાની ઈચ્છાવાળો હાથી પણ જરા તે પાછા હઠીને પછી પ્રહાર કરે છે. ( માટે મનુષ્યોએ પણ દરેક કામ કરતાં વિચાર કરે જઈએ. )
૬.૩ત્તમાનાં હિં, પ્રામાવય: ધ: | ક૭
ઉત્તમ પુરુષોને ક્રોધ સામે માણસ પ્રણામ ન કરે ત્યાં સુધી જ હોય છે.
૨૭.......
कार्यसिद्धेस्तपो मङ्गलमादिमम् । ४६४ કાર્ય સિદ્ધિમાં તપ એ પ્રથમ મંગળ છે.
.
५००
१८ युद्धाळ यजयश्रियः।
જયલક્ષ્મી યુદ્ધથી પ્રાપ્ત થાય છે.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १ .
सर्ग ४ १९ सेवावृत्तिर्न लज्जायै स्वामिवत्स्वामिनन्दने । ५१३
સ્વામિની માફક, સ્વામિના પુત્રને વિષે પણ સેવા કરવી તે લજજાને માટે નથી.
२० गृहागते स्वामिनि हि किमदेयं महात्मनाम् ?। ५३५
મેટા પુરુષોને ઘેર સ્વામી આવે, ત્યારે તેમને નહીં દેવા લાયક શું છે ? (કિમતી ચીજ પણ આપી શકાય. २१ उपचारः समर्थानां सद्यो भवति सिद्धये । ५४० છે . સમર્થ પુરુષોએ કરેલું ઉપચાર-વિનય જલદી
કાર્યની સિદ્ધિ કરવાવાળો થાય છે. २२ राज्यं तपसाऽऽप्तमपि तपसैव हि नन्दति । ६७३
તપવડે કરીને પ્રાપ્ત કરેલું પણ રાજ્ય તપ વડે કરીને વૃદ્ધિ પામે છે. २३ रत्नं पञ्चदशं ह्याज्ञा चक्रिणः कार्यसिद्धिषु । ७००
* ચક્રવર્તાની આજ્ઞા એ કાર્યની સિદ્ધિ કરવામાં પંદરમું રત્ન છે. .
0
0
:- ૨૮ :
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ४-५ २४ गृहोद्योतकरो दीपः किं नो द्योतयते घटम् ?।७९२
આખા ઘરને પ્રકાશિત કરવાવાળા દીવ શું | એક ઘડાને પ્રકાશિત ન કરી શકે ? २५ विनीतानामलध्या हि मर्यादा स्वामिदर्शिता । ८१९
સ્વામિએ દેખાડેલી મર્યાદા, વિનીતપુરુષોને અલધ-ઉલ્લંઘન નહિ કરવા યોગ્ય હોય છે. २६ अतृप्ता एव कुर्वन्ति सेवां मानविघातिनीम् । ८२४
માનને નાશ કરે એવી સેવા અસંતુષ્ટ-લોભી પુરુષો જ કરે છે. २७ किमार्त्तः कुरुते नहि ?।
દુઃખી માણસ શું નથી કરતો ?
१ उपादेया शास्त्रलोकव्यवहारानुगा हि गीः। २३
શાસ્ત્ર અને લેકવ્યવહારને અનુકૂલ વાણી હોય તે સ્વીકારવા યોગ્ય છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ५
२ शूरैरपि वर्तितव्यं गुरौ हि समयैरिव । १००
શૂરવીર પુરુષોએ પણ ગુરુઓ પ્રત્યે, ભયવાળાની માફક વર્તવું જોઈએ. ૩ સુસ્વામી, અતિ રઢિાં ના ૨૦૧
સારા સ્વામિઓ સેવકોની ખલનાભૂલને પકડી રાખતા નથી.
४ विमृश्यकारिणः सन्तः किं दुष्यन्ते खलोक्तिभिः।१३७
વિચારીને કામ કરવાવાળા સન્ત, શું મૂર્ખઓના બકવાથી દૂષિત થાય છે ?
. ૧૪૪
५ यदबद्धमुखो जनः।
લેકનાં મોઢાં બાંધેલાં હતાં નથી.
६ किं नाम भेषजं कुर्याद् विकारे सान्निपातिके १२१६
સન્નિપાતના રોગમાં ઔષધ શું ફાયદો કરી શકે?
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
७ तेषां तेजो हि जीवितम् ।
તેજ, એ રાજાઓનું જીવિત છે.
८ एकदाऽपि सती लुप्तशीला स्यादसती सदा । २४५
એક દિવસ પણ ખંડિત થયેલ શીલવાળી સતી હંમેશાંને માટે અસતી છે.
९ युक्तं वचोऽपरस्यापि मन्यन्ते हि मनीषिणः । २६२ બુદ્ધિશાળી મનુષ્ય બીજાનું પણ યુક્તિયુક્ત વચન માને છે.
१० अहो ! अखण्डप्रसराः कषाया महतामपि । २७५ આશ્ચર્ય છે કે મેાટા પુરુષોના પણ કષાયા અખંડિત પ્રચારવાળા હાય છે.
*
११ सर्वेऽपि मणिताभाजः कर्करा अपि रोहणे । २९३ રોહણાચલ પર્યંતમાં બધા કાંકરા પણ મણિ–રત્ન
હાય છે.
सर्ग ५
२४३
રાણામ્ ।
•
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
.
सर्ग ५
१२ वायुतोऽपि भृशायन्ते समरोत्कण्ठिताः खलु ।२९७
સંગ્રામની ઉત્કંઠાવાળા મનુષ્યો વાયુથી પણ ઉતાहोय छे.
१३ स्वतोऽपि ह्यधिकां रक्षा भटाः कुर्वन्ति वाहने। ३३६
સુભટો, પિતાના શરીરથી પણ, વાહનેની રક્ષા धारे रे छे. १४ हेषा हि जयसूचिनी।
ઘેડાને હેકારવ જયસૂચક છે. १५ सरथ्या अपि हि रथा निष्फला सारथिं विना। ३४४ ..घोडेमा २थे। पशु, सारथी विना नाम छे. १६ ....गरीयांसः, कार्ये मुह्यन्ति न क्वचित् । ३६४
મેટા પુરુષો કોઈપણ કાર્યમાં મુંજાતા નથી. १७ लल्ला अपि हि बालानां युक्ता एव गिरो गुरौ। ३९७
મોટાઓની આગળ બાળકની તતડી વાણી પણ યુક્ત છે–વ્યાજબી છે.
.: ३२ :.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
१८ अयोsपि हेमीभवती स्पर्शात् सिद्धरसस्य
સિદ્ધરસના સ્પર્શથી લેાટ્ટુ પણ સાનુ
१९ कार्यं हि खलु कारणात् ।
કારણથી કાર્યાં ઉત્પન્ન થાય છે.
सर्ग ५
हि । ३९८
થાય છે.
४५१
२० सति भूयसि किं तैले शैलाभ्यङ्गो विधीयते ? ४६० ઘણું તેલ હાય, તેથી શું પતને તેલથી નવરાવાય ?
२१ धनमात्रकृते हन्त ! परद्रोहं करोति क: ? । ४९० કેવળ ધનના માટે પારકાના દ્રોહ કાણુ કરે ?
२२ विचित्रा हि रणे गतिः ।
५४७
સંગ્રામમાં જિત કે હારની વિચિત્ર ગતિ થાય છે.
२३... भक्तिर्ह्यपदेऽपीक्ष्यते भयम् ।
५५५
ભક્તિ અસ્થાનમાં પણ ( ભયની શંકા ન હેાય त्यां पण ) भय भूवे छे.
•: ३३ : •
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ५
२४ स्वाम्याज्ञा हि बलीयसी।
५६४
સ્વામીની આજ્ઞા બલવાન છે.
२५ कस्य दुःखाकरो न स्याद् महतां ह्यापदागमः। ६३१
મેટા પુરુષો ઉપર આવેલી આપદા કાને દુઃખકર ન થાય ?
२६ नोज्झन्ति मानिनो मानं यावज्जीवं मनागपि । ६६१
માની પુરુષ જીવે ત્યાં સુધી સ્વાભિમાનને જરા પણ છોડતા નથી. २७, तिरोहितः काण्डपटेनाप्यर्थो न हि दृश्यते । ७८१
- કપડાના પડદાના અંતરવાળી વસ્તુ પણ દેખાતી નથી, તે મોટા મોટા આન્તરાવાળી ચીજોની તે વાતજ શી કરવી ?
२८ अमूढलक्ष्या अर्हन्तः समये ह्युपदेशकाः । ७८४
સફલ લક્ષ્યબિંદુ છે જેમનું, એવા તીર્થકર યોગ્ય અવસરે જ ઉપદેશ આપનારા હોય છે.
''
: રૂક :
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
सर्ग ६
सर्ग ६ ठो. १ युज्यन्ते हि मृगैर्मृगाः ।
હરિણીની સાથે હરિણ શોભે છે. २ कालादनूषरत्वं हि व्रजत्यूषरभूरपि। ३८
ઊષર ( ખારી ) જમીન પણ કાલક્રમે સારા क्षेत्र-त२ पी गय छे. . ३ यान्ति दीपस्य सम्पर्का वर्त्तयोऽपि हि दीपताम् । १७४
દીવાની સોબતથી એની વાટ પણ દીવાપણાને पामे छ. ४ कामरूपा हि नाकिनः ।
२१५ દેવો ઈચ્છિતરૂપ કરવાવાળા હોય છે. ५ भक्तौ स्नेहे च सतां कर्त्तव्यं तुल्यमेव हि । २२४ - ભક્તિમાં અને સ્નેહમાં સજજન પુરુષનું તુલ્ય કર્તવ્ય હોય છે.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ६
पर्व १
६ कर्म भोगफलं कोऽपि नान्यथा कर्त्तुमीश्वरः । २३६
ભાગફળવાળા કર્મને, અન્યથા કરવાને કાઇ સમર્થ નથી.
७ पूजितैः पूजितो यस्मात् केन केन न पूज्यते ? ! २४६ પૂજ્ય માણસોથી પૂજાએલાને કાણ કાણુ નથી પૂજતું ? ८ हस्तिभिर्हस्तिभारो हि वोढुं शक्येत नापरैः । २५४ હાથીએના ભાર હાથીએજ ઉપાડી શકે-બીજા નહીં. ९ दिने दिने कल्पतरुर्ददानो न हि हीयते । २६१ હમેશાં દાન કરવા છતાં કલ્પવૃક્ષ ક્ષીણ થતું નથી. १० शशिनं पश्यतां दृष्टिर्मन्दाऽपि हि पटूयति । २६३ ચક્રને જોનારાઓની.દિષ્ટ મંદ હોય તે પણ સારી– તેજસ્વી બને છે.
११ क्षौमस्य क्षालितं द्वित्रितिनैर्मल्यकारणम् । ४३८ શણુ અથવા રેશમી વસ્ત્રોનું એ ત્રણ વાર ધોવું તે અત્યંત નિર્મલતાનું કારણ થાય છે.
•: ३६ :•
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १
१२ सर्वसाधारणं तपः ।
सर्ग ६
४४२
તપ સતે માટે સમાન ફળદાયક છે.
१३ वेद्यते वेदना नैव हर्षेणेव शुंचाऽपि यत् । ४६६ બહુહના સમયમાં જેમ શારીરિક પીડા માલૂમ પડતી નથી, તેમ બહુ શોકના સમયમાં પણ શારીરિક પીડા અનુભવાતી નથી.
१४ न तापो मानसो जातु सुधावृष्ट्यापि शाम्यति । ४६९ અમૃતની વૃષ્ટિથી પણ માનસિક પીડા શાન્ત થતી નથી.
१५ समा हि समदुःखानां चेष्टा भवति देहिनाम् । ४९७ તુલ્ય દુઃખવાળા પ્રાણિઓની ચેષ્ટાઓ પણ તુલ્ય હાય છે.
१६ यत्र तत्र प्रसक्तानां प्रभूणां को हि बाधकः ? । ७१३
જ્યાં ત્યાં પણ આસકત થએલા એવા સ્વામિતે વિશ્ર્વ કરનાર-રેશકનાર કાણુ હાય ? ( કાઇ નહીં ).
•: ૩૭ :
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १ १७ महद्भ्यो महतामृद्धिमपि शंसन्त्यचेतनाः । ७३९
મહાત્માઓની ઋદ્ધિને અચેતન-જડ પદાર્થો પણ મોટા પુરુષો આગળ કહે છે–સૂચિત કરે છે.
१८ स्वामिवत् स्वामिपुत्रेऽपि भक्ता हि प्रतिपत्तिदाः।७४०
ભક્ત પુરૂષ, પિતાના સ્વામીની માફક સ્વામિપુત્રની પણ ભકિત કરવાવાળા હોય છે.
१९ न जातु वन्द्यते प्राप्तकेवलोऽपि ह्यदीक्षितः । ७४४
કેવલજ્ઞાન થયું હોય છતાં દીક્ષા ન લીધી હોય વેશ ધારણ ન કર્યો હોય તે તેને લેકો વંદના કરતા નથી. આ
- ૨૮ :
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २ जु.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग १
सर्ग १ लो. १ चिकित्स्यते हि निपुणैरङ्गोद्भवमपि व्रणम् । २७
સમજદાર પુરુષો પિતાના અંગમાંથી ઉત્પન્ન થએલા પણ ઘાની ચિકિત્સા કરે છે. २ पात्रे बहुफलं तद्धिां।
તે દાન પાત્રમાં દેવાથી બહુ ફળ દેનારું થાય છે.
३ गौः पालकविशेषेण कामं दुग्धे विशिष्यते । १४१
જેટલે અંશે પાલક સારો હોય તેટલે અંશે ગાય દૂધમાં વધારો કરે છે.
४...निश्चिते कार्ये नालसन्ति मनस्विनः। १४३
ડાહ્યા માણસે નક્કી કરેલા કાર્યમાં આલસ કરતા નથી.
+ धनम् ।
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग १
५ चक्षुष्मानपि किं कुर्यादन्धकारे प्रसृत्वरे ?। १५१
અંધકાર ઘણો ફેલાયો હોય ત્યારે આંખ વાળો માણસ પણ શું કરી શકે ? ६ गुर्वाज्ञा हि कुलीनानां विचारमपि नार्हति । १८८
કુલવાન પુરુષને મોટાઓની આજ્ઞામાં કંઈ પણ વિચાર (સંદેહ) કરોગ્ય નથી. ७ गुर्वाज्ञाकरणं सर्वगुणेभ्यो ह्यतिरिच्यते । १९४
| મેટાઓની આજ્ઞાનું પાલન કરવું તે સર્વ ગુણથી વિશેષ–મટે ગુણ છે. ८ पितृतः कः परो लोकेऽनुल्लध्यवचनो भवेत् ।१९५
- દુનિયામાં જેનું વચન ઉલ્લંધન ન કરી શકાય તેવા પુરુષમાં પિતાથી અધિક કોણ છે ? અર્થાત્ કોઈ નહીં. ९ शक्रोऽपि हि श्रियासक्तः किं पुनर्मानवो जनः ।। २१८
શ પણ લક્ષ્મીમાં આસક્ત છે તે મનુષ્ય માટે કહેવું જ શું ?
:
૨
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग १-२-३ १० अगृध्नोरनुगा लक्ष्म्यः ।
२२० અનાસક્ત પુરુષોની પાછળ પાછળ લક્ષ્મી ફર્યા કરે છે.
सर्ग २ जो.
१ महापुमांसो गर्भस्था अपि लोकोपकारिणः । १०६
મહાપુરુષે ગર્ભમાં હોય ત્યારે પણ લોકપકાર કરવાવાળા થાય છે.
२ जायते घृष्यमाणाद्धि दहनश्चन्दनादपि । २३८
અત્યંત ઘસવાથી ચંદનમાંથી પણ અગ્નિ ઉત્પન્ન थाय छे.
३ कामरूपा दिवौकसः।
३३८ દે ઈચ્છિત રૂપે કરી શકે છે.
सर्ग ३ जो. १ नार्हन्तः स्तनन्धयाः ।
અરિહંત ( તીર્થકરે ) માતાને ધાવતા નથી.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વ ૨
सर्ग ३
९३
२ त्रिज्ञाना हि स्वतो जिनाः।
તીર્થકરો જન્મથીજ ત્રણ જ્ઞાનવાળા હોય છે ३ भावतोऽपि यतिर्यतिः ।
__ ९० દીક્ષા ન લીધી હોય છતાં જે ભાવથી સાધુ હોય તે પણ સાધુ ગણાય છે. ४ सतां ह्यलद्ध्या गुर्वाज्ञा ।
ગુરુની આજ્ઞા સજજન પુરુષોને અલંધ્ય (ઉલ1 ઘન નહિ કરાય તેવી ) હોય છે. ५ निर्धनस्य सुभिक्षेऽपि दुर्भिक्षं पारिपार्श्विकम् । ८६६.
દરિદ્ર માણસને સુકાળને વિષે પણ દુકાળ સમીપવતિ હોય છે. ૬વાવ, શ્રાપના કમાતા !
९०० વચનોનું પ્રમાણિકપણું (તેના બોલનારા) આત . પુરુષોને આધીન છે. ७ धर्मे धर्मोपदेष्टारः साक्षिमात्रं शुभात्मनाम् । ९०७
પુણ્યશાળી જીવને ધર્મને વિષે ધર્મોપદેશક સાક્ષી માત્ર હોય છે.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग ३-४
८ स्वर्णीस्यातां सिद्धरसात् सीसकत्रपुणी अपि। ९०८
સિદ્ધરસના વેગથી સીસું અને કથીર પણ સોનું થઈ જાય છે.
सर्ग ४ थो.
१ प्रयान्ति ह्युत्तमस्थाने भूषणान्यपि भूष्यताम् । ३२
આભૂષણો બીજાને શોભાવનારાં છે, તે પણ ઉત્તમ પુરુષના શરીરે ચડવાથી પિતે વધારે શોભનારાં થાય છે. ૨...વામિત્તમારા : વહુ સેવા. ૮૨
સ્વામિએ આપેલા માહાસ્યવાળા સેવક હોય છે. ३...भक्तेष्वीशा हि प्रतिपत्तिदाः। १०८
સ્વામિઓ પિતાના સેવકોને શૈરવ આપવાવાળા હોય છે.
४ महात्मनां महर्झनामुत्सवा हि पदे पदे । १३५
મહદ્ધિક પુણ્યશાળી જીવોને પગલે પગલે ઉત્સવ થયા કરે છે.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग ४ ...ઝર્ચ, માન્તો ચન્તિ દિ. ૧૪૬
મોટા પુરુષે પોતાના કર્તવ્યનો ત્યાગ કરતા નથી. ६ तिादृशामभियोगे हि कम्पन्ते पर्वता अपि । १४७
ચક્રવર્તિ જેવા પુરૂષોના ઉદ્યમમાં પર્વત પણ કંપાયમાન થાય છે. ७ सेवनीयाश्चक्रिणो हि देवैरपि नरैरिव । १५०
મનુષ્યની માફક દેવોને પણ ચક્રવતિઓ પૂજનિક હોય છે. ८ कृष्टाश्चेट्य इवायान्ति शक्त्या शक्तिमतां श्रियः। १७५
શક્તિમાન પુરુષોની પાસે તેઓ શક્તિથી ખેંચાયેલી લક્ષ્મી દાસીઓની માફક આવે છે. ९ प्रायस्तपोग्राह्या हि देवताः।
પ્રાયઃ દે તપથી વશ થાય છે. १० प्रणिपातावसानो हि कोपाटोपो महात्मनाम् । २३९
મહાત્મા પુરુષને ક્રોધ સામે માણસ નમે કે તરત શાંત થઈ જાય છે. । चक्रवर्तिनाम् ।
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
सर्ग ४-५ ११...नास्ति, विदेशः कोऽपि दोष्मताम् । २४५
પરાક્રમી પુરુષને કોઈપણ વિદેશ નથી. १२ तुष्यन्ति हि महीयांसः सेवामन्या गिराऽपि हि।२७२
भोट। पुरुषो पोतानी सेवा स्वी४।२ ४२वाना वयनोવડે પણ સંતુષ્ટ થાય છે.
१३ अनुत्सुकानां शक्तानां लीलापूर्वाः प्रवृत्तयः । २८७
આસક્તિ વિનાના સમર્થ-શક્તિમાન પુરુષની આ પ્રવૃત્તિઓ ક્રીડાપૂર્વક હોય છે.
१४ महात्मानः प्रणयिनां प्रणयं खण्डयन्ति न । ३५१
મહાત્માઓ સ્નેહી પુરુષોના વિનય–પ્રાર્થનાને ખંડિત કરતા નથી.
सर्ग ५ मो. १...निजे समन्युत्कण्ठा हि बलीयसी।
પિતાના ઘરે જવાની ઉત્કંઠા તીવ્ર હોય છે.
१३
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
प
-
सर्ग ५-६ २ विमर्शः क्वाल्पमेधसाम् ?।।.. १४
થોડી બુદ્ધિવાળાઓને વિચાર ક્યાંથી હોય?
३....सामवागम्भः, कोपाग्ने: शमन सताम् । १५५
સજ્જન પુરુષોના ક્રોધ રૂપી અગ્નિને શાંત વચન રૂપી પાણી શાંત કરે છે–શમાવે છે.
४ लोके स्यादनुकम्पायै सागसामपि निग्रहः। १७७
અપરાધી મનુષ્યને નિગ્રહ ( શિક્ષા) પણ લકમાં અનુકંપાને માટે થાય છે.
सर्ग ६ टो.
१ अभ्रादपि पतितानां शरणं धरणी खलु। १२
આકાશથી પડેલાઓને પણ પૃથ્વી શરણભૂત છે.
२ कालो हि दुरतिक्रमः ।
. १३६ . ७-भवितव्यताने / Se/धन ४२री २४तुं नथी.
.: ४८ :
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २ ३ पितुर्मातुश्च तुल्यं हि दुःखं सुतवियोगजम् । १७२
પુત્રના વિયેગનું દુઃખ પિતાને અને માતાને સરખું જ હેય છે.
४ यत्राकृतिस्तत्र गुणा इत्यी अप्यधीयते। २२६
જ્યાં સુંદરકૃતિ છે, ત્યાં સારા ગુણ હોય, એ પ્રમાણે બાળકો પણ બોલે છે.
?
*
५ युक्तं प्राणिषु कारुण्यं सर्वेष्वपि महात्मनाम् । ३३१
મહાત્મા પુરુષનો નાના-મોટા તમામ પ્રાણીઓ. ઉપર કરુણાભાવ હોય તે યુક્ત છે.
६ नारीपरिभवं राजन् सहन्ते पशवोऽपि न । ३८९
હે રાજન ! પિતાની સ્ત્રીને કોઈ પરાભવ કરે તેને પશુઓ પણ સહન કરતા નથી.
७ स्वाधीनं ह्यात्मसाधनम् ।
૪૪૧ આત્મ સાધન કરવું તે પિતાને સ્વાધીન છે.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
६
८ जीवन्ति च म्रियन्ते च समं पत्या पतिव्रताः । ४४७
પતિવ્રતા સ્ત્રીએ પતિની સાથે જીવે છે તે મરે છે.
९ विमृश्य हि विधातव्यमल्पीयेऽपि प्रयोजने । ४५३ નાના કામમાં પણ વિચારીને કાર્ય કરવું જોઇએ.
१० नालं दग्धुं कक्षमग्निर्विना वायुं ज्वलन्नपि । ४८५ બળતા એવા અગ્નિ પણુ, વાયુવિના સૂકાં લાકડાંના જંગલને બાળવાને સમથ થતા નથી.
११ न हि प्रमाणे प्रत्यक्षे प्रमाणान्तरकल्पना । ५०९
પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ રહેતાં બીજા પ્રમાણાની કલ્પના કરવાની જરુર હૈાતી નથી.
१२ अदर्शितपथं याति पयो ह्यन्धवदुत्पथे । ५४२ જેને માર્ગ નથી કરી આપ્યા એવું પાણી, આંધળા માણસની પેઠે આડે માર્ગે ચાલ્યું જાય છે,
: bot
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व २
. सर्ग ६
१३ निसर्गेण विनीतस्य शिक्षा सद्भित्तिचित्रवत् । ५५५
સ્વભાવથી વિનયી માણસને શિક્ષા–શિખામણ આપવી તે સારી ભીંત ઉપર ચિત્રામણ કરવા જેવું છે–અર્થાત તે બહુ દીપી નીકળે છે.
१४ सोऽध्वा यो महदाश्रितः। ५८२
મોટાઓ જે આચરણ કરે તે માર્ગ-રિવાજ બની જાય છે. १५ सर्वत्र कुशलं सताम् ।
- ५९५ સંતપુરુષોને સર્વત્ર કુશળ હોય છે.
१६ तुल्या भूस्तुल्यकर्मणाम् ।
५९७ સમાન કર્મવાળા પ્રાણીઓ પ્રાયઃ સમાન–ભૂમિ ઉપર-એક દેશમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ३ जु.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ३
- सर्ग १-२ सर्ग १ लो. १ विवेकिनां विवेकस्य फलं ह्यौचित्यवर्त्तनम् । ९
વિવેકી પુરુષના વિવેકનું ફળ ઉચિત વર્તન રાખવું એ છે. २ नदीवन्न नदीभर्तुरुत्सेकाय घनागमः। १०
વરસાદ આવવાથી નદીની પેઠે સમુદ્ર ગર્વિત થતું નથી. ३ पात्रोपकारे प्रथमं महतां यदुपक्रमः। ३७
મોટા પુરુષો સુપાત્રને ઉપકાર કરવા સૌ પહેલાં તૈયાર થાય છે. ( જે તમામને ઉપકાર ન કરી શકતા હોય તે સુપાત્રને તે કરે જ)
સર્ણ ૨ લો.
१...महतां यस्मात् , पुण्यं पुण्यानुबन्धकम्। ९
મેટા પુરુષોનું પુણ્ય, પુણ્યના અનું બધવાળું– નવું પુણ્ય ઉત્પન્ન કરનારું બને છે.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
सर्ग २-३
पर्व ३. २ सरिदम्भोभिरम्भोधिः किं माद्यति मनागपि ?। ३६ એ નદીઓનાં પાણીથી શું સમુદ્ર જરા પણ મદ
३ पतिव्रतात्वे व्रतवदतिचारस्य भिरवः । ४६ . (सवती स्त्रीया) व्रतनी पडे, पोताना पतिव्रता ધર્મમાં પણ અતિચાર-દોષથી ડરતી રહે છે.
सर्ग ३ जो.
१ प्रतिमायाः प्रभावोऽधिष्ठातृदेवोचितः खलु । ५३
મૂર્તિને પ્રભાવ તેના અધિષ્ઠાયક દેવની શક્તિ પ્રમાણે હોય છે. २ दैवस्य विषमा गतिः।
१४५ हैव-माय-3भनी गति वियित्र होय छे. ३ कोकिलायाः खल्वपत्यं काक्या पुष्टोऽपि कोकिलः। १७६
यसना मव्याने भले ही थोप्यु डाय-अछेयु हाय, छत ते यस २९ .
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ३
सर्ग ४-५ सर्ग ४ थो. १ आश्रीयन्ते मृत्युकाले पक्षाभ्यामिव कीटिकाः। १६०
મરણ નજીક આવે ત્યારે કીડીયોને પાંખો આવે છે. २ अपथ्यान्यपि यत्नेन स्पृहयन्ति मुमूर्षवः । १६१ મૃત્યુની નજીક પહોંચેલા છો, અપચ્ય ચીજોની પણ
પ્રયત્ન પૂર્વક ઇચ્છા કરે છે.
शिष्या गुरूणां कूपानामाहावा इव तक्रियाः। १७८
કુવાનું કામ અવાડા કરે છે, તેમ ગુરુઓના જેવું કામ-ક્રિયા શિષ્યો કરે છે.
सर्ग ५ मो.
१ न स्थानव्यत्ययो जातु सामान्यस्यापि पर्षदि । ८२
સામાન્ય માણસની સભામાં પણ સ્થાનનો વ્યત્યયફેરફાર થતો નથી-( ત્યારે મોટા માણસની સભાનું તે કહેવું જ શું?)
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ३
सर्ग ६-८
सर्ग ६ ट्ठो.
१ आधारबुद्धया गगनस्योत्पाद इव टिट्टिभः । ३९ ટીટાડી આકાશને ધારણ કરી રાખવાની ઇચ્છાથી ઊંચા પગ રાખે છે.
२ दिशोऽश्रुतेऽशोपि पौरस्त्यानिलसङ्गमात् । ४० પૂર્વ દિશાના વાયુના સંગથી વાદળાંના નાના ટુકડા પણ ચારે દિશામાં ફેલાય જાય છે. અર્થાત્ પૂર્વ દિશાના પવનથી વરસાદ આવે છે.
३ अन्यत्राप्युत्सवायैव जातोऽर्हन्, किं पुनर्गृहे ? ।
તીથ કર ભગવાનના જન્મ, ખીજે બધે ઠેકાણે પણ ઉત્સવને માટે થાય છે, તેા પછી પાતાના ઘરમાં ઉત્સવને માટે થાય તેમાં આશ્ચર્ય જ શુ છે ? મળે ૮ મો.
१ विहायसो महत्त्व हि नोपमानं भवेत् परम् । २४ આકાશના મોટાપણામાટે ઉપમા આપવા લાયક તેનાથી મેાટી બીજી કાઈ ચીજ નથી.
.: ૧૮:
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४ थु.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग १ सर्ग १ लो. १ प्रष्टुमर्हो न सामान्यजनो हि स्वप्नमुत्तमम्। १७४
ઉત્તમ સ્વપ્નનું ફળ સામાન્ય માણસને પૂછવું યોગ્ય નથી. २ श्रेयान् स देशो नो यत्र श्रूयन्ते दुर्जनोक्तयः ।२०८
તે દેશ કલ્યાણકારી છે, કે જ્યાં દુર્જનનાં વચને સાંભળવાનાં ન હોય. ३ यादृशस्तादृशो वाऽपि पूजनीयः पिता सताम् । २१३
ગમે તે પણ પિતા, સજજન પુરુષોને માટે તે पूजनीय ०४ छ. ४ विसंवादो न धीमताम् ।
२२६ બુદ્ધિશાળી પુરુષની વાણીમાં વિરોધ ન હોય. ५ नह्याप्ताश्चाटुभाषिणः ।
२६५ આસ-એક પુરુષે ચાટુ-અસત્યપ્રિય બલવાવાળા न हाय.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग १
६ बलिनो यद् बलिभ्योऽपि, बहुरत्ना हि भूरियम् । २७६
દુનિયામાં બળવાનથી પણ વધારે ખળવાળા માણસા હાય છે. કારણ કે આ પૃથ્વી બહુરત્નાવાળી છે.
७ स्वामिनि व्यग्रचित्ते हि नावकाशः कलावताम् । २९० સ્વામી વ્યગ્રચિત્તવાળા હાય, ત્યારે કળાવાન પુરુષોને
કળા બતાવવાના અવસર નથી રહેતા.
८ न वाऽप्यास्कन्द्यते यस्मात् स्वामिनः किं पुनः पुमान् ! |
?
२९६
સ્વામિના એક કૂતરાને પણ પરાભવ ન કરી શકાય, તેાપછી સ્વામિના માણસની તા વાત જ શી કરવી? ९ दूतदृष्ट्यनुसारेण प्रवर्तन्ते हि भूभुजः ।
२९८
દૂતની દૃષ્ટિ પ્રમાણે—દૂતના કહેવા પ્રમાણે રાજાએ
વર્તે છે.
૧૦........
..............ન નાયા જોવિ જ્યચિત स्वामी वा सेवको वाऽपि शक्त्यधीनमिदं खलु । ३००
જાતિ અથવા જન્મવડે કરીને કાઇ, કોઇના સ્વામી કે સેવક નથી. કારણ કે સ્વામી-સેવકપણું એ બધું શક્તિને આધીન છે.
•ઃ દૂર :
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग १ ११ स्वप्रशसेवान्यनिंदा सतां लज्जाकरी खलु । ३०१
પિતાની પ્રશંસાની માફક, અન્યની નિંદા પણ સજજનપુરુષોને શરમાવનારી છે. १२ राजवदाजपुत्रोऽपि मान्यो राजानुजीविनाम्। ३०४
રાજાની પેઠે, રાજપુત્ર પણ રાજસેવકને માટે માનનીય છે. १३ दन्तिनां दन्तघातस्य स्थानं नैरण्डपादपः । ३१७
હાથીઓને પોતાના દડૂલથી ઘા કરવાનું સ્થાન એરંડાનું વૃક્ષ નથી. १४ दूता हि प्रतिरूपाणि भूपानां सञ्चरन्त्यमी । ३२७
દૂતો રાજાના પ્રતિરૂપ-પ્રતિબિંબ થઈને ફરે છે. १५ यत उत्तिष्ठति शिखी निर्वाप्यस्तत एव हि । ३२८ - જયાંથી અગ્નિ ઉત્પન્ન થયે હૈય, પહેલાં ત્યાંથી જ
બુઝાવ જોઈએ. १६ कवलः शक्यते क्षेप्नु, नाक्रष्टुं हस्तिनो मुखात्। ३४०
હાથીના મુખમાં કાળી નાખી શકાય, પરંતુ પાછો ખેંચી શકાય નહિ.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४ १७ इङ्गितज्ञा हि सेवकाः।
३४६ સાચા સેવક સ્વામિના ઈગિતાકાર-ચેષ્ટાઓને સમજનારા હોય છે. १८ उग्राणां स्वामिनां ह्यग्रे कोऽन्यथा वक्तुमीश्वरः।३४७
ઉગ્ર-તેજસ્વી સ્વામીઓની આગળ, સ્વામિની ઈચ્છાથી વિપરીત બલવાને કણ સમર્થ થાય ? १९ प्रमाद्यन्ति शुभात्मानो न हि ज्ञात्वा मनागपि।४३० - ઊંચા આત્માઓ જાણ્યા પછી જરા પણ પ્રમાદ
નથી કરતા. २० सर्वस्याभ्यागतो गुरुः ।
४७० અતિથિ-મહેમાન એ સૌને માટે ગુરુ તુલ્ય છે. २१ दूतो हि प्रथमो नये ।
४७२ લડાઈ સમયે પહેલાં દૂત મોકલવા એ રાજનીતિમાં પહેલું કાર્ય છે. २२ न शिरो नयने विना।
५०२ આંખ વિનાનું મસ્તક નકામું છે-ભા વિનાનું છે.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग १
२३ प्रमाणं स्वामिशासनम् ।
५०९ | નેકરને સ્વામિની ગમે તેવી પણ આજ્ઞા માનનીય
હોય છે. २४ विचित्रा हि रणे गतिः। ५५०
સંગ્રામની અંદર વિચિત્ર ગતિ હેય છે, એટલે જય પણ થાય અને પરાજય પણ થાય. २५ महागजोऽपि ह्यज्ञात्वा धावन् पङ्के निमजति । ५५२
જબરદસ્ત હાથી પણ અજાણ્યા માર્ગે દેડવાથી કાદવમાં ખેંચી જાય છે. २६ मन्यावन्तर्मधुनीव चेतनास्तु कुतो नृणाम् ? । ५५५
જેમ દારુ પીધેલામાં ચેતના નથી તેમ જેના અંતઃકરણમાં ક્રોધ ઉત્પન્ન થયે હોય તેમાં ચેતનાજ્ઞાનશક્તિ ક્યાંથી હોય? २७ प्रेमास्थानेऽपि भीप्रदम् ।
५७५ જ્યાં ભયનું સ્થાન નથી ત્યાં પણ, પ્રેમ ભયને - આપનાર થાય છે.. . . .
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व
सर्ग १ २८ पुण्याकृष्टं स्वयं सर्वं किं किं न स्याद् महात्मनाम्।५८८
મહાત્મા–પુણ્યશાળી છેને, પોતાના પુણ્યથી ખેંચાએલી કઈ કઈ બધી વસ્તુઓ પોતાની મેળે નથી પ્રાપ્ત થતી? અર્થાત બધીય પ્રાપ્ત થાય છે.
२९....सर्पघर्ष हि, सर्पो जानाति नापरः। ६१७
સર્પના ઘસારાને સર્પ જ જાણે છે, બીજો જાણી શકતે નથી.
३० श्रीछिदेऽञ्जनलेशोऽपि धौतस्य श्वेतवाससः। ६३६
અંજનન અંશ માત્ર પણ ધોલા સફેદ વસ્ત્રની શેભાને નાશ કરનારો થાય છે. ३१ धीरा अपि हि किं कुर्युर्भूचरा व्योमचारिषु? । ६४२
ગમે તેટલા ધીર હોવા છતાં પણ પૃથ્વી પર ચાલનારા, આકાશગામીઓની આગળ શું કરી શકે? ३२ निजेनैव हि चक्रेण हन्यन्ते प्रतिचक्रिणः । ७४८
પ્રતિવાસુદેવે પોતાના ચક્રવડે કરીને હણાય છે.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
पर्व ४
सर्ग १
३३ क्षत्रियाणां क्रमो ह्येष युद्धं स्वाम्याज्ञया खलु । ७५९
સ્વામીની આજ્ઞા મળવાથી યુદ્ધ કરવું, એ ક્ષત્રિય આચાર છે.
३४ फलन्ति हि महात्मानः सेविताः कल्पवृक्षवत ७६५
સેવા કરાએલા મહાત્માઓ કલ્પવૃક્ષની માફક ફળે છે. અર્થાત-મહાત્માઓની સેવા કરવાથી કલ્પવૃક્ષની માફક ફળ મળે છે. ३५ भक्तिमन्तोऽप्रमादेनायुक्तेभ्योऽप्यतिशेरते । ७९८
ભક્તિવાળા મનુષ્ય અપ્રમાદવડે કરીને, નેકરે કરતાં પણ વધારે સારા હોય છે. ३६ कर्मणां फलवत् पाको यदुपायात् स्वतोऽपि च। ८३० * વૃક્ષનાં ફળોની માફક, કર્મને પાક ઉપાયથી અને પિતાની મેળે પણ થાય છે. ३७ रज्यन्त्यन्येऽपि गीतेन किं पुनस्तद्विदग्रणीः ?। ८७०
- સામાન્ય માણસ પણ સંગીતથી ખુશ થાય છે, તે પછી તે વિષયને જાણનારાઓમાં શ્રેષ્ઠ માણસની તે વાત જ શી કરવી ?
-
૭ :
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
पर्व४
सर्ग १-२ ३८ विषयाक्षिप्तमनसां गलेद्धि स्वामिशासनम् । ८७५
विषयासात मनवाणामाथी स्वामीनी साजा पारित થઈ જાય છે. ३९ दुर्लद्ध्यं शासनं ह्युग्रशासनानां महीभुजाम् । ८८२ " પ્રચંડ શાસનવાળા-પ્રતાપી રાજાઓની આજ્ઞાનું
ઉલ્લંધન નથી કરી શકાતું. ४० अनुष्ठाने प्रवर्तन्ते ज्ञात्वा खलु महाशयाः। ९०५ - બુદ્ધિશાળી મનુષ્ય જાણ્યા પછી શુભ ક્રિયાઓમાં प्रवृत्ति रे छ. .
सर्ग २ जो. ..
६६
१ कस्तृप्येदमृतस्य हि ।
अमृत पीपानी ने तृप्ति थाय ? २ प्राणान् रक्षेद् धनैरपि ।
ધન વડે પણ પ્રાણની રક્ષા કરવી જોઈએ.
:
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग २
३ राज्ञां भवन्ति दूता हि यथावस्थितवादिनः। १६० - દૂત રાજાઓને યથાસ્થિત–સત્ય સત્ય હકીકત
કહેવાવાળા હોય છે. ४ शूराणां ह्यभिगमनं सुहृदीवासुहृद्यपि। १६४
શૂરવીરો જેમ મિત્રની હામે જાય છે તેમ શત્રુની સહામે પણ જાય છે. (મિત્રની હામે સત્કાર કરવા, શત્રુની હામે લડાઈ કરવા જાય છે.) ५ तस्य श्रीर्यस्य विक्रमः ।
१८३ જેને પરાક્રમ તેની લક્ષ્મી; અર્થાત પરાક્રમીને લક્ષ્મી મળે છે. ६ सञ्जायते व्याधिरिव द्विषन् विषमुपेक्षितः। २२३
રેગની માફક ઉપેક્ષા કરાએલે શત્રુ પણ વિષ જેવું નુકસાન કરનાર થાય છે. ७ सर्वोऽपि सापराधो हि छलमन्विष्यते यदा। २३०
જે છિદ્ર જોવામાં આવે, તે તમામ મનુષ્ય અપરાધી ઠરે; અર્થાત છિદ્ર-દોષ જેવાની દૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તે સૌમાં કંઈને કંઈ દેષ જરૂર દેખાય.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વ છે
सर्ग २-३ ૮ .....વીવો મદ્રામાં પુરૂરિ | ૨૬૩
જીવતો માણસ કલ્યાણ-સુખોને જોઈ શકે છેસુખ પામી શકે છે.
- સ રૂ . १ पित्राज्ञा ह्यहंतामपि*।
પિતાની આજ્ઞા તીર્થ કરેને પણ માન્ય હોય છે. २ द्यूतान्धानां कुतो मतिः ?।
જૂગારમાં અંધ થએલાઓને સદબુદ્ધિ ક્યાંથી હોય? ३ पक्षोद्गमः पीलिकानामिव पर्यन्तकारणम् ।
विपरीता मतिः पुंसां भवेद् दैवे पराङ्मुखे । ११९ * કીડીઓને પાંખ આવવી, એ એના મરણની
નીશાની છે. તેમાં પુરુષોનું ભાગ્ય ઉલટું થતાં બુદ્ધિ પણ વિપરીત થાય છે. ४ वीरभोग्या हि भूरियम् ।
१२९ આ પૃથ્વી વીરોને ભેગવવા યોગ્ય છે. અર્થાત શૂરવીર પુરુષો પૃથ્વીને ભેગવી શકે છે.
* માન્યા !
જ ૭૦ •
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग ३-४
५ न हि केसरिबूत्कारं श्रुत्वा तिष्ठन्ति वारणाः । १३९
સિંહના શબ્દો સાંભળીને હાથીઓ ઉભા રહી શકતા નથી.
६ काकानां तस्कराणां च नश्यतां का ननु त्रपा । १५१
કાગડાઓને ને ચોરેને નાશી જવામાં શરમ શાની ? ७ नाऽभूत् पत्युः कलत्रं या सा स्यादुपपतेः कथम् ?। १६४ જે સ્ત્રી પોતાના ધણીનીન થઈ તેજારની ક્યાંથી થાય ?
सर्ग ४ थो.
१ बहुरत्ना वसुन्धरा ।
१२३. पृथ्वी रत्नावाणी छे. २ ओजायन्तेऽनोजसोऽपि दूताः स्वाम्योजसा खलु। १३८
દુર્બળ પણ દૂત સ્વામીના બળથી બળવાન બને છે-બળવાનની માફક આચરણ કરવાવાળા થાય છે. ३ आदत्ते ह्यम्बु यद् भानुः पुनरुज्झति भूरि तत् । १४५
સૂર્ય પાણી ગ્રહણ કરે છે પણ તેને બદલામાં पाधु घाणु पाणी यापेछे-वरसावे छे.
•: ७१ :
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग ४-५
४ श्रियः स्वामिनि रुष्टे हि न तिष्ठन्ति भयादिव । १४६
જાણે સ્વામિના ભયથી નાશી જતી હોય તેમ સ્વામી રષ્ટ થાય ત્યારે લક્ષ્મી રહી શકતી નથી. तेजः प्रमाणं वीराणां तेजसां कीदृशं वयः ? । १८१
વીર પુરુષોનું તેજ જ પ્રમાણ છે, તેજની આગળ ' 'વય જેવાની શી જરૂર ? ६ व्यालोऽपि गरलं मुक्त्वा शाम्येन्न पुनरन्यथा । १८२
સર્ષ પણ ઝેર મૂક્યા વિના-કરડ્યા વિના - શાંત થતું નથી!
સર્ષ મો. १ इष्टस्य दर्शनेनापि शं स्यात् स्पर्शेन किं पुनः ?। १०१
ઈષ્ટ-પ્રિય વસ્તુના દર્શનથી પણ સુખ થાય, તે કે પછી સ્પર્શનનું તે કહેવું જ શું ? २ सर्वार्थसाधकः कायश्चलत्येष हि भोजनात् । १०७
બધાં કાર્યોને સિદ્ધ કરવાવાળું આ શરીર ભજનથી ચાલે છે.
: ૭૨ :
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
सर्ग ५
३ नदीमध्यस्थितानां हि किं करोति दवानलः । १४९
નદી વચ્ચે રહેલા માણસને દાવાનળ શું કરી શકે ? ४ रसान्तरेण हि रसो बाध्यते बलवानपि । १५१ * બળવાન એ પણ રસ બીજા બળવાન રસથી બાધ્ય કરી શકાય-હઠાવી શકાય છે.
५ दोरपेक्षव दोष्मताम् ।
१५७ પરાક્રમી મનુષ્યને પિતાની ભુજા–હાથની જ અપેક્ષા હેય છે.
६ सहस्रधा हि फलति व्यवसायो महात्मनाम् । १९०
મહાત્માઓનો વ્યવસાય-ઉદ્યમ હજારે પ્રકારે ફળે છે. ७ उपेक्ष्य लोष्टक्षेप्तारं लोष्टं दशति मंडलः । मृगारिः शरमुत्प्रेक्ष्य शरक्षेप्तारमृच्छति । २४३
કૂતર ઢેકું-પત્થર ફેંકનારની ઉપેક્ષા કરીને ઢેફાને કરડે છે. (પણ) સિંહ બાણને છોડીને બાણ ફેંકનાર ઉપર જ લપકે છે.
.: ७३ :
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ४
સ -૭ ८ कुटिलादुद्विजन्ते हि जन्तवः पन्नगादिव । ३०१
સપની માફક કુટિલ માણસેથી પણ પ્રાણીઓ ઉદ્વેગ પામે છે. ९ मूले लघीयांस्तल्लोभः सराव इव वर्धते । ३१५
મૂળમાં થોડે લોભ હોય પણ તે સકારાની માફક આગળ જતાં વધી જાય છે. तरवोऽपि निधिं प्राप्य पादैः प्रच्छादयन्ति यत्। ३१७
વૃક્ષે પણ દ્રવ્યના ખજાનાને (લેભની ચેષ્ટાવડે) પિતાના મૂળીયાંથી ઢાંકી રાખે છે.
સર્ષ ૭ મો. १ जिनशासनबाह्यानां विवेकः कीदृशो नृणाम् ? । ५७ - જૈન ધર્મથી બહિષ્કૃત થયેલા મનુષ્યોને ( ધર્મ
સંબંધી કૃત્યાકૃત્યને ) વિવેક કયાંથી હોય ? २ हस्त्यश्वे राजपुत्राणां कौतुकं सर्वतोऽधिकम् । ९०
રાજપુને હાથી અને ઘડામાં સૌથી વધારે કૌતુક હોય છે.
•: ૭૪ :
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२३
पर्व ४
.. सर्ग ७. ३ *सर्व ह्येकांशदर्शनात् ।
એક ભાગ દેખાયાથી આખી વસ્તુનું જ્ઞાન થાય. ४ बलिभ्योऽपि छलं बलिः।
२२९
બલવાનથી પણ વધારે બલવાન પટ છે.
५ भर्तृगृह्या हि योषितः।
२६५
स्त्रिया ( पिता तथा माध्मानी पक्ष छोडीने ५९१) પિતાના સ્વામીને પક્ષ કરવાવાળી હોય છે.
६ क्षत्रिया हि रणप्रियाः।
ક્ષત્રિય યુદ્ધપ્રિય હોય છે.'
७ विक्रान्तो हि श्रियां पदम् ।
२८२
પરાક્રમી મનુષ્ય લક્ષ્મીનું સ્થાન છે; અર્થાત પરાક્રમી મનુષ્ય પાસે લક્ષ્મી આવીને રહે છે.
* लभ्यम्।
.: ७५ :.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ७ ८ याच्या ह्यमोघा महताममोघं च ऋषेर्वचः। २९०
મહાપુરુષ પાસે કરેલી યાચના અને ઋષિની વાણી એ બને નિષ્ફળ થતાં નથી.
९ मिथ्या न खलु भाषन्ते महात्मानः कदाचन । ३५४
મહાત્મા પુરુષો નક્કી કદિ પણ ખોટું બોલતા નથી. १० अक्षणिक सर्वमेव हि ।
મનુષ્યોનું (પ, યૌવન, સૌભાગ્ય, લક્ષ્મી, સુખ વગેરે) બધુંય ક્ષણિક છે-નાશવાન છે.
જ મર્યાનિામા
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५ मुं
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग १ लो.
१ दुर्जया विषयाः खलु ।
मुश्देल छे.
२८
વિષયે ખરેખર દુર્જાય છે. એમને જીતવા બહુ
२ प्रज्ञायाः किं न गोचरम् ? |
३१
બુદ્ધિનો શુ` વિષય નથી ( બુદ્ધિથી શું સાધ્ય
नथी थतुं ) !
३ विदेशो विदुषां हि कः ? 1
सर्ग १
३३
પડિતાને માટે કયા દેશ, પરદેશ જેવા છે ?
४ क नार्घन्त्युज्ज्वला गुणाः ।
ઉત્તમ ગુણે કયાં નથી પૂજાતા ?
५ आराध्योऽतिथिमात्रोऽपि किं पुनः स पिताऽतिथिः ? ।
• ७९ :•
६२
સામાન્ય મહેમાન પણ પૂજવા લાયક છે તે પછી પિતા અતિથિ બને, તેને માટે તે
કહેવુ જ
३९.
•
શું ?
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
पर्व ५.
सर्ग १ ६ महात्मानः प्रकृत्याऽपि शपथच्छेदकातराः । ६९
મહાપુરુષો પ્રકૃતિથી જ સેગંદને તેડવામાં કાયર होय छे. ७ दण्डसाध्यास्तु दुर्मदाः । ८६
ઉદ્ધત મનુષ્યો તે દંડથી-શિક્ષાથી વશ થાય છે. ८ न मनागपि जीवन्ति कुलनार्यः पति विना। ८९
કુલવતી સ્ત્રિયો પોતાના પતિ વિના હું પણ સુખપૂર્વક જીવી શકતી નથી. ९.......नोत्कण्ठा, विलम्ब सहते क्वचित् । १५९
તીવ્ર ઇચ્છી જરાપણ વિલંબને સહન કરી . शती नथा. १० पूजाऽहाऽतिथिमात्रेऽपि । १७३
तमाम अतिथि विर्षे पूल (सं।२) ४२वी योज्य छे. ११ निराम्नायस्य वचसि श्रद्धा न प्रत्ययं विना २८७
: ગુરુગમ વિનાના માણસના વચનમાં, ખાત્રી થયા विना अक्षा न थाय..
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग १, ૨૨ ......વિવેક દિ, મજાનાં વિચારનું? ૨૨૧
કામથી પીડિત થએલા મનુષ્યોનો વિવેક ક્યાં સુધી રહી શકે ? १३ अवश्यं भावी यो ह्यर्थो यत्र तत्र स नान्यथा । २०१
જે કામ અવશ્ય થવાનું છે, તે ગમે ત્યાં પણ જરૂર થવાનું જ. १४ न भावि कचिदन्यथा ।
૨૨૮ - ભાવિભાવ કદાપિ અન્યથા થતી નથી. १५ निकाचितानामपि यत् कर्मणां तपसा क्षयः । २१९
(અદઢ-મધ્યમ પ્રકારનાં) નિકાચિત કર્મોનો પણ તપથી ક્ષય થાય છે. १६ स्वाभ्युदर्काय धीमन्तो यान्ति स्वाम्यन्तरेऽपि हि ।२३१
પિતાના સ્વામિના હિતને માટે બુદ્ધિમાન સેવકે બીજા સ્વામિની પણ સેવા કરે છે १७ अभियोगो हि योगाय क्षेमे सति विपश्चिताम्। २५३
પ્રાપ્ત થએલી ચીજોનું રક્ષણ કર્યા પછી નવી ચીજોની પ્રાપ્તિ માટે બુદ્ધિશાળી મનુષ્યો ઉદ્યમ કરે છે.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग १
१८. दैवं हि बलवत् परम् ।
२६३ કે ભાગ્ય-કર્મ, એ ખરેખર બળવાન છે. १९ धैर्य-वीर्यविहीनानां छलमेव हि पौरुषम् । ३१० " ધીરતા અને પરાક્રમથી હીન મનુષ્યોને કપટ એ જ - પુરુષાર્થ છે. २० न हीन्द्रकुलिशस्यापि स्फूर्तिः केवलिपर्षदि । ३६७
કેવળી-સર્વજ્ઞ ભગવાનની સભામાં ઇદ્રનું વજ પણ પૂરાયમાન થતું નથી. २१ स्नेहोऽयं पूर्वसंस्कारो याति जन्मशतान्यपि। ४१७ : પૂર્વભવના સંસ્કારવાળે સ્નેહ સેંકડે ભવ સુધી
સાથે જાય છે. २२ अन्तेऽप्यात्ता परिव्रज्या शुभबज्या निबन्धनम् । ४८५ | અતિમ અવસ્થામાં પણ લીઘેલી દીક્ષા, શુભગતિ
કલ્યાણના કારણભૂત થાય છે. २३ कौमुदी हि निशान्तेऽपि कुमुदामोदकारणम्। ४८५
રાત્રિના અન્તમાં પણ ચંદ્રની સ્ના રાત્રિ-વિકાસી કમળ(કુમુદીને પ્રકૃધિત કરવામાં કારણભૂત થાય છે.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग २
સ ૨ ડો. १ विद्या हि प्राग्भवाभ्यस्ताः स्वयमायान्ति ताहशाम्॥३४
પુણ્યશાળી છને પૂર્વભવમાં ભણેલી વિદ્યાઓ પોતાની મેળે આવડી જાય છે. २ स्वकार्यमारब्धमपि सन्तोऽन्यार्थे त्यजन्ति हि । ४६
સજજન પુરુષ, આરંભ કરેલા પોતાના કામને પણ બીજાને માટે બીજાના ભલાને માટે છેડી દે છે. અર્થાત બીજાનું કામ પહેલાં કરી આપે છે. રે..........સંસા, સક્રિોવ સતાં થતા વરૂ
સજજન પુરુષોને સજજનોની સાથે જ સોબત હોય છે. ४ भक्तिमेव हि काङ्कन्ति न हि वस्तूनि तादृशाः । ६९ A દેવરાજદિ પુરુષ ભક્તિને જ ઈચ્છે છે, વસ્તુને
૧. ઢો, પૂથપૂiાં વિવિનઃ | ૨૮
વિવેકી પુરુ પૂજ્યની પૂજા કરવી ભૂલતા નથી. If yષ્યવત્તામ્ રેવ-રાનાઃ |
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
६ गुणः श्रुतो जनश्रुत्याऽप्यनुरागाय तद्विदाम्।। ११६
લકાની પરંપરાથી સાંભળેલો ગુણ પણ ગુણ મનુષ્યોના અનુરાગને માટે થાય છે. ७ अपूर्वस्य दिदृक्षा हि कालक्षेपं क्षमेत न । ११७
અપૂર્વ ચીજને જોવાની તીવ્ર ઈચ્છા, કાલક્ષેપ- . વિલંબને સહન કરતી નથી. ८ यस्योदयः स वन्द्यो हि यथा हीन्दुर्यथा रविः । २४२
જે વખતે જેને ઉદય તે વખતે તે વંદનીય હોય છે. જેમ સૂર્ય અને ચંદ્ર ९ दुर्वारा भवितव्यता।
ભાવિભાવ મિથ્યા થતો નથી. १० विषमल्पमपि प्सातं प्राणनाशाय जायते । ३०८
ડું પણ ખાધેલું વિષ પ્રાણુનાશને માટે થાય છે. ११ महात्मभ्यः प्रदत्तं हि कोटिकोटिगुणं भवेत् । ३४०
મહાત્માઓને–મહર્ષિઓને આપેલું દાન, ક્રોડે ગુણા ફળને આપે છે. + गुणविदाम् ।
૨૮૭
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग २
१२ स्थानं नैकत्र साधूनां निःसङ्गानां समीरवत् । ३४१
મમત્વરહિત સાધુઓની સ્થિરતા વાયુની પેઠે એક સ્થાને થતી નથી. १३ नाशो नार्जितकर्मणाम् ।
બાંધેલાં કર્મોને (ભગવ્યા સિવાય કે તપસ્યા વિના) નાશ નથી થતો.
४०१
१४ अपत्यस्नेहो बली खलु ।
પિતાના સંતાન ઉપરને પ્રેમ અતિ બળવાન હોય છે.
१५ महतामनुलग्नैर्हि महदासाद्यते फलम् । ४०४
મોટા પુરુષોની સેબત કરવાવાળા મનુષ્ય મોટું ફળ પામે છે. १६ कि कम्पते क्वचिच्छैलो दन्तघातेन दन्तिनः । ४१९
શું હાથીના દાંતના ઘાથી પર્વત કંપાયમાન થાય છે ?
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग ३
સ રૂ નો.
१ न वन्ध्यं दर्शनं सताम् ।
સજ્જન પુરુષોનું દર્શન નિષ્ફળ થતું નથી.
૨......ઉપવાસ , રાત્, મારવા મૂતવત્તા ૭૨
થનાર વસ્તુને પણ ઉપચાર થઈ ગયાની માફક થાય છે. (ભૂતકાળમાં જે પૂજ્ય થઈ ગયા છે, તેની પૂજા જેમ કરાય છે, તેમ ભવિષ્યકાળમાં જે પૂજ્ય થવાના છે, તેની પણ પૂજા-વિનય આદિ કરી શકાય છે)
३ कृतज्ञा हि विवेकिनः ।
१७५
કૃતજ્ઞ–ઉપકારને નહીં ભૂલનાર પુરુષો વિવેકી હોય છે.
છે......
૧
૨૮૭
.. *ક્ષે સતાં સનઃ | જનતા સત્પષના પક્ષમાં થાય છે.
* સતાં ક્ષે નઃ મતા
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग ४
सर्ग ४ थी. १ सूर्योदय इवान्योपकृत्यै ज्ञानं भवादृशाम् । ११५
સૂર્યોદયની માફક મહાત્માઓનું જ્ઞાન પરોપકાર માટે છે. २ दुःस्थितेषु हि महतां वात्सल्यमतिरिच्यते । २३६
દુઃખી છવો ઉપર મહાત્માઓનું વાત્સલ્ય વધુ હોય છે. ३ क्षत्रियाणां न धर्मोऽयं शरणार्थी यदय॑ते । २५९
ક્ષત્રિયોને એ ધર્મ નથી કે શરણે આવેલ મનુષ્ય तेना शत्रुने सांपी है. . ४ पित्ताग्निः शर्कराशम्यः पयसा किं न शाम्यति ।२६५
સાકરથી જે પિત્તાગ્નિ-પિત્તવર શાંત થાય તે દૂધથી કેમ ન થાય ? ५ सर्वेष्वप्यनुकूला हि महान्तः करुणाधनाः । २६९
દયાળુ મહાપુરુષે તમામ પ્રાણીઓ પ્રત્યે અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરવાવાળા હોય છે. ६ सूनोः पुरुषकारो हि हर्षाय प्रथमं पितुः । २९३
પુત્રને પુરુષાર્થ સૌથી પહેલાં પિતાને હર્ષ દેનારો થાય છે.
। महात्मनाम् ।
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
. २९७
पर्व ५
सर्ग ४-५ ७ लोभः कस्य न मृत्यवे ? ।
सोम छाना मृत्युने माटे नथा यते। ? ८ सत्यो हि पतिवम॑गाः।
३३७ સતી સ્ત્રીઓ પતિના માર્ગે ચાલનારી હોય છે.
सर्ग ५ मो. १......अर्हत्प्रभावस्यावधि हि। ४८
તીર્થકર ભગવાનના મહામ્યને પાર પામી શકાતા नथी. ...२ *शोभते समयोचितम् ।
१०६ સમયોચિત હોય તે શોભે છે. '३ दयावीरा महात्मानः प्रसृतेऽन्यरसेऽपि हि । १०८
ગમે તેવો અન્ય રસ પ્રવર્તતે હેય, છતાં મહાભાઓ તે દયા કરવામાં જ તત્પર હોય છે. ४ पुत्रोद्वाहोत्सवानां हि न तृप्यन्ति महर्द्धयः। ११०
ધનાઢો, પુત્ર વિવાહના ઉત્સવમાં તૃપ્ત થતા નથી.
* सर्वम् ।
.
:.८८ :.
.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
सर्ग ५ ५ महतामवतारो हि विश्वपालनहेतवे। ११२
મહાત્મા પુરુષોને અવતાર-જન્મ દુનિયાની રક્ષા કરવા માટે થાય છે. ६ निकाचितं भोगफलं भोग्यं कर्माहतामपि । ११३
ભાગ ફળવાળું (દૃઢ) નિકાચિત કર્મ તીર્થકર ભગવાનને પણ ભોગવવું પડે છે. ७ पूजामाचारपूज्यस्य पूज्या अपि हि कुर्वते। १२७
પૂજનીય પુરુષો પણ સારા આચારવડે પૂજ્યપવિત્ર મનુષ્યની પૂજા કરે છે. ८ सर्वमप्य॒जु दोष्मताम् ।
१७० પરાક્રમી મનુષ્યને તમામ કામ સહેલું છે. : ९ सर्वत्रास्खलितो मार्गः प्रभूणां स्रोतसामिव । १७२
પાણીના પ્રવાહની માફક સમર્થ પુરુષોનો માર્ગ બધે ઠેકાણે અખલિત હોય છે. १० विषं वैरी ह्युपेक्षितः।
१७९ ઉપેક્ષા કરાએલે વૈરી વિષના જેવું કામ કરે છે.
- ૮૨
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
११ भक्तिग्राह्या हि देवताः । દેવા ભક્તિથી વશ થાય છે.
सर्ग ५
२०९
१२ उन्मूढे हि क्षुते प्रायेणैकः शरणमर्यमा । २१२ છીંક ગુંચવાઈ જાય–રાકાઇ જાય, ત્યારે તેનું શરણુ સૂર્ય જ છે. અર્થાત્ સૂર્યની હામે જોવાથી છીંકના ખુલાસા થાય છે.
१३ दुष्करं नास्ति दोष्मताम् ।
२४६
પરાક્રમી મનુષ્યાને કઇ વસ્તુ દુષ્કર નથી.
१४ मूलेषु हि विशुष्केषु शुष्क एव महीरुहः । ३२२ વૃક્ષનાં મૂળીયાં સક્રાયાં એટલે વૃક્ષ સૂકાયું સમજવુ.
१५ हन्यते हैमनं जाड्यं न विना ज्वलितानलम् । ३२३ બળતા અગ્નિ વિના હેમન્તઋતુ-શિયાળાની ઠંડી દૂર કરી શકાતી નથી.
१६ वीरैः कृष्टेष्टकः पूर्वं वप्रः कै: कैर्न खण्ड्यते । ३२५ શૂરવીર પુરુષાએ પહેલાં કિલ્લામાંથી થેાડી ઇંટા ખેંચી લીધા પછી તે કિલ્લાને કાણુ કાણુ નથી તેાડતું ?
•: ૨૦ :
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
संग ५ १७ पूर्वकर्मानुसारेण जायते जन्मिनां हि धीः । ३८६
પૂર્વનાં કર્મોને અનુસાર પ્રાણિઓની બુદ્ધિ થાય છે. १८ जीवन्त्यप्येकदाऽऽनेन धान्यानि स्वातिवारिणा।३९५
સ્વાતિ નક્ષત્રનું પાણી એક વખત મળવાથી પણ ઉગેલ ધાન્ય જીવે છે.
१९ अन्योऽन्यशुभचेष्टा हि शुभोदको द्वयोरपि । ४१२
પરસ્પર બન્નેની શુભચેષ્ટા-સારી ક્રિયાઓ બન્નેના - हित मारे थाय छे. २० सुलक्ष्यं हि परस्वान्तमिङ्गिताकारवेदिभिः । ४१३
ઈંગિતાકારને જાણવાવાળા મનુષ્યો બીજાના અંતઃકરણને સારી રીતે જાણી લે છે.
२१ नहि मिथ्या कुलीनवाकू ।
४३८
કુલીન મનુષ્યની વાણી અસત્ય હોતી નથી.
२२ प्रतिज्ञा च कुलीनानां न मुधा जातु जायते। ४३९
કુળવાન મનુષ્યોની પ્રતિજ્ઞા કદિ ખોટી થતી નથી.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ५
__ सर्ग ५ ૨૩.... સ્થમા હિં, ટુર્વ પ્રાય: પરાજિત કરૂ
બીજાને કહેવાથી પિતાનું દુ:ખ પ્રાયઃ કરીને શાંત થાય છે-ઓછું થાય છે. ૨૪........જીવન ટ્ટિ, નરો માળ વરૂતિ ક૭
જીવતો માણસ સુખ જોઈ શકે છે. २५ प्रयाति सात्विकानां हि दैवमप्यनुकूलताम् । ४८३
સત્વ-પરાક્રમશાળી પુરુષને ભાગ પણ અનુકૂળ થાય છે.
२६ सुप्रयुक्तस्य दम्भस्य ब्रह्माऽप्यन्तं न गच्छति। ५०५
સારી રીતે મેળવીને કરેલા કપટને છેડે બ્રહ્માવિધાતા પણ પામી શકતો નથી.
२७ अन्यं हि दुःखितं दृष्ट्वा समाश्वसिति दुःखितः।५२१
. પિતાથી વધારે દુ:ખી માણસને જોઈને, દુઃખી માણસને આશ્વાસન મળે છે.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६ ९
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग १-२ सर्ग १ लो. १ यद्वोत्पन्ने तीर्थनाथे सदोत्सवमयं जगत्। ४९
તીર્થનાથ ઉત્પન્ન થયે છતે જગત સદા ઉત્સવમય याय छे. २ महात्मानो हि कुर्वन्ति सेवकेष्वपि सत्कृतिम् । ५५ મહાપુરુષો સેવકોને પણ સત્કાર કરે છે.
सर्ग २ जो.
१ आत्मनीनो हि सर्वोऽपि स्तोकेच्छुः कोऽपि
नात्मनः । ११० તમામ પ્રાણિઓ પિતાના હિતેચ્છુ હોય છે, પિતાને માટે થડાની ઈચ્છા કરનાર કોઈ નથી હોતે. २ तिष्ठन्ति न चिरं जातु मानिनः श्वसुरौकसि। १२५
માની પુરુષો સસરાને ઘેર વધારે વખત સુધી કદાપિ રહેતા નથી.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८४
पर्व ६
सर्ग २ ३ धनं हि सुलभं वत्स! तद्भोक्ता दुर्लभः सुतः । १४९
હે પુત્ર! ધન તે સુલભ છે; પણ તેને ભેગવનાર પુત્ર મળવો દુર્લભ છે. ४ गीतहार्या मृगा अपि । ' ગીતથી હરિણાનાં મન પણ હરણ કરી શકાય છે.
(તે પછી મનુષ્યની શી વાત?) ५ बहुरत्ना हि भूरियम् । . २०५
આ પૃથ્વી બહુરત્નવાળી છે. ६ आस्तामत्र सतां सङ्गः परलोकेऽपि शर्मणे । २३१
સત્સંગ, પરલેકમાં પણ સુખકારી થાય છે તે આ લેકની તે વાત જ શી ? ७ स्त्रीणां प्रकृतिलोलानां परं स्थैर्ये न निश्चयः । २३३ - પ્રકૃતિથી ચપળ એવી સ્ત્રીઓની સ્થિરતામાં
નિશ્ચય ન હોય. ८ पुत्री-जामातृविरहः प्रायः कस्य न दुःसहः । २४२
પુત્રી અને જમાઈને વિયાગ કેને દુઃખદાયી નથી તે ?
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग २
९ गतिः साहसिकानां हि समा स्थलजलाध्वनोः।२४३
સાહસિક પુરુષોની જલમાર્ગ અને સ્થલમાર્ગમાં સરખી જ ગતિ હોય છે. १० मृत्यु त्रुटितायुषः। . २४८
જેનું આયુષ્ય તુટવું ન હોય તેનું મૃત્યુ થતું નથી. ११ एकाऽपि हि हरेञ्चित्तं किं पुनः सकलाः कलाः १।३०७
એક કળા પણ લેકનાં ચિત્તનું હરણ કરે છે, તે બધી કળાઓની વાત જ શી કરવી ? १२ सेवकानां विना सेवां भज्यते खलु जीविका। ३४४
સેવા વિના સેવકાની આજીવિકા, નાશ પામે છે. ૨૨.....બિયોન્તાદઃ ય ર વમઃ | રૂલ
પ્રિયના સમાચાર લાવનાર કોને વહાલો ન લાગે? ૨૪........ચત્ર તત્ર, પુષ્ય સૂનુવાં વૃણામ્ |
પુણ્ય ગમે ત્યાં પણ મનુષ્યની પાછળ સેવક થઈને રહે છે.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग ३-४
सर्ग ३ जो. '१ वीराणां हि रणं मुदे । યુદ્ધ એ શૂરવીર પુરુષના હર્ષને માટે થાય છે.
सर्ग ४ थो.
१ वृन्दं हि बलवत्तरम् ।
સમૂહ એ વધારે બલવાન વસ્તુ છે. २ धीराः सत्त्वाञ्चलन्ति न ।
ધીર પુરુષો સત્ત્વથી ચલાયમાન થતા નથી. ३ लोलेन्द्रिये यौवने हि यत्तपस्तत्तपो ननु । दारुणास्त्रे रणे यो हि शूरः शूरः स उच्यते । २५
ચપલ ઈન્દ્રિયવાળા વનમાં જે તપ કરાય તે જ ખરું તપ છે, અને ભયંકર શસ્ત્રાસ્ત્રોના યુદ્ધમાં જે શૂર હોય, તે જ ખરો શૂરવીર છે. ४ प्रेम्णो दूरे न किञ्चन ।
પ્રેમ હોય ત્યાં કાંઈ પણ દૂર નથી.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग ४ ५ कामः कामं निरङ्कुशः ।
કામદેવ અત્યન્ત નિરંકુશ છે. ६ स्त्रीणां लुब्धो जनः प्रायो दोषं न खलु वीक्षते । ६३
સ્ત્રીઓમાં આસક્ત થયેલે પુરુષ પ્રાયઃ સ્ત્રીઓના દોષને જેતે નથી. ७ किं यमस्य दवीयसि ?।
યમને અતિ દૂર શું છે ? ८ राज्यं हि विक्रमाधीनं न प्रमाणं क्रमाक्रमौ । ७५
રાજ્ય પરાક્રમને આધીન છે; તેમાં વંશની પરંપરા કે અપરંપરા કારણભૂત નથી. ९ सदा वैरायमाणा हि शङ्कन्ते परतो मृतिम्। ८४
હમેશાં વૈરનું આચરણ કરનારા પુરુષો પોતાનું મૃત્યુ બીજાથી થશે એવી આશંકા કરે છે. १० क्षात्रं तेजो हि दुर्धरम् ।
ક્ષત્રિયનું તેજ સહન કરવું કઠીણ છે.
૧૪
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ४-६-७
पूर्व ६
1
११ किं न स्यात् पुण्यसंपदः ? પુણ્યની સ’પદાવાળાને શું નથી મળતું ?
सर्ग ६ डो.
१ सामान्य पुण्यैर्नह्यर्हन् देवः साक्षान्निरीक्ष्यते । ४४
અલ્પ પુણ્યવાળા જીવા તીર્થંકર ભગવાનનુ સાક્ષાત્ દન નથી કરી શકતા.
९९
१३०
२ केनेश्वरवचो युक्तियुक्तं बाधितुमीश्यते ? | સમ` પુરુષનું યુક્તિયુક્ત વચન દૂષિત કરવાને કાણુ સમર્થ્ય છે ?
सर्ग ७ मो.
१ असाधनीयं पुण्यानां मन्त्रतन्त्रविदां च किम् ? । ५० પુણ્યશાળી પુરુષોને અને મંત્ર તંત્રને જાણનારા મનુષ્યાને અસાધ્ય જેવું શુ છે ? કઇ નથી.
२ प्रायेण प्रेयसी प्राप्तिप्रत्याशाऽपि हि शर्मणे । ५७ પ્રાય: સ્ત્રીની પ્રાપ્તિની આશા પણ સુખકર ચાય છે.
• १०० :
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭-૮
पर्व ६
a ३ न मोघा देशनाऽर्हताम्। તીર્થ કરેની દેશના નિષ્ફળ હોતી નથી.
सर्ग ८ मो.
१ तपोलेशोऽपि नाफलः ।
અલ્પ તપ પણ નિષ્ફળ થતું નથી. २ पाखण्डिनां हि पाण्डित्यं प्राकृतेष्वेव जृम्भते । २१
પાખંડિઓનું પાંડિત્ય ભોળા મનુષ્યોમાં જ ચાલી શકે છે. રૂ..થાનં વિશો f, માનિનામ"માનિત્તમ રૂ૮
અપમાનિત થયેલા માની–સ્વાભિમાની મનુષ્યનું સ્થાન પરદેશ છે–અર્થાત તેમણે પરદેશ જવું વ્યાજબી છે.
४ अभ्यागतेऽन्यनृपतिप्रधाने ह्यर्थिनो नृपाः। ३९
રાજાઓ, બીજા રાજાને પ્રધાન પોતાની પાસે આવતાં તેને રાખી લેવામાં ખુશી હોય છે.
: ૧૦૨ :
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग ८ ५ उपायं वचसा वक्तुं कातरा अपि पण्डिताः। ४४
ઉપાય બતાવવામાં તે કાયર પુરુષો પણ પંડિત થઈ જાય છે.
६ छद्मोऽपि क्वापि शोभते ।
કપટ પણ કયાંય શોભે છે.
છે, ,
છે......જીવન્મતા નવરાઃ શિવઃ ૨૧
પિતાથી ન્યૂન શક્તિ કે જૂન ઉમ્મરના પતિવાળી સ્ત્રીઓ જીવતાં છતાં પણ મર્યા જેવી છે.
८ एकद्रव्याभिलाषो हि महद् वैरस्य कारणम् । १०८
અનેક જીવોને એક જ ચીજ મેળવવાની ઈચ્છા થવી તે વૈરનું મેટું કારણ થાય છે.
૧....સાધૂનાં, રિધમોડરે ન હિ ૪૨
સાધુઓ, પિતાની લબ્ધિઓનો ઉપયોગ અસ્થાનમાં -અનવસરે નથી કરતા.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ६
सर्ग ८
१० न्यासवत् प्रतिपन्नस्य नास्ति नाशो महात्मसु। १४४
નીતિવાળા પુરુષને ત્યાં મુકેલી થાપણને જેમ નાશ થતો નથી તેમ, મહાત્મા પુરુષોએ સ્વીકારેલી
વાતને કોઈ દિવસ નાશ થતો નથી. ११ उपयोगोऽपि लब्धीनां सङ्घकार्ये न दुष्यति। १५९
સંઘના-શાસન સેવાના કાર્ય માટે લબ્ધિઓનો ઉપયોગ કરવામાં દોષ નથી. १२ स्वामिनो भृत्यदोषेण गृह्यन्त इति नीतिवाक्। १९२
નોકર-સેવકના દોષથી સ્વામી દૂષિત થાય-પકડાય છે, એવું નીતિશાસ્ત્રનું વચન છે.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
આબ
જગવિખ્યાત આબુ પહાડની નન્હાનામાં ન્હાની અને મહેટામાં હેટી દર્શનીય વસ્તુઓ, રસ્તાઓ અને એક દર્શકને ઉપયોગી થઈ પડે એવી તમામ વસ્તુની માહિતી આપનારું, તેમ જ આબૂનાં મંદિરની ઝીણામાં ઝીણી કેરણીઓ અને સુંદર સુંદર ભાવના લગભગ ૭૫ ફટાઓથી અલંકૃત આ પુસ્તક, જેમ આબુના યાત્રિઓને ઉપયોગી છે, તેમ ભારતવર્ષની પ્રાચીન શિલ્પકળા અને ઐતિહાસિક શોધખોળના અભ્યાસીઓ માટે પણ ઘણું જ મહત્ત્વનું છે. એના લેખક છે – ઈતિહાસતત્વવેત્તા, શાતમૂર્તિ મુનિરાજ શ્રી જયન્તવિજયજી, મહેટ ગ્રંથ, સુંદર એન્ટિક કાગળે, ૭૫ ફટાઓ, પાકું બાઈડીંગ અને ઉત્તમ જેકેટ હોવા છતાં,
કિંમત માત્ર અઢી રૂપીઆ. આની હિંદી આવૃત્તિ પણ બહાર પડી ચૂકેલ છે, ફોટા વિગેરે બધું ઉપર પ્રમાણે જ. કિંમત ૨-૮-૦. લખો – શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા,
છોટા સરાફા, ઉજ્જૈન (માલવા) અને જાણીતા બુકસેલરને ત્યાંથી પણ મળશે.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७ मुं.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग १
सर्ग १ लो.
१ कन्या ह्यवश्यं दातव्या*।।
કન્યા કોઈ પણ યોગ્ય વરને આપવાની હોય છે જ.
२ प्रायो विचारचञ्चूनां कोपः सुप्रशमः खलु। २३
ઘણું કરીને વિચારક મનુષ્યોને ક્રોધ જલ્દી શાન્ત થઈ શકે એવો હોય છે.
३ यथा राजा तथा प्रजाः।
જે રાજા હોય, તેવી તેની પ્રજા હોય છે.
४........असह्यो हि स्त्रीपराभवः । ४६
પિતાની સ્ત્રીનું અપમાન અસહ્ય છે. ५ वन्दनीयः सतां साधुर्युपकारी विशेषतः । ४९
સજજન-વિદ્વાન પુરુષોને સાધુ વંદનીય હોય છે; તેમાં પણ ઉપકારી સાધુ તે ખાસ કરીને વંદનીય છે.
* कस्मैचन।
.: १०७ :
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग १
६ निर्बाथानां कुतः शौर्य ? हतं सैन्यं ह्यनायकम् । ७६
નિર્ણાયકામાં શૂરવીરતા કયાંથી હોય ? નાયક (સેનાપતિ) વિનાનું સૈન્ય નષ્ટ થાય છે.
७ क्वाऽप्युपायोऽपसर्पणम् ।
૮૪
નાશી જવું, એ પણ કવચિત (બચવાને એક) ઉપાય બને છે.
૮ ........મૃત્યવે દિ ૬, વૈરિ વૈ વિરાજિ૧૬
શત્રુ સાથેનું વૈર લાંબા કાળે પણ મૃત્યુનું કારણ થાય છે. ९ नान्यो मन्त्रो हि दोष्मताम् । ११३
વીર પુરુષોને (યુદ્ધ સિવાય) બીજો સિદ્ધાંતવિચાર નથી હોતે.
१० बलवानपि किं कुर्यात् प्राप्तः केशरिणा करी ?।१२३
બલવાન હોવા છતાં હાથી, સિંહની પાસે શું કરી શકે ? અર્થાત તે બચી શકે નહિ.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग १-२ ११ जयाभिप्रायिणां प्रायः प्राणा हि तृणसन्निभाः।१२८
જયને ચાહનારા (વરે) પોતાના પ્રાણને તૃણ સદશ માને છે.
सर्ग २ जो.
૨ તાઢિા નૈતિ: *
એક હાથે તાળી પડતી નથી. २ महतामपराद्धे हि प्रणिपातः प्रतिक्रिया । ६९
મહા પુરુષો પ્રત્યે કરેલા અપરાધની નમસ્કાર એજ પ્રતિક્રિયા છે. અર્થાત મહાપુરુષ, નમસ્કાર કરવા માત્રથી અપરાધીને માફી આપે છે.
३ परैश्च भग्नमानस्य मानिनो धिगवस्थितिम् । १२०
બીજાઓથી અપમાનિત થએલ એવા આત્માભિમાનીનું એ જ અપમાનના સ્થાનમાં રહેવું એ નિંદનીય છે.
વિમાનીનું એ જ સમાનિત થએલ )
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग २
४ स्तोकं विहाय बहिष्णुर्न हि लज्जाऽऽस्पदं पुमान्।१२१ - થોડું મુકીને ઝાઝું ઈચ્છનાર (મેળવનાર ) મનુષ્યને શરમાવા જેવું નથી હોતું. ५ आश्रयस्य हि दौर्बल्याद् , आश्रितः परिभूयते।१४३
આશ્રય આપનાર માણસની કમજોરીથી આશ્રિત (આગેવાનના આશ્રયમાં આવેલો) માણસ દુઃખી થાય છે. ६ महतामागमो ह्याशु क्लेशच्छेदाय कस्य न ?। १४८
મોટા પુરુષનું આગમન એ કોનાં દુઃખને જલ્દી નાશ કરનાર નથી થતું? અર્થાત દરેકનાં દુ:ખ મટાડે છે. ७ दोष्मतां हि प्रियो युद्धातिथिः खलु । २०५ - ભુજબળવાળા (વીર પુરુષો)ને યુદ્ધ કરનાર અતિથિ બહુ વહાલું લાગે છે. ८ युज्यते न वधः प्राणिमात्रस्यापि विवेकिनाम् ।
पञ्चेन्द्रियाणां हस्त्यादिजीवानां बत का कथा?।२१० - વિવેકી મનુષ્યોને કોઈ પણ જીવની હિંસા કરવી યોગ્ય નથી. તે પછી પંચેન્દ્રિય હાથી વગેરે મોટા જેની હિંસાની તો વાત જ શી કરવી ?
: ૨૦ :
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग २ ९ दोष्मन्तो हि निजैरेव दोभिर्विजयकाङ्गिणः । २११
ભુજબળવાળા–વીરપુરુષો પિતાની ભુજાથીજ (સ્વશક્તિથીજ ) વિજ્ય મેળવવાની ઈચ્છા રાખનારા હોય છે.
१० रत्ने हि बहवोऽर्थिनः ।
२८३ ઉત્તમ વસ્તુના ગ્રાહક ઘણા હોય છે. ११ किमसाध्यं महौजसाम ? ।
३१७ મહા પરાક્રમી વીરપુરુષોને શું અસાધ્ય છે? १२ व्रतं संसारनाशनम् ।
३५६ વ્રત, સંસારના પરિભ્રમણને નાશ કરનારું છે. १३ नात्मीयाः कस्यचिन्नृपाः ।
४१४ રાજાએ કોઈના થતા નથી. '
१४ सत्या वा यदि वा मिथ्या प्रसिद्धिर्जयिनी नृणाम्।४१७
સાચી કે જુઠી–ગમે તેવી પણ પ્રસિદ્ધિ-પ્રખ્યાતિ મનુષ્યોને જય પ્રાપ્ત કરાવનારી થાય છે.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग २
४२६
१५ न क्षोभः सत्यभाषिणाम् ।
સાચું બોલનારાઓને ભય હેત નથી.
१६ अविमृश्य विधातारो भवन्ति विपदां पदम् । ४२८
અણુવિચાર્યું કરનાર મનુષ્ય દુઃખી થાય છે. १७ ......कृतस्य, करणं नहि विद्यते। ४२९
જે કાર્ય પૂરું થઈ ગયું હોય, તેમાં કંઈ કરવાનું २हेतु नथी. १८ पुत्रार्थे क्रियते न किम् ?
४३०
પુત્રને માટે શું શું નથી કરાતું ? અર્થાત પુત્રને भाटे माता-पिता भने हु: वेडे छे.
१९ गुरुवद् गुरुपुत्रेऽपि वर्तितव्यमिति श्रुतेः । ४३३
ગુની માફક, ગુરુના પુત્ર (કે શિષ્ય ) ઉપર પણ ભક્તિ રાખવી જોઈએ.
.: ११२:..
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વ ૭
सर्ग २ २० प्राणैरप्युपकुर्वन्ति महान्तः किं पुनर्गिरा ?। ४३६
મહાપુરુષો પોતાના પ્રાણ આપીને પણ બીજાનો ઉપકાર કરે છે, તો પછી વાણીથી કરે તેમાં તો કહેવું જ શું ?
२१ प्राणाऽत्ययेऽपि शंसन्ति नाऽसत्यं सत्यभाषिणः। ४३७
સત્યવાદીઓ પ્રાણ જાય તો પણ જો હું બોલતા નથી. २२ अन्यदप्यभिधातव्यं नाऽसत्यं पापभीरुणा । गुरुवागन्यथाकारे कूटसाक्ष्ये च का कथा ?। ४३८
પાપથી ડરનાર મનુષ્ય બીજું પણ જૂઠું ન બલવું જોઈએ; તો પછી ગુરુના વચનને વિપરીત કરવાની તથા ખોટી સાક્ષી પૂરવાની તો વાત જ
શી કરવી ? २३ सत्याद् वर्षति पर्जन्यः सत्यात् सिध्यन्ति
- રેવતાઃ ૪૪૫. સત્યથી મેઘ વર્ષે છે અને સત્યથી દેવો (પણ) વશ થાય છે.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग २
२४ प्राणा अपि हि दीयन्ते परस्मै न पुनः प्रियाः।५३६
બીજાને માટે પોતાના પ્રાણ પણ આપી શકાય, પરંતુ સ્ત્રી ન આપી શકાય. २५ न वाङ्मात्रं कलङ्काय विशुद्धमनसां नृणाम् । ५६६
વિશુદ્ધ મનવાળા-પવિત્ર પુરુષોને વચન માત્રથી કઈ જાતનું કલંક લાગતું નથી. २६ अर्थिनोऽर्थेषु न तथा दोष्मन्तो विजये यथा । ५७३
દ્રવ્યાર્થી પુરુષ ધન-માલને માટે એટલો પ્રયત્ન નથી કરતા કે જેટલો બહાદૂર પુરુષો વિજયને માટે કરે છે. -
२७ एकान्तविक्रमः काऽपि विपदेऽपि प्रजायते । ५८२
- એકલું બળ કેઈક ઠેકાણે આપત્તિનું પણ કારણ બને છે. २८. बलीयसो बलिभ्योऽपि प्रसूते हि वसुन्धरा । ५८३
પૃથ્વી, બળવાનથી પણ વધારે બળવાનોને ઉત્પન્ન કરે છે.
- ૨૪
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
-पर्व ७
सर्ग २
२९ वीरा हि न सहन्तेऽन्यवीराहङ्कारडम्बरम् । ६०५ બહાદૂર પુરુષા બીજા વીરેાના ગતે સહન કરતા નથી.
.३०.
.... जिते नाथे, जिता एव पदातयः । ६२०
માલિક જિતાયેા એટલે તેની સેના જીતાઇજ ગઇ.
३१ तेजस्विनां हि निस्तेजो मृत्युतोऽप्यतिदुःसहम् । ६३२ तेस्वी पुरुषोंने, निस्तेन ( परास्त - अपमानित ) થવુ, તે મૃત્યુથી પણ વધારે અસહ્ય છે.
३२ कर्माण्यवश्यं सर्वस्य फलन्त्येव चिरादपि । आपुरन्दरमा कीटं संसारस्थितिरीदृशी । ६४७
લાંબા કાળે પણ દરેકને કર્મો અવશ્ય ફળ આપે छे. चन्द्रथी सहा डीडा सुधी- तमाम प्राणिभोने मांटे સંસારના આ નિયમ છે
.: ११५ :
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ષ ૭
/ ૨
સ રૂ
.
१ वल्लभोत्कण्ठितानां हि घटिकाऽपि दिनायते । २१
પિતાની સ્ત્રીને કે પિતાના પતિને મળવાની ઉત્કંઠાવાળા મનુષ્યને એક ઘડી પણ દિવસ જેવડી લાગે છે. २ स्तोकमप्यमृतं श्रेयो भारोऽपि न विषस्य तु । २८
અમૃત ઘેડું હોય તે પણ લાભ કર્તા છે. જ્યારે વિષને તે મેટો ઢગલો પણ નકામો છે. રૂ સાપાવાડવ્યવāવ, શ્રી......, રૂર
સ્ત્રી અપરાધવાળી હોય તે પણ વધને યોગ્ય નથી. ४ भृत्योऽपि हि विरक्तः स्यादापदे किं पुनः
ત્રિા ? રૂવ વિરક્ત-નારાજ થયેલે નોકર પણ દુઃખ દેવાવાળો થાય છે, તો પછી પિતાની સ્ત્રીનું તે કહેવું જ શું ? ५ किं स्वादुनाऽपि भोज्येन ? रोचते न यदात्मने । ३६
પિતાને ચતું ન હોય એવા સ્વાદિષ્ટ ભેજનથી પણ શો લાભ છે ?
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ३
६ न युक्तं महतां यत् स्वप्रतिपन्नस्य लवनम् । अनुल्लद्ध्यैस्तु गुरुभिः प्रतिपन्नस्य का कथा ?। ३८
મહાપુરુષોએ, પિતે સ્વીકારેલ વસ્તુનું ઉલ્લંઘન કરવું યોગ્ય નથી, તો પછી જેમની આજ્ઞા ઉલ્લંઘન કરવી યુક્ત નથી. એવા વડીલેની સાથે-સામે સ્વીકારેલ વસ્તુના ઉલ્લંધન માટે તે કહેવું જ શું ? ७ विक्रीणते वा मूल्येन ददते वा प्रसादतः । गुरवो हीत्यपि सतां प्रमाणं नापरा गतिः। ३९
પોતાને વેચી દે કે ખુશી થઈને બીજાને મફત આપી દે, છતાં સજજન પુરુષને વડીલે (મા-બાપ વગેરે ) પ્રમાણજ-માન્યજ છે. અર્થાત તેમની આજ્ઞા માન્ય કરવી જોઈએ, એ સિવાય બીજી ગતિ નથી. ८ मानिनो ह्यवलेपं न विस्मरन्ति यतस्ततः । ४६
આત્માભિમાની પુરુષ ગમે ત્યાં જાય પણ થયેલા અપમાનને ભૂલતા નથી. ९ विद्याधराणां विद्यैव सर्वसिद्धिषु कामधुक् । ७७
વિદ્યાધરને તમામ કાર્યોની સિદ્ધિમાં વિદ્યા જ વાંછિત ફળ આપનારી છે.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ३
१० स्वदुःखाख्यानपात्रं हि नापरः सुहृदं विना । ८५
પોતાના દુઃખોને કહેવાનું સ્થાન મિત્ર વગર બીજું એકે નથી. ११ रह:स्थयोर्हि दम्पत्योर्न च्छेकाः पार्श्ववर्तिनः । ११०
જ્યારે પતિ-પત્ની ગુપ્તસ્થાનમાં (એકાન્તમાં) હોય, ત્યારે ડાહ્યા-ચતુર માણસો તેની પાસે–નજીકમાં ઉભા રહેતા નથી. અર્થાત ત્યાંથી ચાલ્યા જાય છે.
१२ प्रतारणाप्रकारान् हि बहूञ्जानन्ति पांसुलाः । १२८
વંઠેલ-(દુરાચારી) સ્ત્રીઓ બીજાને ઠગવાના ઉપાય ઘણું જાણે છે.
१३ स्वामिवत् स्वाम्यपत्येऽपि सेवकाः समवृत्तयः।१३२
સાચા નોકરે, માલિકના સંતાન-પરિવાર ઉપર પણ માલિકને જેવીજ વૃત્તિ (ભક્તિ) રાખે છે.
१४ सन्तः सतां न विपदं विलोकयितुमीश्वराः । १३३
સજજને પુરુષોના દુઃખને જોઈ શકતા નથી.
: ૨૨૮ :
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ३
पर्व ७
१५ अचिन्त्यं चरितं स्त्रीणां ही विपाको विधेरिव । १३८
ખેદને વિષય છે કે વિધિ-કના વિપાકની જેમ સ્ત્રીઓનું ચરિત્ર અચિંત્ય—ગહન હાય છે.
૬......બન્નુનહેશોઽવિ, ટૂચનુ શુવિ ૨૧ થોડુ પણું કાજળ સ્વચ્છ વસ્ત્રને બગાડી દે છે મલીન કરી નાખે છે.
१७ अहिदष्टाऽङ्गुलिः किं न च्छिद्यते बुद्धिशालिना ? | १४१ સાપથી ડસાયેલ આંગળીને શું બુદ્ધિમાન મનુષ્ય કાપી નથી નાખતે ?
१८ व दु:खे दुहितृणां शरणं शरणं पितुः । १४२
સાસુ તરફથી પુત્રીને દુ:ખ હાય ત્યારે તેમને માટે પિતાનું ઘર ( પીયર ) શરણ-આધારભૂત છે.
१९ निर्वासयेदपि क्रूरा दोषमुत्पाद्य कञ्चन । १४३ ક્રૂર મનુષ્યા ( માલિકા ) કાઇ પણ દોષ ઉપજાવીને ( સજ્જનને-નિર્દોષને ) ગામ અથવા દેશથી બહાર કાઢી પણ મૂકે છે.
.: ૨૧ :
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ३
२० दुःखितानां हि नारीणां माताऽऽश्वासनकारणम् । १५५
દુઃખી સ્ત્રીઓને માતા, એ આશ્વાસનનું કારણ છે.
२१ सर्वथा स्त्री विना नाथं मैकाहमपि जीवतु । १५७
પતિ વિનાની એકલી સ્ત્રી એક દિવસ પણ ન છે. કારણ કે પતિના વિયોગવાળી સ્ત્રીઓ બહુ દુઃખી થાય છે.
२२ पुनर्नवीभवेत् प्रायो दुःखमिष्टावलोकनात् । २०२
પ્રાયઃ ઈષ્ટ-સગાંસંબંધીને જેવાથી જૂનું દુઃખ તાજું થઈ આવે છે. . २३ अत्युग्रपुण्यपापानामिहैव ह्याप्यते फलम् । २३७
અત્યન્ત ઉત્કટ પુણ્ય અથવા પાપનું ફળ અહીં . જ-આ ભવમાં જ મળી જાય છે. २४ धिर धिक् पतिमपण्डितम् । २४७
ભૂખ-અક્કલ વગરના પતિને ધિક્કાર છે.
:
૨૦ :
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ३ २५ पतिव्रताः पतिशोकात् प्रविशन्ति हुताशने । तासां विना हि भर्तारं दुःखाय खलु जीवितम् ।२६१
પતિવ્રતા સ્ત્રીઓ, પતિના શેકથી અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે છે; કેમકે પતિ વગરનું તેમનું જીવન ખરેખર
દુઃખિત હોય છે. २६ प्रहरेद् बाहुना को हि तीक्ष्णे प्रहरणे सति । २८४
પિતાની પાસે તીક્ષણ શસ્ત્ર હોય તે પછી હાથથી પ્રહાર કોણ કરે ? २७ पौरुषावसरे प्राप्ते न प्रमाणं वयः खलु । २८५
પુરુષાર્થ બતાવવાન–બળને ઉપયોગ કરવાને પ્રસંગ આવે ત્યારે ઉમર ઉપર ખાસ આધાર રખાતું નથી. २८ सर्वत्र बलवच्छलम ।
२९७ બધે સ્થળે બળની જેમ છળપણ કાર્ય સાધક નિવડે છે. ૨૬.....ગળપાતાત્તિ:, કોનો દિ મહામનામ્ | ૨૧૨ * મોટા પુરુષોનો ક્રોધ, સામેનો માણસ નમન ન કરે * ત્યાં સુધી જ હોય છે.
:
૨૨ :
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
-
a ૩-૪ ३० दृष्टसारः स्वयं हीदृग् जामाता दुर्लभः खलु। ३००
જેનું બળ સાક્ષાત નજરે જોયું હોય, એવો (બહાદૂર ) જમાઈ મળ મુશ્કિલ છે.
સર્જક છે. १ नर्मोक्तिर्न हि सत्यैव प्रायो धवलगीतवत् । १८
મકરીમાં કહેલું વચન, મંગલિક પ્રસંગમાં ગવાતાં ગીતની માફક, પ્રાયઃ સાચું જ હેય એમ નથી હોતું. २ सुन्दरं मर्त्यजन्मद्रोः फलं चारित्रलक्षणम् । २२
મનુષ્ય જન્મરૂપ વૃક્ષનું સારામાં સારું ફળ ચારિત્ર છે. ३ कुलधर्मः क्षत्रियाणां स्वसन्धापालनं खलु । २५
ક્ષત્રિયોને ખરેખરો કુળધર્મ, પિતાની પ્રતિજ્ઞાનું પાલન કરવું, એ છે. ४ प्राप्तोदयं हि तरणिं तिरोधातुं क ईश्वर: ? । ३६
ઊગેલા સૂર્યને ઢાંકવા માટે કોણ સમર્થ છે?
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ४ ५ लोभाभिभूतमनसां विवेकः स्यात् कियच्चिरम् ।।४३
લોભી મનુષ્યમાં વિવેક કયાં સુધી રહી શકે? ६ किं सिंही हन्ति न द्विपान ?। ७४
સિંહણ હાથીઓને નથી મારતી ? અર્થાત સમર્થ યેિ, પુરુષનું કામ કરી શકે છે.
७ न ह्यसत् प्राप्यते कापि केनाऽप्याकाशपुष्पवत्।८९
આકાશ પુષ્પની માફક અસત વસ્તુ, કોઈને ક્યાંય પણ મળતી નથી. જેની વિદ્યમાનતા નથી, એ ક્યાંથી મળે ?
८ नहि भीराज्ञया राज्ञामन्यायकरणेऽपि हि। ९५
રાજાઓની આજ્ઞાથી અન્યાય કરવામાં પણ ભય હોતો નથી. ९ आप्ता हि स्फुटभाषिणः।
. १२९ હિતૈષી–પવિત્ર પુરુષે સ્પષ્ટ કહેનારા હોય છે. १० समयज्ञा हि धीमन्तो न तिष्ठन्ति यथा तथा। १७१
સમયને ઓળખનાર બુદ્ધિમાન મનુષ્યો જેમ તેમ (બીજાઓને ત્યાં) નકામા પડ્યા રહેતા નથી.
૨૨૩ :
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ४
११ राज्यं सर्वत्र दोष्मताम् ।
१७३ બાહુબળવાળા-બહાદૂર માણસને માટે સર્વ ઠેકાણે २सय छे. १२ विशेषतः प्रीतये हि राज्ञां भूः स्वयमर्जिता। १७४
પોતે પ્રાપ્ત કરેલી-જિલી ભૂમિ રાજાઓને વધારે વહાલી હોય છે.
१३ को वान जीवति सुखं पुरुषोत्तमजन्मनि ?। १८९
મહાપુરુષનો જન્મ થવાથી કોણ સુખી ન થાય ? अर्थात् मधाने सु५ भणे छे. १४ हर्षे को नाम तृप्यति ।
१९१ हमा तृत थाय ? १५ किं न कुर्यात् स्मरातुरः ?। २१० - કામાતુર માણસ શું શું અનર્થ નથી કરતે ? १६ व्रते ह्येकाहमात्रेऽपि न स्वर्गादन्यतो गतिः। २१४
मे हिवस ५५ शुद्ध संयम ( यात्रि) पाण्य હોય તે સ્વર્ગ સિવાય બીજી ગતિ થતી નથી.
•: १२४ :
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ४ १७ कोपः शाम्यति महतां दीने क्षीणे ह्यरावपि । २३३
શત્રુ હોવા છતાં પણ તે નગ્ન થતાં અથવા શક્તિહીન થતાં મોટા પુરુષોને (શત્રુ પ્રત્યેને) ક્રોધ શાન્ત થઈ જાય છે. १८ शोको हर्षश्च संसारे नरमायाति याति च । २५३
માણસને સંસારમાં શોક અને હર્ષ પ્રાપ્ત થાય છે અને નાશ પામે છે. १९ सन्तः सतां परित्राणे विलम्बन्ते न जातुचित् ।२७२
- સજજન માણસે, સજજનેનું રક્ષણ કરવામાં થોડે
પણ વિલંબ કરતા નથી. २० आभरताद् जन्मसिद्धं नन्विक्ष्वाकुषु पौरुषम् ।२७४ - ભરત ચક્રવર્તીથી લઈ તમામ ઈક્વાકુ કુળના રાજા
માં જOીજ પુરુષાર્થ-બળ હોય છે. २१ गुरूणां ताहगाख्यातुं कुलीनाः कथमीशते ?।३०३
વડિલેની આગળ તેવા પ્રકારનું લજજાસ્પદ (કામદેવજન્ય વ્યાકુલતાનું) વૃત્તાન્ત કહેવામાં કુલીન લેકે કેમ સમર્થ થાય ?
1 નાWામ |
|
: ૨૨૫ :
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ४ २२ दीयन्ते कन्यकाः सकृत् । __३१९
કન્યાઓ એકવાર અપાય છે. २३ स्वेच्छयैव वराऽऽदानं लोके न हि परेच्छया।३२९
જગતમાં પિતાની ઈચ્છાથી (કન્યાની કે માબાપની મરજીથી) કન્યાના વર–પતિનો સ્વીકાર થાય છે, બીજાઓની ઈચ્છાથી નહિ.
२४ ध्वस्ते माने हि दुःखाय जीवितं मरणादपि ।३६०
માનનું ખંડન થતાં જીવન, મરણ કરતાં પણ વધારે દુ:ખવાળું થાય છે.
२५ प्रस्तरोत्कीर्णरेखेव प्रतिज्ञा हि महात्मनाम् । ४२४
મહા પુરુષની પ્રતિજ્ઞા, પત્થરમાં ખોદેલી લીટીના જેવી સ્થિર હોય છે.
२६ महतां हि प्रतिज्ञा तु न चलत्यद्रिपादवत् । ४९४
મોટા પુરુષોની પ્રતિજ્ઞા, પર્વતનાં મૂળની જેમ ચલાયમાન થતી નથી.
•: ૧૨૬:
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ५ सर्ग ५ मो. १ मायोपायो वलीयसि ।
બળવાનની આગળ કપટ કરવું, તે (બચાવનો) એક ઉપાય છે. २ खलाः सर्वकषाः खलु ।
ખરેખર દુર્જન લેકે બધું નાશ કરનારા હોય છે. ३ जातु धर्ममधर्मं वा गणयन्ति न मानिनः। ३७
અભિમાની–ઉદ્ધત લેકે ધર્મ કે અધર્મને કદાપિ ગણતા નથી. ४ भृत्ये कोपः शिक्षामात्रकृते शिष्ये गुरोरिव । ६३
જેમ શિષ્ય ઉપર ગુરુનો કોપ ફક્ત શિષ્યને શિક્ષા આપવા-સુધારવા પુરતો જ હોય છે, તેમ નોકર ઉપર માલિકનો કેપ પણ નોકરને ઠપકો આપવા પુરતો-સુધારવા પુરતો જ હોય છે. ५ मन्त्रिणां मन्त्रसामर्थ्यात् स्यादलीकेऽपि सत्यता। ९३
ખોટી વસ્તુ હોય તે પણ મંત્રિઓની હોંશીયારીથી લોકોને સાચી જેવી લાગે છે.
- ૨૭ :
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ५ ६ शकुनं चाशकुनं च गणयन्ति हि दुर्बलाः । १०३
શકુન અને અપશકુનને વિચાર કમજોર માણસે જ કરે છે. અર્થાત બલવાનને સર્વત્ર વિજય જ મળે છે. ७ सन्तो हि नतवत्सलाः ।
२२९ સજજન પુરુષો નમ્ર-વિનીત ઉપર વાત્સલ્ય (પ્રેમ) રાખનારા હોય છે. ८ सामान्योऽप्यतिथिः पूज्यः किं पुनः पुरुषोत्तमः। २५७
* આપણે ત્યાં આવેલ સાધારણ મહેમાન પણ પૂજનિક - હેય છે, તે પછી ઉત્તમ પુરુષ–વિશિષ્ટ અતિથિ * પૂજનિક હોય તેમાં નવાઈ શી ?
९ साधर्मिके च वात्सल्यमुक्तं श्रेयस्करं जिनैः। ३७५
સહધમી પ્રત્યે વાત્સલ્ય કરવું–પ્રેમ કરે, એ છેશ્રેયકર છે એમ જિનેશ્વરેએ કહ્યું છે. १० कामावेशः कामिनीनां शोकोद्रेकेऽपि कोऽप्यहो!।३९८
ભયંકર શોકના પ્રસંગમાં પણ સ્ત્રીઓને કામને આવેશ અનોખો જ હોય છે. "
ઃ ૨૨૮
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२
पर्व ७
सर्ग ५-६ ११ महत्सु जायते जातु न वृथा प्रार्थनाऽर्थिनाम् । ४०६
- મોટા પુરુષ આગળ કરેલી પ્રાર્થના કદી પણ ખાલી જતી નથી.
સ ૬ . १ न सिंहस्य सखा युधि ।
સિંહને યુદ્ધમાં બીજા કોઈ મદદગારની જરૂર નથી. ૨ ......વિષયો ધ્રુજાદ્દાથાત્ રોમત gિ૨૨
ભુજબળેવાળા-વીરપુરુષને બીજાને મદદ વિજય મળે, એ લજાસ્પદ છે, અર્થાત્ બહાદૂર પુરુષે તે પિતાના પરાક્રમથીજ વિજય મેળવે છે. ३ ...यदात्या एव रिपवः स्वतोऽपि परतोऽपि वा। ८८
'પોતાની શક્તિથી કે બીજાની મદદથી પણ દુશ્મનોનો નાશ કરે એ ક્ષત્રિયોનો ધર્મ છે. ४ सतां सङ्गो हि पुण्यतः ।
९७ - સતપુરુષોને સમાગમ મેટા ભાગ્યથી થાય છે.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ६ ५ क्षुते हि सर्वथा मूढे शरणं तरणिः खलु। १०१
છીંક આવતી રોકાઈ જાય તો તે વખતે સૂર્યની સામે જવાથી છીંક આવી જાય છે. ६ स्वकार्यादधिको यत्नः परकार्ये महीयसाम्। १०२
મેટા પુરુષે પિતાને કાર્ય કરતાં પણ બીજાનું કાર્ય કરવામાં વધારે પ્રયત્ન કરે છે. ७ रणाय नालसाः शूरा भोजनाय द्विजा इव। १०८
જેમ બ્રાહ્મણ ભોજન (મોદકદિ) માટે આળસુ નથી હોતા, તેમ વીરપુરૂષો યુદ્ધ કરવા માટે આળસુ હેતા નથી. ४ न द्वितीया चपेटा हि हरेर्हरिणमारणे। ११४ ૨ હરણને મારવા માટે સિંહની એકજ ચપેટા (થપ્પડ) બસ છે, બીજી ચપેટાની જરૂર નથી. છે ...... અહો ! વામાવસ્થા વચ્ચીસી ૨૪૨
દુ:ખની વાત છે કે કામ અવસ્થા બહુજ બળવાન-દુષ્ટ હોય છે.
: ૩૦ •
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ६ १० किं करोति परं मन्त्रः प्रभौ कामवशम्वदे ?। १७८ - જ્યારે સ્વામી કામાધીન થયો હોય, ત્યારે તેની
આગળ મંત્રી વગેરે ડાહ્યા માણસોની સારી સલાહ શું કામ આવે ? ११ महात्मनां न्यायभाजांकः पक्षं नावलम्बते ? । १७९
ન્યાયવાબ મહાપુરુષોના પક્ષને કોણ નથી સ્વીકારતા ? ” १२ अनागतं हि पश्यन्ति मन्त्रिणो मन्त्रचक्षुषा। १८१
મંત્રીઓ વિચારરૂપી આંખોથી ભવિષ્યની વાત પણ જઈ શકે છે. ' १३ आदौ प्रेष्यो द्विषां दूत इति नीतिमतां स्थितिः ।२१७
યુદ્ધની પહેલાં દુશ્મનોની પાસે દૂત મોકલવો જોઈએ - એવી નીતિમાનોની રીતિ છે. १४ सन्देशहारकेणापि यदि सिध्येत् प्रयोजनम् । पर्याप्तं स्वयमुद्योगकर्मणा भूभुजां तदा । २१९
જે દૂતથી કાર્યસિદ્ધિ થઈ જતી હોય તે પછી રાજાઓએ પિતે ઉદ્યોગ-પુરુષાર્થ કરવાની કશી જરૂર રહેતી નથી.
: ૨૨ :
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
હ્યુ જીરુચ્છેા: વા: વહુ |
દુના ખરેખર ગાઇ કરવામાં-કપટ કરાળ હોય છે.
૨૬ વિદ્દો ! નીચસૌદમ્ ।
सर्ग ६
२९१
કરવામાં
નીચ જન સાથેની મિત્રાચારીને ધિક્કાર છે.
३०४
१७ सर्वमस्त्रं बलीयसाम् ।
३७१
બળવાન મનુષ્યાને માટે દરેક વસ્તુ શસ્ત્ર સમાન છે. १८ कौतुकाद् हि क्षणं दत्ते शक्तो जयमपि द्विषाम् । ३८७ સમ’--બહાદૂર પુરુષ, કુતૂહળથી ( ઝિંખળથી ) શત્રુઓને થાડીવાર માટે જય પણ આપે છે.
१९ अङ्गारान् परहस्तेन कर्षयन्ति हि धूर्तकाः । ३९२ ધૃત લોકો, અંગારા ખીન્ન પાસે કઢાવે છે. અર્થાત્ જોખમવાળુ કાય બીજા પાસે,કરાવે છે.
२० सम्भापोऽपि हि पापाय, परस्त्रीहारिणः ....। ३९७ પરસ્ત્રીને ઉપાડી જનાર પુરુષ સાથે વાર્તાલાપ કરવા એ પણ મોટું પાપ છે.
•: ૩૨૨ :
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ७
सर्ग ७ मो. १ रिपावपि पराभूते महान्तो हि कृपालवः। . ९
મહાપુરુષ, પરાભવ પામેલા-હારેલા શત્રુ ઉપર પણ દયાળુ હોય છે. २ आप्तेन मन्त्रिणा मन्त्रः शुभोदर्को हि भूभुजाम् । २७
વિશ્વાસપાત્ર-હિતેષી મંત્રીની સાથે મંત્રણા–સલાહ કરવી તે રાજાઓને માટે લાભકારી છે.
३ न मुधा भवति कापि प्रणिपातो महात्मसु । ४४
મહાપુરુષોને કરેલ નમસ્કાર કોઈ પણ સ્થળે નકામે જતો નથી. ४ न हीः पूज्याद् हि बिभ्यताम् । • १६४
પૂજ્ય–વડિલોથી બીવામાં–હારી જવામાં શરમાવા. ने नथी. ५ पर्यस्ते शकटे हन्त ! किं कुर्वीत गणाधिपः ?।२८३ . गाई तुच्या ५७ तेनो भाबि शु श श ?
.: १३३ .
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
æñ ૭-૮
पर्व ७
६ राजकार्येऽपि राजान उत्थाप्यन्ते छुपायतः । २८६
રાજકાય તે માટે પણ રાજાઓને ઉધમાંથી જગાડવા હાય તો યુક્તિપૂર્વક ( સંગીત વગેરે કામળ મધુર ઉપાયાથી ) જગાડાય છે.
७ नाप्तस्याSSते प्ररोचना ।
२८७
હિતૈષીની આગળ તેના પ્રિય માણસે વાત કરતાં પ્રશંસાના વાયે કહેવાની જરૂર નથી હેાતી. સર્પ ૮ મો.
१ વીરા હિં, પ્રજ્ઞાસુ સમયઃ ।
३
વીર પુરુષ પ્રજાજને ઉપર સમદષ્ટિવાળા હોય છે.
१४८
......
२ विवेके हि न रौद्रता ।
વિવેક થયા પછી રૌદ્રભાવ રહેતા નથી.
३ नैकत्र मुनयः स्थिराः ।
२३५
મુનિએ–સંન્યાસીએ હમેશાં એક ઠેકાણે રહેતા નથી. •: ૪ :
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ८
४........प्रायः, प्रवादाः लोकनिर्मिताः। २६४
કિંવદંતીઓ-દંતકથાઓ ઘણે ભાગે જનતાની ફેલાવેલી હોય છે. ५ अवश्यमेव भोक्तव्ये कर्माधीने सुखासुखे । २७३ - (सायं ना२i ) भथा उत्पन्न थमेस सुम
हु:५५ अवश्य भोगवां ५ छे. ६ धर्मः शरणमापदि ।
२७४ - આપત્તિના પ્રસંગે-દુઃખ વખતે ધર્મનું શરણુ
( २५ ) छे. ७ राजतेजो हि दुस्सहम् ।
२७८ રાજાઓનું તેજ દુસહ હોય છે. ८ युक्त्या हि यद् घटामेति श्रद्धेयं तत् मनीषिणा।२८२
જે વાત યુક્તિથી ઘટતી હોય ( સાચી લાગતી डाय), ते भुद्धिमाने भानी सेवा मे. ९ प्रायः प्रेमातिदुस्त्यजम् ।।
ઘણે ભાગે પ્રેમ છોડ બહુજ કઠિન છે.
२८७
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
सर्ग ८
१० न भक्ताः काप्युपेक्षकाः ।
૨૮૮ ખરા ભક્તો કોઈ પણ પ્રસંગે પિતાના સ્વામિની ઉપેક્ષા કરતા નથી. ११ न रक्तो दोषमीक्षते ।
२९२ રાગી માણસ, (જેના ઉપર રાગ હોય તેને) દેષને જતો નથી. १२ यथा तथाऽपवदिता यदबद्धमुखो जनः। ३००
લોકોનું મુખ બાંધેલું નથી. અર્થાત તેમને કોઈ રોકનારનથી. તેથી જેમ મનમાં આવે તેમ લેક બક્યા કરે છે. १३ सर्वलोकविरुद्धं तु त्याज्यमेव यशस्विनः । ३०२
જેમાં તમામ લોકોને વિરોધ હોય, તે ચીજકાર્યને તે યશસ્વી મનુષ્ય અવશ્ય ત્યાગ કરવો જોઈએ. १४ शङ्कास्थाने हि सर्वोऽपि दिव्यानि लभते जनः । ३२१
શંકાના સ્થાનમાં સૌ કોઈ દીવ્ય પરીક્ષા કરાવે છે. અર્થાત “અગ્નિમાં પ્રવેશ કરવ” વગેરેથી પિતાની સત્યતા સિદ્ધ કરી બતાવે છે.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
મળે ૬ મો.
१ एकं धर्मं प्रपन्ना हि सर्वे स्युर्बन्धवो मिथः । १३
એક–સમાન ધર્મ પાળનારા બધા અરસપરસ બન્ધુએ છે.
सर्ग ९
२ स्त्रीणां पतिगृहादन्यत् स्थानं भ्रातृनिकेतनम् । १४ સ્ત્રીઓને માટે પતિના ઘરથી ખીજું સ્થાન ભાઇનું ઘર ( પીયર ) છે.
३ विधुरेषु हि मित्राणि स्मरणीयानि मन्त्रवत् । ५२ દુ:ખ વખતે મન્ત્રની માફક મિત્રા યાદ કરવા જોઇએ.
४ पूज्ये हि विनयोऽर्हति ।
९०
પૂજ્ય ( વડિલ ) લેકા પ્રત્યે વિનય કરવા જોઇએ.
५ पुत्रात् पराजयो वंशोद्योतनाय न कस्य हि ? । १५०
પેાતાના પુત્રથી પરાજય પામવા ( હારવું ) તે કાના વંશની ઉન્નતિ કરનારૂ નથી થતું ? અર્થાત્ પેાતાના પુત્રથી હારવું તે પેાતાના વંશની કીર્તિ વધારનારૂ થાય છે.
-: १३७
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ७
૨-૨૦ ६ देवस्येव हि दिव्यस्य प्रायेण विषमा गतिः । २०६
ભાગ્યની માફક દૈવિક પરીક્ષા (ચિતાપ્રવેશ, તHતૈલપ્રવેશ, જલપ્રવેશ વગેરે ) ની પણ ગતિ ઘણી વિચિત્ર હોય છે.
सर्ग १० मो. ૨.......જર્મનાં વિષમ તિઃ ૨૨૧
કર્મોની ગતિ વિચિત્ર છે. २ कर्मविपाको दुरतिक्रमः।
.१२३ કર્મનું ફળ કેઈનાથી રોકી શકાતું નથી. અર્થાત્ ઉદયમાં આવેલું કર્મ દરેકને ભેગવવું પડે છે. ३ तत्परैः परलोकाय स्थातव्यं मूलतोऽपि हि । १३६
લકાએ રિલેકના (આત્માના) હિતને માટે મૂળથીજ (પ્રારંભથી જ ) તત્પર રહેવું જોઈએ. ” ४ प्रविशन्ति छिद्रशते नृणां भूतशतानि हि। १४१
આપત્તિના સમયે મનુષ્યોમાં સેંકડે ભૂતે પ્રવેશ કરે છે. અર્થાત (પુણ્યને ક્ષય થવાથી) ઉપરાઉપર દુઃખની પરંપરા ઉભી થાય છે.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८ मुं
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
सर्ग १-३ सर्ग १ लो. १........को हि, दीपे सत्यग्निमीक्षते ?। ६७
દીવો વિદ્યમાન હોય ત્યારે અગ્નિના પ્રકાશથી કામ કરવાને કેણું ચાહે ? २ सोऽर्थः स्वभावसंसिद्धो न हि याच्यामपेक्षते। ८४
સ્વભાવથી સિદ્ધ (પ્રકૃતિને અનુકૂળ) જે કાર્ય હેય, તે માટે બીજાની યાચનાની–પ્રેરણાની જરૂર રહેતી નથી.
सर्ग ३ जो.
जो.. १ शर्करातोऽपि मधुरा वार्ताऽर्धकथिता सती । ४५
અધ કહેલી વાર્તા સાકરથી પણ વધારે મીઠી सागे छ. २ सूत्थाना हि नरोत्तमाः ।
ઉત્તમ પુરુષને ગાઢ નિદ્રામાંથી જલદી જગાડી .शय छे. ३ .... दूत्ये हि मण्डनं वाग् । १२२ દૂતના કાર્યમાં વાણું આભૂષણ સમાન છે.
.: १४१ :..
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
सर्ग ३ ४ महिषीचारणं ह्याद्यमाभीराणां कुलव्रतम् । २४७
ભેંસ ચારવી, તે ભરવાડનું પહેલું કુલવંત-મુખ્ય व्य छ. . ५ स्वयंवरोऽतिप्रौढानामनूढानां हि योषिताम् । ३१६ - ઘણી મોટી ઉમ્મરની નહિ પરણેલી કન્યાઓને
સ્વયંવર મહોત્સવ કરે યોગ્ય છે. ६........अतिथीनामुचितं ह्यदः । ३२०
મહેમાનોનું સ્વાગત કરવું ઉચિત છે. ७ स्वस्थानगमनोत्कण्ठा कस्य न स्याद् बलीयसी।३७८
પોતાના ગામ જવાને માટે કોને તીવ્ર ઈચ્છા न थाय? ८ विनाऽऽलोकेन लोको हि जीवन्नपि परासुवत् ।३८३
પ્રકાશ વિના લેકે જીવતા હોય તો પણ મરેલા જેવા થઈ જાય છે.
+ स्वागतम्।
.; १४२ :.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
.
सर्ग ३
९ न सिंहः सहतेऽन्यं हि गूहाद्वारोपसर्पिणम् । ४२२ " સિંહ પિતાની ગુફાના દ્વાર પાસે આવનાર બીજા
કેઈને સહન કરી શકતા નથી. १० निरीहस्य हि किं नृपः । . ४३१ - નિસ્પૃહ પુરુષોની પાસે રાજા શા હિસાબમાં છે? ११ ज्येष्ठो भ्राता पिता यथा। . . भोट मा पिता तुल्य होय छे. १२ सतीनां नास्ति दुष्करम् ।
... सती माने । म हु०४२ नथी. १३ प्रमाणं नियतिः खलु ।
४७५ .. नियति ( भवितव्यता ) मे०४ प्रमाण छे. १४ न हि स्थानमनुद्दिश्य प्रवृत्तिश्चेतनांवताम् । ४८४
સ્થાન અથવા કાર્યનું લક્ષ્યબિંદુ બાંધ્યા વિના બુદ્ધિમાન પુરુષોની કોઈ કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ હોતી નથી.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
. पर्व
सर्ग ३ १५ कुर्यात् पुरुषकारः किं दैवे वक्रत्वमीयुषि ?। ४९९
દૈવ-કર્મ વાંકા થયા પછી ઉઘમ શું કામ श्री. श ?
१६ दुःखविस्मृतिसख्यसौ*।
દુઃખને ભૂલવામાં નિદ્રા સખી તુલ્ય છે.
१७ श्वशुरः शरणं येषां नराणां ते नराधमाः। ५१८
* જેઓ પિતાના સસરાને આશ્રિત રહે છે તે પુરુષો અધમ ગણાય છે.
१८ शीलं सतीनां सर्वाङ्गरक्षामन्त्रो हि शाश्वतः । ५२८
સતીઓનું શીલ, એ તેમને આખા શરીરની રક્ષા કરવા માટે સાચે મંત્ર છે. १९ दुर्दशापतितानां हि स्त्रीणां धर्यगुणः कुतः ।। ५५१
દુઃખમાં આવી પડેલી સ્ત્રીઓને ધૈર્ય ક્યાંથી હોય ?
* निद्रा।
• . .
.
१४४ :
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
सर्ग ३ २० न ह्यात्मीया कञ्चुलिका जातु भाराय भोगिनः। ५५२
સપને પોતાની કાંચળી કયારે પણ બેજારૂપ થતી નથી. ૨૨ ...........વિરુ, હિ વર્માધિ શર્મમાં વરૂ
ઘણી હાંસી--મશ્કરી સુખકારી થતી નથી. २२ पति विनाऽपि तद्वेश्माभिभवायैव योषिताम्। ५६१
પતિ વિના પતિનું ઘર પણ સ્ત્રીઓના પરાભવને માટે થાય છે. २३ सर्वत्र कुशलं तासां स्त्रीणां याः स्युः पतिव्रताः।५६७
જે સ્ત્રીઓ પતિવ્રતા–સતી હોય છે તેઓને બધે ઠેકાણે કુશલ-ક્ષેમ હોય છે. २४ सुलभा धनिनां हि भीः। . ५७४
ધનવાનને ભય સુલભ હોય છે. २५ जातस्य हि ध्रुवं मृत्युरकृतार्थस्य मृत्युभीः । ५९८
જેનો જન્મ થયે તેનું મૃત્યુ અવશ્ય થવાનું છે, અને જેણે પિતાના જન્મને સફળ નથી કર્યો તેને જ મરણનો ભય હોય છે.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્વે ૮
सर्ग ३
२६ अवाप्तक्षीरपाणाय कस्मै रोचेत काञ्जिका ? | ६३३
પીવાને માટે જેને દૂધ મળ્યું હોય એવા કયા માણસને ખાટી કાંજી પીવાની રુચિ થાય ?
२७ तपः क्लेश सहानां हि न मोक्षोऽपि दवीयसि । ६७२ તપના કષ્ટને સહન કરનારા મનુષ્યાને માક્ષ પણ દૂર નથી, તે। બીજાની વાત જ શી ?
२८ महाभयं प्राणभयं सर्वेषामपि देहिनाम् । ६९० તમામ પ્રાણીઓને મૃત્યુભય સૌથી મોટા ભય છે. २९ अप्येकाह परिव्रज्याऽवश्यं स्वर्गापवर्गदा । ६९१ એક દિવસ પાળેલી દીક્ષા પણ અવશ્ય સ્વર્ગ અથવા મેાક્ષને આપનારી થાય છે.
३० दैवं दुर्बलघाति हि ।
७०५
દૈવ-ભાગ્ય દુર્વ્યળને માર્યાં કરે છે.
७१३
३१ महर्द्धय इवामोघवचना हि पतिव्रताः । આઠ મહાસિદ્ધિની પેઠે પતિવ્રતા સ્ત્રીએ પણ
અમેઘ ( સફળ ) વચનવાળી હોય છે.
: ફ્
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
सर्ग ३ ૩૨ પમાડપિ, પશિચેવ દિ | ૭૧૭
કીચડથી લેપાએલી હોય તે પણ પશ્ચિની (કમલિની) છે તે પવિનીજ છે. અર્થાત્ અનેક કષ્ટોમાં બેલી હોય તે પણ કુળવતી સ્ત્રીઓ છાની રહેતી નથી અને પિતાના સદાચરણને છોડતી નથી. ३३ प्रमाणमन्तःकरणं खल्विष्टानिष्टनिर्णये। ७६९
પ્રિયાપ્રિય-કર્તવ્યાકર્તવ્યને નિર્ણય કરવામાં પોતાનું અન્તઃકરણ જ પ્રમાણ છે. અર્થાત પિતાનું અન્તઃકરણ
જે વાત કબુલ કરે તે પ્રમાણે વર્તવું. ३४ कियत् क्षेमं दुरात्मनाम् ? ।
८०१ દુષ્ટ પુરુષને કુશળતા કયાં સુધી હોય ? ३५ सेवां मनस्वी कः कुर्यात् ? कुर्याद्वा तर्हि भूपतेः।८०२
કોણ બુદ્ધિમાન પુરૂષ પારકી સેવા કરે ? અને કદાચ કરે તે રાજાની જ કરે. ३६ नालक्ष्यं दक्षताजुषाम् ।
८०६ - ચતુર માણસની આગળ કોઈ વાત છાની રહેતી
નથી.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
सर्ग ३ ३७ नारीणामातुरत्वे हि न दूरे नयनोदकम् । ८२१ - સ્ત્રીઓને કષ્ટના સમયમાં આંખમાં આંસુ આવતા
વિલંબ થતો નથી. ३८ न कश्चिद् बलवान् विधेः । ८५३
विधि-भयो । वान् नथी. ३९ इष्टे दृष्टे नवमिव दुःखं भवति देहिनाम् । ८७०
પ્રાણીઓનું જૂનું થઈ ગએલું દુઃખ, ઈષ્ટ માણસને દેખવાથી તાજું થાય છે. ४० ........जीवन हि, प्राणी भद्राणि पश्यति । ८७३
अवतो माणुस १२॥ (श्रेयः ) ने पे छे. ४१ न स्त्रीपरिभवं कोऽपि, सहते......... ९८४
પિતાની સ્ત્રી પ્રત્યેના ઉપદ્રવ–પરાભવને કેઈ સહન કરી શકતો નથી. ४२ न ह्यनाख्यातरोगस्य रोगिणोऽपि चिकित्सितम्।९८९ - રોગીના, કોઈને કહેવામાં ન આવે તેવા રંગની ચિકિત્સ-ઔષધ-ઉપચારાદિ થતું નથી.
.: १४८ ..
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
MEIM2
पर्व ८
सर्ग ३-४ ४३......अत्र* काले हि, स्वप्नः शीघ्र फलप्रदः । १०२० . प्रात:नु स्वप्न सही ५०१ २0पनार थाय छे. ४४ भाग्ये हि विजयो नृणां पाणिपञ मरालति ।१०५७
ભાગ્યની વિદ્યમાનતામાં વિજય, મનુષ્યોના કરકમળમાં હંસની માફક આચરણ કરે છે. ४५.......स्नेहो हि, याति जन्मशतान्यपि । १०७३ ખરે સ્નેહ સેંકડે ભવ સુધી પણ સાથે જાય છે.
सर्ग ४. थो. १ पिता बाल्ये हि शासिता।
બાલ્યાવસ્થામાં, પિતા શિક્ષા-શિખામણ આપનાર डाय छे. २ स्वयंवरे कन्यकानां प्रमाणं हि वृतो नरः। १८ * કન્યાઓના સ્વયંવરમાં તેણે વરેલા વરને બધા માન્ય રાખવું પડે છે.
* प्रातःकाले ।
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८
હત
૪-૭-૨
३ मुदे हि स्वो गुणाधिकः ।।
ગુણે કરીને અધિક એવો પિતાને માણસ આનદને માટે થાય છે.
સf ૭ મો. ૨..... fસહી, સૌન્ચે મત્તું મન્યતે | गजा एव हि जानन्ति तस्य क्रीडां शिशोरपि।९०
સિંહણ પિતાના બચ્ચાને શાંત અને ભકિક માને છે; પણ તે સિંહના બાળકની ક્રીડા તે હાથીઓ જ જાણી શકે છે કે તે કેવું દૂર છે. • २ परेषामेव शस्त्राणि स्वकानि स्युर्महात्मनाम् । ४५६
મહાત્મા-બળવાન પુરુષોને પારક શસ્ત્રો પણ પિતાનાં થાય છે.
सर्ग ९ मो. १ महतां प्रतिपनं हि यावज्जीवमपि स्थिरम् । २१७
મોટા પુરુષોએ સ્વીકાર કરેલી વાત યાજછવા સુધી સ્થિર રહે છે.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ८ ।
सर्ग ९-१०-१२ २. धवलैर्गीयते यत्तद् न सर्व सत्यं......। २२१
ધવલ મંગળ ગીતમાં જે ગવાય છે, તે બધું सत्य तु नथी.
सर्ग १० मो. १. प्रविशन्ति वरं घोरे ज्वलितेऽपि हुताशने । ...
वान्तं भोक्तुं न हीच्छन्ति कुले जाता अगन्धने। २८१ ___ धन युगमा उत्पन्न थमेसा.( स| ), रणહળતી વાળાવાળા ભયંકર અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે છે, પણ વર્મા વિષન પાછું ચુસી લેવાને ઇચ્છતા નથી.
सर्ग १२ मो. १ सुप्त-प्रमत्त-भ्रूणर्षि-स्त्रीषु हि प्रहरेत कः ? । ६
સુતેલા, પ્રમાદી, બાળક, ઋષિ અને સ્ત્રી, આના ५२ आय २: रे ?
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ પ્રમાણન તાલેાક સટીક ( ન્યાય ) –વાદિ દેવસૂરિના આ ગ્રંથ માં પ્રસિદ્ધ છે. આના ઉપર પ. રામગેાપાલાચાર્ય'ની છાત્રાને ઉપયોગી થાય તેવી ટીકા છે. પહેલી જ વાર તે ટીકા સાથે મૂળ ગ્રંથને મુનિ શ્રીહિમાંશુવિજયજીએ નવી પદ્ધતિએ સ ંશોધિત કર્યા છે. ખાસ કરી આની પ્રસ્તાવનામાં જૈન ન્યાય વિષે સારી પ્રકાશ પાડ્યો છે. મૂળ ગ્રંથકારના જીવન વિષે તથા ગ્રંથ વિષે જાણવા જેવી ઘણી બાબતો આમાં લખી છે. કિંમત ૦-૧૪-૦
૨ જની સપ્તપદા ( ન્યાય ):–સંશોધક મુનિ શ્રીહિમાંશુંવિજયજી. જૈન ન્યાયમાં પ્રવેશ કરવા માટે આ ગ્રંથ તક સંગ્રહની ગરજ સારે છે. આમાં જૈન પ્રમેય અને જૈન પ્રમાણાનું વર્ણન ટૂંકાણમાં સુંદર રીતે કર્યાં છે. દરેક વિદ્યાર્થીને ભણવામાં સુલભ પડે તે માટે આમાં ચાર પરિશિષ્ટો ગુજરાતીમાં ચેાજ્યાં છે. પ્રસ્તાવનામાં ગ્રંથ અને ગ્રંથકારની આલેચતા કરી છે. આના કર્તા શ્રી યશવંત્ સાગર ગણિ છે.
કિમત ૦-૫-૦ ×
પ્રાપ્તિસ્થાન:
શ્રી વિજયધમ સૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા ોટા સરાકા-ઉજ્જૈન (માલવા).
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९ मो.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
सर्ग १ लो.
१ अपकारिष्वपि कृपा सतां किं नोपकारिषु ? । ७
અપકારી મનુષ્યા ઉપર પણ સજ્જન પુરુષાની કૃપા होय छे, तो शुं उपहारी उपर न होय ? होय. २ स्वर्गाय जायतेऽवश्यमध्ये काहकृतं तपः ।
सर्ग १
१०
એક દિવસ પણ કરેલું સમ્યક્ તપ સ્વર્ગને આપનારું થાય છે.
३....... धर्महीनानां हीदृशी गतिः ।
અધર્મી થવાની અદ્દશા થાય છે..
४ जनो हि जीवितव्यार्थी तन्नास्ति न करोति यत् । २५ જીવવાની ઇચ્છાવાળા માણસ, એવુ કાઇ કૃત્ય : नथी ? भेने ते न उरे.
५ सहेत कः स्वदारेषु पारदारिकविप्लवम् ? |
हरी शडे ? ( |ष्ट नहीं ).
+ अकालमरणादिरूपा ।
१९
.: १५५ :
પેાતાની સ્ત્રીને વિષે જારના ઉપદ્રવને કાણ સહન
२७.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग १
पर्व ९
૬ ...... શ્રૃજીવાતેન વપુરવ ૢિ શીયેતે । शीर्यते नाशुभं कर्म जन्मान्तरशतार्जितम् । ५७
ભૃગુપાતથી પ ત ઉપરથી પડીને મરવાથી ) શરીરને જ નાશ થાય છે, પણ સેકડા ભવામાં ઉપાર્જન કરેલાં અશુભ કર્મને નાશ થતા નથી.
७ आदरेण गृहीतं हि किंवा न स्यान्मनस्विनाम् ? । ६० આદરપૂર્વક ગ્રહણ કરેલ ( વિદ્યા વગેરે ) બુદ્ધિશાળી પુરૂષાને શું સફળ નથી થતું !
८ सम्भोगभूमयोऽपि स्युस्तपसे शान्तचेतसाम् । ६३ શાંતચિત્તવાળા ( મુનિએ ) ને,
સંભાગનાં
સ્થાને! પણ તપસ્યાનાં કારણભૂત થાય છે.
९ क्षीरपाणमिवाहीनामुपकारोऽसतां यतः । ६८
દુર્જન માણસા ઉપર કરેલા ઉપકાર, સર્પને દુધ પાવાની માક હાની કર્તા થાય છે.
१० .બાપોડષિ, તવ્યસ્તે વહ્નિતાપતઃ ।
७०
( શીતસ્વભાવવાળું ) પાણી પણ અગ્નિના તાપથી ગરમ થાય છે. (તેમ અત્યન્ત શાંત મુનિએ પણ કદાચિત્ કારણવશથી ક્રોધાતુર થાય છે. )
• ૬ :
........
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
पव ९
૨ ११ उत्तिष्ठति यतो वह्निस्तत्र विध्यापयेत् सुधीः । ७४
બુદ્ધિમાન પુરુષ, જ્યાંથી અગ્નિ ઉત્પન્ન થયે હોય, ત્યાંથી (મૂળમાંથી) બુઝાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે. १२ चन्द्राश्माऽकांशुतप्तोऽपि नाचिर्मुञ्चति जातुचित्।७५
ચંદ્રાક્મા (ચંદ્રકાન્ત મણિ), સૂર્યના કિરણોથી તપી જાય તે પણ કદાપિ અગ્નિની જ્વાળા કાઢતે નથી. १३ न स्यात् स्याञ्चेचिरं न स्यात् चिरं चेत्तत्फलेऽन्यथा ।
સ્ટ જોઇ રૂવ શોધઃ સતાં........................ ૭૬
જેમ લુચ્ચા માણસ સાથે કરેલે સ્નેહ વધારે વાર ટકી શકતા નથી અને તે સ્નેહથી કાંઈ ફાયદે પણ થતો નથી તેમ સજજન પુરુષોને ક્રોધ થતો નથી; કદાચિત્ થાય તે સ્થિર રહેતું નથી અને કદાચ સ્થિર
રહે તે પણ તે અનિષ્ટ ફળ આંપવામાં વ્યર્થ નિવડે છે. १४ भवादृशाः समहशो ह्यपकार्युपकारिषु । ७८
(મુનિમતંગજે) ઉપકારી અને અપકારી બન્નેને વિષે સમદષ્ટિવાળા હોય છે.
। मुनिवर्याः ।
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
सर्ग १ १५ शरीरं गत्वरमिदं ह्याहारेणापि पोषितम् । किमनेन शरीरेण किं वाऽऽहारेण योगिनाम् । ८४
સારા સારા આહારથી પણ પિષણ કરાએલું શરીર નષ્ટ થવાના સ્વભાવવાળું છે, માટે યોગી પુરુષોને
આહારનું અથવા શરીરનું શું પ્રયોજન છે ? १६ अान्नार्चति यः सोऽपि पापः किमुत हन्ति यः। ८७
પૂજનીય મહાત્માઓને જે પૂજે નહીં, તે પણ પાપી કહેવાય છે, તે પછી તેમને જે મારે તેની તે
વાત જ શી કરવી ? १७ मान्यं हि गुरुशासनम् ।
९३ મેટાની આજ્ઞા માન્ય હોય છે-કરવી જોઈએ. १८ छलान्वेषी हि मन्मथः।
કામદેવ હમેશાં છિદ્ર તપસ્યા કરે છે, (લાગ ફાવે કે તુરતજ પિતાનું શાસન જમાવી દે છે). १९ ....आधिपत्यं हि, प्रायोऽन्धङ्करणं नृणाम् । ११८
અધિપતિપણું પ્રાયઃ મનુષ્યને અંધ કરે છે.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
२० दुर्वाराणीन्द्रियाणि हि ।
२१ अहो ! सर्वकषः स्मरः ।
सर्ग १
ઇન્દ્રિયા મુશ્કેલીથી વશ કરી શકાય તેવી છે.
१२०
२२ सत्यो हि विरलाः स्त्रियः ।
१२१
કામદેવ, તમામ ગુણાને મૂળથી ઉખેડી નાંખે છે.
१२४
સ્ક્રિમે કાઇક જ સતી હાય છે.
२३ पोषकस्यापि नात्मीयो मार्जार इव दुर्जनः । १२६ બિલાડાની પેઠે દુર્જન પેાતાના પોષકને પણ
અંગત થતા નથી.
२४ तिर्यञ्चोऽपि हि रक्षन्ति पुत्रान् प्राणानिवात्मनः । १६
તિય ́ચ (પશુઓ) પણ પોતાના પુત્રાની જીવની માફક રક્ષા કરે છે.
२५ धीमद्भ्यः को न शङ्कते ? |
१४८
બુદ્ધિમાન મનુષ્યાથી કાણુ શંકાશીલ ન રહે ?
•: १५९ :
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
सर्ग १ २६ कुतो निद्रा महात्मनाम् ।
મેટા પુરુષોને (ઘણી ) નિદ્રા કયાંથી હોય ? २७ प्रायस्तेजोऽनुमानेन जायन्ते प्रतिपत्तयः। १७९
___प्रायः रे ते० (माति), तेव। मा६२-६४।२ थाय छे. २८ भोगिनामुपतिष्ठन्ते भोगाः काममचिन्तिताः। १८५
(પુણ્યશાળી એવા) ભગી પુરુષને અણધાર્યા ઘણા ભોગે આવી મળે છે. २९ तापसा ह्यतिथिप्रियाः।
१९५ તાપને મહેમાન પ્રિય હોય છે. ३०.......प्रायेण, गोप्यं न खलु तादृशाम् । १९८
પ્રાયઃ સજજન પુરુષોની પાસે કાંઈ છુપાવવા લાયક होतु नथा. ३१ श्रेष्ठो हि क्षत्रियेष्वेषनिर्मन्त्रोऽपि सकामयोः। २३४
ક્ષત્રિયોમાં, અરસપરસ રાગી સ્ત્રી-પુરુષને, મંત્ર વિનાને પણ ગાંધર્વ વિવાહ શ્રેષ્ઠ મનાય છે. તે + सतां समीपे । * गान्धर्व विवाहः ।
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग १
पर्व ९
३२ अन्यथा चिन्तितं कार्यं दैवं घटयतेऽन्यथा । २३९
એક રીતે ચિન્તવેલા કાને દૈવ ( ભાગ્ય ) વિષરીતપણે બનાવે છે. અર્થાત્ ધાર્યું હાય કાંઇ અને અને છે કાંઇ.
३३ नवीभवन्ति दुःखानि संजाते हीष्टदर्शने । २७१ વહાલાં માણસાના મેળાપ થવાથી જૂનાં દુ:ખા
નવાં થાય છે.
-३४ निम्नानां, छद्मबाह्यं कुतो जयः ? | ३१२ નીચ માણસાને કપટ વિના જય કયાંથી મળે ? ३५ हन्त ! प्रहारिणि हरौ हरिणानां कुतः स्थिति: ? । ३४६
.......
જ્યાં સિંહ પ્રહાર કરવાવાળા હાય, ત્યાં હિરાની વિદ્યમાનતા કયાંથી હાય ?
३६ यान्ति नाथमपृष्ट्वापि नाथकार्याय मन्त्रिणः । ३५४
મત્રિએ, સ્વામીના કાને માટે તેમને પુછ્યા વિના પણ કયારેક જાય છે.
•: ૬ :
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग १
पर्व ९ ३७ स्वामिभक्तिप्रभावो हि भृत्यानां कवचायते। ३५५
સ્વામીની ભક્તિને પ્રભાવ, નોકરોને માટે બખતરનું કામ કરે છે. રૂ૮ . વિ , વાગિન મહેતાં જ િરૂ ૧૭
ઘોડાઓને ને પવનને ઘણું દૂર શું છે? કાંઈજ નહિ. જ્યાં ધારે ત્યાં જલદી પહોંચી જાય છે. ३९ अज्ञाता अपि पूज्यन्ते महान्तो मूर्तिदर्शनात्। ३५८
અજાણ્યા હોવા છતાં પણ મહાપુરુષો તેમની મૂર્તિ (આકૃતિ) નાં દર્શનથી પૂજાય છે. ४० बुद्धिः कर्मानुसारिणी।
३८५ - બુદ્ધિ, ભાગ્ય( કર્મ)ને અનુસરનારી હોય છે. ४१ भोगी हि भाजनं स्त्रीणां सरितामिव सागरः। ३९२
જેમ નદીઓને મળવાનું સ્થાન સમુદ્ર છે, તેમ સ્ત્રીઓનું પાત્ર ભોગીપુરુષ છે. (અર્થાત પુણ્યશાળી ભેગી પુરુષો જ્યાં જાય ત્યાં તેમને સ્ત્રીઓ વરવા ચાહે છે.) ,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
पर्व ९.
सर्ग १
કર ...... ધનિન, સર્વમાં તા. ૪૦૦
ધનવાન પુરુષને બધું કામ મુશ્કેલી વિ| નાનું છે. ४३ कुतः कृतनिदानानां बोधिबीजसमागमः ? । ५०९
જેણે નિયાણું કરેલું હોય તેઓને સમ્યક્ત્વની - પ્રાપ્તિ કયાંથી હોય ? ४४ कालदृष्टाहिना दष्टे कियत्तिष्ठन्ति मान्त्रिकाः। ५१०
કોલપ્રેરિત સર્ષના ડમ્યા પછી, મંત્રવાદીઓ ક્યાં સુધી ઠેરે ? અર્થાત્ ત્યાં મંત્રવાદીઓનું શું ચાલે ? १५ आपो नार्यश्च नीचगाः ।
५२६ પાણીનો પ્રવાહ અને સ્ત્રીઓ નીચે નીચે જવાવાળી હોય છે. અર્થાત કેટલીક કુલટા સ્ત્રીઓ નીચ
પુરુષમાં ગમન કરનારી હોય છે. ૪૬ ................ચોષિતઃ વસુ મારવા | अपरं दूषयित्वाऽपि स्वदोषं छादयन्ति हि । ५४५
સ્ત્રીઓ કપટવડે બીજાઓને દૂષિત કરીને પણ પોતાના દેષોને ઢાંકે છે.
:
રૂ .
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
सर्ग १
४७ मायिन्यः खलु योषितः ।
५४६
ઘણે ભાગે સ્ત્રીઓ કપટી હોય છે. ४८ गतयो भिन्नमार्गा हि कर्माधीनाः शरीरिणाम् । ५६७
પ્રાણીઓની કર્મને લીધે ગતિઓ ભિન્ન ભિન્ન
डाय छे.
४९ पशुवत् पशुपाला हि न विमृश्य विधायिनः । ५८२
પશુઓની માફક પશુઓનું પાલન કરનારા ગેવાવળીયા વગેરે પણ વિચારીને કામ કરવાવાળા હેતા નથી. ५० नाज्ञा लठ्या विधेः खलु। ५८३
વિધિ (કર્મ) ની આજ્ઞા નિશ્ચયે કરીને ઉલંધન કરી શકાતી નથી,
५१ अशुभं वा शुभं वाऽपि सर्वं हि महतां महत्। ५९६
મેટાઓનું શુભ કે અશુભ-સારું કે ખોટું બધું મેટું હોય છે.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
सर्ग २-३ સ ૨ વો. १ विपन्ने पितरि प्रायो ज्यायान् पुत्रो धुरन्धरः। १७
- પિતાનું મરણ થયા પછી પ્રાયે કરીને મોટો પુત્ર ઘરના ભારને વહન કરનારે થાય છે: २ भारोद्धाराय पाल्यन्ते रथ्या इव सुताः परम् । १६५
ઘડાઓની માફક ઘરને ભાર ઉપાડી લે તેટલા માટે પુત્રનું પાલન કરવામાં આવે છે. રૂ ....કુટીનાનાં, જુવજ્ઞr fણ સ્ટીયરી | ૨૬૮
કુલવાન પુત્રોને માટે મોટા પુરુષની આજ્ઞા સર્વથા માન્ય હોય છે. ४ जैनर्षयो महात्मानो भाषन्ते न मृषा क्वचित्। २५३ જૈન મુનિઓ-મહાત્મા કદાપિ જુઠું બોલતા નથી.
સ રૂ ઘો. १ विज्ञीप्सवो हि विज्ञाप्याः सर्वेऽपि न्यायिभिर्नपैः ५५
ન્યાયી રાજાઓએ અરજ કરવા ઈચ્છનારા બધાઓને અરજ કરવા દેવી જોઈએ. અર્થાત બધાની અરજને સાંભળવી જોઈએ.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व ९
- a ૩-૪ २ फलप्राप्त्यनुसारेण प्रायेण हि मनोरथः। ९०
પ્રાયઃ કરીને જેવું ફળ મળવાનું હોય તેને અનુરૂપ ઈચ્છા થાય છે. .
सर्ग ४ थो. १ कि स्वल्पाम्भःसंभविनो दुग्धे स्युः पूतराः क्वचित्?११
ડા પાણીમાં ઉત્પન્ન થવાવાળાં પુરાં શું કઈ ઠેકાણે દુધમાં ઉત્પન્ન થઈ શકે ? કદાપિ ન થઈ શકે. २ गिरौ वर्षति पर्जन्यो लक्ष्मीः श्रयति निर्गुणम्। १३
વરસાદ પર્વત ઉપર વસે છે અને લક્ષ્મી ગુણ રહિત માણસને ત્યાં જઈને વસે છે. ३ फलदो ह्युद्यमो नृणाम् ।
ઉદ્યમ મનુષ્યોને ફળ આપનાર નિવડે છે. ४ दुःखितो दुःखितानां हि पीडां जानाति मानसीम् १२७
જે દુ:ખી હોય તે જ દુઃખી જીવેની મનની પીડાને જાણી શકે છે. ५ कष्टः पाको हि कर्मणः ।
२९३ અશુભ કર્મના ફળને ઉદય કષ્ટદાયક છે. '
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १० मुं.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १-२
सर्ग १ लो.
1
७४
१ सुखसाध्ये ह्यनुष्टाने प्रायो लोकः प्रवर्तते સુખપૂર્વક થઈ શકે તેવી ક્રિયાની અંદર પ્રાયઃ લેાકેા પ્રવર્તે છે.
२ भवन्तीभवति स्वकर्मपरिणामतः । ८५ પોતાના અશુભ કર્મના પરિણામથી સંસાર પરિભ્રમણ અનંત વધીને-છેડા વિનાનુ પણ થઇ શકે છે. ३ बलीयः कर्म नाम हि ।
११७
કર્મ બલવાન છે.
४ अज्ञानजाद् दुर्विनयान्न कुप्यन्ति महाशयाः । १३३ અજાણપણામાં થએલા અવિનયથી મોટા પુરુષા કાપાયમાન થતા નથી.
सर्ग २ जो.
१ प्राज्यं कर्मान्यथा कर्त्तुं यद्वाऽर्हन्तोऽपि नेशते । ११ ઘણાં ( નિકાચિત ) કને નિષ્ફળ કરવાને માટે તીર્થંકર ભગવન્તા પણ સમ થતા નથી.
: १६९ :
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
--
-
पर्व १०
सर्ग २-३ २ गुरूणां किल संसर्गाद् गौरवं स्याल्लघोरपि । ६९
મોટા પુરુષોના સંસર્ગથી નાના માણસો પણ મોટાઈ મેળવી શકે છે.
३ अर्हजन्म हि मोक्षाय भवभाजां भवादपि । ९१
અરિહન્ત ભગવાનને જન્મ, પ્રાણિઓને સંસારથી પણ મુકાવનાર થાય છે.
४. राज्ञां हि वचसाऽर्थः स्यान्मनसा द्युसदामिव। १७६
જેમ દેવતાઓનું કાર્ય, મનમાં સંકલ્પ કરવાથી સિદ્ધ થાય છે, તેમ રાજાઓનું કાર્ય વચનથી-આજ્ઞા કરવાથી સિદ્ધ થાય છે.
सर्ग ३ जो. १ नापेक्षाञ्चक्रिरेऽर्हन्तः परसाहायिकं क्वचित् । २९
તીર્થકર ભગવંતો અન્યની સહાયની અપેક્ષા કદાપિ કરતા નથી.
: ૨૭૦ :
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
२ स्वामिधर्मो ह्ययं खलु ।
८६
સેવકનું જીવન પ ́ત પાલન કરવું એ સ્વામીએનેા ખાસ ધર્મ-કવ્ય છે.
३ कोपः प्रणामावधिको महतां हि महानपि । १०३
મહાપુરુષાને ઘણા (તીવ્ર)ક્રોધ પણ પ્રણામ સુધીજ રહે છે, અર્થાત્ પ્રણામ કરવાથી તુરત શાંત થઇ જાય છે.
8.......
......રમ્યા, ચા ́થિતા થા।
२०६
અરધી કહેલી વાર્તા ઘણી પ્રિય લાગે છે.
५ धिक् प्रतिष्ठाच्युतं नरम् ।
२४
જેની પ્રતિષ્ઠા-આબરૂ નષ્ટ થઇ હાય, એવા માણસને
ધિક્કાર છે.
६ पूज्यः सर्वत्र पूज्यते ।
सर्ग ३
.૨૧
પૂજનીય માણસ ( જ્યાં જાય ત્યાં ) બધે ઠેકાણે
પૂજાય છે.
ઞાનીવિતાન્તરાનસ્વરૂપઃ ।
•: ૭ :
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
1
पर्व १०
सर्ग ३ ७ स्वदर्यामेव शौर्य हि गोमायोर्न पुनर्बहिः । २१६
શિયાળનું પરાક્રમ પિતાની ગુફામાં જ હોય છે. પરંતુ બહાર હેતું નથી. ८ सुवर्णेनापि किं तेन कर्णच्छेदो भवेद्यतः ? । २२८ - જેનાથી કાન કપાય તેવા સેના વડે કરીને પણ શું? ९ क्रोधस्तीबानुबन्धो हि सह याति भवान्तरे। २४७
તીવ્ર પરિણામવાળો ક્રોધ, ભવાતરમાં સાથે જાય છે. १० महानपि मरुन्मेरं किं कम्पयितुमीश्वरः ? । २५८
મેટો પણ પવન ( વંટોળીઓ ) શું મેરુ પર્વ તને કંપાવવાને સમર્થ થાય છે ? ११ परेषामुपकाराय महतां हि प्रवृत्तयः । . २७०
મહાત્મા પુરુષોની પ્રવૃત્તિઓ બીજાઓના ઉપકારને માટે હોય છે. १२ वैरं हि ऋणवत् पुंसां जन्मान्तरशतानुगम् । २९८
કરજની માફક મનુષ્યનું વેર પણ સેંકડે ભો સુધી સાથે ચાલ્યું આવે છે.
: ૬૭૨
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
१३ गोपानां स्नेह ईदृशः
1
३१६
ગાવાળીઆએને પ્રેમ, ઉપકારનો બદલા આપવામાં
તત્પરતાવાળા હોય છે.
१४ स्नेहे ह्यद्वैतमानिता ।
१६ नैकहस्ता हि तालिका ।
સ્નેહ હોય ત્યાં જુદાપણું મનાતું નથી.
१५ सेव्यस्य सेवाऽवसरः पुण्येनैव हि लभ्यते । ३५१ પૂજ્યની સેવા કરવાનેા અવસર પુણ્યના ઉદયચીજ
पभाय छे.
એક હાથે તાળી પડતી નથી.
१७ महान्तः क्व न वत्सला : ? ।
सर्ग ३
१८ शुभध्यानं हि कामधुक् । શુભ ધ્યાન, કામધેનુ સમાન છે.
+ प्रत्युपकारपरायणः ।
३२६
•: १७३
४१२
મહાપુરુષા કાને વિષે વાત્સલ્યવાળા નથી હોતા ?
४६९
४१०
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
..
पर्व १०
सर्ग ३ १९ वेदशांx देवदर्शनम् ?।
४७१ અભાગીયા જીવોને દેવનું દર્શન કયાંથી થાય? २०...........वाचंयमा हि बधिरा इव । ४७९
( मौन धा२९५ ४२५/वाणा ) मुनिमो, ( ५२।५નિંદા સાંભળવામાં બહેરાના જેવું આચરણ કરે છે. २१ महान्नो हि न कुप्यन्ति ।
४८६ મોટા પુરુષો કપાયમાન થતા નથી.
२२ जन्मसारं हि भोजनम् ।
५०६
જન્મ પામ્યાનું ફળ ભોજન જ છે. આ પ્રમાણે भवामिनही वो ४ . )
२३ प्राणात्ययेऽपि जन्तूनां प्रकृतिः खलु दुस्त्यजा ?। ५३६
પ્રાણનો નાશ થાય તે પણ પ્રાણિઓની પ્રકૃતિ જતી નથી.
x हीनपुण्यानाम् ।
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ३-४
पर्व १०
२४ भृत्यानामपराधे हि भर्तुर्दण्ड इति स्थितिः । ५३८
નોકરોના અપરાધમાં સ્વામીને દંડ થાય, એવા લાક વ્યવહાર છે.
२५ जय्यं महद् द्विषञ्चक्रं विना न खलु सैनिकैः । ५५४ સૈન્યની સહાય વિના શત્રુનું મેણુ સૈન્ય છત શકાતું નથી.
२६ यदग्निः शुष्कसम्पर्काद् दहत्यार्द्रमपि क्षणात् । ५८९
અગ્નિ સૂકાં લાકડાંના સંબંધથી લીલાને પણ
જલદી બાળી નાખે છે.
.
सर्ग ४ थो.
१ स्वौजः फलं हि गृह्णन्ति संसार सुखगृध्नवः । ६४ સંસારના સુખમાં આસક્ત પુરુષા પેાતાના પરાક્રમનું ફળ ગ્રહણ કરે છે.
२ सर्वस्यापि हि लोकस्य न प्राणेभ्योऽपरं प्रियम् । ८२
તમામ મનુષ્યને પ્રાણથી વધારે કાઈ ચીજ પ્રિય હોતી નથી.
१७५ -
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ४
३ अन्यपुत्रोऽप्यपुत्राणां भवत्यत्यन्तवल्लभः । ८४
અપુત્રીયા માણસોને બીજાને પુત્ર પણ અત્યંત વહાલે લાગે છે.
४ अज्ञा हि पशुवजनाः।
અજ્ઞાની માણસે પશુ જેવા હોય છે. ५ यन्त्रेऽपि बहुशः क्षिप्तं श्वपुच्छमनृजूभवेत्। ११६
કુતરાની પૂંછડી વારંવાર યંત્રમાં દબાવી રાખી હોય તે પણ સીધી થતી નથી.
६ अत्यन्तघृष्टाद् दहनश्चन्दनादपि जायते । ११६
અત્યન્ત ઘસવાથી સુખડથી પણ અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે.
७ पुंसां समानशीलानां सद्यो भवति सौहृदम् । १३६
સમાન આચારવાળા માણસોને અરસ્પરસ જલદી મિત્રાચારી થાય છે.
: ૨૭૬ -
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ४ ८ भवादपि हि मुच्यन्ते भव्याः स्वामिप्रसादतः।।१५९
તીર્થકર ભગવાનની કૃપાથી ભવ્ય પ્રાણીઓ સંસા२थी ५९ भुत थाय . . . ९ कुलाचलश्चलति किं गजैः परिणतैरपि ? । १९२
દંકૂશળથી પ્રહારો કરવામાં તત્પર થયેલા હાથીઓથી પણ મોટા પર્વતે ચલાયમાન થાય છે શું ? १० नाकृत्यान्तो दुरात्मनाम् ।
१९५५ દુષ્ટમનુષ્ય-દુર્જનોનાં અકૃત્યો--આકાર્યોને અંત होती नथी. . ११ किञ्चिन्मात्रं हि तद् युक्तं मरणान्तं न युज्यते । २७८ - થેડી ઉપેક્ષા કરવી તે ઠીક છે, પણ મરણઃ
કષ્ટ સુધી ઉપેક્ષા કરવી તે તો યોગ્ય ન જ ગણાય. १२ अर्हन्तो नान्यसाहाय्यात् तप्यन्ते तप: .... । ३१२
તીર્થકર બીજાની સહાયતાથી તપ કરતા નથી. १३ मोक्षाय दर्शनमपि किं पुनः पारणं प्रभोः ? । ३५५
| तीर्थंकरप्रसादात् । * उपेक्षणम् ।
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ४
ભગવાનનું દર્શન પણ મેક્ષ આપનારું થાય છે, તે પછી ભગવાનને પારણું કરાવવાના ( આહાર આપવાના ) લાભની તે વાત જ શી કરવી ?
१४ गजशारीनिविष्टः किं काकोलो रथिकीभवेत् ?।३९३
હાથીને બખ્તર ( ઉપર બાંધવાની દેરી ) ઉપર બેસવાથી કાગડે શું તેને માવત અથવા યુદ્ધો થઈ શકે ? ૨૧... રિતે હૈ, ન તેર તમારિ ઘા રૂઝ
સૂર્ય ઉદય થયે છતે (ચંદ્ર આદિનાં) બીજા તેજ અને અંધકાર પણ રહેતું નથી. १६ पुण्याधीनो हि विभवः।
३९६ વિભૂતિ-વૈભવ પુણને આધીન છે. १७ प्रत्याकारे यदेकस्मिन् युगपन्न ह्यसिद्वयम् । ४००
એક મ્યાનમાં એક સાથે બે તરવાર રહેતી નથી. १८ कार्यगतिर्विषमा च ।
કાર્યની ગતિ વિષમ છે.
४०३
:
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ४-५
१९ बलीयसाऽवरुद्धानां त्राणं नान्यत् पलायनात्। ५१७
બલવાન પુરુષથી ઘેરાયેલાઓનું ભાગવા શિવાય બીજું કઈ રક્ષણ નથી.
२० विपद्यपि हि नार्हन्तः परोपद्रवकारिणः। ६४५
તીર્થકરે, કષ્ટને સમયે પણ બીજાઓને ઉપદ્રવ– દુઃખ કરવાવાળા થતા નથી.
सर्ग ५ मो. १ देशाऽऽचारो हि न हिये। ५४
દેશાચાર લજજાને માટે થતું નથી. २ पश्चाननस्य न ह्यग्रे भवत्यन्यः पराक्रमी। ६८
સિંહની પાસે બીજો કોઈ પરાક્રમી હોઈ શકતો નથી. ३ माया जैत्री त्वमायिषु ।
९६ માયા, સરલ મનુષ્યોને જીતવાવાળી થાય છે.
__ •: १७९ :
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ६
૨.........તપોવૃદ્ધો, દદથતિ દ્િ મર્ષ . ૩૨
તપની વૃદ્ધિ થાય તેમાં મહામુનિઓ ખુશી થાય છે. २ प्रायः पापनिवासानां पापमेवातिथीयते । ३४
પ્રાયઃ પાપમાં ડૂબેલા પ્રાણીઓને પાપ જ આવ્યા કરે છે. ३ अदातुर्हि प्रियाऽऽलापोऽन्यत्र लाभान्तरायकृत् । ३५
દાન નહિ દેનાર માણસનો (વાચકને આશામાં લટકાવારૂપ) પ્રિયાલાપ, યાચકને બીજેથી લાભ થવાને હોય તેમાં વિન કરનાર થઈ પડે છે. ४ अहंदाराधनैवैका सर्वकार्येषु कामधुक । ६०
જિનેશ્વર ભગવાનની એકલી આરાધના જ સર્વકાર્યમાં કામધેનુ તુલ્ય છે. ..........મપુત્રાયા, નાન્યત્ દુષ્ટતારમ્ | ૭૧
વાંઝણીને પુત્રથી વધારે બીજું કાંઈ ઇષ્ટ નથી. । पुत्रादन्यत् ।
- ૨૮૦ :
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
६ नान्यथा भवितव्यता | હેાનહાર મિથ્યા થતું નથી.
*૭ રહિછા મવિત્તબ્ધતા|
सर्ग ६
૮૦
८६
ભાવિભાવ બળવાન છે.
८ बुद्धिसाध्येषु कार्येषु कुर्युरूर्जस्विनोऽपि किम् ? । १०१ બુદ્ધિથી સિદ્ધ થવાવાળાં કાર્યમાં, મનુષ્યા પરાક્રમી હાય તે પણ તે શું કરી શકે?
S......
.... િહિં, દુઃસાખ્ય સુધિમાં પિંચ: ? । બ્૦ રૂ બુદ્ધિમાન્ પુરુષાની બુદ્ધિની પાસે કયું કા અસાધ્ય-ન થઇ શકે તેવુ છે ? {.............દું, નસ્ત્રઃ યાવિ વિપ્રવર્| ૨૦૭ બ્રાહ્મણની માફક અગ્નિ, કાઈને પણ અગત ( કદિ નુકશાન નજ કરે—એવીઁ ) થતા નથી.
११ पुण्यपुंसां विदेशेऽपि सहचर्यो ननु श्रियः । १२४ પુણ્યશાળી પુરુષોને વિદેશને વિષે પણ લક્ષ્મી સહચરી–સાથે ચાલનારી થાય છે.
•: ૬૮o :
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ६ १२ समये मुखरागो हि नृणामाख्याति पौरुषम् । १६१
મુખનો રંગ-મુખની કાંતિ પણ અવસરે મનુષ્યને પુરુષાર્થને જણાવે છે.
१३ धीमद्भिः सुप्रयुक्तस्य किमुपायस्य दुष्करम् ?। १६६
બુદ્ધિશાળી પુરુષોએ સારી રીતે યોજેલા ઉપાયની પાસે ક્યું કાર્ય દુષ્કર છે ?
१४ बन्धुरज्ञायमानोऽपि दृष्टो मोदयते मनः। १६८
ઓળખ્યા વિના પણ દેખવામાં આવેલા કુટુંબી મનુષ્ય, મનને ખુશી કરે છે. १५ न कन्याप्रार्थनं जातु लज्जायै महतामपि । २२५
* કન્યાની માગણી કરવી તે મેટા પુરુષોને પણ કદાપિ લજજાને માટે થતી નથી. १६ पत्युः क्षेमाऽऽकाङ्क्षिणीनां किं पुत्रेणापरेण वा ?।३०३
પતિના હિતને ઈચ્છવાવાળી મહાસતીઓને પુત્ર અને તેવી બીજી ચીજોનું શું પ્રયોજન છે?
: ૧૮૨ :
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ६ १७ मायिभिः को न वळच्यते । ३२८
કપટી પુરુષોથી કોણ નથી ઠગાતું ? १८........कौतुकिनः, सेनाङ्गेषु हि भूभुजः। ३४६
રાજાઓ સેનાના અંગેહાથી-ઘોડા-રથ વગેરેમાં કૌતુકવાળા હોય છે. १९ किमसाध्यं मनुष्याणामभेद्यमिव पाथसाम्। ? ३४७
જેમ પાણીના પુરને કાંઈ પણ ન–ભેદાય ન તોડાય તેવું નથી; તેમ મનુષ્યને માટે પણ કર્યું કાર્ય અસાધ્ય છે? २० सर्वत्र विभवाः पूज्याः ।
धे स्थणे वैव पूजय छे. २१ नाकाले फलति क्रिया।
४११ ક્રિયા, સમયને પરિપાક થયા વિના-અકાળે ફળતી નથી. २२ नालं भोग्यफलं कर्माऽभुक्त्वा क्षेप्तुं जिना अपि। ४२२
ભોગ્ય ફળવાળા કર્મને (જેનું ભાગ્ય ફળ બાકી છે એવા કર્મને) દૂર કરવાને માટે જિનેશ્વરો પણ સમર્થ નથી.
३९०
•: १८३ :.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ७
१ दासीव वश्या प्रायेण निद्रा ह्यक्षुद्रचेतसाम् । २२
ઉદાર દિલવાળા-મોટા પુરુષોને નિદ્રા પ્રાયઃ કરીને દાસીની માફક વશ હોય છે. २ नदीपूर इवासह्यः कोपो हि प्रथमं प्रभोः। ३१
નદીના પૂરની માફક સ્વામી-રાજને પહેલો ક્રોધ અસહ્ય હોય છે. ३ कालक्षेपाद् यदि पुनः प्रभोः कोपो निवर्तते । ३२
( પરતુ ) સ્વામીને ક્રોધ સમય વ્યતીત થવાથી શાંત થઈ જાય છે. ४ अधिकाः किङ्करेभ्योऽपि वाग्बद्धा देवयोनयः । ६२
વચનથી બંધાયેલા દે, નોકરી કરતાં પણ વધારે કામ કરે છે. ५ गुरौ विनयभाजां हि विद्याकुरति नान्यथा । १२२
ગુરુને વિષે વિનયવાળા મનુષ્યોને જ વિદ્યા ચડે છે. તેથી વિપરીત આચરણવાળાને વિદ્યા ફરાયમાન થતી નથી-ચડતી નથી.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व.१०
सर्ग ७ ६ नीचादप्युत्तमा विद्यां गृह्णीयात् प्रथितं ह्यदः। १२४
આ વાત પ્રસિદ્ધ છે કે નીચ મનુષ્યો પાસેથી પણ ઉત્તમ વિદ્યાઓ ગ્રહણ કરવી.
૭........, વીચઃ પધ”? | ૨૪૬
કર્મ બળવાન છે, તેની પાસે ઔષધશા હિસાબમાં છે? ८ किं नाश्रौषीरुपादेयं स्त्रीरत्नं दुष्कुलादपि ? । १६९
શું તે નથી સાંભળ્યું કે-હલકાં કુળમાંથી પણ સ્ત્રીરત્ન ગ્રહણ કરવું ?
. હૃાો, ચોડ પૂર્વવનિ. ૨૦૬
શ્રેષ્ઠ
જે ધર્મના માર્ગમાં અગ્રેસર હોય તે આ કહેવાય છે.
१० मर्यादां पालयन्नब्धिरपि पृथ्वी न लुम्पति । २२९
મર્યાદાને પાળનારો સમુદ્ર પણ પૃથ્વીને લેપ કરતા નથી.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ७-८ ११ अवश्यमेव भोक्तव्यं भोग्यं तीर्थकृतामपि । २५८
તીર્થકર ભગવાનને પણ ભેગાવળી કમ બાકી હોય તે અવશ્ય જોગવવાં જ પડે છે. १२ भोजनेनापि किं तेन यद् भुक्तमपि वम्यते ?। २५९
- તે ભૂજન કરવાથી શું ? કે જે ખાધેલું ભજન
પણ વસી નાખવું પડે. २७१४आस्थाऽन्यत्रापि न प्रायः सापायेषु तु का कथा?।
મહા મુનિઓની પ્રાયઃ સારાં સ્થાનમાં પણ લાંબો કાળ રહેવાની ઈચ્છા હતી નથી, તે દેષવાળાં
સ્થાની તો વાત જ શી ? ૨૪....માવી નાન્યથા |
२९३ ભાવભાવ અન્યથા થતા નથી.
सर्ग ८ मो. १ शिष्या कुर्वन्ति गुर्वाज्ञां राजाज्ञामिव सेवकाः। ४४
જેમ સેવકે રાજાની આજ્ઞાને પાળે છે, તેમ શિષ્ય ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરે છે. + વર્મ x મઊંઝામ્
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ८ २ कुर्वन्ति विक्रमासाध्यं साध्यं बुद्ध्यैव धीधनाः। १४८
બુદ્ધિશાળી પુરુષો, પરાક્રમથી સિદ્ધ ન થાય તેવાં કાર્યોને પણ બુદ્ધિવડે કરીને સિદ્ધ કરે છે. વહીવતોડનુસરળ, નીતિઃ................. ૨૬૮
બળવાન પુરુષનું અનુસરણ કરવું–તેનો આશ્રય લેવો, એ નીતિ છે,
४ किं किं करोति न पुमानाशापाशवशीकृतः ।। १८०
આશાથી બંધાયેલ માણસ શું શું કામ નથી કરતો ?
५ लाभाल्लोभो हि वर्धते ।
३८६ લાભથી લાભ વધે છે. ६ सन्तः शक्तौ परस्यापि मात्सर्य नहि बिभ्रति। ४३३.
સન્ત પુરુષો પિતાના શત્રુની શક્તિને વિષે પણ ઈર્ષ્યા કરતા નથી.
•: ૨૮૭ :
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
.
सर्ग ८-९
७ भूभुजां युज्यते दुष्टनिग्रहः साधुपालनम्। ४८४
દુષ્ટોને શિક્ષા કરવી અને સાધુઓનું–સજજનું पासन ४२, मे जमानुभुम्य तय छ. . .
८ न ह्यापदा तीर्थकृतो विपद्यन्ते कदाचन । ५४७
તીર્થકરે કદાપિ પીડાથી મરણ પામતા નથી.
सर्ग ९ मो.
१ देवा ह्यन्तेऽल्पतेजसः ।
દેવ, અન્ન અવસ્થામાં હીન કાન્તિવાળા થાય છે. २ कलाग्राह्या यदीश्वराः।
७२ ધનાઢયો કળા-કૌશલ્યથી પ્રસન્ન થાય છે. ३ पृथिव्यां पार्थिवादन्यो न कश्चित् कल्पपादपः। ७३. '
પૃથ્વી ઉપર રાજા સિવાય બીજું કોઈ કલ્પવૃક્ષ નથી.
.
.: ९८८ :
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ९
पर्व १०
४ अचिन्तिततडित्पाते को वीक्षितुमपि क्षमः ? । ८२
.
અણુધારી વિજળી પડતાં તેને જોવાને માટે પણ
કાણુ સમર્થ થાય ?
५ पर्यालोचपदं नान्यो गृहिणां गृहिणीं विना । ८५
ગૃહસ્થાને પેાતાની સ્ત્રી વિના ખીજુ કાઇ વિચાર
કરવાનું સ્થાન નથી.
६ मदाय विभवः खलु ।
૮૭
વૈભવ મદને માટે થાય છે.
७ करकोsब्धिमपि प्राप्य गृहात्यात्मोचितं पयः । ८९
સમુદ્રને પ્રાપ્ત કરીને પણ ઘડા પેાતાના જેટલું જ પાણી લે છે.
८ पुंसां राजप्रसादो हि वितनोति महाऽर्थताम् । ९०
રાજાની મહેરબાની, મનુષ્યોને ઘણું દ્રવ્ય આપનાર અથવા મોટા કા'ની સિદ્ધિ કરનાર થાય છે.
•: ૨૮૨ :
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ९ ९ यस्य प्रसन्नो नृपतिस्तस्य कः स्यान्न सेवकः । ९१
-
જેના ઉપર રાજા પ્રસન્ન થાય, તેને કોણ સેવક ન થાય ?
१० न्यङ्गितप्रतिमायां हि स्थाप्यते प्रतिमाऽन्तरम्। ९७
ખંડિત પ્રતિમાના સ્થાનમાં બીજી પ્રતિમા સ્થાપન કરાય છે. - ११ पुंसां वपुर्विशेषोत्थः शृङ्गारो जन्मभूमिषु । ११४
જન્મભૂમિમાં મનુષ્યને પિતાના શરીરને અનુરૂપ કરેલ શણગાર શોભા આપનારે થાય છે-શોભા આપે છે.
१२ सर्वसाधारिणी गङ्गा नहि कस्यापि पैतृकी। १२९
ગંગા નદી સર્વને માટે સાધારણ છે, કેઇના બાપની નથી.
ડાઇના
१३ भावना हि फलत्येव विनाऽनुष्ठानमप्यहो! । १३१ - આશ્ચર્ય છે કે ક્રિયાકાંડ કર્યા વિના પણ, ભાવના દઢ ફળીભૂત થાય છેજ.
- ૨૨૦ :
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ९-१०
पर्व १०
१४ अनभ्रवृष्टिवल्लाभो महतां स्यादचिन्तितः । १५७
વાદળાં વગરની અણધારી વૃષ્ટિની માફક મોટા પુરુષોને અણધાર્યા લાભ થાય છે.
१५ नान्यथा भगवद्भिरः ।
१६५
તી...કર ભગવાનની વાણી ખેાટી પડતી નથી.
२१२
१६ प्रव्रज्या दुष्करा खलु ।
દીક્ષા પાળવી ઘણી જ મુશ્કેલ છે.
२३८
१७ शुभध्यानं हि परमपुरुषार्थनिबंधनम् । શુભધ્યાન, એ પરમ પુરુષાથ –મેાક્ષનુ કારણ છે. सर्ग १० मो.
१ वचसा भूभुजां सिद्धिर्मनसेव दिवौकसाम् । ११
જેમ દેવતાઓના કાર્યની સિદ્ધિ મનમાં સંકલ્પ કરવા માત્રથી થાય છે. તેમ રાજાઓના કાર્યની સિદ્ધિ વચનવડે કરીને થાય છે.
.: १९१ ;
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १० ।
सर्ग १०-११ २ अनुरूपा ह्यसौ% रोरबालानां मृदुजीविका। ५९
વાછરડાં ચારવાની કોમળ આજીવિકા, ગરીબ કેનાં બાળકને અનુરૂપગ્ય ગણાય છે. ३ श्रीमतां किं न सिध्यति ?।। લક્ષ્મીવાન માણસોનું ક્યું કાર્ય સિદ્ધ નથી થતું ?
सर्ग ११ मो. १ अपास्य व्यं क्रव्यादा भक्ष्यैस्तृप्यन्ति नापरैः । ५
રાક્ષસે માંસને છોડીને બીજા ભોજનથી તૃપ્ત થતા નથી. २ प्राणभीमहती हि भीः।
મરણને ભય, એ સૌથી મોટો ભય છે. ३ दम्भस्य सुकृतस्याहो! ब्रह्माऽप्यन्तं न गच्छति । ५२
.
સાવધાનતાથી કરેલા કપટને બ્રહ્માજી પણ પાર પામી શકતા નથી.
* वत्स-रूपचारणस्वरूपा ।
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ११
पर्व १०
४ वञ्च्यन्ते वञ्चनादक्षैर्दक्षा अपि कदाचन । ८२
હુશિર ઠગારાથી ડાહ્યા માણસા પણ કાઇ વખત
રંગાઇ જાય છે.
५ बुद्धिर्हि जयकामधुक् ।
१२०
બુદ્ધિ, એ જય મેળવવામાં કામધેનુ સમાન છે. ૬. ......જો વા, રાજે ચન્નિમનક્ષતે ?। १२७
દીવાની વિદ્યમાનતામાં અગ્નિના પ્રકાશથી કામે
કાણ કરે ?
७ हतं सैन्यं ह्यनायकम् ।
१३१
નાયક વિનાનું સૈન્ય હણાય છે.
६८ साधर्मिकात् परो बन्धुर्न संसारे विवेकिनाम् । १४८
વિવેક મનુષ્યાને સંસારમાં સાધર્મિકથી વધારે ખીજો કાઇ બંધુ નથી.
९ विपन्न पतिकानां हि सतीनां शरणं व्रतम् । १५२
વિધવા એવી સતી સ્ત્રીઓને વ્રત એજ શરણ છે.
•: ૧૨૨:૦
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
. सर्ग ११ १० आतिथेयं सतीर्थ्यानां तीर्थादप्यतिपावनम् ।१५५
સાધમિકેનું સ્વાગત (ભક્તિ) કરવું, તે તીર્થથી પણ અતિ પવિત્ર છે. ११ साधर्मिकोपरोधेन किं न कुर्वन्ति तादृशाःt?। १६१
- ધર્મિષ્ટ મનુષ્યો, સાધર્મિકના આગ્રહથી શું શું કાર્ય નથી કરતા ? १२ आदिमा मद्यपानस्य निद्रा सहचरी खलु । १६३
મદ્યપાનની સાથે નિદ્રા પ્રથમ સહચરી ( સાથે यादाना ) छे. १३........जीवन् हि, नरो भद्राणि पश्यति । २०९
७वता भास ४स्या ( सुम) ने वे छे. १४ स पुमान् यो हि कालवित् । २१०
જે સમયને ઓળખે છે તે જ માણસ છે.
+ धर्मिष्ठाः।
.: १९४ :
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग ११ १५ मनोऽधीनं हि चेष्टितम् ।
२१४ બધી ચેષ્ટાઓ મનને આધીન છે. १६........यन्मनसि, प्रायस्तद्धि वचस्यपि । २३४ છે જે મનમાં હોય છે, તે વાત પ્રાયઃ વચનમાં પણ - आवे छे. १७ प्रजानां च पशूनां च गोपाऽऽयत्ताः प्रवृत्तयः।३०६
પ્રજાની અને પશુઓની પ્રવૃત્તિઓ તેને રક્ષકને (२॥ मने गोवाणायाने ) आधीन हाय छे. १८ *स ह्यर्थकामयोः कामधेनुः स्वर्मोक्षदोऽपि सः। ३५६
त (रेन धर्म ) अर्थ सने आम पुरुषार्थ सा५વામાં કામધેનુ તુલ્ય છે અને સ્વર્ગ તથા મેક્ષ આપનાર પણ એજ છે. १९ बलीयान् स्त्रीग्रहः खलु ।
४११ . સ્ત્રીઓને આગ્રહ બળવાન હોય છે.
* धर्मः।
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
२० मृत्योर्हि विषमा गतिः ।
सर्ग ११
મૃત્યુની વિષમ–વિચિત્ર ગતિ હાય છે
૨.............નાચો યોગ્યતાં વિના ।
યેાગ્યતા વિના આમ્નાય-ગુસ્લમ ક્યાંથી
४१७
૪૬૮
મળે ?
૨૨........મ-માયાનાં, ઘમુલે રોન સવા
૪૭૦
અલ્પ પુષ્યવાળા મનુષ્યાને દુ:ખના સમયમાં રાવું, એ મિત્ર તુલ્ય છે. २३ शोकः सङ्क्रामति ह्याप्ते दर्पणे प्रतिबिम्बवत् । ४७१
જેમ દર્પણમાં પ્રતિબિંબ પડે છે, તેમ આસ-શ્રેષ્ઠ મનુષ્યામાં ખીજાને શાક સંક્રમણ (પ્રવેશ ) કરે છે. २४ विना हि भोजनं वत्स ! मुरजोऽपि न गुञ्जति ।
४८१
હૈ પુત્ર ! ભાજન વિના ( આટા લગાડ્યા વિના) મૃદંગ–ઢાલક પણ સારી રીતે ગુજારવ કરતું નથી, ( તાપછી માણસ ભાજન વિના કામ કેમ કરી શકે? )
: ૨૬ :
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्ग ११
पर्व १०
२५ भिक्षां देहीति सिद्धं हि मौञ्जीबन्धाद् द्विजन्म
नाम् । ४८२
બ્રાહ્મણોને મૌજીબંધ સંસ્કારથી લઈને ભિક્ષા માગવાનું સિદ્ધજ છે.
२६ स्त्रीसन्निधानं यूनां हि मन्मथद्रुमदोहदम् । ४९० યુવાન પુરુષનું સ્ત્રીઓની પાસે રહેવું તે કામદેવરૂપી વૃક્ષને ડાહળા પૂર્ણ કરવા–સફળ કરવા જેવું છે. २७... याचितलाभे हि याचना किं तनीयसी ? । ५०४
ઇચ્છિત પ્રાપ્તિ થતી હોય ત્યાં યાચના ઘેાડી શા
માટે કરવી જોઇએ ?
२८ धीहि कर्मानुसारिणी ।
બુદ્ધિ કતે અનુસારે થાય છે.
२९ न कार्यं कारणं विना ।
કારણ વિના કાર્ય થતું નથી.
३० न मुधा देवदर्शनम् ।
દેવાનું દર્શન ફોગટ જતુ નથી.
•: १९७ : •
५०८
५२६
५४८
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
- सर्ग ११
- રૂ ૧........નામથેરૈવ પુરપાળ દિ મ્ ા ૧૧૨
પિતાનું નામ સ્થિર રહે-કાયમ રહે, તેમાંજ પુરુષનું પુરુષાતન છે, અર્થાત તે માટે માણસો પ્રયત્ન કરે છે. ૩૨. મોડપિ, સુવુ જ નિષ૪: વવવ
હુશીઆરીથી કરાયેલ કપટ પણ નિષ્ફળ થતું
३३ स्मरति व्यसने प्राप्ते को वा नैवेष्टदेवताम् ? । ५७०
કષ્ટ આવે ત્યારે ઇષ્ટદેવનું સ્મરણ કણ નથી કરતું ? ३४ विनाऽप्यन्नेन जीव्येत जीवनीयं विना न तु । ५७२ - અન્ન વિના જવાય, પણ પાણી વિના છવાય નહિ. ३५ निवसन्ति हि राजानो यत्र तत्रापि पत्तनम् । ५८८
રાજાઓ ગમે તેવા સ્થાનમાં વાસ કરે, તો પણ ત્યાં નગર જેવું થઈ જાય છે. ३६ उशन्ति नरकान्तं हि राज्य नीतिविदोऽपि च। ६२१
નીતિને જાણવાવાળા પણ, “રાજ્ય નરકમાં લઈ જાય છે તેમ માને છે.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १२
सर्ग १२ मो.
१ गोपालस्य हि कः कोपो धनं गृह्णाति चेद्धनी ? । ९
ગાય ભેંશના ધણને તેને માલિક ગ્રહણ કરે તે તેમાં ગેાવાળીયાને ક્રોધ કરવાનું શું કામ ?–શામાટે ક્રોધ કરે ? २ परप्रेर्यस्य का मतिः ? |
१३
ખીજાની પ્રેરણાથી કામ કરનારને શી બુદ્ધિ હેાય ? ३ व्याधयो हि विजृभन्ते छलमासाद्य भूतवत् । १५ ભૂતની માક વ્યાધિએ પણ અવસર-લાગ જોઇને પગ પેસારા કરે છે.
४ अभिमानवतां श्रेयान् विदेशो हि पराभवे । ३० અભિમાનવાળા મનુષ્યાનું અપમાન થાય ત્યારે તેમને પરદેશ કલ્યાણકારી થાય છે—પરદેશ જવું સારૂં છે. ५ अतृप्ता ह्यविवेकिनः ।
६४
અવિવેકી મનુષ્યા અસતેષી હેાય છે.
६ पुत्रे हि कवचहरे राज्ञोऽधिकुरुते व्रतम् । ११५ પુત્ર યુવાન થતાં રાજાને વ્રતના અધિકાર છે.
: १९९ :
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १२ છે ..પત્ય , ગુઝાતો વિપzમા ૨૨૨.
કુપુત્ર તે, ઘરમાં ઉગેલા ઝેરી વૃક્ષની બરાબર છે. ८ बुभुक्षालक्षणो रोगो विनाऽन्नं खलु मृत्यवे । १२७
સુધારૂપી રોગ, અન્ન ન મળે તે મૃત્યુને માટેમરણ દેનાર થાય છે. ९ स्त्रीणामापन्नसत्त्वानां यथागर्भ हि दोहदाः। १५०
ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને જે ગર્ભ હોય તેવા ડેહળા ઉત્પન્ન થાય છે. १० सर्व पथ्यं बलीयसाम् । १५२
બળવાન મનુષ્યોને બધું પથ્ય-હિતકારી થાય છે. ૨૨ .સિદ્ધિર્વના દિ મહામુકાબૂ ! ૨૮૮
રાજાઓનેવચન માત્રથી તમામ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. १२ स्त्रीग्रहः खलु मत्कोटग्रहादपि विशिष्यते । १९५
સ્ત્રીઓને આગ્રહ, મકોડાના ગ્રહ (પકડ ) થી પણ વધારે આકરે હેય છે.
; ૨૦૦ :
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १२ १३ श्रियः सर्वत्र दोष्मताम् ।
પરાક્રમી મનુષ્યોને બધે ઠેકાણે લક્ષ્મી મળે છે. १४ कीलिकाऽर्थे देवकुलं न भ्रंशयितुमर्हसि । २०७
ખીલી માટે આખા મંદિરને તેવું યોગ્ય નથી. १५ सिंहा इव पराऽऽक्षेपं न सहन्ते महौजसः। २१३
મહાપરાક્રમી મનુષ્ય, સિંહની માફક બીજાના આક્ષેપને સહન કરી શકતા નથી. १६ निद्रा ह्यभक्तभार्याणामिव वैरवतां. कुतः ? । २३८
અભક્તિ-અપ્રેમવાળી સ્ત્રીના પતિઓની માફક, વેરવાળા માણસોને નિદ્રા ક્યાંથી હોય ? १७ दिव्यप्रभावो दिव्येन प्रभावेण हि बाध्यते ।२४६
દેવતાઈ પ્રભાવ, તેના જેવા બીજા દેવપ્રભાવથી પરાસ્ત થાય છે-દૂર થાય છે. १८ प्रतिज्ञया पौरुषं हि दोष्मतां भृशमेधते । ३१२ પ્રતિજ્ઞાથી પરાક્રમી મનુષ્યનું પરાક્રમ ઘણું વધે છે.
- ૨૦૨ -
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १२ १९ लघुकर्मणि शिष्ये हि प्रभवन्ति गुरोगिरः। ३३४
ઘેડા દોષવાળા-હળુકમી શિષ્યને વિષે ગુરુ મહારાજનું વચન સમર્થ–પ્રભાવવાળું થાય છે. ૨૦ .... પાકા કમાન્તિ ન ધીમતિ રૂ૩૮
પ્રાયઃ બુદ્ધિમાન મનુષ્યને આપદાઓ કંઈ કરવાને સમર્થ થતી નથી. ૨૨ ......અત્ર તત્ર, ક્ષેમમેવ તવોનુણામ રૂ૪૭
તપસ્વી મનુષ્યોને જ્યાં જાય ત્યાં કુશળ જ હોય છે. २२ रसवीर्यविपाको हि द्रव्याणां जातु नान्यथा३५७
વસ્તુઓની રસ-પરાક્રમ વગેરે શક્તિઓનો ઉદય અન્યથા થતું નથી. २३ वीसङ्गे हि कियत् तपः । ( સ્ત્રીઓના સંગમાં તપ ક્યાં સુધી રહી શકે ? २४ नारीणां किङ्कर इव कामान्धः किं करोति न ३६७.
નેકરની માફક કામાન્ધ પુરુષ, સ્ત્રીઓનું શું શું કામ નથી કરતે ?
३६५
: ૨૨ :
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर्व १०
सर्ग १२-१३ २५ सुखप्रतार्यः प्रायेण सर्वोऽपि व्यसनार्दितः। ३८०
ઘણે ભાગે વ્યસનથી પીડાયેલા દરેકને સુખપૂર્વક છેતરી શકાય છે. २६ मृत्यु त्रुटिताऽऽयुषाम् । ३९२
આયુષ્ય તુટયું ન હોય તેનું મૃત્યુ થતું નથી. २७ सति धर्मिणि धर्मा हि, चिन्त्यन्ते........४१२
ધમાં હોય ત્યારે જ તેના ધર્મો-સ્વભાવને વિચાર थाय छे. २८ पुण्यैः किं नाम दुर्लभम् ?।।.. ४२२
- પુણ્યવડે કરીને શું દુર્લભ છે? २९ ........वचनं, ह्यर्हतां जातु नान्यथा। ४२५. તીર્થકરનું વચન કદાપિ જૂઠું પડતું નથી.
सर्ग १३ मो. १ .......वृन्दं हि राजवत्। : સમુદાય, રાજાની તુલ્ય છે.
. : २०३ :. ..
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्ठ पंक्ति अशुद्ध
७ આજ્ઞા
१४ लक्ष्मी ( भासिउने )
विष्णुने,
忘
१९
१२
२१ ४
२२ १
शुद्धिपत्रक.
6 ू
.
४१ १३ धनम् ।
૪૬
૧૦
તે
५७
५८
૬૯
७४
तादक
पराथार्य,
७
स्याने ह्येकः
शिष्या
किं पुनर्गृहे ? ।
} ४२वा,
तरवो
बिना
८०
૧૪
८३
१७
पुण्यवत्ताम् ।
८६ ४
स्याद,
९२ ६ सात्विकानां
१००
४
नह्यन्
• २०४ :
शुद्ध આજ્ઞાના
લક્ષ્મી, વિષ્ણુને ( भासिउने
तादृक्
परार्थाय,
स्थाने ह्येकः
दानम् ।
તેઓની
३ शिष्या
किं पुनर्गृहे ? । ४८
કરવા અને
१० तरवो
विना ।
पुण्यवताम् ।
स्याद्
सात्त्विकानां
-र्न पर्छन्
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ ૭ વૈરિ વૈરે
वैरिवैरं ૧૧૦ ૧ રોમ દિ ...રોતાં હિં, ૧૧૯ ૧૬ મૂકે છે. ૧૨૦ ૨ કારણું
કારણ છે. ૧૨૫ ૯ થડે પણ કદાપિ ૧૨૮ ૧૨ પ્રેમ કરવો, ભક્તિ કરવી, १२९ ११ ३...यद्धात्या ३ यद्धात्या ૧૩૩ ૧૫ તેને
તેને હાંકનાર૧૪૬ ૬ તે બીજાની વાત જ શી? તે બીજી ચીજો દૂર
ક્યાંથી હોય ? ૧૪૭ ૨ કીચડથી લેપાએલી કીચડમાં બેલી १५३ १ पर्व ९ मो. पर्व ९ मुं. १५६६ किंवा
किं वा ૧૬૯ ૭ અનંત વધીને
વધીને અનંત १७१ १५ आजीवितान्त- सेवकानामाजीवितान्त૧૭૪ ૫ સાંભળવામાં સાંભળવામાં ) १७५ ११ संसार सुख- સંસારસુMe६१ भोग्यं
भोग्य ૭ ૨૭૧
કથા? I ૨૭૧ ૧૮૯ ૫ વિચાર
વિચારણું ૧૯૦ ૧૪ ભાવના દઢ
સાચી ભાવના :
છે
, વથા ?.
જ ૨૦૬ :
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમારી ગ્રંથમાળાનાં ગુજરાતી, હિન્દી,
અંગ્રેજી અને સંસ્કૃત પુસ્તકે
નામ. ભાષા. કર્તા કે સંપાદક. કિં. ૧ વિજ્યધર્મસૂરિ-સ્વર્ગ
વાસ પછી ગુરુ શ્રીવિદ્યાવિજયજી ૨-૮-૦ ૨ ધર્મવિયોગમાલા સં. શ્રી હિમાંશુવિજયજી ૦–-૦ ૩ પ્રમાણનયતત્ત્વાલક સં.
(પં. રામગોપાલાચાર્યકૃત ટીકાયુક્ત) , ૦-૧૪-૦ ૪ શ્રાવકાચાર હિંશ્રીવિદ્યાવિજયજી ૦૪-૦ ૫ વિજયધર્મસૂરિ કે વચનકુસુમ હિં, , ૦૪-૦ ૬ વિજયધર્મસૂરિનાં વચન કુસુમ ગુ૦ , -૪-૦
સેઝ ઑફ વિજયધર્મસૂરિ છે. ડે. ક્રોઝે –૪-૦ ૮ જયન્તપ્રબન્ધ સં. ગુરુ શ્રીહિમાંશુવિજયજી ૦-૩-૦ ૯ વિજયધર્મસૂરિઅષ્ટપ્રકારી પૂજાહિં શ્રીવિદ્યાવિ –૪-૦ ૧૦ આબુ (૭૫ ફેટા સાથે) ગુ. શ્રી જયન્તવિજયજી ૨-૮-૦ ૧૧ વિધર્મસુરિ ગુરુ ધીરજલાલ ટે. શાહ ૦૨-૦ ૧૨ શ્રાવકાચાર ગુ. શ્રીવિદ્યાવિજયજી ૦-૩-૦
: ૨૦ :
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩ શાણું સુલસા ગુo , ૦–૩–૧ ૧૪ સમયને ઓળખે ભા. ૨ જે ગુ૦ , ૦-૧૦૦ ૧૫ સમયને ઓળખો ભા. ૧ લે ગુ૦ , ૦-૧૨-૦ ૧૬ એન આઇડીયલ મંક-આદર્શ સાધુ.
ઈ. એ. જે. સુનાવાલા ૫-૦-૦ ૧૭ સમ્યક્ત્વ પ્રદીપ ગુરુ શ્રીમંગળવિજયજી ૦-૪-૦ ૧૮ વિજયધર્મસૂરિ પૂજા ગુરુ ) o-r-o ૧૯ જેની સપ્તપદાથી સં. શ્રીહિમાંશુવિજયજી ૦-૫-૦ ૨૦ બ્રહ્મચર્યદિગદર્શન ગુરુ શ્રીવિજયધર્મસૂરિ ૦-૪-૦ ૨૧ , હિ૦ , ૦-૪-૦ ૨૨ વક્તા બનો ગુરુ શ્રીવિદ્યાવિજયજી ૦-૬-૦ ૨૩ મહાકવિ શોભન અને તેમની કૃતિ
ગુરુ શ્રી હિમાંશુવિજયજી ૦–૩-૦ ૨૪ બ્રાહ્મણવાડા ગુરુ શ્રી જયન્તવિજયજી ૦-૪–૦ ૨૫ જેનતત્ત્વજ્ઞાન ગુરુ શ્રીવિજયધર્મસૂરિ ૦-૪-૦ ૨૬ દ્રવ્યપ્રદીપ ગુરુ શ્રીમંગળવિજયજી ૦૪- ર૭ સુભાષિતપદ્યરત્નાકર સં. ગુ.
ભાગ ૧ - શ્રી વિશાલવિજયજી ૧-૪-૦ ૨૮ ધર્મોપદેશ ગુરુ શ્રી વિજ્યધર્મસૂરિ ----
.
૨૦૭ :
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯ સમ્યફવપ્રદીપ હિ૦ શ્રી મંગલવિજયજી ૧-૪-૦ ૩૦ અહંતપ્રવચન પ્રા.ગુ. શ્રી વિદ્યાવિજયજી ૦-૪-૦ ૩૧ સુભાષિત પદ્યરત્નાકર સં ગુરુ
| ભાગ ૨ શ્રી વિશાલવિજય ૧-૪-૦ ૩૨ ધર્મ પ્રદીપ ગુ. શ્રી મંગલવિજયજી ૦-૪-૦ ૩૩ મેરી મેવાયાત્રા હિં, શ્રી વિદ્યાવિજયજી –૩-૦ ૩૪ સુભાષિત પદ્યરત્નાકર સંગુ.
છે ભાગ ૩ શ્રી વિશાલવિજયજી ૧-૪-૦ ૩૫ વક્તા બને હિંશ્રી વિદ્યાવિજયજી ૦–૬–૦ ૩૬ હેમચંદ્રવચનામૃત સં ગુરુ શ્રી જયંતવિજયજી –૪-૦ ૩૭ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર ભાગ ૪ (કમલસંયમી ટીકા યુક્ત).
સં. ગુ. શ્રી જયંતવિજયજી ૩-૮-૦ આબૂ (ઉપ ફેટા સહિત) હિંડ , ૨--૦ પ્રમાણનયતત્ત્વાલક પ્રસ્તાવના ગુરુ શ્રી હિમાંશુવિજયજી ૦૩-૦
મળવાનું ઠેકાણું – શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા,
છેટા સરાફા, ઉજ્જૈન (માળવા)
*: ૨૦૮ :
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦
શ્રાવકાચાર
હ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
કા
આ ગ્રંથ યદ્યપિ ઘણોજ ના હોવા છતાં ઉપયોગની દૃષ્ટિએ તે હોટે ગણી શકાય. તેના નામથી જ જાણી શકાય છે કે તેમાં શ્રાવકના આચાર સંબંધી વિવેચન હોઈ શકે. શ્રાવકનું શું કર્તવ્ય હોઈ શકે, શ્રાવકે શું શું કરવું અને શું શું ન કરવું તેને ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે અને વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજયજી મહારાજની સાએલી કલમથી લખાયેલું છે, જેમાં દિનચર્યા, પ્રભુપ્રાર્થના, પૂજાવિધિ, ગુરુવંદન, બાર વ્રત અને ત્યાગવા ચોગ્ય વસ્તુઓ ઉપર વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. સરલતા માટે હિન્દી તથા ગુજરાતી બને ભાષામાં છપાવેલ છે.
હિન્દી આવૃત્તિ કિમત ૦-૪-૦ ગુજરાતી આવૃત્તિ , ૦-૩-૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૯૯૦૦૦૦૦૦૦૦૦ewis૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૦
મળવાનું ઠેકાણું – શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જન ગ્રંથમાળા, છેટા સરાફા, ઉજજેન. (મારવાડ)
૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમયને ઓળખો ભાગ ૧ લે.
તેf mi તે તમને એ પ્રભુશ્રી મહાવીરના ખાસ સૂત્રને અનુસરીને વ્યાખ્યાતૃચૂડામણિ, શાસન દીપક મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજ્યજી મહારાજશ્રીની કસાયેલી કલમથી અત્યારના સમયને અનુસરીને લખાયેલા આ ગ્રંથમાં નાનામહેટા ૩૬ લેખો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં –
જાગો, શુદ્ધિ, શીખ, શિક્ષા, જૈન લે. ૩, સરાકાહાર, સાધુ-સંગઠન, સાધુ વિહાર લે. ૨, કંઈ શીખશે કે, મહાવિર, જૈન સાહિત્ય લે. ૩, ૩પ વા િમવતિ ?, ઉછરે વરી ગાતી હૈ, ધાર્મિક અભ્યાસ, સંસ્થાઓ અને સંચાલકે, મહાવીરના પ્રત્યેક પૂજારીને!, ગુરૂડમવાદ, સુતો
Bસ્તતો નઈ, એમાં શું , દીક્ષા લે. ૫. માંગણવૃત્તિ, ધર્મ અને રૂઢી લે. ૩, વિવેક વિનાની ક્રિયાઓ વતાં વૈરાહનનું, જૂના અને નવા.
ઉપરના લેખો ઉપર તલસ્પર્શી વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. ક્રાઉન સોળ પેજ પૃ. ૩૪૦ને દળદાર ગ્રંથ હેવા છતાં કિંમત માત્ર ૦-૧ર-૦ રાખવામાં આવી છે.
મળવાનું ઠેકાણું – શ્રી વિધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા,
છોટા સરાફ, ઉજજેન. (મારવાડ) SIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII)
IlIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
)
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
2IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
સમયને ઓળખે
| ભાગ ૨ જે,
આ ગ્રંથ સમાજ સુધારણાને અંગે ઘણેજ ઊપયોગી છે બલ્ક રૂઢીચુસ્ત માટે લાલબત્તી સમાન છે. સમાજસુધારક મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજયજી મહારાજશ્રીની કસાયેલી કલમથી લખાયેલો છે. જેમાં ધર્મભાવને, સહકાર, શું જેના સૂત્રમાં માંસાહારનું વિધાન છે. સામાજિક બન્ધને, સામાજિક ઉન્નતિ, સમયધર્મ, સિદ્ધપુત્ર, અહિંસાનું અજીર્ણ બે લેખ, મિઠુ મિક્ષુવ દ્વા, સુધારે, જંગલી જાનવરોની હિંસા, સંદેશ, મહાવીર જયન્તી, વિદ્યાર્થી કે વિવાહાથ, વિદ્વાનની બેટ, દાન પ્રણાલી, સામાજિક પતન, યુવકોને, ધર્મ અને સમાજ પર સમયનો પ્રભાવ, આદિ નાના મોટા ૨૦ વીસ લેખે ઉપર ઘણું જ સરસ વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. કાઉન સોળ પેજ પૃષ્ટ ૨૩૬ નો દળદાર ગ્રંથ હોવા છતાં કિંમત ફક્ત ૦-૧૦-૦ દસ આના રાખવામાં આવેલ છે.
મળવાનું ઠેકાણું – શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા,
છોટા સરાફા, ઉજજેન. (મારવાડ)
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ بنادر حرفی درفارف اورنورفون જયંત પ્રબંધ فدون فرفور - - - Ta 2 શાંતમૂર્તિ મુનિરાજશ્રી જયંતવિજયજી મહારાજનું ચરિત્ર ન્યાય-સાહિત્ય તીર્થ મુનિરાજશ્રી હિમાંશુવિછે જયજીએ સંસ્કૃત ભાષામાં રચ્યું છે. ગ્રંથ ના છતાં વાંચવા યોગ્ય છે. છ રચના ઘણજ સરસ છતાં ભાટ-ચારણની માફક નિરર્થક વર્ણન અને બેટી અતિશયોક્તિના દોષથી મુક્ત રાખવામાં આવેલ છે, કે જ્યારે આવશ્યક વસ્તુને ચર્ચવામાં ખામી રાખી નથી. * ફક્ત 88 અડ્યાશી જ લેક હેવા છતાં મુનિશ્રીના : આખા જીવનને સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. છે સાથોસાથ વ્યાકરણતીર્થ પં. અમૃતલાલ તારાચંદ તે દેશનું ગુજરાતી ભાષામાં ભાષાંતર પણ આપવામાં 6 R. આવેલ છે જેથી વાંચવામાં સરલ પડી શકે તેમ છે. 2 કિંમત ફકત 0-3-0 રાખવામાં આવેલ છે. મળવાનું ઠેકાણું - છે શ્રી વિજયધર્મસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળા, છોટા સરાફા, ઉજજૈન, (મારવાડ) مینجمنحرفين وفد نے في وفيورنوفحه